Book Title: Pravachansara Piyush Part 2
Author(s): Kundkundacharya, Amrutchandracharya, Himmatlal Jethalal Shah
Publisher: Grand Rapid America Mumukshu Mandal America
View full book text
________________
એક ક્ષેત્ર છે એવો એક જવાબ અને અનેક ક્ષેત્ર છે : ૨ ગાથા - ૧૪૧ એવો બીજો જવાબ આપ્યો છે. જિનાગમ અનેકાંતને વર્ત પ્રદેશો દ્રવ્યને, જે એક અથવા બે અને માન્ય કરે છે માટે બન્ને જવાબ સાચા છે એવું સ્વીકારી :
: બહુવા અસંખ્ય, અનંત છે; વળી હોય સમયો કાળને. ૧૪૧. લઈએ પરંતુ જિનાગમમાં તે જવાબ અપેક્ષા સહિત : છે. તેથી તેની અપેક્ષા આપણા ખ્યાલમાં બરોબર * દ્રવ્યોને એક, બે, ઘણા, અસંખ્ય અથવા અનંત હોવી જોઈએ. જો તેનો ખ્યાલ ન હોય અથવા : પ્રદેશો છે, કાળને સમયો છે. આપણી વિપરીત માન્યતા હોય તો અનર્થ થાય. : આ ગાથામાં અસ્તિકાયરૂપ પદાર્થોને તિર્યક્ આકાશનું અખંડિત ક્ષેત્ર લક્ષમાં લઈએ તો બે : પ્રચય હોય છે અને બધા દ્રવ્યોને ઉર્ધ્વપ્રચય હોય છે આંગળીનું એક ક્ષેત્ર છે અને આકાશમાં અંશકલ્પના : એવું દર્શાવવા માગે છે. અસ્તિકાયરૂપ પદાર્થોને કરીએ તો અલગ ક્ષેત્રો છે. હવે જેને આ અપેક્ષાનો એકથી અધિક પ્રદેશો છે. તેથી તેને ક્ષેત્ર અપેક્ષાએ ખ્યાલ નથી એટલે કે આકાશનું અખંડ ક્ષેત્ર અને ; વિસ્તાર છે એમ લેવામાં આવે છે. અહીં એક વાત તેમાં ભેદ કલ્પનાનો ખ્યાલ નથી તેનો જવાબ ખોટો : ફરીને ખ્યાલમાં રાખવી કે જીવ-ધર્મ-અધર્મ અને છે. જેમકે કોઈ એક વ્યક્તિ એવી છે કે જે આકાશનું : આકાશ અખંડ દ્રવ્યો હોવાથી તેમનું ક્ષેત્ર પણ અખંડ અખંડ ક્ષેત્ર જ માને છે અને તેમાં અંશકલ્પના હોય : છે. પુદગલ સ્કંધને ઉપચારથી અસ્તિકામાં લીધું જ નહીં એવું માને છે તે જો બે આંગળીનું એક ક્ષેત્ર : છે પરંતુ તે ખરેખર પુગલની પર્યાય માનવામાં છે એમ કહે તો તેની વાત ખોટી છે. કોઈ અન્ય • આવે છે. તેથી ત્યાં અખંડિત એક દ્રવ્યપણું નથી. વ્યક્તિ આકાશને ખંડખંડ અનેક દેશ વસ્તુ માને છે કે તેથી તેના ક્ષેત્રનો પણ કોઈ નિયમ નથી. કાળ દ્રવ્ય તે જો બે આંગળીના અલગ ક્ષેત્ર છે એમ કહેતો : કોઈ અપેક્ષાએ અસ્તિકામાં આવતું નથી તેથી તેને તેની વાત પણ ખોટી છે કારણકે તેને આકાશના : તિર્યકુ પ્રચય નથી. ક્ષેત્રના અખંડપણાને માન્ય નથી. તેણે આકાશને :
: ઉર્ધ્વપ્રચય એટલે પરિણામ વિભાગમાં એકાંતે ખંડખંડરૂપ માન્યું છે.
અનાદિની અનંતકાળ સુધીનો એકરૂપ અખંડ પ્રવાહ. જીવ પણ એક અસ્તિકાય છે. જીવના અસંખ્ય : બધા પદાર્થો ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવરૂપ સત્ લઈને રહેલા પ્રદેશો કહેવામાં આવે છે. પરંતુ જીવ એક અખંડ : હોવાથી તે બધાને ઉર્ધ્વપ્રચય અવશ્ય હોય છે. પ્રદેશી દ્રવ્ય છે. તે પ્રમાણે જીવના અનંત ગુણોનું :
કાળ દ્રવ્ય સિવાયના અન્ય પાંચ દ્રવ્યોમાં આ પણ એક અખંડિત ક્ષેત્ર છે. માટે જીવની એક જ : પર્યાય એક સમયે હોય છે તે પ્રમાણે તેના ગણોની : પ્રકાર જ પયયનો પ્રવાહ ચાલે છે તેમાં કાળ દ્રવ્યની પણ અસંખ્ય પ્રદેશે એક સમયે એક જ પર્યાય છે. : પયોયનું નિમિત્તપણું છે માટે તે પદાર્થોની પર્યાયને જીવના અસંખ્ય પ્રદેશમાં દરેક પ્રદેશે એક અલગ :
: “સમય વિશિષ્ટ' કહેવામાં આવે છે. કાળ દ્રવ્ય પોતે
; પણ સ્વયં પરિણમે છે પરંતુ ત્યાં કોઈ નિમિત્ત નથી જીવ દ્રવ્ય છે એવું નથી. અર્થાત્ એક એક પ્રદેશને ;
': માટે તે કાળ દ્રવ્યની પર્યાયને “સમય વિશિષ્ટ'' અલગ જીવ દ્રવ્ય માનવાથી બધા અલગ કાર્ય કરે : છે એવું માનવાનો પ્રસંગ આવે જે બનતું જ નથી. :
O : ગણવામાં આવતી નથી. માટે જીવનું પણ અખંડપણું જ માન્ય રાખવું. તે પરિણમનનો પ્રવાહ જે અનાદિથી અનંતકાળ અખંડતા રાખીને તેમાં પ્રદેશની અંશકલ્પના અવશ્ય : સુધી અમ્મલિત ચાલે છે તે પણ અખંડ છે. જેમ થઈ શકે છે.
: અસ્તિકાયરૂપ પદાર્થોનું ક્ષેત્ર અખંડ છે. તેમ દરેક પ્રવચનસાર - પીયૂષ
૧૪૫
