Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 966

(313) अभिधानराजेन्द्रः |
अवयव
पाककविशब्दप्रयोगं करोति तदा भटादीन्यपि नामान्यवयवप्रधानतया प्रवृत्तत्वादवयवना मान्युच्यन्त इति छह तदुपन्यास इति । इदं चावयवप्रधानतया प्रवृत्तत्वात्सामान्यरूपतया प्रवृत्ताकोणनासो नियत इति ॥ अनु० ॥
अवयव ( ण् ) - वयविन्- त्रि० । प्रदेशिद्रव्ये, स्था० रना० नवययविषयमेव नास्ति, विकल्पद्वयेन तस्याऽयुज्यमानत्वाय. खरविषाणयत् । तथाहि श्रवयविपयज्यो भन म. अभिन्नं न तावदभिन्नम् भने हि अवयवा स्यात् ? । । अनेदे श्रवयदिवानामेकाचं स्थात्, अवयववद्वाऽवयवय स्याप्यनेकत्वं स्यात्, अन्यथा नेद एव स्यात्, विरुद्धधर्माध्यासस्य भेदनिबन्धनत्वादिति । निम्नं चेत् तत् तेभ्यः, तदा किमचयं प्रत्येकमवयवेषु सर्वात्मना समवेत देशतो येति । यदि सर्वात्मना तदाऽवयवरूपद्रव्यंस्याद कथमेकार्य तस्य । थदेतितो यथेषु
तेष्वपि देशेषु तर प्रवर्धते देशतः सर्वतो वा है। सर्वतखेव तदेव दूषणम्। देशतत्तेष्वपि देशेषु कथमादिरनवस्या स्यादिति । अत्रोच्यते यदुक्तं विकल्पद्वयेन तस्यायुज्यमानत्वादिति । तदयुक्तम् । एकान्तेन भेदाभेदयोरनभ्युपगमात् । अथवा एव हि तथाविधैकपरिणामतया श्रवयविष व्यपदिश्यते एवं चतथाविधविचित्र परिणाम या अवयवा इति । श्रवयविषव्याभावे तु पते घटावयवा पते चपटावयवा इत्येवमसङ्कीर्णावयवव्यवस्था न स्यात् । तथा च प्रतिनियतका प्रतिनियतबस्सुपादानं न स्थात तथा [च] [सर्वममसमापनपद्येत । सन्निवेशविशेषाद्यवयवानां प्रतिनियतता भविष्यतीति चेत् ? । सत्यम, केवलं स यत्र सन्निवेशविशेषो ऽवयविषव्यमिति । यच्चोच्यते-विरुद्धधर्माध्यास्त्रो ज्ञेदुनिबन्धनमिति । तदपि न सुक्तम् । प्रत्यक्ष संवे- अवरदाहिणा - ग्रपरदक्षिणा - स्त्री० | नैर्ऋत्यां दिशि, व्य०१ ४०।
२ विवo |
दनस्य परमार्थापेका भ्रान्तत्वेन संव्यवहारापेक्षा त्वभ्रातत्येनायुपगमादिति । यदि नाम भ्रान्तत्वमभ्रान्तत्वं कथमिति ?, एवमत्रापि वकुं शक्यत्वादिति । किञ्च विद्यते यविध्यम, अव्यभिचारितया तथैव प्रतिभासमानस्यात्, अ यययन्नीलवद्वा । नचायमसियो हेतु तथाप्रतिज्ञासस्यानुय मानत्वात् नाप्यनैकान्तिकत्ववित्सर्वयव्यवस्थायाः प्रतिभाम्माधीनत्वात् । अन्यथा न किञ्चनापि वस्तु सिद्धयेदि ति । स्था० १ ठा० १ उ० । रत्ना० । आचा० । सम्म० । अवयासण- प्रवत्रासन - न० । वृक्कादीनां प्रभावेन चालने, पं०
व० ४ द्वार ।
श्लेषण - न० | वृक्षादीनामालिङ्गापने, वृ० १ ० । अश्यासाविषप्राश्लेषित ० लिङ्गिते, विश०१५०४०
-
वासेऊण अवकाश्य-अन्य प्रकार प्रकटीकृत्य अवर-अपर ०ि अस्मि ०२०२०प्र०नि०
-
I
"
.
च्० । सू० प्र० । ज्ञा० । “अवरं वोच्छं" अपरमिति उक्तादन्यद्व क्ष्यामि । सूत्र० १ ० ३ ० २ ० द्वितीयस्मिन् चं० प्र०३ पाहुo | पश्चात् काल भाविनि श्राम्रा० १४० ३ ० ३ ० । आ० म० । पश्चिमे, "अवरेण पन्नासं ताहे सिंधुदेवि श्रोवेद " । आ० म० प्र० । न परोऽपरः । स्वस्मिन् बृ० ३ उ० । श्यवरकंका-अपरकङ्का--स्त्री० घातकीखण्डभरत क्षेत्र राजधा
अवराइया
गमनं 'दुबई' शब्दे
पद के शाताधर्मकथा याः षोमशेऽध्ययने, स०१८ लम० । प्र० । झा० । आव० । स्था० । “कण्ट्सवरकंका" कृष्णस्य नयमवासुदेवख प्रीपदनिमित्तमपरक कागमनमार्यम् कल्प० २ ० ॥ अवरच्छ-अपरोक्ष न० श्रविद्यमानानि परेषामत्रीणि द्रष्टयत्र तत्परोमस दोनची च ।
-
प्रश्न० ३ श्राश्रर द्वार ।
।
अवरयंत अपराध्यत्रि० दोषमावहति सूत्र० १ ० ३ श्र० ३ ० । रजसा लिप्यमाणे, सूत्र० १० १ ० ३ उ० । नश्यति, उत्त० ७ श्र० ।
अवस्य अपराह्न पुं० दिनस्य चरमवहरे स्था०४० २४० | "कालसमयसि । पाश्चात्यापराद्धकासमयो दिनस्य चतुर्थमहरलक्षणः । नि०३ वर्ग अवरहकाल अपराइकाल ५० सूर्यस्य गतिपरिणतस्व पश्चिमेन गमने श्र० चू० १ श्र० ।
अवरत - अपररात्र- पुं० । रात्रेरपरे जागे, स्था० ४ ०२ उ "पुव्वावरतकालसमयंसि " । विपा० १ ० ६ ० अवरदारिय- अपरद्वारिक-म० पश्चिमद्वारिकेषु नक्षत्रेषु स० स०|" पुस्साइया णं सन्स एक्खत्ता अवरदारिया पत्ता । तं जहा - पुसो, असिलेसा, मघा, पुव्वा फग्गुणी, उत्तराफग्गुएली, हत्थो, चित्ता" । स्था० ४ ठा० ४ उ० । अपरदा हि--यपरदक्षिण-पुं० । अपरदक्षिणदिम्मा पञ्चा०
1
अवरुद्ध - अपराद्ध- न० । अपराधनमपराकम् । पीडाजनकतायाम, पि० । विनाशिते, त्रि० । झा० १ श्र० अवरधिय-पराद्धिक- पुं० । श्रपराधनमपराद्धम् - पीमाजनकता; सदस्यास्तीति अपराधिका लूनास्फोटे, खदिदेशे च पिं० अवरफा- अपरपाणी-स्त्री० पाणिकायाम ०८० अवरमम्मवेहित्त- अपरममवेधित्व - न० परमर्मानुदूधट्टनस्वरूपत्वे विंशतितमे सत्यवचनातिशये, स० ३५ सम० । अवरराय-- अपररात्र- पुं० । रात्रेः पाश्चास्ये यामद्वये, श्राचा०१ ०५ श्र० ३ उ० |
- । । अवरविदेह अपरविदेह पुं० अपरथासौ विदेह स्था०२ aro ३ उ० | जम्बूदीपे पश्चिमतो मदाविदेहजागे, स्था० १० ठा० । तत्र सदा दुष्पमसुत्र मोत्तमर्द्धिः । स्था० २ ठा० ३ ० ॥ जं० | "दो अवरविदेहाई” स्था० २ ठा० ३ ० ।
प्रवर विदेहकूम - अपरविदेहकृट न० । निश्वस्य वर्ष धरपर्वतस्य नीलधरपर्वतस्य च वाकूठे का स्था अवरसामा परसामान्य- न० । म्रव्यत्वादी- सामान्यन्याप्यसामान्ये, स्या० ।
अवरहा- अपरथा - अव्य० । अन्यथाऽर्थे, पञ्चा० वि० ॥
म्याम, का० १ ० । (तत्र हृताया द्रौपद्या श्रानयनाय कृष्णस्य | अवराइया अपराजिता - स्त्री० । महावत्सविजयदेवस्य रा२००