Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 892

। ७५३) अनिणिसज्जा अन्निधानराजेन्छः।
अभिाणसज्जा एव भद्रेष्वनुत्कटरागद्वेषेषु लोकेषु प्रागुक्ताः रुयादिसमुत्था छन्, वृषभाश्च येऽन्ये साधवो वसतिमुपयान्ति, तेषां संदेश दोषा न सन्ति, तत्राभिशय्यामपि गच्छन्नाचार्यः शुद्धः, इतरे- | प्रयच्छन्ति। ऽपि ये अनापृच्च्या गच्छन्ति, येऽपि च प्रतिपेधितास्तेऽपि च अथासमीक्ष्य प्रतिषिद्ध इति वृषभाः कथं जानन्तीत्यत श्राहयतनया गच्छन्ति।
जाणंति व तं वसना, अहवा वसनाण तोण सन्जावो । ___ का यतना, इति चेदत आह
कहितो न मेऽस्थि दोमो, तो एं वसना बक्षा निति ।। बसतीऍ असजकाए, समादिगतो य पाहुणो दह ।
जानन्ति स्वयमेव तं वृपन्नाः यथा-निर्दोष एषोऽकारणे गुरुणा सोउं व असहाय, वसहिं नवेंति नणइ अने।।
प्रतिषिद्धः, अस्मत्समकमेवास्य प्रायोऽवस्थानात् । अथवा तेन षसताबस्वाध्यायो जातो,गुरवश्व संझानुम्यादिषु गताः,ततोऽ- |
वृपजाणां सनावः कथितः-यथा न मे कश्चन दोष इति । तत स्वाध्याये,तथा स्वयं(संझादिगतः)संज्ञानमिम,अादिशब्दादन्य
एतद् ज्ञात्वा गुरुमनापच्चैव यथोक्तप्रकारेण वृषना बनान्नयद्वा स्थानं प्रयोजनेन गतः सन् प्राघूर्णकान् समागच्छतो दृष्ट्वा न्ति । योऽपि प्राचार्यस्य प्रतिचार्यस्य प्रतिचारी पूर्व प्रतिषिद्धः नूनमस्माकं वसतिःसंकटा प्राघूर्णकाश्च बहवः समागताः, ततो सोऽपि, तत्कर्तव्यं यद् वृषभैः सम्पादितं भवति' शर्त ज्ञात्वा न सर्वेषां संस्तारकयोग्यनूमिरवाप्यते शत विचिन्त्य,तथा पूर्व ततो गच्छत्यभिशय्वामिति न कश्चिदोषः। वसतावस्वाध्यायो नातूत् संझादिगतेन च तेन श्रुतं, यथा-जा- संप्रति अभिशय्याया नैधिक्याश्च दानाहतो वसतावस्वाध्यायस्ततोऽस्वाध्यायं च श्रुत्वा यावद् गुरुणां
अभिसेजमजिनिसीहिय, एक्कक्का दावह होइनायव्वा। प्रधु वसतावागच्छति तावद् रात्रिः समापतति, दूरे चानिशय्या, रात्रौ च गच्छतामारककभयं, ततोऽनापृच्छ्यैव ततः
एगवगमाएँ अंतो, वहिया संबऽसंबका ॥ स्थानादभिशय्यां गच्छति, केवलं येऽन्ये साधवो वसतिमुपयः
या गन्तब्या अभिशय्या,अभिनषेधिकी वा, सा एकैका द्विविन्ति, तान् भणति-प्रतिपादयति, संदिशतीत्यर्थः।
धा भवति । तद्यथा-साधुवसतेः (एगवगडाए इति)एकवृत्तिकिं तद् ?, इत्याह
परिक्पायामन्तबहिश्च । श्यमत्र नावना-द्विविधा अनिशय्या,
एका वसतेरेकवृत्तिपरिक्षेपाया अन्तः, अपरा बहिः। एवं नैपेदीवेह गुरूण इम, दूरे वसही इमो विकालो य ।
धिक्यपि द्विविधा भावनीया । तूय एकैकाऽनिशय्या द्विविधा। संथारकासकाइय-नूमीपेहट्ठ एमेव ।।
तद्यथा-संबद्धा,असंबद्धा च। तत्र यस्या अनिशय्याया वसतेदीपयत प्रकाशयत-कथयतेति यावत् । गुरूणां, यथा-दूरे वस- श्च एक एव पृष्ठवंशः सा संबका । यस्याः पुनः पृथक् पृष्ठवंशः तिरभिशय्या । अयं च प्रत्यक्षत उपनयमानो विकालः समा
सा असंबका । अथैकवृत्तिपरिकेपस्यान्तरभिशय्या द्विविधाऽपि पतितः, तत एवमेव अनापृच्छयैव युप्मान,संस्तारकभूमेः काल- यथोक्तप्रकारा घटते, या त्वेकवृत्तिपरिक्वेषस्य बहिःसा नूनमनमीनां कायिकीनूमीनां (कायिकी संज्ञा) उपलकणमेतत्-प्रश्र
संबका स्यात्, तस्याः सुप्रतीतत्वात । या पुनः संबद्धा, सा बणतमीनां च प्रेक्वार्थमभिशयां गत इति । एवमनापृच्छाया
कथमुपपद्यते ?, उच्यते--यस्या अनिशय्याया वृत्तिपरिक्के. मपवाद उक्तः।
पस्य बहिर्भूतायाः, वसतेश्च तल्लग्नायाः पृष्ठवंशोऽपान्तराले च सम्प्रति प्रतिषिोऽपवादमाह
भित्तिः, सा बहि'ताऽपि संबकति । नैषेधिकी पुनरन्तबहिएमेव य पमिसिद्धे, समादिगयस्स कंचि पमिपुच्छे।
वा नियमादसंबद्धैव । हस्तशतस्याज्यन्तरतोऽस्वाध्यायिके
समुत्पन्ने स्वाध्यायासंभवात् । तं पि य होढा असमि-क्खिऊण पमिसहितो जम्हा ।।
तथा चाऽऽद-- कस्यापि साधारनिशय्यादिगमने गुरुणा प्रतिषिद्धे, संज्ञादिग
जा सा उ अभिनिसीहिय,सा नियमा होउ ऊ असंबका। तस्य कायिक्यादिगतस्य कायिक्यादिनूमिगतस्य सत एवमेव. मनन्तरोक्तेन प्रकारेण,गुरुन् प्रति संदेशकथनं ज्ञातव्यम्।कथ
संबछमसंबछा, अभिमेजा होति नायव्वा ॥ म?, इत्याह-( कंचि पमिपुच्छे त्ति) कमपि वृषभं प्रतिपृच्छे- अत्र येति-अवगते,सेति-यदुक्तं तद्दोपाभावोपक्रमप्रदर्शनार्थमितू-यथा न मम किमाप गमनप्रतिपेधकारणमनूत, केवल- त्यदुष्टम् । याऽस्य अभिनवोधकी, सा नियमाद्भवत्यसंघका । मेवमेव गुरुणा प्रसिद्धः, अथ च मया स्वाध्यायः कर्तव्यः, कारणमनन्तरमेवोक्तम्, या त्वनिशय्या सा संबका असंबद्धा बसतौ वा स्वाध्यायादिकमुपजातमतः किं करोमि?,यामि वस- च भवति ज्ञातव्या । ति,प्रतिपृच्चामि गुरुमिति। एवमुक्तते वृषभादयोऽनिशय्यां गन्तु- अथ कस्यां वेत्रायां तत्र गन्तव्यम', तत्र आहकामाः कालस्य स्तोकत्वात् यावद् वसतौ गत्वा गुरून प्रतिवच समागच्छन्ति तावद् रात्रिः पततीति तं प्रत्येवमुदी
धरमाणच्चिय सूरे, संथारुचारकासनमीओ। रयन्ति । (तंपियेत्यादि) तदपि गुरूणां प्रतिपृच्चन (होढा
पमिलेहियऽणुप्मविए, चसहहिँ वयंतिम वलं ॥ इति) देशीपदमेतत् । दत्तमेव, कृतमेवेत्यर्थः । यस्मादसमी- योऽसावनिशय्यायाः शय्यातरस्तं वृषभा अनुज्ञापयन्ति,यथाक्ष्यापर्यालोच्य, अनाभोगत एवेत्यर्थः । त्वं प्रतिषेधितः,ततोय. स्वाध्यायनिमित्तं धयमत्र वत्स्याम इति । तत एवं वृषभैरनहाबत्र किमपि गुरवो वक्ष्यन्ते तत्र वयं प्रत्याश्यामः-यथैष न पिते शय्यातरे, धरमाण एव अनस्तमिते एव सूर्ये, धानिशकिमाप गमनप्रतिषेधकारणं कृतवान्, प्रतिपृच्चगर्थं चागच्छन् । व्यायां संस्तारकोचारकालभूमीः प्रत्युप्रेक्ष्य नूयो घसतावागत्य अस्मानिर्वारितः,तावत्कालस्याप्राप्यमाणत्वात् । एवमुक्त्वा ब. श्मा वेवामिति “कालाध्वनोाप्ती" ॥१२॥ २४ ॥ शति लादपि तं वृषभा नयन्ति, सोऽपि च बलात्रीयमानश्चिन्तयति- (हैम) सूत्रेण सप्तम्यर्थे द्वितीया । अस्यामनन्तरं वक्ष्यमाणायां यथा नास्ति मम कश्चिद्दोषः, न गच्छामीति । स च तत्र ग-1 लायां बजन्ति ।