Atmanandji Jainacharya Janmashatabdi Smarakgranth

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Atmanand Janma Shatabdi Smarak Trust

Page 885

મહાવિ વિમલસૂરિ અને તેમનું રચેલુ' મહાકાવ્ય પઉમચરિય
ૐા. હ`ન યાકાખીએ પઉમચરિયની ભાષા વિષે ચૈાહુ'ક તેમના એક ( આગળ ઉલ્લેખાએલા ) લેખમાં લખ્યુ છે કે પ્રાકૃતત્રંથોમાં નામનાં રૂપો, ધાતુઓનાં જુદાં જુદાં રૂપે વિગેરેને અંદર અંદર જે ગેાટાળા થઈ જાય છે તે અહિં બહુ જ મેાટા પ્રમાણુમાં જણાય છે. દા. ત. સપ્તમી બહુવચન તૃતીયાના બહુવચનમાં વપરાયેલુ' છે; તુમ પ્રત્યયવાળાં અને ત્યા પ્રત્યયવાળાં રૂપાને પણ ગોટાળા મજરે ચઢે છે. વળી કેટલાંક નામનાં રૂપાને પ્રત્યયા પણ લગાડવામાં આવ્યા નથી. મા ઉપરથી એમણે લખ્યુ છે કે પઉમચરય એવી જૂની પ્રાકૃતભાષામાં લખાયુ' છે કે જેના ઉપર વ્યાકરણના સંપૂર્ણ સંસ્કાર પડ્યા હતા નહિ.
આ લેખકે સ'ગ્રહ કરેલા અમુક જ દાખલા અહિં આપવામાં આવે છે.
(૧) સપ્તમી બહુવચન તૃતીયા બહુવચન માટે.
उरगमहाफणीमणीसु पज्जलियं, भुयङ्गपासेसु बन्धणं, फलिहासु संपउत्तं, सरसर सिवावीवप्पिणसहसु,
गएसु पेहिज्जइ, नाणेसु तीसु सहिओ, कीलणसएसु कीलन्तो, भयासुलग्गा, आउहकिरणेसु दिप्पन्तो, जुवईसु अवरद्धं,
(૨) સપ્તમી બહુવચન ચતુર્થી બહુવચન માટે. सुएसु दाऊण
(૩) છઠ્ઠી બહુવચન તૃતીયા બહુવચન માટે. भरियं चिय दन्तकीडाणं वन्दीण घुटुं
(૪) સ્વા પ્રત્યયનાં રૂપા માટે તુમ્ પ્રત્યયનાં રૂપે. ધારવું, ારું, મોજું, ધુળિસું, વટ્ટુ, રત્તુ, મુળિતુ વિગેરે.
(૫) તુમ્ પ્રત્યયનાં રૂપે માટે ત્યા પ્રત્યયનાં રૂપા.
વળિઝળ, તીરફ, વાકળ સમાજન્તા, પરિવેવિળ, ચિન્તિઝળ, રિળ, ફમ્ભિાળ, પેનૂળ, જૂન (૬) તૃતીયાનાં રૂપો સપ્તમી માટે.
સંજ્ઞાગ્નિ પુરૂનિસળા, વદિ ( પદ્ધિ: )
(૭) પ્રત્યય વિનાનાં રૂપે.
વીર વિઝીળરયમરુ, સલયપરમ, સમ્વષ્ટુપ્લેટ,ળવાળા, બન્ને વ = ળદૂર મળનાર હ્દમા ́, વિગેરે.
પ્રાકૃત વ્યાકરણકારાએ પ્રાકૃત શબ્દાના ત્રણ ભાગા પાડ્યા છે જેવા કે તત્તમ, તાવ, દૈશ્ય. હેમચદ્રાચાર્યે ૮મા અધ્યાયના ૪ થા પાદમાં જે આદેશ આપેલા છે તે બધા અમુક પ્રાકૃત ધાત્વાદેશા નિયમાનુસાર કે પદ્ધતિસર ગઢવેલા નથી. તેમણે ગમે તેમ છૂટાછવાયા આપ્યા છે. આ આદેશમાંના ઘણા દેશી ધાતુએ છે અને ખીજાએ ૮ મા અધ્યાયના ૧ અને રજા પાત્રના નિયમે લગાડીને બનાવી શકાય છે. સર જ્યા પ્રીઅરસને તેમના પ્રાકૃત ધાત્વાદેશોના મનનીય લેખમાં પ્રાકૃત ધાતુઓના ચાર ભાગ પાડ્યા છે. ૧ જે સંસ્કૃતના જેવા જ છે. દા. ત. ચલૂ.
* ૧૧૨ *
[ શ્રી આત્મારામજી