________________
૯૮ : મત્સ્યગલાગલ
ઘણી એવી વાત છે, કે એને સાદી સમજ અને ચાલું રીતથી ન્યાય તેળી ન શકાય. કેટલાંક રહસ્યો ભારે ગઢ હોય છે, અને તેથી જ જ્યાં જરા જેટલો સંદેહ ઊભું થાય ત્યાં આરોપીને શિક્ષા ન થઈ શકે, એવો પવિત્ર ન્યાયને જૂને કાનૂન છે. માણસ માત્ર–પછી ભલે ને ગમે તે સમર્થ હોય, એ પણ–ભૂલે છે. રાજા પણ ભૂલે! ન્યાયશાસ્ત્રી પણ ભૂલે!”
મંત્રીરાજ! તમે માને છે ખરા કે ચિતારાએ ઔચિત્યભંગ કર્યો છે ? રવિ શુદ્ધ ચૌmવિદ્ધ ના મળી નાળીયેં વસ્ત્રોની નીચે કણ નગ્ન નથી? છતાં શું તેથી બધાં નગ્ન થઈને ફરશે કે?” વત્સરાજ સત્યને અવળે હાથે રજૂ કરતા હતા. એમની કલપનાની ભૂમિમાં ચિતારાનાં દુષ્ટ અવયવે જાણે મહારાણું મૃગાવતીને સ્પર્શતાં જેવાતાં હતાં. અરે, એ નયનાં સામે નજર નેધનારનાં નેણ કઢાવું, આંગળી ચીંધનારના હાથ વઢાવું, હઠ હલાવનારની જીભ વઢાવું. એનાં વત્સરાજની કલ્પનામૂમિ હાહાકાર કરી ઊઠી.
રાજની સજા તે જે કરવી ઘટે તે કરજે, કારણ કે હું તમારે વશ છું, અહીંથી તમારી મરજી વગર મારે છુટકારો અશક્ય છે. પણ આજના રાજદરબારમાં શું આવાં ચિત્ર શેખ નથી? હજી તે મેં આમાં ઘણી મર્યાદા જાળવી છે; પારદર્શક વસ્ત્રોને પડદે રાખે છે. ફક્ત એકાકી સ્ત્રીનું ચિત્ર દોર્યું છે. પણ શોખીન રાજાઓએ પિતાની પત્નીઓની સાથે, સાવ નગ્ન, અને કેવલ નગ્ન પણ નહિ.” કયા શબ્દમાં એ વાસ્તવિકતાને રજૂ કરવી એ ચિત્રકારને ન સૂઝયું.
