________________
૧૧૮ : મત્સ્ય-ગલાગલ પર તે રાજા કૂદે છે. સત્ય ને ન્યાયની ડીંગો ઠેકનાર એક પણ પ્રજાજન શા માટે મારા પર થતા જુલમની આડે ઊભે ન રહ્યો? અંગૂઠે કાપવા દઈ શા માટે મને જીવતું મેત અપાવ્યું! મને જીવતે શા માટે દફનાવી દીધે?
સંસારમાં દયા-માયા ક્યાં છે? રાજા સૈનિકને ડે છે, સંનિક શ્રેષ્ઠિને દંડે છે. શ્રેષ્ઠિ ગુમાસ્તા પર રોફ કરે છે. ગુમાસ્તે ચાકર પર જોર જમાવે છે. ચાકર ઘરની બૈરી પર રેષ ઠાલવે છે. ઘરની સ્ત્રી પોતાના બાળકને ઢીબીને શાન્ત થાય છે. બાળક વળી કૂતરાનાં બચ્ચાંને લાકડીએ મારે છે. કૂતરું બિલાડીને દેખ્યું છોડતું નથી, ને બિલાડી પારેવાને પકડીને છૂંદે છે, પારેવું ઝીણું જતુને છોડતું નથી. જંતુ વળી એનાથી નાનાં જંતુને સંહારી જાય છે. નાનાં જતુ જીવતા છેડના છોડ ભરખી જાય છે. છેડ વળી ધરતી કે જેના પર એ ઊભા છે, એને રસકસ પીધા કરે છે. આમ સબળ નિર્બળને ખાય એ વિશ્વનો નિયમ છે–ત્યાં દયા ને માયાને ક્યાં પ્રશ્ન !
સંસારના આ વિષમ ચકને કેઈ આદિ કે અન્ત નથી. સદોષ કેણ કે નિર્દોષ કૅણ એને નિર્ણય સામાન્ય નથી. ખૂન કોનું ને ખૂની કોણ, એ નિર્ણય કરે મુશ્કેલ છે. જે સાપ દેડકાને ખાવા તૈયાર થયે છે, એ સાપને મારવા નળિયા પાછળ ખડે છે; ને જે દેડકે અત્યારે નિદોષ રીતે હણ દેખાય છે-એ ઘડી પહેલાં નિરાંત અનેક ઊડતાં જતુને ભક્ષ્ય કરી ગયો હતે.
દયા એક જાતની કાયરના મનમાં વસેલી નિર્બળતા
