Atmanandji Jainacharya Janmashatabdi Smarakgranth

Book Title: Atmanandji Jainacharya Janmashatabdi Smarakgranth
Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Atmanand Janma Shatabdi Smarak Trust

View full book textPrevious | Next

Page 811
________________

ઇતિહાસ અને દન
માનવીનું અદૃષ્ટ જ બધી વિચિત્રતાએના મૂળમાં છે. ( દીર્ઘાનકાય ) અદૃષ્ટને લીધે જ મનુષ્ય ઇષ્ટ માર્ગે વળે છે અને મનુષ્યની સામાજિક સ્થિતિ તથા વ્યક્તિગત જીવન પણ એને જ આભારી છે. મહાભારતમાં એવો ઉલ્લેખ છે કે સ્વભાવથી જ મનુષ્ય કાર્યાભિમુખ બને છે. સ્વભાવ, નિયતિ, અદષ્ટ વિગેરે શબ્દો પોતે લૌકિક વ્યર્થતા સિદ્ધ કરે છે. આ પ્રકારના અક્રિયાવાદ, બ્રાહ્મણધર્મના વિરોધી હેાવાનું મનાય છે.
ખરું જોતાં અક્રિયાવાદ જેવા કાઇ મત પ્રાચીન કાલથી ઉતરી આવ્યા હોય એમ નથી લાગતું. અક્રિયાવાદ, અથવા સસંતવાદ ( શાશ્ર્વતવાદ ) અનેકાન્તમાંથી નીકળ્યા હશે. નૈતિક ચરિત્રના વિચાર– પ્રસંગે અક્રિયાવાદ અસ્તિત્વમાં આવ્યા હાય. રૈનાના મૌલિક સાત પદાર્થો પરસ્પરમાં ભળી જઇ શકતા નથી એને લીધે એ વાદને અક્રિયાવાદ તરિકે ઓળખાવ્યા હોય. અક્રિયાવાદમાં અષ્ટ એ જ સ્વક્રિય અને સ્વપ્રધાન છે તેથી એને એ નામ મળ્યુ હોય. બીજા દર્શને કવડે જ મૂળાકુળ માને છે. આ લેકા કર્મા પ્રભાવ નથી સ્વીકારતા, તેથી અક્રિયાવાદમાં એ અ કિવા તાત્પ હાય એમ સભવે છે.
બૌદ્ધ થમાં અક્રિયાવાદનું વિવરણ મળે છે. એ વિવરણ પ્રમાણે એમાં સ્વતંત્ર વિચારને મુલ્ સ્થાન નથી. નૈતિક જવાબદારી પણ એમાં રહેતી નથી. જન્માંતરવાદ ઊડી ાય છે. નાન તથા ધર્માંની સહાયથી મુક્તિ મળી શકે એ માન્યતા એમાં ટકી શકતી નથી. કાર્ય-કારણુ સંબંધ પણ નથી રહેતેા. અક્રિયાવાદ એ પ્રકારને છેઃ ( ૧ ) પૂથ્વન્તકલ્પિક-આ સંપ્રદાયના આચાર્યાં વિષ્ટિરૂપે સૃષ્ટિના પ્રારંભની ગવેષણા કરે છે. ( ૨ ) અપરન્તપિક-આ મતવાદી જગત્-પરિણતિના સમાધાનમાં તલ્લીન રહે છે.
જૈન સંપ્રદાયમાં, ચેારાશી પ્રકારના અક્રિયાવાદી માન્યા છે:---
જીવ, અજીવ, આશ્રવ, બંધ, સંવર, નિર્જરા અને મેાક્ષ એ પ્રમાણે જેનેએ સ્વીકારેલા સાત તત્ત્વો ન માગે; વળી જેએ કાળ, ઈશ્વર, આત્મા, નિયતિ, સ્વભાવ અથવા યા દિનુ કર્તૃત્વ સ્વીકારે; વળી જેએ ઉક્ત સ્વપ્રધાન પદાર્થાને સ્વેચ્છાચારી તથા અન્ય કોઇના કર્તૃત્વ ઉપર આધાર રાખતા માતે. પરસ્પરના સમવાયથી ( છ××૬ ) એ ૮૪ ભેદ પડે છે. અક્રિયાવાદની બૌદ્ધોએ તથા જૈનેએ ખૂબ ઝાટકણી કાઢી છે.
અક્રિયાવાદી આજીવિકાને, અશાકના સમયમાં એક ખાસ સત્ર હતા. દક્ષિણભારતના શિલાલેખા, એમની હૈયાતી તેરમા સૈકા સુધી સ્વીકારે છે.
(6
જન્માંતરવાદનું વર્ણન કરતા ગોશાળા કહે છે ક મનુષ્યને ૮,૪૦૦,૦૦૦ મહાકલ્પ પર્યંત, મુક્તિને અર્થે, જન્મ-મૃત્યુની ઘટમાળમાંથી પસાર થવાનું રહે છે. આ ભવભ્રમણામાં મનુષ્યને સાત વાર દેવયોનિ અને સાત વાર્ મનુષ્યાતિમાં આવવુ પડે છે. આખરે મનુષ્ય મુક્ત અને છે. જો કે અક્રિયાવાદીએ કના પ્રભાવને અસ્વીકાર કરે છે તેા પણ ગેાશાળ તે મુક્તિને માટે તપશ્ચર્યાને સહાયક માને છે.
* ટીકાકારોના કથન પ્રમાણે તે ક્રિયાવાદીના ૧૮૦, અક્રિયાવાદીના ૮૪, અજ્ઞાનવાદીના ૬૭ અને વૈચિ
કવાદીનાં ૩૨ સંપ્રદાયા છે.
* ૪૨
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
[ શ્રી આત્મારામજી
www.jainelibrary.org


Page Navigation
1 ... 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042