Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 952

(७८३.) अलियवयण थन्निधानराजेन्द्रः ।
अलियवयण येषु तानि भूतघातोपघातकानि,सत्यान्यपि द्रव्यतस्तानीति यानि तस्तत्रा तथा-सुनत्रेषु पुष्यादौ, सुतियौ च पञ्चानां नन्दादीपूर्वमुपदर्शितानि हिंसकानि हिंस्राणि वचनान्युदाहरन्तिातथा- नामन्यतरस्यामनिमतायाम। 'अज्ज' अस्मिन्नहनि, भवतु स्नपनं पृष्टा वा अपृष्टा वा प्रतीता, परतृप्तिन्यापूताश्च परकृत्यचिन्त- सौलाग्यपुत्राद्यर्थ बध्वादेमज्जनं, मुदितं प्रमोदवत् , बहुखाद्यनाकाणिकाः, असमीक्षितभाषिणः अपर्यालोचितवक्तारः, सपदि- पेयकलितं प्रभूतमांसमद्याधुपेतम् । तथा-कौतुकं रक्षादिकं (विशन्ति अनुशासति, सहसा अकस्माद्-यदुत नष्ट्राः करताः, गो- पहावण सि)विविधैर्मन्त्रमूत्राभिः संस्कृतजः स्नापनकं विएयो गावो, गवया अटव्याः पशुविशेषाः, दम्यन्तां विनीयन्ताम् । स्नापनकं, शान्तिकर्मचाग्निकारिकादिकमिति द्वन्द्वः। ततस्ते कुतथा-परिणतवयसः संपन्नावस्थाविशेषाः, तरुणा इत्यर्थः । रुत । केषु?, श्त्याह-शशिरव्योश्चन्बसूर्ययोग्रहण राहुलक्षणन उअश्वाः, हस्तिनःप्रतीताः,गवेलककुक्कुटाश्च उरतताम्रचूमाश्च पराग उपरजनं, ग्रहणमित्यर्थः,शशिरविग्रहोपरागः। स च वि. कीयन्तां मूल्येन गृह्यन्तां, क्रापयत च एतान्येव प्राहयत च, पमाणि च विधुराणि पुःस्वप्नाशिवादीनि,तेषु । किमर्थम्?,इत्याविक्रीणीध्वं विक्रेतव्यम्। तथा-पचत पचनीयं, स्वजनाय च दत्त, ह-स्वजनस्य च परिजनस्य च निजकस्य वा जीवितस्य पपिबत च पातव्यं मदिरादि । वाचनान्तरेण-खादत पिवत दत्त रिरक्षणार्थमिति व्यक्तम् । प्रतिशीर्षकाणि च दत्त स्वशिरःप्रतिच । तथा-दास्यश्चेटिकाः, दासाश्चेटकाः, भृतका भक्तदानादिना रूपाणि पिष्टादिमयशिरांसि आत्मशिरोरक्षार्थे यच्छत, चपोषिताः, (भाइलग त्ति) ये लाभस्य भागं चतुर्भागादिकं ल- पिडकादिच्य इत्यर्थः। तथा दत्त च शीघोंपहारान् पश्वादिभन्ते, पतेषां द्वन्द्वः। ततस्ते च, शिभ्याश्च विनेयाः, प्रेष्यकजनः। शिरोषलीन्, देवतानामिति गम्यते । विविधौषधिमद्यमांसन्नप्रयोजनेषु प्रेषणीयलोक,कर्मकरानियतकासमादेशकारिणः,र्कि- च्यानपानमाल्यानुबेपनानि च, प्रदीपाश्च ज्वलितोज्ज्वलाः, कराश्च प्रादेशसमाप्तावपि पुनः पुनःप्रश्नकारिणः, पते पूर्वोक्ताः, सुगन्धिधूपस्योपकारइचोपकरणम्-अङ्गारोपरिक्षेपः,पुष्पफलानि स्वजनपरिजनं च कस्मादासते अवस्थानं कुर्वन्ति ?(भारिया नेक- च, तैः समृकाः संपूर्णा ये शीर्षोपहाराः, ते तथा, तान् , दत्त रिज कम्म ति)कृत्वा विधाय, कर्म कृत्यं, तत्समाप्तौ यतो भारि- चेति प्रकृतम्। तथा-प्रायश्चित्तानि प्रतिविधानानि कुरुत । केन?, का दुर्निर्वाहाः 'भे''नवतां " करतुति" कचित्पाः । तंत्र प्राणातिपातकरणेन हिंसया, बहुविधन नानाविधन। किमर्थम्?, (भारय त्ति) भार्या 'ने' भवतः सम्बन्धिन्यः, कर्म कुर्वन्तु ।। श्त्याद-विपरीतोत्पाता अशुभसूचकाः प्रकृतिविकाराः, पुःस्वअन्यान्यपि पाठान्तराणि सन्ति, तानि च स्वयं गमनीयानि । माः, पापशकुनाश्च प्रततिाः । असौम्यग्रहचरितं च करग्रहचातथा-गहनानि गह्वराणि, वनानि वनखण्डानि, केत्राणि चधान्य- | राः,अमङ्गलानि च यानि निमित्तानि अङ्गम्फुटितादीनि, एतेषां धपनमयः, खिलभूमयश्च हलैरकृष्ठाः, वखराणि च केत्रविशेषाः, द्वन्द्वः, तत एतेषां प्रतिघातहेतुमुपहननानिमित्तमिति। तथा वृततस्तानि उत्तृणैर्वगतेस्तृणैः, घनमत्यर्थे, संकटानि संकी-| तिच्छेदं कुरुत,मा दत्त किश्चिदानमिति तथा-सुष्छु हत हत,श्ह
र्णानि यानि तानि तथा, तानि दह्यन्ताम । पाठान्तरेण-गहना- तु संभ्रमे द्वित्वम् । सुष्टु छिन्नो जिन्नश्च विवक्षितः कश्चिदिति, नि वनानि छिद्यन्तां, खिलनूमिवल्लराणि सत्तृणधनसंकटानि | पवमुपदिशन्तः। एवंविधं नानाप्रकारम् । पाठान्तरं वा-त्रिविधं दयन्ताम । (सडिजंतु य त्ति) सूज्यन्तां च वृत्ताः, जिन्दन्तां छि- त्रिप्रकारं,कुर्वन्स्यनीक, व्यतो नालीकमपि सत्त्वोपधातहेतुत्वा. न्दन्तां वा यन्त्राणि च तिनयन्त्रादिकानि,भाएडानि च नाजना- जावतोऽलीकमेव । त्रैविध्यमेवाह-मनसा, वाचा,[कम्मुणा निकुण्डादीनि,भाण्डी वा गन्त्री,पतान्यादिर्यस्य तत्। तथा-उप- यत्ति] कायक्रियया। तदेतावतो यथा क्रियतेऽलकिं, येऽपि तत् धिरुपकरणं तस्य (कारणाए त्ति) कारणाय हेतवे । वाचनान्तरे कुर्वन्तीत्येतद् द्वारद्वयं मिश्रं परस्परेणोक्तम्। तु-यत्र नाण्डस्योक्तरूपस्य कारणाद् देतोः । तथा-बहुविधस्य
अथ ये तान् कुन्ति तान् भेदानाहच, कार्यसमूहस्येति गम्यम् । अर्थाय इववो (जंतु त्ति) दूयन्तां लूयन्तामिति, धातूनामनेकार्थत्वात् । तथा-पीज्यन्तां च अकुसला पज्जा अलियामा अलियधम्मनिरया तिला, पाचयत चेष्टकाः गृहार्थम् । तथा-केत्राणि कृषतां कर्षयतां
अलियासु कहासु अभिरमंता तुट्ठा अझियं करेउ हुंति वा। तथा-लघु शीघ्र, प्रामादीनि निवेशयत, तत्र प्रामो जनपद
य बहुप्पगारं, तस्स य अलियस्स फलस्स विवागं अप्रायजनाश्रितः, नगरमविद्यमानकरदानं, कर्बर्ट कुनगरम् । को, अटवीदेशेषु। किंभूतानि प्रामादीनि?,विपुलसीमानि। तथा-पुष्पा
याणमाणा बति महन्नयं अविस्सामवेयणं दीहकादीनि प्रतीतानि । [कालपत्ता ति] भवसरप्राप्तानि गृहीत,
सबहुदुक्खसंकमं परयतिरियजोणिं, तेण य अलिकुरुत संचयं परिजनार्थम्।तथा-शालयःप्रतीता,लूयन्तां,मस्य- एण समणुवका आइहा पुणब्भवंधकारे नमंति, भीमे न्तास, उत्पूयतां च,लघु च प्रविशन्तु कोष्ठागारम् । [अप्पमहक्को
मुग्गश्वसहिमुवगया ते य दीसंति यह दुग्गया जुरंता परसगा यति] अल्पा लघवो, महान्तस्तदपेक्षया, मध्यमा श्त्य
वसा अत्यभोगपरिवज्जिया अमुहिता फुडितच्छवी-बीभर्थः । उत्कृष्टा उत्समाश्च, हन्यन्तां पोतसार्थाः बोदित्थसमुदायाः, शावकसम्हा वा। तथा-सेना सैन्यं, निर्यातु निर्गच्छतु ।निर्गत्य
च्छविवरणा, खरफरुसविरत्तज्झामकुसिरा निच्छाया सच यातु गच्छतु डमरं विमुरस्थानम्। तथा-घोरारौका वर्तन्तां राविफलवाया असक्कयमसक्कया अगंधा अचयेणा उभगा च, जयन्तां संग्रामा रणाः। तथा प्रवदन्तु च प्रवर्तन्तां शकटवा- अकंता काकस्सरा हीणभिन्नघोसा विहिसा जमबहिरम्या हनानि-गन्यो यानपात्राणि च । तथा-उपनयनं बालानां क.
य मम्मणा अकंतविकंतकरणा णीया णीयजणणिमेविणो माग्रहणं,चोझगं ति] चूमोपनयनं वासकप्रथममुण्डनम्, विवाहः
लोगगरहिणिज्जा निच्चा असरिसजणस्स पेसा दुम्मेहासोपाणिग्रहणं, यज्ञो यागः, अमुष्मिन् भवतु दिवसे। तथा-सुकरणं बवादिकानामेकादशानामन्यतरदानिमतं, सुमुहूर्तों रौ-|
गवेदअप्पसमयसुतिबज्जिया नराधम्मबुधिवियला अकादीनां त्रिशतोऽन्यतरोऽभिमतो यः, एतयोः समाहारद्वन्द्वःत-| लिएण य तण य मज्जयाणा असतएण अवमायण
लिएण य तेण य मज्माणा असंतएणं अबमाणणपिडि