________________
શ્રાવકધર્મવિધિપ્રકરણ
૨૯
આ જ અર્થને સ્પષ્ટ કરતા ગ્રંથકાર કહે છે:- ઉદયાવલિકામાં પ્રવેશેલા મિથ્યાત્વનો મિથ્યાત્વનો ઉદય ન થતાં જીવ અંતર્મુહૂર્ત સુધી
ક્ષય થઈ જતાં અને શેષ ઉપશમસમ્યક્ત્વને પામે છે. (૩૯૯)
આ જ સમ્યક્ત્વને દૃષ્ટાંતથી વધારે સ્પષ્ટ કહેવાની ઈચ્છાવાળા ગ્રંથકાર કહે છેઃજેવી રીતે ઉખર પ્રદેશને કે બળેલા પ્રદેશને પામીને દાવાનલ શાંત થઈ જાય છે એ રીતે તેવા પ્રકારના પરિણામના કારણે મિથ્યાત્વના ઉદયનો અભાવ થતાં જીવ ઔપશમિક સમ્યક્ત્વને પામે છે. અહીં દાવાનલ સમાન મિથ્યાત્વ છે. ઉખર કે બળેલા પ્રદેશ સમાન તેવા પ્રકારના પરિણામના કંડક છે.
પ્રશ્ન: ક્ષાયોપશમિક સમ્યક્ત્વથી ઔપશમિક સમ્યક્ત્વની શી વિશેષતા છે ? અર્થાત્ કોઈ વિશેષતા નથી. કારણ કે બંને સમ્યક્ત્વમાં ઉદીર્ણ મિથ્યાત્વ ક્ષય પામ્યું છે અને અનુદીર્ણ મિથ્યાત્વ ઉપશાંત છે. ઉત્તર: વિશેષતા છે. કારણ કે ક્ષાયોપશમિક સમ્યક્ત્વમાં મિથ્યાત્વનો પ્રદેશાનુભવ છે. ઔપશમિક સમ્યક્ત્વમાં પ્રદેશાનુભવ નથી. (૮૦૦)
હવે ક્રમથી આવેલા ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વને કહે છે:- ક્ષપક શ્રેણિમાં પ્રવેશેલા જીવને સંસારના કા૨ણભૂત દર્શનમોહનીય કર્મનો સર્વથા ક્ષય થઈ જતાં અતિચાર રૂપ અપાયથી રહિત અને નજીકનો મોક્ષહેતુ હોવાના કારણે અનુપમ એવું ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ થાય છે. (૮૦૧)
અહીં પ્રધાનતાની અપેક્ષાએ પહેલાં ક્ષાયિક પછી ઔપશમિક અને પછી ક્ષાયોપશમિક એ ક્રમથી ઉલ્લેખ કર્યો છે. આથી (ધર્મસંગ્રહણીની) ગાથાઓથી પશ્ચાનુપૂર્વીથી આ ત્રણ સમ્યક્ત્વનું સ્વરૂપ જાણવું.
રોચક વગેરે અને નિસર્ગરુચિ વગેરે સમ્યક્ત્વનો તો અહીં જણાવેલ ત્રણ ભેંદોમાં સમાવેશ થઈ જ જાય છે, અને અહીં સંક્ષેપથી કહેવાનું પ્રસ્તુત હોવાથી સમ્યક્ત્વના તે પ્રકારોનો અલગ ઉલ્લેખ કર્યો નથી.
તથા તે સમ્યક્ત્વ તત્ત્વભૂત પદાર્થોની શ્રદ્ધાના સૂચક આત્માના શુદ્ધ અધ્યવસાયરૂપ છે. આ વાત આગળ કહેશે. આત્માના શુદ્ધ અધ્યવસાય રૂપ સમ્યક્ત્વ પરોક્ષ જ્ઞાનીઓને ઉચિતમાં પ્રવૃત્તિ અને અનુચિતમાં નિવૃત્તિથી જાણી શકાય. આથી ઉચિતમાં પ્રવૃત્તિ અને અનુચિતમાં નિવૃત્તિ દ્વારા, અને તેમાં પણ ઉચિતમાં પ્રવૃત્તિ અનુચિતથી નિવૃત્તિપૂર્વક હોવાથી અહીં અનુચિતથી નિવૃત્તિ દ્વારા, સમ્યક્ત્વનું સ્વરૂપ પ્રગટ કરવાની ઈચ્છાવાળા
