Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 965

अवयण अभिधानराजेन्द्रः।
अवयव मन प्रायश्चित्तम्
मपि गणिनं भवति, यदि नाम गौरवेखापि पठेत् । एवमेष शेषएमेव य हीलाए, खिसा फरुसवयणं च बदमाणो। । बपि वाचकादिषु पदषु द्वितीयपदं योजयेद-योजनां कुर्यात् । मारत्थ-वि ओसमिए, इमं च ज तसि णाणतं ।।
खिंसावयणविहाणा, जे चिय जातीकुमादिया बुत्ता। पवमेव हीलितवचनं, खिसावचनं, परुषवचनमगारस्य वचनं, कारणियदिक्खियाणं, ते चैव विगिंधणावाग । व्यवशमितोदीरणवचनं च बदतः प्रायश्चित्तं मन्तव्यम् । यौ
सिंसावचनविधानानि चान्येव जातिकुनादीनि पूर्वमुक्तानि, त तेषां नानात्वं तदिदं भवति
एव कारणिकदीक्षितानामयोम्यानां कारणप्रजितानां विवेचने आदिमुं चउसुं, विसोहि गुरुगादि जिममासंता ।।
परिष्ठापने उपाया मन्तव्याः। पणुवीसओ विनाओ, विसेसितो वितिय पमिलोमं ॥ |
खरसकं मन्यवयं, अगरणेमाणं नणंति फरसं च । आदिमेषु चतुर्भपि होलितखिसितपरुषगृहस्ववचनेषु शोधि- दन्बो फरुसवयणं, वयंति देसि समासज्ज ॥ चतुर्गुरुकादिका जिचमासान्ता आचार्यादीनां प्राम्बद मन्तव्या ।
इह यः कोरवचनभणनमन्तरेण शिकां न प्रतिपद्यते स बरतद्यथा-आचार्य आचार्य हीलयति चतुर्गुरु १, उपाध्यायं हीलय
साध्य उच्यते।तं स्वरसाध्य मृदुधाचमगणयन्तं परुषमपि भणति चतुर्लघु २, भिक्षु हीलयति मासगुरु ३, स्थविरं हीलयति
न्ति । देशी देशजापां समासाद्य कन्यतः परुपवचनमपि वदन्ति; मासलघु ४,कुल्लक हीलयति भिन्नमासः॥पतान्याचार्यस्य त
कन्यतो नामन दृष्टभावतया परुषं भणन्ति,किन्तु तत्स्वानाव्यात, पःकालाभ्यां गुरुकाणि भवन्ति,एते आचार्यस्य पञ्च संयोगा उ
यथा-मालवास्यामिनिति अथवा यथा यथा लोको भणति,तथा ताः। नपाध्यायादीनामपि चतुर्णामेवमेव पञ्चपञ्चसंयोगा भव
तथा देशी देशभाषामाश्रित्य साधवोऽपि प्रणन्ति । न्ति।सर्वसत्यया ते पञ्चविंशतिर्भवन्ति । अत एवाह-पञ्चविंश
खामियदोसवियाई, जप्पाएऊण दव्यतो रुटो। निकः पञ्चविंशभङ्गपरिमाणो विभागोत्र भवति । स च तपःकासाभ्यां विशेषितः कर्तव्यः। द्वितीयादेशेन चैतदेव प्रायश्चि
कारणदिक्खिय अनसं, असंखडीओ त्ति धाति ।। तं प्रतिलोम विनयम; जिन्नमासाद्यं चतुर्गुरुकान्तमित्यर्थः । यःकारणे अनलो दीक्तितस्तेन समं समापिते कार्य पुनः कामिएवं खिसितपरुषगृहस्थवचनेष्वपि शोधिमेन्तव्या । वृ०६उ०. तव्युत्सृष्टान्यधिकारणान्युत्पाथ व्यतो दुष्टभावं बिना रुष्टो कुअथ द्वितीयपदमाह
पितो बहिःकृत्रिमान् कोपविकारान् दर्शयमित्यर्थः । असंखडि. पदम विगिचण्डा, उवलं नविगिचणा य दोसु नये। ।
कोऽयमिति दोषमुत्पाद्य तमननं शैक्षं धाटयति-गच्चाधिष्कास. अशुसासणा य देसी, छटे य विगिचणा नणिता॥
यति । ०६ ३०॥ प्रथममलीकवचनमयोग्यशैकस्य विवेचनार्थ वदेत् , योस्तु
अवयव-अवयव-पुं०।अवयविन पकदेशे, अनु । अनुमितिवाहीलिखिसितवचनयोर्यथाक्रममुपातम्भविवेचने कारणे भव- क्यैकदेशेषु, ते च पञ्च-प्रतिज्ञाहेतूदाहरणोपनयरिगमनान्यवतः-शिकादानम, अयोग्यशिकापरित्यागश्चेत्यर्थः । परुषवचनं यवाः । वश० १७०। सूत्र० । दशावयवा वा-प्रतिज्ञा प्रतिकातु परसाध्यस्थानुशासनां कुर्वन्, गृहस्थवचनं पुनर्देशी देशभा- विशुद्धिः हेतुहेतुविशुभिः, दृष्टान्तो दृष्टान्तविशुक्षित, उपसंहार षामाश्रित्य भणेत् । षष्ठे च व्यवशमितोदीरणवचने, शैक्षस्य उपसंहारविशुद्धिः, निगमनं निगमनविद्यादिः । दश०१०। विवेचनं कारणं भणितम् । गाथायां स्त्रीत्वनिर्देशः प्राकृतस्वात।
से किं तं अवयवेणं । अवयवणंइति द्वारगाथासमासार्थः।
सिंगी सिही विसाणी, दाढी पक्खी खरी नही पाली। अथैनां विवरीपुराहकारणिए दिक्खंता, तरियम्मि कजे जति अणलं तु ।
सुपय चउप्पय बहुपय, लंगूली केसरी कउही ॥१॥ संजमजसरक्खहा, होई दाऊण य पसाई ।।
परिभरबंधणभम जा-पिजा महिलिअंनिवसणेणं ।
सित्येण दोणवायं, कविं च एकाएँ गाहाए॥३॥ कारणे अशिवादावनलोऽयोग्यः शैको दीक्षितः, ततस्तरिते स. मापिते तस्मिन् कार्ये तमनखं जहति|कथम्,इत्याह-संयमय
सेतं अवयवेणं । शोरकार्थ-संयमस्य, प्रवचनयशःप्रवादस्य च रक्षणार्थ, 'होटुं'। (सेकिंतं अवयोणमित्यादि) अवयवोऽवयविन एकदेशस्त. गाढमलीकं दत्वा पलायन्ते शीघ्रमन्यत्र गच्छन्तीत्यर्थः। " मनाम यथा-'सिंगीसिहीत्यादि'गाथा|ङ्गमस्यास्तीति एजी
यः पुनराचार्यः समाचार्यो, सारणादिप्रदाने वा सीदति तमु त्यादीन्यवयवप्रधानानि सर्वाएयपि सुगमानि,नवरं द्विपदं ध्यान दियेत्थं हीलितवचनं वदेत
दिचतुष्पदंगवादि,बदुपदं कर्णशझाल्यादि। भत्रापि पादमवणा. केण स गणि त्ति कतो,अहो!गणीजणति वागणिं अगणि।
घयवप्रधानता भावनीया[कहित्तिककुद स्कन्धासोचत. एवं तु सीयमाण-स्स कुणति गणिणो वालंभ ॥
देहावयवनकणमस्यास्तीति ककुदी वृषन इति। परिमर' गाथा।
परिकरबन्धेन विशिष्टनेपथ्यरचनासवणेन, भटं शूरपुरुषं,जानी. केनासमीक्षितकारिणाऽयं गणीकृतः। या-अहो! अयं गणी,
यायावेत्तथा-निवसनेन विशिष्टरचनारचितपरािहतपरिधानअथवा गणिनमप्यणिनं भणति । एवं गणिनः सामाचार्यो शि
लकणेन महिला स्त्रीतां,जानीयादिति सर्वत्र संबध्यते।धान्यानां कादाने वा विषीदने उपालम्भं करोति।
कोणस्य पाकः खितापा,तंचतन्मध्याद गृहीत्वामिरीक्षिते. अगणिं वाजणाति गणिं,जदि नाम पवेज मारवेण वितं । नैकेन सिक्थेन जानीयात् । एकया च गाथया लालित्यादिका. एमेव सेसएमु वि, वायगमादीसु जोएन्जा ।।
व्यधर्मोपेतया श्रुतया कविजानीयात् । पयमत्राभिप्राय:-यदा स पदि कोऽपि बदुशोऽपि भण्यमानो न पति ततस्तमगणिन- | नेपथ्यपुरुषाधवयवरूपपरिकरवन्धादिवर्शनद्वारेण भटमहिला
पता