________________
૧૨
ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત
કરે તો દોષ થાય. આ વિષયને ગ્રંથકાર કહે છે :
અધિકારીએ જ ધર્મ કરવો જોઈએ. આજ્ઞાભંગ થવાથીજ અનધિકારીને દોષ થાય. ધર્મ આજ્ઞામાં રહેલો છે.
જેને અધિકાર પ્રાપ્ત થયો હોય તે અધિકારી છે. અધિકાર એટલે પ્રસ્તુત ક્રિયા કરવાની યોગ્યતા (= લાયકાત). આ યોગ્યતા પૂર્વે બતાવેલ કર્મહાસ સ્વરૂપ છે, અર્થાત્ અતિતીવ્રકર્મનો નાશ એ યોગ્યતા છે. આત્મામાં રહેલી આ યોગ્યતા આગળ કહેવાશે તે અર્થિપણું વગેરે ચિહ્નોથી બહાર પ્રગટ થાય છે = જોઈ શકાય છે.
અધિકારીએ જ ધર્મ કરવો જોઈએ, બીજાએ નહિ. કારણ કે અધિકારીનેજ ક્રિયાનું ફળ મળે છે. અધિકાર રહિતને ધર્મ કરવામાં અનર્થ (નુકશાન) પણ થાય.
આ જ વિષયને અવધારણ ફલ દ્વારા ગ્રંથકાર પ્રગટ કરે છે :- (મહિપરિણો ટોપો ) અહીં જણાવેલ અધિકારીથી જે વિરુદ્ધ છે તેવા અનધિકારીને વિરાધના કરવાના કારણે અનર્થ જ થાય. આથીજ કહ્યું છે કે- “અવિધિથી કરવા કરતાં ન કરવું સારું.” આ વિષે શાસ્ત્રપાઠ આ પ્રમાણે છે :- “જેમ સારી રીતે પાળેલી જિનેશ્વરોની આજ્ઞા મોક્ષ રૂ૫ ફળ આપે છે, તેમ વિરાધેલી (= ખંડિત કરેલી) જિનાજ્ઞા સંસાર દુઃખરૂપ ફળ આપે છે.” તથા “ધર્મના અનુષ્ઠાનો વિપરીતપણે કરવાથી અવિધિથી યોજેલા ઔષધની જેમ મહાન અનર્થ થાય. એ અનર્થ ભયંકર દુઃખસમૂહને ઉત્પન્ન કરે છે.”
પ્રશ્ન : જો આમ છે તો (પંચા. ગા. ૪૩ માં) રૂપિયાની ઉપમાથી બતાવેલા ચાર ક પ્રકારોમાં ચોથા ભાગમાં આવેલી ચૈત્ય વંદનાના અધિકારમાં
કેટલાક આચાર્યોનો “ત્રીજા-ચોથા પ્રકારની વંદના જૈન વંદના નથી' એવો મત પણ ઘટી શકે છે. કારણ કે તે બે વંદનામાં (અપુનબંધક અવસ્થા વગેરે) જે ભાવ જોઈએ તે ભાવ જ ન હોવાથી જેને વંદનાની શરૂઆત જ થઈ નથી. આથી જ તે બે વંદનાથી જેમ જૈન વંદનાથી આરાધનાથી મળતું આ લોકમાં શુદ્ર ઉપદ્રવોનો નાશ, ધન-ધાન્યની વૃદ્ધિ, પરલોકમાં વિશિષ્ટ દેવલોકની પ્રાપ્તિ અને પરિણામે મોક્ષરૂપ શુભ ફળ મળતું નથી, તેમ જેને વંદનાની વિરાધનાથી મળતું ઉન્માદ, રોગ, ધર્મબંશ વગેરે દુષ્ટ ફળ પણ મળતું નથી.” આમ કેમ કહ્યું? અહીં વિધિહીન-ભાવશૂન્ય ચૈત્યવંદના પણ લૌકિક હોવાથી લૌકિક વંદનાનું ફળ કહ્યું જ છે.
* આ ચાર પ્રકારો (ભાંગા) આ પ્રમાણે છે :- (૧) શ્રદ્ધાયુક્ત ભક્તિભાવ હોય અને સ્પષ્ટ ઉચ્ચાર વગેરે બાહ્ય વિધિ હોય. (૨) શ્રદ્ધાયુક્ત ભક્તિભાવ હોય અને સ્પષ્ટ ઉચ્ચાર વગેરે બાહ્ય વિધિ ન હોય. (૩) શ્રદ્ધાયુક્ત ભક્તિભાવ ન હોય અને સ્પષ્ટ ઉચ્ચાર વગેરે બાહવિધિ હોય. (૪) શ્રદ્ધાયુક્ત ભક્તિભાવ ન હોય અને સ્પષ્ટ ઉચ્ચાર વગેરે બાહવિધિ ન હોય.
