________________
ad
ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત
પ્રાપ્તિ થાય જ છે, અર્થાત્ વિક્ષિત કોઈ એક સમયે પરમાણુઓનું જે સ્વરૂપ હોય તે સ્વરૂપ તેનાથી બીજા સમયે બદલાઈ જાય એવું બને જ છે. તેથી એક ૫૨માણુથી પૂર્ણ પણ પ્રદેશમાં બીજા પરમાણુઓ સમાઈ જાય એ દોષ નથી.
પ્રશ્ન: તમે જેને પરિણામાંતરની પ્રાપ્તિ કહો છો, એ જ લઘુતરત્વની પ્રાપ્તિ છે, અર્થાત્ પરમાણુઓ અન્ય પરિણામને પામે છે એનો અર્થ એ છે કે ૫૨માણુઓ પૂર્વ કરતાં નાના બની જાય છે. ઉત્તરઃ પરિણામાંતરની પ્રાપ્તિ એ જ લઘુતરત્વની પ્રાપ્તિ નથી. કારણ કે નિર્વિભાગપણાને નહિ છોડતો જ પ૨માણુ પરિણામવિશેષને પામે છે. આ વિષે
સક્કુના પરમાણુઓનું દૃષ્ટાંત છે. પાણીથી ભિના કરાયેલા સક્તના પરમાણુઓ અન્ય પરિણામને પામે છે, આમ છતાં નિર્વિભાગરૂપ પોતાના સ્વરૂપને છોડતા નથી. કારણ કે સમાનતા આદિથી પૂર્વના સ્વરૂપની સાથે સંવાદ જોવામાં આવે છે. (અર્થાત્ અન્ય પરિણામ પામ્યા પહેલાં જેટલા પરમાણુઓ હતા તેટલા જ પરમાણુઓ પરિણામ પામ્યા પછી હોય છે.) આમ પરમાણુઓ નિર્વિભાગને છોડતા નથી અને અન્ય અવગાહને પામે છે. એટલે સ્વીકારવું જોઈએ કે પરિણામાંતરની પ્રાપ્તિ એ લઘુતરત્વની પ્રાપ્તિ નથી.
પ્રશ્ન: પરિણામાંતરની પ્રાપ્તિ થાય છે એમાં પણ પરમાણુઓનો એક-બીજામાં પ્રવેશ થાય છે. અર્થાત્ પરિણામાંતરની પ્રાપ્તિ થાય ત્યારે પરમાણુઓનો એક-બીજામાં પ્રવેશ થઈ જાય છે. ઉત્તરઃ જો આ પ્રમાણે પરમાણુઓનો એક-બીજામાં પ્રવેશ થાય તો પરમાણુઓ ઓછા થઈ જવાથી સમાનતા વગેરેના સ્વરૂપમાં વ્યત્યય (= ફેરફાર) થાય. (અર્થાત્ ૫૨માણુઓની સંખ્યા ઓછી થાય વગેરે ફેરફાર થાય.) પણ પરિણામાંતરની પ્રાપ્તિ થાય તેટલા માત્રથી વ્યત્યય દેખાતો નથી.
એક પરમાણુથી પૂર્ણ પ્રદેશમાં અનંતા ૫૨માણુઓ રહી શકે એ વિષે દીપકનું દૃષ્ટાંત છે. એક દીપકની પ્રભાના પરમાણુઓથી સંપૂર્ણ ભરેલા પણ ઓ૨ડામાં બીજા દીપકની પ્રભાના ૫૨માણુઓ ૨હે છે એ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે.
પ્રશ્ન : આમળાનાં ફળોથી ભરેલા ઘડામાં વચ્ચે વચ્ચે રહેલી ખાલી જગ્યામાં જેવી રીતે પાણી રહી શકે છે તેવી રીતે અહીં પણ એક દીપકની પ્રભાના પરમાણુઓથી ભરાયેલા ઓ૨ડામાં વચ્ચે વચ્ચે ખાલી રહેલી જગ્યામાં બીજા દીપકની પ્રભાના પ૨માણુઓ સમાઈ જાય છે. પણ આપણને એવો ભાસ થાય છે કે એક પરમાણુ જ્યાં છે ત્યાંજ બીજા પરમાણુઓ પણ રહેલા છે. ઉત્તર ઃ જે સ્થળે એક દીપકની પ્રભાના પરમાણુઓ રહેલા છે તે જ સ્થળે બીજા દીપકની પ્રભાના પરમાણુઓ રહેલા છે એમ પ્રત્યક્ષ જોવામાં આવે છે અને જે પ્રત્યક્ષ જોવામાં આવ્યું હોય તે અસંગત ન હોય. [૫૦-૫૧]
સસ્તુ એટલે સાથવો, જવ વગેરેના શેકેલા લોટને સાથવો કહેવામાં આવે છે.
