Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 933

रिनेमि
नू वरे दूषणं तु दुग्धमध्यात् पूतरकर्षणप्रायमसम्भाव्यमेव तदनु ताभ्यां सविनोदं कथितम् - भो राजीमति ! वरः प्रथमं मौरो विलोक्य अपरे गुणास्तु परिचये सति ज्ञायन्ते सर तु कालानुकारमेवास्मिन् दृश्यते राजीमती से सस्प त्याह श्रद्य यावत् युवां चतुरे इति मम भ्रमोऽभवत्, साम्प्रतं तुस भग्नः । यत् सकल गुणकारणं श्यामत्वं भूषणमपि दूषणतवा प्ररूपितम, शुणुतं सात सावधानीय भवत्यो श्यामत्येश्या मत्रत्वाश्रवणे च गुणान् केपलगौरत्वे दोषध तथाहि"नूर चिलवरि अगुरु ३, कत्यूरी घन कणीणिगार केखा । कसवट्ट ८ मसीए रयणी १०, कसिणा पप श्रग्धफला " ॥१॥ इति कृष्णत्वे गुणाः।
"कपूरे अंगारो १, बंदे विपं २ कणीजिंगा जयजे ३ ।
जे मरियं ४ चित्ते, रेहा ५ कसिणा वि गुणहेक " ॥ २ ॥ इति कृष्णवस्त्वाश्रयणे गुणाः | "खरं अवणं १ दहिणं, हिमं च २ अमोरो रोगी ३ । परवसगुण असो, केवल गोरत्तणे ऽवगुणा " ॥ ४ ॥ एवं परस्परं तासां जल्पे जायमाने श्रीनोमः पशूनामास्वरं श्रुत्वा साक्षेपम हे सारथे ! कोऽयं दारुणः स्वरः । सारथिः प्राहयुष्माकं विया भोजन समुदायनामयं स्वरः स्युके स्वामी चिन्तयति स्म। चिविवाहोत्सवं यचानुत्सोजी घानाम् । इतश्च" इल्ली सहिओ ! किं मे दाहिणं चक्खु परिप्फुड ? ति" वदन्तीं राजीमत प्रति सख्यौ प्रतितमम ङ्गलम, इत्युक्त्वा थुथुत्कारं कुरुतः। नेमिस्तु हे सारथे ! रथमितो निवर्त्तय। अत्रान्तरे मे कोदरिणः स्वग्रीवया हरिणीग्रीवां पिधाय स्थितः । " अत्र कविघटना " - स्वामिनं निरीक्ष्य हरियो -
" मा पहरसु मा पहरसु, पयं मह हिययहारिणि हरिण । सामी ! म्हं मरणं, वि दुस्सहो पियतमाविरहो " ॥ १ ॥ हरिसी नेमिमुखं निवारि प्रतिभू"सोपनो, तिमी प्रकारणं बंधू । वणवे वल्लह !, रक्खत्थं सब्बजीवाणं " ॥ २ ॥ हरिणो ये पत्नीप्रेरितो भू66 निज्झरणनीरपाणं, अरणतणभक्खणं च वणवासे । श्रम्हाण निरवराहा-ण जीवियं रक्ख रक्ख पढ़ो ! " ॥ ३ ॥ सर्वेऽपि यः स्वामिनं विज्ञपयन्ति तावत्स्वामी बनायेपशुकाः ! मुञ्चत मुञ्चत इमान् पशून्, नाहं विवाई क रिष्ये । पशुरक्ककाः श्रीनेमिवचसा पशून्मुञ्चन्ति स्म । सारथिरपि रथं निवर्त्तयति स्म । अत्र कविः
(७६४) निधानराजेन्द्रः ।
" हेतुरिन्दोकल पो, विरदे रामसीतयोः ।
नेमे राजीमतीत्यागे, कुरङ्गः सत्यमेव सः" ॥ १ ॥ इति । समुद्रविजयशिवाविजयशिवादेवीप्रमुखानास्तु शीघ्रमेव रथं स्खलयन्ति स्म । शिवा च सवाष्पं ब्रूते
"पत्येमि अणि तु पदपथ किंपि । काऊ पाणिगणं, मह दंसे नियय " ॥ १ ॥ नेमिराह"मुखाग्रहमिमं मात! मनुषीषु न मे मनः । मुक्तिमोर-मएमपतिष्ठते ॥ १ ॥
39
या रामिण विराविश्यस्ताः खियः को निषेवते ।
यतः
रिनेम
तोsहं कामये मुक्ति, या विरागिणि रागिणी " ॥ १ ॥ इत्यादि ।
राजीमती दा देव! किमुपस्थितमित्युक्त्वा मूर्दा प्राप्ता स श्रीभ्यां चन्दनवैराभ्यासिता कथमपि सम्धसंज्ञा सवा गाढस्वरेण प्राद
“हा जयकुलदिजवर हा निरुयमनाथ ! दा जगसरण! | हा करुणायर ! सामी !, मं मुभूणं कहं चलिओ ? " ॥ १ ॥ " हा हिश्रय घs ! निठुर!, अज्ज वि निल्लज्ज ! जीविभं वहसि । बकराओ, जर नाहो सो जाओ" ॥२॥
पुनर्निःश्वस्य सोपानं जगाद
" जयलसिद्धता- मुसिगसिआइ घुस ! रतोऽसि । ता एवं परिणयणारंभेण विरंबिया किमई १ ॥ ३ ॥ सख्यौ सरोषम"सोसि वचमी सजि सरलं विरलं सामल, चुक्किम बिडी करिज्ज ॥ १ ॥ पिम्मरसम्म पिश्रसहि पम्म यि किं करेसि पिश्रभावं ?। पिम्मपरं किं पि वरं, अन्नयरं ते करिस्लामो" ॥ २ ॥ राजीमती कर्णौ पिधाय हा ! अश्राव्यं किं श्रावयथः"जक विधिमा पावे विनय तह वि मुत्तूण नेमिनाएं, करेमि नादं वरं अनं” ॥ १ ॥ पुनरपि नेमिनं प्रति"राधिकमेव दरसे स्वं याचकेभ्यो मागतेभ्यः । मयाऽथयन्या जगतामधीश, दस्तोव हस्तोपरि नै २ अथ विरक्ता राजीमती प्राह
"जर वि हुएस्स करो, मज्झ करे तो आसि परिणयणे । तह वि सिरे मह सुचित्र, दिक्खासमए करो होही" ॥ ३ ॥ श्रथनेमिनं सपरिकरः समुद्रविजयो जगौ"नावाचा तोडादा, मुक्ति जम्मुनेश्वराः। ततोऽयुचैः पदं ते स्वाद कुमाराचारिणः ॥ १० माइ ! भोगकमदमास्मि । फिल् " एक स्त्री संग्रहेऽनन्त-जन्तु संघात घातके । जयतां नयसान्तेऽस्मिन् विवाहे कोऽयमाग्रहः ॥ १ ॥ अत्र कविः
" मन्येऽङ्गनाविरक्तः, परिणयनमिषेण नेमिरामत्य । राजीमती पूर्वभव- प्रेम्णा समकेतयमुनाये ॥१॥
33
कुमारावस्थावासः
रहा
रिनेम | दक्खे० जाव तिनि वाससयाई कुमारे अगारवासमये पसिना पुणरवि लोगंतिपहिं सव्वं तं चैव भाणियव्वं जात्र दाणं दाइयाणं परि
भाइचा || अहंमद यावत् त्रीणि वर्षशतानि कुमार सन् गृहस्थावस्थामध्ये उषित्वा पुनरपि लोकान्तिकैरित्यादि सबै तदेव पूर्वोक्तं भणितव्यम् । लोकान्तिका देवा यथा-" जय निजितकन्दर्प !, जन्तुजाताभयप्रद ! | नित्योत्सवावतारार्थे, नाथ ! तीर्थ प्रवर्त्तय " ॥ १ ॥ इति स्वामिनं प्रोच्य स्वामी वार्षिकदानानन्तरं त्रिभुवनमानन्दयिष्यतीति समुद्रविजयादान - रसायन्ति स्म । ततः सर्वेऽपि सन्तु दानविधिस्तु श्रौषीरवद् ज्ञेयः ॥ १७२ ॥ कल्प० ७ ० ।
० ।