________________
શ્રાવકધર્મવિધિપ્રકરણ
૩૯
ભક્તાર્થ:- માંડલીમાં ભોજન ન કરે, ન કાકભક્ષિત વગેરે અવિધિથી ભોજન કરે. આગમન:- પ્રવેશ કરતાં નિસીહિ ન કહે. નિર્ગમન:- નીકળતાં. આવશ્યક = આલસ્યહી ન કહે. સ્થાન = ઊભા થવું કે ઊભા રહેવું. નિષાદન = બેસવું. ત્વશ્વર્તન = સૂવું. આ ત્રણમાં પ્રત્યુપેક્ષણ પ્રમાર્જન વગેરે ન કરે, અથવા બરોબર ન કરે. (૫) આવશ્યક વગેરે ન કરે, અથવા ન્યૂન-અધિક કરે, અથવા ગુરુવચનના બળાત્કારથી કરે, તે અવસન્ન છે. (૬) જેવી રીતે ચાલતો બળદ સહન ન કરવું પડે એ માટે શમિલને ભાંગી નાખે તેમ અવસગ્ન સહન ન કરવું પડે એ માટે ગુરુવચનને ન કરે, અથવા બળાત્કારથી કરે. (૭)
કુશીલનું સ્વરૂપ :- જેનું શીલ = આચરણ ખરાબ છે તે કુશીલ, કુશીલના જ્ઞાનકુશીલ, દર્શનકુશીલ અને ચારિત્ર કુશીલ એમ ત્રણ પ્રકાર છે. વીતરાગભગવંતોએ આ કુશીલને અવંદનીય કહ્યો છે. (૭) જ્ઞાનના કાલ વગેરે આચારોમાં વિરાધના કરવાથી જ્ઞાનકુશીલ બને છે. દર્શનના આચારોમાં વિરાધના કરવાથી દર્શનકુશીલ બને છે. ચરણકુશલ આ પ્રમાણે (= હવે પછીની ગાથામાં કહેવાશે તે પ્રમાણે) છે. (૯) કૌતુક, ભૂતિકર્મ, પ્રશ્નાપ્રગ્ન, નિમિત્ત, આજીવિકા, કલ્કકુરુકા, લક્ષણ અને વિદ્યા-મંત્ર વગેરેનો ઉપયોગ કરનાર ચારિત્રકુશીલ છે. (૧૦) સૌભાગ્ય નિમિત્તે બીજાઓને સ્નાન કરાવવું વગેરેને કૌતુક કહ્યું છે. કોઈ તાવવાળા વગેરેને મંત્રેલી રક્ષા આપવી એને ભૂતિકર્મ કહ્યું છે. (૧૧) સ્વપ્નમાં જોયેલું કે વિદ્યાધિષ્ઠાત્રી દેવીએ કહેલું પૂછનારને કહે તે પ્રશ્નાપ્રશ્ન છે. અથવા આઇંખિણીએ = કર્ણપિશાચિકા દેવીએ કે ઘંટિયક્ષ આદિએ કહેલું શુભ-અશુભ વગેરે પૂછનારને કહેવું તે પ્રશ્નાપ્રશ્ન છે. (૧૨) ભૂતકાળ અને ભવિષ્યકાળના નિમિત્તને લોકોની આગળ કહે તે નિમિત્ત છે. જાતિ, કુલ, શિલ્પ, કર્મ, તપ, ગણ અને સૂત્ર એમ સાત પ્રકારે આજીવિકા મેળવે તે આજીવિકા કુશીલ છે. જાતિ = માતૃપક્ષ. કુલ = પિતૃપક્ષ. શિલ્પ = આચાર્યના ઉપદેશથી પ્રવર્તમાન હોય. કર્મ = આચાર્યના ઉપદેશ વિના પ્રવર્તેલું હોય. તપ = બાહ્યઅભ્યતર બાર પ્રકારે છે. ગણ = મલ્લનો સમૂહ વગેરે. સૂત્ર = શાસ્ત્રનું અધ્યયન. આજીવિકા મેળવવા માટે આ સાતનો ઉપયોગ આ પ્રમાણે કરે:- લોકોને પોતાની સંસાર અવસ્થાના જાતિ - કુલ કહે, જેથી જાતિપૂજ્ય તરીકે કે કુલપૂજ્ય તરીકે પૂજતા ગૃહસ્થો
કર કાકલિત વગેરે પ્રકારના ભોજનના વર્ણન માટે ગુરુતત્ત્વવિનિશ્ચય ગ્રંથના ત્રીજા ઉલ્લાસની ૮૫મી ગાથાના ભાષાંતરમાં કરેલી ટિપણી જાઓ.
ભાવાર્થ - કોઈ વ્યક્તિ ચારિત્રકુશીલને મારી અમુક આપત્તિ દૂર થશે કે નહિ? વગેરે પૂછે. ચારિત્ર કુશીલ પોતાના ઈષ્ટદેવ વગેરેને પૂછીને તેને જવાબ આપે. એટલે અહીં પ્રશ્નનો પ્રશ્ન થયો. કોઈ વ્યક્તિએ ચારિત્ર કુશીલને પૂછ્યું. તેણે પોતાના ઈષ્ટ દેવ વગેરેને પૂછ્યું તે પ્રશ્નાપ્રશન.
