Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 835

अप्पाबहुय (ग) अनिधानराजेन्डः।
अप्पाबद्दय (ग) क्खजोणियणपुंसकाणं जलयराणं थलयराणं खहयराणं म- वा बहया वा तुझा वा विसेसाहिया वा। गोयमा ! सब
स्मणपुंसकाणं कम्मनूमिकाणं अकम्मन्नूमिकाणं अंतर-1 त्थोवा वेमाणियदेवपुरिसा, जवणवइदेवपुरिसा असंखेदीवकाण य कयरे कयरेहिंतो अप्पा वा०४१। गोयमा ! जगुणा, वाणमंतरदेवपुरिसा असंखेज्जगुणा, जोइसियसम्बत्योवा अहेसत्तमपुढविनेरइयनपुंसका, बट्ठपुढविनेरइ- देवपुरिसा संखेज्जगुणा।) यनपुंसका असंखेजगुणाजाव दोच्चा, पुढविनेरइयनपुंसका
(पएसि ण भंते! इत्यादि)सर्वस्तोका मनुष्यपुरुषाः, संख्येयको. असंखेजगुणा, अंतरदीवगमणुस्सणपुंसका असंखेजगु- टीकोटिप्रमाणत्वात् । तेभ्यः तिर्यग्योनिकपुरुषा असंख्येयगुणा,देवकुरूत्तरकुरु अकम्मलामिका दो वि संखेजगुणा, जाव | णाः, प्रतरासंख्येयभागवय॑संख्येयश्रेणिगताकाशप्रदेशराशिपुबविदेह अवरविदेहकम्मभूमगमणुस्साणपुंसका दो वि सं
प्रमाणत्वात्तेषाम् । तेभ्यो देवपुरुषाःसंख्ययगुणाः,बृहत्तरप्रतरा
संख्येयभागवर्त्यसंस्येयणिगताकाशप्रदेशराशितुल्यत्वात् । ख जगुणा, रयणप्पभापुढपिनेरइयणपुंमका असंखेज्जगुणा,
तिर्यग्योनिकपुरुषाणां यथा तिर्यग्योनिकस्त्रीणां मनुष्यपुरुषाणां खहयरपंचेंदियतिरिक्खजोणियणपुंमका असंखेज्जगुणा,
यथा मनुष्यत्रीणामस्पबहुत्वं वक्तव्यम् । संप्रति देवपुरुषाणाम. थायरा संखज्जगुणा,जनयरा संखेज्जगुणा,चतुरिंदियतिरि- ल्पबदुखमाह-सर्वस्तोका अनुत्तरोपपातिकदेवपुरुषाः, केत्रपखजोणियनपुंसका विसेसाहिया,तेइंदियनपुंसगा विसेसाहि
स्योपमासंख्येयभागवाकाशप्रदेशराशिप्रमाणत्यात् । तेभ्य या,बेइंदियनपुंसगा विसेमाहिया, तेनकाइयएगिदियनपुंसगा
उपरितनप्रैवेयकदेवपुरुषाः संख्येयगुणाः,बृहत्तरक्षेत्रपस्योपमा
संख्येयभागवर्तिनभःप्रदेशराशिमानत्वात् । कथमेतदवसेयअसंखज्जगुणा, पुढविकाइयएगिदियनपुंसगा विसेसाहिया, |
मिति चेत्,सच्यते-विमानबाहुल्यात् । तथाहि-अनुत्तरदेवानां आरकाश्यनपुंसगा विसेसाहिया,वाउकाइया विसेसाहिया,व- पञ्च विमानानि, विमानशतं तूपरितनदेयकप्रस्तटे,प्रतिविमानं णस्सकाश्यएगिदियतिरिक्वजोणियणपुंसका अणंतगुणा। चासंख्येया देवाः, यथाऽत्राऽधोऽधोवर्तीनि विमानानि तथा
तथा देवा अपि प्राचुर्येण लभ्यन्ते, ततोऽवसीयते-अनुत्तरविसर्वस्तोका अधःसप्तमपृथिवीनैरयिकनपुंसकाः,तेल्यः षष्ठपञ्च
मानवासिदेवपुरुषापेक्षया बृहत्तरकेत्रपल्योपमासंख्येयभागवमचतुर्थतृतीयद्वितीयपृथिवीनैरयिकनपुंसका यथोत्तरमसंस्थे
तिनभ-प्रदेशराशिप्रमाणा उपरितनग्रैवेयकप्रस्तटे देवपुरुषाः यगुणाः,द्वितीयपृथिवीनैरयिकनपुंसकेभ्योऽन्तरद्वीपजमनुष्यन
एवमुत्तरत्रावि भावना विधेया। तेभ्यो मध्यमवेयकप्रस्तटे पुंसका असंख्पेयगुणाः, एतदसंख्येयगुणत्वं संमूनिजमनुष्या
देषपुरुषाः संख्येयगुणा, तेभ्योऽप्यधस्तनप्रैवयकप्रस्तटे देवपुपेकं, तेग नपुंसकत्वाद्, एतावतांच तत्र संमूर्छनसंभवात् । ते
रुषाःसंख्ययगुणाः,तेभ्योऽप्यच्युतकल्पदवपुरुषाः संख्येयगुणाः, भ्यो देवकुरूत्तरकुर्वकर्मनमकमनुष्यनपुंसका हैमवतहरैएयवताकर्मभूमकमनुष्यनपुंसका भरतैरवतकर्मभूमकमनुभ्यनपुं.
यद्यप्यारणाच्युतकल्पी समणिको समविमानसंख्याको च,
तथापि कृष्णपाकिकास्तधास्वाभाव्यात् प्राचुर्येण दक्षिणस्या सकाः पूर्वविदेहापरविदेहकर्मनूमकमनुष्यनपुंसका यथोत्तरं
दिशि समुत्पद्यन्ते। अथ केते कृष्णपाक्तिकाः !, उच्यते-इह इ. संख्येयगुणाः, स्वस्थानचिन्तायां तु द्वये परस्परं तुल्याः, पू
ये जीवाः, तद्यथा-कृष्णपाक्तिकाः, शुक्लपाकिकाच । तत्र येषां विदेहापरविदेहकर्मचूमकमनुष्यनपुंसकेभ्योऽस्यां प्रत्यक्कत उ
किश्चितूनोपाईपुशलपरावर्तः संसारस्ते शुक्लपाक्तिकाः, श्तर पलभ्यमानायां रत्नप्रभायां पृथिव्यां नरयिकनपुंसका असंख्ये
दीर्घसंसारभाजिनः कृष्णपालिकाः । उक्तं च-"जेसिमबछो यगुणाः, तेभ्यः खचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकनपुसकाः असंख्ये
पोग्गस-परियट्टो सेसो य संसारो। ते सुक्कपक्खिया खलु, याणाः, तेभ्यः स्थलचरपञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिकनपुंसका जल
अहिए पुण कएदपक्खीओ" ॥१॥ अत एव स्तोकाः शुक्लपाचरपश्चेन्धियतिर्यम्योनिकनपुंसका यथोत्तरं संख्येयगुणाः, ज
किकाः, अल्पसंसाराणां स्तोकानामेव भावात् । बहवः कृ. सबरपश्चेन्डियनपुंमकेभ्यश्चतुरिन्छियत्रीन्द्रियतिर्यग्योनिकनपुं
पणपाक्तिकाः, दीर्घसंसाराणामनन्तानां भावात्। अथ कथमेतसका यथोत्तरं विशेषाधिकाः, द्वीन्द्रियातिर्यग्योनिकनपुंसके
दवसातव्यं कृष्णपाक्तिका- प्राचुर्येण दक्विणस्यां दिशि समुत्प-- ज्यस्तेजस्कायिकैकेन्द्रियतिर्यम्योनिकनपुंसका असंख्येयगुणाः,
धन्ते , उच्यते-तथास्वाभाव्यात् । तथ तथास्वानाव्यमेवं पूतेच्यः पृथिव्यम्वुवायुतिर्यग्योनिकनपुंसका यथोत्तरं विशेषा
र्षाचायैयुक्तिनिरुपबृहितम, कृष्णपाक्षिकाः खलु दीर्घसंसारभाधिकाः, वायवेकेन्द्रियतिर्यम्योनिकनपुंसकेन्यो वनस्पतिकायि
जिन उच्यन्ते, दीर्घसंसारभाजिनश्च बदुपापोदयात, बहुपाकैकेन्द्रियतिर्यभ्योनिकनपुंसका अनन्त गुणाः । युक्तिः सर्वत्रा
पोदयाश्च ऋरकम्मर्माण, करकर्माणश्च प्रायस्तथास्वाभाव्यात। ऽपि प्रागुक्तानुसारेण स्वयं भावनीया। इत्युक्तानि पञ्च नपुंस
तद्भवसिद्धिका अपि दकिणस्यां दिशि समुत्पद्यन्ते,यत उक्तम्कानामपि अल्पबहुत्वानि । जी०२ प्रति।
"पायमिह कूरकम्मा, भवासिद्धिया वि दाहिणिसु । नेरश्यसाम्पतं पुरुषाणामुच्यन्ते-तानि च पञ्च । तद्यथा-प्रथम सामा- तिरियमणुया, सुरा य गणेसु गच्छंति" ॥१॥ ततो दक्विणभ्याल्पबहुत्वम् १, कितीयं त्रिविधतिर्यकपुरुषाविषयम् २, तृतीय स्यां दिशि प्राचुर्येण कृष्णपाक्षिकाणां संभवादुपपद्यतेऽच्युविविधमनुध्यपुरुषविषयम् ३, चतुर्थ चतुर्विधदेवपुरुषविषयम् तकल्पदेवपुरुषापेक्षया आरणकल्पदवपुरुषाः संख्येयगुणाः, ते४. पश्चमं मिश्रपुरुषविषयम् ।
भ्योऽपि प्राणतकल्पदेवपुरुषाः संख्ययगुणाः, तेभ्योऽप्यानततत्र प्रथमं तावदभिधित्सुगह
कल्पदेवपुरुषाः संख्येयगुणाः, अत्रापि प्राणतकल्पापेक्वया सं
ख्येयगुणत्वं, कृष्णापालिकाणां दक्षिणस्यां दिशि प्राचुर्येण भा(एतेसि णं जंते ! देवपुरिमाणं जवणवासीणं वारणमंत-|
वात् । एते च सर्वेऽध्यनुत्तरविमानवास्यादय प्रानतकल्पवाराणं जोइसियाणं चेमाणियाण य कयरे कयरेहितो अप्पा | सिपर्यन्तदेवपुरुषाः प्रत्येक क्षेत्रपल्योपमसंख्येभागवर्तिनभः