________________
ગુજરાતી ભાવાનુવાદ સહિત
(= ઉપશાંત) છે. કારણ કે તે દલિકો વિપાકથી અનુભવાતા નથી. પણ જે દલિકો સમ્યક્ત સ્વરૂપ બની ગયા છે તે દલિકોને અનુદીર્ણ કેવી રીતે કહેવાય? કારણ કે તે દલિકો વર્તમાનમાં વિપાકથી અનુભવાય જ છે. ઉત્તર : સમ્યત્વ સ્વભાવવાળા દલિકોમાંથી મિથ્યાત્વનો સ્વભાવ દૂર થઈ ગયો હોવાથી તે દલિકો મિથ્યાત્વરૂપે વેદાતા ન હોવાથી ઉપચારથી અનુદીર્ણ છે એમ કહેવામાં કોઈ દોષ નથી.
આ પ્રમાણે ક્ષય અને ઉપશમરૂપ મિશ્રભાવરૂપે પરિણમેલું = ક્ષયોપશમ સ્વભાવને પામેલું અને વેદાતું મિથ્યાત્વ લાયોપથમિક સમ્યક્ત છે. લાયોપથમિક સમ્પર્વ પ્રદેશાનુભવની અપેક્ષાએ મિથ્યાત્વ છે અને વિપાકની અપેક્ષાએ સમ્યત્ત્વ છે.
પ્રશ્ન: સમ્યત્વ તો આત્માના શુભ પરિણામરૂપ છે. તેથી મિશ્રભાવને પામેલું અને વેદાતું કર્મ ક્ષાયોપથમિક સમ્યક્ત કહેવાય છે એ તો વિરુદ્ધ છે. કારણ કે સમ્યક્ત સ્વરૂપને પામેલા મિથ્યાત્વના દલિકોજ વેદાય છે. (શુભ પરિણામ ચેતન સ્વરૂપ છે અને દલિકો જડસ્વરૂપ છે, આથી વિરુદ્ધ છે.) ઉત્તર: તે દલિકોજ તેવા પ્રકારના (શુભ) પરિણામના હેતુ હોવાથી તેમાં સમ્યક્તનો ઉપચાર કરાય છે. (૭૯૭)
હવે ઉદ્દેશના ક્રમ પ્રમાણે પથમિક સભ્યત્ત્વને કહે છે:- ઉપશમ શ્રેણિમાં પ્રવેશેલા જીવને ઓપશમિક સમત્વ હોય છે. અનંતાનુબંધી ચાર કષાયો અને દર્શનમોહનીયના ઉપશમથી ઓપશમિક સમ્યક્ત થાય છે. અથવા જેણે સમ્યક્ત, મિથ્યાત્વ અને મિશ્ર એ ત્રણ પંજો કર્યા નથી અને મિથ્યાત્વનો ક્ષય કર્યો નથી તે જે સમ્યત્ત્વને પામે તે ઔપથમિક સખ્યત્ત્વ છે.
જેણે મિથ્યાત્વનો ક્ષય કર્યો છે તેને ક્ષાયિક સમ્યક્ત હોય છે, પરામિક નહિ. આથી ક્ષાયિક સમ્યત્વને અલગ કરવા માટે ઔપશમિક સભ્યત્ત્વની બીજી વ્યાખ્યામાં “અને મિથ્યાત્વનો ક્ષય કર્યો નથી” એટલું વિશેષ કહેવામાં આવ્યું છે.
કોઈ જીવ તીવ્ર પરિણામથી યુક્ત હોવાથી અપૂર્વકરણમાં આરૂઢ થઈને મિથ્યાત્વના ત્રણ પંજ કરે છે, પછી અનિવર્તિકરણના સામર્થ્યથી ક્ષાયોપથમિક સભ્યત્વને જ પામે છે. જેમકે મિશ્રભાવરૂપે પરિણમેલા દલિકોને વિપાકથી અનુભવે છે.
પણ જે જીવ તથાવિધ પરિણામવાળો છે તે અપૂર્વકરણમાં આરૂઢ થવા છતાં મિથ્યાત્વના ત્રણ પુંજ કરવા અસમર્થ હોય છે. આથી તે અનિવર્તિકરણના સામર્થ્યથી ઉદીર્ણ મિથ્યાત્વનો ક્ષય થવાથી અને અનુદીર્ણનો ઉદય સર્વથા રોકાઈ જવાથી ઉખર ભૂમિ સમાન મિથ્યાત્વવિવરને (= મિથ્યાત્વના ઉદયથી રહિત અવસ્થાને) પામીને ઔપશમિક જ સમ્યત્ત્વને પામે છે. (૭૯૮)
