________________
૯૪ : મત્સ્ય-ગલાગલ
-
~~
અનરાધાર વરસે ન વસે તે હોય તેય શોષી લે, બધું બાળીને ખાખ કરી નાખે. .
ભરતકુલભૂષણ મહારાજ વત્સરાજે મંત્રી સુગુપ્ત સાથે કેટલીક મંત્રનું કરી. મંત્રીરાજે સામે કેટલીક ચર્ચા કરી, ને અંતે બંને એક નિર્ણય પર આવ્યા. જાણે વત્સરાજ એમ કહેતા લાગ્યા, કે મંત્રીરાજ, હું તે એક ઘા -ને બે કટકામાં માનું છું. બંનેને લટકાવી દો! મંત્રીરાજ એમ સમજાવવા લાગ્યા કે એમ ન બને ! રાજવંશનાં માણસને નિર્ણય બંધબારણે થ ઘટે. ને તેમાં શિક્ષા પણ શૂળી જેવાં સાધનોથી નહિ પણ વિષપાન જેવાં સાધનથી થવી ઘટે ! આખરે વત્સરાજ કંઈ સમજ્યાં, ને મંત્રી રાજને એમની રીતે વાત સભામાં રજૂ કરવા કહ્યું. થોડી વારે મંત્રીરાજ પોતે ખડા થયા, ને સભાજનેને ઉદ્દેશીને બેલ્યા:
“મહામાન્ય, ભરતકુલભૂષણના હાથે આજ જાહેરસભામાં જેને ન્યાય ચુકવાઈ રહ્યો છે, એ અપરાધી અન્ય રાજકુળની રીત મુજબ ન્યાય માગવાને પણ હકદાર નથી; એનો તે ઈશ્વરનું નામસ્મરણ કરવા જેટલી પણ તક આપ્યા સિવાય શિરછેદ કરે જોઈએ. પણ પરમ ઉદાર મહારાજ વત્સરાજને એ રીત પસંદ નથી.
વિગત એવી છે, કે ચિતારા રાજશેખરે રાજવંશની સંદરીને, ઔચિત્યને ભંગ થાય તે રીતે, ચીતરી છે. તેમ જ એમાં કેટલાંક અવયવો એટલાં તાદશ ચતર્યો છે કે એ ચિતારાના નૈતિક અધઃપાત માટે પૂરતા પુરાવારૂપ છે. અને એ અધ:પાતની સજા માત્ર દેહાંતદંડ જ રાજ્યશાસનમાં લખેલી છે.
