Book Title: Pravachansara Piyush Part 2
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
પરિભ્રમણ થાય છે તે આખી સળંગ પ્રક્રિયાને અહીં : ગાથાના મથાળામાં એક પ્રશ્ન રજપૂ કરવામાં ક્રિયા કહેવામાં આવે છે. ખરેખર તો સંસાર એ આવી : આવ્યો છે કે આવા સંસારી જીવને પુગલ સાથે એક પ્રક્રિયારૂપે જ લક્ષમાં લેવામાં આવે છે. તે • સંબંધ કઈ રીતે થાય છે? તેનો જવાબ આ ગાથામાં ક્રિયાના વિસદશ ભાગને લક્ષમાં લેતા ત્યાં મનુષ્યાદિ : આપવામાં આવ્યો છે. આ જીવ અને પુગલ વચ્ચેના પર્યાયો છે એવું વર્ણન કરવામાં આવે છે. પર્યાય- : નિયમભૂત નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધો અનાદિકાળથી પરિણામ-કર્મ વગેરે શબ્દોનો આપણે ઉપયોગ : ચાલે છે. ખ્યાલમાં રહે કે આ બે દ્રવ્યો વચ્ચેના નિર્દોષ કરીએ છીએ ત્યારે ત્યાં પ્રવાહ લક્ષણ ભૂલીને : સંબંધો નથી જીવ અને પુગલ બે દ્રવ્યોમાં વૈભાવિક સ્થિરપણાની કલ્પના કરવા લાગી જઈએ છીએ. : શક્તિ છે. અર્થાત્ બન્નેમાં અશુદ્ધતારૂપે પરિણમવાની મનુષ્યાદિ પર્યાય ૮૦-૧૦૦ વર્ષ માટે સ્થિર છે . યોગ્યતા છે. ભાવ કર્મ એ જીવનું અશુદ્ધ પરિણમન એવું માનીએ છીએ પરંતુ તે મનુષ્ય પર્યાય પણ તે ' છે અને દ્રવ્યકર્મ એ યુગલની વૈભાવિક શક્તિ સમયે પરિવર્તનશીલ-પ્રવાહરૂપ જ છે. તેના પ્રત્યે : અનુસાર થતું કાર્ય છે. વિભાવ એ જીવનું સ્વાભાવિક આપણું લક્ષ જતું નથી. આ પ્રકારે વિચારતા સંસાર : કાર્ય નથી. તે અશુદ્ધ પરિણમન છે. વિભાવ એ જીવનું શબ્દથી ક્રિયા અને પરિણામ બન્નેનો ખ્યાલ આવે : નૈમિત્તિક પરિણામન છે. જીવના આ અશુદ્ધ છે.
: પરિણમનમાં નિમિત્ત પણ અશુદ્ધ પર્યાય જ હોય.
* વિભાવમાં દ્રવ્યકર્મોદય જ નિમિત્ત હોય. અન્ય કોઈ ગાથા - ૧૨૧
* નિમિત્ત ન જ હોય. જીવના જીવન-મરણમાં આયુષ્ય કર્મે મલિન જીવ કર્મસંયુત પામતો પરિણામને, કર્મ અને સુખ-દુઃખમાં વેદનીય કર્મનું જ નિમિત્ત તેથી કર્મ બંધાય છે, પરિણામ તેથી કર્મ છે. ૧૨૧. છે. કોઈ માને કે પોતે બીજાને સુખી-દુઃખી કરી કર્મથી મલિન આત્મા કર્મ સંયુક્ત પરિણામને : શકે છે. તો તે તેની ભ્રમણા છે. તે માને કે અન્યના (દ્રવ્યકર્મના સંયોગે થતાં અશુદ્ધ પરિણામને) : સુખ-દુ:ખમાં પોતે નિમિત્ત છે. તો તે વાત પણ પામે છે, તેથી કર્મ ચોંટે છે. (દ્રવ્યકર્મ બંધાય તદ્દન ખોટી છે. જે કાંઈ જોવામાં આવે છે ત્યાં તે છે); માટે પરિણામ તે કર્મ છે.
• કાર્ય કર્મોદય અનુસાર જ થતું દેખાય છે. અન્ય
; વધારાના નિમિત્તો જેની આપણે આપણા ચાલુ જાના દ્રવ્યકર્મનો ઉદય નિમિત્ત - જીવનો વિભાવ ભાવ જીવનમાં વાતો કરીએ છીએ તેને કોઈ સ્થાન નથી. નૈમિત્તિક
: અહીં નિમિત્ત અનુસાર ઉપાદાનમાં કાર્ય થાય છે. જીવનો વિભાવ ભાવ નિમિત્ત - નવા દ્રવ્યકર્મનો બંધ : એ સિદ્ધ નથી કરવું પરંતુ જીવના વિભાવમાં માત્ર નૈમિત્તિક
• દ્રવ્યકર્મનું જ નિમિત્ત છે ત્યાં અન્ય કોઈ નિમિત્તને
સ્થાન નથી એ રીતે આપણા જ્ઞાનને વ્યવસ્થિત કરવું આ પ્રકારે જીવને જુના કર્મોદય અને નવા :
: છે. ડૉકટરે સાચુ નિદાન કરીને યોગ્ય દવા આપી દ્રવ્યકર્મના બંધ સાથે અનાદિકાળથી નિયમભૂત :
: તે લાગુ પડી ગઈ અને સગાઓએ સારી ચાકરી નિમિત્ત નૈમિત્તિક સંબંધ ચાલ્યો આવે છે. આ : :
: કરી તેથી દરદી સાજો થયો એ બધી લોકિક વાતોને વાસ્તવિકતાનો ઉલ્લેખ આ ગાથામાં કરવામાં આવ્યો :
: અધ્યાત્મમાં કોઈ સ્થાન નથી. છે. સમયસાર કર્તાકર્મ અધિકારની શરૂઆતની ગાથામાં પણ આ વિષયની ચર્ચા કરવામાં આવી : અન્વયાર્થમાં એ રીતે રજૂઆત કરવામાં
: આવી કે જીવ અનાદિકાળથી કર્મો સાથે ઉભયબંધને ૧૦૨
જ્ઞેયતત્વ - પ્રજ્ઞાપના
