Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 953

(७८४) अलियवयण अभिधानराजेन्छः।
अलेवाड मंसाडिक्खेवपिसुणभेयाणगुरुबंधवसयाणमित्तऽवक्खारणाऽऽ मनीयानि विकृतानि च करणानीन्द्रियाणि कृत्यानि वा येषां दियाई अब्भक्खाणाई बहुविहाई पावंलि अमणोरमाई हि- |
ते तथा । वाचनान्तरे-अकृतानि न कृतानि विकृतानि च
विरूपतया कृतानि करणानि यैस्ते तथा । नीचा जात्याययमणमगाइं जावनीव हु दुघराई अणि?खरफरुसवयण
दिभिः, नीचजननिषविणो, लोकगर्हणीया इति पदद्वयं व्यतजणणिन्नत्यणदीण वयणविमणा कुनोयणा कुवास- क्तम् । भृत्या मर्तव्या एव । तथा-असहशजनस्य अनसा कुवसहीसु किलिस्संता नेव मुहं नेव निबुझं नवननं- मानशीललोकस्य द्वेण्या द्वेषस्थानं, प्रेष्या षा प्रादेश्याः, दुर्भधति,अच्चंतविपुलदुक्खसयसंपलिना,एसो सो अलियवय- सो दुर्बुद्धयः ।[ लोगेत्यादि ] श्रुतशब्दस्य प्रत्येक संबन्धात्-लोणस्स फलविवाओ इहलोइओ परलोइओ अप्पमुहोब- कश्रुतिः लोकाभिमतं शास्त्रं नारतादि, वेदश्रुतिः ऋक्सामादि हुदुक्खो महन्भो बहुप्पगाढो दारुणो ककसो असाओ
वेदशास्त्रम, अध्यात्मश्रुतिः चित्तजयोपायप्रतिपादनशानं,
समयश्रुतिः आईतबौद्धादिसिमान्तशालं, ताभिर्वजिंता येते वाससहस्सेहिं मुच्चतो हा य अवेदयित्ता अत्यि हु मो
तथा । क पते एवंनूताः, इत्याह-नरा मानवाः, धर्मबुद्धिवि. क्खो त्ति, एवमाइंसु नायकुलनंदणो महप्पा जियो न वी- कलाःप्रतीतम्। अलीकेन च अत्रीकवादजनितकर्माग्निना, तेन रवरनामधेजो कहेसीमं अलियवयणस्स फलचिवाग; एयं कालान्तरकृतेन, दह्यमानाः [असंतपणं ति ] प्रशान्तकेनानुतं वितियं पि अनियवयणं लहस्सगलहुचवलभणियं भ
पशान्तेन असता वा अशान्तत्वेन रागादिप्रवर्तनयेत्यर्थः। अप
माननादि प्राप्नुवन्तीति सम्बन्धः। तत्रापमाननं च मानहरणं, यकरदुइकरअयमकरवरकरणं अरतिरतिरागदोसमासांक
पृष्ठमांसं च परोदयस्य दूषणाविष्करणम् । अधिक्केपश्च निन्दासवियरणं अनियनियमिसातिजोगबहुलं नीयजणनिसे- विशेषः, बलैनेंदनं च-परस्परं प्रेमसम्बद्धयोः प्रेमच्छदनं, गुरुवियं निसंसं अप्पच्चयकारकं परमसाहुगरहाणज्जं परपी- बान्धघस्वजनमित्राणां सत्कमपक्कारणं च अपशदं कारायमाकारकं परमकिएहलेससहियं दुग्गतिविणिवायवणं
माणं वञ्चनपरानिनूतस्य वा एषामपककरणं, सानिध्याकरण
मित्यर्थः । एतानि आदिर्येषां तानि तदादिकानि । तथा-अ. नवपुणब्लवकरं चिरपरिचियमणुगयदुरतं ति बेमि ॥
भ्याख्यानानि असदुषणानिधानानि बहुविधानि, प्राप्नुवन्ति
लभन्ते इति । अनुपमानि । पान्तरेण अमनोरमाणि,हृदयस्य अकुशला वक्तव्यावक्तव्यविभागानिपुणा अनार्याः पापकर्मणो
उरसो, मनसश्च चेतसो, [दूमगा इति ] दावकान्युपतापकानि दुरमयाताः [अलियम ति] अलीका माझा आगमो येषां
तानि तथा । यावज्जीवं मुर्धराणि माजन्माप्यानुद्धरणीयानि, ते तथा, त एवासीकधर्मनिरताः, अलीकासु कथास्वभिः
अनिष्टेन खरपरुपेण चातिकोरेण वचनेन यत्तर्जनम्-रे!, दारममाणाः। तथा-[ तुझा अत्रियं करेउ हुंति य बहुप्पगार ति]
सपुरुषेण भवितव्यमित्यादि। निर्भर्त्सनम्-अरे दुष्कर्मकारिन् ! अत्र-तुष्टा भवन्ति चालीकं बहुप्रकारं कृत्वा उक्वेत्येवमकरघटना
अपसर दृष्टिमार्गादित्यादिस्पं, ताज्यांदीनं वदन, [विमण ति] कार्येति । तथाऽत्रीकविपाकप्रतिपादनायाह-[तस्स त्ति ] द्वि
विगतं मनो येषां ते तथा । कुभोजनाः, कुवाससः, कुवसतिषु तीयाऽऽभवत्वेनोच्यते-तस्याऽलीकस्य फसस्य कर्मणो वि
क्रिश्यन्तो, नैव सुखं शारीरं, नैव निवृत्ति मनःस्वास्थ्यम, सपाक उदयः, साध्यमित्यर्थः । तमजानन्तो वर्षयन्ति महानयम
पलभन्ते प्राप्नुवन्ति; अत्यन्तविपुलदुःस्त्रशतसंप्रदीप्ता, तदिविश्रामवेदनां, दीर्घकालपटुःखसंकटां, नरकतिर्यग्योनि, तत्रो
यता अलीकस्य फसमुक्तम् । एसो' इत्यादिना त्वधिकृतहारत्पादनमित्यर्थः । तेन चालीकेन, तपोजनितकर्मणेत्यर्थः ।
निगमनमिति । व्याख्या त्वस्य प्रथमाध्ययनपश्चमद्वारनिगमसमनुबका अधिरहिताः, आदिशा आसिङ्गिताः, पुनर्नवान्धकारे
नवत् । (पयं तं वितियं पि) इत्यादिनाऽध्ययननिगमनम् । भ्राम्यन्ति, भीमे पुर्गतिवसतिमुपगतास्ते च दृश्यन्ते इह जी
प्रम०१ आश्रद्वा अपवादपदे-"पढम घिगिचणट्टा" प्रायम्घलोके। किंजूताः १, इत्याह-दुर्गता दुःस्थाः, पुरन्ताः दुष्पर्य;
भतीकवचनम्, अयोग्यशकस्य विवेचनार्थ वदेत् । ०६ उ०। वसानाः, परवशा स्वतन्त्रता, अर्थभोगपरिवर्जिताः सव्येण भोगैश्च रहिताः, [ असुहिय त्ति ] असुखिताः, अविद्यमानः ।
अल्लक्खि (ए)-अरूतिन्-त्रि० । अरुकस्पर्श सद्भावादासुहृदो वा, स्फुटितच्ययः विपादिकाविचर्चिकादिभिः विकृत.
कि । स्निग्धस्पर्शवति, न० ११ श० ४ उ०। त्वचः, बीनत्सा विकृतरूपाः, विवर्णा विरूपवर्णा इति पदत्रय
भलक-अलुब्ध-त्रि० । अलम्पटे लोभरहिते, प्रम०५ सम्ब० स्य कर्मधारयः । तथा-खरपरुषा प्रतिकर्कशस्पर्शाः, विरक्ता द्वा० । “भारादुक्कोसं जो, लणं तयं न भत्तो । एस भलुरति कचिदप्यप्राप्ताः, ध्यामा अनुज्ज्वच्छायाः, फुषिरा असा- | दो दारं, ........ ....." ॥ पं० भा०। पञ्चा०। रकाया इति पदचतुष्कस्य कर्मधारयः। निश्गयाः विशोनाः, | अले-भरे-भव्यः। नीचसंबोधने, "अले कि एशे मददेकलहा अव्यक्ता विफसा फलासाधनी वाम्येषां ते तथा। [प्रस
फिलासाधना वाम्येषा ते तथा। [ अस- सबले" प्रा०४ पाद । कयमसकय त्ति] न विद्यते संस्कृतं संस्कारो येषां ते असं.
भलेव-प्रोप-पुं० । अलिप्ततायाम, प्रव०४द्वार । प्रसेपमध्ये स्कृता एतारशा असंस्कृता अविद्यमानसंस्काराः, ततः कर्मधा
मोमणा नी रोटी खाखरादिकंकल्पते नवेति प्रम-बहुषु अन्येषु रयः। मकारश्च लाकणिकः । अत्यन्तं वा असंस्कृताः। प्रत पवा. गन्धाः, प्रचेतनाः,विशिष्टचैतन्यानावात् । पुर्नगा अनिष्टाः, म.
प्रलेपशब्देन वल्लचणकादिकं व्यास्यातमास्त,बृहत्कल्पभाष्यवृ. कान्ता अकमनीयाः, काकस्येव स्वरो येषां ते काकस्वराः,
त्तिमध्ये तु-'मोभणादिरोटीसाखरासाउाटु' इत्यादिहीनो हवा निन्नश्च स्फुटितो घोषो येषां ते तथा । (विहिंसन्ति)
कमलेपमध्ये कल्पते इति व्याख्यातमस्ति । सेन०२ मा०॥ विहिसाः, जमाश्च मूर्खाः, वधिरान्धका येते तथा । पागन्तरे- अलेवकर-अलेपकत-न० । वल्लचणकादावपिच्छिले कव्वे, ण-जमबधिरा मूकाच,मन्मना भव्यक्तवाचः, अकान्तानि अक। पि० । पञ्चा।