________________
૭૫
શ્રાવકધર્મવિધિપ્રકરણ
તેનાથી શુન્યવચન એ છવિદોષ છે. ૨૪ સમયવિરુદ્ધઃ પોતાના સિદ્ધાંતથી વિરુદ્ધવચન. જેમકે-જૈન કહે છે કે જીવ નથી. ૨૫ વચનમાત્ર: હેતુરહિત વચન. જેમ કે-ઈષ્ટ પૃથ્વીદેશમાં આ લોકમધ્ય છે એમ કહેવું. ૨૬ અર્થપત્તિઃ જ્યાં અર્થથી અનિષ્ટની આપત્તિ થાય. જેમ કે બ્રાહ્મણને ન મારવો જોઈએ. આનો અર્થ એ થયો કે બ્રાહ્મણ સિવાયના જીવોને મારવામાં વાંધો નહિ. ૨૭ અસમાસઃ જ્યાં જે સમાસ કરવો જોઈએ ત્યાં તે સમાસ ન કરે, અથવા સમાસ જ ન કરે. જેમકે રીગપુરુષોગ્ય એ સ્થળે તપુરુષ સમાસના બદલે બહુવ્રીહિ વગેરે સમાસ કરે, અથવા રાજ્ઞ: પુરુષોડયું એમ સમાસ જ ન કરે. ૨૮ ઉપમા હિન-અધિક ઉપમા કહે. જેમકે- મેરુ સરસવ તુલ્ય છે, સરસવ મેરુ તુલ્ય છે. ૨૯ રૂપકઃ વસ્તુના વર્ણનમાં વસ્તુના અવયવોનું = અંગોનું વર્ણન ન કરવું. જેમકે- પર્વતના વર્ણનમાં પર્વતના અવયવોનું વર્ણન ન કરે અને સમુદ્રના અવયવોનું વર્ણન કરે. ૩૦ અનિર્દેશઃ જ્યાં ઉદ્દેશપદોનો એક વાક્યભાવ ન હોય. જેમકે- દેવદત્ત થાળીમાં ચોખા પકાવે છે એમ કહેવું હોય ત્યારે દેવદત્ત થાળીમાં ચોખા એટલું જ કહે, પકાવે છે એમ ન કહે. ૩૧ પદાર્થ: જ્યાં વસ્તુના પર્યાયવાચી પદની અર્થાતર કલ્પના કરાય. જેમકે- વૈશેષિકમતે સત્તા વગેરે પદો દ્રવ્યના પર્યાયવાચી છે, દ્રવ્યથી ભિન્ન સ્વતંત્ર કોઈ વસ્તુ નથી. તેના બદલે સત્તા વગેરેને દ્રવ્યથી ભિન્ન સ્વતંત્ર વસ્તુ માનવી. ૩૨ સંધિ: જ્યાં સંધિ કરવી જોઈએ ત્યાં સંધિ ન કરે, અથવા જ્યાં સંધિ ન થાય ત્યાં સંધિ કરે.
સુત્રના આઠ ગુણો આ પ્રમાણે છે :- ૧ નિર્દોષ - દોષોથી રહિત. ૨ સારવઃગોશબ્દ વગેરેની જેમ ઘણા પર્યાયવાળું. ૩ હેતુયુક્તઃ અન્વય અને વ્યતિરેક હેતુઓથી યુક્ત. ૪ અલંકૃતઃ- ઉપમા વગેરેથી યુક્ત. ૫ ઉપનીત:- ઉપનયના ઉપસંહારવાળું. ૬ સોપચાર:- ગામડીયા માણસોની ભાષા જેવું ન હોય. ૭ મિતઃ- વર્ણ વગેરેના નિયત પરિમાણવાળું. ૮ મધુરઃ- સાંભળવું ગમે તેવું.
તથા- “જેની પ્રામાણિકતા સ્પષ્ટ સ્વીકારાયેલી છે, કહેનારના પોતાના અસાધારણ ગુણોથી કહેવાયેલા સર્વજ્ઞપણાને જે અનાયાસે પ્રકાશિત કરે છે, બીજાઓનું વચન અપ્રામાણિક છે એમ જે અતિશય આજ્ઞા કરે છે, તે જિનવચનને વિચક્ષણ પુરુષોએ સાક્ષાત્ પરીક્ષા કરીને જાણવું જોઈએ.” (1) “જો કે જિનવચન અલ્પ અક્ષરવાળું છે તે પણ મહાન અર્થવાળું, બત્રીસ દોષોથી રહિત અને આઠ ગુણોથી યુક્ત છે અને એનું (= જિનવચનનું) ઉત્કૃષ્ટ લક્ષણ પણ પ્રસિદ્ધ છે. આનાથી બીજું (= જિનવચન સિવાયનું) જે વચન કુતીર્થિઓના માર્ગમાં (= દર્શનમાં રહેલું છે તે ખોટા અર્થોથી રચાયેલું છે.” (૨) “તેથી અન્ય દર્શનમાં પણ અસાધારણ ગુણવાળું જે વચન રહેલું હોય તે પણ શ્રી સર્વજ્ઞથી પ્રવૃત્ત થયું છે એ સિદ્ધ થયું. જીવ વગેરે વસ્તુનું પ્રસિદ્ધ અને અબાધિત એવું જે સ્વરૂપ શાસ્ત્રમાં કહ્યું હોય તે બધું જો આચારના કથન પૂર્વક કહ્યું હોય તો શ્રેષ્ઠ બને.” (૩)
