Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 930

अरहस्य अभिधानराजेन्द्रः।
अरिद्व ति) अप्रार्थितं यत्केनापि न प्रार्यते तत्मार्थयति स्म यः या भ्रातृजाययाऽहनतो मारितः । ग०२ अधि० । [अस्य कस तथा, तहामन्त्रणम् । पागन्तरेण-अप्रस्थितः सन् यः प्र- था 'अरहाय' शब्द पयोका] द्वारवतीवास्तव्ये रुग्णाचे वैस्थित इव मुमधुरित्यर्थः, स तथोच्यते, तदामन्त्रणम्-डे घोपदिएं मांसं निर्बन्धेऽप्यखादितवत्या अनुरुर्याः पत्यौ, आ० अपस्थितप्रस्थित !, यावत्करणात् (दुरंतपंत लक्षण त्ति) चु०४०आव०। ['अत्तदोसोवसंहार' शब्देऽस्मिन्नेव पुरन्तानि इष्टपर्यन्तानि प्रान्तान्यपसदानि सणानि यस्य जागे ५०३ पृष्ठेऽस्य कथा समुक्ता] स तया, तस्यामन्त्रणम् । (हीणपुमचाउद्दसी शत) हीना अरहया-अर्हता-स्त्री। तीर्थकरत्वे, पञ्चा०८ विष। भसमग्रा पुण्या पवित्रा चतुर्दशी तिथियस्य जन्मनि स तथा । चतुर्दशीजातो हि किल प्राग्यवान् भवतीति । श्रा- अरहस्सधारक-अरहस्यधारक-पुं० । नास्ति अपरं (रहस्य)रहकोशे तदभावो दर्शित इति । सिरिहिरिधीकित्तिवञ्जिय स्यान्तरं यस्मात्तदरहस्यम् । अत एव रहस्यं छेदशास्त्रार्थतत्वति" प्रतीतम् । (तवसीलब्वपत्यादि ) तपः, शीलवतान्यणु- मित्यर्थः। तद्यो धारयति अपात्रेच्यो न प्रयच्छति सोऽरहस्यधाप्रतानि, गुणाःगुणवतानि, विरमणानि रागादिविरतिप्रकारा, रकः । योग्यायैव छेदसूत्रदायके, वृ० ६ उ०। प्रत्याख्यानानि नमस्कारसहितादीनि, पोषधोपवासोऽष्टाहि
अरहस्सभागि ( ण )-अरहस्यनागिन्-पुं० । रहस्यस्य प्रकादिषु, पर्वदिनेषूपवसनमाहारशरीरसत्काराब्रह्मण्यापारपरि
ध्यन्नस्याभावोऽरहस्य, तद् भजते इत्यरहस्यभागी । अर्हति, वर्जनमित्यर्थः । एतेषां द्वन्दः । [चालित्तए त्ति ] अाकान्तर
स्था० एम० । कल्प। गृहीतान् भङ्गकान्तरेण कर्तु, क्षोभयितुमेतानेवं परिपालयामि। [खोभित्तए तिकोनविषयान् कर्तु,खएमयितुं देशतः, नॉस
अरहस्सर-अरहःस्वर-त्रि० । अप्रकटस्वरे महाशब्दे, सूत्र०१ र्षतः, 'उज्जितुं' सर्वस्यादेशविरतेस्त्यागेन परित्यक्तुं, सम्यक्त्व
श्रु०५०१ उ०। बृहदाक्रन्दशब्दे, सूत्र०१ भु०५०२ उ० । स्थापि त्यागत इति । [ दोहिं अंगुलयाहिं ति ] अङ्गष्टकतर्जनी- अराइ-अराति-पुं० । व्याधौ, प्रा० म० द्वि० श्राचा विशे। ज्याम, अथवा-तर्जनीमध्यमाभ्यामिति ।[ सत्तहतलप्पमाणमे- प्रा० क० । शत्रौ, वाच। साईति] तनो हस्ततालानिधानो वाऽतिदी? वृक्तविशेषः, स एव प्रमाण मानं तलप्रमाणं, सप्तायै वा सप्ताष्टानि तलप्रमा
अरि-अरि-पुं० । द्विषत्प्रत्यर्थिरिपुपर्यायः । निर्दये रिपौ, तं० । णानि परिमाणं येषां ते सप्ताष्टतमप्रमाणमात्राः, तान् गगनभा
सामान्यतः शत्रौ, जं० २ वक० । ज्ञा० । जी० । प्रा०म० । गान् यावदिति गम्यते । [उ वेहासं ति] उर्दू विहायसि
श्राव । जन्मान्तरवैरिणि, सूत्र.१०५ अ०२००। रथाङ्गे गगने । [विहामि ति] नयामि, [जेणं तुम ति ] येन त्वं
चक्रे, विट्खदिरे, षदसु कामादिषु, वाच । [अट्टदुहवसट्टे ति] प्रार्तस्य ध्यानविशेषस्य यो [दुइ ति] जिय-अरिचय-पुं० । श्रीऋषभदेवस्य द्वाशीतितमे पुत्रे, दुर्घटः दुःस्थगो दुनिरोधो, वशः पारतन्यं, तेन हुतः पीडितः |
कटप०७०। भार्तदुर्घटवशातः । किमुक्तं नवति?-असमाधिप्राप्तः।[ववरोवि. जसि ति] व्यपरोपयिष्यसे अपेतीभविष्यसीत्यर्थः। [चालि
अरिचयग्ग-अरिष मवर्ग-पुं० । षमा वर्गः समुदायः षडुर्गः । तए त्ति] इह चलनमन्यथानावत्वं , कथम् ?, [खोभित्तए |
अरीणां पडुर्गः । वाच । कामक्रोधलोनमानमोहमदाण्ये भात्ति] कोभयितुं संशयोत्पादनतः, तथा [विपरिणामित्तए ति] |
न्तरशत्रुष, सूत्र. १७०१ अ०४० तथा अरयः शत्रविपरिणामयितुं विपरीताभ्यवसायोत्पादनत शति। 'संते' इति वस्तेषां षवर्गः, अयुक्तितःप्रयुक्ताः कामक्रोधशोभमानमदहर्षाः यावत्करणात् । 'तंते परितंते' इति द्रष्टव्यम् । तत्र श्रान्तः
यतस्ते शिष्टगृहस्थानामन्तरङ्गारिकार्य कुर्वन्ति । तत्र परपरिशान्तो वा मनसा, तान्तः कायेन खेदवान्, परितान्तः सर्वतः
गृहीतास्वनूढासु वा स्त्रीषु दुरभिसन्धिः कामः, अविचार्य परखिनः, निर्षिमस्तस्मादुपसर्गकरणादुपरतः। [लद्धेत्यादि] तत्र
स्याऽऽत्मनो वाऽपायहेतुरन्तर्बहिर्वा स्फुरणाऽऽमा क्रोधः,दानार्वेषु सन्धासपार्जनतः,प्राप्ता तत्प्राप्तः,अनिसमन्वागता सम्यगासेवन
स्वधनाप्रदानम्-अकारणपरधनग्रहणं च सोभः,दुरनिनिवेशारोतः[आश्क्खाश्त्यादि आख्याति सामान्येन, नाषते विशेष- हो युक्तोक्ताग्रहणं वा मानः, कुलबलैश्वर्यविद्यारूपादिनिरहङ्कारतः । एतदेव द्वयं क्रमेण पर्यायशब्दाभ्यामुच्यते-प्रज्ञापयति,
करणं,परप्रधर्षनिबन्धनं वा मदः, निनिमित्तमन्यस्य दुःखोत्पादप्ररूपयति। "देवेण वा दाणवेण वा" इत्यादाविदं द्रष्टव्यम। अप
नेन स्वस्य द्यूतपापाद्यनर्थसंश्रयेण वा मनःप्रमोदो हर्षः, -"किंनरेण वा किंपुरिसेण वा महोरगेण वा गंधब्वेण व
ततोऽस्यारिषमवर्गस्य त्यजनमनासेवनम,पतेषां च त्यजनीवत्वसि" तत्र देवो वैमानिको, ज्योतिको वा । दानवो भवनपतिः,
मपायहेतुत्वात् । यदाह-" राएमक्यो नाम नोजः कामाद शेषा व्यन्सरभेदाः , 'नो सदहामीत्यादि 'न श्रद्दधे प्रत्ययं न
ब्राह्मणकन्यामनिमन्यमानः सबन्धुराष्ट्रो विननाश, करालश्च वैकरोमि।[नो पत्तियामित्ति] तत्र प्रीतिकं प्रीति न करोमि, [नो
देवः ॥२॥ क्रोधाजनमेजयो ब्राह्मणेषु विक्रान्तः, ताजमश्च भृगु रोचयामि] अस्माकमप्येवंभूता गुणप्राप्तिनवत्वेवं न रुचिविष
षु॥२॥ लोनादेशश्चातुर्वण्र्यमभ्याहारायमाणः,सौवीरवाजविन्दुः यीकरोमीति [पियधम्मे त्ति धर्मप्रियो, दृढधर्मा आपद्यापध
॥३॥मानाद्रावणः परदारान् प्रार्थयन्,दुर्योधनोराज्यादेशच॥४॥ मौदविचल, यावत्करणाकृयादिपदानि दृश्यानि । तत्र [शकि
मदादम्भोद्भवो जूतावमानी, हैहयश्चार्जुनः॥५॥ हर्षाद्वातापिरगति] गुणद्धिः, द्युतिरान्तर तेजः, यशः ख्यातिः, वसं शारीरं, वीर्य
स्यमभ्यासादयन,वृष्णिसश्च द्वैपायनमिति ॥६॥ध०१अधिक। जीवप्रभवम, पुरुषकारोऽनिमानविशेषः, पराक्रमः स एव नि- अरि-अरिष्ट-पुं० । रिष्-हिंसायाम्-क्त । न० त० । लशुब्यादितस्वविषयः, लब्धादिपदानि तथैव।[उस्सुक्क वियरेर त्ति] मे, वाच० । पिचुमन्दे , प्रज्ञा० १ पद । काके, फलविशेष हालाभावमनुजाबातीत्यर्थः। झा०प्र० स्था।
च। औ० रुचकद्वीपस्थे रुचकपर्वतस्य पौरस्त्ये पञ्चमे कूटे, प्ररहमित्त-प्रहेन्मित्र-
पुं ह मतलघुभ्रातरि, यस्मिन्नासक्त- दीपञ्चदशस्य तीर्थकरस्य प्रथमशिष्ये,स०। प्रशस्ते, प्रा.