Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 12 Sthanakvasi

Book Title: Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 12 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

View full book textPrevious | Next

Page 412
________________

३९८
भगवतीलुत्रे नुगामि जीवद्रव्यम् , द्रव्य-पर्याययोश्व भेदो भवत्येव, तथाविधप्रतिभास भेदनिबन्धमत्तात्रयोः, यथा घटपटयोः, तथाहि द्रव्यं हि अनुगताकारां बुद्धि समुत्पादयति, पर्यायस्तु अननुगताकारां बुदे त्यादयति । अन्ये पुनरेव पतिपादयन्ति अन्यो जीवोऽन्यश्व जीवात्मा जीवस्यैव स्वरूपम् , प्राणातिपातादिविचित्रक्रियाकथनं चेह सर्वास्वपि अवस्थासु जीवनीवात्मनो में दख्यापनार्थमिति द्रव्य है वह जीवात्मा-जीव द्रव्य है । पर्याय और पर्यायी में द्रव्य और पर्याय में-भेद होता ही है । जैसे घट एवं पट का भिन्न २ प्रतिभास होता है, अतः उनका वह प्रतिभाल जैसे उनमें भिन्नता का कारण होता है इसी प्रकार से यह पर्याय है और यह द्रव्य है ऐसा इनमें भी प्रतिभास होता है अतः वह भी इनमें भिन्नता का कारण है। इसका खुलासा इस प्रकार से है। द्रव्य अनुगताकार बुद्धि को उत्पन्न करता है, और पर्याय अननुगताकार बुद्धि को उत्पन्न करती है। इससे ही इस पात की प्रतीति होती है कि द्रा और पर्याय में भेद है। तात्पर्य इस कथन का ऐसा है कि द्रव्य अनुवृत्ति प्रत्यय का हेतु होता है और व्यावृत्तिप्रत्यय की हेतु पर्याय होती है। इससे द्रव्य में और पर्याय में भेद साधित होता है। और भी कितनेक अन्यतीर्थिक ऐसा कहते हैं की जीव अन्य है और जीवात्मा अन्य है इसका तात्पर्य ऐसा है कि जीवात्मा जीव का ही स्वरूप है। यहां जो प्रागातिपात आदि विचित्र क्रिया का कथन किया गया है, यह सब अवस्थाओं में जीव और जीवात्मा के એટલે કે દ્રવ્ય અને પર્યાયીમાં ભેદ હોય જ છે. જેવી રીતે ઘટ અને પટમાં પરસ્પર ભિન્નતાને પ્રતિભાસ થાય છે. જેથી તેને તે પ્રતિભાસ જેમ ઘટ પટનાં ભિન્નતાનું કારણ હોય છે. તે જ રીતના આ પર્યાય છે ? અને આ દ્રવ્ય છે. તેમાં તે પ્રતિભાસ થાય છે. તેથી તે પણું તેઓમાં ભિન્નતાનું કારણ છે, આ કથનને સ્પષ્ટ ખુલાસે આ પ્રમાણે છે. દ્રવ્ય અનુગત આકારવાળી બુદ્ધિને ઉત્પન્ન કરે છે અને પર્યાય અનrગતાકાર બુદ્ધિને ઉત્પન્ન કરે છે. જેથી એ વાતની ખાત્રી થાય છે કે–દ્રવ્ય અને પર્યાયમાં ભેદ છે.
આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે-અનુવૃત્તિ પ્રત્યયને હેતુ હોય છે અને વ્યાવૃત્તિ પ્રત્યયની પર્યાય હેતુ હોય છે. આનાથી દ્રવ્યમાં અને પર્યાયમાં ભેદ સિદ્ધ થાય છે. વળી બીજા કેટલાક અન્યતીથિકો એવું કહે છે કે-જીવ અન્ય છે અને જીવાત્મા પણ અન્ય છે. એમ કહેવાને ભાવ એ છે કેજીવાત્મા જીવનું જ સ્વરૂપ છે. અહિયાં જે પ્રાણાતિપાત વિગેરે વિચિત્ર ક્રિયાઓનું કથન કર્યું છે, તે બધી જ અવસ્થામાં જીવ અને જીવાત્માને
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨.


Page Navigation
1 ... 410 411 412 413 414 415 416 417 418 419 420 421 422 423 424 425 426 427 428 429 430 431 432 433 434 435 436 437 438 439 440 441 442 443 444 445 446 447 448 449 450 451 452 453 454 455 456 457 458 459 460 461 462 463 464 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710