________________
अनधिकार वेष्टा : ३५ નીચ ભાવ કે ગરીબી-તવંગરી કૃત દાસ-સ્વામિભાવ એ આત્મૌપમ્પના સિદ્ધાંતનું મેટું આવરણ છે. એ આવરણ નિવારવું તે જ ભગવાનને અભિપ્રેત હતું. તેથી તેમને અભિગ્રહ આ કે તે ચિહ્ન ધરાવનાર સ્ત્રીના હસ્તે ભિક્ષા લેવાના પૂલ રૂપમાં બદ્ધ ન હતો, પણ તેમનો અભિગ્રહ લેકમાં તુચ્છ મનાતાં ને અવગણના પામતાં દાસ-દાસીઓને પણ ઉચ્ચ લેખાતા નાગરિક જેવા જ માની તેમને હાથે સુદ્ધાં ભિક્ષા લઈ તેમને માનવતાનું ભાન કરાવવું, એ સર્મરૂપમાં સમાતો હતો. જયભિખ્ખએ ભગવાન મહાવીરના અભિગ્રહનું આ સુક્ષ્મ રૂ૫ વ્યક્ત કરી એના થુલ રૂપમાં દેખાતા કઢંગાપણુને વધારે બુદ્ધિગ્રાહ્ય કર્યું છે.
“મસ્ય–ગલાગલ' શબદ ઘણાને અપરિચિત જેવો લાગવાને સંભવ છે, પણ વસ્તુતઃ એ બહુ પ્રાચીન છે. પાણિનિ જેવા હજાર વર્ષ પહેલાં થયેલા વૈયાકરણોએ એ શબ્દને મૂળ સંસ્કૃત રૂપમાં લઈ તેની વ્યુત્પત્તિ દર્શાવી છે. આ ઉપથી બે બાબતો સ્પષ્ટ સૂચિત થાય છે. એક તો એ, કે સબળો નબળાને ગ્રસે, એ વસ્તુ તે કાળે પણ કેટલી સર્વવિદિત હતી ! અને બીજી એ કે એ વસ્તુને સૂચવવા તે વખતના જનસમાજે કે અર્થવાહી અને નજરોનજર દેખાતી યથાર્થ ઘટનાને સૂચવતો સરલ શબ્દ વ્યવહારમાં આણેલો. વ્યાકરણ શાસ્ત્રમાં નિમરિ, મર્યાબિટ અને મતિ-મિત્ર જેવી ઉદાહરણે ટાંક્યાં છે. તિમિ એ નાનામાં નાનું માછલું. તેને જરાક મોટું માછલું ગળી જાય. એ મસ્યને વળી એનાથી મોટું માછલું ગળે, ને એને પણ એનાથી મોટું ગળે. આ બીના ઉક્ત ઉદાહરણોમાં સૂચવાઈ છે. એ પ્રસિદ્ધ સંસ્કૃત શબ્દનું જ આધુનિક ગુજરાતીમાં રૂપાંતર “મસ્ય–ગલાગલ” છે. એટલે જયભિખુએ નવલનું નામ યોર્યું છે તે નામ જેટલું પ્રાચીન છે તેટલું જ તે અર્થવાહી પણ છે. લેખકે એક સ્થળે ચિતારાનું જળાશયદર્શન અને ચિંતન આળેખતાં એ ભાવ હૂબહૂ સ્પષ્ટ કર્યો છે. (પ્રકરણ ૧ભું સબળ નિર્બળને ખાય')
