Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 904

(७३५) प्रमच्च अभिधानराजेन्मः।
अमणा थीनिजितो पमत्तो, नच्चा रज्जं पि पेल्लेज्जा ।
तथा चाऽऽहप्रातिवेशिका नाम सीमान्तर्वर्तिनः प्रत्यर्थिनो राजान दं सूयग तहाऽणुसूयग, पमिसूयग सव्वसूयगा चेव । भुवा परिभवेन परिभवोत्पादनबुध्या हसिष्यन्ति, न केवलं पुरिसा कयवित्तीया, वसति निययम्मि रजम्मि ॥ हसिष्यन्ति किंतु स्त्रीनिर्जितःप्रमत्त एष इति ज्ञात्वा राज्य
सूयग तहाणुसूयग, पमिसूयग सव्वसूयगा चेव । मपि प्रेरयिष्यन्ति, गृहीयुरित्यर्थः ।
महिला कयवित्तीया, वसंति निययम्मि रज्जम्मि । धिं तेसि गामनगरा-ण जोस इत्थी पणा यिगा ते य ।
सूयग तहाऽणुसूयग, पमिसूयग सव्वसूयगा चेव । विद्धिकया य पुरिसा, जे इत्थीणं वसं जाया॥
पुरिसा कयवित्तीया, वसंति निययम्मि नगरम्मि ।। धि निन्दायाम,तेषां ग्रामनगराणां,येषां स्त्री प्रणायिका प्रकर्षण
सूयग तहाऽणुसूयग, पमिसूयग सदसूयगा चेव ॥ स्वतन्त्रतया नायिका । अत्र धिग्योगे द्वितीया प्राप्ताऽपि षष्ठी, प्राकृतत्वात् । तथा तेऽपि पुरुषाः धिकताः धिक्कार प्राप्तवन्तो
महिला कयवित्तीया, वसंति निययम्मि नगरम्मि । ये स्त्रीणां वशमायत्सतां जाताः।
सूयग तहाऽसूयग, पमिसूयग सव्वसूयगा चेव ।। तथा
पुरिसा कयवित्तीया, वसंति अंतेउरे गएणो॥ इत्थीओ बलवं जत्य, गामेसु नगरेसु वा ।
सूयग तहाऽणुसूयग, पडिसूयग सम्बसूयगा चेष । सो गामो नगरं वा वि, खिप्पमेव विणस्स।
महिला कयवित्तीया, वसंति अंतेनरे रएको । यत्र प्रामेषु नगरेषु षा स्त्रियो बनवत्यः स ग्रामो नगरं वा क्षि- गाथाषटूस्यापि व्याख्या पूर्ववत् । तत एवं निजचारपुरुषैः प्रमेव विनश्यति । बहुवचनेनोपसंहारो जातौ बहुवचनमेकव- महिलाभ्यो राज्ञः पुरोधसश्च निशि वृत्तममात्यो ज्ञातवान् । चनं प्रवतीतिशापनार्थः।
तदेवं राज्ञोऽपि यः शिक्काप्रदानेऽधिकारी सोऽमात्य इति । सएवमुक्ते राजा पुरोधा वा एवं मनसि संप्रधारयत । यथा- कममात्यस्य स्वरूपम् । व्य० १ उ०। 'नास्माकं ग्रामेषु नगरेषु वा स्त्रियो बलवत्यः' इति, तत आह
अमर्त्य-पुं० । देवे, स्या०।। सूयग तहाऽणुसूयग, पमिसूयग सम्बसूयगा चेव ।
अमञ्चपूज-अमर्त्यपूज्य-त्रि०। देवाराध्ये तीर्थकदादी, स्था। पुरिसा कयवित्तीया, वसंति सामंतरज्जेसु ॥
अमचरिण)-अमत्सरिन्-त्रि०। परसंपददषिणि, दश १ तस्यामात्यस्य पुरुषाः कृतवृत्तयः कृताजीविकाः, चतसृषु दि. | चू० । परगुणमाहिणि, प्रश्न ४ श्राश्र० द्वा०। शु चरा कानाथै सामन्तराज्येषु प्रातिवेशिकराज्येषु वसन्ति ।त
श्रमच्छरियया-अमत्सरिकता-स्त्री० । मत्सरिकः परगुणानापया-सूचकाः,अनुसूचकार, प्रतिसूचकाःसर्वसूचकाचा सूचकाःसामन्तराज्येषु गत्वा अन्तःपुरपालकैःसह मैत्री कृत्वा यत्तत्र रहस्यं
मसोढा, तद्भावनिषेधोऽमत्सरिकता । भ० श० एन०। तत्सर्व जानन्ति । अनुसूचका:-नगराभ्यन्तरे चारमुपलनन्ते ।
परगुणग्राहितायाम, औ०। प्रतिसूचका:-नगरद्वारसमीपे अल्पव्यापारा भवतिष्ठन्ते । सर्व- अमज्जमंसासि (ण)-अमद्यमांसाशन-त्रि० । मद्यमांसमनसूचकाः-स्वनगरं पुनरागच्छन्ति , पुनर्यान्ति । तत्र ये सूच- इनति, सूत्र०२ श्रु० २ ० । अमद्यपे, अमांसाशिनि च । कास्ते श्रुतं दृष्टं वा सर्वमनुतूचकेन्यः कथयन्ति । अनुसूचकाः दश०२ चू। सूचककथितं स्वयमुपलब्धं च प्रतिसूचकेभ्यः। प्रतिसूचका
अमज्जाइस-अमर्यादावत-पुं० । “मज्जाया सीमावस्था, न मज्जाअनुसूचककथितं स्वयमुपलब्धं च सर्वसूचकेभ्यः । सर्वसूचका
या अमज्जाया, तीए जो घट्टति सो अमज्जाइलो" नि० चू० १ अमात्याय कथयन्ति । यथा तस्यामात्यस्य चतुर्विधाःपुरुषाः
उ० मर्यादाया अवेत्तरि प्रवर्तके प्राचार्य च । नि००४.०। सामन्तराज्येषु वसन्ति , तथा महेला अपि । तथा चाऽऽह- .
अमऊ-अमध्य-त्रि० । न० ब० । विनागचयं कर्तुमशक्ये, "तसूयग तहाऽणुसूयग, पमिसूयग सव्यसूयगा चेव ।
भो भ्रममा पम्लत्ता । तं जहा-समए,पएसे, परमाणू"। स्था.
३०४०। विषमसंख्यावयवाभावात् केत्रपरमाणी, भ. महिला कयवित्तीया, वसंति सामंतरजम् ॥
२००६ उ०। अस्या व्याख्या प्राग्वत् । यथा च पुरुषाःखियश्च सामन्तराज्य अमण-अमन-न। अधिगमने, अन्तःपरिच्छेदे च । स्था० ३ समस्तषु वसन्ति तथा सामन्तनगरेष्वपि राजधानीरूपेषु। | ०४ उ०। तथा चाऽऽ:
अमनस्-न । मनोविद्वेषिण्वर्थे, “तिविहे प्रमणे पामते । तं सूयग तहाऽणुसूयग, पमिसूयग सव्वसूयगा चेव ।
जहा-णोतम्मणे णोतयन्त्रमणे अमणे" स्था० ३ ०३१०।
अविद्यमानान्तःकरणे, दर्श०।"भायक सुणिप्पकम्पो, झाणं पुरिसा कयवित्तीया, वसंति सामंतनगरेसु ।
अमणो जिणो हो।" प्रयत्नविशेषाद् मनः अपनीय अमना असूयग तहाऽणुसूयग, पमिसूयग सञ्चसूयगा चेव ।। विद्यमानान्तःकरणो जिनो भवति । आव०४० ज०।महिला कयवित्तीया, वसंति सामंतनगरेसु ॥
संझिनि च, क० प्र०। व गाथास्यमपि पूर्ववत् । यथा च परराज्येषु परनगरेषु च | अमणा-अमनाक्-अव्य० । न मनागमनाक । नितरा शब्दाथ, पुरुषाः खियश्च बसन्ति, तथा निजराज्ये निजनगरे अन्तःपुरे। सूत्र.२६०१०।