Book Title: Pravachansara Piyush Part 2
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
ઉત્પાદરૂપ થાય છે. ભવિષ્યની પર્યાય જે અભાવરૂપ- : પુરુષાર્થ સાથે કોઈ વિરોધાભાસ નથી. અસરૂપ હતી તે ભાવરૂપ અર્થાત્ સત્ રૂપ- .
પર્યાયો દ્રવ્યત્વભૂત અન્વયશક્તિ સાથે ઉત્પાદરૂપ થાય છે. આ રીતે પર્યાયો તેના ક્રમમાં
• ગૂંથાયેલી છે. અનાદિથી અનંત કાળ સુધીમાં જે એક પછી એક અસત્ ઉત્પાદને પામે છે. તે દરેક •
: અનંત પર્યાયો ક્રમપૂર્વક થાય છે તે બધી વ્યતિરેકરૂપ પર્યાયમાં અન્વયરૂપ દ્રવ્ય જ છે. તે દ્રવ્ય અન્વયરૂપે :
: પર્યાયોમાં અન્વયરૂપ એક જ દ્રવ્ય રહેલું છે. આ એકરૂપ હોવા છતાં તે દરેક પર્યાયરૂપે ઉપજે છે :
: અપેક્ષાએ બધી પર્યાયો દ્રવ્ય સામાન્ય સ્વભાવ વડે ત્યારે તે પર્યાયોની વિધવિધતાને કારણે અનેકરૂપ :
: એક બીજા સાથે જોડાયેલી છે. દ્રવ્ય વ્યાપક અને થાય છે. દ્રવ્ય અન્વયરૂપ અનન્ય છે જ્યારે તે દ્રવ્યને :
: પર્યાય વ્યાપ્ય છે માટે ત્યાં તાદામ્યપણારૂપ ગૂંથણી વ્યતિરેકરૂપે, પર્યાયરૂપે જોવા જતા તે અન્યરૂપ ભાસે :
• છે. જેવી રીતે દ્રવ્ય અને પર્યાય એક સત્તારૂપ છે છે. આ રીતે ખરેખર પર્યાય અસરૂપ છે પરંતુ :
* તેવી રીતે બે પર્યાયો સંબંધમાં નથી કારણકે ત્યાં પર્યાયનું દ્રવ્ય સાથે અભેદપણું લક્ષમાં લેતા દ્રવ્ય :
: સમયભેદ છે. અનાદિથી અનંતકાળ સુધીની પર્યાયો પણ અન્યરૂપ-અસત્ ઉત્પાદરૂપ લક્ષગત થાય છે.
: દ્રવ્ય સામાન્ય મારફત સંબંધમાં છે. “પર્યાયો પર્યાયભૂત સ્વ વ્યતિરેક વ્યક્તિના કાળે જ સત હોવાને લીધે તેનાથી અન્ય કાળોમાં :
દ્રવ્ય છે તે પર્યાય સાથે તાદાભ્યરૂપ છે તે અસત્ જ છે”
વાત ષટકારક અનુસાર પણ સમજાવવામાં આવે
• છે. છ કારકોમાં પર્યાયના ભાગે તો માત્ર કર્મ કારક ટીકામાં પર્યાય તે “પર્યાયભૂત સ્વવ્યતિરેક :
• જ લાગુ પડે છે. કર્તા, કરણ અને અધિકરણ તો વ્યક્તિ'' રૂપે દર્શાવી છે. અર્થાત્ પર્યાય કહેતા જ :
કર્તારૂપ નિત્ય છે જ એકાંત નથી. છ કારકો તે ક્ષણિક છે અને વ્યતિરેક લક્ષણવાળી છે. તે દરેક :
: અભેદરૂપ જ હોય છે. પર્યાયો ક્રમપૂર્વક થાય છે એ પર્યાયનો કાળ એક સમયનો જ છે. દરેક દ્રવ્યમાં
: વાત સ્વીકારીને તે દ્રવ્ય આવી પર્યાયોને ક્રમપૂર્વક કોઈ એક સમયે એક જ પર્યાય ભાવરૂપ સરૂપ
: પ્રગટ કરે છે અર્થાત્ પોતે તે પર્યાયોરૂપે થાય છે. હોય છે. તે સમયે અન્ય કોઈ પર્યાય હોતી નથી. •
• તેથી દ્રવ્યને પર્યાય અપેક્ષાએ અસત્ ઉત્પાદ છે અને અન્ય પર્યાયો એ અપેક્ષાએ તે સમયે અભાવરૂપ- :
: તે કારણે દ્રવ્ય દરેક સમયે અન્ય અન્ય હોય છે. અસત્-શૂન્યરૂપ જ હોય છે. દરેક પર્યાય એ રીતે : પોતાના સ્વકાળે જ ઉત્પાદરૂપ હોય છે. તે પર્યાય : સત ઉત્પાદ અને અસત્ ઉત્પાદ તુરત જ નાશ પામે છે તેથી અન્ય સમયોમાં તે :
ગા. ૧૧ ૧ થી ૧૧૩ અવિદ્યમાન જ હોય છે. તેથી કહે છે કે પર્યાય : ૧) ઉત્પાદને જોવાની બે દૃષ્ટિઓ છે. ઉત્પાદ સ્વવ્યતિરેક વ્યક્તિરૂપ છે. પર્યાય તેના સ્વકાળે જ : પર્યાયનો જ હોય દ્રવ્ય તો અનાદિ અનુત્પન્ન વ્યક્ત હોય છે અને તે ભિન્ન લક્ષણવાળી હોય છે. ' જ હોય તેથી સત્ ઉત્પાદ અને અસત્ ઉત્પાદ આ રીતે વિચારતા પર્યાયો ક્રમે થાય છે. એ વાત :
પર્યાયને જ લાગુ પડે. સહજપણે આવી જાય છે. ક્રમવર્તીપણું એ પર્યાયનું લક્ષણ છે. વળી દરેક પર્યાયની જન્મક્ષણ નિશ્ચિત છે : *
૨) જે હતું તે ઉત્પન્ન થયું માટે સત્ ઉત્પાદ. અર્થાત્ તે અપેક્ષાએ પર્યાયને ક્રમબદ્ધ પણ કહેવામાં આવે : સ્વભાવ (સત્) જેવો છે તેવી પર્યાય ઉત્પન્ન છે. પર્યાયો મોતીની માળાની જેમ નહીં પરંતુ :
થઈ માટે સદશ પરિણામ તે સત્ ઉત્પાદ છે. સોનાની સાંકળી જેવી છે. પર્યાયના આ લક્ષણને : ૩) વર્તમાન પર્યાય જ વિદ્યમાન છે. (ભાવ શક્તિ) પ્રવચનસાર - પીયૂષ
