Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 12 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
२५४
भगवतीसूत्रे नश्चेतनाशक्तिव्यापारः स चोपयोगः कति प्रकारका कथित इति उपयोगविषयकः प्रश्नः। भगवानाह-'गोयमा' इत्यादि । 'गोयमा !' हे गौतम ! 'दुविहे उपभोगे पन्नत्ते' द्विविधो-द्विपकारकः उपयोगः प्रज्ञप्तः । साकारोपयोगो निराकारोपयोगश्चेत्याधुपयोगस्वरूपसंख्यादिज्ञानाय प्रज्ञापनासूत्रं द्रष्टव्यम् । तदाशयेनाह-एवं जहा उवओगपदं पनवणार तहेव निरवसेसं भाणियध्वं' एवं यथोपयोगपदं प्रज्ञापनायास्तथैवेह निरवशेषं भणितव्यम् उपयोगपदं प्रज्ञापनायामेकोनत्रिंशत्तमं पदम् तचैवम् उपयोगश्चेतनाशक्तेापारः स च द्विविधः साका. रोपयोगोऽनाकारोपयोगश्च तत्र साकारोपयोगस्य पञ्चज्ञानानि त्रीणि अज्ञानानि इत्येवमष्टौ भेदार, अनाकारोपयोगस्य चक्षुर्दर्शनादि भेदात् चत्वारो भेदा इति उसका नाम उपयोग है । तात्पर्य यह है कि आत्मा की चेतना शक्ति का जो व्यापार है वह उपयोग है-ऐसा यह उपयोग कितने प्रकार का कहा गया है ? इसके उत्तर में प्रभुने कहा-'गोयमा! दुविहे उवओगे पन्नत्ते' हे गौतम उपयोग दो प्रकार का कहा गया है, एक साकार उपयोग और दूसरा अनाकार उपयोग स्वरूप और उपयोग संख्या आदि को जानने के लिये प्रज्ञापना सूत्र देखना चाहिये । इसी आशय को लेकर एवं जहा उवभोगपदे पन्नवणाए तहेव निरवसेसं भाणियन्वं' ऐसा कहा गया है। प्रज्ञापना सूत्र में यह उपयोग पद २९. वां पद हैं और वह इस प्रकार से है-चेतनाशक्ति के व्यापार का नाम उप योग है। और वह साकार उपयोग एवं अनाकार उपयोग के भेद से दो प्रकार का कहा गया है। साकार उपयोग के मत्यादिक ५ ज्ञान और मत्यज्ञान, श्रुनाज्ञान, और विभंगज्ञान इस प्रकार आठ भेद कहे गये ઉપગ છે. કહેવાનો હેતુ એ છે કે આત્માની ચેતનાશક્તિને જે વ્યાપાર છે. તે ઉપયોગ છે. એ ઉપયોગ કેટલા પ્રકારને કહેવામાં આવેલ છે?
। प्रश्न उत्तरमा प्रभु से 3 छ .-'गोयमा! दुविहे उवओगे पण्णत्ते' गौतम ! सा२ रुपयोग भने मना२ उपयोगना थी ઉપયોગ બે પ્રકારના કહેવામાં આવેલ છે, આ ઉપયોગનું સ્વરૂપ અને ઉપયોગની સંખ્યા વિગેરે જાણવા માટે પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર જોઈ લેવું જોઈએ से उतथी यु एवं जहा उबओगपदे पन्नवणाए तहेव निरवसेसं भाणियवं' પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનું ઉપગ પદ સમગ્ર કહેવું જોઈએ. આ પ્રમાણે કહ્યું છે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં આ ઉપયોગ પદ ૨૯ મું પદ છે. અને તે આ પ્રમાણે છે. ચેતના શક્તિના વ્યાપારનું નામ ઉપયોગ છે. અને તે સાકાર ઉપગ અને નિરાકાર ઉપયોગના ભેદથી બે પ્રકારનો છે સાકાર ઉપગના મત્યદિક પાંચજ્ઞાન અને અત્યજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને વિસંગજ્ઞાન એ રીતે આઠ ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે.
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
