________________
૧૧૪ : મલ્ય-ગલીગલ
પણ પ્રજા તા ઘેટાંનુ ટોળુ છે! અને એમ ન હત તા જેમ મહામત્રીએ મારી સેર કરી, એમ પ્રજા શા માટે પાકાર કરી ન ઊઠત કે રાજાજી, ચિતારા નિર્દોષ છે. તમારી એકાદ શંકામાં એના જીવનને ધૂળધાણી ન કરે. રાજાજી શંકા ડાકણને વશ થયા હતા. એ ડાકણના જોરમાં જો આગળ વધે તા પ્રજા પડકાર કરત કે ખબરદાર, એમ અમે જુલમ નદ્ઘિ થવા દઇ એ ! પણ આ ભીરુ પ્રજા ! એની પાસે આશા કેવી ? પશુજીવનમાંથી માનવજીવનમાં આણેલી આ પ્રજા દેખાવે માત્ર માનવ છે, આકી તે અંદર સ્વાથી ભીરુ પશુ ખેડુ છે; જે નમળાંને સતાવે છે, સમળાંની સેવા–પૂજા કરે છે! એ પ્રજાએ જ પેાતાના ઘરામાંથી કાઢીને પશુ જેવા સૈનિકા આપ્યા છે, જળેા જેવા રાજકમ ચારીએ આપ્યા છે : વરુ જેવા પચપટેલે આપ્યા છે. ઉકળતા ચરૂના રેશમના કીડા પેાતાને જ તાંતણે વીંટાયેા છે !
ત્યારે પૃથ્વી પર માત્ર હજી પન્નુરાજ્યના જ નિયમ પ્રવર્તે છે? સખળ નિર્મૂળને ખાય ! એ ન્યાય !
ત્રીજની ઝાંખી ચંદ્રરેખા આછું અજવાળું ઢાળી રહી હતી. તળાવનાં આસમાની નીર કાળાં ભમ્મર અની ગયાં હતાં. એના કિનારે રમતાં નવજાત દેડકાંના ચારા ચરવા સર્પ અહીંતહી` ઝડપ મારતા જોવાતા હતા. દિવસે જેના માળા કાગડાએ ચૂંથીને હેરાન કર્યા હતા, એ ઘુવડા અત્યારે રાતના ચાર અધકારમાં કાળ ખેલી ખેલતાં કાગડાંનાં બચ્ચાંની ઉજાણી જમી રહ્યાં હતાં.
વેરના ઘેાર અધકાર જેવા અંધકાર જામતા જતા હતા.
