Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 983

(१४) अभिधानराजेन्द्रः ।
अवोटि
अवधिमा अम्युनि० उत्तरोत्तरानुत्या व्यवच्छेदशून्ये, आचा० १ श्रु० ४ ० ४ ० । भवोच्छित्तिणय-श्रव्यवच्छित्तिनय- पुं० । श्रुतस्य कालान्तरमा स्था०५०२४० अतिप्रतिपादनपरो नयोव्यवस्विचिनयः। म्यास्तिकनये, नं० । अयोद्धतियहु- अव्यवच्छिनिनयार्थ- पुं० । ६० । ज्येनं० ॥ अयोच्चिचिण्यया- अय्यवच्चिचिनवार्थता खी० । अव्ययच्त्रि गियार्थस्य भावोऽव्ययच्विनियार्थता यापेक्षायामनं०
33
वोसिरण - अव्युत्सर्जन- न० । अपरित्यागे, दशा० १० अध्या० । अवोह अपोह-पुं० । अपोहनमपोहः । निश्चये, नं० । श्रा० म० । प्राप्तार्थ " तत्तो श्रवोहर वा ततः पर्यालोचनानन्तरमपोहते । श्र० म० प्र० । अपोह्यते स्वाकाराद्विपरीत श्राकारोऽनेनेत्यपोहः | स्वाकारविपरीताकारोन्मूलके, रत्ना० ४ परि० । अन्यापोढपदार्थाधिगति सम्मका राड (अपोदः शब्दार्थः प्रसिद्ध इति आगम' शब्दे द्वितीयभागे ६२ पृष्ठे द्रव्य) अपगत ऊदो वादिसमुद्रावितस्तक 4स्मात् 'बहु० । वादिसमुङ्गावित तर्कनिरासार्थ के प्रतिवादिसमुद्भाविते तद्विरुद्धे तर्कभेदे, वाच० । ( 'पोह' शब्देऽस्मिन्नेव भागे ६१२ पृष्ठे संक्षेपतोऽयं निरूपितः, विस्तरतस्तु ' सइत्य शब्देवदयते)
अबोहर णिज्ज - अव्यवहरणीय त्रि० । जीर्णे, नि० चू० १३० । अन्वईनाव अव्ययी जाय पुं० धनव्ययमव्ययं भवत्यनेन । श्रव्यय-चिव-भू- करणे घञ् । व्याकरणप्रसिद्धे समासभेदे, वात्र० । अनु० ।
से किं । व्यभावे अगामा, अणु या अफरिदा अनुरिया से अनजाने समासे ॥ पूर्वपदार्थमानोऽयथीभाव-तत्र ग्रामस्य धनु समीपेन मध्येन वाशनिर्निर्गता अनुग्रामम् । एवं नद्याः समीपेन मध्येन वा निता अनुनदि, इत्याद्यपि जावनीयम् । अनु० ।
अव्यंग - अव्यंग - न० । अकृते यस्य कृतं कृतं न विद्यते । व्य०
७ उ० ।
अव्यक्ति-अव्याक्षिप्त-त्रि स्थिरे, 'अव्यक्ते वेपसा' अध्याप्तेिन स्थिरेण चेतसा । उत्त० २० अ० । अन्यत्रोपभोगमगच्छतेत्यर्थः दरा० ५० १४० पं० च० व्यापम कुर्वति प्रतीच्छनायोम्ये, “वक्खेवणा दुसा, दिवसपसु लीहाले । दुगमादी जो य पढं तो न करेति विक्खेवं ॥ १ ॥ अवखितो एसो, आउन्तो अणराहमणसो उ ॥ पं० भा० । अव्ययम-अव्यग्रमनस् त्रियधमनाकुम चित्तोपरमतो मनश्चित्तमस्येत्यव्यग्रमनाः । अनुकूल चित्ते,
99
उत्त०
१५ श्र० ।
अव्यक्त-अव्यक्त - न० । न व्यक्तमव्यक्तम् । श्रनिर्देश्ये स्वस्वरूपनामात्यादिनारहिते, नं० सर्वत्रकृत
पिते प्रधाने, आ० म० प्र० । स्था० । अव्यक्तादव्वक्तं प्रभवति, ततः षष्टितन्त्रं जातम् । श्रा० म० प्र० । श्रुतवयोज्यां लघौ, आचा० २०५ अ० ३३० । वयसा लघौ श्रुतेनात्यल्प श्रुते, जीत० । रोमसंभवो न भवति तावन्ये भयः
अवत्तिय
ति । नि० ० १८ उ० । व्य० । श्रव्यक्तोऽष्टानां वर्षाणां मध्ये बालः । भोघ० । अगीतार्थे, नि० ० २ उ० । श्रनवगतच्छेदग्रन्थरहस्ये, ध० २ अधि० । श्रव्यक्तोऽगांतार्थस्तस्याऽव्यक्तस्य गुरोः पुरतो यदपराधालोचनं तदव्यक्तम् । श्रालोचनादोषे, व्य०१ उ० । स्था० । " जो य श्रगीयत्थस्सा, अलोप तं तु होइ श्रव्वत्तं अन्य "सत्यासत्यनामेतियवादी संयताऽभ्युपगमे संदिग्धबुद्धौ निये, आ० म० द्वि० |
अन्यत्तगम- अव्यक्तगम त्रि० गमनाभावे, नंपुमसमर्थे च सूत्र० १ श्रु० १४ अ० ।
अन्व (व) तन्नगसंचिय- अवक्तव्यकसंचित पुं० । ड्यादिः संख्याव्यवहारतः शीर्षप्रहेलिकायाः परतोऽसंख्यायाश्च संख्यात्वेनासंख्यात्वेन च वक्तुं न शक्यते असाववक्तव्यः। स च एक कस्तेनाऽवक्तउपेन एककेन एकायोत्पादन संचिता कसंचिताः। कतित्वना कतित्वेन चानिर्वचनीयोत्पादेषु न० २० श० १०३० । (अत्र दण्डक 'वाय' शब्दे द्वितीयभागे ए२१ पृष्ठे वक्ष्यत ) अव्यय - अव्यक्तदर्शन- पुं० प्रयमस्पष्टं दर्शनमनुभक स्वार्थस्य पत्रासाव्यदर्शनः । स्वदर्शन. ०२६
श० ६ उ० ।
अन्यत्तमय- अव्यक्तमत-पुं० । न ज्ञायतेऽत्र कोऽपि संयतः कोउपसंयत व सर्वस्याभ्युपगमान व्यक्तमस्फुटमन्यकं मतं येषां तेऽव्यकमताः संयताद्यवगमे संदिग्धषु नि वेषु विश० ॥ श्र० म० । श्रा० चू० ।
अव्त्रत्तरूत्र- अव्यक्तरूप त्रि० । अमूर्तत्वादव्यक्तं रूपमस्या - सावव्यक्तरूपः । तथा करचरण शिरोग्रीवाद्यनवयवतया स्वतोऽवस्थानाज्जीवे, सूत्र० २ श्रु० ६ श्र० । अम्मतिय-अव्यक्तिक
। अस्यतमस्फुटं वस्तु अभ्युपगमती विद्यते येषां ते अन्याः संयताद्यवगमे संदिग्धबुद्धिषु, स्था० ७ ठा० । उत्त० । औ० ।
तदुत्पतिमतं चेत्थम् - तृतीयनिह्नववक्तव्यतामाह
चोदा दो वाससया, तश्या सिद्धिं गयस्स वीरस्स । तो अव्वत्तियदिट्ठी, सेयवियाए समुप्पन्ना ॥ चतुर्दशाधिकं वर्षशतद्वयं तदा श्रीमन्महावीरस्य सिकिं गतपासीतानिन
कायां नगर्यो समुत्पन्नेति ।
कथम्? इत्याह
3
सेवियपोलसा, जोगे तदिवसहिययम्ले य सोहम्मिनलिणिगुम्मे, रायगिरियजदे ॥
निगयो पापादयेापादनामान आया यः स्थिताः। तेषां च बहवः शिष्या आगाढयोगं प्रपन्नाः। अपरवाचनाचार्यासखे च त एवाऽऽचार्याषाढसुरयस्तेषां वाचनाचायेत्यं प्रतिपक्षाः तथाविधकर्मविदवरजहृदयाकृत्य सचदेवोके
देवत्वेनोत्पन्नाः । नच विज्ञाताः केनापि गच्छमध्ये । ततोऽवधिना किविहायसानुकम्पासमा तदेव शरीरम धिष्ठायोरथाप्य च प्रकास्तेन साधचः यथा वैरात्रिकाल ततः कृतं साधुभिस्तथैव श्रुतस्योद्देशसमुद्देशानुज्ञाश्च तद