Abhidhan Rajendra kosha Part 1

Author(s): Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha

Page 783

(६४) अप्पको उहत अग्निधानराजेन्द्रः।
अप्पणो नादिषु अविद्यमानकोतूहले, अल्पशब्दस्यहाविद्यमानार्थत्वात् । अप्पज्जा )-आत्म-त्रि० । आत्मानं जानातीति प्रात्मकः । पृ. ३ उ०।
"झो प्रः" ८।२।७३ । इति सूत्रेण अस्य वा मुक । याथार्थेनाअप्पकोह-अल्पक्रोध-पुं० । अविद्यमानकषायनेदे, नावाव
त्मतत्त्वज्ञातरि, प्रा० । अपरायत्ते, नि० चू० १ ००। मोदरिकां प्रतिपन्ने, औ०।।
अप्पज्जोइ-आत्मज्योतिष-पुं० । आत्मैव ज्योतिरस्य सोऽयमाअप्पक्खर-अल्पाकर-न । अल्पायकराणि यस्मिस्तदल्पा-]
त्मज्योतिः । कानात्मके पुरुषे, वेदे ह्ययं पुरुष आत्मज्योतिष्ठेनाकरम । औ० । मिताकरे. गुणति सूत्रे, यथा सामायिकसूत्रम्। भिधीयते । अप्रनुताक्षरे, विशे। औ०। अनु० । प्रा०म०। " अापक्खरं महत्थं भगुग्गहत्थं सुविहियाणं" भोघ०।
अत्यमिए आश्चे, चंदे संतासु अग्गिवायासु । अप्पक्खरं महत्थं, महक्रवर उप्पऽत्य दोसु वि महत्थं ।
किं जोइरयं पुरिसो ?, अप्पज्जोइ ति णिहिहो।। दोसु वि अप्पं च तहा, नाणियं सत्यं चनवियप।।१३।।
अस्तमिते श्रादित्ये, चन्जमस्यस्तमिते, शान्तेऽनौ, शान्तायां मत्रच चतुर्भङ्गिका-[भप्पक्खरं नि] अल्पान्यवराणि यस्मिन् तद
वाचि याज्ञवल्क्यः -"किं ज्योतिरेवायं पुरुषः?,आत्मज्योतिःसम्रा
मिति होवाच" । ज्योतिरिति झानमाह, श्रादित्यास्तमयादी। पावरं, स्तोकाकरमित्यर्थः। (मइत्थंसि)महानर्थो यस्मिन् तत महाध, प्रतूतार्थमित्यर्थः। तत्रैकशास्त्रं अल्पाकरंजवति महार्थच,
किं ज्योतिः?, इत्याह-अयं पुरुष ति, पुरुष पात्मेत्यर्थः । अयं च प्रथमो नङ्गः। अथवाऽन्यत्किनूतं भवति (महक्खरऽप्यस्थ)
कयंभूतः?, इत्याह (अप्पज्जोशत्ति) आत्मैव ज्योतिरस्य सोऽयमहाकरं, प्रनताकरं भवतीति हृदयम् । अस्पार्थ, स्वल्पार्थ
मात्मज्योतिः, शानात्मक इति हृदयम् । निर्दिष्टो वेदविभिः मिति हृदयम, द्वितीयो नः । अथवाऽन्यत्किनूतं भवात ,
कथितः, ततो न ज्ञानं भूतधर्म इत्यर्थः । विशे० ॥ (दोसु वि महत्थं)द्वयोरपीति अकरार्थयोः श्रुतत्वादकराों- अप्पज्को-देशी-प्रात्मवशे, दे० ना० १ वर्ग। नयं परिगृह्यते । एतदुक्तं भवति-प्रनृतावरं प्रनतार्थ च, तृती- | अप्पर्कक-अपऊक-त्रि० । विगततथाविधविप्रकीर्णवचने , योजना तथाऽन्यत् किंनूतं प्रवति?,श्त्याह-(दोसुवि अप्पं च
स्था गनभावावमोदरिकां प्रतिपत्रे, रा०। तहा)द्वयोरपि अल्पम, अकरार्थयोः। एतमुक्तं जवात-प्रल्पाकरमन्पार्थ चेति । तथेति-तेन श्रागमोक्तप्रकारेण, जणितमुक्तं,
| अप्पमिकंटय-अप्रतिकएटक-त्रि०ा न विद्यते प्रतिमनुः कण्टको शाख, चतुर्विकल्पं चतुर्विधमित्यर्थः।
यत्र तदप्रतिकण्टकम् । अप्रतिम , रा० ॥ मधुना चतुणामपि अङ्गिकानामुदाहरणदर्शनार्थमियं गाथा-अप्पमिवरिय--अप्रतिवत--पुं० । प्रादोषिके काले, "अप्पडिवसामायारी पोहे, णायज्झयमा य दिहिवाओ य । रियं कालं घेतूण य वेयए" प्रादोषिककालं यथा साधवः प्र. लोश्य कथासादि अणु-कमा य पकति कारगा चउरो॥१४॥ तिजागरितं गृहन्ति । वृ० १ उ० । श्रोधसामाचारी प्रथमभङ्गके सदाहरणं भवति । ततः प्रता
अप्पण-आत्मीय-त्रि० । अपनशे, "शीघ्रादीनां बहिष्वादयः" करत्वमल्पार्थ चेति द्वितीयक्रमः । ज्ञाताध्ययनादिषष्ठाने प्रथम- G४।४२२॥ इति सूत्रेण आत्मीयस्य 'थप्पण' इत्यादेशः। स्वकीये, भुतस्कन्धे तेषु कथानकान्युच्यन्ते । ततः प्रभूताकरत्वमल्पार्थ "फोमेति जेहि अमउं अप्पण" प्रा०। स्वस्मिन्, उत्त०१ मा चेति द्वितीयाके ज्ञाताध्ययनान्यदाहरणम् । चशब्दादन्यच प्रश्नाचं०प्र० । शरीरे, प्राचा०१ श्रु०२ १०४ १०। यदस्यां कोटौ व्यवस्थितमारष्टिवादश्च तृतीयभनक उदाहरणम्।
अप्पणबन्द-आत्मच्छन्द-त्रि० । स्वतन्त्रे, "बहिणुए तं धरु कयतोऽसौ प्रभूताक्षरः प्रभूतार्थश्च, चशब्दात्तदेकदेशोऽपि । चतु
तिदकदशाभपा चतु:हि किंव णंद जेत्थु कुरुंबळ अप्पण-उन्दउं" प्रा०। भदाहरणप्रतिपादनार्थमाह-(सोश्य कथासादित्ति) लौकिक चतुर्भङ्गोदाहरणम, किंभूतं ! , कथासादि । श्रादिशब्दाच्छिव
अप्पणट-आत्मार्थ-त्रि० । अनेन मे जीविका भविष्यतीति। भनादिग्रहः। (मएक्कम त्ति) अनुक्रमादिति। मनुक्रमेण परिपा
स्वार्थे, दर्श। व्येवं तृतीयाथै पञ्चमी । कारकाणि कुर्वन्तीति कारकाएयुवाह
अप्पणय--आत्मीय--त्रि० । प्राकृते." ईयस्यात्मनो णयः" ।। णान्युच्यन्ते। चत्वारीति । यथासंख्यनैवेति । भोघ०।
२। १५३ । इति सूत्रेण आत्मनः परस्य यस्य णय इत्यादेशः । अप्पग-प्रात्मन्--पुं० । स्वस्मिन् , "जर अप्पगं न साहयामि स्वकीये, प्रा०। तो कहं मन्नं विणिम्गतो नगरानो" भाव.४०ामाचा। अप्पणाण-आत्मज्ञान-ज०। ६ त । वादादिव्यापारकाले सूत्र०। प्रभ०।
किममुं प्रतिवादिनं जेतुं मम शक्तिरस्ति नवेति आलोचनरूपे अप्पगास--अप्रकाश--पुं० । अन्धकारे, नि००१उ० प्रयोगमतिसंपर्दोदे, उत्त०१५ अ०! आत्मपरिशानमित्यप्यत्र। अप्पगुत्ता-देशी-कपिकच्चाम, दे० ना.१ वर्ग ।
ध०र०। अप्पचिनय--आत्मचिन्तक-पुं० । अभ्युद्यतमरणं वा प्रतिपत्त |
अप्पणिज्ज-आत्मीय-निका स्वकीये, “अप्पणिजियाए महिनिधिते, व्य०१० उ०।
लाए"। श्रा० म. द्वि० । नि० चू० । दशा।। अप्पचंदमा-अल्पच्चन्दमति-त्रि० । प्रान्मचन्दा अत्मायत्ता अप्पणी-स्वयम-अव्य स्वयमित्यव्ययार्थे, "स्वयमोऽर्थे अप्पमतिर्यस्य कार्यप्वसामान्मच्चन्दमतिः। स्वातिप्रायकार्यकारिणि.. जो न वा"||२१२०६ । इति सूत्रेण स्वयमित्यस्यार्थे 'अ"कस्स न होही येसो, मणम्यगतो मिरवगारी य । अप्पच्छा प्पणो' इत्यस्य वा प्रयोगः । “विसयं विपसंति अप्पणी कमबमरतो, पट्टियता गंतुकामो य" मा० म०प्र०ा विशे०। । लसरा"। पके-'सयं चेव मुणसि करणिज्ज।प्रा०1" अप्पो