Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 1052

अहिंसा
1
पचर्थः" इत्यादिकं वचनमिति गम्यते यथायें निरुपचरितं सर्वमेव निरवशेषमेव, तुशब्दः पूरण इति ॥ ७ ॥ उपसंहरन्नाह
( ७८३ )
अनिधानराजेन्द्रः |
वचनकर्तरि भगवति महावीरे, पञ्च०ए निव
विचार्यमेतत्सचा, मध्यस्थेनान्तरात्मना । प्रतिपत्तव्यमेवेति न खल्वन्यः सतां नयः ॥ ८ ॥ विचार्य विचारणीयम एतदनन्तरमहिंसादिविचारितं सद्बुद्ध्या शोभनप्रया, मध्यस्थेनाऽपक्कपतितेन, अन्तरात्मना जीवेन, मानार्थ तथा प्रसिपलम्यमेव नतुनस्वी त्र्यम्। इतिशब्दो विवहितार्थपरिसमाप्तौ । अथ कस्मात्प्रतिगन्तव्यमेवेत्याह- तु नैव अन्य नसतां गतस्य विद्वाया अधिकृततीर्थविधातृ पुरुषाणां नयो न्याय इति ||८|| हारि०१६ अष्ट | द्वा०| विशे अहिंसालक्खय-अहिंसालक्षण- अहिंसा प्राणिसंरक कवि यस्य स अहवालानुकम्पानुमेय संभवे, पा० । दयाचिहे, घ० ३ अधि० । अहिंसासमय अहिंसासमय आयमे संपुं० । अहिंसाप्रधाने केते चोपदेशरूपे, सू० १० ११० भासिय अहिसित ०ि अमारिते, खू० १ ० १ ०४४० अहिवंत-अनिकाङ्क्षत्रिभिपति "महितेहिं सुभासियाई " । पं० व० ४ द्वार
अगियरगुण- अधिकतरगुण ०। प्रटतरगुणे, पञ्च०१८
,
वि०
-
अहिकरण अधिकरण-२० नरकतिर्यग्गतिषु श्रात्मनोऽधिकरणं वा तुल्यस्वे इत्यर्थः । कल, नि० चू० ४ उ० । हिकरणी अधिकर णी स्त्र101 सुवर्णकारोपकरणे, स्था०पा०| अहि किन अधिकृत्य अभ्य० प्रतीत्येत्यर्थे "पचसि या पप्पत्ति वा अडिकिच सि वा एगठा" । श्रा० चू० १ ५० । दिग अधिक विशिष्टे, पञ्च० ३ विष दिगगुणत्य- अधिकगुणस्थ त्रि० । अधिकगुणवर्तिनि बो०
७ विव० ।
हिगत अधिकत्वम० विशिष्टेतरत्वे पञ्च० ३० अहिंगम-अधिगम ० विशिष्टपरिज्ञाने प्र० १४३ द्वार अवबोधे, स्था० ७ ठा० । “गांणं ति वा संवेदणं ति वा अहिंगमोति वा वेयपि त्ति " । श्रा० चू० १ ० ।
अभिगम पुं० [पयारे, "अभिगमे भगत" ० ('अभिगम' शब्दे ऽस्मिन्नेव भागे ७१२ पृष्ठेऽस्य जेदा उक्ताः ) प्रद्दिगमण-अधिगमन - न० । परिच्छेदने, विशे० । प्रहिगमरुइ-अधिगमरुचि पुं० । स्त्री० । सम्यक्त्वभेदे, तद्वति न्च | प्रव० २४५ द्वार । ( ५६८ पृष्ठे तथा ७१२ पृष्ठे चास्मिन्नेव भागे अधि० अनि० प्रकरणे प्रष्टव्यम ) अहिगमाम अधिकमास अभिमासे, पो०१ पाहु० । अगिय अधिकृत प्रस्तुते विशे० पञ्चाभावे क्तः, अधिकारे, न० । विशे० ।
अधिगत ०ि परिक्षा अनुगीता य०१४० पिस्ते प्राप्ते २०
-
-
अहिगरण
अहिगयगुणद्धि अधिकृतगुणदृद्धि-श्री० सम्यक्त्वादगुणवर्द्धने, पञ्चा० २ विवः ।
अहिगयजीव अधिकृत जीव- पुं० । प्रस्तुतसत्त्वे, यथा दीक्षाधिकारे दीकरणीय इति । पञ्चा० २ विव० । अहिगयजीवाजीव-अधिगतजीवाजीव- त्रि० । श्रधिगतौ सम्यग्विशातौ जीचार्ज । वौ येन स तथा । जीवाऽजीवयोः परमार्थतो विज्ञान रा० ।
अहिगड-अधिगतार्थ ५० अधिगतोऽयो येन स तथा अ धिगतार्थो वाऽथावधारणात् । तत्रशे, दशा० १० श्र० ।
वर्तमान
-
अहिगयविसिष्ठभाव-अधिगतविशिष्टजाय पुं० प्रस्तुत जाध्यवसाये पञ्चा० १६ विव०
अहिगयसुंदरभाव - अधिकृतमुन्दरभाव - पुं० प्रस्तुतशोजनपरिणामे, पञ्चा० १८ विव० ।
-
9
अहिगरण अधिकरण-२० अधिक्रियतेऽधिकारी दुर्गतावात्मा येन तद‌धिकरणम्। वाह्ये वस्तुनि स्था० २ ठा० १ उ० | आव० । प्रव। पापोत्पत्तिस्थाने, श्रातु० । दुरनुष्ठाने, प्रश्न० ३ सम्ब० द्वार । स्वपकपरपकविषये विग्रहे, स्था० garo | राठौ, तत्करचचने च कल्प० एक० । कलहे, ग०३ अधि । खड्गनिवर्त्तनादा ०५ श्र० । श्री० । सूत्र० । कायद्याने हलका ०७० १४० अधिकरणस्य कर्त्तव्यता कामणा च 'अधिगरण' शब्देऽस्मिन्नेव जागे ५७२ पृष्ठे ५७१ पृष्ठे च उक्ता, नवरं चातुर्मास्ये )
यासावास पनोसवियानो कप्पः निमगंवाए वा निगयी वा परं पज्जोसवणाओ अहिगरणं बड़तए, जेणं निम्गंध या निधी वा परं पोसपणाओ अहिगरणं व से कप्पे वयमिचि सिया जेणं निग्गंथाए वा निग्गंथी वा परं पज्जोसवणाओ अगरणं वय, से णं निज्जूहियव्वे सिया ॥ ५८ ॥
यात्रावासं पोस विवाणमित्यादि) चतुर्मास स्थितानां मो कल्पते साधूनां सखीनां पापरम अधि करणं राटिः, तत्करं वचनमपि अधिकरणं, तत् वक्तुं न कल्पतेः कोऽपि साधु साध्वी वा परंपषणातः अधिकरणं क्लेशकारि वचनं वदति, स एवं वक्तव्यः स्यात् यत् आर्यकनातिपदिन
तया यदधिकरणत्या
यश त्वं पर्युषणातः परमपि अधिकरणं चसि सोऽयमकल्प इति भावः । यश्चैवं निवारितोऽपि साधुवी साध्वी वा पर्युपर अधिक सनिनिय ताम्बूलप बहिः कर्त्तव्यः यथा ताम्बूलिकेन मन्यपत्रविनाशन भयाद् बहिः क्रियते, तद्वदयमप्यनन्तानुबन्धिक्रोधाविष्टो विनष्ट एवेत्यतो बहिः कर्त्तव्य इति भावः तथा