________________
દ૨મસ્ય-ગલાગલ
અતિ દુ:ખ મનનાં બિડાયેલાં દ્વાર ખોલી નાખે છે. વિપત્તિ વિરાગના દરવાજા ઉઘાડી આપે છે. કષ્ટ સહન કરતાં આવડે તે માણસ કુંદન બની જાય છે. જોતજોતામાં દીનહીન બનેલી, કચડાયેલી ચંદના સ્વસ્થ બની ગઈ. પુરુષાર્થથી પલટી ન શકાય એવી પળોને “પ્રારબ્ધની ભેટ” સમજી એણે વધાવી લીધી. એ મને મન વિચારી રહી:
પૃથ્વીને નિષ્કટક ન સમજે. પૃથ્વી કાંટાથી ભરેલી છે. કાંટા તે સદા રહેશે, એમાંથી ફૂલ વીણવાની કળા શીખે. સંસારમાંથી અનિષ્ટને કઈ દૂર કરી શક્યું નથી, અનિષ્ટને ઈષ્ટમાં ઉપયોગ કરતાં જાણે. દુઃખ તે છે જ. એને સુખની જેમ ઉપભેગ કરતાં શીખે.”
ચંદનાની વિચારણું ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધ થતી ચાલી. દિવસની તપશ્ચર્યા ને મહિનાઓને જ્ઞાનાભ્યાસ જે વિરાગ તેને ન આપી શક્ત, એ ત્રણ દિવસની કાળી કેટડીએ એને આપે. સંસારનું સ્વરૂપ પ્રત્યક્ષ કરી આપ્યું. કર્મનાં રહસ્ય તાદૃશ કરી દીધાં. - દિવસ અને રાત ચાલ્યાં, આગળ વધ્યાં, પણ કેઈનું મેં ન દેખાયું. ચંદનાની વિચારશ્રેણું ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધ બનતી ચાલી. મહાન દુ:ખમાંથી ઊભું થયેલ માનવી કાં તે સંત બને છે, કાં શેતાન ! કાં શ્રદ્ધાને સાગર બને છે, કાં અશ્રદ્ધાને આગાર બને છે. ચંદના સંસારનું અનિત્યપણું, અસ્થિરપણું, અશુચિપણું ભાવી રહી. અરે, માણસ પણ પ્રારબ્ધનું રમકડું છે. દુઃખ પડે કોઈને શાપ આપ, ને સુખ પડે કોઈને આશિષ આપવી, એ તે ચંચળ મનનું જ પરિણામ છે.
