________________
ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત
८०
ખાધેલાં વનફળોને ખસેડીને મિષ્ટાન્ન પોતાની જગ્યા કરી લેશે, આમ વિચારીને રાજાએ કણકુંડગ (= ચોખાની વિશિષ્ટ વાનગી) અને મંડક (= ઘઉંની વિશિષ્ટ વાનગી) વગેરે પણ ખાધું. તેથી શૂલ થવાના કા૨ણે રાજા મૃત્યુ પામ્યો. મંત્રીએ તો વમન-વિરેચન કર્યા. તેથી તે ભોગસુખનો ભાગી થયો.
એ પ્રમાણે અહીં પણ અન્ય નયોની અપેક્ષાથી રહિત એવા માત્ર એક એક નયમતથી રચાયેલાં કુતીર્થિઓનાં દર્શનોની આકાંક્ષા કરનાર મનુષ્યને તે દર્શનો પ્રાય: બીજાં બીજાં દર્શનોનું ખંડન કરનારાં હોવાથી બધાંજ દર્શનોમાં વિશ્વાસ ન રહે. સર્વનયમતોથી નિશ્ચિત થયેલ વસ્તુતત્ત્વનું જ્ઞાન ન હોવાથી તે મનુષ્ય પરલોકમાં અનેક અનર્થોનો ભાગી થાય. કહ્યું છે કે -“હે પ્રભુ! તેં બધું ય એક નયથી નહિ, કિંતુ સર્વનયોથી સમ્યક્ રચ્યું છે, એથી તેં બોધના માર્ગો અનેક પ્રકારે વિસ્તાર્યા છે. તેથી જેવી રીતે સંપૂર્ણ હાથીને નહિ જોનારા અંધપુરુષો હાથીને જોઈને (= હાથીના એક એક અંગને જોઈને) હાથી કેવો છે? એ વિષે આક્રોશ કરે છે, તેવી રીતે અનેક માર્ગમાં રહેલા અને અપૂર્ણ જોનારા મિથ્યાદ્દષ્ટિઓ ખૂબ खाडोश हुरे छे.” [५४]
विचिकित्सामपि प्रागुक्तां द्विधाऽऽह
विचिगिच्छ देस एगं, चिइवंदणनियमपोसहाईयं । सफलं विफलं व होज्ज, न नज्जए सव्व सव्वाणि ॥ ५५ ॥
[विचिकित्सा देशे एकं, चैत्यवन्दननियमपौषधादिकं ।
सफलं विफलं वा भवेन्न ज्ञायते सर्वस्मिन् सर्वाणि ॥ ५५ ॥ ]
" विचिगिच्छ" गाहा व्याख्या- 'विचिकित्सा' उदितस्वरूपा, हुस्वत्वं तु च्छन्दोभङ्गभयात्। ‘देशे' देशविषया यथा- 'एक' किञ्चित् चैत्यवन्दननियमपौषधादिकमनुष्ठानं सफलं विफलं वा भवेत् न ज्ञायते इति विचिकित्सतीति योगः । तत्र नियमा:- विविधाभिग्रहविशेषाः अणुव्रतादिरूपा वा, पौषधंशिक्षाव्रतान्त: पाति, आदिशब्दाद्दर्शनप्रतिमादिपरिग्रहः । तदेषां चैत्यवन्दनादीनां मध्येऽन्यतरद्विचिकित्सते, यथा 'सफलं' स्वर्गादिफलहेतु: 'विफलं ' तद्विपरीतं कायक्लेशफलमात्रमेव वा विचिकित्सा । 'सर्वस्मिन् ' सर्वविषया विचिकित्सेति प्रकृतम् । किंविधा? 'सर्वाणि' इति सकलान्येव चैत्यवन्दनादीन्यनुष्ठानानि विचिकित्सति, यथा न ज्ञायते सर्वस्यास्य चैत्यवन्दनादेरागममात्रप्रतिष्ठितफलस्याऽस्माकं किं फलमस्ति? उत न? इति गाथार्थः ॥ ५५ ॥
