________________
અનેકાંત ઃ તત્ત્વાર્થખજાનાની ચાવી... (૧૫)
આમ સ્યાદ્વાદની જ વાત વ્યક્તિઆદિના વિભાગપૂર્વક રજૂ કરવી એ વિજ્યવાદ છે. આ
સ્યાદ્વાદ એ સંભાવનાવાદ છે? ‘Probability’ ને આગળ કરે છે ? અલબત્ત ફરી એકવાર કહીએ કે સ્યાદ્વાદ હોવાથી જ સંભાવનાઓ ઊભી થાય છે. એકાંતવાદમાં તો બીજી કોઈ સંભાવનાને સ્થાન જ ક્યાં છે ? છતાં સ્યાદ્વાદ એ સંભાવનાવાદ નથી. . પ્રોબેબીલીટી – સંભાવનામાં કોઈપણ ધર્મનો હોવાનો નિર્ણય નથી, જ્યારે સ્યાદ્વાદ તો અન્ય ધર્મો પણ હોવાનો નિર્ણય કરે છે. જે ધર્મની વાત છે, એ ધર્મ તો એ સંદર્ભે છે જ. . અન્ય સંદર્ભોથી અન્ય ધર્મો પણ છે. . સીતાના સંદર્ભથી રામમાં પતિત્વ ધર્મ છે જ, ત્યારે જ દશરથના સંદર્ભથી પુત્રત્વ ધર્મની સંભાવના નથી એવું નથી, હકીકતમાં છે જ..
બીજાનો મત પણ સાચો હોઈ શકે, આ સંભાવના ! ને બીજો પણ પોતાની દૃષ્ટિથી સાચો હોઈ શકે, આ સ્યાદ્વાદ ! જો કે સંભાવનાઓ પણ સ્યાદ્વાદને જ આગળ કરે છે..
અનેકાંતજયપતાકા ગ્રંથના પ્રણેતા સૂરિપુરંદર હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ જન્મથી તો બ્રાહ્મણ હતા. . વેદ-વેદાંતોના જાણકા૨ પ્રકાણ્ડ વિદ્વાન હતા.. જૈનધર્મ પ્રત્યેનો એમનો દ્વેષ જાણીતો હતો.. એમણે | જિનપ્રતિમા જોઈ કહેલું : ‘મૂર્ત્તિત્ત્તવ તવાવણે સ્વમેવ મિટ્ટમોગિતામ્ ।' એમની પ્રતિજ્ઞા હતી – જે પંક્તિનો ♦ અર્થ સમજાય નહીં, તે પંક્તિનો અર્થ સમજાવનારના શિષ્ય થવું...
૧
એકવાર રસ્તેથી જતાં એમણે ઉપાશ્રયમાં બિરાજમાન યાકિની મહત્તરાના મુખેથી સ્વાધ્યાયરૂપે | | બોલાયેલી આવશ્યકનિયુક્તિની પીવુ ં. ગાથા સાંભળી. અર્થ સમજાયો નહીં, સાધ્વીજીના કહેવાથી | આચાર્ય ભગવંત પાસે ગયા. અર્થ સમજી પ્રતિજ્ઞા પૂરી કરવા દીક્ષા લીધી.
આટલે સુધી તો વાત બરાબર છે.. પણ પછી ‘પક્ષપાતો ન મે વીરે...’ એમ મધ્યસ્થભાવ બતાવી | | યુક્તિયુક્ત વચનને જ સ્વીકારવાના આગ્રહવાળા તેઓ, ‘હા અનાહા હૈં હુંતા, નરૂ ળ હુંતો નિનામો' | અર્થાત્ જો જિનાગમ નહીં મળ્યા હોત, તો અનાથ થયેલા અમારી શી હાલત થાત ? આટલી દઢતાથી જૈનશાસન પ્રત્યે રંગાઈ ગયા કેવી રીતે ?
પેલી ગાથા કોઈ તત્ત્વદર્શક તો હતી નહીં. માત્ર જૈનદર્શનમાન્ય ચક્રવર્તી અને વાસુદેવોનો ક્રમ બતાવતી હતી.. એમાં જૈનેતર વિદ્વાનને સમજ ન પડે, તે કંઈ નવાઈની વાત નથી. છતાં ચાલો પ્રતિજ્ઞા ખાતર દીક્ષા લીધી. પણ આટલો હાડોહાડ રંગ કેવી રીતે આવ્યો ?
તેઓ તત્ત્વરસિક હતાં. . તેઓએ ધર્મની કષ, છેદ ને તાપ આ ત્રણમાંથી તત્ત્વનિર્ણયમાં ઉપયોગી તાપપરીક્ષાથી જૈનસિદ્ધાંત તપાસ્યા.. એમણી કડક ચકાસણીમાંથી અનેકાંત સિદ્ધાંત પસાર થયો..
મને એમ લાગે છે કે જૈનદર્શન પર તેઓ જે ખૂબ ઓવારી ગયા ને આ જ સર્વજ્ઞનું શાસન છે એવા પોકાર સુધી પહોંચી ગયા એ પાછળ એમને ગમી ગયેલો અનેકાંતસિદ્ધાંત મુખ્ય કારણ છે.. આ એક જ મુદ્દે એમણે વેદને માનનારા ને નહીં માનનારા બીજા બધા દર્શનો પર ચોકડી લગાવી દીધી ..
१.
" चक्किदुगं हरिपणगं पणगं चक्कीण केसवो चक्की |
केसव चक्की केसव दु चक्की केसी अ चक्की अ ॥४२१ ||" - आवश्यकनिर्युक्तौ ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
