Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 703

(५३४) अदत्तादाणा अभिधानराजेन्द्रः।
अदत्तादाण आक्रोशविशेषाः कटुकवचनानि च कटकवचनी भीषणकानि तथा । ( मत्थंत त्ति ) मश्यमान हृदयं येषां ते तथा । इह च भयजन्ना न, तरमि नूता येते तथा । पागन्तरण-पच्यो यद् । थकारस्य छकारादेशश्छान्दसत्वात् । तथा संचूर्णिताङ्गोभयं तेनानिनुता येते तथा । आक्तिप्तनिवसना आकृष्टपरिधा- पालाश्चेति समासः । आइप्तिकिङ्करैः यथाऽऽदेशकारिनिः, किनवस्त्राः, मलिने दमिखाएमरूपं वसनं वस्त्रं येषां ते तथा । उ- कुर्वाणैः । केचित केचन, आविराधिता पवाउनपराद्धा एव, वेस्कोचालञ्चयो व्यबहुत्वेतरत्वादिमिर्लोके प्रतीतजेदयोः पार्था- रिका ये ते तथा तैः, यमपुरुषसन्निभैः, प्रहता इति प्रकटमाते दुगुप्तिगतनरसमीपाद्,उन्मार्गणं याचन, तत्परायणास्तनिष्ठा ये अदत्तहारिणः । तत्र चरकगर्ने मन्दपुण्या निर्भाग्याः, चमवेदना त तथा,ते, गाल्मिकभटैः कर्तृभिः, विविधैबन्धनैः करणभूतबध्य- चपेटा, चपट्टः चर्मविशेषपट्टिका, पोरा इति लोहकुशीम्त इति संबन्धः। [किंते ति तद्यथा-हिडि ति] काठविशेषः, विशेषः, कषश्चर्मयटिका, सत्ताकंच, वरत्राचममयी महारज्जा, निगमान मोहमयानि,बालरज्जुका गवादिवालमयी रज्जुः,कुद- वेत्रो जलवंशः, एभिये प्रहारास्तेषां यानि शतानि तेस्ताएमकं काष्टमयं प्रान्ते रज_पाशं,वरत्रा चर्यमयी महारज्जः, बो- डितान्यापाङ्गानि येषां ते तथा, कृपणाः दुस्थाः, सम्बमानइसङ्कला प्रतीता,हस्ताण्डकं लोहादिमयं हस्तयन्त्रणं, वध्यपह- वर्माणि यानि व्रणानि क्वतानि, तेषु या वेदना पीमा, तया विमुश्चर्मपट्टिका,दामक रज्जुमयपादसंयमनं,निष्कोटमंच बन्धनवि- खीकृतं चौर्याद्विराजितं मनो येषां ते तथा । धनकुट्टनेन धनशेषः। इति द्वन्द्वः। ततम्तैरन्यैश्चोक्तव्यतिरिक्तैरेवमादिकरेवंप्रका- तामनेन निवृत्तं घनकुट्टिमम, तेन निगमयुगलेन प्रतीतेन, संकोरंगील्मकनाएमोपकरणगाल्मिकपरिच्छद विशेषैः दुःखसमुदी- टिताः सहोचिताः, मोटिताच जम्नाङ्गा, ये ते तथा । ते चक्रियरणैरसुखप्रवर्तकः । तथा संकोचना गात्रसङ्कोचनम, मोटना च | न्ते विधीयन्ते, प्राज्ञप्तिकिङ्करैरीत प्रकृतम् । किं भूताः ,निरुगात्रभजना, ताभ्याम; किम?, इत्याह-बध्यन्ते । के ?, इत्याह- धारा निरुरूपुरीयोत्सर्गाः, अविद्यमानसम्बरणा नवचनोच्चामन्दपुण्याः। तथा संपुटं काष्ठयन्त्रं, कपाटं प्रतीतम् । लोहपजरे रणा वा; पता अन्याश्च एवमादिका पवंप्रकाराः वेदनाः पापा: नूमिगृहे च यो निरांधः प्रवेशनं स तथा। कूपोऽन्धकृपादिः, चा. पापफनूताः , पापकारिणो वा प्राप्नुवन्ति । अदान्तेन्द्रिया, रको गुप्तिगृहं, कीझकाः प्रतीताः, यूपो युगं, चक्रं रथाङ्गं वृत्तिवशेन विषयपारतव्यण ऋताः पीमिता वशार्ताः, बहुमोबिततबन्धनं प्रतर्दितवाहुजङ्घाशिरसः संयन्त्रणम्, [ खंभाले- हमोहिताः, परधने लुब्धा इति प्रतीतम् । स्पर्शनेन्द्रियविषजति ] स्तम्भागलनं, स्तम्नारगनमित्यर्थः । उर्फ चरणस्य य स्नीकलेवरादी, तानमत्यर्थ, गृहा श्रन्युपपन्ना ये ते तथा । यद्वन्ध तत्तथा । एतेषां द्वन्द्वः । तत एभिर्या विधर्मणाः स्त्रीगता ये रूपशब्दरसगन्धास्तेषु इटानिमता या रतिः, तथा कदर्थनास्तास्तथा, ताभिश्च [विहमियतं ति] बिहेडयम ना नोगत एव महितो वाञ्छितो यः स्त्रीभोगो निधुवनं , तेन या वध्यमानाः, संकोटिता मोटिताः क्रियन्त ति सम्बन्धः। अधः तृष्णा आकार, तयां अर्दिता बाधिता येते तथा । ते च कोटकन कोटाया प्रीबायाः अधोनयनेन, गाद वाढं, उरसि धनेन तष्यतीति धनतोषकाः, गृहीताश्च राजपुरवरिति गम्यम् । हृदये , शिरसि च मस्तके, ये बझास्ते तथा । ते च ऊर्द्ध पूरिताः । ये केचन नरगणाः चौरनरसमूहाः,(पुणरवि ति) एकदा ते गौश्वासपूरितार्द्धकायाः , उद्ध्वा स्थिताः, धृल्या पारिताः। पाग- ल्मिकनराणां समर्पिता: तैश्च विविधबन्धनबहाः क्रियन्त इत्युक्तन्तर-[ उम्परियंतत्ति कई परितान्त्रा उर्द्धगतात्राः, स्फुरदुरः- म, ततः तेभ्यः सकाशात् पुनरपिते कर्मदुर्विदग्धाः, कर्मपापक्रिकण्टकाच,कम्पमानवकस्थताः, इति द्वन्द्वः। तेणं सतां यन्मोटनं यासुविषये फल परिझानं प्रति विज्ञाः, उपनीताः दौकिताः। राजमर्दन,आम ना वा,विपर्यस्तीकरणं वा, तेतथा ।ताभ्यां विहेड्य- किङ्कराणां,किंविधानाम ?,(तेसिं त्ति) ये निर्दयादिधर्मयुक्तास्तेमाना इति प्रकृतम् । अथवा-स्फुरदुरःकएटका श्वप्रथमाबहुव- षाम, तथा वधशास्त्रकपारकानां इति व्यक्तम् । विन नहीकारचनलोपो दृश्यः। ततश्चामोटना मनाज्यामित्येतदुत्तरत्रयोज्य- काणां तिथिट्टपोखकर्तणां विलोकनाकारकाणां घा,ल श्चाशतग्रा. ते। तथा च बहाः सन्तः निःश्वसन्तो निःश्वासान्धिमुश्चन्तः, हकाणांतत्र लञ्चा लत्कोचाविशेषः। तथा कूटं मानादीनामन्यथाशीर्षावटनं च वरत्रादिना शिरोवेटनं, [उहयाल त्ति] कर्वोर्ज- करणं,कपट वेषभाषावैपरीत्यकरणं,माया प्रतारणबुकिः,निकृतिक्योरो दारणं,ज्वाल। वा ज्वानं, यः स तथा सच | पाना
चश्चन क्रिया, तयारी प्रच्छादनार्थ माया क्रियेव, पतासां यदाचरन्तरण-[उरुयावल त्ति] ऊरुकयोरावलनं करुकावलः । वपम्- ण प्रणिधिना एकाग्रचितप्रधानन्यवचनं, प्रणिधीनां वागढपुरुकानां काष्टयन्त्रविशेषाणां,सब्धिषु जानुकूर्परादिषु, बन्धनं वप- पाणां यश्चनं तच, तत्र विशारदाः पएिकता येते तथा । तेषां बहुमकसन्धिबन्धनं, तश्च तप्तानां शनाकानां कीलरूपाणां,सनीनां विधायीकशत जल्पकानां,परलोकपर मुखाना,निरयगतिगालक्षणतीक्ष्णाग्राणां,यान्याकुट्टनानि कुट्टनेनले प्रवेशनानि, तानि मिकानामिति व्यक्तम् । तैश्च राजकिङ्करैः,आझममादिष्टं, जातेदुतथा तानि चेति छन्दः। तानि प्राप्यमाणा ति संबन्धः । त- टानग्रहविषयमाचरितं,दरामश्च प्रतीतः,जीतदएमो वा रूपदरामो, वाणानं च बास्या काठस्येव, विमाननानि च कदर्धनानि, तानि जीवदामो वा जीवितनिग्रहलकणो , ये ते तथा । स्वरितं च तथा काराणि तिल काराणि,कटुकानि मरीचादनि, तिक्तानि प्रमुढाटिताः प्रकाशिताः,परवर शृङ्गाटिकादिपु, तत्र गृहाटक निम्बादानि , यत् [ नावण ति] तस्य दानं तदादि यातना- मिहाटकाकारं त्रिकोणस्थानमित्यर्थः । त्रिकं रथ्यात्रयमीलनकारणशतानि कदर्थनाहेतुशतानि, तानि बढ़कानि प्राप्यमाणाः। नस्थानम,चतुष्कं रथ्याचतुष्कमीलनस्थानम,चन्चरमनकरथ्यातथा उरसि वकसि, (घामि त्ति ) महाकाष्ठं, तस्या दत्ताया पतनस्थानम, चतर्मुख देवछात्रकादि, महापथो राजमार्गः,पन्था वितायाः, निवेशिताया इत्यर्थः । यसाढप्रेरणं तेनास्थिकानि सामान्यमार्ग, फिविधाःसन्तः प्रकाशिताः?, प्रत्याह-चत्रदएमा हढानि संभग्नानि [सपांसुलग त्ति सपा स्थानि येषां ते लकुटः, काष्ठं, एः, प्रस्तरश्च, प्रसिद्धाः। (पणालि त्ति) प्रकृया तथा । गन्न इव वभिशमिव घातकत्वेन यः स गनः, सचासो | नाली शरीरप्रमाणादातरा याटः, (पणोभित्ति) प्रणोदितो जा. कालकलाहदगमश्च कालायसर्याएः, तेन नरमि बकसि, नदरे | तदएर, माष्टित्ता पाद पाणिवा जानुकपरं चतान्यपिप्रसिहाच जर च, वस्ती व शुह्यदेशे, पृष्टी व पृष्ठ, परिवासिता येते निपनिय प्रहारास्तैः संभग्नान्यामर्दितानि मार्यतानि विलोमिता