Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 999

(८३०) असज्झाइय अन्निधानराजेन्द्रः।
प्रसज्झाइय उक्तं च-निर्घातो गुज्जितं च लोकप्रतीतो, " एए अहोरसं उ- परस्परं सकलुषभावे बहवस्तरुणाः परस्परं लोर्युभ्यन्त, सतो बहणंति त्ति"।
यष्टिभिर्वा लोष्टादिभिर्वा परस्परं भएमने कनहे यावनोपशमो तथा
भवति सेनाधिपादिव्युग्रहस्य तावदस्वाध्यायः। अत्र कार
णमाह-(गुज्जगउहाह प्रवियत्तं) गुह्यकाः कौतुकेन प्रेक्षमाणा. चउसंगासु न कीरइ, पामिवएमुं तहेव चउसुं पि।
जलयेयुः,तथा बदुजनो 'निर्दुःखा पते' इति मन्यमानोऽप्रीत्योजो जत्थ पूजती तं, सव्वेहि सुगिम्हतो नियमा। हाहं कुर्यात्-‘लोकोपचारबाया एते' इति तथा-दएिमके कामचतस्रः सन्याः , तिम्रो रात्रौ । तद्यथा-प्रस्थिते सूर्य,अर्धरात्रे,
गते (अमराए ति यावदन्यो राजा नाभिषिक्तो भवति तावत्प्र
जानां महान् संहाभो भवति, तस्मिन्संकोनेसति स्वाध्यायोन प्रभाते च चतुर्थी दिवसस्य मध्यभागे।एतासु चतसृष्वाप स्वाभ्यायो न क्रियते । शेषक्रियाणां तु प्रतिसेखनाऽऽदीनां न प्रति
कल्पते।किमुक्तं भवति?-यावत्संक्षोभस्ताबदस्वाध्यायः अत्राफि षेधः। स्वाध्याय करणे चाशाभादयो दोषाः। तथा-चतस्रःप्रति
पूर्वोक्ता दोषाः। सभयं म्लेच्गदिभयाकुलं,तस्मिन्नपि स्वाध्यायो
म कर्तव्यः । एतेषु न्युग्रहादिध्वस्वाध्यायविधिमाह-(जश्चिपदः। तद्यथा-आषाढपौर्णमासोप्रतिपत् , अश्वयुक्पौर्णमासीप्र
रमनिदोहोरत्तं)व्युग्रहादिषु यश्चिरं यावन्तं कासम्, (अनिदो तिपत्, कार्तिक पौर्णमासीप्रतिपत, सुग्रीष्मप्रतिपत,चैत्रमासपो.
ति) भनियमस्वस्थमित्यर्थः। तावन्तं कासमखाध्यायः स्वस्थभईमासीप्रतिपदित्यर्थः । एतास्वपि चतसृष्वपि प्रतिपत्सु तथैव-स्वाध्याय एव न क्रियते, न शेषक्रियाणां प्रतिषेधः । इह प्रति
बनानन्तरमप्येकमहोरात्रं परिहत्य स्वाध्यायः कर्तव्यः । पदग्रहणेन प्रतिपत्पर्यन्ताश्चत्वारोमहाः सुचिता इति एषांचतुर्णी
उक्तं चमहानां मध्ये यो महो यस्मिन् देशे यतो दिवसादारभ्य "निहोसीभूते वि अ-होरत्तमो परिहरित्ता उ। यावन्तं कालं पूर्यते तस्मिन् देशे ततो दिवसादारस्य तावन्तं सज्झाओ कीर इह, संखोभे दंडिए य कालगए" ॥ कावं स्वाध्यायं न कुर्वन्ति यत्पुनःसर्वेषां पर्यन्तः "सव्येसि जाव अनेनेतदपि चितमस्ति ततस्तदभिधित्सुः " संस्रोमे पामिवतो" इति वचनात् सुप्रीष्मकश्चैत्रमासनाबी पुनर्महा
इंडिए" इत्येतदार्प व्याख्यानयतिमहः सर्वेषु देशेषु शुक्लपक्षप्रतिपद आरज्य चैत्रपूर्णमासीप्र
दंमि' कालगयम्मी, जा संखोभो न कीरते ताव । तिपत्पर्यन्तो नियमात प्रसिद्धः, ततो यद्यध्वानं प्रतिपन्नस्तथापि
तदिवस भोइमहतर-वामगपतिसेज्जयरमादी। चैत्रमासस्य शुक्रपक्षप्रतिपद प्रारज्य सर्व पक्ष पौर्णमासीप्रतिपत्पर्यन्तं यावदवश्यमनागादो योगो नितिप्यते,शेषेषु भागाढा.
दएमके कालगते सति यावत्संक्षोभस्तावत्स्वाध्यायोन क्रियते, दिकेषु योगो न निक्किप्यते, केवझे स्वाध्यायं न कुर्वन्ति । गत
अन्यस्मिस्तु सुरादि स्थापितेव्होरात्रातिक्रमण क्रियते स्वास्थ्यसदेवमस्वाभ्यायिकम् । व्य०७०।गा।
भवनात्। तथा-नोजिके ग्रामस्वामिनि,महत्तरिके ग्रामप्रधाने,वा
टकपतौ घसत्यनुरते वाटकैकस्वामिनि, तथा-शय्यातरे, श्रादि"णो कप्पाणिगंधाण वाणिग्गंधीण या चउहि महापामि
शब्दादन्यस्मिन्वा शय्यातरसंबन्धिनि मानुषे कालगते, तदिवथपहि सकार्य करेसए। तं जहा-आसाढपाडिवप, इंदपाडिवप, कतिप्रपामिवप, सुगिम्हपामिवए । णो कप्पा णिगंयाण बा
समस्वाध्यायः, एकमहोरात्रं यावत्स्वाध्यायपरिहार इत्यर्थः। णिग्गंथोण वा चहि संकाहिं सज्जायं करेत्तए । तं जहा-पढ
तथा-- माए पच्छिमाए मऊपढे अद्धरत्ते । कप्पणिग्गंथाण वाणि- | पगएँ बहुपक्खिए वा, सत्तघरंतर मते च तश्विसं। गंथीण वा चउकालं सज्जायं करेत्तए । पुवाहे अधरपहे निदुक्ख ति य गरिहं, न पति सणीयगं वा वि।। पोसे पच्चूसे।" स्था० ४ वा०२२० ।
अन्योऽपि यो नाम प्रामे प्रकृतोऽधिकृतो महामनुष्यः, तस्मिन् इदानी व्युग्रहजमाह
यदि वा-बदुपातिके बदुस्वजने कालगते, अन्यस्मिन्वा प्राकृते बुग्गह दमियमादी, संखोभे दंडिए य कालगते। खवसत्यपेक्षया सप्तगृहाच्यन्तरे कालगते तद्दिवसमेकमहोराअणरायए य सजए, जञ्चिरमनिदोच्चऽहोरत्तं ।।
प्रमस्वाध्यायः किं कारणमत आह-निईःखा अमी' इत्यप्रीत्या
गई णसंभवात् , ततो न पठन्ति । अथवा-तथा पठन्ति यथा न व्युग्रहे परस्परविग्रहे दण्डिकादीनाम्,आदिशब्दात्सेनापत्या
कोऽपि शूणोतीति । मदिवारूदितशब्दोऽपि यावत् श्रूयते तादीनां च परस्परं विग्रहे अस्वाध्यायः। इयमत्र भावना-दौ दएिमको |
धन पन्ति ॥ सस्कन्धावारी परस्परं संग्राम कर्तुकामौ यावनोपशाम्यतस्तावत्स्वाध्यायः कर्तुं न कल्पते । किं कारणमिति चेत?, छ- हत्थसयमणाहम्मी, जय सारियमादितो विगिंचिजा । च्यते-तत्र वाणमन्तराः कौतुकेन स्वस्वपकेण समागच्छन्ति, ते | तो सुकं अविविते, अन्न वसहि विमग्गंति ।। बलयेयुः, भूयसां च लोकानामप्रीतिः-वयमेवं भीता वर्तामहे,
कोऽप्यनाथो हस्तशताभ्यन्तरे मृतः,तस्मिन्ननाये हस्तशताभ्यकामध्यापदं प्राप्स्यामः, एते च श्रमणका निर्दुःखं पठन्ति ।
न्तरे कालगते स्वाध्यायो न क्रियते । तत्रेत्यं यतना-शय्यातरस्य ঋগাৰহাৰ্য্যালাখামমা খামা
वा, तथाविधस्य श्रावकस्य वा भद्रकस्य वार्ता कथ्यते-यथा सेंणाहिवभोइयमह-यरपुंसित्थीण मजुके वा।
स्वाध्यायान्तरायमस्माकमनाथमृतकेन कृतमस्ति, ततः सुन्दर
भवति यदीदं गज्यते। एवमभ्यर्थितो यदि शरणातरादिर्विगिश्चसोहादिमणे वा, गुज्झगउड्डाह अवियत्तं ।।
येतू परिष्ठापयेतू,ततः शुरूं भवतीति स्वाध्यायः कार्यः। अथ न द्वयोः सेनाधिपत्यो यो; तथाविधप्रसिद्धिपात्रयोः, तयोः शय्यातरार्दिर्न कोऽपि परिष्ठापयितुमिच्छति तदा तस्मिन्ननाथे परस्परं व्युद्ग्रहे वर्तमाने,अथवा मवयुके, तथा-द्वयोः प्रामयोः। मृतके अविविक्त अपरिष्ठापिते अन्यां वसतिं मागयन्ति ।