Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 801

(६३२) अप्पाबहुय (ग) श्रनिधानराजेन्द्रः।
अप्पाबहुय (ग) सम्प्रति केत्रानुपातेन मानुषीविषयमल्पबहुत्वमाद- कसं प्रतरतवे वर्तमानाः संख्येयगुणाः । तद्धि-प्रतरतिकं खेत्ताणुवाएणं सव्वत्थोवाओ माणस्सीओ तेलुके उ- भवनपतिव्यन्तरदेवानां प्रत्यासन्नतया स्वस्थानं, तथा बहवो कूलोयतिरियलोए संखजगुणाओ, अहोलोयतिरियलोए
भवनपतयः स्वनावस्थास्तिर्यग्लोकगमागमेन तथोद्वर्तमानाः
तथा वैक्रियसमुद्घातेन समवहतास्तथा तिर्यम्लोकवर्तिनस्तिसंखेजगुणाओ, उछलोए संखेजगुणाओ, अहोमोए |
र्यक्पथेन्द्रियमनुष्या वा भवनपतित्वेनोत्पद्यमाना प्रवनपत्यासंखेज, तिरियलोए सखेज० ॥
युरनुभवन्तो यथोक्तप्रतरस्यसंस्पर्शिनोऽतिवडव शति संख्येकेत्रानुशतेन मानुयश्चिन्त्यमानाः सर्वस्तोकास्त्रैलोक्यस्पर्शि- यगुणाः। तेभ्योऽधोलोके संख्येयगुणाः, भवनपतीनां स्वस्थान्य कर्वलोकादधोलोके समुत्पित्मना मारणान्तिकसमुदातवश-| नमिति कृत्वा तेभ्यस्तिर्यग्लोके संख्येयगुणाः, ज्योतिष्कम्यन्तविनिर्गतदरतरात्मप्रदेशानामधवा वैक्रियसमुदातगतानां केव- राणां स्वस्थानत्वात् । लिसमुदातगतानां वा त्रैलोक्यसंस्पर्शिन्यः तासां चातिस्तो
अधुना देवारधिकृत्यास्पबढ़त्वमाहकत्वमिति सर्वस्तोकाः ताभ्य कर्बलोकतिर्यग्लोके कवनोक-| तिर्यगनोकसंझे प्रतरद्वये संख्येयगुणाः, वैमानिकदेवानां शेष
खेत्ताणुवाएणं सव्वत्योवाओ देवीओ उठलोए उकूलोयकायाणां चोवलोकात्तियग्लोके मनुष्यस्त्रीत्वेनोत्पद्यमानानां तिरियझोए असंखेज्जगुणाओ, तेलुके संखज्जगुणाओ, तथा तिर्यग्लोकगतमनुष्यस्त्रीणामूर्ध्वलोके समुत्पित्सूनां मार- अहोसोयतिरियलोए असंखेजगुणाओ, पहोलोए संखेणान्तिकसमुद्घातवशाद दूरतरमूर्ध्वविक्षिप्तात्मप्रदेशानामद्यापि
ज्जगुणाओ, तिरियझोए संखिज्जगुणाभो॥ कामकुर्वतीनां यथोक्तप्रतरद्वयसंस्पर्शनभावात, तासां चो
सर्व देवसूत्रामिवाऽविशेषेण नावनीयम् । तदेवमुक्तं देवप्रयासामपि बहुतरत्वात् । ताभ्योऽधोलोकतिर्यग्सोके प्रागुकस्वरूपप्रतरद्वयरूपे संख्येयगुणाः, तिर्यग्लोकान्मनुप्यत्रीभ्यः
विषयमौधिकमल्पबहुत्वम् । शेषेभ्यो वाऽधोलौकिकग्रामेषु यदि वाऽधोलौकिकामरूपात
इदानीं भवनपत्यादिविशेषविषयं प्रतिपिपादयिषुः प्रथमतो शेषाद्वा तिर्यग्लोके मनुष्यस्त्रीत्वेनोस्पित्सूनां कासाशिद
जवनपतिविषयमाहघोलौकिकप्रामण्यवस्थानतोऽपि यथोक्तप्रतरद्वयसंस्पर्शस- खेत्ताणुवाएणं सव्वत्थोवाजवणवासी देवा उलोए उसम्भवान, तासां च प्रागुक्ताभ्योऽतिबदुत्वात् । ताभ्योऽप्यूर्व- सोयतिरियलोए असंखेज्जगुणाओ, तेलुके संखिजगुणा, बोके संन्येयगुणाः, कीमार्थ चैत्यवन्दनानिमित्तं वा सौमनसादिषु प्रभूततराणां विद्याधरीणां संभवात् । ताभ्योऽपि
अहोलोयतिरियलोए असंखेजगुणा, तिरियलोए असंअधोलोके संख्येयगुणाः, स्वस्थानत्वेन तत्रापि बहुतराणां खिज्जगुणा, अहोलोए असंखेज । खेसाणवाएणं सबभावात् । ताभ्यस्तिर्यग्लोके संख्येयगुणाः, क्षेत्रस्यासस्येयगुण- त्थोवा जवणवासिणीओ देवीमो उकलोए तिरिलोए स्वात्, स्वस्थानत्वाच । गतं मनुष्यगतिमधिकृत्याल्पबदुत्वम् । असंखि०, तेलुके संखेजगुणाओ, अहोलोए तिरियदानी देवगतिमधिकृत्याऽऽह
लोए असंखेन्ज., तिरियमोए असंखिज्ज, होलोए खेचाणुवाएणं सम्बत्योवा देवा उक्लोए उठलोयतिरि
असं खिज.॥ यलोए असंखेज्जगुणा, तेलुके असंखेजगुणा, महोसोए केंत्रानुपातेन प्रवनवासिनो देवाशिन्स्यमानाः सर्वस्तोकाः तिरियलोए असंखेज्ज० | अहोलोए संखिज्जगुणाओ, कर्वलोके, तथाहि-केषाञ्चित सौधर्मादिम्वपि कल्पेषु पूर्वसंगतिरियलोए संखिज्जगुणाओ॥
तिकनिश्रया गमनं भवति केषाञ्चिन्मन्दरे तीर्थकरजन्ममहिमा
निमित्तम, अञ्जनदधिमुखेऽष्टकानिमित्तम, अपरेषां मन्दिरादिषु क्षेत्रानुपातेन चिन्त्यमाना देवाः सर्वस्तीकाः, ऊर्ध्वलोके कीडानिमित्तं गमनम्।पते च सर्वेऽपि स्वल्पा इति सर्वस्तोका। धैमानिकानामेव तत्र भावात्, तेषां चाऽल्पत्वात् । येऽपि ऊर्वलोके तेज्य कर्वलोकतिर्यग्रोकसंके प्रतरखयेऽसंख्येभवनपतिप्रभृतयो जिनेन्द्रजन्ममहादी मन्दरादिषु गच्छन्ति | यगुणाः, कथमिति चेत्, उच्यते-रह हि तिर्यग्लोकस्था वैकितेऽपि स्वल्पा पवेति सर्वस्तोकाः। तेभ्य ऊर्ध्वझोकतिर्यग्लोके यसमुद्घातेन समबहता ऊर्बसोकतिर्यग्लोकं च स्पृशन्ति । ऊर्ध्वलोकतिर्यम्सोकसं प्रतरद्वये असंख्येयगुणा, तद्धि ज्यो- यथा ते तिर्यग्लोकस्था एव मारणान्तिकसमुद्घातेन समवनिष्काणां प्रत्यासमिति स्वस्थानम् । तथा भवनपतिभ्यन्तर. | हता ऊर्वलोके सौधर्मादिषु देवलोकेषु बादरपर्याप्तपृथिवीकाज्योतिका मन्दरादौ सौधर्मादिकल्पगताः स्वस्थानगमागमेन, यिकतया बादरपर्याप्ताऽपकायिकतया बादरपर्याप्तप्रत्येकवनस्पतथा ये सौधर्मादिषु देवत्वेनोत्पित्सवो देवायुःप्रतिसंवेद्यमा. तिकायिकतया च शुभेषु मणिविधानादिषु'स्थानेषत्पतुकामा माः स्वोत्पत्तिदेशभिगच्छन्ति यथोक्तप्रतरवयं स्पृशन्ति । ततः अद्यापि स्वभावायुःप्रतिसंवेदयमाना न पारभाषिकं पृथिवीमामन्येन यथोक्तप्रतरखयसंस्पर्शिनः परिभाध्यमाना अति- कायिकाचायुः। द्विविधा हिमारणान्तिकममुरातेन समबहता: पहव इति पालेभ्योऽसंख्येयगणाः. तेभ्यस्त्रलोक्यसंस्पार्श- केचित्पारजाषिकमायुः प्रतिसंवेदयन्ते, केचिन्नेति । तथा चोक्तं नः संख्येयगुणाः । ततो भवनपतिव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिका प्रकप्तौ-"जीवेणं भते! मारणतिगसमुग्धारण सम्मोहए सम्मोहदेवाम्नथाधिधप्रयन्नविशेषवशनो वैक्रियसमुद्घातेन समबह- णित्ता जे नविए मदरस्स पन्वयस्स पुरछिमेणं वायरपुढविना मम्नबीनपि लोकान् स्पृशान्त, ने चेत्य समवहताःप्रागु- काइयत्ताप ववचित्तए,सेणं ते! किं तत्थ गए ववजेजा, कमतरद्वयस्पार्शभ्यः सख्येयगुणाः, केवलवेदसोपलभ्यन्त प्रति | व्याहु पमिनियत्ता नववज्जा। गोयमा! प्रत्येगश्प तत्थ संस्थेयगुणाः । तेभ्योऽधोलोकतियग्लोके अधोलोकतिर्यग्लो-1 गए चेव उववग्जर, अत्थेगाए तमो परिनियत्तित्ता, दोचं