Book Title: Madras aur Maisur Prant ke Prachin Jain Smarak
Author(s): Mulchand Kishandas Kapadia
Publisher: Mulchand Kisandas Kapadia
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010131/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXXXXXXXXXXX vora sevA mandira dillI krama saMkhyA kAla naM0 XXXX:XXXXXXX khaNDa 4-1 2:022.58(285) zItala Page #3 -------------------------------------------------------------------------- Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka mUlacanda kisanadAsa kApar3iyA, prakAzaka 'jainamitra va mAlika di0 jana pustakAlaya, caMdAvAr3I-sUrata / mudraka mUlacanda kisanadAsa kApar3iyA, " jaina vijaya" presa, khapArTiyA cakalA, tAsavAlAkI pola - sUrata / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358380868 prastAvanA & galambena madrAsa aura maisUra prAnta meM jainadharma / 1 dakSiNa bhArata meM jainadharmakA itihAsa aura vahAMkI janasamAjake jIvana para usakA prabhAva yaha viSaya itihAsa - premiyoMke liye jitanA cittAkarSaka hai utanA hI gahana aura rahasyapUrNa bhI hai / sAhitya / aura zilAlekhAdimeM isa viSayase sambandha rakhanevAlI aneka ghaTanAyeM vikSipta rUpase idhara udhara pAyI jAtI haiM, para jyoM hI itihAsakAra unheM ghArAbaddha karanekA prayatna karatA hai tyoM hI use pramANoMkA abhAva pada 2 para khaTakane lagatA hai, aura use apanI zrRMkhalA pUrI karaneke hetu anumAna aura tarkase kAma lenA par3atA hai| anumAna aura tarka yadyapi itihAsakSetra meM Avazyaka haiM kintu jabataka unakI nIva acala pramANoMpara na jamAI jAve tabataka ve saca pathapradarzaka nahIM kahe nAsake / madrAsa prAMta meM jainadharmake itihAsa se saMbaMdha rakhanevAlI kaI aisI bAtoM kA patA laga cukA hai jinase AgAmI anveSaNa meM bahuta sahAyatA milane kI AzA hai / itihAsapremiyoMkA kartavya hai ki ve ina bAtoMko dhyAna meM rakhakara khojameM dattacitta hoveM / isa viSaya meM sabase prathama prazna yaha upasthita hotA hai ki tAmila dezameM jaina- aitihAsika dRSTise madrAsa prAnta meM jainadharma kaba dharmakA pracAra | pracalita huA ? candragupta maurya ke samaya meM bhadrAsvAmIkA apane bAraha hajAra ziSyoM sahita dakSiNa bhAratakI :- yAtrA karanA jaina itihAsakI eka sudRr3ha ghaTanA mAnI jAtI hai / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) aneka mAhityika aura zilAlekhAdi sambandhI pramANoM dvArA yaha ghaTanA bhiddha bhI hocukI hai| aba prazna yaha hai ki kyA isase pUrva bhAratake isa vibhAgameM jainadharmakA sarvathA abhAva thA ? dakSiNabhAratake prasiddha itihAsasaMgraha 'rAjAbalI kathA' meM ullekha hai ka bhadrabAhusvAmIke ziSya vizAkhAcAryane cola aura pANDya pradezoMmeM bhramaNa karate hue vahAMke ni caitya layoMkI vandanA kI aura jaina zrAvakoM ko upadeza diyaa| isameM spaSTa jJAta hotA hai ki 'rAnAvalI kathA' ke kartAke matAnumAra bhadrabahumvAmIke Agamanase pUrva bhI madrAsa prAntameM jainadharmakA pracAra thaa| isa sambaMdhameM prophesara e. cakravartIkA anumAna hai ki yadi bhadrabAhume pUrva hI dakSiNa bhAratameM jainadha kA pracAra na hotA to bhadrabATa mvAmIko durbhikSake samayameM bAraha hajAra ziSyoM ko lekara dakSiNa meM Ane kA sAhasa kadA catU na hotaa| unheM apane vahAMke nivAso cha nuyAyiyoM dvArA apane zubhAgamana kiye jAnekA vizvAsa thA isI meM ye ekAekI vaisA mAhA : ra ske| isa bAtakA eka aura bhI adhika prabala pramANa milA hai| . siMhalaDhapake itihAsase sambaMdha rakhanevAlA siMhaladvIpama jaindhrm| - 'mahAvaMza' nAmakA eka pAlI bhASAkA graMtha hai nise dhaMtusena nAmake eka bauddha bhikSune likhA hai| isa granthakA racanAkAla IsAkI pAMcavIM zatAvda anumAna kiyA jAtA hai / isameM IsvI pUrva 543se lagAkara IsvI san 301 ta kA varNana hai| isameM varNita ghaTanAyeM siMhaladvIpake itihAsake liye bahutAyatase pramANabhUta mAnI jAtI haiM / isa granthameM siMhaladvIpake nareza 'panugAbhaya ke varNanameM kahA gayA hai ki unhoMne lagabhaga 437 IsvI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) pUrva apanI rAjadhAnI anurAdhapurameM sthApita kI aura vahAM nirgrantha munike liye eka 'giri' nAmaka sthAna niyata kiyaa| nigrantha 'kumbandhake liye rAjAne eka maMdira bhI nirmANa karAyA jo ukta munike nAmase prakhyAta huaa| eka bhinna dharmI prAcIna itihAsa lekhakake ina bacanoMse siddha hotA hai ki IsvI sanase pUrva pAMcavIM zatAbdi arthAt bhadrabAhusvAmIkI dakSiNayAtrAke samayase bhI lagabhaga dosau varSa pUrva siMhaladvIpameM jainadharmakA pracAra hocukA thA / aisI avasthAmeM madrAsa prAntake caula aura pANDya pradezoMmeM usa samaya jainadharmakA pracalita honA sarvathA sambhava pratIta hotA hai| vizAkhAcAryake paribhramaNase vahAM jainadharmako nayA uttejana milA hogaa| tAmila dezake madurA aura rAmanada jiloMse atyanta prAcIna lekha mile haiM jo azokake samayakI brAhmI lipimeM haiM aura isaliye ve IsvIse pUrva tIsarI zatAbdike siddha hote haiM / ye lekha abhItaka pUrNa rUpase par3he nahIM gaye para jainiyoM ke zvaMsa maMdiroMke samIpa pAye jAnese pratIta hotA hai ki sambhavataH ve jainadharmase saMbaMdha rakhate haiN| , tAmila dezakA sAhitya bahuta prAcIna hai / isa sAhityake maMgamamAhitya aura prAcInatama grantha 'saMgamkAla ' (saMghakAla ) ke jaindhrm| bane hue kahe jAte haiN| saMghakAlakA tAtparya yaha hai ki ukta samayameM samasta kaviyoMne milakara apanA eka saMgha banA liyA thA aura pratyeka kavi apane graMthakA pracAra karanese pUrva use isa saMgha dvArA svIkAra karA letA thaa| isa prabaMdhase kevala utkRSTa sAhitya hI janatAke sanmukha upasthita kiyA jAtA thA / isa 'saMgama'kA abhItaka Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) nirvivAda rUpa se samaya nirNaya nahIM hosakA hai, para adhikAMza vidvAnakA mata hai ki lagabhaga IsvIsana ke prArambhameM hI 'saMgama' kA prAbalya rahA hogA / isa kAlakA 'kurala' nAmaka eka utkRSTa kAvya hai z2o ' tiruvallura ' nAmaka tAmila sAdhukA banAyA huA kahA jAtA hai / yaha grantha itanA sundara, itanI zuddhinItikA upadezaka aura itanA dhArmika va sAmAjika saMkIrNatAse rahita hai ki pratyeka dharmavAle ise apane dharmakA grantha siddha karanemeM apanA gaurava mAnate haiM, para jinhoMne niSpakSa hRdayase isa granthakA adhyayana kiyA hai unhoMne ise eka jainAcAryakI kRti hI mAnA hai / aneka sAhityika pramANa bhI isa bAta ke mile haiM ki yaha grantha elAcArya nAmake jainAcAryakA banAyA huA hai / unhoMne apane ziSya 'tiruvalluvara ke dvArA ise 'saMgama' kI svIkRti hetu bhejA thA / nIlakezIkI TIkA meM ise spaSTarUpa se jainazAstra kahA hai / hinduoMkI kimvadantI hai ki elAsiMha nAmaka eka zaiva sAdhuke zipya tiruvalluvara ne 'kurala' grantha racA thA / isa kimvadaMtI se bhI parokSarUpase kuralakA elAcAryakI kRti honA siddha hotA hai / ye elAcArya anya koI nahIM, digambara saMpradAya ke bhArI mtambha zrI kundakundAcArya hI mAne jAte haiM / isa viSayako bar3hAnekA yahAM avasara nahIM hai / jinheM isa viSaya meM ruci ho unheM kurala granthakA aura isa sambaMdha meM prakAzita aneka lekhoMkA svayaM adhyayana karanA cAhiye / * 1 kurala granthakA hindI anuvAda prakAzita karAnA jainiyoM kA kartavya hI nahIM, unakA mahatvapUrNa adhikAra thA / hAla hI meM isakA eka hindI . anuvAda ajamera ke 'saste sAhitya kAryAlaya se prakAzita huA hai / jainiyoMko ise avazya par3hanA cAhiye / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) kurala kAvyakI sattA se hI siddha hotA hai ki IsvI sanke prArambha meM jainadharmake udAra siddhAntoM kA tAmila dezameM acchA Adara hotA thA / phrejara sAhavane apane itihAsameM kahA hai ki vaha jainiyoMke hI prayatnakA phala thA ki dakSiNa bhAratameM nayA Adarza, nayA sAhitya, navIna AcAra vicAra aura nRtana bhASAzailI pragaTa huI / elAcArya apara nAma kundakundAcArya ke sambaMdha meM yaha bhI kathana milatA hai ki unhoMne apane prAkRta grantha ( prAbhRtatraya) mahArAjaH zivakumAra ke sambodhanArtha race the / prophesara ke 0 bI0 pAThaka ina zivakumAra mahArAjako eka prAcIna kadambanareza zrIvijaya zivamRgezarmA siddha karate haiM kiMtu prophesara e0 cakravartIne inheM kAMcIke nareza va zivaskandavarmA siddha kiyA hai / inakA ullekha eka tAmrapatra meM pAyA jAtA hai jo prAkRta bhASAmeM hai aura jo anya kucha vizeSatAoMse bhI jainadharmase sambandha rakhanevAlA siddha hotA hai / 'kurala' ke racanAkAlake pazcAt tAmila dezameM sAhityakA khUba prasAra huA aura isameM jainiyoM kA bhAga vizeSa rhaa| tAmila bhASAke prasiddha paurANika kAvya 'silappadikArama ' aura ' maNimekale ' meM jaina ke aneka ullekha haiM jinase siddha hotA hai ki usa dezameM usa samaya jainadharma hI sarvazretra aura sarvamAnya dharma thA / ye ullekha yaha bhI siddha karate haiM ki jainadharmako cola aura pANDya narezoMkA acchA Azraya milA thA aura rAjavaMzake aneka puruSa aura mahilAoMne jainadharmako apanAyA thaa| sArA tAmila deza jainamuniyoM aura AkAoM ke AzramoMse bharA huvA thA / nagarase bAhara caurAhoM para muniyoMke Azrama rahA karate the aura samIpa hI ArjikAoMke jude Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Azrama the / madurA jainiyoMkA mukhya kendra thA, yaha avasthA IsvIkI lagabhaga dUsarI zatAvdikI hai / AgekI zatAbdiyoMmeM jainadharmakI unnati jArI rahI yahAMtaka ki pAMcavIM zatAbdimeM sAhityonnatike liye jainiyoMne apanA eka svataMtra saMgha sthApita kiyA jo 'drAvir3a' saMghake nAmase prasiddha huA aura isakA kendra madurAmeM hI rakkhA gayA / isa saMghake sthApaka pUjyapAdasvAmIke zipya vajanaMdi the|* aise saMghoMkI utpatti usa kAlameM rAjAzrayake vinA asaMbhava thI, ataeva siddha hotA hai ki pAMcavIM zatAbdimeM bhI jainiyoMko pANDya narezoM kA prabala Azraya thaa| jainiyoMkI yaha asAdhAraNa unnati unake samIpavartI vipakSa vizvakA mApAta dharmiyoMko mahA nahIM huI aura unhoMne jainiyoMke aura kalabhroM kA viruddha aneka jAla racanA prArambha kiyaa| isa aagmn| sambandha meM pahalI Takkara jainiyoM ko zivadharmiyoMse lenI par3I, para prArambhameM 'kalatroM' kI sahAyatAse mainI apane vipakSiyoMpara vijaya prApta karanemeM saphala hue| aneka pAMDya aura pallava lekhoMse siddha hotA hai ki IsAkI chaThavIM zatAbdimeM tAmila dezapara uttarase kalabhra vaMziyoMkA AkramaNa huA aura unhoMne jainadharmako khUba Azraya diyA / x isI vinayake samaya jainiyoMne 'nAladiyAra' nAmaka tAmila kAvyakI racanA kI / isa devasenakRta darzanasArameM isa saMghakI sthApanAkA ullekha hai kintu usa ullekha se jJAta hotA hai ki isa saMghakI.sthApanAkA mUla kAraNa kucha AcAryokA dhArmika matabheda thaa| uparyukta mata zrIyut rAmasvAmI ayyangArakA hai / ___x kalabhroMke dakSiNa bhAratapara AkramaNakA kucha vivaraNa 'madhyaprAnta, madhyabhArata va gajapUtAnAke jana smArakakI bhUmikA' pR. 8-9 meM dekhiye| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAvyameM 400 pada haiM jinheM bhinna2 cArasau jainAcAryoMne racA hai| DAkTara popane isa kAvyako 'vellAra vedam' arthAt kisAnoMkA veda kahA hai / isa kAvyake padoM kA Ajataka tAmila dezake ghara meM pracAra hai / isa kAvyameM kalabhroMke jainI hone va jaina aura brAhmaNa dharmoke bIca bar3hate hue vidveSake ullekha pAye jAte haiN| ___ kalabhroMke AkramaNase zaivadharmake viruddha jainadharmakI kucha kAlake jainadharmakI kamajariyAM, liye rakSA ho gaI para yaha thor3e hI samayake zaiva aura vaiSNavoMkI liye thii| isa samaya jainadharmake pAlanameM kucha vRddhi| aimI kamajoriyAM A calI thIM jinake kAraNa zaiva dharmako bar3hanekA acchA avasara mila gyaa| zrIyukta rAmasvAmI ayyangArajI apane itihAsameM likhate haiM ki chaThavIM zatAbdike lagabhaga "jainadharmakI mRdula AjJAyeM pratidinake jIvana ke liye bahuta kar3I aura kaSTaprada hogaI thiiN| jainiyoMkI dUsaroMse pRthak buddhi aura dezakAlake anukUla parivartanoMke abhAvake kAraNa ve haMsI aura ghRNAkI dRSTise dekhe jAne lge| aba ve kevala rAjazakti dvArA apane prabhAvako sthira rakha sakte the| tAmiladezake loga aba hArdika vizvAsake sAtha mainadharmako svIkAra nahIM karate the|"* jisa dharmake pratipAlanameM dezakAlAnusAra parivartana nahIM kiye jAte vaha dharma kabhI adhika "The mild teachings of the Jain system had become very rigorous and exacting in ther application 10 daily life. The exclusiveness of the Jain; and their lackaf adoptability to circumstances roon renlered them objects of contempt and ridicule and it was only with the help of state patronage that they were able to make their iniluence felt. No longer did the Tamilians embrace the Jain faith out of open conviction.' Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) samayataka nahIM Tika saktA / zaivadharmake pracArakoMne jainiyoMkI ina durbalatAoM se pUrA lAbha uThAyA / ye pracAraka' nAmanAra ' kahalAte the, ve free mahAtmyake stotra banArakara unakA janatAmeM pracAra karane lage aura sthAnara para ziva maMdira nirmANa karAkara unameM janasAdhAraNa ke cittako AkarSita karanevAlA kriyAkANDa karane lage / isa samaya arthAt lagabhaga sAtavIM zatAvdike madhyabhAgameM pAMDya deza meM sundara pAMDya nAmaka rAjAkA rAjya thA / yaha rAjA pakkA jainadharmI thA kintu isakI rAnI aura maMtrI zaivadharmI the / inhoMne pAMca dezameM zaivadharmakI prabhutA sthApita karanekA jAla rcaa| isa hetu unhoMne 'jJAna sambandara' nAmaka zava sAdhuko Amantrita kiyA / kahA jAtA hai ki isane kucha camatkAra dikhAkara rAjAke sanmukha jainiyoMko parAsta kara diyA jisase rAjAne apanA dharma parivartana kara liyara aura ATha hajAra jainAcAryoMkA vadha karA DAlA / ThIka isI samaya pallava dezameM bhI dharma viplava huA / vahAM appara nAmake eka dUsare zaiva sAdhune pallava nareza mahendravarmAko jainase zaiva bnaayaa| kahA jAtA hai ki svayaM appara pahale jainI thA kintu apanI bhaginIke prayatnase vaha zaiva hogayA / ina rAjadhamoM meM vihArakA varNana 'periya prarANam' nAmaka zaiva sAdhuoMke jIvanacaritra sambaMdhI grantha meM kathArUpameM pAyA jAtA hai / ina kathAoMkA adhikAMza kalpanApUrNa hai kintu unameM bhI aitihAsika tathya chupA huA hai / isI samaya vaiSNava alvaroMne apanA dharmapracAra prArambha kiyA aura jainadhamako kSati phuNcaaii| madurAke mInAkSI maMdirake maMDapakI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) dIvAlakI citrakArImeM jainiyoMpara zaivoM aura vaiSNavoM dvArA kiye gaye atyAcAroM kI kathA aMkita hai / jainadharma tAmila dezameM bahuta kSINa avazya hogayA kiMtu kucha bAtoMmeM vahAMke dainika jIvana aura kalA - kauzalapara usakA akSaya prabhAva par3a gayA hai / yaha prabhAva eka to ahiMsA siddhAMta kA hai jisake kAraNa zaiva aura vaiSNava dharmose bhI pazuyajJakA sarvathA lopa hogayA / dUsare zeva aura vaiSNavoMne bar3e2 maMdira banAnA va apane sAdhu: puruSoM kI mUrtiyAM birAjamAnakara unakI pUjA karanA jainiyoMse hI sIkhA hai| ye bAteM jainadharmameM bahuta pahale se hI thIM aura zevoM va vaiSNavoMne inheM jainadharmase liyA / 4 pANDya aura pallava dezoM meM rAjAzrayase vihIna hokara va zaiva jainiyoM ko zravaNabelagola aura vaiSNavoM dvArA satAye jAkara jainiyoMne gaMganarezakA Azraya / apane prAcIna sthAna zravaNabelagolameM Akara gaMganarezoMkA Azraya liyA / gaMgavaMzakA rAjya maisUra prAMta meM IsAkI 1 lagabhaga dUsarI zatAbdise gyArahavIM zatAbdi taka rhaa| maisUra meM jo Ajakala gaMgaDikAra nAmaka kRSakoM kI bhArI saMkhyA hai ve gaMganarezoM kI hI prajAke vaMzaja haiN| aneka zilAlekhoM va granthoM meM ullekha hai ki gaMga rAjyakI nIva jainAcArya siMhanaMdi dvArA DAlI gaI thii| tabhI se isa vaMza meM jainadharmakA vizeSa prabhAva rhaa| isI vaMzake sAtaveM nareza durvinItake guru pUjyapAda devanaMdi the| gaMganareza mArasiMhane apane jIvana ke aMtima bhAga meM ajitasena bhaTTArakase jina dIkSA lekara samAdhimaraNa kiyA thA / ye nareza IsAkI dazavIM zatAbdi meM hue haiM / pAMDya aura pallava pradezoM meM Akara jainiyoMne adhikatara isI samaya meM gaMga narezakA Azraya liyA jisase gaMga sAmrAjya meM jainiyoMkA acchA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) 'prAbalya bar3ha gayA / mArasiMha ke uttarAdhikArI rAcamalla hue jinake maMtrI cAmuNDarAyane vindhyagiripara zrIbAhubalisvAmIkI vaha uttaramukha khaDgAsana vizAla mUrti sthApita kI jisake darzana mAtrase aba bhI bar3e 2 ahaMkAriyoMkA garva kharva hojAtA hai / cAmuNDarAyanIne apane bAhubalase aneka yuddha jIte the aura samaradhurandhara, vIramArtaNDa, bhunavikrama, bairikulakAladaMDa, samaraparazurAma Adi upAdhiyAM prApta kI thIM / cAmuNDarAya nI kavi bhI the| unhoMne kanAr3I bhASAmeM " cAmuNDarAya purANa' nAmaka grantha bhI racA hai jisameM tIrthaMkaroMkA jIvana caritra varNita hai| ___gyArahavIM zatAvdike prArambhameM cola narezoM dvArA gaMgavaMzakI hoTasala narezoMkA itizrI hogaI aura maisUra prAntameM horasalavaMzakA Azraya / prAbalya bddh'aa| isa vaMzakI prAraMbhika unnatimeM bhI eka naina munikA hAtha thaa| isa rAjavaMzake samaya meM jainiyoMkI khUba hI unnati huI nisakA patA zravaNabelagolake maMdiroM aura zilAlekhoMse calatA hai / * isa vaMzake vinayAditya dvitIya jainAcArya zAMtidevake ziSya the| eka lekhameM kahA gayA hai ki unhoMne rAjya zrI inhIM AcAryakI caraNa sevAse prApta kI thii| lekha meM kahA gayA hai ki isa narezane itane jainamaMdirAdi nirmANa karAye ki IToMke liye jo bhUmi khodI gaI vahAM bar3e2 tAlAva bana gaye, jina parvatoMse patthara nikAlA gayA ve pRthvIke samatala hogae, jina rAstoMse cUnekI :: zravaNabelagolake maMdiroM, zilAlekhoM va vahAMke savistara itihAsake liye dekho "mANikacandra digambara jaina granthamAlAmeM prakAzita honevAlA " jaina zilAlekha saMgraha " / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) gAr3iyAM nikalIM ve rAste gaharI ghATiyAM hogaI ityAdi / inake pautra biTTigadeva AdimeM pakke jainadharmI the kintu kucha samayoparAnta rAmAnunAcAryake prayatnase ve vaiSNava matAvalambI hogaye tabase unakA nAma viSNuvarddhana par3a gyaa| kahA jAtA hai ki isa dharmaparivartana ke pazcAta unhoMne jainadharmapara bar3e2 atyAcAra kiye kintu zravaNabelagolake lekhoMse spaSTa jJAta hotA hai ki dharmaparivartanake pazcAt bhI jainadharmakI ora unakI sahAnubhUti rahI / unakI rAnI zAntaladevI Ajanma jana zrAvikA rahIM aura jinamaMdira nirmANa karAtI va dAna detI rhiiN| unake maMtrI gaMgarAja to usa samaya jainadharmake eka bhArI stambha hI the / unhoMne viSNuvarddhanake rAjyakI AdvitIya unnatikI aura apanI sArI samRddhi jainadharmake utthAnameM vyaya kii| gaMgarAnakI vIratA, dhArmikatA aura dAnazIlatAkA vivaraNa aneka zilAlekhoM meM pAyA jAtA hai / viSNubaInake pazcAta narasiMha prathama rAnA hue jinake samayameM jainadharmakI unnatikA kArya unake maMtrI va bhaMDArI hullapane kiyaa| maisUra prAMtameM ye tIna puruSa cAmuNDarAya, gaMgarAja aura hullapa jainadharmake camakate hue tAroMke sadRza haiN| inake upadezapUrNa jIvanacaritra svataMtrarUpase saMkalita kara prakAzita kiye jAne yogya haiN| inhoMne hI giratIke samayameM maisUra prAMtameM jainadharmako Upara uThAyA thaa| hoysala rAjyameM jainadharmakI avasthA unnata rhii| isa vaMzakA masalamAnoMkA AkramaNa, rAjya 1326 IsvI meM musalamAnoM dvArA samApta vijayanagarakA hindurAjya hogyaa| mupalamAnoMke AkramaNase anya bhAra aura jndhrm| tIya dharmoM ke samAna jainadharmako bhI bhArI kSati upa 12mAnoM ko bhI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) huI kintu maisUra prAnta meM zIghra hI punaH vijayanagarakA hiMdU rAjya sthApita hogayA / isa vaMzake nareza yadyapi hiMdU the para jainadharmakI ora unakI dRSTi sahAnubhUtipUrNa rahatI thI / isakA bar3A bhArI 'pramANa karAyA vaha zilAlekha hai jisameM unake bar3I mahadayatA ke sAtha jainiyoM aura vaiSNavoMke bIca saMdhi sthApita karanekA vivaraNa hai | vijayanagara ke hindU narezoMke samaya meM rAjagharAneke kucha vyaktiyoMne jainadharma svIkAra kiyA thaa| udAharaNArtha- harihara dvitIyake senApatike eka putra va 'uga' nAmaka eka rAjakumAra jainadharmAcalambI hogaye the / isa prakAra vijayanagara rAjyake samaya meM jainI loga zAMtise jainiyoMkI vartamAna aya- apanA dharma pAlana kara sake kintu jainadharmake sthA aura prastuta usa pUrva rAjasanmAna aura vyApakatAkA punapustakakA 'yeya | ruddhAra na hosakA / isa samaya se jainadharmake 'anuyAyiyoM meM usa adamya utsAha, usa vIratA aura dhArmikatA ke madhura sammizraNa, usa sAhityika sAmAjika aura rAjakIya karmazIlatAkA bhArI dAsa honA prArambha hogayA jo abataka calA jAtA hai| eka to vaise svArtha tyAgI muniyoM kA hI abhAva ho calA aura jo thor3e bahuta muni rahe bhI unhoMne dharmake hetu narezoMpara apanA prabhAva jamAnA chor3a diyaa| pAMDya, pallava aura cola pradezoM meM aba bhI jainadharma se sambandha rakhanevAle na jAne kinane dhvaMsAvazeSa vidyamAna haiM / maimUra prAntameM 'to jagaha2 bahuta adhika saMkhyA meM jainamaMdira aura mUrtiyAM pAI jAtI haiN| purAtatva rakSaNakA rAjya dvArA prabandha honese pUrva na jAne kitane maMndiroMkA masAlA va mUrtiyAM Adi pula, imArateM Adi banAne ke Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) kAmameM lAI gaI haiN| madrAsa prAntameM jainiyoMkI saMkhyA aba kevala 28000ke lagabhaga hai so bhI titara bitara aura adhikatara dhArmikajJAnase zUnya hai| apanI prAcIna avasthAkA kucha paricaya prApta kara yaha sotI huI samAja kucha saceta ho, usake raktameM kucha nayA jIvana saMcAra ho, yahI abhiprAya brahmacArIjIkA ina pustakoMke saMkalita karanekA hai| isa pustakake avalokanase aneka aitihAsika samasyAyeM upasthita hotI haiN| udAharaNArtha kaliMgadezake gaMgavaMza aura maisUra prAntake gaMgavaMzake bIca sambaMdha, unakA itihAsa va utpatti, jisakA kucha ullekha prastuta pustakake pR0 7, 146 va 297meM AyA hai, vicAraNIya prazna haiN| brahmacArIjIkA anumAna hai ki jisa koTizilAkA varNana padmapurANa, harivaMzapurANa va nivANakANDa Adi jainagranthoM meM AyA hai vaha gaMjama jilekA mAlatI parvata hI hai (e. 10-12) isaparase merA anumAna hotA hai ki samudraguptake alAhAbAdavAle zilAlekhameM jo 'giri kiTTara' kA ullekha hai sambhava hai vaha bhI yahI giri ho| ye saba prazna bara rocaka aura mahatvapUrNa haiN| brahmacArIjIkI isa pustakako par3hakara itihAsa premiyoM aura jainI bhAiyoMkA dhyAna ina bAtoMkI ora AkarSita ho aura ve utsAhapUrvaka apane pUrva itihAsa va prAcIna smArakoM kA mahatva samajha kara unake adhyayanameM dattacitta hoM va itihAsake maMkalanameM bhAga le yaha hamArI hArdika abhilASA hai / amraavtii| kiMga eDavarDa kAleja hiiraalaal| nirvANacaturdazI 2453 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) noTa-isa lekhameM zrIyuta rAmAsvAmI ayyanagarane jo samAlocanA jainadharmakI kI hai vaha kisI aMzameM yathArtha nahIM hai kyoMki no jainadharmakI zikSA jainazAstroMmeM jaina gRhasthoMke liye batAI hai vaha sarva deza sarva kAlake liye AcaraNameM AsaktI hai aura usase koI bAdhA kisI laukika va sAmAjika unnatimeM nahIM par3a saktI hai| jisa dharmake mAnanevAloMmeM saccA jJAna va tyAga kama honAtA hai va sAMsArika vAsanA ghara kara jAtI hai usI dharmake Upara dUsare dharmavAloMkA AkramaNa hotA hai aura ve parAsta ho jAte haiN| yahI kAraNa dakSiNameM jainadharmake hamakA bhI huA / zaMkarAcAryane bauddhadharmake mAnanevAloMko bhAratase bilakula nikAla hI diyA / yadyapi jainadharmiyoMkI bhI bahuta kSati pahuMcAI paraMtu unakA bala mAtra nirbala hosakA, usakA vidhvaMza na hosakA / vAdAnuvAda, jainAcArya syAhAdake balase vijayI hI rahe parantu anya par3ayaMtroMse maina rAnA anena hue taba pranA bhI ajaina huI / jainadharmakI zikSAkA koI bhI doSa nahIM ho saktA hai, jise vidvAn loga jaina prAcIna va arvAcIna granthoMko par3hakara samajha sakte haiN| bra. sItala / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va mhaisura prAntake prAcIna jaina smArakake dAnIvvrs'ttrveettrvvrttvrksvtts) *** ** * * * " : * * / m | . . . 4 // ' 3. * ! 1 : # , # cheeveedrdees' videes' stteettvNtteesttroottr At * * * * * * zrImAna seTha mAMgIlAla jauharIlAla jaina gaMgavAla, mAlika dUkAna, seTha jeThamala sdaasukh-lkhnuu| (3) baitth biicaa sii, (2) jeetth saiNttiigl sii, janma-saM0 1918 bhAdoM sudI 14 janma-saM0 1948 zrAvaNa sudI ees'EEs , veestt Jain Vijaya Press, Sirat. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI pracArakoM kA paricaya | COOK isa upayogI aitihAsika pustakako lakhanaU (saAdatagaMja) nivAsI khaNDelavAla digambara jaina seTha mAMgIlAla jauharIlAlajI gaMgavAla prasiddha vyApArIne apane udAra bhAvase "vIra" patrake grAhakoMko bheTameM deneke liye prakAzita karAyA hai / ina donoM dharmAtmA bhAiyoMke citra bhI anyatra pragaTa kiye haiN| ApakA kuTumba mUla nivAsI mAravAr3a prAnta rAjya kizanagar3ha grAma karaker3IkA hai / kizanagar3ha ke rAjA bar3e nyAyavAn haiM va apanI prajAkA putravat pAlana karate haiM / Apake kuTumbameM prasiddha seTa padmacandajI hogae haiN| unake do suputra the - eka kA nAma indrabhAnajI, dUsarekA nAma suvAyArAmajI / indrabhAnajIke putra kA nAma jeThamala va suvAyArAmajIke putrakA nAma saradAramalajI thA / jeThamalajI bar3e udyogI the / ye 24 varSakI Ayu meM vyApArArtha prasiddha nagara lakhanaU meM Ae aura saMvat 1904 meM saAdatagaMja meM kirAnekI dukAna kholI / dUkAnakA nAma jeThamala saradAramala rakkhA / chaH mAsa pIche hI jeThamalanIkA svargavAsa hogayA usa samaya unake putra pAMca varSa ke sadAsukhajI the / saradAramalajI saba kAma samhAlane the| kAlAntara meM sadAsukhajIke tIna putra hue do to ye hI dAnI seTa mAMgIlAlajI aura jauMharIlAlajI aura tIsare lakSmIcandajI / sagdAramalajIke do putra hue vrajalAlajI aura suganacandanI / saba bar3e premase dUkAnadArI karate hue dharmasAdhana karate the / saMvat 1959 meM dUkAnakA nAma jeThamala sadAsukha rakhA gayA jo abataka pracalita hai / saMvat 1962meM seTha lakSmIcandajI aura Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) 1969 meM seTha kAnapura meM bhI vrajalAlajI donoMkA svargavAsa hogayA / phira saM0 sadAsukhajI bhI svarga padhAra gae / saM0 1972 meM eka dUkAna kholI gaI jisameM seTha mAMgIlAlajI kAma karane lage va kAnapura rahane lage / seTha suganacaMdajI aura jauMharIlAlajI lakhanaU meM 1 hI rahe aura dharmasAdhana karate hue vyApAra meM tarakkI kI / jauMharImalajIke kaI putrAdi haiN| seTha suganacandajI pUjana sAmAyika dAnAdi kAryoM meM bahuta utsAhI haiN| unakI saMgatise seTha mAMgIlAlajI va jauharIlAlajI sadA dAna dharma karate rahate haiM / seTha jauharIlAlajI lakhanaUkI jaina sabhA ke upasabhApati haiM / saAdatagaMja meM Apake gharAne se hI dharmakI jAgRti hai / Apane jainadharmakI prAcInatA va uttamatA batAnevAlI isa upayogI pustakakA prakAza karAyA hai ataH ApakI isa anukaraNIya udAratA ke liye Apa koTizaH dhanyavAdake pAtra haiM / prakAzaka / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha lAina azuddha anliguity antiquity 111 129 11 jvara venUra -' 206 212 huI thI (41) pekhura zomarun zobhana pramAta prabhAta zravaNe zrAvaNe voDevarameM voDeyarane yatna dAna smRtikI smRtikA huA thA (19) (18) jaina guphAoM jaina guruoM kukkuTa sarva kukkuTa sarpa parimiti madhunA carimiti madhunA nAme zrImabdAhu zrImahAhu dAhane hAthameM dAhanA hAtha bharau Isiya Isipa ' 218 - nAme 224 241 marau 242 * goya gopa gaMgaveza gaMgavaMza Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) lAina traivedya 254 255 262 263 . 266 - 22 : azuddha traivedha mUlasaMghameM chandImbudhi / nAgadA vedha macandra mUlasaMgha chandAmbudhi nAgarI traivedya zubhacandra 266 270 278 279 283 287 saudhodadhiH abhayendra amacaMdra uyAda diyA Sar3akA kIle tyatkA saudhodadhiH abhayendu abhayacaMdra umeyAda bar3hiyA Sar3aga kile tyaktvA kile 298 Mr traivedya naividya akraya 2-29 321 334 akrama pakSI - 0-44 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca pAMDava drAvir3a rAjA... 2 madarAsakA itihAsa madagasakA purAtattva madarAsI bhASA bolanevAle... 5 madarAsameM jainI [1] gaMjama jilA (1) kalina pATana (2) cikAkolAnagara (3) jaugaDha (4) mahendragiri (5) maliyAha 0.0 ( 9 ) sUcIpatra | (1) jayatI (2) naMdapurama 420 ... ... D.. ... ... ... ... (6) mukhaliMgama (7) zrIkRnema ( 8 ) mAlatIparvata zAyada koTazilA ... ... ... 1. prAcIna zrAvaka 11 [2] vijagApaTama jilA 13 14 15 ... ... ... (3) rAmatIrtham 15 ... rAjA vimalAdittya jaina 16 17 17 17 19 19 ( 4 ) murutarI (5) bhAmidIvAr3A [3] godAvarI jilA (1) Aryapattama (2) tAtipaka (3) pithApuram yA piSThapurama ... ... ... ... ... (4) drAkSA rAmana (5) naMdunUru (6) Atreyapurama " ... (7) galavalaDAma (8) yendAguru (9) zIla (10) jallurU (11) kAjaluru (12) mAcapurama (13) peMddAmuru :: ... (1) guDivADanagara (2) guMtUpalI (3) jaggayA peTa (4) dharaNIkoTA (5) panidena (6) paTTamakema ... ... bhUtamAdevI jaina rAnI (7) amenAbAda yA phiraMgIpusm (8) pehU palalakalUna (9) hADIkoDa (50) nidamarU (11) amarAvalI. (12) malaTIprolu (13) kohapatam ... 10 | [ 4 ] kRSNA jilA dharaNIkoTAke jaina rAjA 10 10 ... ... 800 ... :: ... ... ... ... ... GOO :. ... ... ... ... ... ... d ... 93 27 20 ... 23 h -" 39 " "P ** 25 2 22 " " " rak 23 23 24 " " 25 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... - (10) (14) udavallI ___ jaina loga ... ... 30 (15) koMDabiDu (1) aDonI ... ... 30 (16) gokanakoDa (2) kothurU ... ... (17) ipuru ... (3) rAyaDuganagara ... . (18) pejjurukula (4) vijayanagara yA hampI (19) tenAlI... madarAsameM citra- ... (20) rakhulapADu ... " (5) cinatumbalam ... (21) vajavAdAnagara ... 26 (6) pedda tambalum (22) kokirenI ... , (7) cippagiri (23) udukoDa yA udukoTa .. (8) haurihAlu (24) poMDu goru ... (9) kuDAtinI (25) nasarbu pelI (10) kurugoDu madarAsa ephiprAphImeM citra , jaina prabhAva jaina mahattva ... (11) kogalI 14] nellora jilA (12) vAgalI (1) AtmakUra ... (13) harapanahallI ... (2) mahimAlUrU (14) ucchUgodurgam ... madarAsa ephiprAphImeM citra (15) sandUra nagara ... [6] kurApA jilA ... (16) hulIvidu ... (1) pAnabulapAdu (17) konavaracoDu penugoMDA di jenokA kendra (18) naMdivevarU madarAsameM citra ... (19) kapa ... ... kalanUra jilA ... 34 (20) tAreNagala prAcIna kurnAma jainI ... (21) mAMgalA (1) jagamAya ghaTTa ... [C] anantapura jilA ... [8] pilArI jilA ... (1) gUTI ... ... kAdambavaMzI jaina dharmA (2) konakoDalA cAlukyavaMzI jaina dharmI (3) kambadUrU ... ... Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) (4) agalI ... ... 53 / (5) Ananda maMgalam... 69 (5) amarapuram .. [12] uttara sITa jilA , (6) hemAvatI... maina loya ... ... 65 (7) ralAgiri... * madarAsake jainoMmeM upajAtiyAM (6) penUkoMDA... nahIM ... ... ... , (9) tadapatrI ... (1) bApanattana ... 68 madarAsameM nakaze arkATa tAluko ... " (10) ko zivapura ... (2) tiruvatUra ... (11) paTa zivapuram ... (3) paMcapAMDavamalaI 1. padmaprabha maladhArIdeva ... (4) mAnandUra yA jaina prabhAva... somAmandUra ... 70 [10] madarAsa zahara ... aranI tAlukA ... neminAtha stotram ... (5) piMDI ... ... [11] cigilapura jilA 56 (6) aranInagara ... (1) ceyUranagara... ... caMdragiri tAlukA , (2) kaMjIvaram nagara ... , (7) candragirinagara ... , jainoMkA prabhAva... ... " (6) tirumala ... ... mahendravarmana jaina rAjA... citara tAlukA... 72 amoghavarSa , , ... (9) melapAdI ... , hoyasAlavaMzI jaina ... (10) vallImalaI ... , tirupattikunaram grAma ... gur3iyattana tAlukA 73 trilokanAtha svAmI (21) lAherI ... " yahAMke zilAlekha ... (12) pasumattUra ... madarAsameM citra ... (13) kovanurU samantabhadrAcArya janma ... (14) sorAmUra... ... . (3) sAta maMdira ... (15) tirumaNi (4) zrI perumbudUra ... 65 karaveTanagara jamIdArI madarAsameM phoTo ... (11) arunagulam ... " Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ polura tAlukA (17) tirumalaI ( pavitra jaina tIrtha ) 74 16 // phuTa UMce neminAtha 74 yahAMke zilAlekha ... ... " muni vAdIbhasiMha samAdhi 75 madagasameM citra 77 99 (18) poDavehu (19) javAdI pahAr3iyAM vAlAjAveta tAlukA 78 (20) perunUgiMjI. (22) mahendravAr3I vaMDIvAza tAlukA ... (22) telhAra (23) terukkAla (24) desUra (25) venakajaram (26) paunnUra pahAr3I zrI kuMdakuMdAcAryakI tapeAbhUmi caraNacihna 79 madarAsameM citra [13] sAlama jilA "9 rAjA amoghavarSa jaina gaMga rAjA ... 39 ... (1) dharmapurI (2) sAlema nagara 81 bakaroMkI bali jaina mUrtipara (3) Adaman kattaI ... 900 ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9.0 ... ... ... ( 12 ) ... ... 21 39 "" " " " 23 " " 23 80 " " 99 82 gomahasvAmI jaisI bar3I mUrti 81 [14] koyambaTUra jilA (1) kaMjIkovila vijayamaMgalam (2) karUna (3) vastIpurama (4) egeDanagara ... ... ... ... ... 800 ... ... ... ... "} (5) polocI nagara ( 6 ) trimUrti kovila madarAsameM citra [15] dakSiNaarkATa jilA 84 jaina loga (1) kucalo ... (2) kilaruMgunama 86 88 (3) tiruvAdI cIrAvaMzI jenI rAjA (4) siMgavarama (5) ciMtAmUra jaina bhaTTArakakI gahI (6) TiMDIvanama 23 (7) ToMDUra (c) tirunirana konaraI 12 (9) koliyandra ... (10) vilapurama (11) perumandara (12) nAsUra (13) ariyana kupana ... ... ... 640 4.0 ... BON ... 40. ... ... ... 8.0 8.0 ( pAMDicerI ) 83 8 "" 39 19 " 33 J9 980 " " 91 "" Sp " "" 99 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) 16] taMjora jilA ... 93 (12) velTu bAttalaI ... 104 ___ jaina loga ... 94 [18] puDukkoTTaI rAjya ... , (1) kuMbhakonam ... 95 (1) kudumiyA malAI... , (2) tiruvalanjalI... (2) narta malAI ... 105 (3) mannAgmuDI yA rAjAmirAja (3) sItanavAsala jana kSetra , caturvedI maMgalama , (4) piTTai vAttalaI ... , jvAlAmAlinI devI ... [16] madurA jilA ... , (4) dIpanaguDI ... pAMDyavaMza jaina ... ... 106 * dIpanAyaka aTaka jaina loga va jaina prabhAva 106. maMdigkA zilAlekha (1) anaimalai ... 107 vIrasaMvatama vicAra zilAlekha ... ... 108 (5) negApaTama (2) pasumalaI ... ... (9) ziyAlInagara ... (3) tripuranakunarama (7) taMjognagara ... dakSiNa matharAke guptAcArya 11. janopara ajainoMkA tiraskAra 100 (4) tiruvedagama ... 111 madagasameM citra ... , (5) aivagmalai ... [17] tricinApalI jilA 108 (6) uttama pAlajhyama... 112 (1) kulitalaI ... 102 (7) kovitankulam ... , (2) mahAdAnapugma ... / (8) kumpala nattama ... 13) tiruvaMrumbara ... 103 (9.) kidAgma ... ... 113 (4) jayanakunda colakugma , (10) kulazeSara nallara (') zrIraMgama ... ... , (11) hanumaMta guTTI ... , (6) pariyama colamaya... (12) meluvanRra ... " (7) vAlIkuMdapurama ... madarAsameM nakaze Adi / (8) ambipugma ... , [20] Tinevalo jilA ... 114 (9) vAinAra ... ... " jainoMkA apamAna ... (10) lAluguDI ... (1) AdicanalTara ... 1 (11) mundakIpAI ... 104 (2) kalagamalada ... Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] kolAra jilA (3) nonamaMgala... (2) naMdibruga yahAM zilAlekha *** "9 ... (i) tAlukA mAlura (2) cikaballapura [3] tumakUra jilA yahAMke zilAlekha ... (2) talakADa (3) veladapura (4) yevala (5) mAligrAmanaga (6) sariMgApaTama ... ... ... ... tA0 nanUjanaguDa muni siMha ... .... ... (1) nA0 tumakura (2) tA0 gubbI padmaprabha Hearideva tA0 tipaTa tA0 cikanayakanahallI zrI kuMdakuMdAcArya AkAzagAmI,, tA0 mIga tA.. pamagoDI ... [4] maisUra jilA (1) cAmarAjanagara ... ... ... ... ... ... 100 ... ... ... ( 16 ) 167 ... " " 128 " 29 " " 170 " 172 / "" " 12 " 173 " bhadrabAhu candragu (7) yeladara " maisUrake 803 zilAlekha 174 90 "" " >" tA* tirumakudala narasIpura 175 mAMDyA tiru makAdala matavallI 29 jaina gaMgarAjAke kRtya " "3 " tA0 nanUjan guDa "" ... 19 ,, janjan guDa malavallI ... maisara "" ... "" ... zrIraMgapaTTama mAMDya ... >> 176 tirumakudala narasIpura 177 malavallI... " AcArya paTTAvalI lekha ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... saMskRta ... ... ... hoTage gaccha tA0 heggaDe devanakoTe " 950 " tA0 nanajana, guDa "" 39 vahI maisUra jileke zilAlekha 185 ... " 38 178 tA0 cAmarAjanagara " vIrasamvata meM vicAra 188 189 muniyoMkA kAlogragaNa ... tA0 guMDaTrapeTa ... pustakagacchI rAjendravola 199 190 192 193 " 'D 179 180 181 184 " hamara ... 95 muniyoMmeM iMglezvaravalI... 198 tA. kRSNarAjapeTa .... 37 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tA* nAgamaMDala ... ... 194 hoyasAla vaMza varNana ... 196 rAjakanyAeM gAnanRtyameM nipuNa ,, muniyoMkA eragiTUragaNa 200 drAvila saMgha ... ... 202 punnATadeza ... ... caMgalavaMza jaina rAjA ... [5] hAsana jilA (1) velUra ... ... (2) grAma ... ... (3) haleviDa ... (4) zravaNabelagolA ... , yahAMke zilAlekha 500 jaina ,, cikaveTa yA candragiri ... 207 candragirike jaina maMdira 208 (1) pArzvanAtha vastI ... , (2) kaTTale vastI ... ,, (3) candragupta vastI ... 2.9 manivaMzAbhyudaya kAvya cidAnaMda kavi ... , (6) zAMtinAtha vastI... , ('.) supArzvanAtha vastI... (6) canpra bha , ... " (7) cAmuMDagaya ,, (8) zAsana (9) majiganne , (10) eNDa kahe ,, ... (11) savatI gaMdhavagNa vastI ,, (12) Terina nambI ... , (13' zAMtIbhara vastI 212 (14) kUge brahmadeva stambha , (15 mahAnavamI maMDapa , (16) iruve brahmadeva maMdira 213 (17) kanDunaDona ... " 18) lakIDona ... , (19) bhadrabAhu gaphA ... , - (20) cAmuMDarAya cAna 14 dodAveTa yA vidhya giri , bhI gommaTasvAmI mUrtivarNana ,, kukaTezvara ... . ... 21'', bhujabalI zataka graMtha ... bhujabali carima ... gomaTezvara caritam rAjAbalI kathA gajA cAmuMDarAya mUrtikI mApa ... ... mApa sambandhI zloka ... 218 mastakAbhiSeka karAnevAle 22. gommaTasvAmIke koTameM pratimAeM, 223 viSyagiripara jinamaMdira 225 (1) midara vastI ... , (2) akhaMDa vAgila ... 226 (3) tyAgaDa brahmadevastambha , (4) cevanAvastI ... 227 (.) bhAdagalavastI yA trikaTavamtI 227 gusarAya ... Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) ... "" (6) 24 tIrthakara vastI 227 / cAmuMDarAya gommaTasAravRtti lekhaka 243 (7) brahmadeva maMdira rASTrakUTa jainavaMzake zilAlekha... 245 zravaNabelagolA grAmake maMdira 228 cAlukyavaMzI jaina rAjAoMke lekha246 va dirAja jainAcArya zabda caturmukha hoyazAlavaMzI jaina lekha ( 1 ) bhaMDAra vastI (2) akkana (3) siddhAMta (4) dAnazAlA vastI " " " (5) nagara jinAlaya (6) maMgAI vastI (7) jaina maTha kalyANI sarovara jakkI kare cennA sarovara jinanAthapura maMdira aregala vastI jaina samAdhisthAna grAma halevelagolA ... ... ... mahArAja azoka jainI gavaMzake lekha gaMgavazI zrImatI saviyavve vIra mahilA ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... bhadrabAhu va caMdragupta samba ndhI lekha 10 ... ... " ... " " ,, 229 jainadharmI gaMgarAjAkA caritra... 247 230 "" 231 .. "" sAne hallI zravaNabelagolAke zilAlekha 235 " 232 " " 233 " 224 rAjA mArasiMhakI vIratA va upAdhi cAmuMDarAya gajAkI vIratA va guNa 240 | ... zAMtaladevI nRtyagAnameM catura 251 jainadharmI prasiddha hula bhaMDArI caritra 252 hullAko samyaktacUDAmaNi upAdhi ... irugappA nAnArtha graMthamAlAkA kartA maisUra rAjAoMke jaina lekha caMglava vaMzake jaina lekha " 97 91 nidugala prabhAcandra muni va dhArake ... belagulake vyApArI samudrake vyApArI the 254 ... ... muniyoM meM iMglezvara dezIka gaNa 255 vijayanagara ke rAjAoMke jaina lekha >> jaina senApati saMskRtajJa 256 ... "" ... ... ... "" kaviratnakRta ajitanAthapurANa 239 nAgavarmAkRta chAndombudhi va kAdambarI " " 257 rAjA bhoja 90 236 akalaMka svAmIkA bauddhoM se vAda lekha 258 padmanaMdipacIsI graMthakA samaya 237 muni va ArjikAoMke samAdhimaraNake lekha 259 238 | zravaNabelagolAke yAtriyoM ke lekha 262 "" 13 "" " Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zravaNabelagolApara rAisasAhaba jainAcAryoM kI sUcIke lekha AcArya gopanandI trimuSTideva kuMdakuMdAcArya AkAzagAmI 266 "" " sumatisaptaka grantha 267 cintAmaNi " ... ... ... nar3AmaNi kAvya rUpasiddhike kartA dayApAla arita aura athake artha .. ... ... ... ... ... : ... ... 600 jinendrabuddhi yA pUjyapAda zivakoTi tatvArtha sUtrapara vRttike karttA tA0 hAsanake lekha ... : chaH mAsa 269 270 vAdi rAjendra rAjA jayasiMha devake guru rAjA gaMgake jAnaneyogya sAta narka tA. ArasIkerIke lekha mAmameM aTopavAsI ArjikA kalacurIvaMzI jaina rAjA carasa tA0 cAmarAyapATanake lekha tA0 hole narasIpura tA* arkalaguDa surASTragaNa muniyoM kA arUMgalAnvaya tA0 maMjarAbAda ... 271 272 ... ... vimalacandrAcArya palvarAjAke guru 274 ... ... ... ... ... ... ... : ( 19 ) 26: | koMglavaMzI jaina rAjA 26: 26 ... : 37 808 " 258 " 275 279 280 "" 981 284 " "3 28. " .. [6] kAdUra jilA sAtArA rAjyake jaina rAjA (1) agadI (2) kalasa (3) zrRMgerI (4 vastarA ... isa jileke zilAlekha ... ... 32 ... ... ... tA0 kAdUra upajAtivivAhakA namUnA ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... tA0 cikamagalUra " mudagerI koppU bhairarasadevI jaina rAnI sAMtAravaMza jaina... jaina mahArAniyoMkA rAjya 293 29 rAjA oDiyara "" [7] zimogA jilA ... ... (1) anantapura.. (2) vaMdalike (3) belagAmI... (4) govarddhanagiri (5) hUmacha sAMtAra itihAsa (6) malavallI... (7) tAlaguMDa (8) kumasInagara zimogAke zilAlakha tA0 zimogA .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... 286 ... " 287 287 "" "" " 288 "" 289 290 29.1 292 " 294 " "" " 295 / "" 296 "" 296 29.7 "" Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) pASANagancha gaMgavazotpatti lekha ... 297 dihalI bAdazAhake pUjita AcArya siMhanaMdikI siMhakIrti muni 322 upAdhiyAM ... ... 298 sikandarase pRjita vizAlakIrti mANUragaNake AcArya vaMza 299 __muni , tA. zikArapura ... 303 buddezabhavana vyAkhyAna vidyAnaMdikRta ,, jakkavve zrAvikAkA samAdhi- siddhAMtaratnAkara vRtti tatvArthamRtra 324 maraNa va svaracita zloka 305 tA0 tIrthahalI ... ... ... , vIra bhAA jakkamame... 307 aruMgalAnvaya muniyoM meM... ... 325 tA0 hAnalI ... ... 309 [8] citalaga jilA ... 326 kAragaNa ... ... " (1) brahmAMgari ... ... " (2) cItalaga ... , tA. sorAva ... ... 310 bahutase samAdhimaraNake lakha 311 (3nigreDa ... ... , tinatrikagaccha muniyokA ... 314 (5) sindrapura ... ... yahAMke zilAlekha ... tA. sAgara ... ... ... 315 abhinava samantabhadra ... ... tA. malakAlamuru ... , tA. nagara ... ... ... 317 tA. hidiyara ... ... sAMtaravaMzakI utpatti ... ,, 27 kurga prAMta ... ... kundakundAcArya AkAzagAmI 318 caMgalyavaMzI 'jana gajA ... pampAdevI viduSI graMthakI ... 219 koMgalvavaMzI jaina gajA ... vidyAnaMdi vratapati ... ... 320 gavaMzI rAjA udayAditya pANinI vyAkaraNapara nyAsake va nAma guNavarmA kavi, harivaMza 329 kA svAmI pRjyapAda 321 va puSpadaMta purANAdika kartA ) jinarAjavANIke kartA mANikyanaMdi , madagasake ajAyabagharakI ... bAyakumudacaMdrodayake karmA prabhAcaMdra ,, naina mUrtiye ... 331 - - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASON madarAsa va maisUra prAntakeprAcIna jaina smaark| isa prAMtakA varNana mukhyatAse madarAsa prAMtake ganaTiyaroMse liyA gayA hai jisameM pradhAna Imperial Gaz tteer of - India Madras (1908) hai ( impIriyala gajaTiyara madarAsa ) / madarAsa prAMtakI cauhaddI-bhAratakA dakSiNa bhAga saba isa madarAsa prAntameM zAmila hai / isImeM 6 dezIrAjya jaise TrAvanakora, kocIna, pudukkohaha, baMganapallI, sandUra tathA maitUra, TricanApalI va kurgakA iMgrejI bhAga bhI garbhita hai ! pazcimakI tarapha bhAratIya samudra hai, pUrva baMgAlakI khAr3I hai, uttarameM ur3IsA, madhyaprAMta, haidarAbAda aura vambaI hai| kSetraphala-Upara likhita pAMca dezI rAjyoM ko chor3akara isa prAMtakA kSetraphala 14 1705 vargamIla yA bRTiza saMmilita rAjyase 20000 vargamIla adhika hai / pAMca dezI rAjyoM meM 10000 vargamIla hai| itihAsa-isa dakSiNa bhAratake sabase prAcInanivAsI ve itihAsake samayake pUrvajana haiM jinhoMne smAraka pApANa ( evirus ), hAthagAr3I (varrows), kareM (Kistv.ens) va guphAeM (dolmens) banAI thIM jo bahutase jiloM meM pAI jAtI haiM aura ve veloga haiM jinhoMne Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smaark| una pApANake zastroMko banAyA thA jo dakSiNakI pahAr3iyoMke Upara bahuta adhika saMkhyAmeM pAe gae haiN| hAlameM AzraryakAraka maraNasthAnoMkI khudAI hokara jo bahuta sundara vartana aura zastra TinevelI jileke AdicanallUra aura anya sthAnoM meM pAe gae haiM unake kartA bhI yahAM ke purAne nivAsI the| yaha anumAna kiyA jAtA hai ki ve drAviDa vaMzake the| sampAdakIya noTa-dakSiNa mathurA yA maduga mileke pAsa hI TinevelI nilA hai| maina zAstroMse pragaTa hai ki yudhiSThira, bhImasena, arjana, nakula, sahadeva ye pAMca pAMDava ana dharmI the tathA kauravoMse vyuha honeke pIche aMtima jIvanameM ve dakSiNa mathurAmeM Ae / yahIM rAjya kiyA aura yahIM aMtameM jaina sAdhu hokara tapa kiyA aura pAMcoMkA zarIra tyAga kAThiyAvADake zatrujaya parvatase huA jinameMse prathama tInane mukti pAI / ye pAMDava drAvir3oMke rAjA kahalAte the| jainazAstrAnusAra pAMDavoMkA samaya avase anumAna 88000 varSa parva hai / ati prAcIna prAkata nirvANakAMDameM nIce likhI gAthA hai, usameM ina pAMDavoMko dravir3arAjA likhA haigAthA-paMDamutrA niNijaNA daviTAriMdANa atttthkoddiio| setujaya giri sahare NiyANagayA Namo tesi // 6 // hindI anuvAdaHpAMDava tona dravir3a rAjAna | AThakoDi muni mukati prayAna / zrozatrujaya girike zAsa / bhAvasahita do nizadosa // 7 // (bhaiyA bhagavatIdAsa kRta vi0 saM0 17:1 meM) prAcIna itihAsa batAtA hai ki mahArAja azoka (250 varSa sana I. se pahale) ke zilAstambha gaMjama nileke naugar3ha sthAna para Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - madarAsa va maisUra prAnta / [3 aura maisUra rAjyameM vellArIke koneke nikaTa eka grAmameM pAe jAte haiN| yaha batAtA hai ki uttarIya AdhA bhAga mauryarAjyakA aMza thA tathA dakSiNI bhAga isa taraha baTA huA thA ki madurA yA dakSiNa mathurAke pAMDavarAjA bilakula dakSiNameM rAjya karate the| colavaMzIya rAjA unahIke uttara aura pUrvameM tathA cerA yA kerala rAjA pazcimIya taTapara rAjya karate the| azoka mahArAnake pIche kisI samaya kamIvaram yA kAMcIke pallava rAnAoMne bahuta unnati kI thI-unakA rAjya pUrvIya taTapara uttarameM ur3IsAtaka phailA huA thaa| uttarameM mauryoke pIche aMdhra rAjAoMne rAjya kiyaa| ye logabauddhadharmake mAnanevAle the, inhoMne amarAvatImeM sundara maMgamarmarakA eka stUpa banavAyA thA aura bahutase makAna banavAe the jinake dhvaMza kRSNA aura guttura jile meM pAe jAte haiN| unake AcaryakArI zIzeke sikke bhI vahAM milate haiN| pAMcavI zatAbdIke anumAna cAlukyavaMzI rAjA jo uttarIya bhAgoMse dakSiNameM Ae the, pazcimIya dakSiNameM unnati karane lage, sAtavIM zatAbdImeM unake do vibhAga ho gae-eka pazcimIya, dUsarA pUrvIya / pUrvIya cAlukyoMne veMgIdezake pallava rAjAoMko vinaya kiyA aura vahAM jama gae / vegIMdeza kRSNA aura godAvarI nadiyoMke madhya kaliMgadezase dakSiNa hai tathA pazcimIya cAlukya apane mUla sthAnameM bane rahe / isIke sAtha sAtha dakSiNake dakSiNa pazcimameM aura maisUrake uttarameM kAdambavaMzI rAjAoMkI zakti bar3ha gaI jinakI rAjyadhAnI uttara kanar3Ake vanavAsI sthAnapara thii| inhoMne kaMmIvaramake pallavoMko harAdiyA aura pazcimIya cAlukyoMko lagAtAra staayaa| ighara nijAma rAjyake malakher3ake zAsaka rASTrakUTavaMzI rAjAoMne bahuta Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smaark| bala ke sAtha pazcimIya cAlukyoMkA sAmanA kiyA aura aMtameM unako davAkara apanA prabhuttva pazcimIya dakSiNameM san I0 750se 950 taka dRr3hatAse sthApita rakkhA / - isa samayake pIche pazcimIya cAlukyoMne phira unnati kI aura apanA pada san I0 1189 taka jamAe rakkhA / pazcAt unako unahIMke AdhIna rAjAoMne aMtameM dbaadiyaa| eka to devagirike yAdavavaMzI rAjA the, dUsare hoyasAlavaMzI rAjA the jinakI rAjyadhAnI mesurake dora samudra yA vartamAna hAlevir3a sthAnapara thii| isI samaya dakSiNa va pUrvayeM taMborake cola rAnA bahuta tejIke sAtha apanI hadda bar3hA rahe the / san 999 taka unhoMne pUrvIya cAlukyoMke sarva samudrataTa pradezoMpara vijaya karake adhikAra karaliyAunhoMne pallava aura pAMDavoM donoMko dabA liyA, pallavoMke rAjyako apane meM milAliyA aura pAMDavoMko apane vaza kara liyA parantu pazcimakI tarapha cauloMko hoyasAla rAjAoMne bar3hane se roka diyaa| 12vIM zatAbdIke aMtameM uttarakI ora unake rAjyako varaMgalake gaNapati rAnAoMne leliyaa| isa taraha terahavIM zatAbdIke aMtameM dakSiNa bhAratameM tIna zreSTha vaMza rAjya karate the arthAt hoyasAla, caula aura pAMDava / 14 vIM zatAbdImeM musalmAna loga Agae / purAtattva aura citrakalA-aitihAsika samayake bAharake padArtha miTTIke vartana aura zastra milate haiM / aitihAsika samayake smAraka lekha, maMdira aura kile haiM ( dekho R ports of A. Survey of India, south Iudian inscriptoins and Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra prAnta / Epigraphica Indica.) yahAM sahasroM maMdiroMmeM anaginatI lekha milate haiN| purAtatvameM itihAsake pUrva va itihAsa samayake aneka smAraka haiM / itihAsake pUrvake smAraka madarAsake ajAyabaghara (Museum) meM haiM isImeM atyanta prasiddha padArthasamUha bhI garbhita hai jisako mi0 beksa sAhabane nIlagiri parvatoMmeM pAyA thA aura jisakA sUcIpatra mi0 brUsa phUTene tayyAra kiyA thaa| usake pIcheke kaba yA samAdhisthAna TinnallUra jilemeM AdicatullurameM haiM / dhArmika citrakalAke namUne sabase prAcIna bauddhoMke kRSNA nadIkI ghATImeM mile haiM / sabase prasiddha vaha stUpa hai jo amarAvatImeM pAyA gayA hai| isase kama prAcIna pallavavaMzakRta guphAeM aura makAna haiM jinameM sabase prasiddha mAta maMdira (Seven pagodas) haiM jo ciMgelapuTa nilemeM pAe jAte haiM / jaina prAcIna zilpake namUne dakSiNa kanar3AmeM bahuta haiM unameM sabase prasiddha mUDabidrIke maMdira tathA kArakala aura yenUrakI vizAla zrIbAhubalisvAmIkI mUrtiye haiN| hindU zilpakalA cAlukyoMkI kamI 2 belArI nilemeM aura ur3IsAkI gaMjama milemeM pAI jAtI haiM / drAvir3a paddhatikI pracalita zilpakalA 16vIM aura 17 vIM zatAbdIkI milatI hai| isa kAlake madhyake sabase prasiddha maMdira madurA, rAmezvaram , taMbora, kaMjIvaram, zrIraMgam , cIdambara, tiruvannamalaI, vellora aura vijayanagarameM haiN| bhASA-bolanevAle san 1901ke anusAra nIce pramANa the tAmIla bhASAke-1,51,82,957 telugU , 1,42,76,509 malapalam , 28,61,297 kanar3I , 15,18,979 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] prAcIna jaina smaark| ur3iyA , 18,09,314 hindustAnI, 8,80,145 anya , 16,80,635 yahAM brAhmaNa 11,99,000 haiN| 100 meM hindU 89, musalmAna 6, IsAI 3, anya 2 haiM / jainI kula 27000 haiM-adhikatara dakSiNa kanar3A aura uttara va dakSiNa aATameM haiN| noTa-uparake varNanameM maisUra Adi rAjya garbhita nahIM haiN| ucca parvata-gaMjama jilemeM mahendragiri samudrase 5000 phuTa UMcA hai, kurgase uttara subrahmaniya parvata 5626 phuTa hai, kAdUra nileke dakSiNa pazcima kudremukha parvata 6215 phuTa hai, TrAvanakorameM anahamur3I parvata 8837 phuTa UMcA hai / kur3ApA nilemeM kuMbamke uttara pazcima bhairanI kaMdA 3048 phuTa UMcA hai| nallamalaI pahAr3I zrIzailamkA bhAga hai isapara prAcIna nagara, kilA, maMdira Adi haiN| - -- (1) gaMjama jilaa| yaha jilA trikoNa hai| uttarameM ur3IsA aura madhyaprAMta hai| pUrvameM samudra hai| pazcimameM vijagApaTama hai, yaha baMgAlakI khAr3Ike pAsa taka calA gayA hai| isameM 8372 varga mIla sthAna hai, sabase sundara jilA hai| uccaparvata-isa nileke madhya uccaparvata bAruvapara pUrvIya ghATa samudrase 15 mIlakI dUrIpara calegae haiN| unakI coTI siMgarAjU Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Nimnvar madarAsa va maimUra praant| [7 aura mahendragiri sabase UMcI haiM arthAt 5000 phuTa UMcI haiN| isase kama UMcI devagirikI pahAr3I hai jo paTaki mer3hIke pIche dakSiNako 4535 phuTa UMcI hai| itihAsa-yaha jilA kaliMgadezakA eka bhAga hai / prAcIna kaliMgadeza san I0 se 9.00 varSa pahale sthApita huA thaa| yaha kaliMgadeza ur3IsAkI baMgAla hAdase lekara godAvarI nadI taka calA gayA thA nisakA phAsalA 500 mIla hai / mahArAjA azokane ise san I0 se 260 varSa pUrva vinaya kiyA thA / kucha kAla pIche yaha pradeza veMgIka aMdhrarAjAoMke hAthameM AgayA jo bauddhadharmI the| azokakA eka stambha naugar3hapara hai| tIsarI zatAbdImeM aMdhra logoMko bhagAkara kaliMgadezake prAcIna gaMgavaMzane rAjya jmaayaa| prAcIna gaMgavaMzakI mitIkA ThIkapatA nahIM hai| yahI hAla baiMgIke pUrvIya cAlukyoMkA hai / ina cAlukyone bhI gaMjamake eka bhAgapara rAjya kiyA thaa| colavaMzane 10 vIM ke aMta aura 11vIM zatAvdoke prArambhameM veMgI aura kaliMgIko vinaya kiyA thA isImeM gaMjamake bhAga garbhita the| inakA sabase prasiddha rAjA rAjendracola huA hai jisake vijayake lekha mahendragiripara milate haiN| isI samaya kaliMgake pIcheke gaMgavaMzI rAjAoMne pahale to coloMke AvIna phira svataMtra AgekI cAra zatAbdiyoMtaka rAjya kiyA thA / inhoMne uttara aura dakSiNa apanA rAjya bahuta bar3hAyA thA aura parasparakI kalaha aura mAyAcArIse inakA patana huA / ur3IsAke ganapati rAjAoMkA adhikAra yahAM . 15vIM zatAbdImeM huA / gaMgavaMzo rAnAke eka maMtrIne apane svAmIko mArakara rAjya le liyaa| gajapati vaMzake logoMki hAthameM aba Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ] prAcIna jaina smAraka | bhI isa jilekA bahuta bhAga hai| ur3IsA ke isa gajapati yA siMha vaMzako yAyAtI kezarIne sthApita kiyA thA / inhoMne 600 varSa se adhika rAjya kiyA / yaha kahA jAtA hai ki gajapati vaMzake sabase prasiddha rAjA anaMga bhImadevane 1172 se 1202 I0 taka rAjya kiyA thA / isIne purI meM jagannAthajI kA maMdira banavAyA thA / san 1978 ke anumAna golakuMDAke kuTalezAhI vaMzane gajapatiyoM ko dabA diyA | zilpakalA - yahAM naugar3hakA zilAstambha hai va aneka prAcIna maMdira lekha sahita haiM / ina maMdiroMmeM bahuta prasiddha zrIkRrNamU meM vaiSNava maMdira aura mukhaliMga meM ziva maMdira haiM / yahAMke prasiddha sthAna | (1) kaliMgapATana - yaha cikAkola tAlukA meM yahAM se 17 mIla eka bandara hai / san 1903 - 4 meM yahAMse 6 lAkha rupaye kA mAla bAhara gayA thaa| yaha bahuta prAcIna nagara hai| suvarNakI mohareM milatI haiM / dIrghasI nadIke usa tarapha prAcIna zilAlekha haiM jo abhI taka par3he nahIM gae haiM / (2) cikAkolA nagara- yahAMkI taMjeveM DhAkA tathA aranIkI taMvoM samAna prasiddha thIM / milakA mAla jArI honese yahAMke zilpako dhakkA pahuMcA / cIkAkola relavesTezana jo kaTakase 212 mIla hai, yahAM nikaTa seMladA grAma meM saMgezvara pahAr3Ipara eka guphA hai jisameM eka kAyotsarga jaina mUrti hai tathA maMdAsA ke sarovara ke pAsa eka vizAla palyaMkAsana jaina tIrthaMkarakI mUrti birAjamAna hai Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / (Epigraphica of south 1921-22) yahAMke phoTo liye gae haiM naM0 704, 709, 706 / , (3) jaugar3ha-barahAmapura tAlukAmeM RSikulya nadIke uttara gaMjama nagarake pazcima 18 mIla hai / yahAM eka dhvaMza kilA hai va eka bar3e nagarake dhvaMza haiM / kileke madhyameM azokakA staMbha hai isa para 13 lekha haiN| purAne miTTIke vartana aura purAnI IMTeM kilekI dIvAlake bhItara bahuta milate haiN| pahalI zatAbdIke tAMbeke sike bhI milate haiM / eka purAnA maMdira jamInake nIcese gar3A huA milA hai / RSikulya nadIke taTapara puruSattapura vasA hai / yahIM azokakA pASANastaMbha hai| (4) mahendragiri-gaMjama jilemeM pUrvIya ghATIkI eka cottii| yaha 4923 phuTa UMcI hai / samudrase 16 mIla hai| isameM se do dhArAeM nikalatI haiM jinako mahendratanaya kahate haiN| eka dhArA dakSiNakI ora bahatI hai aura paralAkimeDI jamIdArImese hokara paMsAdhArA nadIse milatI hai| dUsarI budarAsiMgI aura maMdAsA rAjyoMmeM hokara buruvAke pAsa samudrameM giratI hai / isa mahendragirike zikharapara bar3e 2 kAle pASANoMse bane hue cAra maMdira haiM unameMse eka bijalIse khaMDita ho gayA hai| inameM tAmIla aura saMskRtameM zilAlekha haiM unase mAlUma hotA hai ki colarAjA rAjendrane isa jaMgalameM eka vijayastaMbha apane sAle vimalAditya (san 1015se 1022) kI vinayameM sthApita kiyaa| saMskRta zlokake nIce eka siMha banA hai jo coloMkA cihna thA / usake sAmane do machaliyA~ haiM jo unake AdhIna pAMDya rAjAkA cihna thaa| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10] prAcIna jaina smaark| (5) malliyAha-(uccasthAna )-isake uttarameM udayagirikA tAlukA hai vahAM 2300 phuTa UMcAI hai| pazcimakI tarapha valliguDA aura pokirI vondokI tarapha 1700 se 1500 phuTa hai aura valliguDAke dakSiNa 1000 phuTa kaThagharapara hai| (6) mukhaliMgam-grAma paralAkI meDI tahasIlameM yahAMse18 mIla / yahAM naumI zatAbdIke do maMdira haiM / yaha prAcIna kaliMga dezake gaMgavaMzI rAjAoMkI rAjyadhAnI thI / lekhoMse mAlUma hotA hai ki yahAM bauddha loga rahate the| / (7) zrIkRnam-tAlukA cikAkola-yahAMse dakSiNa pUrva 9 mIla / yahAM rAmAnujAcAryakA banavAyA viSNu maMdira hai / pahale yaha ziva maMdira thA / usake dvAra aura stambha sundara haiM / yahAM telugU aura devanAgarImeM aneka prAcIna lekha haiM / 11vIM zatAbdIse lekara 800 varSake haiM jinameM gaMgavaMza, matsyavaMza, zIlavaMza aura cAlukyavaMzakA jAnane yogya itihAsa hai| noTa-yadyapi uparake sthAnoMmeM adhikameM kisI jaina cihnakA varNana nahIM hai tathApi ina saba sthAnoMkI khoja jainiyoMke dvArA honese jaina cihnakI bahuta saMbhAvanA hai kyoMki kaliMga dezameM bahutase jaina rAnA hue haiM / gaMgavaMzakA to pradhAna dharma jaina thA / (8) mAlatI parvata-koTazilA yahI vidita hotI hai isakA varNana List of antiquarian remains of Madras by Robert Sewell (1882) pustakameM hai| vahAMse mAlUma huA ki yaha UMcA parvata gumasara tAlukAke pAsalapAdA bhAgameM gumasarase dakSiNako hai| yahAM prAcIna kilA va prAcIna Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra prAnta / [11 maMdira the jo bahuta varSoMse vilakula naSTa hogae haiM / isa sthAnapara kisAna logoMko sonekI mohareM aura muvarNakI mUrtiyoMke khaMDa mile haiM / isa pahAr3I para eka pASANameM eka dIpaka khudA huA hai jisameM 250 sera tela AsaktA hai (noTa-isako grAmavAle dIpazilA kahate haiN)| parvatakI talahaTIko kezarapallI kahate haiM / eka purAnA maMdira kileke pAsa khodA gayA thA taba mUryanArAyaNakI mUrti nikalI thI jimako vugur3AmeM le jAkara nae maMdirameM sthApita kiyA gayA thaa| prAcIna samayameM yahAM kezarI rAjA rahatA thaa| khude hue patthara aura bahuta bar3I 2 IMTeM parvatapara dikhalAI par3atI haiM / kucha mUrtiyAM parvatapara pAI gaI thIM unako yahAMse uThA liyA gayA thaa| ve yA to bauddha hoMgI yA jaina / vAstavameM isa sthAnakI parIkSA karanekI jarUrata hai| isa varNanako par3hakara hamako saMdeha haA ki zAyada yahI koTizilA ho / hama varahAmapura Tezanapara aae| yahAMse moTarapara car3hakara' karIba 34 mIla ramUlakar3I roDakI tarapha asakAse thor3I dUra sar3akapara moTara dvArA Ae, niminA grAmameM tthhre| yahAMse 2 mIla yaha parvata hai, isa niminA grAmameM 6 sarAka (prAcIna jainI) jAtike 'ghara haiM jo apaneko agravAla kahate haiN| unameM mukhya haiM-sanyAsI pAtra, bharatha pAtra, mallA rAmacandra pAtra, velanA nArasI pAtra / inake varahAmapurameM 300 vara haiN| yahAMse kucha dUra koduMnameM 20 ghara haiM vahAM haravarpa sabhA hotI hai taba 20 ghara pIche do AdamI Ate haiN| vImApATana, nathinApATana, peTha, purI va kaTaka jileke 5000 sasaka jamA hote haiN| isa sabhAke maMtrI bAlakRSNa pAtra haiM jo kamakoyasaka vaizyavANI nAmakI patrikA nikAlate haiN| pahale ye sarAka logaH Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] prAcIna jaina smAraka | 'parvatakI yAtrA bhI karate the, aba bhI varSameM eka dina grAmake 5 AdamI jAte haiM / isa grAma meM poSTa mAsTara appAsvAmI naihU haiM / unako sAtha lekara hamaparvatapara ge| cahuMora parvata ke nIce kamaloMse - sajjita 72 sarovara hai jinako rAjAne apanI 72 rAniyoMke nAma se banavAe the / parvatake nIce prAcIna nagara ke dhvaMza va kile va 1 maMdiroMke dhvaMza haiM / eka jhopar3Ike nIce kucha mUrtiyAM rakkhI thIM unameM eka khaMDa padmAsana jaina mUrtikA dekhane meM AyA / yaha parvata bahuta lambA caur3A, U~cA hai / zrIsammedazikharajIke samAna zAstroM meM koTizilAko 1 yojana lambA caur3A UMcA likhA hai vaisA hI yaha parvata hai / isake eka bhAgake eka bar3e pASANako dIpazilA kahate haiM / rAjA isakI bahuta mAnyatA karatA thA / yahI vaha zilA hai jisako nArAyaNa uThAyA karate the aisA anumAna kiyA jAsaktA hai / parvatake Upara vikaTa jaMgala hai | hama 7 baje calakara 10 // baje Upara pahuMce parantu jAnakAra AdamI sAthameM na rahane se parvata para jaina mUrtiyAM dekhane meM nahIM aaii| bhA0 di0 jaina tIrthakSetra kameTIko cAhiye ki acchI taraha khoja karAve aura yadi hamAre hI samAna nizcaya hojAve to isa tIrthako prasiddha kare / - jainazAstroM meM koTizilAkA pramANa yaha hai jasaraharAyassa suA paMcasayAI kaliMgade sammi | koDisilA koDi muNI nivvANagayA Namo tesiM // 18 // ( prAkRta nirmANakAMDa ) dazaratharAjAke suta khe| deza kaliMga pAMcasaulahe / koTizilA muni koTipramAna / vaMdana karU jora juga pAna // 16 // zrIjinasenAcAryakRta harivaMzapurANa parva 53 meM hai ki Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimura praant| [13 "kRSNane cakraratnakI pUjA kI evaM sarva ratnoMse maMDita ho, anekadeva asura manuSyoMse maMDita ho, dakSiNa bharatakSetrakA vijaya kiyaa|||31|| bhATha varSa paryaMta kRSNane pratidina niravacchinna rUpase aneka bhoga bhoge, jina rAjAoMko vaza karanA thA vaza kiyA aura AThavarSake bAda ve koTizilA uThAne ke liye gae ||32||vh zilA atizaya vizeSako liye thI, karor3oM munirAja usase mokSa gae the isaliye vaha koTika zilAke nAmase prasiddha thii||33|| zilAke pAsa pahuMcakara pahale kapNane usakI tIna pradakSiNA dI, siddhoMko namaskAra kiyA aura aMtameM apanI bhunAoMse use cAra aMgula UMce taka uThAyA // 34 // vaha zilA eka yojana (4 kosa anumAna) uMcI, 1 yojana caur3I aura 1 yojana lambI thii| zrIraviSaNAcAryakRta padmapurANa parva 48 zrIrAma lakSmaNa zilAkI tarapha Ae / zilA mahAmanohara, usakI pUjA kI, tIna pradakSiNA dii| lakSmaNane NamokAramaMtra par3ha zilAko gor3e pramANa uThAyA, koTizilAkI yaatraakri| bahuri sammedazikhara ge| . noTa-koTizilA yadi yaha hai to yahAMse hI mArga sammedazikharakA hai ! barahAmapurase kaTaka hote khar3agapura hokara gomoha sTezana AtA hai vahIM sammedazikhara hai| hameM to yahI pratIta hotA hai ki yahI koTizilA honI cAhiye / (2) vijagApaTama jilA / isako vaizASApaTTanam bhI kahate haiM-yaha madarAsa aura vaMgAlakI khAr3Ike pAsa hai / yaha taTakI tarapha 110 mIla lambA va bhItarako Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] prAcIna jaina smAraka / 180mIla hai| madarAsa hAtemeM sabase bar3A jilA hai tathA mAratavarSa ke bar3e jiloMmeM eka hai / yaha 17222 vargamIla hai| cauhadI-pUrvameM baMgAlakhAr3I, uttarameM gaMjama jilA va baMgAlake kucha dezI rAjya haiN| pazcimameM madhyapradeza badakSiNameM godAvarI jilA hai| itihAsa-yaha jilA bhI kaliMga rAjyameM garbhita thaa| azoka rAjAne isako bhI vijaya kiyA thaa| mauryoMke pIche baiMgIke aMdhra rAjAoMne rAjya kiyA thA / aMdhoMke pIche pallavoMne san 220 I0 taka rAjya kiyA phira yaha pradeza kaliMgake prAcIna gaMga rAjAoMke hAthameM AgayA / veMgIke pUrvIya cAlukyoMne pallavoMko sAtavIM zatAbdIke prArambhameM bhagA diyA taba yahAM kaI sau varSoM taka cAlukya aura gaMga donoM vibhAjita pradezoMpara rAjya karate rhe| 10vIM zatAbdIke aMtameM taMjorake coloMne donoM rAjyoMko vijaya kiyA taba anumAna 100 varSa taka yahAM coloMkA adhikAra rahA, taba kaliMgake gaMgavaMzI rAjA jo coloMke adhikArameM yahAM zAsana karate the / 12vIM zatAbdImeM unhoMne svataMtra hokara sarva vijagApaTamako le liyaa| 15vIM zatAbdImeM ur3IsAke gajapati rAjAoMne adhikAra jmaayaa| pIche musalmAna adhikArI hue| yahAM pahale jaina bahuta the / liMgAyatoMne jainoMko apanemeM milA liyA / aba yahAM kevala 49 jaina haiN| jaina prAcIna sthAna yahAM rAmatIrthaka naMdAnoM meM haiN| yahAMke kucha prAcIna sthAna / (1) jayatI-tA0 gamapatinagara-nagarase uttara pazcima 8 miil| yahAM do prAcIna maMdira haiN| ekameM eka kamarA 12 phuTa varga hai Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 15 jisameM zikhara 16 phuTakA UMcA hai| ye donoM maMdira binA cUne ke - banAe gae the| yahAM kaI asAdhAraNa mUrtiyAM haiN| grAmavAle kahate haiM ki ye jainoMke maMdira haiM parantu khudAI dekhanese zaMkA hotI hai / loga kahate haiM ki yahAM jainoMkI bastI thI / kucha (2) naMdapuram - tA0 paTTaMgI yahAMse pazcima 15 mIla / - yahAMse sembalImuDa sthAnako jAte hue 3 mIla para eka bahuta hI prAcIna aura AzcaryakArI smAraka hai / eka choTA maMdira hai jisameM tIna nagna pASANakI padmAsana mUrtiyAM haiM jo ki jainoMkI vidita hotI haiN| (3) rAmatIrtham - tA0 bijagApaTama - yahAMse uttarapUrva 8 mIla / isa grAmake uttara do pahAr3iyA~ haiM jinameM bar3I 2 caTTAneM haiM, inameM se pAsavAlIko bor3IkoMDA yA bar3I pahAr3I kahate haiM / isa pahAr3I ke pazcimIya bhAgake mastaka para eka dhvaMza IMToMkA maMdira hai| jisameM jaina tIrthaGkaroM kI tIna mUrtiyAM khar3I haiN| ye 1 // phuTase 3 phuTa U~cI haiM, inakA zilpa bahuta svaccha hai / isa pahAr3Ike kucha adhika Upara jAkara eka bar3I nikalatI huI caTTAna ke nIce eka jaina - mUrti hai jo bahuta ghisa gaI hai / uttarakI tarapha pahAr3I para jina sthAnako "gurubhakta kuMDa" kahate haiM tIna pASANa haiM jinapara vaisI hI mUrtiyAM haiM / ina donoM pahAr3iyoM meM se -dUsarI pahAr3I duragIkoMDake pazcimIya bhAgapara eka bar3I nikalatI huI caTTAna ke nIce bahuta ghise hue jaina smAraka haiM jo pAnI par3ane se kharAba ho gae haiN| caTTAnapara eka choTI kAyotsarga nagna mUrti hai / isIke pAsa eka bigar3A huA lekha hai jisameM pUrvIya cAlukya rAjAkA varNana hai jo zAyada vimalAditya hai, jisane san 1011 se 1022 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] prAcIna jaina smAraka | I0 taka rAjya kiyA thaa| isIke pAsa do pASANa aura haiM unameM se ekapara dUsarI kAyotsarga jaina mUrti hai usake pIche Upara ko sarpakA phaNa hai| dUsarepara bhI aisI hI mUrti hai / ina donoMke Upara eka gola tIsarA pASANa hai jisameM eka padmAsana jaina mUrti hai / madarAsa purAtatva bhAgakI riporTa jisameM san 1919 taka ke phoTokA varNana hai unameM rAmatIrtha ke phoTo nIce prakAra haiM (1) naM0 sI 12, padmAsana jaina mUrti aura Asana gurubhaktakuMDake Upara | (2) naM 0 sI 13, bor3IkoMDake 3 AloMkA dikhAva IMTake maMdira sahita / (3) naM0 sI 14, durgA kuMDakI kAyotsarga mUrtikA dikhAva phaNa sahita / san 1918 kI epiguphIkI riporTase vidita huA-naM0 831 - lekha rAmatIrthakI durgApaMca guphAkI bhiitpr| pUrvIya cAlukya rAjA sarvalokAzraya viSNuvarddhana yahAM AyA thA / san 1905 ke naM0 302 lekhakI phira nakala lI gaI jisase pragaTa huA ki rAjamArtaMDa va mummadI bhImapadadhArI rAnA vimalAdisa bar3I bhaktise rAmakuMDake darzanako AyA / rAjAke guru dezIyagaNa ke muni trikAlayogI siddhAMta deva AcArya the / isase yaha jainadharmakA mAnanevAlA siddha hotA hai / naM0 832 gurubhaktakuMDapara khaMDita jaina mUrtike Asana para telagU meM lekha hai ki omArmArga meM cAvar3a boluke putra premI seThIne mUrti sthApita kI / Archeological survey r port of India. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [17 . san 1910-11 meM bhI rAmatIrthakA varNana hai-vizeSa yaha hai ki gurubhaktakuMDake pAsa 84 phuTa varga eka bar3A stUpa hai jo bauddhoMkA kahA jAtA hai / isake pUrva eka bar3A pASANa hai jisake nIce svAbhAvika guphA hai / isake bhItara eka pASaNa hai jisameM padmAsana jainabhUrti hai ( pleTa naM0 43 (2)) yaha mUrti zrI puSpadaMta bhagavAnakI hai, makarakA cihna hai / yaha mUrti bauddhastUpase bahuta prAcIna kAlakI hai| pleTa naM. 43 meM naM. 3 se 8 taka jainamUrtiyAM isa bhAMti haiM-naM0 3 arddha padmAsana akhaMDa, naM0 4 aI padamAsana, naM0 5 kAyotsarga paga nahIM, naM0 6 kAyotsarga, naM. 7 kAyotsarga paga khaDita, naM0 8 kAyotsarga akhaMDa / yahAM guphAoMmeM mUrti sahita maMdira haiN| (4) muruturI anakavalhIse uttara 3 mIla / grAmase 1mIla jAkara do pahADiyAM haiM ninapara pApANameM khude maMdira haiN| yahAM jaina mUrtiyAM dekhI jAtI haiN| () bhAmidIvAr3A-sarvasiddhi tAlukAse uttara pUrva 5 mIla / do prAcIna maMdira jainoM dvArA bane prasiddha haiM / (3) godAvarI jilaa| yaha madarAma nilekA uttarIya pUrvIya taTa hai / isakI cauhaddI isa prakAra hai uttara aura uttarapUrva-vijagApaTama, uttarameM madhyaprAMta, pazcimameM ninAma, dakSiNa pazcima kRSNA jilA / yahAM pUrvIya ghATakI sabase U~cI coTI pejakoMDa 4476 phuTa UMcI hai / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smaark| itihAsa-yaha nilA kaliMga aura veMgIke do prAcIna rAjyoMmeM zAmila thaa| prAcIna zAsaka aMdhra loga the, jinako azokane san I0 se 260 varSa pUrva vinaya kiyA thA parantu adhoMne pIche 400 varSake anumAna yahAM svataMtratAse rAjya kiyA / unakA rAjya bambaI va maisUra taka thaa| unake pIche tIsarI zatAbdIke prArambhameM pallava rAjAoMne rAjya kiyA, unamese do rAmAoMkI rAjyadhAnI kramase ellora aura pithApurammeM thI / sAtavIM zatAbdImeM yaha deza pUrvIya cAlukyoMke hAthameM AgayA, inhoMne apanA rAjya vinagApaTama taka bar3hAyA aura rAjamahendrIko rAjyadhAnI bnaayaa| sana 999meM ye cAlukya loga cola rAjyake AdhIna hogae / 12 vIM zatAbdIke madhyameM coloMkI zakti ghaTane lagI taba veMgImeM choTe 2 rAjA rAjya karane lge| terahavIM zatAbdIke aMtameM varAMgalake ganapati rAjAoMne rAjya kiyaa| inakA bala musalamAnoMke sAmane sana 1324 meM ghaTa gayA parantu musalmAnoMke haTa jAnepara veMgI dezameM koMDavida aura rAjamaheMdrIke rejo rAjA rAjya karane lge| 15vIM zatAbdIke madhyameM veMgI aura kaliMgadeza ur3IsAke ganapati rAjAoMke adhikArameM thAsan 1470 meM gulavargAke sulatAnane le liyaa| purAtattva-ellorake pAsa pejjUvegI aura denkulurumeM Tole haiM ye veMgIke bauddhoMkI rAjyadhAnIkA sthAna haiN| elorase uttara 24 mIla bauddhoMke smAraka haiN| yenagudena tA0ke arugAlA sthAnameM khudAI karanese ese makAna mile haiM / elora tA0 ke kanvarapukoTa aura korukoMDameM hinduoMkI mUrtiyAM khudI huI haiN| drAkSApuram meM upayogI lekha Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| jAnaneyogya sthAna / (1) Aryavattam grAma tAlukA kokonaDA-isako jainapAda kahate haiN| yahAM jaina smAraka haiN| yahAM bahutasI baiThe Asana jaina mUrtiyAM haiM / inakI aba koI pUjA nahIM karatA hai| (2) tAtipakatA nagaram-rAjAvaluse uttara 3 miil| isakI eka galImeM eka jainamUrti gale taka gar3I huI hai / mastaka puruSAkAra hai / yahAM vApikAeM haiM jinako jainavApo kahate haiN| (3) pithApuram-prAcIna piSThapuram-bar3A purAnA nagara hai| kokAnaDAse 10 mIla | alAhAbAdake zilAlekhake anusAra cauthI zatAbdImeM yahAM mahendra rAjA rAjya karatA thA / isa nagarakA nAma aihola (vInApura)ke zilAlekhameM bhI AyA hai| nagarakI mukhyagalImeM eka tarapha tIna bar3I beThe Asana jaina mUrtiyAM virAjita haiM jinako loga sanyAsI devalu kahate haiM aura pUjate haiM / eka melA bhI garmaRtumeM bharatA hai| (4) drAkSArAmana-tA0 rAmacaMdrapuram-yahAMse dakSiNa 4 mIla / isako dakSiNa kAzI kahate haiM / yahAM bhImezvarasvAmIkA bar3A maMdira hai| isake uttara eka pASANameM baiTe Asana jaina tIrthakarakI mUrti aMkita hai / isapara purAnA lekha hai (naM0 271 san 1893 epigrAphI riportt)| isa mUrtikA phoTo san 1919meM purAtattva vibhAgane liyA thA naM0 519 / (5) nedunUru-tA0 amalApuram tathA (6) Atreyapuram vahI tAlukA-yahAM jaina smAraka haiM / bahuta bar3I jaina mUrtiyAM haiN| jainiyoMka banAe 2 bar3e kUpa haiN| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] prAcIna jaina smAraka | (7) gallapa laMDAma - kA konaDAse dakSiNa pazcima 8 mIla | AryavattamakI ghATImeM kucha jaina smAraka haiM / aise hI jainasmAraka kAkonaDA tAlukA (8) yendAmuru aura (9) zIlameM haiM tathA pithApurama ke (10) jalluru sthAnapara haiM / (11) kAjaluru - rAmacandrapuramse dakSiNapUrva 10 mIla / yahAM sarovara ke konepara do jaina mUrtiyAM haiM / (12) mAcapuram - rAmacaMdrapuramse pazcima uttara 4 mIla | yahAM do prAcIna jaina maMdira haiM / (13) peMdAmuru-unDI se dakSiNa pUrva 4 mIla / yahAM cola rAjAkA banAyA eka maMdira hai / usake pUrva eka jaina mUrti hai / (8) kRSNA jilA / yahAM 8498 varga mIla sthAna hai / cauhaddI - pUrva meM baMgAla khAr3o, pazcimameM nijama rAjya aura jilA kuranUla, uttarameM godAvarI, dakSiNa meM nellora / itihAsa - yahAM ke prAcIna zAsaka aMdhaloga the unhoMne amarAvatI meM eka stUpa banavAyA hai / unake sikke milate haiM / unake pIche 7 vIM zatAbdI ke anumAna pUrvIya cAlukyoMne rAjya kiyA / unake khudAe hue guphA maMdira undAvallI va anya sthAnoM para haiM / san 999 ke anumAna cola rAjAoMne rAjya kiyA / unake do zatAbdI pIche gajapati vaMzane 16 vIM zatAbdI meM musalamAnoMne -adhikAra kiyA / kRSNA jileke gajaTiyara (san 1883 ) se vizeSa itihAsa yaha vidita huA hai ki yahAMke nivAsI adhikatara drAviDa Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [21 bhASA telugU bolate haiN| ye vAstavameM prAcIna tUrAnI loga haiN| inake sambandhameM vizama kolDavela sAhaba kahate haiM ki AryoMke bhAratameM Aneke pahale inakI sabhyatA bahuta unnati para thii| vartamAnameM jo upajAtiyAM haiM ve 2500 varSase hI ho saktI haiN| yahAM cIna yAtrI huinasAMga san 640meM AyA thaa| vaha yahAMke bauddhoMke dhvaMza honepara zoka karatA hai / yahAM bauddhoMkA nAza bahuta kucha jainoMne kiyA thA phira brAhmaNoMne bhI kiyA kyoMki huinasAMgakI yAtrAke pIche 600 varSa taka kRSNA jilemeM jaina loga pAe jAte the / dharaNIkoTAke jaina rAnAoMke nAma kaI zilAlekhoMmeM mile haiM jinameM se bahuta upayogI vaha zilA lekha hai jo guMTUra tAlukeke yanamaDala grAmakI galImeM milA hai / lekhameM nIce likhe chaH rAjA oMke nAma haiM / (1) koTa bhImarAya / (2) koTa ketarAya san 1182, (3) koTa bhImarAya dvi0, (4) koTa ketarAya hi0, san 1209 / (1) koTa rudrarAya / (6) koTa vetarAya / tR. ____aMtima rAjA koTa vetarAyane varaMgalake rAjA ganapatideva aura rAnI rudrammAkI kanyA ganapanabAko vivAhA thaa| ganapatidevane san 1190se 1258 taka varaMgalameM rAjya kiyaa| isane varaMgalake cahuMora pASANakI bhIta banavAI thI tava nagarakA nAma thA eka zilAnagaram / yaha rAjA jainiyoMko kaSTadAyaka thaa| isane isI yuktise apanI kanyA jaina rAjAko vivAhI thii| isa kanyAse jo pratAparudra putra huA usane mAtAkA brAhmaNa dharma pAlA / pratAparudrake samayameM jainI yahAMse cale gae, mAtra brAhmaNa rhge| kahate haiM ganapatidevane jainiyoMko telake kolhuoMmeM dabAkara mArA thaa| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22] prAcIna jaina smAraka / purAtatva-tA. sattana pallemeM amarAvatIpara bauddhoMkA stUpa hai| yahAMke zilAlekhoMse pragaTa hai ki amarezvara maMdira yA to bauddhoMkA hogA yA jainoMkA hogA / isa maMdirake pAsa kaI TIle haiM jinameM ina donoMke smAraka hosakte haiN| tejotI tAluke meM caMdabolu eka bahuta prAcIna sthAna hai / eka maMdira va bauddhoMkA TIlA hai| yahAM soneke sike mile haiM / boDastUpa jaggaryapeTa aura guDivADameM haiM / bhaTTimotumeM bauddhoMkA suMdarastUpa hai| yahAM eka sphaTikakI piTArIma eka haDDIkA bhAga milA hai| venukoMDa tAlukAmeM bahutase zilAlekha mile haiN| yahAMke mukhya sthAna / (1) guDivADa nagara-tA0 guDivADa / yaha bahuta prAcIna sthAna hai, eka dhvaMza bauddha stUpa dekhA jAtA hai / isake madhyase 4 piTAre mile the| pazcimakI tarapha eka bahuta sundara jainamUrti hai| kucha aura dUra jAkara eka bar3A TIlA hai jo nagarakA purAnA sthAna hai / yahAM bar3e 2 patthara va dhAtukI vastue~ va aMdhroMke sike mile haiN| (2) guMtUpallI-tA0 ellora-eka grAma ellora nagarase uttara 24 mIla / pazcimakI ora bahutase smAraka haiN| choTI pahAr3iyoMke samUhameM bauddhoMke pattharameM kaTe maMdira haiM jo san I0 se 100 varSa pahaleke hoNge| eka caitya guphAmeM hai jahAM aba bhI yAtrI Ate haiN| yahAMke loga kahate haiM ki yahAM pahale guMtapallIke sthAna para eka nagara thA jisako jainapuram kahate the (noTa- yahAM avazya khodenese jaina smAraka mileNge| (3) jaggayA peTa-tA0 naMdigrAma / yahAM pahale velabolu nagara thA / bauddhastUpa 66 phuTa caur3A hai| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [23 (4) dharaNIkoTA tAH sattenapallI-yahIM amarAvatI nagara va dharaNIkoTA grAma hai| yaha prAcIna nagara dhanakacaka hai| yaha mahArAja mukaMti yA trilocanapallavakI rAjyadhAnI thii| yahAM bahutase sike pahalI zatAbdIke mile haiM / prAcIna nagarakI baDI bhIta hai| purAnI IMTe milatI haiM, yaha guntUrase 20 mIla hai, kilemeM do purAne lekha haiN| jainoMke samayameM yaha kilA mukatezvara rAjAne banAyA thaa| isakA nAma mukatIrAjA prasiddha hai| zAyada yaha dUsarI tIsarI zatAbdIkA pallava rAjA ho / yahAM yaha kahAvata prasiddha hai ki yahAM jaina aura brAhmaNoMmeM bahuta bar3A zAstrArtha huA thA taba brAhmaNoMne maMtrabalase jainiyoMko harA diyaa| usa samaya jainiyoMkA nAza kiyA gyaa| dharaNIkoTA aura amarAvatIke madhyameM nadIke taTapara eka choTI imArata hai jo jainamaMdirasA mAlUma detA hai / yahAM kaI lekha sthAnIya jaina rAjAoMke vaMzake mile haiM unameMse eka staMbha hai jo amerazvaram maMdirake gopuramke pazcima hai| yaha staMbha koTaketa jaina rAjAkA san 1182kA hai| yahAM gopuramake pUrva kaI jainamUrtiyAM virAjita haiM jinako hiMduoMne maMdirake bAhara rakha diyA hai| . (5) panidema-sattanapallIse uttarapUrva eka grAma / yahAM tIna dAnake lekha mile haiM / eka grAmake pUrva eka pASANa staMbhapara hai| san 1231 dAtAra koTaketa rAjA (jainI) / grAmake pazcima eka TIlA hai jisako dIdAla dIna pAlema kahate haiN| (6) paTTamakkema-grAmake pUrva eka staMbhapara do lekha haiM / eka san 1160 koTa gaMdhaya rAjAkI mahArAnI bhUtamAdevIkA dAna / dusarA san 1175kA hai noTa-yaha jaina rAnI mAlUma hotI hai| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 ] prAcIna jaina smAraka | (7) amInAbAda - phiraMgIpum - tAlukA sattenapallIke dakSiNa pUrva kone meM jahAM sar3aka gaMTUrase narasaravapeTako gaI hai / kinAre 2 koMDaviDu parvata mAlA calI gaI hai| yahAM bahuta se grAma haiN| amInAbAdake cAroM tarapha kaI maMdira haiM jinameM do prasiddha pahAr3I UMcAI para haiN| ye jainiyoMke mUlameM mAlUma hote haiM / inameM sundara khudAI hai / yahAM bahutase zilAlekha haiM / eka ammavAruke maMdira meM grAmake pazcima hai san 1992 kA / maMdira ke uttara kaI lekha haiM unako par3hA nahIM gayA / (8) pehU palalakalUra - tA0gaMTUra uttara ora riGgasar3aka pAra eka pahAr3I hai / isa grAma ke pAsa eka jainapAda hai jisapara eka mUrti khar3I huI hai| nIce ke hiraNakA cihna hai / dAhine hAtha meM talavAra hai / noTa- zAyada yaha koI devIkI mUrti ho, mastakapara tIrthaMkara kI mUrti ho / (9) hADIkoDa - gaMtUra se uttara 10 mIla / isa grAmameM prAcIna maMdira va lekha haiM / eka maMdirako bauddha yA jainoMne banAyA hai kyoMki abhI bhI bauddha yA jaina mUrtiyAM milatI haiM / . (10) nidamarU - tAdIkoMDase Age jAkara dAhinI tarapha nIrakoMDakI prasiddha pahAr3I hai / tulaturu grAmakI tarapha jAte huai UMcAI para eka jainapAda hai| khetoM meM eka jaina va do tIna bauddha mUrtiyeM grAmake AsapAsa milatI haiN| (11) amarAvatI - tA0 gaMtara- kRSNAnadI ke dakSiNa taTapara / isIke dakSiNa dharaNIkoTAkA prAcIna nagara thaa| yahAM bahuta sundara buddhastUpa hai jisapara brAhmI akSaroM meM lekha hai / (12) malaTIprolu-tA 0 tenAlI - yahAM bauddhastUpa 132 phuTa vyAsakA hai jisameM se tIna piTArI javAharAta va prAcIna haDDI Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [25 nikalI thI jo madarAsake myUjiyamameM haiN| yahAM pAlImeM 9lekha haiN| (13) koTTapatam-ongolItA0-onagolI nagarake dakSiNa pUrva / yaha grAma komaTI logoMkA mUla sthAna hai| (14) udavallI-tA. gaMtUra / yahAM guphAeM haiM / (15) koMDabiDa-tA0 narsarvapeTa-yahAM pahAr3I kilA hai / 9 // mIlakI lambI pahAr3I hai| grAmake pUrva sabase U~cI coTI hai| isapara caraNapAdukA hai| musalmAna ise bAbA Adamake caraNa kahate haiN| yahAM kileke eka dvArapara jaina khudAI hai| yahAMpara 12 vIM zatAbdImeM ur3IsAke rAjA gajapati vizvambharane kilA banavAyA thaa| (16) gokanakoMDa-tA0 vinukoMDa / yahAMse uttarapUrva 10 mIla, guldakammA nadIke taTapara / yahAM grAma aura nadIke madhyameM pahAr3I hai jisapara prAcIna maMdira hai va guphAe~ haiN| (17) ipuru-tA0 vinukoMDase 13mIla uttara / yahAM bahuta khaMDita jIrNa maMdira haiM va zilAlekha haiM / eka san 1278 kA hai, khudAIkI jarUrata hai| (18) pejjucerukurU-tA; bapatalu / yahAM bahutase zilAlekha haiN| eka taH 1209 I0kA dharaNIkoTake jaina rAjA veta mahArAjakA hai| (19) tenAlI-tA. reyallI duggiralake dakSiNa / nijAmapatama naharake Upara vasA hai / yahAMke maMdiroMmeM tIna cAra lekha haiM tathA rAmaliMgezvara ke maMdirameM eka bar3I mUrti bauddha yA jainakI hai| (20) rAvulapADu-sA nNdigaam| isa mAmake dakSiNa pAMca lekha haiM / ekameM koTa guNadhara rAnAkA dAna maMdirako hai / yaha dharaNIkoTake jaina rAnAoMmeM se eka hai| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] prAcIna jaina smAraka / (21) vajavAdA nagara - yaha pahAr3iyoMse ghirA hai| nagarake dakSiNa eka parvata hai / do pASANakI mUrtiyeM pazcimI pahAr3Ipara va eka mUrti pUrvIya pahAr3I para milI haiM / ye zAyada jainadharmakI haiM / khudAI se mAlUma hotA hai ki yahAM pahale bar3A prAcIna nagara thA / 11 vIM zatAbdIke 47 lekha mile haiM / (22) ko kirenI- naMdigAma tA0 se pazcima uttara 36 mIla | munagala z2amIdArIse dakSiNa pazcima prAcIna jaina nagarake smAraka haiM / (23) udukoMDa yA udukoTa - naMdigAma se pazcima 30 mIla eka pahAr3I kilA hai / pahAr3a para sarovara haiM / pAnI bahuta bar3hiyA hai| gAMvavAle jaba pAnI lete haiM taba eka paisA DAla dete haiN| yahAM bahuta gaharI va bar3I guphAeM haiM / (24) poMDugoru - dAcipallIse uttara pazcima 7 mIla | yahAM haidarAbAdakI sar3aka kRSNAnadIko pAra karatI hai / yahAM jaina dhvaMza sthAna hai / nadIke nijAma rAjyakI tarapha prAcIna jaina smAraka haiN| (25) narsa pelI - tAlukA / yahAM prAcIna maMdira haiN| eka ziva maMdira hai jo pahale jainoMkA thA / madarAsa purAtattva vibhAga dvArA nIce likhe phoTo va citra lie gae haiM (1) naM 0 sI 0 1 - ber3AvAdeke eka bar3e jainastaMbhakA citra / (2) naM0 sI0 2 - guDivADakI jainamUrtikA citra | (3) naM0 sI0 3 - eka kAyotsarga jainamUrtikA phoTo jo djavAda ke myUjiyama (ajAyabaghara ) meM hai / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 27 (4) naM0 sI0 5 - eka pASANa stambha bejavAdA jisake cAroM ora mUrtiyAM haiM / kRSNA jileke gajeTiyara pRSTha 268 meM hai / " yadyapi isa samaya yahAM koI jaina yA bauddha nahIM haiM parantu prAcInakAla meM inake astitvake bahuta cihna milate haiM / hinduoMmeM kaI rotiyeM aisI pracalita haiM jinakA sambandha jaina tattvoMse hai / vedoMmeM sUrya, vAyu va agnikI pUjA hai, unameM mUrtipUjA nahIM hai / jaba brAhmaNa uttarase yahAM Ae taba unhoMne bauddha aura jainoMko yahAMse bhagA diyA / brAhmaNadharmakI sAdagI jAtI rhii| brAhmaNa purANa 8 vIM va 9 vIM zatAbdI meM likhe gae the / (5) nellora jilA / yahAM 8761 vargamIla sthAna hai / cauhaddI yaha hai - pUrva meM baMgAla khAr3I, dakSiNa meM ciMgalapeTa aura uttara arkATa, pazcimameM pUrvIyaghATa, uttara meM gunta / itihAsa - tAmIla zilAlekha kahate haiM ki 12 vIM zatAbdI tuka yaha cola rAjyakA bhAga rahA hai taba unakA patana huA aura 13 vIM zatAbdI ke madhya meM yaha jilA madurA ke pAMDya rAjAoMke adhikAra meM gayA phira telugu cor3a rAjAoMke hAthameM AyA jo varaMgalake kAkatiyoMke nIce rAjya karate the / 14 vIM zatAbdI meM vijayanagara ke hindU rAjAoMne kabajA kiyaa| isa vaMza ke sabase bar3e rAjA kRSNarAyane udayagirikA kilA san 1912 meM leliyA / san 1968 meM musalmAna Agae / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] prAcIna jaina smAraka / purAtantra - yahAM udayagiripara pahAr3I kilA va prAcIna dhvaMza haiN| nellora jilekI uttara aura khAsakara ongole ke pAsa bahutasI jaina mUrtiyAM va anya smAraka dekhe gae haiN| khAsa nellora meM bhI kalekTara kI kacaharI ke sAmane tAlAva khodate hue eka jainamUrti milI thI / yahAMke gajaTiyara ( san 1873 ) meM likhA hai ki Aryan logoMne sIr3hI kaumoM ko jiitaa| sIdI jAtiyoMne uttara bhArata se prAcIna drAvir3a logoMko bhagA diyA / drAvir3a logoMne dakSiNa meM apanI svataMtratA sthira kI, deza aura vasatI sthApita kiiN| sabase prAcIna telugU vyAkaraNakA lekhaka kanva hogayA hai jisane cAlukya vaMzake aMdhrarAjAkI AjJA se vyAkaraNa likhI thI / isa rAjAkA pitA kRSNAnadIpara zicakolam meM rAjya karatA thA / phira usane apanI rAjyadhAnI godAvarI nadI taTapara badalI / yaha rAjA san I0 se kaI zatAbdI pahale hogayA hai 1 yahAM kucha sthAna | (1) AtmakUra - nellora se pazcima uttara 25 || mIla / saMgamake pazcima 8 mIla / nagara ke pazcima pahAr3Ipara eka pASANakI jainamUrti hai / (2) mahimAlUru - AtmakUrase pazcima 8 mIla / grAmake dakSiNa jainiyoMke prAcIna nagara budapAdakA sthAna hai / madarAsa sarkArI purAtattva vibhAgane san 1921-22 meM isa jileke nIce likhe phoTo liye (1) naM0 708 - nellora ke veMkaTagiri kAleja meM sthApita eka jainamUrtikA citra / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~ madarAsa va maimUra paant| [29 (2) naM0 709-nellorake lakSmInarasiMha svAmI maMdirameM sthApita eka jainamUrtikA citra / ___ (6) kur3ApA jilaa| yahAM 8723 vargamIla sthAna hai| cauhaddI-uttarameM kuranUla, pUrvameM nellora, dakSiNameM uttara arkATa aura maisUra, pazcimameM avantapura / itihAsa-yaha 11 se 13 zatAbdItaka taMjorake cola rAnAoMke AdhIna thaa| 14 vIM zatAbdImeM vijayanagarake rAjAoM ke hAthameM aayaa| purAtatva-yahAM pennerakI ghATImeM itihAsase pahaleke pASANake zastra mile haiN| som pillI aura kAdirImeM prasiddha hiMdU maMdira haiN| mukhya sthAna / / (1) dAnabulapAda-yahAM prAcIna jaina maMdira haiM jo khodanese mile haiM / telugRmeM zilAlekha bhI haiN| pennAranadIke vAeM taTapara jammalu maduga nAmake nagara tAlukAse karIba 5 mIla yaha choTAsA grAma hai| yaha grAma eka bahuta UMce va bar3e TIlepara basA hai| yaha bahuta prAcIna sthAna thA jisakA pramANa eka zilAlekha hai jo nikaTavartI grAma devaguDIse milA hai| isameM likhA hai ki yahAM eka jainamaMdira thA / khudAI karanese jainasmAraka mile haiM va do andhra rAjAoMke sikke prApta hue haiN| khudAI karanepara eka maMdira 11 phuTa varga milA hai jisakI bhIte 2 phuTa 9 iMca moTI haiN| iMTe bahuta purAnI eka phuTa 9 iMcakI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smAraka / cauDI va 4 iMca moTI haiN| maMdirake bhItara eka vizAla kAyotsarga jainamUrti milI hai jo ghuTanoMse 9 phuTa 7 // iMca U~cI hai| pagoMke nIce pASANakA Asana hai / aisI hI dUsarI mUrti hai vaha ghuTanoMke vahAM khaMDita hai / pASANa sapheda cUnekA sA hai, isI pASANakI aura bhI mUrtiyAM milI haiN| maMdirake bhItarakI vedIke sAmane bAharako eka bahuta sundara zveta pASANakA staMbha milA hai, Asana gola hai, yaha 2 // phuTa U~cA hai, cAroM tarapha cAra baiThe Asana jaina tIrthakaroMkI mUrtiyAM haiN| haraeka tarapha eka siMhapara eka2 yakSa khar3e haiN| isImeM maMdirake sAmane hI jo mukhya tIrthakarakI mUrti hai usapara pAMca phaNakA nAga hai| Asanake nIce hAthI bane haiM, uparake konepara lekha hai jisakA bhAva yaha hai "svasti-aizvaryazAlI nittyavarSane (jisakA nirdoSa rAjyakIya yaza vyApta hai aura jo sadA hI bar3A balavAna hai ) isa pASANastaMbhako zAMtinAtha bhagavAnake mahAna abhiSekotsavake harSameM banavAyA / biSa itanA viSa nahIM hai, jitanA viSa devadravya hai| jo isa devadravyarUpI bhayAnaka viSako letA hai usake putra, pautra saba naSTa hote haiN| viSa to mAtra eka hIko mAratA hai|" yaha mUrti ardha padmAsana hai| ima iMToMke maMdirase 15 phuTa dakSiNa dUsare maMdirakI pASANakI bhI haiM / isa maMdirakA nakazA vijayanagarake maMdirase milatA hai va ina donoMkA samaya bhI ekasA hai| IMToMkA maMdira isase kaI zatAbdI pahalekA hai| isameM mahA maMDapa hai jisake cAra khaMbhe haiN| maMdirameM pratimAkI vedIkA Asana 2 // phuTa lambA hai / aise kaI Asana isa maMDapake bhinna sthAnoMpara haiN| isa maMDapake sAmane Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [31.. eka pASANa hai jisapara eka choTAsA lekha hai jo apUrNa hai / mAtra itanA par3hA gayA " aizvaryazAlI vadevA mhaaraajaa"| maMDapake sAmane caurasa cabUtarA hai jahAM eka pASANameM cAra baiThe Asana jaina tIrthakara yakSa sahita (citra naM. 1 ) hai| nIce citra sahita Asana (citra naM0 2) hai va choTA stambha (citra naM. 3) 3 // phuTa UMcA hai| isake UparI bhAgameM baiThe Asana jaina tIrthakara nAgaphaNa sahita haiN| isake nIce svastikakA cihna hai jisase yaha supAzvanAthajIkI mUrti hai| isake nIce bhAgameM do lekha haiN| pahalemeM hai "kanakakIrtideva Adi seThIkA guru...." dUsaremeM hai niSIdhikA (samAdhisthAna) Adi seThIkI jo vallavasiMgI seThIkA putra thaa| yaha anaMtapura jileke penugoMDe sthAnakA nivAsI thA jo maisUrake digambara jainoMkI vidyAkA kendra thA / (Digambar Jain iconography Indi. Ant. Vol. XXXII 1903 p. 451). isa dUsare maMdirake dakSiNa tIsare maMdirakI nyU milatI hai| maMdirake bhItoMke pAsa caurasa plaipTara 5 // phuTa lambA (citra naM. 4) mahA. maMDapake pAsa eka baiThe Asana jai| tIrthakarakI mUrti mastaka rahita 2 phuTa 8 iMca UMcI hai| pazcimakI tarapha kucha dUra eka kAyotsarga jaina tIrthakara haiM (citra naM. 6) paga khaMDita haiM / yaha pAMca phuTa 3 iMca UMcI hai| IMToMke maMdirase pUrva 42 phuTakI dUrIpara eka caukora cabUtarA hai jisapara eka staMbha korA huA do Ale sahita hai / yaha 2 phuTa 7 iMca UMcA tathA citra naM0 4ke samAna hai / nIceke AlemeM do baiThe hue punArI haiM tathA Uparake AlemeM eka baiThe Asana jaina tIrthakara haiN| bIcameM siMhakA cihna hai, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] prAcIna jaina smAraka | zilA lekha hai usameM likhA hai "yaha pennagoDeke boI seThIke putra honnI seThI aura usakI strI virAyIkI niSIdhikA ( maraNa smAraka ) haiN| kucha phuTa dUra pAMca khude hue va lekhasahita pASANoMkI katAreM haiM - bAMI taraphakA pASANa 4 || phuTa U~cA haiM usameM baiThe Asana tIrthaGkara haiM, kalazakA cihna hai, pIche lekha hai" usa AcAryakI niSidhikA jo kurumA rinA tIrthase sambandha rakhate haiM parokhya vimaya ( eka jAti) ke hampavene sthApita kI / dUsare pASANa meM bhI baiThe Asana tIrthaGkara haiM / 1 tIsare pASaNa ke pIche eka khaMDita lekha hai / cauthe pASANa meM baiThe hue tIrthaMkara haiM / lekha yaha hai "pennugoMDeke vaizya vijayannAkI putrI mamagavekI niSIdhikA" pAMcavAM tathA aMtima pASANa (citra naM0 7) sabase UMcA hai / yaha 6 phuTa tIna iMca lambA hai / isake tIna bhAga sAmanekI tarapha haiM | kalazakA cihna hai / nIceke bhAgameM ghur3asa1 vAra hai, bIca meM namaskAra karatA huA pujArI hai / UparI bhAga meM baiThe hue tIrthaGkara haiN| donoM bagala meM tathA pIche lekha haiM / pahale lekhameM hai - " mahA yoddhA daMDAdhipati ( senApati ) zrIvijaya apane svAmIkI AjJA se 4 samudroMse veSTita pRthvIpara rAjya karatA thA jisane apane prabala tejase zatruoM ko dabAyA va vijaya kara liyA thA / anuyama kavi zrI vijayake hAthameM talavAra bar3e balase yuddha meM kATatI hai aura ghuDasavAroMkI senA ke sAtha hAthiyoMke bar3e samUhako prathama haTA kara bhayAnaka sipAhiyoMkI katArako khaMDita kara vijaya prApta karatI hai / bali vaMzake AbhUSaNa narendramahArAjake daMDAdhipati zrIvijaya jaba kopa karate haiM parvata parvata nahIM rahatA, bana bana nahIM rahatA, jala jala nahIM rahatA - Adi / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [33 (2) dusarAlekha hai-'isameM zAstrAbhyAso ninapada nutiH' Adi hai arthAt jabataka mokSa na ho tabataka hamako zAstrakA abhyAsa, minendrakI bhakti, sadA Arya puruSoMkI saMgati, uttama caritravAloMke guNoMkI kathA, parake doSa kahane meM mauna, sabase priya va hitakArI vacana bolanA va AtmatatvakI bhAvanA prApta hoN| zAkA 1319 Izvara varSa meM phAlguNa sudI ekama somavArako....seTIkI niSidhikA.... kalyANa ho| (3) tIsare lekha meM hai-anupama kavizrI vijayakA yaza pRthvImeM utarakara AThoM dizAoM meM zIghra phaila gayA....au zrI vijaya tumhArI bhunA jo zaraNAgatako kalpavRkSa tulya hai, zatru rAnArUpI tRNake liye prasiddha bhayAnaka agnivana tulya hai, va premake deva dvArA lakSmIrUpI strIke pakar3aneko jAla tulya hai isa pRthvIkI rakSA kre| ____ " o daMDanAyaka zrI vijaya, dAna va dharmameM sadA lIna tuma samudroMse ve usa pRthvIko rakSA karate hue cirakAla jiivo|" yahAM kucha khudAI aura honekI jarUrata hai| dAnuyalAIke uttara 12 mIla peja muDiyamameM eka vIrabhadrakA maMdira hai, usameM sadAziva rAnAkA lekha hai| isameM eka bAtakA aitisika pramANa hai ki isa ora vijayanagarake rAjAoMne apanA mahatva sthApita kiyA thaa| vijayanagarameM aba bhI bahutase jaina maMdira haiM yaha bAta prasiddha hai tathA vijayanagarake koI rAnA aitihAsika dRSTise mUlameM jainavaMzana na the isase ve jaina maMdira isa vaMzake Aneke pUrvake haiM-unako sakar3oM varSoM se bhulA diyA gayA hai| unameM mUrtiye nahIM haiN| satra 3 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] prAcIna jaina smAraka / naSTabhraSTa haiM / (lekhaka A. Rea e0 rI sAhaba Archeological survey Report for 1905-6) madarAsa epigrephIke daphtarameM sI0 8 naM0meM yahAMke eka jaina maMdirakA nakazA hai / tathA nIce likhe phoTo haiM (1) naM0 sI 24 dabe hue maMdirakA nakazA / (2) naM0 sI 25 jaina muurti| (3) naM0 sI 26 dabe hue nainamaMdirakA dakSiNa puurvbhaag| (4) naM0 sI 109 jaina pASANa mUrti / (7) karanUla jilA / yahAM 7578 vargamIla sthAna hai| cauhaddI yaha hai-uttarameM nadI tuMgabhadrA aura kRSNA, uttara pUrva guntara, pUrvameM nellora, dakSiNa meM kur3ApA aura anaMtapura, pazcimameM belaarii| ' itihAsa-yaha nilA cAlukya, cola, gaNapati rAnAoMke adhikArameM rahA hai / 16 vIM zatAbdIke anumAna vinayanagarake sabase bar3e rAjA kRSNarAyane sarva pradezapara adhikAra kara liyA thaa| pIche musalmAnoMkA kabanA ho gyaa| purAtattva-yahAM Dolmens samAdhi sthAna saba kumbum bhAgameM pAe jAte haiM jahAM kisI samaya jainoMkA bar3A prabhAva thA / nIce likhe sthAnoMpara milate haiM (1) mArakApura tAlukAmeM ekoDa plemameM grAmase uttara iMdrapallIkI tarapha do tIna mIlataka pahAr3iyoM ke madhyameM aise samUha haiN| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 35 (2) kumbamke dakSiNa anumulapalImeM garutavaramakI sar3akake pAsa eka aisA sthAna milA hai| (3) vAsanapallI - grAma ke pUrva do sthAna haiM / (4) kumbam tA0 ke jala palaceruvake grAma mallupuramameM / Amake pUrva 1 mIla 12 sthAna haiM / (5) kumbamse dakSiNa pazcima 17 mIla naravAmeM bhaMgaminAsa TIleke pAsa cAra sthAna haiM / kumbamke uttarapUrvaM yacavaram meM eka ghATI meM vasanapallI va dUsare grAmoMmeM jahAM jainadharmadhArI prAcIna kurnAma loga rahate the aise sthAna mile haiN| potarAjuturuke dakSiNa kucha pASANake TIle eka pahAr3I ke pAsa haiM inako loga jainiyoMke samAdhisthAna kahate haiM / cUmayacavarama ke pazcima eka nadI bahatI hai jisakA nAma hai cerubupayavagu | isake taToMpara eka prAcIna maMdirake pASANa aura iMToMke dhvaMza jamIna ke nIce gar3e haiM isIke Upara eka choTe maMdirakA dhvaMza hai / yaha maMdira prAcIna jainiyoMkA hai jinakI bastI gajjanapallI aura merumeM adhika thI / nallumalaIpara zrI zailam meM purAne kile va makAna va nagarake dhvaMza haiM jo batAte haiM ki ati prAcInakAlama yahAM vaibhavazAlI jAtiyAM rahatI thIM / zrI zailam aura ahauvilammeM hinduoM ke prasiddha maMdira haiM / yahAMke sthAna | (1) jagannAthaghaTTa - erramalI pahAr3IkA zikhara tA0 ramallakoTameM hai / isapara eka maMdira hai / yahAM pahale eka jainamUrti thI aisA kahA jAtA hai / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] prAcIna jaina smAraka / (4) bilArI jilA / yahAM 5714 vargamIla sthAna hai / cauhaddI hai - uttara pazcima - tuMgabhadrA nadI, pUrva meM kurnUla aura anaMtapura jilA / dakSiNameM maisUra / itihAsa - yahAM pahale aMdhravaMzI rAjA rAjya karate the / unake pIche cauthI zatAbdI meM kAdamboMne rAjya kiyA / inakI rAjyavAnI bambaI hAteke uttara kar3Ane nagara vanavAsI para thI / inakA dharma jaina thA / ( Who were Jains by religion ) unake mukhya nagaroMmeM eka zahara uccazRMgI harpanahallI tA0 meM hai| yahAM se 4 mIla anajI para maisUra sTeTameM eka zilAlekha cauthI zatAbdI kA hai / yaha batAtA hai ki kAdamboM aura kAMcIke pachavoMmeM bar3A yuddha huA thA / chaThI zatAbdIke madhya meM cAlukya vaMzI rAjA kIrtivarmana (san 166 - 197 ) ne dabA diyA / cAlukya vaMzI rAjA mUlameM jaina the (were originally Jains) pIche hindU hogae | inakA mukhya nagara bIjApura jilemeM bAdAmI (vAtaMpI) hai / yahAM rASTrakUToMne dazavIM taka, gaMgoMne dazavIM meM phira pazcimIya cAlukyoMne 11 vIM zatAbdI meM rAjya kiyA / kamasekama velArI jile kA eka bhAga cAlukyoMke punaH sajIvita rAjyazAsana meM avazya AgayA thA kyoMki tela dvi0 ne kuntaladezako le liyA thA jisameM hambI aura 'kurugalu zAmila the / tathA isa rAjA ke zilAlekha bAgalI maMdira meM tathA huDagallI tA0ke kogalI jaina maMdira meM haiM / anumAna san 2070 taka inakI rAjyavAnI kalyANI (rAjya ninAma) meM rahI / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 37 aura zAyada 11 vIM zatAbdI meM hI ve bahuta sundara maMdira cAlukya DhaMgake, jinameM bahuta mahIna khudAI hai va prazaMsA ke pAtra haiM, haDagalI aura harapanahallI tA0 meM banAe gae the| isI samaya meM kucha jaina maMdira bhI banAe gae the, aisA vidita hotA hai / yadyapi hampIkA eka jaina maMdira jisako gaNimitI maMdira kahate haiM san 1385 taka nahIM banAyA gayA thA / kogalIkI jaina vastI (maMdira) meM hoya mAlavaMzake vIra rAmanAtha ke do lekha haiM / san 1336 meM tuMgabhadrA nadIke taTapara vartamAna hampIgrAmake nikaTa prasiddha vijayanagara nAmakA zahara basAyA gayA thA ! vijayanagara ke rAjAoMne 200 varSataka sarva dakSiNa bhAratako milAkara rAjya kiyA aura musalamAnoMko 1965 taka roka rakkhA | jaina loga - aba khAsakara belArI, haDagallI aura harapanahallI tAluke meM haiN| unakI saMkhyA bahuta thor3I hai, yadyapi unake maMdiroMke khaMDahara dezabhara meM chitare par3e haiM / ve batAte haiM ki jainiyoMkA dharma pUrvameM yahAM bahuta vistAra meM phailA huA thA tathA unake dharmakA asara jilebharake dhArmika jIvanapara bahuta gaharA thA / ( Show how widely their faith must formerly have prevailed, their influence was deep on religious life of distrial). aba isa dharmako bhulA diyA gayA hai / hosapeta aura hirehalumeM kucha bogAI jaina kuTumba haiM jo pItalakI vastueM banAte haiM / purAtatva - itihAsa samayake pUrvakI vasatiyAM aura zastra madarAsake aura jilekI apekSA yahAM adhika pAe jAte haiM, unameM se kucha bahuta upayogI haiM / rAdruga tA ke galla pallemeM cAroM tarapha saikar3oM Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...An... Arr. prAcIna jaina smaark| samAdhisthAna haiN| kuchoMke bhItara miTTIke vartana va haDDiyAM Adi milI haiN| jaina maMdira-bahuta haiN| pazcimIya tAlukemeM kucha cAlukya DhaMgake maMdira haiM jinameM bahata mundara khudAI hai| bahuta prasiddha prAcIna sthAna bahuta adhika saMkhyA va bahuta dhyAnake yogya hampIke nikaTa hai jo vinayanagara rAjyakI bar3I rAjyadhAnI thii| aDonI, belArI aura rAyaduga ye bahuta prAcIna prasiddha pahAr3I kile haiM / yahAMke mukhya sthAna / (1) aTonI-nagara tA0 aDonI-madarAsase 307 miil| baMgalorase sikandarAbAdakI sar3akapara / yaha isa jilemeM sabase bar3A nagara hai / yahAM kucha pahAr3I caTTAne haiM jinapara kucha jaina tIrthaMkaroMkI mUrtiyAM aMkita haiN| ye sabase prAcIna sthAna haiN| aba jainiyoMne isakI khabara lI hai| yahAM pAMca pahAr3iyAM haiM jinameM sabase UMcI pahAr3I uttarakI tarapha bArAkhillI hai jisake Upara kilA hai va purAnA topakhAnA hai va pASANakI topa hai / isake pazcima tAlibaMda pahAr3I hai| dUsarI tIna pahAr3I hanArAsidI, dharmahallI aura tAsinabeTTA haiN| vArAkhillIke Upara jAte hue kucha bhAga Upara mArgameM eka bahuta bar3I caTTAnake nIce jisake sAmane vizAla vargatakA vRkSa hai sabase prAcIna aura atyanta AzcaryakArI smAraka haiM / arthAt caTTAnapara baiThe Asana kucha jaina tIrthaMkaroMkI mUrtiyAM dhyAnAkAra aMkita haiN| inameMse tInakI uMcAI 9 iMca hai, inake sAmane tIna aura bar3I mUrtiyAM haiM jinameM sabase bar3IkI UMcAI 3 phITa anumAna hai| isake Upara chatra hai| aDonIke mAravAr3I jainoMne ina tIna bar3I mUrti, Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa prAntava maimuur| [39 yoMke sAmane eka bhIta banAdI hai aura pUjA bhI karate haiN| yaha sthAna parvatabharameM sabase bar3hiyA hai jahAMse cahuMora manohara dRzya dikhalAI par3atA hai| prAcIna jainalogoMkI dRSTi aise sthAnoMke talAza karane meM bahuta prazaMsanIya thii| yaha sthAna rAyaguga kileke jhopar3eke samAna hai| (2) kothurU -nagara tA. kuDaligI / yahAMse dakSiNa pazcima 12mIla / yaha liMgAyatoMkA kendra hai / unake guru vAsappAkI yahIM mRtyu huI hai| usakI samAdhi banI hai, kanar3I bhASAmeM eka kathA hai ki vAsapA yahAM jaba AyA taba yaha jainiyoMkA dRr3ha sthAna thaa| isane jainiyoM ko bAdameM jIta liyA, unako liMgAyata banAyA aura niyoMke mukhya maMdirameM liMga sthApita kara diyaa| isa maMdirako aba mUrukallu maTha arthAt tIna pASANa maTha kahate haiN| isake tIna maMdiroMmeMse haraekakI bhunAeM tIna bar3e bar3e pASANoMse banI haiN| yaha vAstavameM jaina maMdiroMkA eka bar3hiyA namUnA hai| yahAM tIna bhinna2 maMdira the-uttara, pUrva aura dkssinnko| madhyameM hAtA thA jisameM aba mUrti virAjita hai| ina maMdiroMpara ziSara caukora pASANake haiM jo jaina maMdiroMke samAna haiM / madhya hAtemeM eka zilAlekha hai jo AdhA pRthvImeM gar3A hai| kileke bhItara cUr3AmaNizAstrIke makAnakI bAharI bhItapara 3 zilAlekha aura haiN| (3) rAyaguga nagara-tArAyadruga-yahAM eka pahAr3I hai, nIce nagara hai / isa parvatakI sabase UMcI coTI 2727 phuTa hai / parvata para kilA hai va bahutase maMdira haiN| prAcIna rAjAoMke makAnoMke dhvaMza haiM, eka jaina maMdira hai tathA rAsasiddhakI jhopar3Ike nAmase prasiddha sthAnameM caTTAnake mukhapara kucha jaina tIrthaMkaroMkI mUrtiyAM aMkita Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] prAcIna jaina smAraka / haiN| yahAM yaha kahAvata prasiddha hai ki jaba rAyadrugameM mahArAjA rAjarAjendra rAjya karate the taba rAsasiddha nAmake sAdhu yahAM nivAsa karate the / yaha bhI kathA prasiddha hai ki isa rAjAke do striyeM thIM, unameM se bar3I zrIraMgadhara nAmakA putra thA, yaha bahuta hI suMdara thA / choTI strI isapara mohita hogaI / zrIraMgadharane usakI icchA pUrNa nahIM kI vaha strI kopita hogaI aura badalA leneko apane patise cugalI khAI ki zrIraMgadhara merI ijjata vigAr3anA cAhatA thA / rAjAko krodha AgayA aura usane AjJA dI ki rAvanugase uttara 2 mIla sAlevala baMda nAmakI caTTAna para putra zrIraMgadharako lejAo aura usake hAtha aura paga kATakara use chor3a do / AjJAnusAra hAtha paga kATa diye gae / itane hI meM mahAtmA rAsasiddha sAdhu udhara A nikale / rAjakumArako par3e hue dekhakara va nimittajJAnase use niraparAdhI jAnakara maMtra dvArA usake aMga jor3a diye / rAjakumAra uThakara turta pitA ke pAsa gayA / rAjAne usako niraparAdhI pAyA taba apanI duSTA strIko daMDa diyA / isa sAdhuke Azrama meM aba eka uttara bhAratake phakIra rahate haiM / hindu aura musalamAna donoM isa parvata ke sthAna para Akara nAriyala phor3ate haiN| isameM tIna koThariyA~ haiM jinameM pASANake kaTe hue dvAra haiM / ye tInoM koThariyAM 1 bar3o 2 caTTAnoMke madhya meM, sundara vRkSoM ke bocameM bahuta hI manohara sthalapara haiM / ina cAra baDI caTTAnoMpara jaina tIrthakaroM kI mUrtiyAM aMkita haiM / pUrva kI ora bahutasI haiN| yahAM do do AloMkI tIna katAre haiN| aise 6 Ale haiM / haraekameM jor3e mUrtiyoMke haiM / haraekameM do marda eka dUsareke sAmane baiThe haiN| dekhanevAlekI dahAnI tarapha jo Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 41 puruSa hai unakA mastaka sApha keza rahita hai| dUsare puruSake DAr3hI hai / pahale ke pAsa kamaMDala hai aura vaha kucha vastu dUsareko de rahA hai jo donoM hAtha jor3e vinayase baiThA hai / (noTa-mAlama hotA hai inameM eka muni, dUsarA zrAvaka hai / ina AloMke Upara 3 jaina tirthakaroMkI mUrtiyAM baiThe Asana haiN| tIna dUsarI caTTAnoMpara bhI aisI hI mUrtiyAM aMkita haiM / kintu saMkhyAmeM aMtara hai / do pazcimIya caTTAnoMpara kAnoMmeM AbhUSaNa Adi pahane hue striyAM hAtha jor3e kisI munike sAmane baiThI hai ina sabake Upara padmAsana jaina tIrthakara hai / inameMse ekake nIce do yA tIna lAina lekha hai / ina cAra samUhoM meM se ekake cAroM tarapha hAla meM maMdira banAyA gayA hai va padmAsana mUrtiyoMke AMkheM lagA dI gaI haiM / tathA mukhapara zivakA cihna bhasma sahita lagA diyA gayA hai| isa parvata para jo mAdhavasvAmIkA maMdira hai usake sAmane jaina maMdira surakSita dazA meM hai / pahale isake bhItara eka jaina mUrti khar3I thI - yaha mUrti bahuta sundara kAle pASANakI 3 phuTa UMcI khar3agAsana nagna digambara hai| aba isa mUrti tAlukA AphisameM rakha dIgaI hai / isa maMdira ke pIche pASANakI 21 jaina tIrthaMkaroMkI mUrtiyAM padmAsana aura do kAyotsarga aMkita haiM / isake nIce eka lekha hai, isI maMdirase uttara Adha mIla jAkara pahAr3IkA nikalA huA bhAga hai yahIM prasiddha jainasmAraka haiM / isIko rasasiddhakA jhopar3A kahate haiM / madarAsa epigrAphI meM sI naM 0 4 meM kileke bhItara parvata meM kaTe hue pASANa maMdirakA nakazA hai / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] prAcIna jaina smAraka / (4) vijayanagara yA hampI - tA0 hospeta tuMgabhadrA nadIpara eka bar3A nagara thA / isa nagarake dhvaMzasthAna 9 vargamIla meM haiM / inako hampI dhvaMza sthAna kahate haiN| isa nagarako devarAjAne san 1336 maiM basAyA thA / yaha iMgleMDake AThaveM henarIke samakAlIna the / bahutase videziyoMne isa nagarakA darzana kiyA thA ( dekho Sewell's forgotten Empire ) kampalIko jo sar3aka jAtI hai usapara sabase pahalA dhvaMzasthAna gaNi gittI (bur3hiyA) kA jaina maMdira milatA hai / isake sAmane jo dIpakakA staMbha hai usapara jo lekha hai usase vidita hotA hai ki isa maMdirako harihara dvi0 ke rAjyameM jaina senApati irugappAne sana 1385 meM banavAyA thA / yaha rAjA saba dharmoM para mAdhyastha bhAva rakhatA thA / isa zilAlekhakI nakala South Indian inscriptions Vol. I by Hultrych 1890 meM dI huI hai / yaha lekha 28 lAinakA saMskRtameM hai / isakA bhAvArtha nIce prakAra hai " mUlasaMgha naMdisaMgha balAtkAragaNa sarasvatI gaccha AcArya padmanaMdi, unake ziSya dharmabhUSaNa bhaTTAraka unake ziSya amarakIrti, unake ziSya siMhanaMdigaNamRta, unake ziSya dharmabhUSaNa ma0 dvi0 inake ziSya varddhamAna muni- unake ziSya dharmabhUSaNa bha0 tu 0 / isa samaya vukku mahIpatikA putra harihara dvi0 rAjya karatA thA taba usake maMtrI daMDAdhipati caitra ke putra irugadaMDezane, jo muni siMhanaMdikA ziSya thA, zAkA 1307meM bijayanagarameM zrI kuMthujinanAthakA pASANa maMdira banavAyA / yaha vijayanagara karanATaka dezake kuntala jilemeM hai / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va masUra mAnta / 43 hajArA rAmasvAmIke maMdirake do dhvaMza dvAra haiM jo dekhane yogya haiN| yaha rAjAoMkI pUjA karanekA ekAnta sthAna thA / isako kRSNadevarAyane san 1993 meM prAraMbha kiyA thA | AMganake bhItara bAharI divAloM para kaI mUrtiyAM aMkita haiM unameM jaina mUrtiyAM bhI haiN| yahAM jo darabArakA kamarA hai. usake pazcima hAthIkA astabala hai / isake pUrva khetoM meM do choTe jaina maMdira haiM jo dhvaMza ho gae haiM 1 pampApatI maMdirake nIce aura usake uttara nagarameM sabase bar3A jaina maMdiroMkA samUha hai / unake zikhara dekhane yogya haiM / kadalaIkallu gaNeza ke sAmane sar3akakI dUsarI tarapha eka aura jaina maMdira hai / pampApati maMdira ke gopIpuram ke uttarase kucha uttara do aura jaina maMdira haiM / hampIse uttara pUrva 2 mIlake anumAna eka aura jaina maMdira usa mArgapara hai, jo tuMgabhadrAke taTapara calA gayA hai| ina saba cihnoMse pragaTa hotA hai ki eka samaya yahAM jaina mata bahuta unnatimeM phailA huA thA / ina maMdiroMkA samaya anizcita hai / ye saba maMdira gaNigitI maMdirase purAne haiM / ye saba maMdiroMke dhvaMza dekhane yogya haiM ( Forgotten empire p. 244 ). vijayanagara meM eka zilAlekha eka jaina maMdira para hai / yaha prasiddha jaina maMdirake uttara pazcima dvArakI donoM tarapha aMkita hai| yaha saMskRta meM hai / isakA bhAva hai ki zAkA 1348 meM devarAja dvi0 zrI pArzvanAthajIkA pASANa jina maMdira- vijayanagarake pAna-: supArI bAjAra meM banavAyA / yaduvaMzI vukkakA putra harihara usakA devarAjama0 usakA vinayaH & Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] prAcIna jaina smAraka / usakA devarAna hi thA jisako Adi deva yA vIra devarAja bhI kahate haiM-saMskRtakA kucha bhAga yaha hai-" so'yaM zrI devarAjezo vidyaavinyvishrutH| prAgukta puravIpyataH paNyapUgI phalApaNe / zAkAbde pramite yAte vasusiMdhu-guNeMdubhiH / parAmavAbdekArtikye dharmakIrti pravRttyaye / syAdvAda matasamarthana khabitadurvAdigarva vAgvitateH aSTAdazadoSa mahAmada gana nikuruMba mahita mRgarAjaH bhavyAMbhoruha mAnorindrAdi surendravRnda vaMdasya muktivadhR priya bhattaH zrI pArtha jinezvarasya karuNAbdheH bhavyaparitoSahetuM dAdharaNidhumaNi himakara sthaiya. (S. I. Ins. Vol. I. No. 153 ) madarAsa epigrAphI vibhAgameM yahAMke mukhya sthAnoMke nakaze va phoTo isa bhAMti haiM(1) sI naM0 3-pampApati maMdira hampIke dakSiNa taraphakA nkshaa| (2) mI naM0 4-pampApatike dakSiNa jaina maMdirakA (3) mo naM0 5- , , ,, ,, uttarakAbhAgakA ,, (4) sI naM0 6-pampApatike dakSiNake maMdirakI mApakA , (5) sI naM0 7-hampIke dakSiNa caTTAnapara jaina maMdirakA ,, (6) sI naM. 1-phoTo jaina maMdira samUha hampI / (7) sI naM0 18-hampIke hemakUTamke naina maM0 pUrvIya bhAgakA photto| (8) sI naM0 19-uparake maMdirakA dakSiNa pazcima bhAgakA , (9) sI naM0 20- , , uttara " " " (10) sI naM0 21-hampIke gaNagittI jaina maMdirakA , , (11)sInaM0 22-Upara maMdirake dIpastaMbhakA dakSiNa pUrvIya bhA0,, (12) sInaM098-hampIke pAsa nadIke nikaTa caTTAnapara jaina meM, Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra zAnta / (13) sI naM0 99 - gaNagittI jaina maMdirakA M (5) citrambalam - aDonIse uttara 3 mIla eka grAma / yahAM narasiMhasvAmI maMdira ke pAsa do dhvaMza jaina maMdira haiM jinake zikhara pASANake haiN| [ 45 (6) peha tambalam - aDonIse 12 mIla uttara meM | sar3aka se bAva mIla, va grAmase AdhA mIla jAkara dhvaMsa maMdiroMkA samUha hai| jo khude hue pASANa grAmake AsapAsa par3e haiM, unameM kaI jaina tIrthaGkaroMkI padmAsana mUrtiyAM haiM / tathA eka lambA dhvajAstaMbha hai / isake uttara tIna maMdira haiM ve mUlameM jaina maMdira the, aba ve nAgamaMdira haiM | yahAM san 1076, 1126, 1149 va 1183 ke zilAlekha haiM / eka bar3A TIlA khodaneke lAyaka hai / A .. (7) cippagiri - tA0 alUra se dakSiNa pUrva 13 mIla | yaha guMTakalakI sar3akapara hai / grAmake uttara eka nIcI kiledAra pahAr3I hai jisameM dakSiNa itihAsase pUrvakI vastIke cihna haiM / prAcInakAla meM yahAM jainiyoMkI bahuta vastI thI / mekanjI likhita zAstroM se (Sco Yaylor's catalogue of oriental manuscripts III p. 550 ) pragaTa hai ki kalacurI vaMzake jaina rAjA bajjAla (san I0 1116-1167) ne kilA banavAyA thA aura apanI jaina prajAke sAtha rahatA thA / parvata para eka jaina maMdira hai jisako basatI kahate haiM / yaha maMdira ziSarabaMda hai| maMdira ke bhItara bahutamI jaina tIrthaMkaroMkI nagna mUrtiyAM baiTe tathA khar3e Asana haiM / isa maMdira ke dvArake uttara eka bar3I caTTAna ke nIce tIna pApANa haiM jinameM bar3Ira jaina tIrthaMkaroMkI mUrtiyAM haiM / grAmameM jo bhogezvara 1 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smaark| aura cenna kezavasvAmIke maMdira haiM unake bhItarI maMdirake bhAga pragaTapane mUlameM jaina maMdira the, inako pIche hiMdU DhaMgameM badala liyA gyaa| inameM se eka parvatake jaina maMdirase milatA julatA hai| isameM kurugoDuke samAna AzcaryakArI racanA hai| ina donoM maMdiroMke cAroM madhyake stambha jaina DhaMgake haiN| madarAsa epigrAphImeM sI naM0 23 meM isa cippagiri parvatake jaina maMdirakA nakazA hai / (8) hIrihAlu-tA. vellArIse dakSiNa pazcima 12 miil| yahAM bogAra jainI pItalake vartana banAte haiM / (9) kuDAtinI-vellArIse pazcima uttara 12 mIla kur3AtinI relave sTezanase 1 mIla / yaha prAcInakAlameM jainiyoMkA mukhya sthAna rahA hai / isakA pramANa yaha hai ki kileke uttara dvArakI tarapha jo masanida hai tathA kumArasvAmI maMdirake pazcima dvArake pAsa jo liMgAyatoMkA maMdira hai unameM ye cihna pragaTa haiM ki ye mUlameM jaina maMdira the / kileke pazcimIya dvArapara jo nagna mastaka rahita mUrti hai vaha bhI jainakI hai| yahAM do rASTrakUTa zilAlekha san 948-49 tathA 971-72ke mile haiN| yahAM itihAsake pUrvakA eka TIlA hai, isameM prAcIna mUrtiyAM haiN| (10) kurugoDu-tA0 vellArI / kurugoDa parvatoMke pUrvIya 'kinArepara eka grAma / yaha prAcIna aitihAsika sthAna hai| zilAlekhase pragaTa hai ki yaha grAma bAdAmIke cAlukyoMkA thA / grAmake pazcima purAne grAmakA sthAna hai jahAMpara aba khulA maidAna hai / ina khetoMmeM bahuta hI prasiddha prAcIna smAraka haiM arthAt jaina maMdiroMkA aisA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra maant| [47 samUha hai jisakI sahazatA jilebharameM nahIM hai ( a collection of Jain temples which is herhaps without rival in the district) yahAMpara nau maMdira haiN| dasavAM maMdira ujAlapetAke bAhara uttara tarapha hanumaMtI pahAr3IkI dUsarI ora hai| naumeM se tIna maMdira vasezvara maMdirake gopuramke dakSiNa pazcima 100 gajakI dUrIpara haiM / cAra hAlugoDIke bhItara haiN| zeSa tIna ina donoM samUhoMke bIca khetoMmeM haiN| ye saba maMdira vinA cUnA gArA lagAe hue bilaurI pASANa (Granite) ke bane hue haiN| eka lekhameM san 1975-76 hai jisako eka vyApArIne banavAyA thaa| ____ekake sivAya sabameM hampIke jaina maMdirake sadRza pASANake zikhara haiM / dvArapara khudAI hai / inameMse sabase bar3e maMdirako aba hiMDala saMgezvaraguDI kahate haiM / inake dekhanese mAlUma hotA hai ki yahAM jainiyoMkA bahuta prabhAva thaa| ( The wholte series show how strong Juin iufinence must at oue time have been in this localtiy ) isI DhaMgake dUsare bhI maMdira nikaTa sthAnoM meM haiM / 1 maMdira siMdIgAha grAmameM, eka velArIse 9 mIla koluru grAma meM, eka tekalakaTa grAmameM tathA eka kurugoDuke pazcima 6 mIla varayAvI grAmameM hai| (11) kogalI-tA0haDagallI / yahAMse uttara pazcima 4miil| dekhanese vidita hotA hai ki yaha jainiyoMkA eka mahAna sthAna thaa| yahAM eka jaina maMdira vastIke nAmase hai| isIke nikaTa eka puruSAkAra jaina mUrti hai / isa grAmake nikaTa nelIkudirI, kannehallI tathA kogalI sammuta koDIhallI grAmoMmeM jaina smAraka haiN| vasatIke bhItara Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] prAcIna jaina smaark| tathA nikaTa bahutase zilAlekha haiM / ina lekhoMse tathA harapanahallI tA0 ke vAghalI jinamandirake lekhoMse una saradAroMkA kathana milatA hai jinhoMne kogalI 500 para zAsana kiyA thaa| san 944-45 meM yahAM rASTrakUTa vaMzIya rAjA kRSNa tR0 ke AdhIna cAlukya vaMzI rAnAne va aise hI san 956-57 meM dUsare rAjAne rAjya kiyA thaa| jaba cAlukyoMne san 973 meM apanA adhikAra jamA liyA taba yahAM 987 se 990 taka Aryavarmanane va 992-93 meM Aditya varmanane rAjya kiyaa| san 1018meM cAlukyoMke AdhInapallava rAjA udayAditya upanAma jagadeka mallanolamba pallava paramAnadIne zAsana kiyA tathA 1068meM cAlukya samrATa somezvara dvi0 ke choTe bhAI jayasiMhane rAjya kiyA / kogalIke lekha bhI batAte haiM ki grAmake cenna pArzvanAthajIke jaina maMdirako hoyasAla vaMzIya ganA vIra rAmanAthane san 1275 aura 1276 meM dAna kiye the tathA vijayanagarake acyutarAyane vIrabhadra maMdirako dAna kiye the| (12) vAgalI-tA0 hrpnhllii| yahAMse 4 mIla / yahAM pazcimIya rAjA cAlukya vikramAditya caturthake 12 lekha hai jo usake 4 the varSake rAjyase lekara 65 varSatakake haiN| yaha san 1076meM gaddIpara baiThA thaa| inameM se eka zilAlekha grAmake brahma jinAlaya nAmake janamandirake sambandhameM hai| ___ (13) harapanahallI-yahAM purAnA kilA hai jo dhvaMza haiN| do maMdira haiM / eka jainamandira hai jahAM pUjA hotI hai| maMdirake Age dhvajAstaMbha hai / isa maMdirako vogarI vastI kahate haiM / isa maMdira meM bahutasI jaina mUrtiyeM haiN| yahAM thor3e jainI haiN| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| (14) ucchaMgI durgama-yaha eka pahADI kilA gvAliyarake kileke samAna hai| kisIsamaya (cauthI zatAbdI)meM yaha kAdambavaMzakA mukhya nagara thA / pIche yaha nolambapallava rAjAoMkI rAjyadhAnI rahA / gaMgamArasiMhane (san 963-973) nolamboMse le liyaa| grAmameM jo zilAlekha haiM unase pragaTa hai ki san 1064 meM yahAM cAlukyavaMzI rAjA trailokyamalla tathA san 1169 meM pAMDavavijaya pAMDavadeva rAjya karate the| (15) sandUra nagara-saMdUra rAjya-hosvata lA0 ke pAsa kumAramvAmI maMdirake gopuramke sAmane maMdirake bAhara agastya tIrtham nAma sarovarake cAroM ora kucha choTe maMdira va khaMDita mUrtiyAM par3I haiM / inameM se kucha jainoMkI haiN| (16) hulIvidu-meM eka jaina munikI mUrti pASANakI hai jisakA phoTo madarAsa epigrAphI daphtarameM hai| naM0 sI 97 haiN| (17) konavaracoDu tA0 allUra-yahAM zrIvarddhamAna bhagavA vAnakI jaina mUrti hai niptako loga hindU devatA mAnakara pUjate haiN| vajhaM kanaDImeM eka lekha hai jisase pragaTa hai ki 12 vIM zatAbdImeM zrIpadmaprabha maladhArI svAmIke zipya rAyA mahAseThIkI strI candavvene punaH pratiSThA karAI thii| (18) naMdivevarU-tA. harapanahallI-yahAM aMjaneya svAmIke maMdirake pasa eka pASANa hai jisameM lekha hai ki zAkA 976meM jaba trailokyamalla nolambapallava paramAnadI nolambavAr3I 32000, vallakuna 300, kodambali 1000 para rAjya karate the taba recaruruke 120 mahAjanoMne jaina tIrthaMkaroMkI bhaktike artha bAga Adi dezI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50] prAcIna jaina smaark| gaNake aSTopavAsI muni vIranaMdi siddhAMta devake sAmane bheTa kiye the| (19) kapa-vijayanagara-kapake paTelake pAsa eka tAmrapatra hai nisase pragaTa hai ki zAkA 1479meM jaba vIra pratApa sadAzivarAya rAjya karate the taba tammalarasa upanAma madde hagar3e jo kapakA saradAra thA aura usake AdhIna gaNapam sAmantane kapake loMgoMse milakara zrI devacandradevakI AjJAse apane guru municandradevake AtmalAbhake hetu mairagrAmameM bhUmi dAna kiyaa| (20) tAreNagalla-tA0 hospata-yahAM zaMkara devarAja guDDa parvatapara taMgamanaguMDu nAmakI caTTAnapara eka kanar3ImeM lekha hai jisase pragaTa hai ki yahAM zrI akalaMkadeyake zipya bayicI seThakI niSidhikA (samAdhisthAna) hai| (21) mAMgalA-tuMgabhadrA nadIpara-huvinahaDahallIse pazcima 10 mIla / yahAM eka jaina maMdira hai / . (9) anantapura jilA / yahAM 5557 varga mIla sthAna hai| cauhaddI hai-uttarameM velArI aura kuranUla jile, pazcinameM velArI aura maisUra, dakSiNameM maisUra, pUrvameM kur3ApA milaa| itihAsa-yahAM itihAsase pahaleke manupyoMke maraNasthAna FE Ki tvzing ) saikar3oM haiM jo mudIgallumeM haiN| yaha sthAna kalyANadugase pUrva 3 mIla hai tathA devaTulaveTTameM haiN| yaha eka bar3I pahAr3I usIke uttarameM hai| kucha aise sthAna anantapura tA.meM mAlpavaMtamme uttara sar3akakI tarapha hai / 8 vIM se 10 zatAbdI taka Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra praant| [51 nolamba rAjAoMne rAjya kiyA jo rASTrakUToMke AdhIna the| ye rASTrakUTa rAjA bellarImeM san 750 se 950 taka bar3e prabhAvazAlI the| san 973meM gaMgavaMzI rAjA mArasiMhane inako dabAyA jinakI rAjyadhAnI maisUrameM kAverI nadI taTapara talakADa para thii| 9 vIM zatAbdImeM pazcimIya cAlukyoMne aura hoyasAloMne, 12vImeM yAdavoMne phira musalmAnoMne kabajA kiyaa| purAtattva-yahAM bahuta prasiddha pennara nadIke taTapara tAvapatUpara kile aura maMdira haiN| ina maMdiroMmeM AzcaryakArI kArIgarI hai / lepAkSI aura hemavatIpara jo maMdira haiM ve zilpake liye prasiddha haiN| yahAM bahuta purAne zilAlekha mile haiM jinameM pallavoMkI prAcIna zAkhAkA kathana hai| jaina-yahAM 300 jaina hoMge jinameM do tihAI madakasIrapara hai| prasiddha sthAna / (1) gRTI-tA0 gUTI-relave Te0 se dakSiNa 2 mIla / caTTAnake nIce choTe maMdirake bhItarakA bhAga jaina DhaMgakA hai| jo patthara. Upara jAneke mArgapara kAmameM lAe gae haiM unameM adhikoMmeM jaina citrakArI aMkita hai| (2) konakoMDalA-tA. gaMTakala-yahAMse dakSiNa pazcima 5 mIla / yaha jhalakatA hai ki kisI samaya yaha sthAna jainiyoM kendra thaa| yahAM jo cihna milate haiM unase pragaTa hai ki yahAM pUrva meM jainamata phailA huA thA / Adi cenakezvara maMdirase thor3I dUra vastIke madhya eka pASANa sIdhA jamInapara par3A hai jisapara lekhoMke manda 2 cihna haiM-isa lekhake upara eka jaina tIrtharakI mUrti Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smaark| korI huI hai yaha baiThe Asana hai / isa pASANake pIche bAdakA eka telugU bhASAmeM lekha hai / grAmake dakSiNa choTI caTTAnake Upara eka pASANa hai jisapara kAyotsarga jaina tIrthakarakI mUrti 3 // phuTa U~cI hai / yaha nagna hai / isaliye yaha digambara AmnAyakI hai / hara donoM tarapha camarendra haiM / AsapAsa jo khude hue pASANa kucha maMdiroMke par3e hue haiM unameM eka hare pASANakA khaMDa hai jisapara lekha hai / isa pattharakA UparI bhAga TUTa gayA hai parantu yaha mAlUma hotA hai ki yahAM mUlameM jaina tIrthakarakI mUrti hogI kyoMki padmAsana paga abhItaka dikhalAI par3ate haiN| grAmake pazcima uttara eka choTI caTTAnapara do aura pASANa haiM jinameM do nagna kAyotsarga jaina mUrtiyAM khudI huI haiM ye bhI 3 // phuTa UMcI pahaleke anumAra hai / haraeka mUrtike Upara tIna chatra haiM tathA hara tarapha camarendra haiN| grAmavAloMne inake cAroM tarapha dIvAla khar3I kara dI hai| use kAle raMgase pota diyA hai va zivamatake cihnoMse use bhUpita kara diyA hai / inase pazcima kucha phuTa jAkara eka dusarI caTTAna hai / isake bhItara bhI eka jaina tIrthakarakI mUrti aMkita hai| yaha mUrti ATha phuTase adhika lambI hai, nagna hai va anyoMke samAna kAyotsarga hai / isIke pAsa caTTAnapara do caraNacihna aMkita haiM jinake AsapAsa citrakalA hai| isa caTTAna ke nIce eka choTe sarovarake pAsa eka citrita sIdhA pASANa hai jo 10 phuTa U~cA hai / isake gastakapara kucha lekha hai| AdhI dUra para do do lAinameM bhI kucha akSara khude haiN| ye saba lekha do phuTa vargameM hai| yahAM adhika jAMca karanese jainiyoMke aura bhI smAraka mila skeNge| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra praant| [53 / (3) kambadurU-tA. kalyANadruga-madAkSirAko jAtI huI sar3akapara / yahAM tIna maMdira haiM jisakI kArIgarI jainiyoMke samAna hai| do khaMDita par3e haiM / ekako zivamaMdira banAyA gayA hai| isameM kaI jaina cihna haiN| (4) agalI-tA0 madAkSirA-yaha prAcIna jaina maMdira hai jisameM eka nagna tIrthakarakI mUrti hai| (5) amarapuram-tA0 madAkSirA yahAMke uttara pazcima konemeM eka grAma / yahAM jaina maMdira hai jisameM eka prAcIna pASANa hai jisameM kAyotsarga nagna jaina mUrti hai va purAnI kanar3I bhASAmeM lekha hai / isa maMdira bananeke pahale yaha mUrti yahAM vidyamAna thii| naina loga isako pUjate haiM aisA kahA jAtA haiN| tammadahallImeM aMjaneya maMdirake bhItara uttarako 1 mIla jAkara aisA pASANa hai jisameM do nagna jaina mUrtiyAM haiM va lekha hai| (6) hemAvatI-amarapuramse dakSiNa 8 mIla | yaha sthAna pallavoMkI zAkhA nolamboMkA mukhya sthAna hai| ye 8 vIM se 10vIM zatAbdI taka aizvaryazAlI hue the| tIna lekhoMmeM unake rAjAoMke nAma haiN| do lekha san 350 va 4 4 4ke haiM-jinameM hejerU ke yuddha meM vIratAke liye dAna haiM ( Rice, Mysors I. p. 163 ). (7) ratnAgiri-madAkSirAse dakSiNa pazcima 17 miil| yahAM purAnA kilA hai va eka prAcIna jaina maMdira hai| (8) penUkoMDA-tA0 yahAM do prAcIna jaina maMdira haiM / (9) tadapatrI-tA0 pennarake konepara rAmezvara maMdira hai| isameM 5 zilAlekha haiN| sabase prAcIna san 1198kA hai| isameM jaini Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54] prAcIna jaina smAraka / yoMkA dAna likhA hai / yaha kisI jainamaMdirase yahAM lAyA gayA hai jisakA patA aba nahIM calatA hai / madarAsa epigrAphI daphtarameM isa jileke jaina nakaze va phoTo nIce prakAra haiM(1) sI 15 ratnAgirike jaina maMdirakA uttarIya pUrvIya bhAga / (2), 16 , , pUrvIya bhAga / / (3) ,, 17 ,pazcima pahADIpara eka caTTAnapara aMkita jainmuurti| nIce likhA varNana epigrAphI ripoTe san 1916-17se liyaa| (10) koTTa zivapura-tA. madAkSirA-isa grAmake dvArake maMDapake staMbhapara eka lekha hai ki rAjA iranAlakI rAnI alpadrIne isa jaina dAnazAlAkA jIrNoddhAra kraayaa| yaha kuMdakuMdAcAryAnvayI karagaNake muniyoMkI zrAvikA ziSyA thii| vahIM para dUsarA staMbha hai usapara lekha hai / (naM0 21) ki isa vasatI yA jaina maMdirako kANUragaNake puSpanaMdI AcAryake samaya banAyA gayA thA / (11) paTa zivapurama tA0 madAkSirA-isa grAmake dakSiNadvArapara eka staMbhapara lekha (naM0 28)-pazcimIya cAlukya rAnA tribhuvanamalla vIra somezvara devake samaya zAkA 1107 kA hai| jaba isa rAjAke AdhIna tribhuvanamalla bhogadeva cola mahArAja hejirAnagarapara rAjya kara rahe the| yaha jaina maMdira banAyA gayA taba zrI padmaprabha maladhArIdeva aura unake guru vIranaMdi siddhAMtacakra. vartI vidyamAna the| ____sa0 noTa-zrI kuMdakuMdAcAryaruta niyamasAra granthakI saMskRta vRtti zrI padmaprabha maladhArI devane racI hai-yaha vahI mAlUma hote haiN| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [55 wwwmmm yaha zAkA 1107 vi0 saM0 1242 va san 1985 meM hue haiM / isI grAmake jaina maMdirake AMgana meM eka stambhapara lekha (naM. 40) hai / bhAva yaha hai ki jaba nidigallU rAjyadhAnI para mahAmaMDalezvara tribhuvanakola rAjya karate the zAkA 1200 meM taba saMganava vombIseThI aura malavve bhAryAke putra malliseThIne tannadahallI grAmameM 2000 ekar3a bhUmi zrI pAzcadeva maMdirake liye dii| yaha mUrti telanagarakI jaina vastImeM hai| ise brahma jinAlaya kahate haiN| seThI kuMdakuMdAnvayI pustaka gacchIya dezIyagaNa mUlasaMgha iMgalezvara zAkhAke tribhuvanakIrti vArulake ziSya bAlendramaladhArIdevake zrAvaka ziSya the| isI maMdirameM anumAna 1200 zAkAke nIce likhe lekha bhI haiN| (1) naM0 41-verI seThIke putra somezvara seThIkI samAdhi / (2) naM0 42-isI maMdirake eka Asanapara isa vastIko vAlendumaladhArI devake ziSyane banavAyA / (3) naM0 43-maMdirake dakSiNa eka sarovarake nikaTa pASANapara mUlasaMghIya iMgalezvara zAkhAke bhaTTAraka zrI prabhAcaMdrake ziSya bombIseThI bacayyAkI samAdhi-niSIdhikA / (4) naM0 44 - Uparake sthAnapara eka pASANa-mUlasaMghI senagaNake muni bhAvasena traividha cakravartIkI niSIdhikA (samAdhisthAna) (5) naM. 45-vahIM-vAlendumalaghArI devake ziSya virupa yA bharayAkI nissiidhikaa| (6) naM0 46-vahIM poToja pitA aura sayabI mAraka putra donoMkI niSIdhikA / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 ] prAcIna jaina smAraka | (7) naM0 47 - vahIM prabhAcaMdra munike ziSya kommaseThIkI niSIdhikA / (8) naM0 48 - tannadallIke aMjanezvara maMdirake AMgana meM eka cabUtare para pASANa hai / usapara - mUla saM0 dezIyagaNake cArukIrti bhaTTArakake ziSya caMdraka bhaTTArakakI niSodhikA / ArkilAjikala sarve riporTa san 1916-17 meM hai ki isa jileke mudAkSarA tAlukA meM jo zilAlekha milate haiM unase yaha sApha pragaTa hai ki yahAM colavaMzI aneka rAjAoMne rAjya kiyA hai / tathA ina lekhoMse yaha bhI pragaTa hai ki isa ora jaina logoMkA aura unake dharmakA bahuta bar3A jora thA | yahAMke rAjAoM meM se eka rAjAkI rAnI zrIkuMdakuMdAcArya ke kAragaNake munikI ziSyA thI / ( These same epigraphps also point to the vast influence of the Jainas aud their creed, a queen of one of the ruling princes beeing herself a lay disciple of the Kauurgan and Kunda Kundacharya ). (10) madarAsa zahara | yaha samudra se 22 phuTa UMcAIpara hai / 27 vargamIla sthAna hai / do mIla se 4 mIla hai 1 yahAM mailApura eka prasiddha sthAna hai / yahAM prAcInakAlameM eka bRhata jaina maMdira thA / use dhvaMza honepara vartamAna meM prasiddha ziva maMdira sarovara ke taTapara banAyA gayA hai| isa vizAla jaina maMdirameM zrI neminAthasvAmIkI bahuta sundara kAyotsarga mUrti 9 phuTa uMcI Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 57 verAjamAna thI / yaha mUrti aba arkATa jileke cItambUra maMdirameM hai jahAM di0 jaina bhaTTAraka mahArAja rahate haiM - isa mUrtike sambandhameM tAmIlameM eka stotra prasiddha hai so yahAM diyA jAtA hai neminAthastotram | zrIbhadAkRtibhAsuraM jinapuMgavaM tridivAgataM / bAmanAdipure gataM mailApure punarAgataM // hemanirmitamaMdire gaganasthitaM hitakAraNaM / neminAthamahaM ciraM praNamAmi nIlamahasviSaM // 1 // kAmadeva supUjitaM karuNAlayaM kamalAsanaM / bhUminAthasamacitaM bhutkItapAdasaroruhaM // bhImasAgarapadmamadhyasamAgataM mahalApure / neminAthamahaM ciraM praNamAmi nIlamahatviSaM // 2 // pApanAzakaraM paraM parameSTinaM paramezvaraM / kopamohavivarjitaM gururugmaNivividhArcitaM // dIpadhUpa sugaMdhi puSpajalAkSataiH mailApure / neminAthamahaM ciraM praNamAmi nolamahasviSaM // 3 // nAgarAjana rAmarAdhipasaMgatA zivatArcanai / rasAgare paripUjitaM sakalArcanaiH samanIzvaraM // rAgazeSamazokinaM varazAsanaM mailApure / neminAthamahaM ciraM praNamAmi nolamahasviSaM // 4 // vItarAgabhayAdikaM vividhAthaM tattvanirIkSaNaM jAtabodhasukhAdikaM jagadehanAthamalaM kRtaM // bhUtabhavyajanAmbujadvayabhAskaraM mahalApure | neminAthamahaM ciraM praNamAmi nolamahasviSaM // 5 // vIravArajanaM vibhuM vimalekSaNaM kamalAradaM / dhIradhIramunistutaM trijagadadbhutaM puruSotamaM // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smAraka | sArasAra padasthitaM trijagadbhutaM mahalApure / neminAthamahaM ciraM praNamAmi nolamahasviSaM // 6 // 58 ] cAmarAsanabhAnumaMDalApaDivRkSa sarasvati / bhomadaM dubhipuSpavRSTisumaMDitAtapavAraNai // damayena kRtAlayaM karizAbhitaM mahalApure / neminAthamahaM ciraM praNamAmi nolamahasviSaM // 7 // AdinAthamanAmayaM kamanoyamacyutamakSayaM / ghAtikamaicatuSTayaM kSayakAriNaM zivadAyinaM // vAdirAjavirAjitaM varazAsanaM mailApure / neminAthamahaM ciraM praNamAmi noTamahatviSaM // 8 // sAnaMdavaMdita purandara vRndamauli / maMdArakullanava khecara dhUsarAMkrIM // AnaMdakAntamati sundara midukAMtaM / zrIneminAtha jananAthamahaM namAmi // 6 // ( sI0 esa0 mallinAtha madarAsake pAsa eka tAmIla likhita tAr3apatrakI pustakase gRhIta / ) (11) ciMgilapuTa jilA / yahAM 3079 vargamIla sthAna hai / cauhaddI hai - pUrvameM baMgAla khADI, uttara meM nellora, pazcima aura dakSiNa-uttara va dakSiNa arkATa / madarAsa zahara bhI isI kI hadameM garbhita hai / itihAsa - prAcIna kAla se AThavIM zatAbdIke madhya taka yaha jilA pallava vaMzake prAcIna rAjyakA bhAga thaa| inakI rAjyadhAnI kAMcI thI jisako aba kaMjIvaram kahate haiN| sAtavIM zatAbdIke prArambhameM inakI zakti bahuta car3hI huI thI taba inakA rAjya eka Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [59 vizAlakSetra para thaa| uttarameM narbadA aura ur3IsAse lekara dakSiNameM pannavAra nadI taka, pUrvameM baMgAlakI khAr3Ise lekara pazcimameM salema, baMgalora aura barArakI sIdha tk| ___mahAbalapurameM jo bar3e 2 maMdira aura ratha haiM ve inake hI banavAe hue haiN| ye aba sAta maMdira Daven pagodaske nAmase prasiddha haiN| ye samudra taTapara ciMgalapuTa nagarake karIba 2 bilakula pUrvameM haiM / san 760ke anumAna pallavoMkA zAsana jAtA rahA taba yaha jilA masUrake pazcimIya gaMgavaMziyoMke hAthameM aagyaa| phira ninAma haidarAbAda riyAsatake sthAna malakher3ake rASTrakUToMne hamalA karake kAMcI deza naumIke prArambhameM punaH dazavIM zatAbdIke madhyameM le liyA / thor3e dina pIche yaha colavaMzake pAsa calA gayA jisa vaMzakA sabase bar3A rAjA rAjadeva huA hai| 13vIM zatAbdImeM cola zakti kama hogaI taba yaha varaMgalake kAkiMtaya logoMke hAthameM aayaa| san 1393 meM vijayanagara rAjyameM zAmila huA tathA 15 vIM zatAbdImeM musalamAnoMne adhikAra kiyA / pallavoMko bauddha dharma va Arya dharmakA pavitra aMza mAnya thaa| pIchese unhoMne jainadharma svIkAra kiyA / 12vIM zatAbdImeM vaiSNava dharmakA z2ora huA taba bauddha aura jaina donoM yA to lupta ho gae yA bahuta ghaTa ge| tAmIla bhASAkI sabase prAcIna pustaka naumI zatAbdIkI milatI hai-isake kartA jaina haiN| purAtattva-sabase prAcIna padArtha yahAM kurummoMke aura itihA. sase pUrvake nivAsI kaubhoMke pASANake smAraka haiM jo yahAM bahuta adhika pAe jAte haiM Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smaark| AnwwwvvvNM rrrrrrrrrrrrrrrramm yahAMka mukhya sthAna / (1) ceyUranagara-tA0 madurA utakama / madarAsa zaharase 13 mIla / yahAM tIna maMdiroMmeM colavaMzake mUlyavAna zilAlekha haiN| (2) kaMjIvaram nagara (prAcIna kAMcI)-tA0 kaMjIvaram / madarAsa zaharase dakSiNa pazcima 45 mIla / san 1901 meM yahAM janasaMkhyA 46164 thI unameMse nainI 118 the| yaha bahuta prAcIna nagara hai / prAcInakAlameM pallavoMkI rAjyadhAnI thii| huinasAMga cInayAtrIne sAtavIM zatAbdImeM ise dekhA thaa| isake samayameM yaha nagara 6 molake gherameM thA / yahAMkI prajA vIratA, dharma, nyAyapriyatA aura vidyAmeM zreSTha thI / jainoMkI bahuta adhika saMkhyA thii| bauddha aura brAhmaNoMkA ekasA bala thA (People were superior in bravery and piety, love of justice and learniog. Jains were numerous in his days). saM0 noTa-isa varNanako par3hakara vidita hotA hai ki cIna yAtrIke samaya kAMcImeM Adarza jaina gRhastha nivAsa karate the| yahAMke sthalapurANase pragaTa hai ki yaha nagara bahuta kAlataka bauddhoMke phira jainiyoMke hAthameM rahA / yahAM IsAke pUrvakI sabhyatA jhalakatI hai| vAstavameM eka samaya isa dezameM jainiyoMkA bar3A prabhutva thaa| cAlukyabaMzI pulakezI prathama, jisakI rAjadhAnI kalyANa thI, kA lekha kahatA hai ki isane cola rAjAko jItakara kAMjIvarama san 489 meM prApta kiyaa| isane bauddhoMko kaSTa diyaa| san 1922-23 kI epigrAphI riporTameM varNita hai ki kAMcIke kucha pallava rAjA, kucha pAMDya rAnA, pazcimI cAlukya rAjA, Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [61 gaMgavaMzI tathA rASTrakUTa vaMzI rAjA pakke jainI the (were stanch Jains) pallavarAnA mahendravarmana prasiddha jaina rAjA thA parantu yaha pIche zivamatI ho gayA aisA tAmIla sAhityameM prasiddha hai| pazcimI cAlukya rAnA pulakezI prathama, vijayAditya va vikramAditya bahuta prasiddha jaina rAjA the jinhoMne jaina maMdiroMkA jIrNoddhAra karAyA thA va grAma bheTa kiye the / cAlukyoMke samayameM jaina bahuta prabhAvazAlI the / rASTrakUToMke samayameM bhI inhoMne apanA prabhAva sthira rakkhA / rASTrakUTarAjA amoghavarSa prathama jo zrIjinasenAcAryakA zipya thA,, bahuta prasiddha hogayA hai / kalacUrIvaMzakA vajjAla rAjA bhI jaina thaa| gaMgavaMzI rAjA rAjamala jainane uttara arkATameM vallimalaI meM jaina guphAeM sthApita kI thIM ( Ey. Incita. Vol. IV. P. 140;. hoyazAlavaMzI rAnA bhI mUlameM jainI the| rAnA bukkara (san 1353-1377) ke samayameM jana aura vaiSNavoMmeM jo mela huA hai usase pragaTa hotA hai ki prAcIna vijayanagarake rAjAoMne jaina dharmako mahatva diyA thaa| rAnA ukkAne donoM dharmokI rakSA kI aura umako mitrabhAvase rahane kI preraNA kii| vijayanagara rAnA harihara hi ke senApati ke putra inAne jainadharma svIkAra kiyA thaa| (S. I. Irs. V.:. I. P. 152.) rAvaTa sevala sAhaba likhate haiM ki isa kaMjIvaramke yathoktakAri nAmake bhAgameM eka viSNu maMdira hai jisameM nagna jaina mUrti virAjita hai / jainiyoMkA prAcIna maMdira kaMjIvaramke pillapAlaiyam sthAnase 2 mila tirUpattikunaram grAmameM hai / isa maMdirakI chatapara sundara citrakArI hai| bhItaparake lekhase pragaTa hai ki yaha usa samayakI hai jaba yahAM coloMkA mahatva thA / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ] prAcIna jaina smAraka | vijayanagara rAjAoMne 14, 15, 16vIM zatAbdI meM isa maMdirako bhUmi dAna kI hai| yahAMke zilAlekha aitihAsika haiM / pillapaladdama vaha sthAna hai jahAM kapar3A bunanevAle rahate haiM / isa maMdira kI mUrtiko trilokanAthasvAmI kahate haiN| yahAM jo zilAlekha haiM unakA bhAva nIce prakAra hai (1) do bhakta vAmaracariyara aura puSpanAtha jo zrI malliSeNa munike ziSya the eka vRkSake nIce dhyAna kara rahe the / yaha vRkSa usa sthAna ke pIche hai jahAM aba mUrti virAjamAna hai / eka jaina vyaMtara deva ina donoMke sAmane upasthita huA aura apanI prasannatA pragaTa kI / ina donoM bhaktoMne isa vartamAna maMdirajIko banabAyA tathA pujAriyoMke liye do Thaharaneke sthAna vRkSake nIce banavAe / isa jaina kAMcIke trilokanAthasvAmIkI pUjAke liye sarvama niyamake taurapara 2000 gulI bhUmi tiruparuttikunaramameM dAna kI gaI / (2) puppa mAsa thathu varSameM mUrtiyoM kI pUjAke liye cinnapA Amam nAmakA grAma jo muzakhakake bAhara hai, diyA gayA / (3) kolathuMga colamke 21 meM varSa ke rAjyameM jaba yaha pAMDya madurAkA svAmI thA, eka bhakta moMDiyana kilanane jina mUrtikI pUjA kI aura aisI gAr3ha bhakti kI ki eka jaina vyaMtara sAmane AgayA aura kahA ki jo tU cAhe so mAMga parantu usane kucha icchA na pragaTa kI taba usane yeIrakottamake ambI grAmameM 20 valI bhUmi tathA kaliyara kattamake tiruparuttikunaramameM 20 balI bhUmi mUrtikI pUjA va anya vyayake liye pujArIko arpaNa kI / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra maant| (4) jagatameM aizvaryakI vRddhi ho| rAnoMkA rAjA kRSNadeva mahArAnake rAjyameM jisane yuddha meM vijaya prApta kI thI, zAlivAhana varSa 1440 meM varSa vahamaniyA thanu mAsameM saptama ravivArako puSpa nakSa meM teruparuttikunaramake maMdirake pujArIko zrIjina mUrtikI nityapUjAke liye eka ghara 200 phuTa caur3A becA gayA jo avayana pukanake gharake pUrvameM va nadIke uttara galIke dakSiNa meM hai| isameM nadIke taTapara TIlA va vRkSAdi zAmila haiN| (1) kola DuMgacolamke 45 veM varSake rAjyameM yaha AjJA dI gaI ki grAmameM pAnI maMdirake liye livA jAsaktA hai / (6) harihara rAjAke putra zrI mauvukha rAnAne trilokavallabha tirupattikunaramake punArIko bhAmandarake nikaTa mahendramaMgalam grAma bheTa kiyaa| jo AmadanI ho vaha maMdira jIrNoddhAra va nitya pUjAmeM lge| (7) kolayuMgacolam rAnAke 20 veM rAjyavarSameM viyavadukana nAmake jaina brAhmaNane, jisakI upAdhi tyAgU samudrappattayera thI va jisakI, udAratA samudra samAna gaMbhIra thI eka maMDapa banavAyA / madarAsa epigrAphIke daphtarameM yahAM ke nIce pramANa nakaze haiM(1) naM0 sI 27 varddhamAnasvAmI ke maMdirakA dakSiNa pUrvIya bhAga (2) naM0 sI 28 , dakSiNI bhAga(3) naM0 sI 29 trailokyanAtha maMdirakA uttara pUrvIya bhAga (4) naM0 sI 30 , , kA pUrvIya bhAga (1) naM0 838, (san 1924) eka jaina mUrti kaMnIvaramke eka prAiveTa bAgameM hai usakA phoTo / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] prAcIna jaina smaark| isa jaina kAMcImeM hI zrI samantabhadrAcAryakA janma huA thA jo dvi0 zatAbdImeM bar3e bhArI naiyyAyika va dArzanika hogae haiM| svayaMbhUstotra, ratnakaraNDa, AptamImAMsA Adi granthoMke kartA hai dekho-ArAdhanA kathAkoSa bra0 nemidattakRta / ihaiva dakSiNasthAyAM kAMcyAM puryA parAtmavit / muniH samantabhadrAkhyo vikhyAto bhuvanatraye // 2 // (3) Seven pagodas sAta maMdira-tA0 ciMgalapuTa / madarAsa zaharase dakSiNa 35 mIla / isa sthAnako mahAvalIpura, mahAvallIpura, bhAvallIpura, mAmallapura yA mallApura kahate haiN| yahAM bahuta prasiddha kArIgarI hai| grAmake dakSiNa 9 maMdira bauddhoMke haiM / ye guphAoMke maMdira chaThI yA sAtavIM zatAbdIke elorA aura eliphainTAke samAna hai| do maMdira viSNu aura zivake the jo samudrase vaha gae haiN| zilAlekhoMse pragaTa hai ki uttarase cAlukyoMne Akara kAMcIke pallavoMko jItA / yaha sthAna ISTa koSTa nahara aura samudra ke bIcameM hai| yahAM guphAeM bhI haiM / yaha pahAr3I 1500 phuTa lambI hai / isako rAjabalI kahate haiM / yahAM 14 vA 15 ripiyoMke dhyAnakI guphAeM haiN| bar3I zAMtikA sthAna hai| yaha niHsaMdeha jainiyoMkI kArIgarI hai| (is no doubt work of Jains) haidarAbAdameM eka jaina guru mahendramantake pApta eka tAmrapatra hai usameM likhA hai " rAjA amara jisakA nAma paramezvara aura vikramAditya pallava malla thA usako zrI vallamane dabA diyA / yaha zrI vallama kAMcIkA rAjA huAnAma rAjamalla prasiddha huaa| isane mahAmalla jAtike svAmIko san 620 meM jIta liyaa| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 65 madarAsa va maisUra prAnta | yahAM kurumbaroMkA rAjya thA jo bauddha yA jaina hoNge| ye pIche zivamatI ho gae / isane 700 vidyAlaya jaba yaha yAtrA karatA (4) zrIperumbU dUra - tA0 kaMjIvaram / madarAsase dakSiNa / pazcima 25 mIla | yahAM vaiSNavoMke prasiddha guru rAmAnujAcAryakA janma san 1016 ke anumAna huA thA / sthApita kiye va 89 maTha kAyama kiye / huA zrI raMgammeM lauTa rahA thA taba cola rAjAne AjJA dI ki zivamata ke mAnanevAle saba brAhmaNa hastAkSara kareM / rAmAnuja zivamata nahIM mAnatA thA yaha bhAga gayA aura Akara maisUrake jaina rAjA viTThaladevakI zaraNa grahaNa kI / yaha 12 varSa maisUra meM rahA / yahAM usane apane prabhAva se rAjAko vaiSNava dharmameM badala liyA / jaba cola rAjAkI mRtyu ho gaI taba rAmAnuja zrIraMgama meM lauTA / yahIM usakI mRtyu huI | - madarAsa epigrAphI AphisameM nIce likhe citrAdi haiM(1) naM0 sI 2 (san 1919 taka) jaina mUrti jo villivakkara hai| 2) naM0 430 - (san 1922 - 23) eka jaina mUrti eka caTTAna para hai jo madurA utakama tA0ke AnaMdamaMgalam grAmameM hai / apakkama mAMgarUla, AryaparUmbAkkam, vizAra aura siruvAkAm ruI boneke mukhya sthAna haiM / yahAM zrI vardhamAnasvAmIkI mUrti 6 phuTa UMcI pAI gaI thI / arpakkamameM zrI AdinAthajIkA jaina maMdira hai / prAcIna jaina smAraka AryaperUmbAkkam tathA vizArameM haiN| vahAM zilAlekha bhI haiN| siruvakkama ke lekha (naM0 64 ) se pragaTa hai ki Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66] mAcIna jaina smaark| vahAMke jaina maMdira zrI karaNa perAmbalIko bhUmi dAna kI gaI thii| (6) AnandamaMgalam-otmakara sTezanase 5 mIla eka bar3I caTTAnapara tIna samudAya jaina mUrtiyoMke aMkita haiN| tathA dUsarI caTTAna para eka kAyotsarga jaina mUrti hai| madhya mUrtiko jaina loga anaMta tIrthakara kahate haiM / lekha (naM0 430) hai ki madirAya koMda pArakezarI vana rAjAke 38veM varSake rAjyameM, vinayabhASa kuravadigalake zipya vardhamAna pari yadigalane ninagiripallImeM bhaktoMke liye dAna kiyaa| (12) uttara arkATa jilaa| yahAM 7386 vargamIla sthAna hai| uttarameM kunabA aura pUrvIya ghATa, pazcimameM maisUra, dakSiNapazcima pAlAra, dakSiNameM dakSiNaarkATa aura ciMgalapuTa, uttarapUrva nIlagiri phaadd'ii| itihApa-yahAM drAvir3a logoMkI sabhyatA sana I0se 1000 varSa pUrvakI hai| yaha kahAvata prasiddha hai ki yahAMke samudrataTase videzoMke sAtha bahuta adhika vyApAra hotA thaa| isakA pramANa yaha hai ki mamudrataTapara pallavarAnAoMke sikkoM ke sAtha roma aura cInake bhI sika milate haiN| yahAM jaina sAdhusaMdhane Akara bahutase logoMko jenI banAyA thaa| jainiyoMkA mukhya aDDA kaMmIvaram (kAMcI) thA / bahutase jaina sAdhu nagaroMmeM vihAra karate the| jainadharmake mAnanevAle loga aba bhI arkATa, vaMDIvAza, pAllUra aura dakSiNa arkATameM pAe jAte haiN| sAtavIM zatAbdImeM pallavoMkI zakti ghaTa gaI, parantu unhoMne mI taka rAjya Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~ ~ - ~ madarAsa va maimUra praant| [67 kiyA, phira kramase coloMne, malakheDeke rASTrakUToMne, phira taMborake mahAna colarAjA rAjendradevane, phira vijayanagarake rAnAoMne, pazcAt musalmAnoMne adhikAra kiyaa| jaina loga-kanar3Ase dUsare naM0meM uttara arkATameM jainiyoMkI saMkhyA hai / jaina loga kahate haiM ki unakA dharma Arya jAtikA mUla prAcIna dharma hai| jainiyoMkI saMkhyA karIba 8000 hai / isameM AdhIse adhika baMDivAza tAlukA va zeSa arkATa aura bollara tAlukAmeM haiM / madarAsa prAMtameM kula jainI anumAna 28000 hai / jainadharmake rAjavaMzoMne kAMcImeM bahuta varpotaka rAjya kiyA hai (Jaia dynasti:s reigned for many years al Conjeevaram) arkoTa ganaTiyara (san 1895) meM likhA hai They must at one time A vcay numerous as their temples and sculptures are found in very many places from whici they themselves have now disappeared. They donot admit of any sub castes and say that lay are all purc Brahumans. Usual caste office is Nainar. Sy:neone called Rai, Chetti, Dies or Mudalier. All these may intermarry and associate frecly, but no Jains will tike food witii iny other castem in." bhAvArtha-"kisI samaya inakI bahuta bar3I saMkhyA hogI kyoMki inake maMdira aura pratimAeM aise bahutase sthAnoMpara pAe jAte haiM jahAM aba ve nahIM rahe haiM / inake yahAM upanAtiyAM nahIM haiM / ye kahate haiM ki ve saba pavitra brAhmaNa haiN| unakI sAdhAraNa jAtike ala nainAra hai| inameM kucha rAya, ceTTI, dAsa yA muIliyara kahalAte haiN| ye saba svataMtratAse paraspara khAtepIte va vivAhasambaMdha karate haiM parantu koI bhaina, jaina sivAya dusarI jAtikA bhojana nahIM legA / " Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] prAcIna jaina smAraka / noTa - nainAra zabdake artha pAparahita haiN| kahate haiM jaba hindU logoMne taMga kiyA taba kucha naeNnAroMne apanA bAharI nAma rAya, ceTTI Adi rkhaa| purAtattva - yahAM bahuta se samAdhisthAna hai ( Kistvaens ) prasiddha samUha palamAnera tAlukAke vApanattana grAmameM haiM / ye prAcIna I kurumboMkI kArIgarI hai / padavedu nAmakA dhvaMza nagara unakI rAjyadhAnI thI / prAcIna jainiyoM dvArA sthApita mUrtiyeM caTTAnoMpara nIce likhe sthAnoM para pAI jAtI haiM: (1) tAlukA arkATameM paMca pAMDavamalaIpara (2) bhAmanyUrapara tirubattUrapara (3) 99 (8) polUra meM tirumalaIpara (9) cittUra meM ballimalaIpara "" "" 99 "" "" zilAlekha bahuta milate haiM jinameM se bahutase abhItaka nahIM gae haiM / sabase bar3hiyA jaina maMdira arungulam meM hai / yahAMke mukhya sthAna | (1) vApanattana - tA0 pAlamanera - yahAMse 17 mIla / itihAsake pUrva ke samAdhisthAna ( Kietvaens ) haiM inako pAMca pAMDavoM ke maMdira kahate haiM | (Indian Antiquary Vol. 10) arkATa tAlukA sthAna ! yahAM 1066 jaina haiM / (1) tiruvattUra - yaha prAcInakAla meM jainiyoMke mukhya nagaroM meM se eka nagara thA / yahAM jo maMdira haiM ve mUlameM ina jainiyoM ke hoMge / jainiyoM ko bahuta kaSTa diyA gayA thA / isa grAmameM prAcIna jaina maMdi Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [69. rake mUla abhItaka dikhalAI par3ate haiN| unakI bhIteM girAkara tiruvattarake maMdira banAe gae haiN| do bar3I jaina mUrtiyeM bhUmimeM par3I huI haiM / unahIke nikaTa suMdara eka sarovara hai| kahate haiM yahAM jaina maMdiroMkA khajAnA bhUmimeM gar3A huA hai| yahAM punidagaIke khetameM jo jaina mUrti hai usakA phoTo madarAsa epigrAphI daphtarameM hai / (3) paMca pAMDava malaI-arkATase dakSiNa pazcima 4 mIla eka choTI pahAr3I hai / vizeSa dekhane yogya parvatapara pUrvIya ora sAta guphAe haiM jinako yejahabAsalapadI kahate haiN| yahAM 2 phuTa vargake 6 stambha dvArapara haiM jisase sAta bhAga ho gae haiM / bhItarakA kula kamarA 50 phuTa lambA, 9 phuTa UMcA va 16 phuTa gaharA hai| haraeka dvArake sAmane bhItameM cabUtarA hai / zAyada pahale inapara mUrtiyeM hoN| isIke Upara kucha dUra jAkara caTTAnake mukhapara eka jaina tIrthaGkarakI mUrti di0 jaina palyaMkAzana 1 hAtha uMcI aMkita hai / hama svayaM yahAM sI0 esa0 mallinAthanI madarAsake sAtha tA. 22 mArca 1926ko Ae the / arkATa nagarase ghor3A gAr3I parvata taka AtI hai / parvatake dakSiNa ora eka guphA 3 phuTa UMcI hai| Age pAnIkA sarovara hai| isIke pAsa caTTAnameM 5 yakSakI mUrtiyAM aMkita haiM jinako loga pAMca pAMDava kahate haiM / kucha Upara Akara guphAkI caTTAnake mukhapara eka di0 jaina mUrti palyaMkAzana chatra camarendra sahita 1 hAtha U~cI bahuta manojJa aMkita hai| nIce do zilAlekha haiM unake nIce eka kAyotsarga mUrti // hAtha U~cI hai usake nIce eka pazukA cihna hai, zAyada gaiMDA mAlama hotA hai| isIke pAsa dUsarI guphA hai jisake bhItara musalamAnoMne kaba Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] prAcIna jaina smAraka | sthApita kara dI hai / yaha guphA vAstavameM jaina sAdhuoMke tapakI bhUmi thI / madarAsa epigrAphI meM ina donoM jaina guphAoMke citra sI naM0 16, 17 va 18 haiM / zilAlekhoMkA bhAva nIce hai jo ipiphikA iMDikA jilda 8 meM diyA hai / pR0 136 / isa paMca pAMDavamalaI kA dUsarA sthAnIya nAma tiruppAmalI yA pavitra dugdha pahAr3I hai / yahAM jainoMkI guphAe haiM / eka lekha tAmIla bhASA meM vIracola rAjAkA hai / 11 lAIna haiM / apanI rAnI lATa mahAdevIkI prArthanApara vIra cola lATa peruraiyanane, jo aiyUrakA svAmI thA kapUrakA kharca va vinA AjJA calanevAle karaghoMpara laganevAlA kara tiruppamalaI ke maMdirake devake liye diyA tathA eka gAMva kUragaNapadI ( vartamAna kurambadI ) diyA jo isa parvatase 2 mIla hai / colarAjA rAjarAnake rAjyameM jo san 984-89 meM gaddI para baiThA thA yaha vIra cola rAjarAjAke AdhIna thA / yaha lekha likhA gayA rAjarAja kezarIvartana ke 8veM varSake rAjya meM / isa pahAr3Ise 1 mIla dUra jo vilAppAkkama nAmakA grAma hai vahAM aba bhI dezI kapar3ekA bahuta vyApAra hai / kaI karadhoM calate haiM / noTa- yaha lekha pragaTa karatA hai ki rAjA vIra cola jainI thA va dasavIM zatAbdI meM karaghoMkA bahuta pracAra thA / 1 (4) mAmandUra yAdUsImAmandUra pahAr3I guphAeM / yaha kaMjI - varamase 7 mIla hai / do choTI pahAr3iyoMpara eka sarovarakA taTa hai| inake dakSiNI bhAga pUrvIya mukhapara jainiyoMkI guphAeM haiM jo sAdhuoMke dhyAnake sthAna haiN| ye bhI paMca pAMDavamalaIke samAna prasiddha haiM / cAra guphAoMmeM do pAsapAsa haiM / haraeka meM do staMbha haiN| donoM meM Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VENNA madarAsa va maisUra praant| [71 lambe lekha haiM / inameMse ekameM 6 mUrtiye haiN| tIsarI guphA uttarakI tarapha sabase bar3I hai jisameM 6 yA 7 khaMbhoMkI dUnI katAra hai, pIche vediyAM haiN| sarovarake nIce samAdhisthAna (Kistveens) hai / eka bar3I caTTAnapara tAmIla aura grantha akSaroMpara lekha hai jisase pragaTa hai ki zrI rAja vIra mahArAja raghuvIrane zAkA 1505meM bhUmi dAna dii| ( See Malra's Journal of literature and science 1839'). tAlukA aranI jaagiir| yahAM jaina 1639 haiN| cenara meM adhika jainI haiN| yahAM jaina striyeM khajUrake tAgoMse moTI caTAIyAM vunatI haiN| (1) piMDI-aranIse uttara pUrva 2 miil| yahAM bahuta hI prAcIna jaina maMdira hai| yahAMkI kucha mUrtiyeM aranImeM bhejI gaI haiN| (6) aranInagara-yahAM di0 jainiyoMke 70 ghara haiM / mukhya dhanadeva nainAra, vasupAla nainAra, cakravartI nainAra haiN| rAmanAtha nainAra saba insapekTara pulisa haiM / eka di0 jaina maMdira koTa va mAnastaMbha sahita hai| hama yahAMsI0 esa0 mallinAtha nIke sAtha tA020 mArca 26ko Ae the| yahAM pustakAlaya hai| loga dharmapremI haiN| yahAM punnaI upAdhyAya saMgItakalAmeM nipuNa haiN| tA0 candragiri / (7) caMdragirinagara-svarNamukhI nadIke dAhane taTapara / yahAM aitihAsika sAmagrI haiM-yahAMke kileko san 1000meM hammadI narasiMha jAdava rAyalane banAyA jo kArveTa nagarake naraMjana vanammeM rAjya karatA thA / yahAM dhvaMza maMdiroM meM prAcIna kArIgarI hai| (8) tirUmala-(pavitra parvata) yaha hinduoMkAtIrtha hai| bahutase maMdira haiN| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smAraka / tAlukA cittUra (9) melapAdI - cittUra se dakSiNa pazcima 16 mIla pUrvIya kone meM eka prAcIna jaina maMdira hai jisako aba zivamaMdira meM badala liyA gayA hai / yaha bAta yahAM prasiddha hai ki yaha pahale jaina maMdira thA / 3 prasiddha paMDita appara, sambundara aura sundara isa maMdirako zivamaMdiroM meM badalaneko Ae parantu ponne nadIkI bAr3ha Anese ve na Asake taba unhoMne tapasyA kI aura aMtameM ise zivamaMdira banA liyA aisI lokokti hai / 72 ] (10) vallI malaI - melapAdIse uttara pazcima 1 mIla / yaha jainiyoMkI bahuta prasiddha pujAkI jagaha hai| bahutasI jaina mUrtiyAM caTTAnoMpara aMkita haiN| kucha maMdiroM ko zivamatiyoMne apanA kara liyA hai / yahAM eka bar3I guphA hai - 40 phuTa lambI, 20 phuTa caur3I va 7 se 10 phuTa UMcI hai| isake tIna kamare haiM, isImeM maMdira bhI hai| isa maMdira ke uttara aura dakSiNa donoM sthAnoMpara jaina mUrtiyAM bahuta sundara haiN| eka mUrti bahuta bar3I hai| pahAr3Ike Upara bhIteM dikhalAI par3atI haiN| ati prAcInakAla meM yahAM jaina rAjAkA kilA thaa| yahAM eka maMdira ko kisI colarAjAne banavAyA thA / 1 epigrephikA iMDikA jilda 4 80 140 meM yahAMkA hAla diyA huA hai / guphAke pUrvIya pahAr3IkI tarapha jo jaina mUrtiyoMkA samudAya khudA huA hai usake nIce 4 kanar3I bhASAke lekha haiM unameM pahalA aura tIsarA grantha akSaroMmeM va dUsarA va cauthA kanar3I akSaromeM haiM / inakA bhAva nIce prakAra hai naM 0 1 - gaMgavaMzI rAjA zivamArake putra zrIpuruSa unake putra raNa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 73 vikrama unake putra mahArAja rAjamalane zAkA 899 meM mandira banavAyA / naM0 2 - bAI orase dUsarI mUrtike nIce lekha hai - " zrI AryanaMdi bhaTTAraka pratime mAdidAra / " naM0 3 - zrI bAnarAya gurukula appAbhavanaMdi bhaTTAraka zipyara appA devasena bhaTTAraka pratimAH (vAnarAyake guru bhavanaMdike ziSya devasena dvArA ) | naM0 4 - zrI bAlacandra bhaTTAraka ziSyara ajjanaMdi bhaTTAraka / madarAsa epigrAphI daphtara meM yahAM ke citrAdi nIce prakAra haiM(1) naM 0 sI 9 zivamaMdira ke dakSiNa jaina mUrtiyoMkA citra | (2) naM0 sI 10 guphAke dakSiNapUrva (3) naM0 mI 11 uttara "" 99 gur3iyattana tAlukA | (11) lAherI - relave sTezana - yahAM kucha prAcIna jaina smAraka haiN| (12) pasupattUra - guDiyattana relave sTezanase 2 mIla | yahAM prAcIna jaina smAraka haiM / 1 (13) kovanUru-gur3iyattana se pUrva 8 mIla / grAmameM jaina smAraka haiM / 19 "" 27 99 "7 "" (14) sorAmUra - gur3iyattana se pUrva 13 mIla va viricipuram relave sTezana se dakSiNa pUrva 3 miil| yahAM kucha jaina smAraka haiM / (15) tirumaNi - gur3iyattanase pUrva 14 || mIla / viricI puram re0 Te0 se pUrva 4 mIla / yahAM kucha jaina smAraka haiM / karaveTanagara jamIdArI / (16) arunagulam - tiruttaruse pUrva 8 mIla / yahAM bahuta prasiddha prAcIna jaina maMdira zrI dharma tIrthakarakA hai unako pArzvanAtha Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] prAcIna jaina smAraka | 1 mAnake pUjA jAtA hai / grAmameM eka pASANa hai jisake akSara par3he nahIM jAte | isake dvArA pazuoMke roga acche ho jAte haiM / polUra tAlukA / yahAM 846 jainI haiM | (17) tirumalAI - polarase uttara pUrva 7 mIla, devikApuramse 5 mIla / aranIse 19 mIla | kaTapAdI bilapura lAina ke mAdimaMgalam STezana se 2 mIla / yaha jainiyoM kA pUjya bahuta prasiddha parvata hai / hamane isa parvatakI yAtrA sI0 esa0 mallinAthajIke sAtha tA0 21 mArca 1926ko kI thI / yaha parvata thor3A UMcA bahuta svaccha caTTAna sahita hai| yahAM grAma 5 upAdhyAya jainiyoMke ghara haiN| mukhya bhUpAla upAdhyAya tathA zikhAmaNi zAstrI va devarAja aiyyara haiM / parvatake ThIka nIce bahuta prAcIna maMdira va sundara guphAeM haiN| eka guphArme cAra phuTa UMcI zrI bAhubali, zrI neminAtha, zrI pArzvanAtha va kUSmAMDI devIkI mUrti hai| maMdira meM zrI neminAtha, bAhara AdinAthajI 2 | hAtha UMcI palyaMkAsana mUrti hai / guphA bahuta gaharI hai / yahAM jaina sAdhugaNa vidyAbhyAsa karate hoMge kyoMki bhIta va chatoMpara aneka citra samavazaraNa, DhAIdvIpa va jambUdvIpa Adike haiM / isI hAtemeM zrIgadyaci - ntAmaNi granthake kartA zrI muni vAdImasiMhajIkI samAdhi hai| eka dUsarA maMdira hai usameM miTTIkI zrI varddhamAnasvAmIkI mUrti 2 hAtha UMcI bahuta suMdara hai| sIr3hiyA~ car3hake parvatake Upara zrIneminAthajIkI kAyotsarga mUrti 16 // phuTa U~cI bahuta manojJa hai / darzana karake jo AnaMda AtA hai vaha vacana agocara hai aura Upara jAkara eka maMdirameM zrI pArzvanAthajI kI mUrti kAyotsarga 1 // hAtha hai / parvatake Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra mAnta | [ 75 bilakula Upara 1 || phuTa lambe caraNacihna haiM / kucha aura caraNacihna haiN| yahAM bahutase lekha hai jinakI nakala South Indian Inscriptions Vol. I meM mudrita hai jinakA bhAva nIce diyA jAtA hai / yahAM yaha prasiddha hai ki jo 12000 munisaMgha zrI bhadrabAhu zrutakevalIke sAtha dakSiNa AyA thA unameMse 8000 muniyoMne yahAM vizrAma kiyA thA | zilAlekhoMkA bhAva | ( naM 0 66) - tirumalAI parvata ke nIce gopura ke sAmane eka gar3I huI caTTAnapara 10vIM zatAbdI ke rAjA rAjadevake 21 veM varSa ke rAjya meM guNavIra mAmunibanane jo baigaI grAmakA svAmI thA eka pAnI rokane kI Ar3a banavAI jisako vidvAna jaina AcArya guNizeSara maru poracuriyamake nAmase prasiddha kiyA / vaiI yA vaigapura vaha gAMva hai jo isa parvatake nIce basatA hai / naM0 67 - gopura ke Upara caTTAna para - kopara kezaravarmana yA udayyara rAjendra coladeva ke 12 varSake rAjya meM perumvAnayyadI arthAt karaTTavaU - malliyura ke nivAsI vyApArI nanna payanakI strI cAmuMDappaIne zrI kuMdavajinAlayako dAna kiyaa| yaha jina maMdira parvatake Upara hai / isako mahArAja rAjarAjakI kanyA, mahArAja rAjendra colakI choTI bahana yA pUrvIya cAlakya vimalAdityakI strI kuMdavaIne bana vAyA thA / naM0 68 - gopura aura citrita guphA ke madhya sIr3hiyoMke nIce caTTAna para - koparakezarI varmanake 12veM varSa ke rAjyameM pallava rAjAkI strI sinnavaIne maMdira ke devake liye dIpaka jalAneko dAna kiyA / mujhe Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___76] prAcIna jaina smAraka / ___ naM069-dvArake pUrva tirumalaIke nIce maMDapakI bhItapara kaumAravarmana tribhuvana cakravartI vIra pAMDyadevake 10 veM varSake rAjyameM 'pAMDappA maMgalamke svAmI ambalaperUmalayA zInatta raiyanane parvatake nikaTa eka ADa mudagiri sarovarake liye bnvaaii| naM. 70-pahADIke nIce dvArake dAhanI tarapha maMDapakI bhItapara rAjanArAyaNa saMvuvarAjake 103 varSake rAjyameM ponUra nivAsI mannaI pInnanuIkI kanyA nallAttAlane vaigaitirumalaIpara jaina mUrti sthApita kI tathA pavitra vihAra nAyanAra-panneyilanAthake nAmakA banavAyA / ___naM0 71-Uparake sthAnapara-arulamorI devarapuramke iDahayarana appanake jyeSTha putra va bhAiyoMne eka kUpa banavAyA / naM. 72-uparake maMDapakI dakSiNa bhItapara zAkA 1296meM vIra kamvana oDaiyarake pote va kamvana oDaiyarake putra ommana oDaiyarake rAjyameM viSNukambalI nAyakane apane kharcase bhUmi dAna dii| naM073-citrita guphAke nIce choTe maMdirameM rAjA kRSNarAjake rAjyameM tirumalaIke AcArya paravAdImallake zipya kauikakontUrake ariSTanemI AcAryakI AjJAse yakSIkI sthApanA huii| ___ naM074-citritaguphAko jAnevAle dvArakI bAharI bhItapara tribhuvana cakravartI rAjarAjadevake 10 veM varSake rAjyameM zAkA 1157-58 meM rAja gambhIra saMvR va rAyana aTTI mallAna va saMbUkula perumala upAdhidhArIne rAnagaMbhIra nallUra grAma, IrAlaperUmanake putra andaMgalagala rAparako diyA / naM75-Uparake sthAnapara-kairalake yavanikAke kulameM prasiddha rAjarAjake putra cIrAMvaMzI vyApraktazravaNojvalane, jisakI rAjyadhAnI Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra maant| [77 takaTAmeM thI, yavanikA dvArA sthApita yakSa ba yakSiNIkI mUrtiyoMkA jIrNoddhAra karAyA aura parvatapara sthApita kI tathA isa tirumalaI parvataH para jisako arahasugiri ( arahaMtoMkA sundara parvata ) kahate haiM eka pAnIkI nahara bnvaaii| naM0 76-guphAke bhItarI hArapara-naM. 75ke samAna / naM. 77-guphAke dvArake bhItara-ambarake putra kariyA perumalane parvatake sarovara meM pAnI lAneko eka Ar3a bnvaaii| naM0 76kA lekha saMskRtameM haiM so nIce pramANa hai-- "zrImatkeralabhUbhRtA yavanikA nAmnA sudharmAtmanA | tuMDIrAhavaya maMDalAha sugirau yakSezvarau klpitau| pazcAttatkulabhUSaNAdhikanRpa zrI rAjarAnAtmaje vyAmuktazravaNojvalenatakaTAnAthena jiirnnoddhtau"| madarAsa epigrAphI daphtarameM yahAMke citrAdi nIce prakAra haiM (1) naM0 sI 12-bAharI parikramA sthApita eka mUrti, guphAke nIce kamaremeM eka khar3e hue gola pASANameM mUrtiyoMkA saMgraha va parvatake pazcima sarovarake nikaTa eka sthApita mUrtike citra / (2) naM0 sI 13-pazcima kone meM nIceke khanameM jo dharma devasthAna maMdira hai usake AlemeM jaina mUrtiyAM / (18) poDaveDu-yaha sthAna bahuta hI aitihAsika hai / yaha saikar3oM varSa rAjya karanevAle balavAna vaMza kurumboMkA mukhya nagara thaa| isakA gherA 16 mIlameM thA / yaha maMdiroMse bharapura thA / ___(19) javAdI pahAr3iyA-poDaveDuke Upara-uttara arkATake dakSiNa pazcima 3000 phuTa UMcI coTI hai| yahAM aise cihna haiM jisase pragaTa hotA hai ki bahuta prAcInakAlameM yahAM eka sabhya jAti Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] prAcIna jaina smAraka | rahatI thii| yahA~ hinduoM ke maMdiroMke smAraka haiM va kucha lekha kovi-lanUrapara hai jo patra kUDase komaTipUra ke mArga meM hai / tAlukA vAlA jAveta / (20) perUna giMjI - yaha prAcInakAlameM jainiyoMkA mukhya sthAna thA / sarovara ke pAsa va bar3e vRkSake nIce jaina mUrtiyAM dikhalAI par3atI haiN| (21) mahendravAr3I - yaha sarovara sahita grAma hai| kisI samaya yaha eka bar3A nagara thA / kile kI bhIteM dikhatI haiN| ghereke bhItara eka choTA maMdira khodA gayA hai yaha jainiyoMkA mAlUma hotA hai / isapara lekha hai jo par3hA nahIM gayA / baMDIvAza tAlukA | (22) tellAra - TiMDIvanamUko jAte hue sar3aka ke Upara eka grAma hai| yahAM desUrake samAna jainiyoM ke pUjAkA sthAna hai / (23) terukkAla- baMdivAzase pazcima dakSiNa 8 || mIla | yahAM parvatake Upara tIna jaina maMdira haiM va tIna guphAeM haiM, bahutasI jaina mUrtiye haiM va tAmIlameM lekha hai ki colarAjA parakezarI varmana ke tIsare varSa rAjyameM nalavelaI nivAsI naMdo arthAt naratuMgapallava rAyanane ponneranAdameM taMdapuramkI jaina vastIke liye ghIke vAste eka bher3a bheTa kI / (24) demUra - divAzase dakSiNa pazcima 10 miil| yahAM jaina maMdira hai va jaina rahate haiM / (25) vainakunUram - caMdivAzase uttara 3 miil| yahAM jaina maMdira hai / (26) ponnUra pahAr3I -baMdIvAzase 6 mIla eka choTI phaadd'ii| isakI yAtrA hamane sI0 esa0 mallinAthajI ke sAtha tA0 19 mArca Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / 1926 ko dubArA kI thii| yaha pahAr3I 3. pharlAga UMcI hai| Upara nAkara eka zilApara vRkSake nIce zrI kuMdakuMdaAcAryake caraNacihna haiN| ye do vAlista lambe bahuta prAcIna haiN| yaha AcArya vi0sa0 49meM prasiddha hue haiN| yaha bar3e yogI va dArzanika the| digaMbara jainI inako mahApUjya mAnate haiN| inake grantha zrI paMcAstikAya, zrI pravacanasAra, zrI samayasAra, zrI niyamasAra, dvAdazabhAvanA Adi bahuta prasiddha haiM va adhyAtmarasase pUrNa haiN| yahAM svAmIne tapasyA kI thI, AsapAsake grAmoMke bhAI pUjanArtha sadA Ate rahate haiN| yahAM ArAnivAsI jamIdAra dharNendradAsa jaina brahmacArIne nIce eka AzramaM va caityAlaya banavA diyA hai / dhyAna karane ke icchuka yahAM nivAsa kara AtmakalyANa kara sakte haiN| madarAsa epigrAphIke daphtarameM kucha citrAdinaM0 sI 14-karikattarameM gaNeza maMdirake pAsa khetameM eka jaina mUrti hai| naM0 sI 15-candragirike rAjamahalake sAmane eka bhaina mUrti hai / naM0 sI 100-veMgurama grAmameM jaina mUrti / naM0 sI 101- " " naM0 sI. 102- " " naM0 sI 103-tirrAkolameM caTTAna mUrti sahita / __ (13) sAlama jilaa| yahAM 7530 vargamIla sthAna hai / cauhaddI hai-uttarameM maisUra va uttara arkATa, pUrvameM dakSiNa va uttara arkATa aura TricanApalI, dakSiNameM TricanApalI aura koyambaTUra, pazcimameM koyambaTUra aura maisUra raajy| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 ] prAcIna jaina smAraka / itihAsa - prAcInakAla meM uttara bhAgameM pachavoMne rAjya kiyA va dakSiNa bhAga koMgUrAjya meM garbhita thA / naumI zatAbdI meM cola rAjAoMne kula leliyA / pIche hoyasAlavaMzI ballAloMne rAjya kiyA / / san 815 meM yahAM rASTrakUTa vaMzI goviMda tR0kA rAjya thA / phira usake putra amoghavarSa prathamane 62 varSataka rAjya kiyA / yaha dhArmika svabhAvakA thA, jaina dharmakA pakkA bhakta va sAhityakA rakSaka thA (He was religiously minded, a devout supporter of Jain faith and a great patron of literature). hoyasAlavaMzI viSNuvarddhanakA maMtrI gaMgarAjA thA / yaha tIna bar3e jainadharmake rakSakoM meM se eka thA / ve tIna the - cAmuMDarAya maMtrI mArasiMha, talakADa gaMga maMtrI viSNu0 aura huchA maMtrI hoyasAla narasiMha prathama | kucha cola rAjAoMne jaina maMdiroMko naSTa kiyA va sthAnIya jaina dharmakA ullaMghana kiyA / 14vIM zatAbdI meM vijayanagarake rAjAoM ne leliyA / 17vIM zatAbdI meM madurAke nAyaka rAjAoMne rAjya kiyA / maisUrake rAjAne 1652 meM kucha bhAga leliyA phira 1688--90meM cikkadevarAjAne, jo maisUra meM bar3A pratApI thA kula leliyA / 1761 meM musalmAnoMne kabajA kiyA | mukhya sthAna | (1) dharmapurI - tA0 dharmapurI-madarAsase 178 mIla madarAsa, kalikaTa, TraMka sdd'kpr| yaha morappUra hosura lAiTa relvekA sTezana hai / yahAM viSNu aura zivamaMdirase kucha hI dUra seThI ammanakA maMdira hai tathA sar3aka kI tarapha do jaina mUrtiyAM eka uMce pASANa para aMkita haiM jinako loga rAmakkA aura lakSmaNakA kahate haiM / isa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [81 seThI mAri ammanake maMdirameM eka kanar3I bhASAkA lekha rAjA mahendrakA san 878 I0kA hai (naM. 307 san 1901) tathA isa hI mahendrakA dUsarA lekha mallikArjuna maMdirake maNDapake eka stambhapara san (73 kA hai| yaha lekha kahatA hai ki tagadUrameM zrI maMgala seThake putra nidhipannA aura caMdipannA do bhAiyoMne jaina vastI arthAt maMdirakA nirmANa karAyA / nidhipannAne rAjA mahendrase mUlazallo grAma lekara zrI vinayasena AcAryake ziSya kanakasenakI sevAmeM vastIke jIrNoddhArake liye arpaNa kiyA tathA ayyappadevane svayaM isa vastIko buduguru grAma arpaNa kiyA tathA mAri ammana maMdirakA san 878kA lekha kahatA hai ki rAnA mahendrane marundanerI nAmakA sarovara kimo ziva guruko meTa kiyA thA tathA tagadUrake vaNikoMne eka jaina vastI banAI thI tathA mAlapara kucha kara devadAnake rUpameM bAMdhA thaa| yaha bAta jAnane yogya hai ki naumI zatAbdImeM jaina aura zivamata donoM sAtha sAtha unnatipara the / nAlamba ganAoMke adhikArameM dharmapurI bahuta unnatipara thii| aba yahAM jaina varatIke smAraka nahIM milate haiN| (2) sAlemanagara-yahAM purAne kalekTarake baMgale ke sAmane eka jaina mUrti baiTe Asana hai jisako loka talai veTTI muni appana kahate haiM aura usake sAmane bakaroMkI balI hotI hai| dusarI eka jaina mUrti nadIke taTapara hai| (3) Adamata kataI-dharmapurIse dakSiNa pazcima 5 mIla cAra vIrakulake Age eka jaina maMdira hai| isake pAsa zravaNabelagulakI zrIgomaTTasvAmIkI bar3I mUrtike samAna eka khar3e Asana nagna bar3I mUrti hai| usake Asanapara lekha bhI hai usakI jAMca honI caahiye| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82] prAcIna jaina saask| (14) koyambaTara jilA yahAM 7860 vargamIla sthAna hai| cauhaddI hai-pazcima aura dakSiNameM nIlagiri parvata aura anahamalaI jo 7000 phuTa U~cA hai| usarameM pUrvIya ghATI hai| itihAsa-isa jilemeM aneka samAdhi sthAna haiM jinako pAMDavakulI kahate haiN| ye saba itihAsase pUrvake ati prAcIna nivAsiyoM ke haiN| inameM mukhya anaImalaI parvatake nikaTa haiN| kahate haiM ki koyambaTUrakI pahAr3Ipara pAMDavarAjAoMne vAsa kiyA thaa| isa jileko koMgUnAda kahate haiM / yaha prAcIna cIrA rAjyakA aMza hai| mUla cIrA rAjya malayAlam (kerala) aura koyambaTUra va sAlemake kucha bhAga tathA mesUrake ghATa taka uttarameM va uttarapUrvameM zevarAya taka thA / pUrvameM colarAjya va dakSiNameM pAMDavoM kA rAjya thaa| yaha koMgUnAma isaliye 'par3A ki san 1.89meM Akara utara pazcimase gaMga yA koMganI vaMzake rAjyane Akara yahAM zAsana kiyaa| koMganI vaMza kA pahalA rAjA koMganI varmA thA, yaha zAyada kAverIkI ghATIse Apa hoMge / san 878meM cIrA vaMzame cola rAnAoMne le liyA aura 200 varSa rAjya kiyaa| phira 1080 meM hoyasAla ballAloMne rAjya kiyA / san 1348meM vijayanagarake rAjAoM ne adhikAra kiyaa| san 1704 meM maisUrake cikkadeva rAmAne zAsana kiyA pazcAt musalamAna A ge| yahAMke mukhya sthAna / (2) kaMjIkovila-tA eroDa-grahAMse 9 mola AsapAsa pAMca grAmoM meM arthAna bellADU, titUra, vijymNglm| puMDaI tathA koMgama pAlaisamameM jina maMdira haiN| vijayamaMgalamke maMdirajImeM Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ zrI AdinAthajIkI padmAsana mUrti hai va acchI nakAzI hai| maMdirake bAhara eka gaharA kUpa hai| kahate haiM ise bhIma pAMDavane banavAyA thaa| (2) karUra - tA0 karUra / yaha eka bahuta prAcIna jagaha hai / holimI kahate haiM ki san 110 meM yaha cIrA rAjyakI rAjyadhAnI thI / prAcIna tAmIla nAma karUra kA tirUvAnilAI ( pavitra gozAlA ) hai / (3) vastIpuram - tA0 kolchegAla / yahAMse 1 mIla dakSiNa / yaha prAcIna kAlameM jainiyoMkA nagara thaa| pIche chor3a diyA gayA / abhI bhI yaha eka jainamUrti hai / purAne jainamaMdirake pASANa kAverI nadIpara zivasamudram pAsa pula banAne ke kAmameM le liye gae / (4) eroDanagara - madarAsase 243 miil| yahAM do prAcIna maMdira haiM jinameM tAmIla aura grantha akSaroMmeM bahutase lekha haiM / (5) pollocI nagara - tA0 pochocI- yahAM bAdazAha AgasTasa aura TAivariyasa ke sikke milate haiM / prasiddha samAdhi sthAna va pASANake ghere haiM unameM se kaI bhItara se kholakara dekhe ge| ye 10 se 45 phuTa vyAsake ghere meM haiM / bhItara manuSya khopar3I va haDDI miTTI ke vrartana va zastra 5 se 7 phuTa lambe mile haiN| tIna bijorakI mUrtiyeM marda va strIkI itihAsase pUrvakI haiM / (6) trimUrti kovila - udamalapeTa se dakSiNa pazcima 11 mIla / puMDIse pUrva dakSiNa 2 | mIla | yaha grAma anamalaI pahAr3I para hai jo samudra se 2000 phuTa UMcI hai / eka pASANakA banA chatra hai / usake pAsa ATha pASANakI jaina mUrti virAnamAna haiM / (1) madarAsa epigrAphI daphtara meM nIce likhe citrAdi haiM - vijayamaMgalam ke jaina maMdirake gopurake dvArakI chana kA nakazA naM0 sI 201 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smAraka. 1.. (15) dakSiNa akarTa jilA / yahAM mUmi 5217 vargamIla hai / cauhadI hai - pUrva meM baMgAla khAr3I, dakSiNameM taMjora va tricanApalI, pazcimameM sAlema, uttarameM uttara arkATa aura ciMgalapeTa / phrAMsIsa logoM ke adhikArameM jo pAMDicarI hai vaha isI jilemeM hai / 84 ] itihAsa - yahAM itihAsake pUrvake loga rahate the / ye loga kalarAyana pahADiyoM para pAe jAnevAle pASANakI koThariyoMke banAnebAle the / samAdhisthAna itihAsa ke pUrvake yahAM bahuta haiM jinake bhItara haDDI, miTTI ke vartana va lohA milatA hai / sabase bar3hiyA devanUra meM haiN| jiMjIse pazcima 7 mIla sattiyamaMgalam meM anumAna 12 haiM / sabase bar3A sthAna 30 phuTa vyAsameM va 24 pASANoMkA banA hai / sittamamuMDI se dakSiNa barikkala, attiyUra, TocanapaTTU, yaMDava samudram va seMjIkkannaTUra grAmoMmeM bhI aise sthAna haiM tathA nambaI meM haiM jo tisakkoyilorase uttara pazcima 11 mIla hai / tathA kala kurcI ke palaMjamaruku, koMgaraI va kugaIyUra grAmoM meM aura saMse bAlukA ke kuMDalUra meM hai jahAM 40 se 50 taka haiM / tiruvanna malaI va tIrukkoyillUra meM jo samAdhisthAna haiM unake sambandhame yaha prasiddha hai ki ye 60000 RSiyoMke nivAsasthAna haiN| tIrukkoyilUra ke devanUra sthAna meM jo samudAya hai unameM eka bar3A pASANa 16 phuTa UMcA va 8 phuTa caur3A 6 iMca moTA khar3A hai / isako kacaharI kAla yA sunanevAlA pASANa kahate haiM / itihAsa ke samaya kA patA pachavake rAjAoM taka lagatA hai jo kaMjIvaram meM 4thI se 8vIM zatAbdI taka rAjya karate the / isa vaMza ke Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | 7 [da AdhIna jo bhAga toMDaimaMDalamUkA thA usameM yaha jilA zAmila thaa| samudraguptAkA cauthI zatAbdIkA alAhAbAdakA lekha kahatA hai ki usa samaya kaMjIvaram meM rAjA viSNugopa rAjya karate the / chaThI zatAbdI ke aMtameM palavarAjA siMhaviSNu thA / usakA putra mahendravarmana prathama thA / usane tiruvApuliyara meM zivamaMdira banavAyA thA / tAmIla bhASAke periyA purANabhara meM isa maMdirake sambaMdha meM kathA dI hai / isa purANameM 63 zivamatI sAdhuoMke caritra haiM / isImeM likhA hai ki appara nAmakA zaivayogI thA usako pahale to palaka rAjAne kaSTa diyA parantu phira usakI pratiSThA kI / yaha mahendrabarmana prathama thA / yaha mahendravarmana mUlameM jainI thA parantu appara ne isako zaivamatI banA liyA taba isa rAjAne pATalIpura ( tirupAvu lutharakA prAcIna nAma yaha hai / ) meM jaina maMdirako dhvaMza kiyA aura usake sthAna meM ziva maMdira banAyA, usa maMdirako aba guNadhara viccharam kahate haiM / naumI zatAbdI meM gaMga pallavoMne rAjya kiyA / unake tAmrapatra phrAnsa rAjya ke bAhara sthAnapara va naumI zatAbdI ke dUsare tIna tirukkoyilUrameM pAe jAte haiM / 10 vIM zatAbdI meM taMjorake coloMne rAjya kiyA / rAjA rAjAdityako malakher3ake rASTrakUToMne mAra DAlA taba kRSNa tR0 ne cauloMpara hamalA kiyA thA aura kaMjIvaram va taMjora le liyA thA / phira coloMne 10 se 13 zatAbdI taka rAjya kiyA / unakA prathama rAjA rAjArAja prathama 985 se 1013 I0 taka huA va aMtima rAjA rAjarAma tR0 (san 1216-1239) thA / isako sardAra kovve run jinne kaidakara liyA taba dvAra samudrake hoyasAla rAjA narasiMha dvi0 ne chur3AyA / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smAraka / phira pAMDavoMne, phira keraloMne, phira hoyasAloMne, pIche musalmAnoMne rAjya kiyaa| yahAM : oDaipara sardAroMne rAjya kiyaa| unameMse ekako vijayanagarake harihara dvi0 ne jIta liyaa| usake nAmakA lekha san 1382 kA pAyA gayA hai / jaina loga-isa jileke gajaTiyara jilda 1 san 1906meM pRSTha 76meM jo hAla diyA hai vaha nIce pramANa hai__isa jilemeM karIba 5000 jainI haiN| unameMse TiMDIvanam tAlukAmeM karIba 400 0 haiM va 700 billupurameM haiN| kucha vRddhacalam aura kalcakurcI tA0 meM haiN| isameM saMdeha nahIM ki prAcInakAlameM jaina dharma yahAM bahuta jorameM thaa| yaha bhI kahAvata hai ki yahAM zrI kuMdakuMdAcArya aura umAsvAmI mahArAjane vAsa kiyA thA jo vikramakI prathama zatAbdImeM dijaina AcArya hogae haiN| gamIlapurANa piriyapurANammeM likhA hai ki pATalIputra ( vartamAna nAma tirupAyuliyUra hai ) meM eka jaina maTha aura eka vidyAlaya thaa| zaiva sAdhu appara jaina vidyAlayameM vidyArthI thaa| yaha pahale jaina thA paraMtu isakI bhaginIne ise zivamatameM badala liyaa| sthAnIya rAjA mahendravarmA prathama thaa| yaha jaina thA parantu isane apanA mata badalakara zivamata kara liyA taba isa rAjAne jainiyoMkA dhvaMza kiyA / isake pIche phira jainiyoMkA prabhAva jamA / kucha kAla pIche phira nainiyoMko naSTa kiyA gayA jisakA varNana maikeMnI sAhabake saMgrahIta lekhoMmeM hai| san 1.478 I0 meM jiMjIkA rAjA veMkaTAma yeTTai veMkaTApati thaa| yaha kavaraI jAtimeMse nIca jAtikA thaa| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 87 isane sthAnIya brAhmaNoMko kahA ki ve apanI kanyA vivAha deveM / brAhmaNoMne kahA ki jaina loga yadi vyAha deMge to hama bhI kanyA deMge taba veMkaTapatine jainiyoMse kanyA mAMgI / tava unhoMne paraspara sammati karake isa apratiSThAko pasaMda nahIM kiyA / unhoMne rAjAko yaha bahAnA batA diyA ki eka jaina apanI kanyA de degA / niyata dina nekaTarAjA vivAha ke liye kanyAke ghara gayA paraMtu vahAM dekhA ki ghara meM koI na thA, nAtra eka kutiyA barAmade meM baMdhI thI isapara vaha krodhita ho gayA aura AjJA di ki saba jainiyoMke mastaka kATa DAle jaayeN| taba bahutase bhAga gae, bahutasoMke mastaka kATe gae / kucha chipakara apanA dharma pAlane lage / kucha ziva dharma meM badala gae / kucha kAla pIche eka jaina gRhastha jinakA pIche nAma vIrasenAcArya huA thA, Tinr3IvanamUke nikaTa velUra meM eka vApIke pAsa pAnI chAna rahe the taba rAjAke kucha aphasaroMne usako jainI jAnakara pakar3a liyA aura rAjAke pAsa le ge| usa samaya rAjAke putrakA janma huA thA, vaha pasanna thA / usane usako chor3a diyA / taba vaha zrAvaka zravaNabelagolA gae aura jainadharmakA vizeSa adhyayana kiyA aura muni ho gae, yahI vIrasenAcArya prasiddha hue / isI samaya jiMjI pradezakA eka jainI jo TiMDIvanam tAlukAke tAyanara grAmakA nivAsI gaMgappA oDaiyara thA tricanApalImeM jAkara oDaiyara pAlaiyama jamIMdArakI zaraNa meM rahA / usane mitravata rakkhA tathA kucha bhUmi dI / vaha zravaNabelagula gayA aura vahAMse zrI vIrasenAcAryako sAtha lAyA aura unakA vihAra jiMjI dezameM karAyA / jo jaimI zimavatI ho gae the unako phira jaina Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88] mAcIna jaina smaark| matapara Arur3ha kiyA / jo jaina the aura janeU pahanate the unhoMne janeU nikAla diyA thA, mastaka para bhamma lagAte the aura apaneko nirapusI vallAla arthAta pavitra bhasma lagAnevAle kahate the ve jainI hogae / abhItaka unakA yaha nAma calA jAtA hai / vIrasenAcAryane jainadharmakA prabhAva phailA diyaa| inakA samAdhimaraNa velUrameM huaa| ye muni mahArAja zravaNabelagolAse zrI pArzvanAthajIkI dhAtukI mUrti lAe the so velUrake maMdirameM virAjamAna hai / isa gaMgappA oDayarakI saMtAna abhItaka tAyanUrameM vAsa karatI haiM kyoMki isa vaMzane jainadharmakI apUrva sevA kI thI isaliye jaba dAvata hotI hai taba sabase pahale isa vaMzavAloMko pAna diyA jAtA hai tathA TiMDIvanam tAlakAke sItAmUramaM jaba bhaTTAraka mahArAnakA cunAva hotA hai taba isa vaMzavAloMkI mammati mukhya samajhI jAtI hai / TiMDIvanam tAlukA jaina loga aba bhI ucca padameM haiN| unameM dhanika vyApArI va bahuta buddhimAna kRSaka hai| inakI upAdhi nenAra aura oDaiyara hai parantu unake sambandhavAle jo jainI kumbhakonam va anyatra haiM ve apaneko ceTTI yA muDailiyara kahate haiN| dakSiNa arkATake saba jaina digambara jaina hai-aise hI madarAsake dakSiNa sava jainI di jaina haiN| ye paraspara svataMtratAme saMbaMdha karate haiN| yahAMke mukhya sthAna / (?) kujalora-tirupAyuliyarakA nayA nAma / aba yahAM koI vizeSa mahattva jainiyoMkA nahIM hai parantu prAcIna kAlameM yaha sthAna jainadharmakA kendra thA / eka khaMDita jaina tIrthakarakI pASANa mUrti cAra phuTa UMcI usa sar3akake pazcima khar3I hai jo maunA kuppamameM Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 89 yAtrIke baMgale se hokara ponnaiyArakI ora jAtI hai| yahAM eka maMdira 8vIM zatAbdIkA hai jisameM cola rAjAoMke lekha hai / eka lekhameM eka pAMDya rAjA dvArA bhUmidAnakA varNana hai / (2) kilaruMgunam - tA0 kuDDalora / tiruveMdIpuramse pazcima 4 mIla | yahAMse vanarutIko jAnevAlI sar3akapara / kuDDulora aura kuppamako jAnevAlI sar3akoMke melapara kilakuppam grAmake pAsa grAmakI devI maMdirakI bhItake sahAre eka jainamRti khar3I huI hai yaha baiThe Asana chatra sahita hai, nagna hai, bhUmimeMse nikalI hai / (3) timvAdI - kuDDAlora se pazcima 14 mIla panarutIkI sarakapara | isa sthAnakA prAcIna itihAsa hai| AThavIM zatAbdI taka paloM aura gaMgavoM ke samayameM yaha mukhya nagara thA jisake zAsaka saba janI the / tAmila sAhitya meM inakA varNana hai ki inakI upAdhi Adi gainam thI / inakA zAsana sAlema jile meM dharmapurI tathA kambA nellTara taka thA / (Epi. Indi Vol. 331 ) grAmake khetoMne do bar3I jaina mUrtiyAM pAI gaI haiM / donoM nagna haiM / eka 4 || phuTa UMcI beTe Asana hai jo zivamaMdirake hAtemeM virAjamAna hai| dUsarI 3 || phuTa UMcI beTe Asana hai vaha tiruveMdIpura make konnarappa nAyaka kanvenaI meM virAjamAna kI gaI hai| isa epigraiphikA jilda 6ke dekhane se patA lagatA hai ki isa sthAnakA sambaMdha usa zilAlekha naM0 75 se hai jo uttara arkATake pollara tAlukAmeM tirumalaI parvata para hai / isa lekhameM tIna rAjAoMke nAma Ae haiM(1) elinIyAyavanikA, (2) rAjarAjapAvagana, (3) vyAmuktazravaNojvala yA vidugadala giya perUmala / elina kocIna rAjya meM keralake Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anwroworry prAcIna jaina smArakAH / rAjA the| cIrAvaMzI rAnAoMkI rAjyadhAnI kerala yA malavAra yA vAnanI thI jisakA vartamAna nAma cerUmAna perumAla kohalUra hai jo kocInameM tiruvaMnI kulamke pAsa hai| elina aura rAjarAjakI upAdhi Adigainam yA AdigaimAna tho arthAta AdigaIke svaamii| isI Adigaiko vartamAnameM tiruvAdI kahate haiN| tIsarA rAjA takatAmeM rAjya karatA thaa| vartamAnameM takatAkA nAma dharmapurI hai jo sAlema nilemeM hai / elinake vaMzameM rAjarAja thA usakA putra vidugada va ginaperUmala thA-ye saba jainadharmake mAnanevAle the| (4) siMgavaram-tA0 TiMDIvanam-jiMjIse uttara 2 mIla / sirukadambUra sarovarapara jo choTImI caTTAna hai usapara prasiddha jaina smAraka haiN| eka baiTe Asana mUrti 4 // phuTa UMcI eka bar3e pASANapara khudI hai| dUsarI bar3I caTTAnapara eka kAyotsarga nagna mUrti hai va 24 jaina tIrthaMkaroMkI mUrtiyAM aMkita haiN| yahAM do zilAlekha haiM jinameM do jainAcAryoMke samAdhimaraNa karanekA varNana hai| eka munine 30 dinakA upacAsa va dUsarene 57 dinakA upavAsa karake samAdhimaraNa kiyA thaa| ___(5) sittAmRra-(mela)-TiMDIvanamse uttara pazcima 10 miil| yaha jainiyoMkA kendra hai / bhaTTArakanI mahArAja rahate haiM / yahAM unakA sundara maTha hai va prasiddha maMdira haiM / bahuta hI jAnane yogya vastu bar3e maMdirameM tirmuttI yA pASANakA maMDapa hai jahAM ratha vihArake pIche abhiSekake liye pratimAko virAjamAna karate haiM / yaha san 1860 meM jiMjIke veMkaTa rAmana maMdirase zrI bali isa nAmake naina DipTI kalekTara dvArA lAyA gayA thaa| isameM bahuta sundara Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 9 kArIgarI hai / maMdirake uttara kamare meM eka bar3I jainamUrti neminAthasvAmIkI virAjita hai jo madarAsake mailApura jaina maMdira se lAI gii| hai| yahAM tAr3apatroM granthoMkA saMgraha hai inameMse 17 granthoM kA hAla Dr: Oppert's List of Sanskrit Manuscript in south India P. 29 meM diyA hai / inameM eka graMtha san 750 kA huA va dUsarA san 1200 kA likhA huA hai| maikaMjI sAhaba ke eka lekhameM vikrama colakA lekha hai jo nola rAjA san 1918 se 1135 taka rAjya karatA thA / isane yahAM ke jaina maMdirako bhUmi dAna kI thii| hamane isa grAmakA darzana sI0 esa0 mallinAthajIke sAtha tA0 18 mArca 1926 ko kiyA thA / bhaTTAraka lakSmIsenajI mile the| inakI Ayu 16 varSakI hai| dharmarocaka haiN| yahAM jainiyoMke 60 ghara haiM / maTha bahuta sundara banA hai / eka hAte ye do maMdira haiM unameM pratimAeM prAcIna haiM va khaMbhoMmeM acchI kArIgarI haiM / eka sthAnapara caraNani bahuta se haiM va gautama gaNadharakI pASANakI mUrti baiThe Asana pIlI kamaNDala sahita hai | navagrahakI mUrtiyAM bhI haiN| eka nayA maMdira bahuta sundara tayAra horahA hai / yahAM bahuta se lekha graMtha bhASAmeM haiM / (6) DInam - yahAM eka bAgameM eka jainamUrti beTe Asana tIna chatra va camara sahita hai jo jiMjIse lAI gaI hai / (7) ToMDara - nijIse 8 mIla | isa grAmake dakSiNa 1 mIla eka pahAr3I hai jisako paMca pAMDava malaI kahate haiM / yahAM do 1 guphAeM haiM inakA paraspara sambaMdha hai / inake pAsa guphAkI bhIta para eka jaina mUrti 2 phuTa UMcI sarpa phaNa sahita khudI hai / grAmake 1 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ] prAcIna jaina smAraka | uttara eka bar3I caTTAna para eka leTe Asana mUrti phaNa sahita 10 phuTa lambI khudI huI hai | vAstava meM yaha sthAna jaina sAdhuoMke dhyAnakA Azrama thA / 1 (8) tirunirana konaraI - tirukkoyillUra tAlukAse pUrva dakSiNa 12 mIla | grAmake uttara eka pahAr3I 80 phuTa U~cI hai jisake Upara do caTTAne haiM vahAMtaka sIr3hiyAM gaI haiM / inameM se eka para eka jaina tIrthaGkara zrI pArzvanAthajI kI mUrti 4 phuTa U~cI khar3e Asana phaNa sahita hai / isa caTTAnake Upara zikhara ke samAna dUsarI caTTAna hai jisapara lekha hai| pahAr3ake Upara jahAMtaka sIr3hiyAM gaIM haiM pahuMcakara eka vRSabhanAtha tIrthaMkarakI jaina mUrti birAjita hai jo panarutI sar3aka ke pAsa tirukkoyillUra se dakSiNa pUrva 9 mIla pavundara grAmase lAI gaI hai / (9) koliyandra - tA0 villupuram | yahAMse pUrva 4 mIla / eka jaina maMdira ke smAraka haiM / (10) villapurama - kuDDulorase uttara pazcima 24 mIla | yahAM pahale jaina maMdira thA / aba tAtepArka nAma bAgameM kucha khaMDita jaina mUrtiyAM khar3I huI haiM / (11) perumaMdUra - TiMDIvanam se dakSiNa pazcima 4 mIla / yahAM do jaina maMdira haiM / zilAlekha sahita haiM / (12) ellAnAsUra - tirUkoilara se dakSiNa 16 // mIla / yahAM prAcIna jaina maMdira haiM / (13) ariyana kuppana - ( pAMDicerI meM ) yahAM eka jainamUrti baiThe Asana 4 phuTa U~cI hai / madarAsa epigrAphI daphtara meM yahAMke Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / citrAdi nIce prakAra haiM--- naM0 sI 19-sIttAmUrake jaina maMdirakA nakazA / (14) sirukadambUra-yahAM 12 jaina sAdhuoMke citra caTTAnapara khude haiN| unakA citra naM0 sI 107 hai| (san 1924) naM0 820 phoTo tiruvAdIke jaina maMdirakI eka mUrtikA / naM0 sI 11 jiMjIke kile ke pAsa 24 tIrthakaroM-unakA photto| (16) taMjora jilA yahAM 3710 varmala sthAna hai| cauhaddI isa bhAMti haiuttarameM tricinApalI aura dakSiNa arkATa, pazcimameM puDakoTTaIkA rAjya aura tripanApalI, dakSiNameM madurA / itihAsa-taMbora ganaTiyara (man 1906) meM likhA hai ki colabaMzakA astittva mana I meM pUrva 260 varSataka milatA hai| coloM kA rAjya yUnAnake bhUgolanoMko mAlUma thaa| inakA varNana rolimI (: 'to!enly) ne san 120 I0 meM va periplapa mArisa evarene 246 san I0 meM kiyA thA / ve kahate haiM ki inakI rAjyadhAnI uirayara para thI jo aba tricinApalI zaharake bAharakA sthAna hai / coloMne sIlonapara 247 san I0 se pahale car3hAI kI thii| tAma la kAvyoMmeM cola rAjAoMkA varNana hai / . sabase prAcIna prasiddha rAnA kaLalacola huA hai jo san I0 50 aura 95ke madhyameM thaa| usakA putra nalankallI thA jo san 102taka rAjya karatA rhaa| usakA putra killivAhana thA, taba usake Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a ... prAcIna jaina smAraka / bhrAtA pannArakallIne san 150 taka rAjya kiyaa| tAmIla periyapurANamke anusAra eka cola rAjakumArIne pAMDava rAjAke sAtha vivAha kiyaa| yaha rAjA jainI thA / rAmakumArI zivabhakta thii| rAjakumArIne zivAlIke zivasAdhu tirujJAna sambandharakI sahAyatAse rAjAko zivabhakta kara liyaa| cAlukyoMne 7vIM zatAbdImeM, phira gaMgapallavoMne, phira coloMne yahAM rAjya kiyaa| unakA prasiddha rAjA rAjarAna prathama san 985meM huA hai / isane san 1011 taka rAjya kiyaa| yaha bar3A pratApI thaa| isane bahutase makAna va maMdira bnvaae| 13 vIM zatAbdImeM taMjora dvArasamudra ke hoyasAla vallAla aura madurAka pAMDava rAjAoMke hAthameM calA gayA / 14vIM meM yaha vijayanagara rAjyakA bhAga ho gyaa| 17vIM zatAbdIke prAraMbhameM taM norameM nAyakavaMza sthApita huaa| purAtatva-tiruvallUrakA maMdira bahuta prasiddha haiN| kahate haiM ise rAjarAja prathamane banavAyA thA / dUsare maMdira AlamaguDI, tiruppunaduruttI devArAmameM haiN| ye sAtavIM zatAbdIke hoNge| lekha tAmIla aura grantha akSaroMmeM 10vIM zatAbdIke pUrvake haiN| kucha bheTeM pAMDya rAjA one kI hai / mannAraguDI va taruvada marudUrake maMdiroM meM hoyasAla, vijayanagarake samayake lekha haiN| kucha lekha nAyaka aura marAThoMke haiN| jaina loga-isa jile meM 600 haiN| adhikatara mannAra gur3I aura taMbora tAlukAmeM haiM / jaina maMdira jo mannAra gur3ImeM haiM va tA. nannilamameM dIpanagur3IkA jo maMdira hai unake darzana karane ko bahuta yAtrI Ate haiN| negApaTamameM eka jaina maMdira thA jisake darzana karaneko yAtrI brahmadezase bhI Ate the| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [55 yahAMke mukhya sthAna / (1) kuMbhakonam nagara-madarAsase 194 mIla / yahAM (7 maina haiM / yaha prAcIna sthAna hai / purAnA nAma malaikurrama hai jo sAtavIM zatAbdImeM colavaMzakI rAjyadhAnI thI / zaMkarAcAryake maThameM saMskRta likhita granthoM kA apUrva saMgraha hai / bahutase maMdiroM meM zilAlekha haiN| yahAM jaina maMdira hai| (2) tiruvalanjalI-kuMbhakonamase pazcima 6 mIla / yahAM sundara maMdira haiM jinameM bar3hiyA pattharakA kAma hai / kucha mUrtiye jainiyoMkI mAlUma hotI haiN| (3) mannAraguDI-tA0 yhii| nidamaMgalamse dakSiNa 9 miil| yahAM 153 jainI haiM / isakA prAcIna nAma rAjAbhirAja caturvedI maMgalam thA | yaha nAma coloMkA diyA mAlUma hotA hai / yahAM purAnA kilA hai jisako kahate haiM ki hoyasAla vaMziyoMne banavAyA thA / nagarase eka mIla pazriA prAcIna jaina mandira hai / tamoravAsI isakI bahuta bhakti karate haiN| hama isa maMdirakA darzana karane tA0 11 mArca 1926 ko gA the| yaha maMdira bahuta bar3A suMdara hai / pratimAeM bhI sundara va prAcIna haiN| isIke hAtemeM jvAlAmAlinI devIkA bhI maMdira hai jisako zAsanadevI mAnakara jaina loga bhakti karate haiN| nagara meM 25 zilAlekha (naM0 85se 109 san 1897) haiN| (4) dIpanaguDI-tA0 nannilam / yahAMse dakSiNa va pazcima 5 mIla / yahAMkA jaina mandira hajAroM varSakA prAcIna hai / hama yahAM viruvallura nivAsI zrI baddhamAna muDeliyaske putra AdinAtha Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96] prAcIna jaina smAraka / muDailiyarake sAtha tA0 13 mArca 1926 ko darzanArtha Ae the| isa maMdirake 5 koTa the jinameM 2 koTa pragaTa haiN| dvArapara va zikharapara jaina mUrtiyAM bahuta prAcIna aMkita haiM, kucha khaMDita hogaI haiN| yahAM 4 jaina upAdhyAyoMke ghara haiM jo trikAla pUjana karate haiM, rAtriko AratI karate haiN| inameM mukhya haiM-jayapAla, bahubali, dhanaMjaya aura varddhamAna / yahAM yaha prasiddha hai ki yaha maMdira zrIrAmacaMdranIke putra lavakuza dvArA pUjita hai jaisA nIce diye hue saMskRta aSTakameM bhI varNita hai / pratimA zrI riSabhadevakI bahuta prAcIna hai| isa pratimAko dIpanAyaka kahate haiN| varSa meM eka daphe melA hotA hai| isa maMdirake Azraya grAma haiM / isa maMdirako musalamAnoMne naSTa karanA cAhA thA parantu rAjA cittarama pUbarasane bhale prakAra maMdirakI rakSA kI thii| dIpanAyaka aSTakanisako eka tAr3apatrakI pustakase nakala kiyA gayA / --- devarAja nikAya mauli zikhA mahAmaNi mAlikA / bhAvirocana bAla bhAnu vikAsi pAdapayovhaM / / kevalAvagabhAvalokita loka bho bhavane nmo| deva nAyaka dIpa nAyaka devI kuTI te // 1 // tAvakA rahitAvasAna dayA guNANaNa dhinA / tAvakA gaNanAyakA magnAyaka, apite nutau // deva mAnava rAga gava jI karoti paro mulI // deva0 // 2 // deva pAsaya thAgatAdika ba.mA sumoditaH / revakAra vivAdibhirmadhu gagamA himi gakulA / devarU pita vAga mAmRta sekatopi vidhA janA // deva0 // 3 // sevake taru nAmadhIya nidhIte yadi tA sadA / devameva videhi me bhavato to rupamAta / / sevayA tava pAdayo ruda padhitAnazivepi sA // dera0 // 4 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - madarAsa va maisUra praant| [97 tApitAkhila jIva pApa nidhAna kAlaja vedanA / tAva pAvaka tApitAkhila jIva loka mahAdavI // tAvakAgama vAri vAha jalairyazAmi sukhAvahaiH // deva. 5 // bhAvanAviSaye jane paramauSadhe bhavatIha me| devapAditamIzane na hi vedanA vividhA maye / / sevite pagyA mudA kima tena locanagocare // deva // 6 // bhAvite samayakanAtha mahAtapodhana mAnase / deva rAghava sUnunA mahite kuzena lavena ca // tAvake paribhAvaye'nagha lAlaka pada pade // deva0 // 7 // yavamiMdhana jAlajAlakathAbhizapraNImahe / devapAda sarojayogagurAga me ca bhave bhave // kA patA TanirudA gba zobhi roDita pAvana: / devanAyaka dIpanAyaka deva dIpa kuDhIpate // 8 // noTa-ina aTaka ko sunakara likhanemeM sambhava hai bhUleM raha gaI haiM unheM vidvajana samhAla leveM / isa maMdira meM eka pASANameM bar3A zilAlekha hai usameM tAmIla akSaroMmeM saMskRta va tAmIla bhASAmeM lekha hai / saMskRta bhAga diyA jAtA hai / bhASA kA bhAva mAtra hai...... OM zrImat parama gaMbhIra mAhAdAmoghalAMkSaNaM / nIyAt trailokyanAthasya zApanaM jinazAsanam // bhavyananaparamazaraNa jAti garAmaraNakarmanAzakaraM / saMsArataraNahetuM minendravara zAsanaM jayatu / / bhadraM bhUyAgjinendrANAM zAsanAya'dhana zine / kutIrthadhvAMtasaMghAtayati bhannaghanabhAnave // zrImajinazAsane bhAvato mahAte mahAvIravaImAnatIrthakaramya Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 ] prAcIna jaina smAraka / gharmatIrthe tatsAkSAtsamArAdha sakalaguNaga riMmaMgautamamaharSicaMdanAryyakA zreNika mahAmaMDalezvara ceMlinIprabhRtiRpyArjikA zrAvakA vikAbhedacaturvidha saMgha paramparAyAti zlAghanIyaguNa saMgha zrImUlasaMgha saMge bhUrbhuvasvarbhedAt traividhyAmAtmasAt kurvANasya lokasya madhyamadhya sime madhyamaloke tanmadhyavartino lakSayojanodayasya sudarzanamerordakSiNabhAge SaDviMzati paMcazatayojanayo janaikaviMzati SaTTabhAga vistAro 'nAdisiddha bharatavyapadeza bharatakSetravijayAI gaMgA siMdhu prabhRti vihita SaTUvaDamaMDite triSaSTizalAkA puruSaprabhRtyArya janasamutpattipavitritAryakhaMDe tathAvasthitA'yodhyAyAM dakSiNena sthite pazu dhAnya hiraNya kupyAdi samRddhivarNanIya varNAzramAkIrNacauladeze dhArmika jana samAja satatavidhIyamAna vividhapuNyotsavani karAkare asmin dIpaMguDi abhidhAna Ame vItadoSAdisaMgatvAdvItarAgatvaM nirastanitriMzatvAdapAstadveSatvaM tadubhayanimittanizcaladhyAnaikatAnatvam tatkAraNakarmakSaya sarvajJatvAdi guNaM sAkSAt kathayaMtyAmiva bhagavat zrImadAdIzvarasvAmI prati nAma dIpanAthasvAmIsannidhau zrImataM nora ( noTa- yahAMse tAmIlameM haiM ) vAsI rAmapurake jamIdAra cihna svAmI muDailiyarane pramudita varSa meM garbhagrahavimAna, aMtarAla, mahAmaMDapa, mukhamaMDapa, kAvanakAlamaMDapa yadi jIrNoddhAra kraayaa| mahAmaMDapameM sapheda patthara baiThAe / siMhAsana balipITha nae banavAye | garbhagraha vibhAgapara zivara tAmrakalaza 1 car3hAyA / rasoIghara banavAyA / maTha Adi ThIka karAyA / koTa ThIka karAyA / zrI pArzvanAtha va vAhubalikI mUrti banavAI | uttara dezavAsI zrImat devamAnya zrImadabhinava Adisena bhaTTArakasvAmIM bulAe gae / barddhamAna mokSa gatAbde aSTatriMzadadhika Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa ca maivAra prAnta / [99 paMcazatottarahisahasa pariMgate (vIra saMvat 2538) zAlivAhana zakakAle saptanavati saptazatottara sahasravarSa sammite zAkA saM0 1797) bhavanAma saMvatsare / phira Age yaha varNana hai ki dIpeMguDimeM paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava kraayaa| catumaMgha dAna huA / grAmosaba huA / bhaTTArakanI tIna mAsa Thahare / maM0 noTa-yahAM zAkA 1797meM vIra saM0 2638 diyA hai| aba zAkA 1848 meM vIra saM0 2452 likhA jAtA hai taba isa hisAbase zAkA 1797meM vIra saM0 24 0 1 honA cAhiye kintu yahAM 2638 hai arthAta 137 varSakA antara hai| kisa hisAbase yaha ginA gayA hai so khona lagAnekI jarUrata hai| saMskRtameM maGgalAcaraNa karake varDamAna, gautama, caMdanAryA, zreNika celinIko smaraNa kiyA hai| phira madhya loka meruke dakSiNa bhAraH bharatakSetra AryaskhaNDa ayodhyAke dakSiNa varNAzrama dharmadhArI caula deza hai vahAM dIpaMguDi hai vahAM zrI AdinAtha mahArAja haiN| (4) negApaTama-tA0-yahAM eka prAcIna maMdira zikharabanda thA isako IsAI logoMne naSTa karake menTa jojepha kAlena bnaayaa| yaha jainamaMdira prasiddha thaa| isakA darzana karane bauddha loga bhI Ate the| (6) ziyAlInagara-sTezana hai / yaha tAmIla kavi va sAdhu prasiddha tirujJAna saMbaMdhakI janmabhUmi hai / yaha sAtavIM zatAbdImeM hue hai| ___(7) taMjoranagara-madarAsase 218 mIla / yahAM 154 jainI haiN| eka prAcIna nina maMdira hai / hama tA0 11 mArca 1926ko gae the| eka jaina saMskRta pAThazAlA hai| yahAM rAnAkA prAcIna pustakAlaya hai nisameM 22000 samkatake likhita graMtha hai| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] prAcIna jaina smAraka / makAna va pustakAlaya dekhane yogya hai / yahAM eka bahuta bar3A ziva maMdira hai jisako bRhat Izvara maMdira kahate haiN| yahAM jo baila banA hai usakI kArIgarI dekhane yogya hai / cAroM tarapha 108 ziva maMdira aura haiN| bar3e maMdirake tIna ora zilAlekha aMkita haiN| cAroM tarapha maMdiroM meM aneka citra bane haiN| do citra jainiyoM ko kaSTa diye jAneke sambandha haiM / eka citrameM pAMDya rAjA zayana kara rahA hai / eka ora brAhmaNa vaidya haiM, dUsarI ora jaina vaidya haiM / kathA yaha hai ki yaha rAjA jainI thA / bImAra huA taba jaina vaidyoMse acchA na huA / brAhmaNa vaidyoMne acchA kara diyaa| una brAhmaNoMne jainadharmase itanA dveSa rAjAke dila meM bhara diyA ki rAjAne jaina mata chor3akara zivamata dhAraNa kara liyA aura AjJA dI ki jo jainI zivamatI na ho usako zUlI para car3hAyA jAve taba apane dharmapara prANa denevAle aneka jainI zUlIpara car3ha gae, nIce se Upara taka lohekI salAI dekara bar3I nirdayatA se mAre ge| yaha citra bhI diyA huA hai / noTa- zivamatadhArI brAhmaNoMne kaisA atyAcAra jainiyoMke sAtha kiyA thA, isakA citra yahAM pratyakSa prakaTa hai / madarAma epigrAphI daphtara meM isa jileke jaina citrAdi nIce pramANa haiM (1) naM0 sI 106 - tiruveDaMDAlImeM zivamaMdirake dUsare dvArapara eka jaina mUrtikA citra / (2) naM0 sI 575 (1920) meM eka caTTAna meM khudA maMdira hai usakI jena mUrtikA phoTo | (3) naM0 sI 576 (1920) - vahIM dUsarI jainamUrti | Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra prAnna / [101 (4) naM0 sI 677 se 580 vahIM caTTAnase guphAoM takake citra / (5) naM0 586 se 589-muttupaTTImeM maina mUrti aura guphAoMke citra / (6) naM0 594 se 597-kurunAlakkudIkI pahAr3I para jainamUrti va guphAoMke photto| - - (17) tricinApalI jilaa| yahAM 3632 vargamIla sthAna hai| cauhaddI yaha hai-pUrvameM tanmora, uttarameM dakSiNa arkATa aura mAlemA, pazcimameM koyambaTUra aura madurA, dakSiNameM puddddkkottttaaii| ___ itihAsa-isakA itihAsa bahuta prAcInakAla taka jAtA hai| cola rAjAne kI rAjyadhAnIkA varNana azokake zilAlekhameM hai jo san I0se 3 zatAbdI pUrvaka hai / yaha rAjyadhAnI uradapUrapara thI jo tricinApalI nagarake zaharakA bhAga hai| dUsarI zatAbdIke TolimIne bhI isakA varNana kiyA hai| 11vIM zatAbdImeM coloMkI rAjyadhAnI udajhyAra pAlaiyana tA0ke gaMgaI kundapurammeM thI ! yahAM sundara maMdira va sarovarAMke avazeSa aba bhI dikhalAI par3ate haiM / 13vIM zatAbdIke madhyameM dvArasamudrake hoyasAloMne adhikAra kiyaa| pIche turta hI madurAke pAMDya rAjAoMkA zAsana huA jo 14vIM zatA0 taka rahA / san 1372meM vijayanagara rAjAoMke hAthameM AyA / 16vIM zatAbdImeM madUrake nAyakoMne rAjya kiyaa| isakA sthApita kartA vizvanAtha thA jisane tricinApalIkA kilA va nagarakA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] prAcIna na.. mAcIna jaina smaark| bahu bhAga banAyA thaa| 17 vIM zatAbdIke madhyameM cokanAthane rAjyadhAnI madurAse tricinApalImeM badalI / purAtattva-kaI itihAsase pUrvake samAdhisthAna (Kistvaens) perambatUra tAluke meM haiM vahAM kucha romake sikke mile haiN| bahuta prasiddha smAraka tricinopalI pahAr3Ipara, zrIraMgamameM va gaMgaI kuMdapuram tathA samayapurammeM haiN| jaina prabhAva-nilebharameM janiyoMke smAraka phaile hue haiN| jaina tIrthaMkaroMkI mUrtiyAM nIce likhe sthAnoMpara pAI jAtI haiM(1) tAlukA tricinApalImeM-(1) bellanara, (2) pulambAdI, (3) peTTaivAttalaI, (4) tathA perugamanImeM / (2) tAlukA perambalUrameM-(1) pAravaI, (2) va cAlUrameM / (3) ,, udaiyUra pAlaiyammeM-(1) vikranam , (2) paiyatiruko nam, (3) va jayakunda-colapurammeM / palayasaMgadammeM usI tAlukemeM kalittalai sarovarake nikaTa eka sundara uThI huI mUrtiyoMkI kArIgarI caTTAnapara khudI hai / yaha jainiyoMkI hai / puDukkohaI rAjyameM nArttamalaImeM khude hue staMbhoM sahita pahAr3ameM kaTI guphAeM jainiyoMkI kahI jAtI haiN| mukhya sthAna / (2) kulittalaI-relave pTezana (tricinApalI eroDa bAJca)se uttara do mIla-eka pahADI hai jisapara eka jaina mUrti khudI huI hai| (2) mahAdAnapuram-kulittalaIse pazcima (mIla / yahAM kucha jaina smAraka haiM-bar3e kileke va sundara sarovarake dhvaMza haiN| ye jainiyoM ke prAcIna prabhAvako pragaTa karate haiM / paravasen gadamameM jaina dhvaMzasthAna haiN| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisara prAnta / [103 (3) tiruverumbUra-tricinApalIse uttara pUrva 6 mIla 1 pahAr3I para eka zivamaMdira hai jisameM acchI nakkAzI hai| yaha mUlameM jaina maMdira mAlUma hotA hai| (4) jayanakunda colakuram-tA0 udaiyAra pAlaiyama / yahAMse uttara pUrva 5 mIla / yahAM do jaina mUrtiye haiM / eka galI meM va eka sarovarake taTapara hai| loga inako pAluppara aura samanAra kahate haiN| pahalI mUrti bahuta bar3I va bahuta sundara hai / loga grAmadevatA karake nate haiM | kucha kUpa jainiyoMke banAe hue haiN| (8) zrIraMgam-tricinApalo nagarase uttara pazcima do miil| yahAM vaiSNavoMkA maMdira hai / yahI 12vIM zatAbdImeM rAmAnujAcArya rahate the| unakI mRtyu yahIM huI hai / yahAM eka jaina mUrti hai / (6) periyama colayama-tAlUkA peramvalarase uttara 14 mIla grAmake pAsa bar3I sar3akake nikaTa eka jaina mUrti gar3I hai jinakA mastaka aura kaMdhA dikhatA hai / ___ (7) vAlIkuMdapurama-perambalUrase uttara pUrva 7 mIla-yahAM kucha jaina prAcIna dhvaMza sthAna haiM / eka ziSara hai| (8) ambipuram-yA vikramam tA. udaiyAra pAlaiyama / yahAMse dakSiNa pUrva 11 mIla kucha jaina smAraka haiN| (9) vAunaura-kirappanaurase dakSiNa do mIla va udahayAra pAlaiyamase pazcima dakSiNa 19 mIla / yahAM eka jaina mUrti hai / (10) lAluguDI-tricinApalIse uttara pUrva 3 mIla / mullambadIko jAnevAlI sar3akake nikaTa khetameM eka prAcIna jaina mUrti hai| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] prAcIna jaina smAraka / __(11) sundakkI pAraI-kulitalAIse dakSiNa tIna mIla / eka caTTAnapara jaina mUrti khudI hai| (12) velTuvAttalaI-kulittalAIse dakSiNa 6 mIla / yahAM tIna jaina mUrtiye haiN| madarAsa ephigrAphI daphtarameM citrAdi-naM0 sI 32vellanorake khetameM eka jaina mUrtikA nakazA hai / (18) puDukkAI rAjya / yahAM 1178 vargamIla sthAna hai / uttara pazcima tricinApalI hai, dakSiNa madurA hai / pazcimameM taMjora hai| purAtattva-yahAM bahutase Kestvaens samAdhisthAna pAe gae haiM / jainiyoMke bahutase smAraka haiN| unako bahutasI guphAeM va mUrti milatI haiN| puDukkoTTaIse uttara pazcima 10 mIla sittabavAsalake pAsa parvatameM kaTI guphA jainiyoMkI hai / kumbhakonama va kocInake jaina loga darzanake liye Ate haiN| virAlImalaIke pAsa kodambalarakA nAma tAmIla kAvya pahalI zatAbdIkI banI zIlappadI kArammeM AtA hai| aba yaha choTAsA grAma uraiyarase madurA jAnevAlI sar3akapara hai / purAnI tAmIla kAvyoMmeM virAlImalaI va tirumayanakA nAma bhI AtA hai| yahAM zilAlekha bahuta mile haiN| mukhya sthAna / (2) kudumiyA malAI-puDukkoTTaIse pazcima 11 mIla eka choTe pahAr3ameM khudA maMdira mUlameM jainiyoMkA hai, prAcIna lekha hai| ( Sec govt. Epigraphy report 1899.) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [105 (2) narttamalAI-puDu0 se uttara pazcima 9 mIla / pahAr3ameM khudA maMdira hai / caTTAnapara jainamUrti aMkita hai| (3) sItannavAsala-puDu0 se uttara pazcima 10 mIla / parvatameM kATA huA jainamaMdira hai| jaina loga darzana karane Ate haiN| (4) piTTaivAttalaI-tricinApalIse pazcima 15 mIla / karUraroDase vikramako jo mArga gayA hai usake eka tarapha do jainamUrtiyAM haiN| madarAsa epigrAphI daphtarameM citrAdisI naM0 31-annavAsalake bAgameM eka jainamUrtikA dRzya hai| ___- 388 (19) madurA jilA / yahAM 8701 vargamIla sthAna hai| cauhaddI hai-uttarameM koyambaTUra aura tricinApalI, uttara pUrva taMbora, pUrva va dakSiNa pUrva pAlka sTeTa va manArakI khAr3I, dakSiNa aura dakSiNa pazcima ttinnevelii| itihA:-madurA jileke samAna aura kisIkA itanA purAnA itihAsa nahIM hai / TAvanakora rAjya aura tricinApalIko lekara yaha pAMDya vaMzakA rAjya thaa| inakA astittva san I0 me 300 varSa pUrva milatA hai| usa samaya pAMDa rAnA rAjya karatA thaa| grIka elacI megasthanIja likhatA hai ki yahAM romake sike vyavahAra hote the| cauthA pAMDya rAnA ugra perUvalUTI ( 128 - 140 ) thA jisake darabArameM 48 kaviyoM ke sAmane tiruvalluvarakI prasiddha kAvya kurala prakAzita kI gaI thii| saM0 noTa-sI0 esa0 mallinAtha madarAsane siddha kiyA hai Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106] prAcIna jaina smAraka / ki isa kurala kAvyake kartA jainAcArya zrIkundakundasvAmI the| isa rAjAke darabArameM eka tAmIla strI kavi anavaiyyAra thI jisane rAjAkI prazaMsAmeM kavitAeM banAI haiN| pAMDyakI rAjyadhAnI uttara mathurAke samAna nAnamAdaka kiMdala thI / pAMDyoMkA rAjyacihna matsya thA jaisA unake sikoMpara milatA hai / pAMDyavaMza prAcInakAlameM bahuta pratiSThita thA / grIka aura romameM inakA varNana milatA hai| prAcInakAlameM isa rAjyameM jainadharma bahuta phailA huA thaa| ( Pandya Kingdom can boost of respectable inliguity The prevailing religion in early times in their Kingdom was Jain creed. Gazetter 1906. ) 10vIM zatAbdImeM yaha jilA coloMke hAthameM aayaa| phira 300 varSa pIche pAMDavoMne isako le liyaa| pazcAta vijayanagarake phira nAyaka rAjAoMke hAthameM AyA / purAtattva-yahAM itihAsase pUrvake dolmens samAdhisthAna milate haiN| pAMDya rAnAoMke nIce romake sipAhI naukara the / romake va bauddhacihna ke sike pAe gae haiN| jaina loga-1901kI janasaMkhyAmeM kula jilebharameM eka bhI jaina nahIM milA kintu isa bAtake bahuta pramANa haiM ki prAcInakAlameM isa dharmake mAnanevAle madurAmeM bahuta prabhAvazAlI the (were un influential community in Madura)ve bar3e baliSTha the| bahutasI mUrtiyAM va lekha jainiyoMke isa jilemeM milate haiM / adhikatara jaina smAraka nIce sthAnoMpara haiM____(1) madurA tAlukAke anaimaLaI aura tiruppA laiyamameM (2) pAlanI tA0 meM aivaramalaI meM (3) periyAkulam tA0 meM utta Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 107 mAlaya meM (4) tirumaMgalama tA0 meM kovitankulama aura kuSanapattanameM / isa jilemeM choTI 2 pahADiyoMpara caTTAna para aise sthAna khude milate haiM jo 6 yA 7 phuTa lambe va 2 yA 3 phuTa UMce haiN| inako raiyata paMca pAMDava dukkaI (pAMca pAMDavoMke zayana sthAna ) ke nAmase pukAratI hai / kaI sthAnoMmeM jainamUrtiyoMke nikaTa aise sthAna dekhe jAte haiM isaliye bahuta karake ye saba sthAna jaina sAdhuoMke nivAsake sthAna hone cAhiye / yahAMke mukhya sthAna | (1) anai malar3a - eka pahAr3I 250 phuTa UMcI parantu do mIla lambI | tA0 madurA - yaha madurA zaharase 6 mIla hai| sar3aka pahAr3Ike nIce narasiMha perUmalakA maMdira hai / aisA prasiddha hai ki yaha pahale jainamaMdira thaa| aba vahAM koI cihna jainakA nahIM hai ! kucha dUra dakSiNa pazcima pahAr3Ise nikalatI huI khAsa caTTAna ke pAsa akhaMDita jaina tIrthaMkaroM kI mUrtiyAM bar3e pASANa para aMkita haiM / nIce guphA hai jahAM pahale jaina sAdhugaNa dhyAna karate the / yaha bahuta sundara sthAna hai - isa bar3e pASANaka donoM ora jainatIrthakarakI pratimAeM haiN| uttara meM eka baiTe Asana janatIrthaMkara hai, inameM 10 phuTa lambI dakSiNa meM mUrtiyAM haiM / ye saba nagna haiM / va 2 phuTa UMcI jagaha ghirI hai / yahIM ATha zilAlekha tAmIla baTTe luha bhASA meM haiM - grAmavAle inako kannimAra kahake pUjate haiM aura isa sthAnako kannimArakovila kahate haiM / aura bhI guphAeM haiN| hama tA0 15 mArca 1926 ko zrIyuta varddhamAna muMDeliyara tiruvallara nivAsIke sAtha madurAse moTarapara darzanako Ae / pahADIke: 1 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] prAcIna jaina smAraka / nIce grAma vasatA hai, grAmakA nAma narasiMhaguDI po0 uttamagur3I hai| parvatapara sApha caTTAneM dhyAna karane yogya haiN| Upara likhita 8 mUrtiyoMkA varNana nIce prakAra haiM-inakA darzana karake hamako bahuta Ananda huA / hamane isa guphAke bhItara baiThakara jApa dI aura una prAcIna RSiyoMko mmaraNa kiyA jinhoMne isa dakSiNa madurAkI tapobhUmipara dhyAna kiyA thA / 1 palyaMkAsana chatra sahita // hAtha UMcI 1-kAyotsarga zrI pArzvanAtha yakSa sahita 1 hAtha UMcI / 1 bhAI caraNoMko namaskAra kara rahe haiN| 1-kAyotsarga // hAtha UMcI do bhakta sahita / 1-palyaMkAsana chatra sahita // hAtha UMcI / 1-- devIko mUrti // hAtha 1-palyaMkAsana // hAtha uuNcii| isa grAmameM aisA prasiddha hai ki yahAM gajendrane mokSa paaii| mAgha mAsameM melA bhI bharatA hai / yaha zAyada ganakumAra muni hoM yA dUsare gajendra muni hoN| Upara parvatapara jAnese 1 guphA bar3I suMdara leTane yogya milatI hai / yaha 14 hAtha lambI caur3I va 2 hAtha U~cI hogii| Age parvatakA mArga kaThina honese na jAsake / yahAMke zilAlekhoMkA bhAva nIce pramANa hai-- epigrAphI riporTa 1905se yaha hAla vidita huaa| naM0 67-isa mUrti (trimaNI) ko eNadinAdIne birAjamAna kiyA....anipanakI orase / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwmmmmmmmmmm madarAsa va maisUra praant| [109 naM. 68-isakI rakSA TinaikalattAra karate haiN| naM0 69- ,, , pokoMDuke karanattAra karate haiN| naM0 70-mUrtiko AryyanaMdIne pratiSThita karAyA / narasiMga maMgalamke sAhAkI rakSAmeM / naM. 71-yaha iyakkara yakSakI mUrti hai jise teMkalavalInAdake sAliyama pAMDIne bnvaayaa| naM0 72-isa mUrtiko venpuginADuke penpuraIko saradana arayadanane sthApita kiyaa| naM0 73 isa mUrtiko....mallavAsI.....somIne sthApita kiyaa| naM0 74 venvaIkkuDI nADuke grAma venvaikkuDIke veTTanajerIke eviyam puDIne isa mUrtiko sthApita kiyA / (2) pamumalaI-madurA zaharase dakSiNa 2 mIla yaha choTI pahAr3I hai / sthalapurANameM kahA hai ki yahAM jainoMkA nivAsa thA / (3) tripuranakunarama--madurAse dakSiNa pazcima 4 mola / isakI bhI yAtrA hamane tA0 16 mArca 1926 ko kii| parvatake nIce bar3A grAma basatA hai / eka bar3A zivakA maMdira hai tathA dharmazAlA hai / parvata bahuta vizAla hai / Upara musalamAnoMkI maptajida hai usake kucha nIce eka bahuta bar3I zilA hai, usake nIce pAnI bharA rahatA hai| pAnIse 18phuTa upara dakSiNakI tarapha parvatake AdhI dUra jAkara do Ale gbude hue haiM jo 2 // phuTa laMbe va 1 phuTa caur3e haiM / yaha pAnIse 18 phuTa uMce haiN| inameM do digambara jaina mUrtiyAM aMkita haiN| (1) kAyotsarga 1 // hAtha UMcI agala bagala do yakSa, upara kaI deva vimAna sahita, nIce do bhakta baiTe haiN| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] prAcIna jaina smAraka | (2) kAyotsarga 1 || hAtha UMcI zrISArzvanAtha bhagavAnakI / idhara udhara tIna deva nIce, 1 bhakta baiThe haiM, Upara lekha hai jo bigar3a gayA hai / inakA darzana karake bahuta hI Ananda huA / kucha maMdira AsapAsa haiM jinameM aba zivaliMga hai / Upara musalamAnoMne masajida banAlI hai / bhItara guphAmeM kaba banA lI hai / ina donoM parvatoM ko dekhakara hamako nizcaya hogayA ki avazya yahAM para cauthe tathA paMcamakAlameM jainadharmakA khUba pracAra thA / jaina purANoMse pragaTa hai isa dakSiNa mathurA nagara meM zrIyudhiSThirAdi pAMca pAMDavoMne apane aMtima jIvanameM rAjya kiyA thA va yahAM hI dIkSA lekara sAdhu hue the tathA revatI rAnIkI amUDhadRSTi aMgakI kathAse pragaTa hai ki yahAM zrImahAvIrasvAmIke samaya lagabhaga bar3e2 muni nivAsa karate the / yahAM tapa karanevAle zrIguptAcArya jIne uttara mathurA meM suvratanAma munIzvarako namaskAra kahalA bhejA thA / pramANa ArAdhanAkathAkoSa bra0 nemidatta kRta meghakUTapure rAjA nAmnA candraprabhaH sudhIH // 2 // yAtrAM kurvajinendrANAM mahAtIrtheSu zarmadAm / gatvA dakSiNadezastha mathurAyAM svapuNyataH // 4 // guptAcAryamuneH pArzva zrutvA dharmakathAstataH / proktaH paropakArotra mahApuNyAya bhUtale // 5 // iti jJAtvA tathA tIrthayAtrArtha zrIjinezinAm kAzvidvidyAdadhAnopi kSullako bhaktito'bhavat // 6 // ekadA tIrthayAtrArthamuttarAM mathurAM prati / gantukAmena teno guruH pRSTaH praNamya ca // 7 // kiM kasya kathyate deva bhavadbhiH karuNAparaiH / sa prAha paramAnandAd guptAcAryo vicakSaNaH // 8 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madasatAca maisUra vaant| [111 muktAsyamunevAMcyA natirne guNazAdinaH / dharmavRvidha revatyAH samyaksvAsaktacetasaH // 9 // bhAvArtha-meSakUTapurakA rAjA caMdraprabha zrIninatIrthokI yAtrA karatA huA apane puNyodayase dakSiNa mathurA (madurA) AyA yaha zrI.guptAcArya munike pAsa dharmakathA sunakara eka vidyA paropakArake liye rakhakara kSullaka hogyaa| eka daphe tIrthayAtrAke liye uttara mathurAkI tarapha jAnekI icchA karake guruse pUchA ki dayAnidhi koI sandezA ho to kahiye taba guptAcArya jIne uttara mathurAke subratamuniko namo'stu va revatI rAnI samyagdRSTinIko dharmavRddhi kahalA bhenI / (4) tiruvedagama-tA0 nilakkottaI-madurAse uttara pazcima 12 mIla / yahAM kubja pAMDya madurAkA rAnA jo jaina thA vaha rahatA thaa| usakI strI zivamatako mAnanevAlI thii| usane apane guru tirujJAna sambandhara dvArA rAnAkA kara dUra kraayaa| isane aisA upadeza diyA jisase rAnAne jainadharma chor3akara ziva dharma dhAraNa kara liyA aura isane jainiyoM ko bahuta kaSTa diyA / (5) aivaramalai-tA0 pAlanI / yahAMse 16 mIla dindIgala sTezanase moTara pAlanI jAtI hai / isako loga paMca pAMDakkA Azrama kahate haiN| yaha pahAr3I 1400 phuTa U~cI hai| uttarakI tarapha eka guphA 16 phuTa lambI ba 13 phuTa U~cI hai| yaha niHsaMdeha prAcInakAlameM jaina muniyoMke dhyAnakA sthAna thA / isa guphAke Upara caTTAnapara 30 phuTa lambI lAinameM 6 katAroM meM 16 jaina tIrthakaroMkI mUrtiyAM haiN| haraeka mUrti 1 // phuTa UMcI hai| bahutAhI bar3hiyA jaina smAraka haiN| kucha mUrtiyAM kAyotsarga haiM va kucha patyakAsana haiM / kucha Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] prAcIna jaina smAraka / para sarpake phaNa haiM / kucha para tIna chatra haiM / kuchameM camarendra bhI haiM / isake AsapAsa kaI zilAlekha vaTTelahU bhASAmeM haiM / (6) uttama pAlaiyama - tA0 periyakulama - yahAMse dakSiNa pazcima 28 mIla / yahAM dropadI maMdira hai usake ThIka uttara eka bar3e pASANake mukhapara kuruppana maMdira ke nikaTa bahuta hI bar3hiyA nagna jaina tIrthaMkaroMkI mUrtiyAM haiM / dau lAina meM haiM / 1 lAinameM 11 haiM unameM do 1 // phuTa U~cI va zeSa choTI haiM, kucha kAyotsarga kucha palyaMkAsana haiN| dUsarI nIcekI lAina meM aisI hI ATha mUrtiyAM haiM / 21 phuTa lambI va 10 phuTa U~cI jagaha inase zobhAyamAna hai / 1 ( 9 ) kovitankulam - tA0 tiru maMgalam - yahAMse dakSiNa 20 mIla | isake pazcima eka kRSNa pASANa para eka jaina tIrthakarakI mUrti 3 || phuTa UMcI 2 phuTa cauDI aMkita hai, baiThe Asana hai| grAmavAsI pUjate haiM / 1 (8) kuppala nattama - tA0 tirumaMgalam - yaha sthAna prAcIna jaina smArakoMke liye prasiddha hai / grAmake dakSiNa pazcima poigaI malAI nAmakI pahAr3I hai / isake uttara mukhapara eka guphA hai jisake dvArapara caTTAna ke Upara jaina tIrthakaroM kI mUrtiyAM tIna lAinameM haiM / pahalI lAina meM 4 mUrtiyAM pratyeka 2 phuTase 1 // phuTa beTe Asana tIna chatra va namarendra sahita haiM / dUsarI lAinameM 3 kAyotsarga va eka baiThe Asana mUrtiyAM chatra sahita 4 iMcase 3 iMcakI haiM / tIsarI lAinameM eka kAyotsarga mUrti 1 phuTa UMcI hai, donoM tarapha hAthI hai / isa sthAnako samanAra kobila ( zramaNa maMdira yA jaina maMdira) kahate haiN| loga ina mUrtiyoM ko pUjate haiM, tela car3hAte haiM / 1 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 113 (9) kidArama - rAmanada se dakSiNa pazcima 14 mIla / grAmake dakSiNa 100 gajapara jaina mUrtiyAM haiM / (10) kulazeSara nallUra - tirucukaIse pazcima dakSiNa mIla | yahAM jo ziva maMdira hai yaha mUlameM jaina maMdira thA / (11) hanumaMta gur3I - rAmanadase uttara 37 // mIla | yahAM prAcIna jaina maMdira hai / (12) seluvajUra - rAmanada se pazcima dakSiNa 23 mIla va mudakalattUse dakSiNa pUrva 9 || mIla | yahAM jainamUrti hai / sana 1909-10 kI Arakilanikala riporTa iMDiyA meM 131 ki isa varSa jo lekha nakala kie gae haiM unase jainadharma aura usake AkAra bahuta prakAza par3atA hai / dakSiNa bhArata meM jaina smAraka kogaraliyaMgula aura muttaMppattIne pAe gae haiM jahAM guphAe~ haiM tathA madurA jileke do dUsare grAmoMmeM bhI guphAeM haiN| inameM eka samameM baha pAne lekha haiM jinameM kaI janAcArya ke nama hai| unase 1 naMde haiM manakA nAma aura bhI lekhoM meM AtA hai| mAtA guNamadAra zrI.nAdake kurundI atA, upavAsI mahaka aura unake gusena aura mAghanaMdI hai| guNamenake ziSya kana: vIra periyAdila the| kanakanaMdI bhaTTArakake ziSya parimaMDala bhaTTAraka, jinake zina abhinaMdana bhaTTAraka the| ye saba nAma ina lekhoM meM haiN| kalugumalAI (jilA tinevalI ) ke bhI lekhoM ko lenese jana jatikA mUlyavAna itihAsa sopA jAsaktA hai / madarAma epigrAphI daphtara meM yahAM ke nakze nIce pramANa haiM( 1 ) naM0 sI0 21 tiruparanakuMdaram ke jaina maMdirakA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] prAcIna jaina smaark| (2) naM0 mI0 22 tiruparanakuMdaramke jaina maMdirakA (3) naM0 pI0 23 noTa-ima dekhane gae the, yaha madurAke pAsa hai| isa maMdirakA patA nahIM lgaa| (4) naM0 sI0 24-anamalaIke viSNu maMdirake dakSiNa jaina maMdi rakA nkshaa| (5) naM0 so0 25-narasiMha maMdira ke dakSiNa jaina mUrtiyoMkA citr| 120) TinnevalI jilaa| yA 5389 vargamIla sthAna hai| cauhaddImeM isake pUrva aura dakSiNa pazcima ghATa aura samudra hai| uttarameM madurA hai| inibAra isakA itihAsa madurAke samAna hai / yahAM prAcIna drAvida loga te the| yahAM itihAsa ke pUrva ke samAdhiyAna dakSiNa bhAratameM bhAko bayA haiM jo vAsakara zrI baikuMTamale 3 mIla ra - TanevalI gajeTiyara san 1917 pR. 100meM hai ki aba cha / jana hai na bauddha haiN| sAtavIM zatAbdIke prArambhase zi: ullata huI tara jaina aura bauddhakA prabhAva ghaTane lgaa| tArA purANammeM kaI kathAeM haiM jinameM varNana hai ki zivama kA vidhvaMza kiyA / zivamata ke sAdhu adhpara tirujJAna sam..... hoMDa nayanAra prabhita ho gae haiN| maniyoMke viTa tameM yahAM bahunase jiloMmeM eka utsava kiyA jAtA hai nikolAjala karate haiN| yahAM jainiyoM ko samagAla kahate Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 115 haiN| yaha utsava zivamaMdiroM ke mahotsava ke chaThe dina kiyA jAtA hai / eka manuSyakA mastaka eka kIlapara lagAkara gAjebAje ke sAtha nikAlA jAnA hai tathA isa utsavameM kisa taraha jainiyoMkA nAza kiyA gayA aise tamAze dikhAe jAte haiM / saM0 noTa- vAstava meM Ajakalake jainiyoMko cAhiye ki isa utsavako baMda karAveM / yaha jainiyoM ke diloM ko dukhAne vAle utsava haiM / yahAM pahale jainiyoM kA bahuta prabhAva phailA huA thA tathA bauddha loga bhI the, yaha bAta pASANake smArakoMse pragaTa hai jo (1) kulugumalaI (2) merulAI (3) vIra sikhAmaNi (4) kulatUra (5) murumbana (6) maMdIkurum (7) pudukkottAI meM haiM / pudukkocAI arthAt paMca pAMDava puduko tAI yahAM pASANake Apana haiM jo eka guphAmeM khude hue haiM tathA marugAlatalAI meM eka brAhmImeM zilpalekha hai / yahAM jainiyoM ke smAraka haiM / yahAMke mukhya sthAna / (1) AdicanallUra - tA0 zrI vaikuMTham - yahAMse 3 mILa pazcima / tAmrapaNI nadIkI dAhanI tarapha va pAlamako hase 15 mIla / yahAM 10 phuTa caur3I va 6 phuTa gaharI khudAI karane se haDDI va mastaka mile haiM va 1200 vastueM milI haiM- jaise cAkU, miTToMke vartana, purAne pAMDya rAjAke sikke | ye saba madarAsa myUjiyama meM haiM / parvatapara jaina mUrti hai / (2) kalugU malaI - tA0 koyalapaTTI | koyalapaTTI aura zaMkara nainArake madhya meM lokalaphaMDa roDase 24 mIla / yahAM 300 phuTa uMcI bar3I caTTAna hai jisapara prasiddha khude maMdira haiM jinameM bahuta mUrtiya baiThI huI haiN| thor3A Upara jAkara caTTAnapara bahutasI jaina tIrthaka Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116] prAcIna jaina smAraka / rakI mUrtiyAM haiN| ye do lAinameM haiM, ekasause Upara mUrtiyAM haiM, saba beThe Asana haiM / haraekakA AlA do phuTa UMcA hai, nIce lekha vahe. lahU bhASAmeM hai / isI caTTAnapara pAMDya rAnA mAraMjadaMjana ( nisa rAjAke lekha mAnUra, gaMgadakundAna va tirukkarunaguDIpara haiM ) kA bhI lekha hai / isa rAnAkA nAma varaguNavamena thaa| yaha rAjyagaddIpara san 862 meM baiThe the| ina jaina mUrtiyoM ke pAsa eka bar3I guphA hai| yaha sthAna TinnevalI nagarase uttara 28 mIla hai| (3) kulattUra-tA0 koyalapaTTI samudrase 3 mIla / audyapadAramase pUrva 14 mIla / yahAM eka zUdra galI meM khule maidAna eka jaina mUrti khar3I hai, yaha tIna phuTa U~cI hai / grAmake loga samaNAra terU kahate haiN| cAvala aura nAriyala car3hAte hai / (4) naMdikulam-tA koylpttttii| villatikulamme dakSiNa 4. mIla / Upara ke samAna eka jaina mRti hai / (2) valiyara-tA0 naMgunerI yahAM yaha prasiddha hai ki pahale jaina maMdira thaa| isake pASANa eka sarovara meM lagA diye gae va mUrtiko yUropiyana loga legae / (6)vIra sikhArmANa-zaMkara narahanAra koyalase dakSiNa pazcima bhiil| jainiyoM kI guphAeM haiM, jaina mUrtiyAM aMkita haiM va lekha haiN| (7) korabAI-tA0 zrI kuTham / tAmraparNInadIke uttarataTa, nadI mukhase 4 mola / tAmIla purANoM ke anusAra eka samudrakA baMdara thaa| pAMDya rAjAoMkA mukhya nagara thaa| yahAM jaina mUrtiyAM eka sar3akakI tarapha dUsare grAmake pAsa haiN| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 117 (8) palayakAyala yA purAnI kAyala / tirucendUrase TUTIkorina jAnevAlI purAnI sar3akapara / prAcIna nagara sUranakAdUkA sthAna hai / naharake sarovara ke pAsa do jaina mUrtiyAM haiM / ekako dhobI loga kapaDA dhoneke kAma meM lete haiM / (9) pudukkoTTAI - ( kumAragiri ) - TyUTIkorina se 8 mIla / nikaTake kuttudaMkADu grAmameM eka jaina mUrti bhUmipara rakkhI hai / (10) zivalapperI - tA0 tinnavelI / marugalatalAI grAmameM bauddha cihna haiM / isa grAmase 2 mIla padinalam perImeM eka caTTAna hai jisako aMdicipArai kahate haiM / yahAM eka guphA 5 phuTa varga va 6 phuTa U~cI hai| dvArakI bAI ora 2 khudI huI mUrtiyeM haiM / (11) murambA - oi pidarana se pazcima dakSiNa 9 mIla / sar3akake dAhane bAjU jo sar3aka kAphtUrako jAtI hai eka jaina mUrti hai / (12) nAgalApuram - ohapidaranase uttarapUrva 22 mIla khetameM eka prAcIna jaina mUrti hai / (13) kAyala - zrI vaikuMThamse pUrva 12 mIla / samudrase 22 miil| tAmraparNInadIse dakSiNa- kaI jaina mUrtiyAM haiN| do prAcIna maMdira haiM va lekha haiM / madarAsa epigrAphI daphtara meM yahAMke citrAdi(1) naM0 mI 26 - kulugramalaIkI pahADIpara jaina mUrti (2) naM0 sI 27 - jaina mUrtikA samUha (3) naM0 sI 28(4) naM0 sI 29 , 97 99 "" "" 99 --- "" "" "" 19 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smAraka | (21) nIlagiri jilA / yahAM 958 vargamIla sthAna hai / cauhaddI hai - uttara meM maisUra, pUrva aura dakSiNa meM koyambaTUra, pazcima aura dakSiNa meM malAbAra / itihAsa - yahAM gaMga, kAdamba va hoyasAlane rAjya kiyA hai| san 1310 meM yahAM peru matu duru daMDanAyakakA putra mAdhavadaMDanAyaka rAjya karatA thA / 13vIM zatAbdI meM nAyakavaMzakA rAjya thA / yahAMke kucha sthAna / (1) koTagiri - kUnUrakA pahAr3I sTezana - UTakamaMDase 18 mIla, kUnUra se 12 miil| yahAM udayarAyakA dhvaMza kilA hai / purAne samAdhisthAna dolwens hai / (2) koNakarAya - koTagirise pUrvadakSiNa 2 || mIla | yahAMse dakSiNapazcima 2 mIla totanallI grAma meM guphAeM haiM jo vellikI kI guphAe~ kahAtI haiN| isakI bhItoMpara khudAI hai jinakA sambandha bauddha yA jainase mAlUma hotA hai / 118 ] (3) paranaginAda - bellIkI- kunnUrake kileke pAsa kolAra ke uttaraghATa do UMcI caTTAnameM guphAeM haiN| inameM jaina mUrtiyAM haiM / (22) malAbAra jilA ! yaha bahuta sundara jilA hai| isakA prAcIna nAma kerala hai / yahAM 1795 vargamIla sthAna hai / yaha dakSiNa kanar3Ase 150 mIla arabasamudra taTapara calA gayA hai / dakSiNa kanar3A uttara meM, dakSiNameM kocIna hai / pUrvameM kurga nIlagiri hai / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra maant| [219 itihAsa-TrAvanakorake samAna itihAsa hai| bahuta prAcIna kAlameM yahAMse meDiTareniyanake nikaTake nagaroMse vyApAra hotA thaa| paradezI loga madurAke darabArase vyApAra karate the| yahAM cIrAvaMza rAjya karatA thaa| isakA aMtima rAjA cIrAmAna perumana san 825meM makkA gayA thaa| yahAM san 1498 meM vaisko DagAmA AyA thaa| yahAM itahAsase pUrvake dollanets samAdhisthAna haiN| yahAMke kucha sthAna / / (1) pAlaghATa-nesIna mizanake pAsa eka choTA jaina maMdira hai jo ki sundara hai| pAlaghATameM aba 15 jainI haiM va itane hI yahAMse 6 mIla mundarameM haiN| yaha maMdira 200 varSakA hai| isIke pAsa pahale eka prAcIna maMdira thA jisake pASANa dikhAI par3ate haiM / yahAM jaina loga motiyoMke liye muttapattanam va javAharAtake liye machalapahanammeM vasate haiM jahAM vartamAna meM maMdira haiN| (2) tirunellI-tA. vAinAda-yahAM guphAkA maMdira hai jo aba zivakA hai| pahale bauddha yA jainakA thA / yaha maMdira gannIkutIrtamke pAsa hai| madarAsake epigrAphI daphtarameM nIce pramANa citrAdi haiM* naM0 sI 6-sulatAnakI vaiTarIbAI nAdameM eka jaina mUrtike khaMDita bhaag| (2) naM0 sI 7-vahIM paga va hAtha rahita eka jaina mUrti / (3) naM0 sI /- vahIM eka jaina mUrti / / (4) naM0 sI9-pAlaghATameM jaina maMdirakA dakSiNapUrvIya bhAga (5) naM0 sI 10-pAlaghATake maMdirameM jaina mUrtiyAM / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] prAcIna jaina smAraka / (23) dakSiNa kanar3A yA tulaba jilaa| yahAM 4 021 vargamIla sthAna hai / isakI cauhaddI isa prakAra hai-uttarameM bambaI, pUrvameM maimUra aura kurga, dakSiNameM kurga aura malAbAra, pazcimameM araba samudra / / itihAsa-yaha jilA kAMcIke pallavoMke rAjyameM garbhita thA jisakI purAnI rAjyadhAnI vIjApura jilemeM vAtAcI yA badAmIpara thii| unake pIche banavAsIke prAcIna kAdamba rAjAoMne rAjya kiyA nisa banavAsIko yUnAnake bhUgola hAtA TolimIne banausira Janau.ir likhA hai ( dUsarI shtaabdii)| yaha banavAsI uttara kanar3AmeM hai / chaThI zatAbdIke anumAna pUrvIya ca lukyoMne dabA diyA jo bAdAmImeM jama gae / AThavIM zatAbdI ke madhyameM inako kAdamba rAjA mayUravarmAne bhagA diyA jisane pahale pahala isa nilemeM brAhmaNoMko basAyA (Wlo introduced Brahmans first in district) isa kAdamba dezake rAjA malakher3ake rASTrakUToMke tathA kalyANI ( niz2Ama ) ke pazcimIya cAlukyoMke AdhIna rAjya karate rahe / 12vIM zatAbdI meM dora samudra yA hale viMDake hoyasAla ballAloMne adhikAra kiyaa| 14 vIM zatAbdImeM musalamAnoMne adhikAra kiyA parantu vinayanagarake rAjAoMne unheM haTA diyA / san 1965 meM tAlIkoTake yuddha meM dakSiNake musalamAnoMne milakara aMtima vijayanagara rAjAko haTA diyA taba jo sthAnIya jaina zAsaka the ve svataMtra hogae parantu satrahavIM zatAbdIke zurU meM ina sabako liMgAyata rAjA ikkerIke vekaMtappA nAyakane dabA diyA / yaha iMkerI zimogA jilemeM eka grAma hai| phira 150 varSAMtaka ikkerIke rAjAoMkI rAjyadhAnI Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [121 vedanUra para rahI jo maisUra rAjyameM eka nagara hai / taba bhI bahutase prAcIna jaina aura brAhmaNa rAjAoMne apanI sthAnIya svataMtratA banAe rakkhI / san 1737 se iMgrejoMne AnA zurU kiyaa| isa tuluvA dezake rAjAoMkA dharma jainadharma thA tathA isa jainadharmakA prabhAva usa samaya brAhmaNoM ke prabhAvase rukanA zurU huA jaba rAjA viSNuvaIna hoyasAla vallAla jainadharmase viSNudharmI huaa| jaba vallAla vaMzake rAjAoMne apanA rAjya devagirike yAdavoMko diyA taba sthAnIya jaina rAjA bhairasUoDiyara svataMtra ho gae aura aisA zAsana jamAyA ke brAhmaNoMko viruddha mAlUma hone lagA taba san 1336 meM ina jaina dharmI bhUtArapioDiyara rAnAoMko vijayanagara rAjyakI AdhInatA svIkAra karanI pdd'ii| vArakura nagarako khAlI karadenA par3A, vahAM vinayanagara rAjya dvArA niyata gavarnara rahane lgaa| dUsarA gavarnara maMgalorameM rahatA thaa| zeSa dezameM jaina rAnA vijayanagarake AdhIna rAjya karate the unameMse brAhmaNa, vallAla aura hegar3e bahuta prasiddha jaina rAnA the jinakA sambandha prAcIna hUmasa vaMzase thA / ve jaina rAnA ina bhAMti prasiddha hue| (1) kArakala ke bhairasU oDiyAra, (2) mUvidrIke cauTara, (3) nandAvArake baMgara, (4) aldanagar3Ike aldara, vailanagar3Ike bhutAra, (5) mulkIke sAvanatUra ! ___satrahavI zatAbdImeM vijayanagarake AdhIna liMgAyata ikkerI rAjAne bhairasUoDiyara vaMzako dabA diyA jo vArakurameM rAjya karatethe jinhoMne uttarabhAgake jainarAjAoMkA prabhAva samApta karaDAlA taba isa ikkerIne dakSiNabhAgake jaina rAjAoMpara AkramaNa kiyA parantu adhika bala na kama kara sakA |una jaina rAjAoMne isakA AdhInapanA svI Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ] prAcIna jaina smAraka / kAra kara liyA / jabase kAdambavaMzI rAjA mayUravarmAne (san 750 ) brAhmaNoMko sthApita kiyA tabase brAhmaNoMkA prabhAva prArambha huA usake pahale jainoMhIkA prabhAva dIrghakAlase jamA huA thA / kyoMki giranArake rAjA azoka ke zilAlekha meM yaha kahA gayA hai ki cola, pAMDya aura karelapura tAmraparNI taka yaha rIti pracalita thI ki bImAra manuSya aura pazu donoMkI rakSA kI jAtI thI / jo AjJA devAnAva priyadAsI azokakI thI usakA amala hara jagaha kiyA jAtA thA (saM0 noTa- vAstava meM yaha AjJA azokakI usa samayakI thI jaba vaha jainadharmakA mAnanevAlA thA / isIliye jaina rAjAoMne harasthAna meM isakA pUrA ra pAlana kiyaa| AThavIM zatAbdI ke mayUravarmAne prAcIna cAlukyoMko dabA diyA jo san 160 ke pIche banavAsIke prAcIna kAdamboM ke bAda rAjya kararahe the aura tuluvA dezake svAmI the tathA maisUra rAjya nagara jileke hUmasake jaina rAmA para bhI Adhipatya rakhate the / mayUravarmA cAritra (mekaMjI sAhabake saMgrahIta granthoM meM hai ) meM kahA hai ki yaha rAjA vallabhIpurameM paidA huA thA, yaha brAhmaNoM ko ahicchatrase pazcimIya taTa aura vanavAsI meM lAyA (saM0 noTa- isa cAritrako dekhanA cAhiye) / rAjA jinadatta aura usake vaMzajoMne jo hamasake jaina kAdamba rAjA the pahale apanI rAjyadhAnI uppinanguDI tAlukAke sisilA nagara meM rakkhI thI pazcAt ur3apI tAlukA kAra kalameM sthApita kI jahAM bhairammUoDiyara ke nAmase ve cAlukya va vijayanagarake rAjAoMkI AdhInatA meM rAjya karate rahe / bhairalUoDiyara ke lekha 12vIMse 16vIM zatAbdI takake maisUra rAjyake kudumukhake uttara kalazameM pAe gae Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [123 haiM / kAdamba rAjAoMke samAna hoyasAla vallAla bhI jaina the ( Hysal Eallals like Kadamba chiefs were Jains by religion ) san 1250 me vArakuranagara jaina rAnA bhUtalapAMDyake AdhIna thaa| isane aliyAsaMtAna kAnUna jArI kiyA jisase mAtAkA dhana putrIko va mAmAkA dhana bahanake putro jAtA thaa| kArakalameM jo vizAla mUrtipara lekha hai vaha batAtA hai ki san 1431 meM isa vaMzake jaina rAjA vIrapAMDya rAjya karate the| sivAya upAdhyAya yA punArI vibhAgake jainiyoMke ora saba tulura dezake jainI aliyAsaMtAna kAnUnako mAnate haiN| jaina rAjAloga vArakura nagarameM san 1950 se 1336 taka bahuta baliSTha the| vArakurakA purAnA kilA rAjA haridevarAyane banAyA thaa| maMgalorameM jaina rAjA vaMgara kahalAte the| ye rAnAloga vijayanagarake rAjAoMse bhI adhika itihAsameM prasiddha haiM jinako yaha mAtra kara dete the| ikverI yA vedanoravaMzake loga mAlAvAra jAtike gaur3a the tathA zivabhakta yA liMgAyata the aura vijayanagarake kRSNarAnAke AdhIna keladI grAmake svAmI the| san 1960ke anumAna inameM se ekane sadAziva rAnAko prArthanA karake vArakura aura maMgalorakI gavarnarI prApta karalI aura apanI upAdhi sadAziva nAyaka rkkhii| aba jaina rAjAoMmeM aura ikarI vaMzavAloMmeM zatrutA ho gaI / jisa samaya jairasappA aura bhaTakalake Adhipattyako rakhanevAlI jaina rAnI bhairavadevI rAjya karatI thI aura usane bIjApurake AdilazAhakI AdhInatA svIkAra kara lI thI taba ikkerImeM veMkaTappA nApaka rAjya karate the| yaha bar3A dRr3ha thaa| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 ] prAcIna jaina smAraka | isane yaha bAta pasanda na kI aura bhairavadevIko yuddhameM harA diyA aura mAra DAlA tathA vArakarameM jaina prabhAvako naSTa kara diyA / isane maMgalorake jaina rAjAko bhI dabAnA cAhA parantu vahAM vaha saphala na huA / iTalIkA yAtrI DelAvalle Dallavaile bhArata meM AyA thA / isane san 1623 ke anumAna bhAratake pUrvIya taTakI mulAkAta lI thI / isake likhe patroMse maMgalorake jaina rAjA aura ikkerIke rAjAke sambandhakA patA calatA hai / yaha yAtrI usa elacIke sAtha goAse ikkerIko honAse aura jairasappA hokara gayA thA / yaha yAtrI jAnatA thA ki vaMgara jaina rAjAne veMkaTappA nAyakakI koI zarta AdhInatA svIkAra karanekI svIkAra nahIM kii| isa yAtrIne manelakI jaina rAjakumArIko calate hue dekhA thA, jaba vaha eka naI nahara ke dekhane ke liye gaI thI jo usane khudavAI thI / san 1646 meM ikerIke nAyakoMne apanI rAjyadhAnI ikkerIse 20 mIla vedanora meM sthApita kI / yaha sthAna kunduparako jAte hue hasanaguDI ghATa ke Upara hai / san 1649 meM zikhappA nAyaka svAmI huA / isane 46 varSa rAjya kiyA / usa samaya kArakala jaina vaMzakA adhikAra jAtA rahA thA parantu maMgalora ke baMgar3a jaina rAjA barAbara dRr3hatA se rAjya karate rhe| ina baMgar3a rAjAoM ke vaMzavAle aba nIce pramANa pAe jAte haiM- naMdAvara ke baMgar3a, mUlabidrIke cauTara, baladalagur3I ke ajalara, bailanagar3Ike bhutAra tathA viTThala hegar3e | kArakalakI zrI bAhubalisvAmIkI jainamUrti 41 phuTa 5 iMca U~cI va isakA vajana 80 Tana hai / isa mUrtiko rAjA vIrapAMDyane san 1442 meM banavAkara pratiSThA karAI thI / mUDabidrIkA bar3A Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [125 caMdranAtha nIkA maMdira va kArakalakA maMdira san 1334 meM bane the / tuluvAdezake jainiyoMkI sabase bar3hiyA kArIgarI kArakalake pAsa heliyAna gaDIpara jo jaina maMdira va stambha haiM unameM dekhane yogya hai / guruvayaMkarakA jaina maMdira bahuta bar3hiyA hai / heliyanagaDIkA stambha 33 phuTa lAmbA eka hI pASANa hai| bArakara jaina rAjAoMko prAcIna rAjyadhAnI thii| yahAM khaMDita jaina mUrtiyAM bahuta milatI haiN| aba bhI maina loga idharake jaina aura hindU maMdiroMke manenara haiN| jainadharma - yaha bAta pUrNa vizvAsa karanI cAhiye ki mahArAna azokake samaya meM bhI nainadharma kanar3AmeM phailA huA thaa| naloga keralaputra rAjyataka phaile the| prAcIna kAdambavaMzI banavAsIlo aura cAlukya vaMzI minhoMne pallavoM ke pIche tuluvAmeM rAjya kiyA niHsaMdeha jaina the tathA yaha bhI bahuta saMbhava hai ki prAcIna pallava bhI jaina the / kayoM ke pala'saka yA hAlasI (belagAma jilA) meM jo jaina maMdira hai vaha patra vaMzIganAkA banavAyA huA hai| "bia ly Killumla: of Banevasi and chalukyas who succeeded Pallavas aj overlords of Tulsvik were undoubtedly Juin and it is probable that curly Plavas werr the same." pichale kAdamba kazI loga jinhoMne AThavIM zatAbdI ke anumAna brahmoM ko bulAyA thA na hoM yA na hoM / san 970 aura 1032 ke madhya eka musalmAna lekhaka alavarunI ho gayA hai, vaha likhatA hai ki malAbArake loga samaNera yA jaina the / Aja janoMkI (man 1894 sAuthakanar3A gajaTiyara) vastI ur3apI, maMgalora va uppinangur3I tAlukoMmeM 10000 hogii| kanar3Ake jaina saba digambara haiM / dakSiNa kanar3Ake jainoMke do bhAga haiM (1) indra (2) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126] prAcIna jaina smAraka / jaina vaMTa-indra pumArI yA upAdhyAya vaMza hai jinake do bhAga haiMkannar3a pujArI aura taluva punaarii| jinameM kannar3avAle bAharase Ae hae hai| inameM dAya bhAgake niyama sAdhAraNa brAhmaNoM ke samAna haiN| jaina baMTa aba vyApAra karate haiN| pugatatva-purAtattvakI vizeSa vastu isa dakSiNa kanar3AmeM jainadharmake smAraka haiM jo isa jilemeM bahuta prasiddha haiN| bahuta bar3hiyA smAraka kArakala, mUDabidrI va yenUrameM milate haiM jahAM bahuta samayataka jaina rAjAoMne rAjya kiyA hai / ina rAjAoMmeM sabase adhika prasiddha kArakalake bhairArasA oDiyara the / isa vaMzake loga pUrvIya ghATase Ae the| usI pazcima taTake samAna pASANake makAna unhoMne banavAe / phargusana sAhaba kahate haiM ki jaina maMdiroMkA zilpa drAvir3a yA dUsare dakSiNI bhAratake DhaMgakA nahIM hai kintu adhikatara nepAla aura tivvatase milatA hai / isameM saMdeha nahIM yaha saba kArIgarI vaisI hI lakar3IkI hai jaise ki prAcIna samayameM thii| yahAM smAraka tIna prakArake haiM / (1) pahale to koTa hai jinake bhItara vizAla mUrtiye haiN| aisI eka mUrti yahAM kArakalameM dUsarI yenUrameM hai| kArakalakI mUrti 4 1 phuTa 5 iMca U~cI hai tathA yaha eka pahAr3Ipara khar3I hai, jisake sAmane sundara jhIla hai / dRzya bahuta bar3hiyA hai / yaha zrI gomaTamvAmIkI mUrti hai jo zrIRSabhadeva prathama jainatIrthakarake putra the| aimI hI mUrti maisUrameM zravaNabelagolAmeM hai| kArakalakI mUrtikA lekha batAtA hai ki yaha mUrti san 1431 meM racI thii| (2) dUsare prakArakI imArateM jaina vastI yA maMdira haiM / ye maMdira jilebharameM pAe jAte haiM jinameMse sabase bar3hiyA mUDabidrI meM haiM / yahAM Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra maant| [127 inakI saMkhma aThAraha hai / ina maMdiroM ke bhItara bahuta hI bar3hiyA khudAIkA kAma lakar3I para hai / sabase bar3A maMdira mUvidrImeM tIna khanakA hai / isameM 1000 stambha haiM / bhItarake khaMbhoMmeM bahuta hI bar3hiyA khudAI hai / (3) tIsare prakArake smAraka stamma haiM / sabase sundara stambha kAraphalake pAsa havana guDIpara haiN| yaha eka pASANakA hai / mUlase zikhara taka 50 phuTa hai / yaha 33 phuTa lambA hai va isameM bahuta acchI kArIgarI kI gaI hai / bArakura eka daphe jaina rAjAoMkI rAjyadhAnI thI jisako liMgAyatoMne 17 vIM zatAbdImeM naSTa kiyA / isameM bhI bahuta bar3hiyA jainiyoMke makAna the parantu aba bilakula dhvaMza hogae haiN| yahAMke mukhya sthAna / (1) vArakura-tA0 ur3ipI meM eka grAma, vahAMse 9 miil| yaha tuluvA dezakI aitihAsika rAjyadhAnI hai / yaha dIrghakAla taka dora samudra ke hotrasAla vallAloMkI rAjyabhUmi thI jinakA dharma jaina thA / 12 vI va 13 vIM zata dImeM sthAnIya jaina rAnA svataMtra hogae. unameM bahuta balavAna bhUtAla pAMDya thA jisane aliyAsaMtAna kAnUna claayaa| isakA mRla vijayanagara rAjyake sthApanase pahale hI bana cukA thA jo sana 1636 meM sthApita huA jisakA pahalA rAnA hArehara thA isane rAyarUko yahAMkA vAisarAya niyata kiyA aura eka kilA banavAyA jisake dhvaMza avataka dikhate haiN| vijayanagarake patanapara vedanUra rAnA mvataMtra ho gae taba jainiyoMle yuddha huA, usameM jenI naSTa hue / dhvaMsa sarovara, jaina maMdira va mUrtiyAM aba bhI yahAM bahuta haiM parantu jainakA koI ghara nahIM hai / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128] prAcIna jaina smAraka / (2) kalyANapura-tA0 uddipii| yaha vaiSNava guru mAdhavAcAryakI janmabhUmi hai jo san 1199 meM janme the| (3) kArakala-tA0 ur3ipI-uDapIse 18 mIla, maMgalorase 26 mIla / yaha eka samaya bar3A nagara thA, jainI bahuta the| bhairarasA oDiyara jaina balavAna rAnAoMkI rAjyadhAnI thii| yahAM bahuta smAraka haiN| zrI gomaTamvAmIkI mUrti hai jisakA abhiSeka jaina loga dugdhAdise pratyeka 60 varSa pIche karate haiN| uttarameM eka choTI pahAr3Ike Upara eka caubUTA maMdira cAra dvAra sahita hai| isake dvAra va staMbha Adi bahuta bar3hiyA khuda IvAle haiN| haraeka dvArake sAmane tIna kAyotsarga tAMbekI puruSAkAra mUrtiyAM haiN| havaragar3ImeM jaina staMbha bahuta badayA hai aura bhI kaI jaina maMdira darzanIya haiN| yahAM bhaTTArakanAkA maTha hai| .16vIM zatAnIke madhya meM bhararamA oDiyara aMtima rAjA huaa| usake sAta kanyAeM thiiN| inhoMne rAjya paraspara bAMTa liyA tathA haraekane apanA nAma varadevI yA bhairavadevI rakkhA / varadevIkI kanyAne jairasappAke iciyappA oDiyA ko babAhA tava usane saba gajyako phira milA liyA kyoMki unakI maba cAcI vinA saMtAna mara gaI thIM parantu isa vaMzakA nAza 1 7 vIM zatAbdIke prArambhameM zivappA nAyaka liMgAyatane kiyaa| yahAM kaI zilAlekha haiM unameMse kucha nIce pramANa haiM--- (1)-zAkA 1514 (san 1592) hariyanagar3IkI gurugama vastIke dakSiNa tarapha-ra jA pAMDyappA oDiyara dvArA dAna / . (2)-zAkA 1508 (san 1979) hariyanagar3I ammanavara bastIke uttara bhairavarAja oDiyara dvArA dAna / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisara prAnta / [129 . (3)-zAkA 1256 (san 1334) hariyanagar3I gurugala vastIke pUrva tarapha / devarAja rAjA kRta dAna / (4)-zAkA 1353 (san 1431) zrI gomaTasvAmI mUrtike. pUrva, vIrapAMDaya rAnAdvArA dAna / (5)- zAkA 1346 ( san 1424 ) vAraMgavastIke pUrvavijayanagarake devarAja dvArA dAna / (6)-zAkA 1377 hariyaMDIke jaina maMdira zrInemIzvaradevako dAna / (44) mUDabidrI-tA0 maMgalora-yahAMse pUrva 21 mIla / yaha prAcIna jaina rAjA cauTaravaMzakA prasiddha nagara thA / aba bhI cauTaravaMzI rahate haiM / unako penzana milatI haiN| yahAM 18 jaina maMdira haiM, sabase bar3hiyA caMdranAtha maMdira hai| pAsameM kaI jaina sAdhuoMke samAdhisthAna haiN| purAnA pASANakA pula hai, rAnAkA purAnA mahala hai jisameM lakaDIkI chatapara bar3hiyA khudAI hai va bhItoMpara citra khude hue haiN| yahAM bahutame zilAlekha haiM unameMse kuchakA varNana nIce pramANa hai| - (1) guruvastIke gaDDige maMDapake stambhapara-zAkA 1537 (san 1615) eka bhAIne maMDapa banavAyA / (2) isI vastIke eka pASANa para zAkA 1329 ( san 1407 ) meM sthAnIya rAjAne dAna kiyaa| (3) horamavastIke bhairavadeva maMDapake uttara dakSiNa eka stambhapara eka bhAIne maMDapa banavAyA / (4) yahI vastI zAkA 1384 (san 1462 ) yahAMke citramaMDapamke banAneke liye dAna / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 ] prAcIna jaina smAraka | (5) isI vastIke bhItara zAkA 19398 (san 1476) / (6) hIre ammanovara vastIke eka stambhapara - yaha maMdira banA zAkA 1461 (san 1939) meM | (7) tIrthakara vastIke pAsa eka pASANapara - zAkA 1229 (san 1307) meM guruvastIko dAna | zrIpArzvanAtha vastI meM zAkA 1333 kA lekha hai ki maMdirakA jIrNoddhAra vIra narasiMha lakSyappA, arasUvaMga rAjA oDiyara aura zaMkaradeviela mularene karAyA / yahAM ratnavimba haiM va dhavala, jayadhavala, mahAdhavalAdi prAcIna jaina grantha bhaMDAra haiM / (5) ullAla - tA0 maMgalora / yahAMse 2 mIla netrAvatI nadIke dakSiNa va maMgalora nagara ke sAmane | yaha 16 va 17vIM zatAbdI meM prasiddha sthAnIya jaina rAjavaMzakA sthAna thaa| yahAM eka kileke dhvaMza haiM | yahAMse 6 mIla ucilakA kilA hai jahAM ullAla kI rAnI rahatI thI / yahIM manelakI rAnIkA mahala hai / (6) yenUra - tA0 maMgalora - yahAMse 24 mIla | yahAM eka daphe aidhayukta nagara thA / gurupuranadI ke dakSiNa taTapara zrIgomaTasvA - mokI mUrti 37 phuTa UMcI hai, isakA nirmANa san 1603meM huA thA / cAroM tarapha 7 yA 8 phuTa UMcA koTa hai / yahAM 8 jinamaMdira aura haiN| yahAM bhI 60 varSameM eka daphe abhiSeka hotA hai / eka abhiyeka san 1887 huA thaa| yahAM ke kucha zilAlekha nIce pramANa haiN| (1) vimannara vastI meM - zAkA 1126 (san 1604) kisI uDaiyara dvArA dAna / (2) gomaTezvara kI mUrtipara zAkA 1526 (san 1604) zrI rAyakumAra dvArA dAna / (3) gomaTezvara vastI meM Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 131 zAkA 1549 / (4) akkanagala vastI meM zAkA 1526 / sthAnIya rAnIne maMdira banavAyA / (5) tIrthakara vastI meM zAkA 1146sthAnIya rAjAne maMdira banavAyA / Indian Antiquary V. 36. zrIbAhubalisvAmI yenUra - iMDiyana ainTikerI jilda 5 pRSTha 36-37 se yaha vidita huA ki - yenUra kArakalase pUrva 24 mIla yaha gurupuranadI taTapara vasA hai| zrIbAhubalisvAmI kI mUrtikA paga 8 phuTa 3 iMca lambA hai / yahAM zrI zAMtinAthasvAmIke maMdirameM eka zilAlekha hai usase pragaTa hai ki zAkA samvata 1126 (san 1604) vIra nimmarAjA ajalarake zAsaka ne yaha zrIgomaTasvAmIkI mUrti sthApita kI aura zrIzAMtezvarake caityAlaya ke nirmANake liye bhUmikA dAna mahAkhaNI padilevadevIke maMtrI pAMDippa orasa vinnAneko supurda kI taba usane yaha maMdira banavAyA / kArakala - yahAM jo caumukhA maMdira choTI pahAr3Ipara hai usameM kanar3I meM eka lekha hai jisakA bhAva nIce prakAra hai / " zrIjinendrakI kRpAse bhairavendrakI jaya ho, zrIpArzvanAtha sumati deM / zrI 1 nemi jina bala va yaza deM, zrI araha, malli, suvrata aizvarya deM, pombucAkI padmAvatIdevI icchA pUrNa kare / panasogAke dezIyagaNake guru lalitakIrtike upadezase somakulI, jinadattakulotpanna, bhairavarAjAkI bahana gummatambAke putra, pomacchapurake svAmI, 64 rAjAoMmeM mukhya, vaMga nagarake rAjA nyAyazAstra ke jJAtA, kAzyapagotrI immadibhairavane kApekala (kArakala) kI pAMDyanagarImeM zrIgomaTezvara ke sAmane cikkavevcara caityAlaya banavAyA tathA zAlivAhana saM0 1908 caitrasudI Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ] prAcIna jaina smAraka | 5 ko zrI ara, malli tathA suvratakI mUrti cAroM tarapha sthApita kIM va pazcima kI ora 24 tIrthaMkara sthApita kiye tathA abhiSekake liye telapArU gAma diyA / yaha lekha iMdra vajJAchaMda meM svaMya mahArAjane racakara likhA hai | prArambha meM vItarAga zabda hai / jilA ciMgalapeTa | vallimalAI - yahAM pUrvaora jaina mUrtiyoMke do samUha haiN| pahale samUha ke nIce 4 kanar3I lekha haiM, jinakA bhAva yaha hai / naM 0 1 - ( gaMgavaMzI ) zivamArake parapote, zrIpuruSake pote, varaNa vikramake putra rAjamallane eka vastI (jinamaMdira) banavAI | naM0 2 - jainAcArya AryanaMdina pratiSThA karAI / naM 0 3 - vANarAya AcArya ke ziSya kI mUrti = svasti zrI vANarAya gurugala appa bhavanaMdi aTTAraka ziSyera appadevasena bhaTTAraka pratiSThA / naM0 4 - svastizrI bAlacaMdra bhaTTAraka ziSya AryanaMdi bhaTTAkAzida pratime govarddhana bhaTTArake pedamavare - yaha pratimA govarddhana gurukI hai | dekho Epigraphica Indica Vol.IX. P. 140-142. jilA anaMtapura / hemavatI - nIlaMbalogoM kI rAjyadhAnI peMjarU yA hai jerumeM thI jisako tAmIla bhASA meM : peramacerU kahate haiM / yahI hemavatI nagarI hai jo tAlukA maduka sirA meM sIranadI ke taTapara hai| isa nagarIkA nAma bahutase zilAlekhoM meM AtA hai / yaha bahuta hI prasiddha jagaha hai| navIM zatAbdI meM nolamba rAjAoM kA vivAha sambaMdha gaMgavaMzI rAjAoMse hotA thA / nolambAdhirAjane nItimArga gaMgamahArAjakI choTI bahina jAyako vivAhA thA / (dekho Mysore II. P. 163. ) Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra pAnta / madurA jilA / pAMDava-pAMDavalogoMne dakSiNamathurA yA madurAmeM Akara rAjya kiyA tathA phira dIkSAlI aura zevrunayase mokSa gae / isakA pramANa zaka saM0 705 meM prasiddha zrIjinasena kRta harivaMzapurANameM hai| parva 54-sutAstupAMDoharicandrazAsanAdakAMDa evAsa nipAta niSThurAn / pragatya dAkSiNya bhRtA sudakSiNAM janena kASThAM mathurAM nyavezayat // 74 // samudravelA sumanohaga sute lavaMgakRSNAguruMgadhavAyuSu / sucaMdanAmodita dikSu dakSiNA jihaharuccairmalayAdi sAnuSu // 75 / / bhAvArtha-zrIkRSNakI AjJAse pAMDava dakSiNa mathurAmeM rAjya karane lage va malayaparvatakI guphAoMmeM vihAra kiyaa| parva 63-putrapoSita nijazriyo'gamata pallavAkhya viSayaM jinaM prati / ___draupadI prabhRtayastadaMganAH saMyamaM pratiniviSTabuddhayaH // 7 // bhAvArtha-pAMDava putra va strIsahita pallavadezameM zrIneminAtha bhasavAnale samavazaraNameM gae vahAM unakI dropadI Adi striyoMne saMyama dhAraNa kiyaa| parva 64- itthaM te pAMDavAH zrutvA dharma pUrvabhavAMstayA / / ____ saMvegino jinasyAMte saMyamaM pratipedira // 143 // bhAvArtha-zrIneminAtha tIrthakarake nikaTa isa taraha dharmakA svarUpa va apane pUrvabhavoMko sunakara pAMDava vairAgyavAna hogae aura unahIMke caraNakamalameM munidIkSA dhAraNa kI / parva 65-jJAtvA bhagavataH siddhi paMcapAMDava sAdhavaH / satrujaya girau dhIrAH pratimAyoganaM sthitAH // 18 // bhAvArtha-zrImeminAthanIko siddhi prApta huI aisA jAnakara pAMjoM pAMDava sAdhu paramadhIra zrIkSetruJjaya parvatapara dhyAna lagAkara tirch| (1) mur3akI-maMgalorase uttara 16 mIla yA eka jaina maMdira hai| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 ] prAcIna jaina smAraka | (8) aldana gar3I - tA0 maMgalora - prAcIna jaina rAjA ajalarakA kauTumbika sthAna / (9) kAMgar3A maujezvara - tA0 kAsaragar3ha - maMgalora se dakSiNa 12 mIla | yahAM prAcIna jaina maMdira hai, kAsaragar3hase uttara 16 mIla / (10) basarUra - tA0 kundApurase 4 mIla / yahAM nagarake koTakI bhIta bahuta bar3I hai tathA maMdira prAcIna haiM / yaha prasiddha vyApArI sthAna hai / arabaloga yahAM bahuta vyApAra karate the / basarUrakI jaina rAnI 14vIM zatAbdI meM devagirike yAdava rAjA zaMkara nAyakako mAna detI thI / DAraTe bAravosA Duarte Barbosa sAhaba likhate haiM ki san 1914meM yahAM malAbAra, Urmana, adana, bajaharase bahuta jahAja Ate the / jairasappAkI jaina rAnIne san 1970 aura 1980 ke madhya meM vasarUranagara vIjApura rAjyako de diyA thA isapara vijayanagara ke rAjA krodhita hogae the / taba unhoMne sthAnIya jaina zAsakoMkA vidhvaMza kiyA / (11) baidUra yA baidUMra-kundApura se 18 mIla / yahAM jaina rAnI bhairavadevIkA banavAyA huA eka kilA thA / (13) alebUra - bhUtala pAMDyake aliyA saMtAna kAnUnameM jina 16 nagaroMke nAma diye hue haiM unameMse yaha eka nagara hai / (14) vArAMga - hegar3e vaMzake jaina rAjAkA sthAna / yahAM prAcIna jaina maMdira hai, yahAM tIna zilAlekha haiM (1) zAkA 1436 ( san 1914) dAna devarAja mahArAja dvArA (2) zAkA 1444 dAna bhairava dvArA (3) zAkA 1437 dAna eka gRhastha dvArA / dakSiNa kanar3Ake saba korTa meM eka tAmrapatra naM 0 89 hai / isameM kanar3I lipimeM Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 135 saMskRta kanar3I bhASA meM yaha tIna patra mile haiN| inapara mohara hai jisameM jaina mUrti hai / vijayanagarake rAjA devarAjane zAkA 1346 (san 1424) meM barAMgalakA grAma varAMgake zrIneminAtha maMdirako dAna kiyA / vikkhA mahIpatikA putra rAjA harihara, isakA putra revArAya, isakA putra vijayabhUpati bhAryA nArAyaNadevI unakA putra devarAja / dUsarA tAmrapatra sAutha kanar3AkI saba korTa meM naM 0 91 hai isameM hai ki kinniga bhRpAla rAjAne zAkA 1513 meM jaina maMdira meM pUjAke liye bhUmi dAna dii| (A. S. of D. India Vol. II. Sewell. ) (15) bali sAvir - (1000 baMza ) yaha kahAvata hai ki yahAM nandAvara vaMzake 1000 kuTumba rahate the jo aliyAsantAna kAnUnako mAnate the / (16) mudrAdI - maMgalora se uttara 40 mIla / yaha sthAna jaina cautara rAjAke AdhIna vallAla rAjAkA prAcIna nivAsa sthala thA / (17) sUrAla - maMgalora se uttara 19 mIla / eka jaina rAjAkA nivAsa sthAna / (18) bailanagar3I - prAcIna jaina rAjA mularakA vaMza - sthAna | (19) sisila - maMgalora se 45 mIla / anumAna 11 vIM zatAbdI meM yaha hamasake jaina vaMzake AdhIna tuluva dezakI rAjyadhAnI thI / yaha hUmasavaMza pazcAt kArakalake berasA uDiyara hogae the / (20) dharmasthala - maMgalorase 37 mIla | yahAM ke heDage jaina 1 vaMzavAloMne jamAlAbAdapara san 1800 meM iMgrejoMkI acchI sevA kI thii| (21) ellAre - yeravattUra mAMganI meM - uDipI se uttara 1 mIla / janArdana maMdirake bhItarI prAkAra meM do zilAlekha haiM inameM se Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ] prAcIna jaina smAraka | eka zAkA 1971 (san 1449) kA hai jisameM jaina maMdirako - dAnakA kathana hai / (22) koravA se - uDipIse pUrva dakSiNa 26 mIla | kArakalase pUrva 8 mIla / eka jainamaMdira ke AMgana meM lekha zAkA 1083 (san 1961) kA hai jisameM kumArarAya dvArA dAnakA kathana hai / (23) marane - uDipIse pUrva 16 // mIla va kArkalase uttara 7 mIla | yahAM eka cAvala ke khetameM eka zilAlekha zAkA 1331 (san 1409 ) kA hai isameM kisI rAjAke vArakarake jaina maMdira ke dAna karanekA kathana hai / (24) nallUra - aldUra mAMgane meM, ur3ipIse dakSiNa pUrva 24 mIla / naranA yuvAnIke ghara ke pAsa cAvala ke kheta meM eka zilAlekha zAkA 1518 (san 1296 ) kA hai| isameM jaina maMdirako dAna karanekA kathana hai / (25) pAdupanam bUru - maMgalora se uttara 1 mIla / mulakIse dakSiNa 3 mIla | yahAM jaina maMdirakA agrastambha milatA hai jisapara lekha hai / (26) baila - tA0 uppinenagaDI - tAlukA yahAMse pUrva 17 mIla, yahAM zrIpArzvanAthajIkA jaina maMdira hai / (27) vellatanagar3I - maMgalorase uttara pUrva 32 mIla / yaha prAcIna nagara thaa| yahAM baMgAra rAjAkA banAyA kilA aura jaina maMdira hai / ( Sce Buchanan II. P. 291 ) (28) guru yavanakerI - ur3ipIse uttara pUrva 12 mIla / yahAM 5 stambhoMpara eka prAcIna jaina maMdira hai / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAya va paisA paainch| [137 (29) bunda-kungArase uttara 9 miil| eka jaina maMdirake dhvaMza haiM / isameM do jaina mUrtiyAM haiM / (30) baMgaDI-uppinanagur3Ise uttara pUrva 24 mIla / zrIzAMtinAtha nIkA prAcIna jaina maMdira hai| yahAMke zAMtirAja indrake pAsa nIce likhe 6 tAmrapatra haiM.-...-. (1) zAkA 1517 varadA seTha dvArA dAna / (2) , 1438 vijayanagarake ratnappA oDayara aura ajapyA or3ayara dvArA dAna / (3) , 1917 kamI rAyasaMga dvArA dAna / (4) ,, 1343 kallImaNidA dvArA dAna / (5) ,, 1517 kannIrAya vaMga rAjA zroDyara dvArA dAna / (6) ,, 1648 kArakaLake atikIrtideva dvArA dAna / (31) kuTTiyara-ippinanagadIse uttara pUrva 12 mIla / zrIzAMtinAthajIkA jaina maMdira, yahAM do kanar3I zilAlekha haiN| (1) zAkA 1044 jaina nagaravAsiyoM dvArA dAna / (2) mAnastaMbha para eka lekha isI prakArakA haiM / (32) sibojI-uppinanagaDIse uttara pUrva 16 mIla / zrI anaMtanAthajIkA prAcIna jainamaMdira / prAcIna kanar3I lekha bAkA 1464-bIrabhannabauDeya asU dvArA dAna / madarAsake epigrAphI daphtarameM nIce likhe citrAdi haiM(1) baM0 sI 33 mUDabidrImeM eka mUrti jo kaluna gulase AI (2) naM. sI 24 , zrI candranAtha maMdirakA pUrvIya bhAga (3) , , 35 . , , dakSiNa pUrvIya bhAma Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 138] prAcIna jaina smAraka / (4) naM0 sI 36 zrI caMdranAtha vastIkA da0 pUrvIya bhAga (9) , , 37 , , , bhItarI bhAga (6) ,, ,, 38 , , ,, bhairavadevI ke uttara pU.. kone meM eka stambha ,, ,, 39 isI maMDapake dakSiNa pa0 konekA stambha ,, 40 , uttara pazcima , , ,, 41 , dakSiNapUrvIya , , ,,, 42 isIke bhairavadevI maMDapakA nIcekA bhAga (11) ,, ,, 43 isI maMDapameM nIcese Upara Aletaka (12) , , 44 , " " " (13) ,, , 45 , , " " ,, 46 isI maMDapakA dakSiNapUrvIya staMbha 47 isI maMdirakA mAnastaMbha (16), ,, 48 , vizeSa (17) , , 49 ,, samAdhi smAraka pASANa (18) ,, , 50 , " " " (19), 51 , lakar3IkA ratha (19) ,, ,, 52 mUDabidrImeM cauTarake mahalakA lakar3IkA khudA stambha (20), , meM lakar3IkA hAthI (21) , , , meM lakar3IkA khudA staMbha (22), " meM lakaDIke khaMbhemeM ghor3A (23), , 56 , , meM sAmaneke barAmademeM khaMbhA (24), , 57 ,, jainiyoMkA prAcIna pula (15) , 53 " Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29), , 2 (32)", 65 madarAsa va maisUra praant| [139 (25)naM0sI 58 mUDabidrImeM jainasAdhuoMke samAdhisthAnoMkA samUha (26) ,, ,, 59 bar3A jaina sAdhukA samAdhisthAna (27),, do jaina vyApAriyoMkA samAdhisthAna (28),, ,, 61 , jaina samAdhisthAnake pAsa smAraka pASANa choTe caMdranAtha maMdirakA sAdhAraNa dRzya (30), , 63 , , ,, kA dakSiNa pUrva bhAga (31) ,, ,, 64 ,, ke sAmaneke mAnastaMbhakA gumbana meM naMdI tIrthaMkara (33) ,, ,, 66 meM paMca parameSThI (34) ,, , 67 , , meM zrataskaMdha (35),,, 68 ,, meM jaina maMdirakA smAraka pASANa (36),, , 69 kArakalameM nemIzvara jaina maMdirake sAmanekA mAna staMbhakA pUrvIya bhAga (37),, ,, 70 , , , ke mAnastaMbhakA bhAga (38) ,, ,, 71-kArakalameM caturmukha nai0 ma0 dakSiNa pazcima bhAga (39) ,, ,, 72 ,, gomaTezvara mUrtike sAmane mAnastaMbha da.pa.,, (40) ,, ,, 73 , , mUrtikA sAmanekA bhAga (41) ,, ,, 74 , , , uttara pazcima bhAga 75 ,, , , ke chAtIke uparakA bhAga (43), __enarake gomaTezvarakI mUrtikA sAdhAraNa dRzya (44) ,, , , sAmanekA bhAga (45) ,, , 78 ,, uttara pUrva bhAga. (46), bagaLakA bhAga Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) (54) (55) ,, , ___140] prAcIna jaina smAraka / (47) naM0 sI 80 enUske gomadezvarakI mUrtikA pIchekA bhAga (48) ,, , <1 , , ,, chAtI UparakA bhAga (49) ,, ,, gomaTa ja.ma. zAMtinAtha mUrti da.pa. ,, ,, , , smArakameM pASANa ,, ,, ,, sAmaneke mAnastaMbha da.pa.,, (52) ,, ke zAMtIzvara jainamaMdirakA dRzya (53) , , , kA mAnastaMbha ___" " , mAnastaMbhakA vizeSa ,, qhudA huA pASANa 89 guru yavanakerIke zAMtizvara maMdirakA da. pU. bhAga 9deg , , , pazcima bhAga 91 guruvayanakerIke caMdra jainamaMdirakA da. pa. bhAga (59) , , " ,, pazcima bhAga (60) , , 93 , zAMtIzvarake pAMca khabhevAle maMDapakA uttara pazcima bhAga ,, zAMtIzvara jaina maMdirakA vistAra (62) ,, ,, 99 , , sAmane mAnastaMbha (63) ,, , 96 , , mAnastaMbhakA vizeSa (64) naM0 667 san 1920 phoTo maMgalora tA0ke kAdarI jaina maMdirake bhItara eka staMbhakA (65) ,, 672 san 20 kArakalake hariyanagar3Ike dharmAdhikArI jaina maMdirameM naina AcAryoMke samUhakA phoTo (66) , 653 san 20-vahIM-khudA huA pASANa lekha sahita (61) " " Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [141 (67) naM. 674 san 20 vahIM zrIcaMdranAthakI aSTadhAtu mUrti (68) ,, 676 , 20 kArakalameM kAreSastIkA zrIgomaTezvara sahita dRzya / (69) ,, 223 san 20 maMgalorake kAdarIke jaina maMdirakI sana 1921-22kI riporTa epigraiphikAmeM hai ki kArakalake tahasIladArake pAsa nIce likhe do tAmrapatra haiM--- (1) naM0 4 zAkA 1465 ikarAranAmA paraspara mitratAkA tirumalarasa cauTarUne kanavAsI pAMDyapparasako diyA / naM. 5 aisA hI ikarAranAmA caMdaladevIke putra pAMDyapparasane tiru mala dasa cauTarU aura jainaguru lalitakIrti bhaTTArakako diyaa| (24) TrAvanakora rAjya / yaha sthAna uttarase dakSiNa 174 mIla lambA va 75 mIla caur3A hai / isakI cauhaddI ima bhAMti hai-uttarameM kocIna aura 'koyambaTara, pUrvameM pazcimIya ghATa, dakSiNameM bhAratIya samudra, pazcimameM araba smudr| yaha pradeza bahuta sundara va upajAU hai / itihAsa-yaha pradeza keralake prAcIna rAjAoMkA eka bhAga thaa| 9vIM zatAbdIke prathama arddhabhAgameM cerAmAna perUmAlane ise apane sambaMdhiyoMmeM bAMTa diyA / 11 vIM zatAbdImeM coloMne va 13 vIM meM madurAke pAMDya rAjAoMne rAjya kiyaa| vijayanagarake rAjA acyutarAya aura sadAzivane kramase san 1534 aura Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 ] prAcIna jaina smAraka / 1944 meM isapara hamalA kiyA / san 1965 meM yaha madurAke nAyaka rAjAoMke AdhIna hogayA / 18 vI zatAbdIke Adi bhAgameM merataMDa varmAne ise le liyA / yehI vartamAna rAjAoMke bar3e haiM / purAtattva - yahAM prAcIna maMdira haiM / (1) alavaye - kocIna zovanUra nadIpara tA0 alenagAMDa | yahAM zaMkarAcArya kA janma huA thA / (2) kollAlUra - trivandramase dakSiNa 21 mIla / kolchAlUrake pUrva 3 mIla cAralamalaI nAmakI pahAr3I hai / isapara bhagavatI kovila nAmakA prAcIna caTTAna meM qhudA maMdira hai| isake madhya kamare meM eka nagna jaina tIrthaMkara kI mUrti baiThe Asana chAtra sahita hai / dUsarI mUrti dakSiNake kamaremeM hai / maMdira ke uttara caTTAna ke mukhapara 32 jaina tIrthakaroM kI mUrtiyAM aMkita haiM / tIna zilAlekha haiM / (25) kocIna rAjya / yahAM 1361 // vargamIla sthAna hai / cauhaddI hai - uttarameM malAvAra, pUrva meM malAvAra aura TrAvanakora, dakSiNa meM TrAvanakora, pazcimameM malAvAra aura araba samudra / isake do bhAga haiN| choTe bhAgako koyambaTUrake malAvAra loga cittUra kahate haiM / itihAsa - yahAM naumI zatAbdI meM keralakA rAjya thA / purAtattva - yahAM itihAsake pUrva ke samAdhi sthAna milate haiM, pahAr3a meM khudI guphAeM haiM jinameM mukhya tiruvilavamade aura tirukara para haiN| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [143 . (26) maisUra raajy| isa rAjyameM 29433 vargamIla sthAna hai| cauhaddI isa prakAra hai-sivAya uttarake saba ora madarAsake jile haiM / pazcimameM do bambaIke jile haiM, dakSiNa pazcimameM kurga hai| ___ itihAsa-maisUrakA purAnA itihAsa san I0 se 327 varSa pahale zurU hotA hai jaba mahAna sikandarane bhAratapara car3hAI kI thii| yaha bAta una 7000 lekhoMse pragaTa hai jo rAjyabhara meM phaile hue haiM (See Epigraphica Carnatica 12 Volumes by M. L. Rice C. I. E) sikandarake pIche mahArAja caMdraguptakA sambandha milatA hai / jainiyoMkI kathAoMse aura zilAlekha tathA smArakoMke pramANoMse yaha siddha hai ki mahArAja caMdragupta mauryAne apanA zeSa jIvana maisUrake zravalabelagolA sthAnameM bitAyA thaa| jaina kathAse pragaTa hai ki jaba zrIbhadrabAhu zrutakevalIne yaha bhavipyavANI kahI ki 12 varSakA dupkAla par3egA taba usake prAraMbhameM hI mahArAjA caMdraguptane rAjya tyAgake sAdhuvRtti dhAraNa karalI aura apane guru mahArAjake sAtha ujjainase dakSiNakI tarapha prasthAna kiyaa| jaba ve zravaNabelagolA Ae, bhadrabAhusvAmIne apanA maraNa nikaTa jAnA taba apane munisaMghako vizAkhAcAryake AdhipatyameM punnATadeza (maisUrakA dakSiNa pazcima bhAga) meM bheja diyaa| Apa svayaM vahAM Thahara gae / mAtra eka zipya unake sAtha rahA / vaha mahArAjA candragupta the| bhadrabAhusvAmIkA svargavAsa huA pazcAt 12 varSa tapa karake mahArAna caMdraguptane bhI samAdhimaraNa kiyaa| maisUrake uttara pUrva azokake zilAlekha mile haiM jisase siddha hai ki isa maisUrake bhAga Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ] prAcIna jaina smAraka | maurya rAjyameM garbhita the / azokane jaba apane elacI aura dezoM meM bheje the taba mahiSamaMDala (maisUra) aura vanavAsI ( maisurake uttara pazcima ) meM bhI bheje the| ye donoM zAyada usake rAjyakI haddake ThIka bAhara hoMge / pazcAt maisUrakA uttarI bhAga aMdhavaMza yA zatabAhana vaMzake AdhIna AgayA / isa zatavAhamase zAlivAhana saMvat prasiddha huA hai jisakA prArambha san I0 78 se hotA hai / inakA zAsanakAla san I0 se do zatAbdI pUrvase do zatAbdI pIche taka hai / inakA rAjya pUrva se pazcima taka sampUrNa dakSiNa meM phaila gayA thA / inakI mukhya rAjyaghAnI kRSNA nadIpara dhanakaTaka yA dharaNIkoTA thI parantu pazcima kI ora inakA mukhya nagara godAvarI nadIpara paiMthana thA / maisUra meM jo rAjA rAjya karate the unakA nAma zatakaraNI prasiddha thA / kAdambavaMza aura pallava vaMza - aMdhravaMza ke pIche uttara pazcimameM kAdamboMne, tathA uttara pUrva meM palavoMne rAjya kiyA / kAdamboMkA janmasthAna sthAnaguMDura ( zikArapura tA0 meM tAlaguMDa kahalAtA hai ) thA tathA pallavoMkA kAMcI yA kaMjIvarama mukhya rAjyasthAna thA / pallavoMkA rAjya TunDAka yA TunDamaMDala ( maisUra ke pUrvakA madarAsa hAtA) kahalAtA thaa| inhoMne mahAbalI yA bANa vaMzajoMko haTA diyA thA / ye mahAbalI loga apanI utpatti bali yA mahAbalise batAte haiM tathA inakA saMbaMdha mahAbalipura se thA (madarAsake taTapara jahAM 7 prasiddha maMdira haiM / naumI zatAbdI se pallavoMkA nAma nolamba prasiddha huA / unakA rAjya nolambavAr3I ( cItalaDhuga jilA ) kahalAne lagA jahAMke nivAsI aba bhI nolamba kahalAte haiM / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [145 ____Mysore (Vol. I. Rice ) nAmakI pustakase vizeSa itihAsa yaha pragaTa huA ki caMdragupta maurya jaina thaa| yaha bAta megasthanInake kathanase bhI siddha hai jisane isako zramaNakA nAma diyA hai| caMdraguptane san I0 se pahale 316 se 292 taka rAjya kiyA thA phira usake putra vindusArane 264 I0 pUrvataka, phira usake putra azokane 223 I0 pUrva taka 41 varSa rAjya kiyA thaa| azokakA eka zilAlekha 258 varSa pUrvakA malakata maru tAlukese milA hai / mahArAjA azoka pahale jaina the yaha bAta unake lekhoMse prakaTa hai tathA akabarake maMtrI abulaphanala likhita AIne akabarIse siddha hai ki mahArAja azokane kAzmIrameM jaina dharmakA pracAra kiyaa| yaha bAta rAjataraMgiNIse bhI siddha hai ki azoka yahAM jaina zAsanako lAyA thaa| maimUrake jo lekha haiM unameM devAnAm priya yaha upAdhi mahArAjA azokako dI hai| zatavAhana yA zAlivAhana vaMzake rAjyake pIche yahAM kAdamba vaMzane rAjya kiyaa| inake vaMzakI 16 pIr3hI tIsarIse chaThI zatAbdI taka milatI haiN| inakA eka lekha prAkRtameM jisameM salAkaraNI dvArA dAna hai va dUsarA saMskRtameM guphAoMke bhItara mahIna akSaroM meM nude mile haiN| dUsare saba lekha bar3e akSaroM meM saMskatameM haiM jinameM kaI bahuta sundara haiN| inameM bahutase lekhoMmeM jainoMko dAnakA lekha hai bahuta thor3oMmeM brAhmaNoMko dAna hai / (Many of those grants are to Jains, but a few are to Brahmans.) 0 noTa-isIse siddha hai ki kAdambavaMzI rAjA adhikatara jainadharmI the| Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] prAcIna jaina smAraka / mahAvalI - vaMzakA sabameM prAcIna lekha san 339kA mudiyanUra ( tA0 mulavagala ) meM milA hai / gaMgavaMza - gaMgavaMzakI utpattike liye dekho zilAlekha gyArahavIM zatAbdIke jo purale, hUmaza tathA kallaraguDDumeM mile haiM / inase pragaTa hai ki ikSvAku yA sUryavaMza meM mahArAjA dhanaJjaya the, unakI strI gaMdhAradevI thI / inake putra rAjA harizcandra ayodhyAmeM hue / inakI bhAryA rohiNIdevI thI / inake putra rAjA bharata hue| strI vijayamahAdevI thI / garbhake samaya meM isane gaMgA nadImeM snAna 1 kiyA thA, usI samaya isake putrakA janma huA taba usa putrakA nAma gaMgadatta prasiddha huA / isake vaMzavAle gaMgavaMzI kahalAne lage / isI vaMza meM mahArAnA viSNugopa hue haiM jinhoMne ahichatrapura (yuktaprAMta ke barelI ke pAsa) meM rAjya kiyA / unakI bhAryA pRthvInatI thI / isake do putra the- bhAgadatta aura zrIdatta | bhAgadattako kaliMgadezakA rAjya diyA gyaa| isake vaMzaja kaliMgagaMga kahalAne lage / zrIdatta prAcIna sthAna meM rAjya karate rahe / isake vaMza meM rAjA priya baMdhuvarmA huA / phira kucha kAla pIche rAjA kampa hue / inake putra rAjA padmanAbha the / inake do putra the jinakA nAma rAma aura lakSmaNa rakkhA gayA thA / padmanAbha ke sAtha ujjaina ke rAjA mahIpAlakA jhagar3A hogayA taba yaha padmanAbha apane donoM putra aura eka choTI putrIke sAtha dakSiNako prasthAna kara gae / apane donoM putroM kA nAma dadiga aura mAdhava badala diyA / dakSiNa meM pekhara sthAna (jilA kur3ApA, aba bhI isako gaMgarUra kahate haiM ) para jaba ye pahuMce taba vahAM Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [147 kaNUragaNake AcArya siMhanaMdi (jaina muni ) se bheTa huii| donoM putroMne bahuta vinaya kI taba muni mahArAjane apanI morapicchikA mastakapara rakhakara AzIrvAda dI tathA unako nIce likhe vAkyoMmeM upadeza diyA aura kahA ki tuma apanI dhvanAkA cihna morapicchikA rakkho / ___"yadi tuma apanI pratijJA bhaMga karoge, yadi tuma jinazAsanase haToge, yadi tuma parakI strIkA grahaNa karoge, yadi tuma madya va mAMsa khAoge, yadi tuma adhamoMkA saMsarga karoge, yadi tuma AvazyaktA rakhanevAloMko dAna na doge, yadi tuma yuddhameM bhAga jAoge to tumhArA vaMza naSTa hojaaygaa|" / isa taraha AzIrvAda pAkara ina donoM vIroMne naMdagiri (naMdi draga) apanA kilA, kuvalAla (kolAla yA kolAra ) apanI rAjyadhAnI, 96000 grAma apanA rAjya, zrIjinendra apanA deva, zrIjinamata apanA dharma sthira rakhake pRthvIpara rAjya kiyA jisa rAjyakI cauhaddI huI-uttarameM madarakalo, pUrvameM ToMDanAda, pazcimameM cerAMkI taraphakA samudra, dakSiNameM koMgu-penUra (jilA kar3ApA), zrI indrabhUti AcAryane apane samayabhUSaNa graMthameM siMhanaMdIkA nAma liyA hai| ( See Indian Antiquary XII. 20.) ina rAjAoMkA gotra kAnvAyana thaa| dUsarI zatAbdImeM maisurake bhAgameM rAjya karane lage / inake rAjyako gaMgavAr3I kahate the| vartamAnameM jo gaMgadikAra loga pAe jAte haiM ve isI vaMzake haiM, inhoMne 11 vIM zatAbdIke prArambha taka maisUrameM rAjya kiyA / ye vAstavameM gaMgAkI ghATIke loga haiM / grIka aura romake lekhakoMne ina gaMga logoMko mahArAja caMdragupta mauryakI khAsa prajA likhA hai| kali Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148] prAcIna jaina smaark| gadezake gaMgavaMzI rAjAoMko Pliny plinI lekhakane gaMgariMdaya kaliMgapa likhA hai-gaMgavAr3IkI cauhaddI isa bhAMti dI huI hai| uttaramai naranadale (patA nahIM), pUrvameM ToMganAda, pazcimameM samudracerA (TrAvanakora aura kocIna) kI ora, dakSiNameM koMgu (salema aura koyambaTUra) / isa gaMgavaMzake rAjAoMkA saranAma koMgunIvarmA thaa| jina gaMgavaMzI rAnAoMne maisurameM rAjya kiyA unakI sUcI Age hai gaMgavaMzI rAjA / (1) koMgaNIvarmA mAdhava san 103 (2) kiriyA mAdhava 13) harivaMza 247 se 266 (4) viSNugopa (5) tAdaMgalI mAdhava san 350 (6) avinIta koMgaNI san 425 se 478 (7) durvinIta , ,, 478 se 113 (8) muzkara yA mokkara (9) zrI vikrama (10) bhUvikrama zrIvallabha san 679 (11) zivamAra prathama, navakAya, yA ethvIkogaNI 679-713 (12) pRthvIpati, pRthughosa yA bhArasiMha 713 se 726 (13) zrI puruSa muttarasa paramAMdI pRthvIkoMgaNI 726 se 777 (14) zivamAra hi ( saMgothI ) 780 se 814 (15) vijayAditya 814 se 869 (16) rAcamalla prayama sattyavAkya 869 se 193 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra paant| [149 (17) nItimArga prathama marulananniya gaMga 893 se 915 (18) erayappA mahendrAMtaka 921 se 930 (19) buTuga, gaMga, gaMgeya 930 se 963 (20) mArasiMha, nolambakulatilaka 963 se 974 (21) rAcamalla dvi0 974 se 984 (22) rAkSasagaMga-goviMdarAja 984 se 996 (23) gaMgarAjA 996 se 1004 noTa-isa gaMgavaMzakI nAmAvalI baMbaI smArakameM pR0 128meM dI huI hai usase isameM kucha hI pharka hai / jisa samaya siMhanaMdIne gaMgavaMzapara kRpA kI usasamaya maisurameM jaina janatA bahuta saMkhyAmeM hogii| dudiga yA kiriyA mAdhava prathama bahuta vidvAna the va rAjyanItimeM kuzala the| inhoMne dattaka sUtrapara eka TIkA likhI thI (noTaisakA patA lagAnA yogya hai / ) isake putra harivarmAne apanI rAjyadhAnI talakAMDapara sthApita kii| avinIta rAjAne punAu 10000meM jainiyoMko bhUmi dAna dI thii| durvinItake guru zabdAvatArake kartA AcArya pUjyapAda the| inhoMne bhairavIkI kirAtArjunIyapara eka vRtti likhI hai / zrIpuruSane bahuta kAlataka rAjya kiyA / inake rAjyako zrIrAjya kahate the| inhoMne mAnyapura (nelamaMgala tA0meM maune) para apanI rAjyadhAnI sthApita kI thii| isa rAjAne kAduvatIko vijaya kiyA, pallava rAjAko pakar3a liyA va paramAnandrIkI upAdhi kAMcIke mahArAjase prApta kI / isane vANa rAjyako phirase dRr3ha kiyA aura hastimallako rAjyapara vitthaayaa| isane hAthiyoM ke kAmoMpara eka gajazAstra nAmakA Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 ] prAcIna jaina smAraka / grantha likhA hai / zivamAra dvi0 gajASTakakA kartA thA / isa samaya rASTrakUToMkA bala bar3ha gayA, unhoMne gaMgarAjAko haTAkara kaida kara liyA / rASTrakUTa rAjA gurur3a yA prabhUtavarSane use chur3AyA parantu phira kaida kara liyA / taba rASTrakUTa vaMzake gavarnaroMne rAjya kiyA / san 800 meM dhArAvarSakA kumbha yA rANAvaloMka gavarnara thA / usake samayake tIna lekha pAe gae haiM / (zravaNagolA lekha naM 0 24 ) / 813 meM cakI rAjAne zivamAra dvi0se saMdhi kara lI taba phira zivamAra rAjya karane lagA / isa samaya pUrvIya cAlukyoMke sAtha gaMga aura rATTa rAjAoMne milakara 108 laDAiyAM 12 varSameM lar3IM / rAma prathamane saba deza rASTrakUToMse le liyA / isakA yuvarAja san 870 meM bUtarAsa thA / usakA eka putra raNavikramayya thA isake pIche nItimArgane rAjya kiyA / isake samayake bahutase lekha milate haiM / buTugane apane sabase bar3e bhAI rAcamallako mAra DAlA / ne sAta mAlavoMko jIta liyA aura apane dezako gaMgamAlaya kahane lagA / isakI sabase bar3I bahina pani babbe thI yaha dorapayyAkI vidhavA strI thI / isane 30 varSataka AryikA ke vrata pAle tathA san 971 meM samAdhimaraNase svarga prApta kiyA / bhArasiMhakA putra rAjamalla dvi0 svataMtra rAjA thA / isIkA maMtrI prasiddha cAmuMDarAya thA jisane zravaNabelagolA meM prasiddha zrIgomaTasvAmIkI mUrtikI pratiSThA kI thI / coloMne talakADako le liyA aura san 1004 meM gaMgoMko bhagA diyA taba ina gaMgarAjAoMne cAlukya aura hoyasAla vaMzI rAjAoMkI zaraNa lI / taba maisUra meM inakA rAjya hogayA 1 kaliMga tathA ur3IsA gaMgavaMzI rAjAoMne apanA zAsana Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / san 1534 taka sthira rakkhA / inahImeM anaMga bhImadeva ( san 1175se 1200) bar3A rAjA huA hai isane jagannAthajIkA maMdira bnvaayaa| kaliMgadezakA eka rAjA colagaMga sIlonameM san 1196meM rAjya kara rahA thA / __ cAlukyavaMzI rAjA-cAlukya loga kahate haiM ki ye ayodhyAse Akara dakSiNameM vase, 5vIM zatAbdImeM ve isa maisUrase pazcima uttarameM pragaTa hue| inhoMne rASTrakUToMko dabAyA kintu pallavoMne inako roka diyA / chaThI zatAbdImeM cAlukya rAjA pulakezIne pallavoMse bAtApI ( bAdAmI) le liyA aura vahAM apanI rAjyadhAnI sthApita kI / isake putrane kokaNameM rAjya karanevAle mauryoko tathA vanavAsIke kAdamboMko haTA diyA / dUsare putrane kalacUriyoMko bhI jIta liyaa| pulakezI dvi0ne sAtavIM zatAbdImeM gaMgoMse mela kara liyA taba gaMgavaMzI rAjA muSkara rAjya karatA thaa| dhAr3avAr3a jileke lakSmezvara sthAna yA puligerIpara eka jaina maMdira usake (pulakezI dvi0 ke nAmase banAyA gayA thA / ' san 617ke karIba cAlukyoMkI do zAkhAeM hogiiN| pUrvIya cAlukyoMne kRSNA jilemeM veMgI apanI rAjyadhAnI banAI / pIchese unakI rAjyadhAnI rAjamahendrI hogaI / pazcimIya cAlukya bAtApIse rAjya karate2 phira kalyANI (ninAma)meM rAjya karane lge| ina vAtApIke rAjAoMko satyarAyavaMzI likhA hai / isa zAkhAkA prathama rAjA pulikesina bar3A vinayI thA / isane khAsa vinaya uttara bhAratameM sabase baliSTha rAjA harSavarddhana kannaujavAlepara prApta kI thii| isa vijayase isako paramezvarakI upAdhi prApta huI thii| harSavardhana aura Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm 152] prAcIna jaina smAraka / pulakezI donoM rAjAoMke nAma huinasAMga cIna yAtrIne liye haiM / pulakesIkA sambandha phArasake rAjA khuzaro dvi0 se thaa| donoM paraspara bheTa bhenA karate the| pulakezIke maraNake pIche pallavoMne ina pazcimI cAlukyoMko bahuta hAni pahuMcAI parantu vikramAdikhane apanI zakti phira jmaalii| isane pAMDya, cola, kerala aura kalabhrarAjAoMko jItA tathA kAMcIko lekara pallavarAjAkA mastaka apane caraNoMpara nmaayaa| isake pIche tIna aura rAjAoMne apanI vijaya jArI rakkhI / yahAMtaka ki gupta aura gaMgoMko tathA sIlona takake rAjAoMko apane AdhIna kara liyaa| rASTrakUTa yA rAha-rASTrakUToMne rAjA datidurga aura kRSNa yA kannarake nIce svataMtra apanA prabhAva jamAyA aura AThavIM zatAbdIke madhyase 200 varSAMtaka bahuta aizcaryazAlI rahe / ina rASTrakUToMko rATTa bhI kahate haiM aura inake rAjyako rAvAr3I kahate the / inakI rAjyadhAnI pahale mayUrakhaNDI (mora khaMDa jilA nAsika)meM thI phira naumI zatAbdIke prArambhameM mAnyakher3a (nijAma rAjyameM malakher3a)para huI / unakI sAdhAraNa upAdhi vallabha thI jo cAlukyoMse prApta huI thii| prAkRtameM vallaha kahate haiM / dazavIM zatAbdIke araba yAtriyoMne unako valhAra nAmase likhA hai / AThavIM zatAbdIke antameM dhruva yA dhArAvarSane pallava rAjAse kara liyA aura gaMgoMke rAjAko kaida kara liyA jinako usa samaya taka kisIne nahIM jItA thA / isa madhyakAla meM rASTrakUToMse niyata gavarnara gaMga rAjyakA zAsana karate rahe jinameM eka zilAlekha kaMbharasa yA rANAvalokakA nAma letA hai jo dhArAvarSakA putra thA / san 813meM cAkI rAjA yA rASTrakUTa rAjA Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 1.53 goviMda mA prabhUtavarSa ne gaMga rAjAko chur3AyA jo usa samaya zivamAra thA aura ise phira gaddIpara bitthaayaa| naumI zatAbdI meM nRpatuMga yA amoghavarSa ne bahuta kAla taka rAjya kiyA / isane kanar3I va saMskRta bhASAmeM pustakeM likhI haiM jisase pragaTa hai ki yaha deza va prajAke hitapara bahuta dhyAna detA thaa| eka choTI saMskRta kI pustakako jisakA yaha kartA thA va jo nIti para hai tibbata bhASAmeM ulthA kiyA gayA hai / (A small sanskirt work by him on morality was translated Into Tibetan. ) saM0 noTa - zAyada yaha praznottara - nAmamAlA ho / isake Ageke rAjAoMkA pUrvI cAlukyoMse satata yuddha hotA rahA / 10 vIM zatAbdI ke madhya meM coloMne inako dabAyA / usa samaya rASTrakUToM kA aura gaMgoM kA ghaniSTha sambandha thaa| gaMgavaMzI buTugane rASTrakUTa rAjakumArIko vivAhA thA / isane apane sAle kannara yA akAlavarSako gaddIpara biThAyA thA aura cola rAjA rAjAdityako Takkala ( arakonama ke pAsa ) para mArakara rASTrakUToMkI bahuta sevA bajAI / isataraha coloM ke hamale ko haTAkara buTuga eka bar3A rAjA maisUrake uttara pazcimI jiloMkA mAnA jAne lagA / kucha deza isako bambaI prAMta ke bhI apanI strIke daheja meM mile the / san 973 meM tailarAjAne pazcimIya cAlukyoMkI pradhAnatA prApta karalI taba rASTrakUToMke aMtima rAjAne sana 982 meM zravaNabelagolAmeM maraNa prApta kiyA / saM0 noTa - rASTrakUTa vaMzaja gaMgavaMzajoMke samAna jainadharmI the aura isI liye jainabar3I yA zravaNabelagolAke bhakta the / nRpatuMga yA amoghavarSa bar3A balavAna jaina rAjA thA / isane cAlukyoMko harA diyA thA taba cAlukyoMne isake sAtha viMguvallIpara saMdhi kara lI thii| isa Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] prAcIna jaina smAraka / amoghavarSane zilahara vaMzake kAparDI logoMko koMkaNakA rAjya diyA / yaha zrImahApurANake karttA prasiddha jinasenAcArya jaina gurukA mukhya ziSya thA / isane 76 varSa rAjya kiyA phira svayaM rAjya tyAga vairAgya dhAraNa kiyA thA / isakA racita sabase prasiddha grantha kanameM kavirAja mArga kavitAmeM hai / pIche ke gaMgarAjA - rAcamalla prathama ( san 869 ) ke samaya se gaMgoMne apanA aizvarya phira jamAyA aura abake aMtake rAjAoMtaka paramAnadI upAdhike sAtha satyavAkya upAdhi bhI rkkhii| rAcamallake pIche nItimArga, phira satyavAkya, phira erayappA phira pratApI buTuga huA / isake pIche bhArasiMhane nolamboM ko naSTa kiyA / aMta meM rAkSasa gaMga tathA nItimArga yA gaMgarAjAse isa vaMzakA rAjya nIce likhI rItise samApta huA / colavaMza - pazcimI cAlukyoMkI zaktikA punarutthAna 200 varSo taka rahA / isake prathama arddhakAlameM ve barAbara coloMse yuddha karate rahe / coloMne san 972 meM veMgIke pUrvIya cAlukyoMko bilakula dabA liyA taba unakA rAjya coloMke AdhIna ho gayA / colakumAra gavarnara hokara zAsana karane lge| isI samaya eka colavaMzakI rAjakumArI kaliMgadezake gaMgavaMzI rAjAko vivAhI gaI thI / san 997meM coloMne rAjarAjAke AdhIna maisUra dezameM pUrvase hamalA kiyA phira 1004 meM ve adhika senA lekara Ae, usa samaya rAjarAjAke putra rAjendra colane talakADa deza le liyA / aura gaMga zAsanako miTA diyA / dakSiNa pUrvakA saba deza le liyA- arkalagur3ase lekara zrRMgApaTama aura nelamaMgala hokara nIdugala taka kSetra para kabajA kara liyA / - Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [155 pIcheke cAlukya rAjA-maisUrakA zeSa bhAga uttara aura pazcimakA pazcimI cAlukyoMke AdhIna thaa| inameM sabase prasiddha rAjA vikramAditya huA hai jisakI mAtA gaMgavaMzakI thii| isane san 1076se 1126 taka rAjya kiyaa| inake rAjyako sAdhAraNataH kuntaladeza kahate haiM jisa dezakA mukhya prAnta vanavAsI nAda yA zimogA milA thaa| isa kuMtaladezakI rAjyadhAnI balligerI ( aba belagAmI tA0 zikArapura ) para thI / isa jagaha~ bahuta hI sundara maMdira jaina, bauddha, viSNu, ziva tathA brahmAjIke haiN| yahAM pAMca maTha the va pAMca mukhya AcArya rahate the jahAM AgantukoMko bhojana va auSadhi vitaraNa kiyA jAtA thA / cAlukyoMkA eka rAjA jayasiMha bhojarAjAke darbAra anahilavAr3A (gujarAna ) meM bhAga gayA / yaha bhoja sauravaMzI rAjAoMkA aMtima rAjA thaa| yahAM jayasiMhake putra mUlarAjane bhojarAjAkI kanyA vivAha lI aura san 931 meM gaddIpara betthgyaa| isane 58 varSa taka va isake vaMzajoMne 1145 taka rAjya kiyA / cAlukyoMkA bala san 1182 taka hI rahA / bambaI gajaTiyara jilda 1 man 1896meM jo gujarAtakA itihAsa diyA hai usameM mUlarAjakA rAjya san 966 se 996 taka diyA huA hai / yaha jainadharmakA bhakta thA / isane anahilavAr3AmeM jainamaMdira banavAyA thA jisako mUlavastikA kahate haiN| kalacUrI vaMza-cAlukyoMko san 1155 meM bajjAla rAnA kalacUrIne dabA diyaa| yaha banjAla cAlukyoMkA maMtrI aura senApati thaa| vajjAla jainadharmI thaa| isako vijAlaMka kAla kahate the| isake samayameM vAsavane liMgAyata mata sthApita kiyaa| isa matake mAnane Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156] prAcIna jaina smAraka / vAle kanar3I bhASAbhASI bahuta haiM / kahate haiM ki yaha vajAla rAjA kolhApurake zilAhara rAnAke viruddha yuddha karane gayA thaa| jaba vaha lauTa rahA thA taba bhIma nadIke kinAre isako viSa de diyA gyaa| isameM vAsavAcAryakA hAtha thA taba vajjAlake putra somezvarane badalA leneko vAsavakA pIchA kiyA taba vAsava bhAga gyaa| ___ isa kalacUrIvaMzake nIce pramANa rAnA hue| san (1) vajAla yA vijava, yA nizaMkamalla yA 1156-1167 tribhuvanamalla (2) rAyamurArisovI, yA somezvara yA bhuvanaikamalla 1167-1176 (3) zaMkam yA nizaMkamala 1176-1181 (4) ahavamalla yA apratimalla 1181-1183 (5) siMdhAnA 1183 isake pIche inakA bala nahIM rahA / hoyasAla yA poyasAlavaMza-maisUrameM gaMgavaMzI rAjAoMke dabaneke pIche jisa sthAnIya vaMzane rAjya kiyA vaha poyasAla yA hoyasAlavaMza hai| inakA janmasthAna sosebUra yA sasikapura (vartamAnameM aMgaDI jilA kadUra) thA / kahate haiM ki eka jainasAdhuko ekasiMha upasarga kara rahA thA usa samaya isa vaMzake sthApakane siMhako badhakara sAdhukI rakSA kI thI tabase usa rAnAkA nAma poyasAla par3a gayA vahI aba hoyasAla hogyaa| kahate haiM ki jainasAdhuke AzIrvAdase usane rAjyakI sthApanA kii| hoyasAla vaMzI rAjA kahate haiM ki ve caMdravaMzake bhItara yAdavavaMzI haiM / pahale ye pazcimI cAlukyoMko apanA svAmI mAnate A rahe the| inhoMne rAjya jamAkara apanI rAjyadhAnI dorasamudra Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 157 para (vartamAna meM halebiDa jilA hAsana ) sthApita kI / 11vIM zatAbadake aMta meM isa vaMzakA vinayaditya rAjA rAjya karatA thA usa samaya inake rAjyameM koMkaNa, alvakher3a ( dakSiNa kanar3A ), vayalanAda ( vAhanAda), talakAda ( maisUra jileke dakSiNa), aura savimale ( kRSNAkI uttara ora ) garbhita the / isa vaMzake rAjAoMne 14 vIM zatAbdIta rAjya kiyA / pahaleke saba rAjA jainadharmI the / nIce likhe rAjA isa vaMza meM hogae haiM (1) sAla hoyasAla (2) vinayaditya yA tribhuvanamalla erayaMga- zuvarAja san 1007 (10) ballAla tR0 (11) vIrapakSa ballAla 1047 se 1100 ,,, 1062,, 1095 ,,, 1101,, 1104 99 (3) ballAla prathama (4) vihideva yA viSNuvarddhana, vIraMgaMga yA tribhuvanamala (5) nArasiMha prathama (6) ballAla dvi0 (7) nArasiMha dvi (8) somezvara (9) nArasiMha tR0 1104, 1141 1141, 1171 , 1172, 1219 99 77 ,,, 1220,, 1235 1236, 1294 ,,, 1254, 1291 ,,, 1291,, 1342 77 1343 "" vinayadityakA putra erayaMga cAlukyoMke nIce bar3A senApati thA / isane kaI yuddha kiye / eka yuddhameM isane mAlavAkI rAjyadhAnI dhArako bhasma kara diyA / yaha apane pitAke sAmane hI mara Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 ] prAcIna jaina smAraka | gayA taba usake putroMne rAjya kiyA / inameM biTTideva bahuta prasiddha huA hai / yaha pahale jainI thA jaise pahaleke rAjA the paraMtu isake darabAra meM coloMse kaSTa pAkara eka bar3e sudhAraka rAmAnuja AcAryane zaraNa lI / unake upadezake prabhAvase isane jaina mata chor3akara viSNumata dhAraNa kiyA aura apanA nAma viSNuvarddhana rakkhA / isane bahuta se dezoMko vijaya kiyA / san 1916 ke anumAna isane talakAda prAMtako le liyA phira isane maisUrase coloMko nikAla diyA / isake rAjyakI haddabaMdI isa prakAra thI - pUrvameM nangulIke nimna ghATa taka (kolara jilA ), dakSiNa meM koMgU, ceram, anaImalaI ( sAlema aura koyambaTUra jilA ) taka, pazcimameM konkanake mArga meM vArkanUra ghATa taka uttara meM sAvimale taka / kahate haiM dakSiNa meM rAmezvara bhI isake rAjyameM zAmila thA / isane apanA nijakA deza brAhmaNoMko dAna kara diyA thA aura Apa apanI khar3agake balase - vijaya prApta dezoMpara zAsana karatA thA / isakA maraNa dhAr3avAr3a jilemeM ba~kApura meM huA / isake pIche isakA putra nArasiMha rAjyapara "baitthaa| isakA potA vIra vallAla san 1972para gaddIpara baitthaa| yaha aisA prasiddha huA ki isake vaMzako ballAlavaMza kahane lage / isane kalacUriyoM aura siyanoM (devagirI yAdavoM) para prasiddha vijaya prApta kIM, khAsakara soraatuurpr| isane hoyasAla rAjyako kRSNA nadIpara pejjareke Age taka bar3hAyA / apanI rAjyadhAnI lakkigunDI (ghAr3avAr3a jilemeM lakkuMDI) meM sthApita kI / isane tuMgabhadrA nadIke AsapAsa saba pahAr3I kiloMko le liyA, coloMke mukhya kile ucchaMgako bhI le liyA jisako ve 12 varSa se rakSita karate rahe the / antameM ve nirAza ho chor3akara cale Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [159 mmmmmm gae / vahAMke pAMDya rAjAko vaza kiyaa| isakA putra nArasiMha dvi0 thaa| isane uttara pazcimameM siyanoMko dabAyA thaa| yaha adhikatara dakSiNa pUrva meM yuddhoMmeM lagA rahA / isane pAMDayoMko davAyA, kAdava thA pallaboMko jItA aura bhagara rAjAoMko vaza kiyA tathA cola rAjAko vaza karake use gaddIpara phira biThA diyaa| isa samaya siyanoMne uttara pazcimake bhAgoMmeM dakhala jamAnA zurU kiyaa| taba somezvara san 1235meM rAjyapara ArUr3ha huaa| taba siyana loga dorasamudra taka bar3ha Ae paraMtu somezvarane bhagA diyA tathApi siyanoMke senApati sAlu va Tikkamane kucha saphalatA prApta kara lii| hoyasAla rAnA taba coladezameM kannanUra yA vikramapura (zrIraMgama aura tricanApalIke pAsa)meM rahane lgaa| vaha 1254meM marA taba usake dezake bhAga hogae / dorasamudra aura prAcIna kannar3a rAjya usake bar3e putra nArasiMha ta0 ko tathA tAmIladeza va kolara jilA dUsare putra rAmanAthako diyA gayA / taba na siMhane siyanoMko unake rAjA mahAdeva sahita bhagA diyaa| isake pIche ballAla tR0 ke samayameM san 1291 meM phira saba rAjya ekameM mila gyaa| isake rAjyameM musalmAnoMne san 1310 meM hamalA kiyA, yaha hAra gayA aura vIrupakSapaTTanameM mara gayA / taba isakA putra vIrupakSa ballAla gaddIpara san 1343 meM AyA / paraMtu hoyasAloMkA bala samApta hocukA / vijayanagara-rAjya vijayanagarameM san 1336 meM sthApita huA / inameM kRSNa rAjA bahuta balavAna huaa| isane ummattUra ( maisUrajilA )ke sardAra gaMgarAjAke kileko le liyA / yaha kRSNarAjA saMskRta aura telugU sAhityakA bar3A bhArI rakSaka thaa| Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] prAcIna jaina smAraka / : maisUra ke vartamAna rAjA - inakA udaya do kSatriya yAdavavaMzI rAjakumAroMse hai jinakA nAma vijaya aura kRSNa thA / ye dvArakA se dakSiNa meM san 1399 meM Ae, mahisUrameM rahe aura yahAM oDayarakI upAdhise rAjA hogae / inakA dharma liMgAyata huA / cauthA rAjA cAmarAja tR0 ne san 1913 se 1552 taka rAjya kiyA / aba yahI oDayaravaMzI rAjA rAjya kara rahe haiM / isa vaMzake rAjAoMne bhI jainadharmase bahuta hita darzAyA / zrImad rAja oDayarane zAkA 1533 yA san 1611 meM zrI zravaNabelagolA kSetrake liye vArSika 3000) denA prAraMbha kiyA va zrImad bar3e devarAja oDayara bahAdurane zAkA 1995 yA san 1673 meM zrIgomaTasvAmIkA abhiSeka karAyA tathA pUjAke liye madana grAmakI AmadanI arpaNa kI / phira zaka 1997 yA san 1675 meM zrI cikkadevarAja oDayara bahAdura ne bhI mastakAbhiSeka karAyA aura kalyANI nAmakA sarovara banavAyA / phira zaka 1722 yA san 1800 meM zrI bhummaDi kRSNarAja oDayara bahAdurane zrI gomaTasvAmIkA mahAabhiSeka karAyA tathA zAkA 1752 yA san 1830 0 meM zravaNalagolA, uttenahalI, hosahalI, nAgayyam, koppatu, aura vehanakoSpatta ye pAMca grAma diye va Age kavvAlugrAma bhI diye / san 1925 meM zrImat kRSNarAja oDayara bahAdura ne bhI zrIgomaTasvAmIkA mahAabhibeka karAyA va kSetrapara padhArakara sabhA karAke bhAratavarSIya di0 jaina samAjakI taraphaMse sammAna prApta kiyA / Mysore Vol. I by Rice nAma pustaka 80 460 meM nIce likhA hAla diyA haiM Permane Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ~~ ur madarAsa va maisUra praant| [161 jainasamAja- yaha bahuta prAcIna jAti hai| maisura aura dakSiNa kanar3AmeM ye 12vIM zatAbdI taka bahuta prasiddha rhe| cola aura pAMDya dezameM va uttara kanar3AmeM bhI ye bahuta prAcIna kAlase rahate the| sabase prAcIna kanar3I aura tAmIla bhASAkA sAhitya jainAcAryoM dvArA saMkalita hai / una bhASAoMkI unnati jainiyoMse huI hai| jainiyoMke mukhya kendra masUrameM tIna haiM--- (1) zravaNavelagolA jilA hAsanameM (2) maleyUra ni0 maisUrameM (3) hamasa ni0 zimogAmeM zravaNabelagolA maThake sambaMdha nIce likhe AcArya prasiddha hue haiM--- nAma AcArya nAma pUjaka rAjA samaya (1) zrI kuMdakaMdAcArya pAMDya rAjA (2) mihAMtAcArya vIra pAMDava (3) amalakIAcArya kuNa pAMDava (4) nemicandra siddhAMtadeva cAmuMDarAya san 983 (2) momananyAcA vinayaditya hoyamAla san 1050 (6) tridAma vibhudhanandhAcArya (7) prabhA-candra sihAMtAcArya rAjAerayaMga ,, 1090 (8) guNabhadrAcArya ballAlarAya ,, 1102 (2) zubhacaMdrAcArya viTTideva san 1117re isa maThameM jitane guru hue haiM unako cArukIrti paMDitAcArya kahate haiN| saba rAjAoMne prAyaH maThako bheTeM kI haiM (2) maleyUra maTha-yaha aba zravaNabelagolAke AdhIna hai / w w w ' dd T Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 ] prAcIna jaina smAraka | prAyaH baMda hai / isI maThake sambaMdhI zrI akalaMkasvAmIne san 788 meM kAMcImeM rAjA himazItalako sabhAmeM bauddhoMse bAda kiyA thA / (3) hUmasa maTha - isa maTako zrI jinadattarAyane AThavIM zatAbdI ke anumAna sthApita kiyA thA / isa maThake guru zrIkuMdakuMdAnvaya naMdi saMghake haiM / zrIjayakIrtideva se sarasvatI gaccha prArambha hotA hai / isa maTha sambandhI nIce likhe prAcIna guru prasiddha hue haiM(1) zrIsamantabhadrAcArya - devAgama stotra ke kartA / (2) pUjyapAda - jainendravyAkaraNa, pANinI vyAkaraNapara nyAya arthAt zabdAvatAra tathA vaidyazAstroMke kartA (2) siddhAMta kIrti - guru rAjA jinadattarAyake san 730 ke anumAna (4) vidyAnaMdi -AptaparIkSA va zlokavArtika ke kartA / . (5) mANikyanaMdi (6) pramAcaMdra - nyAya kumucaMdrodaya va zAkaTAyanapara nyAsake kartA ( 9 ) vaImAna munIndra san 980 1040 (8) vAsapUjya vratI - chAlarAya hosAlake guru 1040 - 1100 (9) zrIpAla muni (10) zrInemicandra muni (11) zrI abhayacaMdra rAjA caramakezavAcArya ke guru | (12) japakIrtideva (13) jinacaMdrAdhye (14) indranaMdi (15) vasantakorti (16) vimAlakIrti (15) zubhakIrtideva (18) padmanaMdideva (19) mAghanaMdideva (20) siMhanaMdideva (22) vAsunandI (23) mevacaMdra (21) padmanabha (24) vIranandI (25) dhanaMjaya - Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | (26) dharma bhUSaNa - rAjA devarAyake guru (27) vidyAnaMdi - devarAja aura kRSNarAya rAjAke sAmane vAda kiyA aura bilaMgI aura kArakalameM jainadharmakI rakSA kii| (28) siMhakIrti - inhoMne muhammadazAha ke darbArameM vAda kiyA [ 163 1401 - 1451 1451-1908 1463-1482 (29) sudarzana (31) devendrakIrti (33) vizAlakIrti - inhoMne sikaMdara aura vIrupakSarAyake sAmane vAda kiyA 1465 - 1479 (34) nemicaMdra - inhoMne kRSNarAya aura acyutarAya rAjAke sAmane vAda kiyA / 1908 - 1942 | inake pIche ke saba guru devendratIrtha bhaTTAraka kahalAte haiM:- jainiyoMmeM digambara va zvetAmbara do bheda haiM unameM digambara mUla haiM va bahuta prAcIna haiM / (30) merunaMdi (32) amarakIrti The first Digambar is original and most ancient. zvetAmbaroM ke mAne hue aMga vallabhIpura meM 5 vIM zatAbdImeM devarddhigaNa dvArA saMkalita kiye gae the ! rAjA azoka ke zilAlekhoM meM va prAcIna bauddha sAhitya meM inako nirgrantha nAmase likhA hai / brAhmaNa loga jainiyoM ko syAdvAdI kahate haiM / zrIpArzvanAtha va mahAvIrasvAmI aitihAsika puruSa haiM / purAtatva aura zilpa - epigrephikA karanATikA jilda 12 meM karIba 7000 zilAlekhoMkI nakaleM kI gaI haiM / malakalamora tAlukA meM azokakA zilAlekha hai | zravaNabelagolA meM mahArAja caMdragupta aura zrIbhadrabAhu jaina zrutakevalIke zilAlekha mile haiM / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 ] prAcIna jaina smAraka / zikArapura tAlukAke malavallI meM zatakaraNI zilAlekha milA hai / ise yahAMkA itihAsa maurya samayase lekara kAdamboMtaka pUrNa ho jAtA hai / kAdamboM kI utpatti va unakI vRddhikA pramANa tAlakuMDa tA0 ke tAlakuMDake staMbhake lekhase pragaTa hai tathA pallavoMkA saccA hAla kolAra jileke boverI tAmrapatroMse pragaTa hotA hai / maisUraprAMta ke zilAlekhoM se bhUle hue mahAbalI vaMza, bANavaMza tathA maisUra meM dIrgha kAla taka rAjya karane vAle gaMgavaMzakA itihAsa prakAza meM AgayA hai / coloMkI vaMzAvalI bhI nizcita hogaI hai, hoyasAla vaMzI rAjAoMke nirmita makAna jAna liye gae haiM ina sabase vistAra pUrvaka itihAsa likhA jA saktA hai / sikke nagara jile meM itihAsake pUrva sikke Funch Marked jinako purANa prAcIna saMskRta lekhakoMne kahA hai, mile haiM / aMdhra samayake bauddha sikke sana I0 se do zatAbdI pUrvase do zatAbdI taka ke cItala dugameM mile haiN| baMgalora ke pAsa romanasika san I-se 21 varSa pahalese sana 51 taka prApta hue haiN| hoyasAlavaMza ke sikke bhI mile haiM / tAr3apatrapara likhita grantha jo saMgraha kiye gae haiM ve sabase prAcIna kAlake kanaDI sAhityako pragaTa karate haiM / * (See Kernatak Sabdanusasan introduction and Bibliathica Carnatica 6 Volums. malakalaneruneM itihAsa se pUrva samaya ke pApANa smAraka mile haiN| jaina maMdiroMko yahAM varatI kahate haiM / zravaNabelagolA ke caMdragiripara se maMdira drAvir3oMke DhaMgapara bane haiN| phargusana sAhaba kahate haiM ki ye maMdira dakSiNa vaibiloniyA ke maMdiroMse milate julate haiM / maMdiroM ke sAmane mAnastambha 30 se 50 phuTa UMce haiM / zrIgomaTa Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra prAnta / [165 svAmIkI mUrti 67 phuTa UMcI, jisakI gaMga rAjAke maMtrI cAmuMDarAyane san 983meM pratiSThA karAI thI, bahuta hI prabhAvakAraka aura AzcaryakArI hai| aise mAnastambha mizrake bAhara kahIM nahIM haiM tathA aisI koI mUrti mizrameM nahIM hai jo isase bar3hakara UMcI ho / These temples Fergusson considers bear a striking resemblance to ternples of southern Babylonia. In front a Manasth ambha 30 to 50 ft high. Gonat statue 57 ft high erected in 983 by Chamundrai, Ministr of Cing King, nothing grander or more impressing siys Fergusson, crists anywhere out of Egypt and even there is no known statue exceeds it in height. zAkAhArI jAtiya maisUrameM liMgAyata 671000 haiM tathA vokkaliga loga 1287000 haiN| ye saba bahutase zAkAhArI haiN| ire mostly Vegetarians. mAda jAti-jo vokaligakI eka zAkhA hai, uttara pazcimameM bahata haiN| inameM jana aura liMgAyata donoM haiN| pahale ye saba jainadhI the| ye saba khetI tathA vyApAra karate haiN| vanajiga-jAtivAle vyApArI haiN| inakI tIna zAkhAeM haiN| paMcama, telagu aura jaina vnjig| ye parampara na khAte haiM na vyAha zAdI karate haiN| memarake prAcIna aitihAsika vibhAga (1) aSTagrAma-kAverI nadIke donoM taToMkA deza aMgApaTTamake pAsa ise hosAlarAjA viSNuvaInane rAmAnujAcAryake bheTa kara diyA thaa| (2)banavAsI-12000-vartamAna zimogA jilA / yaha daThI zatAbdImeM cAlukyoMke AdhIna AgayA / inhoMne apanI rAjyaghAnI calligave (velagAmI tA0 zikArapura) meM rakkhI / yaha maisUra rAjyake Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166] prAcIna jaina smAraka / uttara pazcima taTapara bahuta prAcIna nagara thaa| dUsarIse pAMcavIM zatAbdI taka yaha kAdamba rAjAoMkI rAjyadhAnI rahA hai / TolimI itihAsakArane isako likhA hai / 3rI zatAbdI pUrva yahAM azokane apane elacI bheje the| ..(3) gaMgavADI-96000-gaMgarAjAoMkA deza jinhoMne dUsarI zatAbdIse 11 vIM zatAbdI taka rAjya kiyaa| isakI cauhaddI yaha hai-uttarameM moranadale, pUrvameM ToDanAda (madarAsa deza maisurake pUrva), pazcimameM cerA (kocIna) kI taraphakA samudra, dakSiNameM koMgR (salema va koyambaTora jilaa)| yahAMke nivAsiyoMko gaMgadikAra kahate haiN| (4) punnATa-6000 masUrake dakSiNa pazcima bahuta prAcIna bhAga-rAjyadhAnI kithipura jisako aba kittara yA kavvAmI kahate haiM / yaha pAMcavIM zatAbdImeM gaMga rAjyameM garbhita hogyaa| yahAM zrIbhadrabAhu zrutakevalIne apane saMghako san I0 se cauthI zatAbdI pUrva bhejA thA / TolamI itihAsakArane ise paunnaTadeza likhA hai-- maisUra rAjyake jiloMmeM jaina purAtattva / (1) baMgalora jilaa|| yahAM epigrAphI karanATikA naM0 9ke anusAra nIce likhe zilAlekha pAe gae haiN| tAlukA baMgalora-(1) naM0 82 san 1426 grAma vegarameM zravaNa dhanadinnekI dhvaMsa jaina vastImeM eka pASANa para jo lekha hai usakA bhAva yaha hai ki mUlasaMgha, kundakunda 0 dezIyagaNameM zubhacandra siddhAMtadevake ziSya cakkAmayyAke putra nAgiya Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 167 madarAsa va maisUra prAnta / kariyappa daMDanAyakane jaba vaha narasUnADapara zAsana kara rahe the taba jainamaMdirako dAna kiyA / (2) naM0 94 san 550 ? isI vegUra grAma meM eka khaMbhepara - zrImat nAgattarakI kanyA tona Dabvene samAdhimaraNa kiyA / tAlukA cinnapATana - ( 3 ) naM0 70 san 100 1 berUra grAma meM eka pASANapara lekha hai usakA bhAva hai ki saMdigavAte vaMzake zrIcaMdrasena munike ziSya nAgasena gorane kiri kunr3a meM samAdhimaraNa kiyA / yahAM san 1891 meM 1978 jenI the / (2) kolAra jilA - yahAM san 1891 meM 896 jainI the| (1) nona maMgala - mAlarake dakSiNa - yahAM san 1897 meM eka jainamaMdira kI nIMmameM thI aura 5vIM zatAbdI ke khude hue tAmrapatra va kucha mUrtiyeM tathA kucha vAne mile the / (2) naMdiDuga - kolAra se pazcima eka kile sahita pahAr3I-yaha 4851 phuTa UMcI hai / yaha kilA dUsarIse 11vIM zatAbdI taka guMgarAjAoM kA, jo jaina the, dRr3ha Azraya sthAna thA / unakI upAdhi thI naMdagirike svAmI / yaha baMgalorase uttara 31 mIla hai / isake uttara pUrva meM gopInAtha pahAr3I hai, isapara eka prAcIna jaina zilAlekha hai jisameM prathama tIrthaMkara zrIRSabhadevakI bhakti meM gaMga rAjAne dAna kiyA hai aisA lekha hai / epIgraiphikA karanATikA jilda 10 meM yahAMke kucha jaina zilAlekha haiM, ve nIce pramANa haiM tAlukA mAlura - (1) naM0 72 san 425 I0 / nonamaMgalameM Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ r r ~ ~ ~~ ~ ~ - ~ ~- ~ 168] prAcIna jaina smAraka / dhvaMza jaina maMdirake eka tAmrapatrapara / isakA bhAva yaha hai ki gaMgavaMzI koMganIvarmA dharmamahArAjAdhirAjane zrIvigyakIrti munike upadezase mUlasaMdhI candranaMdi va anyoM dvArA sthApita zrI unnUra ahaMta maMdirako karikuMDa viSayameM vannelakaraNI grAma diyA tathA perUra rAvanI Adigala ahaMta maMdirakI bAharI karake kArakApaNa (dravya) kA cauthAI bhAga diyaa| (2) naM0 73 tA0 370 I0 ke anumAna Uparake sthAna para pAe hue eka tAmrapatrapara / isakA bhAva yaha hai ki gaMgavaMzI zrImAdhavavarmA mahArAjAdhirAjane AcArya vIradevake upadevAse mudakantura viSayake peravvolala grAmameM mRlasaMgha dvArA nirmita ahata maMdirako kumArapera grAma va marovarakI bhRmi dAna kii| tA. cikaballapura (3) naM0 29 tA0 750 I0 yahAM naMdI grAmameM gopInAtha pahAr3Ipara gopAlasvAmI maMdirake pAsa eka caTTAnapara lekha hai| prathama zrIRSabhadevakI stuti hai phira yaha bhAva hai ki dazarathake putra rAmacaMdrane zrI arhatkA catanyabhavana bnvaayaa| isakA jIrNoddhAra pAMDya rAjAkI kuMtIdevIne kiyA / yahAM jaina sAdhuoMke tapa karaneke liye guphAeM haiN| (3) tumakara jilA--yahAM san 1891 meM 1956 jainI the| epIgrephikA karanATikA nilda 12 vIM meM yahAM nIce ligve jaina zilAlekha pAe gae haiN| (1) tAlukA tumakUra-naM0 38 tA0 1160 ii0| / paMDitarahallI grAmameM-maMdagiri vastIke bhItara eka pASANameM lekha hai usakA bhAva yaha hai ki dora samudrake vIramaMga hoyasAla Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra prAnta / [969 narasiMhadevake rAjyameM unake nIce erayaMga daMDanAyaka the| unake nIce erayaMgakA jamAI Izvara cAmUpati (senApati) thA isane eka jinAlaya kA jIrNoddhAra kraayaa| isakI strI mAcidhakkAne jainamaMdira banavAe va eka sarovara padmAvatIgiri nAmakA banavAyA tathA vastIke liye dAna kiyA / (2) tAlukA gubbI-naM0 5 san 1200 I0 nittara prAmameM zrI AdIzvara jainamaMdirake uttara bhIta para eka pApAgameM ll| yaha mAlave aura usakI sAlI cauDayavveke samAdhimaraNakA le / yaha mAlivve zrImUlasaMgha kuMda0 dezIyagaNa pustakamA ke bandra siddhAMtacandrake ziSya zrI bAlacandra 1200 I0 / isI Upara likhita pASANakI bAI tarapha / mAlalaneke javAmI seThIkI strI bRcavvekA smaadhimrnn| ) naM0 200 I0 / isI Uparake pASANakI dAhanI tarapha / naseTI aura usake putra mAlappAne samAdhimaraNa kiyA / 5) naM. 8 tA0 1219 ii0| UparakI vastIkI pazcima bhItapara eka pASANa mUlamaMdhI kunda0 dezIgaNa pustakagacchake zrIpadmamama maladhArIdarake ziSya mAlava se?kevbeke putra malliseThIne samAdhimaraNa kiyA / saM0 noTa-yaha vahIM padmaprabha maladhArIdeva ho sakte haiM jinhoMne zrIkuMdakuMdAcArya kRta zrIniyamasAra prAsta granthakI saMskRtameM vRtti likhI hai| isa caityAlayakI bAharI bhItapara bahutasI jaina mUrtiyAM aMkita haiN| Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170] prAcIna jaina smAraka / (6) naM0 27 tA0 979 I0, grAma vidore eka sarovara para pASANameM lekha-zrI trilokacaMdra bhaTTArakake ziSya zrI ravicandra bhaTTArakane samAdhimaraNa kiyaa| dezIgaNake dharmakIrti bha0 ne smAraka sthApita kraayaa| (7) tAlukA tipaTUra naM0 101 tA0 1078 I0 hattana kabanahallI grAmameM caMdrasAlekI jena vastImeM eka pASANapara lekha / bhAva hai-cAlukya bhUlokamalla somezvaradevake rAjyameM hoyasAla vaMzI vIra vallAladeva rAjya karate the| inake nIce mahAsAmaMta gaNadarAditya aura usakI bhAryA nAyakittIke putra sAmaMta suvvayA, sAtappA, nAvappA aura mahAsAmaMta, mAcappA / ye saba hosAladevakI cAkarImeM the| hosAla devarAnakI strI mokaladevIne eka jinAlaya banavAyA jahAM sAmaMta vallIdeva zAsana-prabaMdha karate the| sAmaMta vallIdevakA jyeSTha putra mANikya, jAcIseThI, usakA bhAI sahIseThI dAnI the| mAcIseThI nyAya va vyAkaraNakA vidvAna thaa| mAcIseThIkA bhAI kAlIseThI bhI dAnI thaa| ina saboMne naravara minAlayako bhUmi dAna kI-- mUlasaMghI kunda dezIgaNa pustaka gacchake AcArya bAgacandra candrAyanadevake ziSya ruNikaccha goviMdadeva va usakI strI vopavveko / 8) tA0 cikanayakanahallI-naM0 21 tA0 1160 I0, grAma heggaremeM eka vastIke paassaannpr| isameM pahale zrIvarddhamAnasvAmIke zAsanameM prasiddha zrIkundakunda AcAryakI prazaMsA kI hai ki ve cAra aMgula bhUmise Upara calate the| zloka hai svastizrIvardhamAnasya varddhamAnasya zAsane / zrIkuMdakuMdanAmAbhRt caturaMgulacAraNe // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihidevako 38 vI dezI ga vane apanI sa madarAsa va maimUra praant| [171 zrImAn cAlukyavaMzI bhUvallabharAya paramAdIdevake rAjyameM unake sevaka hosAla narasiMha bhRpa the, unake sevaka huliyarapurake rAjA vihideva sAmaMta the / yaha sAmaMta cattA aura zAMtaladevIke putra the| inakI upAdhi vIratala prahArI thI kyoMki vihidevane cAlukya ahavamallake DeremeM dodhUkako mAra DAlA thaa| rAjA narasiMhane isa vihidevako yaha grAma hemagiri diyA / ____ yahAM mUlasaMghI dezI ga0 kuda0 pustakagacchake muni caMdrAyaNadevake ziSya mahA sAmaMta gotIdevane apanI strI mahAdevI nAmakIrtikI smRtimeM zrIcannapAce jinAlaya bnvaayaa| isakI pUjAke liye sAMtaladevIke putra sAmaMta vihidevane zrI mANikyanaMdi si0 devake ziSya zrI guNacaMdra mi0 devake caraNa dhokara bhUmi dAna kii| (naM. 9) naM0 22 tA0 1579 I0, Upara likhita pASANapara mahAmaMDalezvara zrIpatI rAnAke putra rAjappadeva mahA arasU unake putra vallabharAjadeva mahA aramane heggale jaina vastIke jIrNoddhArake liye, jahAM vaha rAjya karatA thA, nagaranAdameM hoyasAla mahArAjake grAmasineko jo buDihalemeM thA, dAna kiyA -- mahArAnane svIkAra kiyA----- (10) naM0 23 tA: 1163 I., vahIM dUsare pASANapara mUlasaMdhI pustakagacchIya mANikya siddhAMtadevake zipya meghacandra bhaTTArakadevane samAdhimaraNa kiyA / (11) naM0 24 tA0 1297 I0, vahIM, jImare pASANapara mUlasaMghI tribhuvanakIrti raulake ziSya maladhArI bAlacandra raulake putra candrakIrtine samAdhimaraNa kiyA / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172] prAcIna jaina smAraka | (12) tA0 sIrA - naM0 320 tA0 1277 I0 / amarApurameM-sarovara ke sAmane eka pASANapara / bhAva yaha hai-jatra tribhuvanamala caula pRthvI nidhigulameM rAjya kara rahA thA, tailanagarake jagamala ke brahma jinAlaya meM zrIprasanna pArzvanAthako bhaktike liye mUlasaMghI dezI kuMda0 pustakagaccha iMglezvarabalIke muni tribhuvanakIrti raulake mukhya ziSya munei vAlendumaladhArIke gRhastha ziSya malliseThIne jo vombIseThI aura melavvekA putra thA dAna kiye| (13) tA0 pamagoDA-naM0 12 tA0 1232 I0 / gajjanAdumeM aMjaneya maMdirake pIche eka paassaannpr| jaba caula irUMgaladeva rAjya kara rahe the taba usake nIce kAryakartA gaMgeyanAyaka aura cAmAke putra gaMgayena mAreyane vIranaMdi mi0 ca0 maladhArIdeva pustakagaccha vAnadavaliyake zipya padmaprabha maladhArIdevake ziSya nemI paMDilase vrata liye aura badara sarovara ke dakSiNa kAlaMjana ke zikhara para zrI pArzvanAtha vastI banavAI aura irugaladeva rAjAkI AjJAse bhUmi dAna dI / (4) maimUra jilA - san 1901 meM yahAM jenI 2003 the va liMgAyata 173000 the / (1) cAmarAja nagara tA0 cAma0 nanjanaguDa relave sTezanase dakSiNa pUrva 22 mIla / prAcIna nAma arakottara, yahAM eka jainamaMdira san 1917meM hoyasAla rAjA viSNuvarddhana senApati punisarAjAne banavAyA thA / yaha nagara maisUrase 36 mIla hai / yahAM jainI 11 4 the 1 (2) taLakADa - maisUranagara se 28 mIla dakSiNa pUrva tA0 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 173 sosile / kAverI kI bAMI taTapara prAcIna nagara hai / purAnA nAma thA talavanapura / yaha gaMgarAjAoM kA mukhya sthAna tIsarI se 11 vIM zatAbdI taka rahA hai / (3) veladapura - tA0 hunsura - yahAMse uttara pazcima 20 mIla / yaha nokadAra pahAr3I 4389 phuTa UMcI hai / yaha prAcInakAla meM jainiyoMkA mukhya sthAna thA / yahAM 10vIM zatAbdI meM vikrama rAjA dvArakAse bhAgakara AyA thA aura vasA thA / usakA putra cengalarAya thA / isane jainadharma chor3akara liMgAyata dharma svIkAra kiyA | (4) yelavala-tA hunmUra, maisUrase uttara pazcima 9 mIla | yahAMse uttara 3 mIla zravaNagutta pahAr3I hai, usapara eka zrIgomaTasvAmI kI jainamUrti yenarakI mRrti ke samAna hai / yaha 20 phuTa UMcI hai / (5) sAligrAmanagara - tA0 paripapATana - san 1891 meM yejeTorase uttara 12 mIla / yahAM 1891 meM 181 jaina the / (6) saraMgApaTa - kAverI nadIke uttara taTapara / yahAM eka prAcIna zilAlekha nauvIM zatAbdIkA gaMgavaMzI rAjAkA pAyA gayA hai jisameM likhA hai ki zravaNabelagolAkI karavappu pahAr3Ipara muni bhadrabAhu aura candraguptake caraNa aMkita haiN| yahAM san 1454 meM nAgamaMDalakA zAsaka tummanera havvAra thA / isane yahAMse dakSiNa 5 mIla kalAvAr3Inagara meM khar3e hue 101 jaina maMdiroMko vidhvaMza kara unake masAle se raMganAthakA maMdira aura kilA banavAyA / S (7) yelandara - tA0 yelandara - maimUra se dakSiNapUrva 42mIla | yahAM ke nivAsI eka jaina vizAlAkSa paMDita the jinako yelaMdura Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 ] prAcIna jaina smAraka | 'paMDita kahate the| jaba cikkadeva rAjA haMgalameM najarabanda thA taba isane rAjAko saccA prema dikhalAyA thaa| jaba vaha sana 1672 meM gaddIpara "baiThA taba usane vizAlAkSako apanA maMtrI niyata kiyA / zilAlekhaisa jileke zilAlekha epigraiphikA karanATikA jilda tIsarI va cauthImeM jo diye hue haiM unameM se jaina sambaMdhI lekha nIce prakAra haiMjilda tIsarI meM kula zilAlekha 803 maimUra jileke pUrvIya tAlukoMke haiM ve isa bhAMti haiM(1) gaMgavaMzake 61 san 103 se lekara 1022 taka 100 7 se 1113 taka 1349 taka 1704 taka 1863 taka (2) colavaMzake (3) hoyasAla vaMzake (4) vijayanagara rAjya ke (5) maisUra rAjya ke 31 220., 167, 92 97 zeSameM mukhya samaya nahIM hai / nIce likhe lekha jaina sambandhI haiM / mukhya haiM " 1117 se 1358 se 1616 se (1) tA0 nanjanaguDa naM0 110 zAkA 25 san 103 I0 gaMgavaMzI / isakA bhAva yaha hai ki yaha lekha prathama gaMgarAjA koMgaNIdharmA dharma mahArAjAdhirAja sambandhI hai / inake guru siMhanaMdi muni the jo rAjAko kar3apa jileke perUra sthAnapara mile the| usa sthAnako aba bhI gaMgaperUra kahate haiM / saM0 noTa- yaha lekha isa bAtakA bahuta bar3A pramANa hai ki san 103meM muni siMhanaMdi tathA gaMgavaMza jainadharmAnuyAyI thA / (2) tAmrapatra naM0 122 zAkA 169 san 247 yaha gaMgavaMzI tIsare rAjA harivarmA sambandhI hai / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 175 (3) naM0 113 zAkA 635 san 713 gaMgavaMzI rAjA zivamAra yA navakAma yA pRthvI koMguNIvarmAne apane rAjyake 34ve varSa dAna kiyA / (4) tAlukA tirumakudala narasIpura-naM0 1 - zAkA 648 san 726 yaha zilAlekha gaMgavaMzI prAcIna hai tathA yaha vikaToriyA jubalI iMsTITyUTa maisUra zahara meM vidyamAna hai / rAjA zrIpuruSa yA muttarasa yA pRthvI koMgaNIvarmAne jo zivamArakA potA thA apane rAjya ke prathama varSa meM dAna kiyA / (5) naM0 93 san 974 - rAjA mArasiMha gaMgane zrIajita sena bhaTTAraka jainAcArya ke caraNoMke samIpa caMkApura (ghAr3avAr3a jilA) meM samAdhimaraNa kiyA | (6) tA0 mAMDayA meM naM 0 107 va naM0 (7) tA0 nanUjanaguDameM naM0 183 san 977 ke gaMgavaMzI rAjamala paramAnaMdI saMbaMdhI haiM jisakA maMtrI cAmuNDarAya thA / isameM gaMgavaMzake rAjAoMkI nAmAvalI dI hai jo pahale maisUra ke itihAsa meM dI jA cukI hai / J ' (8) tA0 tirumakAdala narasIpura / naM0 44 san 1007 hoyasAla vaMzakA sabase prAcIna | (9) tA0 matavallI naM 0 31 tA0 1117 | ina donoM zilAlekhoM meM viSNuvarddhana mahArAjakA sambaMdha hai / usake maMtrI aura senApati gaMgavaMzI gaMga rAjA jainadharmIne coloMse talakADakA deza le liyA / gaMgarAjAne gaMgavAr3Ise tiguloMko bhagA diyA aura vIragaMgakI upAdhi sahita viSNuvaInako sthApita rakkhA / talakADake yuddha meM coloMkI taraphase iriyamA senApati thA taba gaMgarAjAne usakA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176] prAcIna jaina smAraka / sAmanA kiyA aura kahA ki AdhInatA svIkAra karo parantu iriyamAne nahIM mAnA aura yuddhako aayaa| gaMgane iriyamAko harA diyA aura vijaya prApta kI taba vaha bhAga gyaa| unakA dUsarA sardAra dAmana sAmane AyA vaha gaMgase mAra DAlA jAtA parantu vaha kAMcImeM bhAga gayA / gaMgane aisI vIratAse yuddha kiyA ki vaha sAmanA na kara skaa| gaMgane narasiMgavarmA, pallava va dUsare coloM ke saba senApatiyoMko bhagA diyA aura ve saba deza phira le liye jo coloMne gaMgavaMzI rAjAoMse chIna liye the / gaMgarAjA saccA ganabhakta thA / isane sarva deza viSNuvarddhanako supurda kara diye / mahArAja viSNuvarddhanane prasanna ho gaMgarAjako TipparakA pradeza inAmameM diyaa| yaha gaMgarAjA aisA saccA jainI va dharmAtmA thA ki isane vaha pradeza dharmArtha kAnRragaNa tina triNika gacchake zrImevacaMdra siddhAMtadeva jaina AcAke caraNoMke sAmane dAna kara liyaa| saM0 noTa gaMgarAjAke dhArmika satya zravaNabelagolAke lekhoMse bahuta pragaTa hote haiN| eka jena rAjA kaisA yuddha kuzala hokara bhI dharmAtmA hotA hai, isa bAta kA yaha rAjA namUnA hai| isakA bhinna jIvanacaritra pragaTa hone yogya hai| (10) tA0 nana nanguDa-gama tagaduru, cannAkezava maMdirake bAhara bhItameM eka staMbhAra naM0 133 san 1170 dravilasaMghameM naMdisaMghake aruMgalAnvayake zrI muni ajitasena deva AcArya hue| zrImadrAbhilasaMghe'smin naMdisaMve'lyarunagala: / anvayo bhAti niHzeSazAstravArAzipAragaiH / ...ajitarona munipo hi AcAryatAma prAptavAn // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisara prAnta / [177 (11) tA0 tirumakudala narasIpura-naM0 105 zAkA 1105 (san 1183) bahuta upayogI jaina zilAlekha / yaha gauMdIvAsa banapurAmeM huMDI siddhana cikeke khetake nAkepara pASANa / isameM dramilasaMghake naMdisaMgha aruMgalAnvayake muni candraprabhakA samAdhimaraNa hai| isa zilAlekhameM AcArya zrIvarddhadeva yA tumballUrAcAryakA varNana hai jinhoMne kanar3I bhASAmeM tattvArthasUtrapara TIkA likhI hai / isa AcAryakI prazaMsA DaMDI kavine kI hai / isImeM yaha bhI kathana hai ki akalaMkasvAmI ne kAMcIke rAmA himazItalakI sabhAmeM bauddhoMko vAdameM parAsta kiyA ( 9mI za0 ) jisase bauddha loga bhAratavarSa chor3akara sIlonameM cale ge| isImeM yaha kathana hai ki iMdranadine pratiSThAkalpa aura jvAlinIkalpa racA, yaha saMskRtameM haiM jinake zloka Age diye haiN| (12) tA0 nanujanaguDa-naM0 43 san 1371 grAma eciganahallI ke pUrva bhari cAvar3Ike pAsa / isameM meghacaMdra munike samAdhimaraNakA lekha hai| isImeM bahuta vidvAna muni pArzvadeva aura bAhubalidevakA bhI varNana hai / meghacaMdrake zipya mANikadevane smAraka bnvaayaa| (13) naM0 64 sana 1371 trinyApura yA halahallI meM baradarAjA svAmI maMdirake dvArake uttara paassaannmeN| vaMgulezvara vaMzameM pustakagacchI zrutamunikA samAdhimaraNa zAkA 1278 / mAghanaMdi siddhAMtadeva, zrutakIrtideva, municandradeva, zrIpArzvadeva aura bAhubali muni ye saba zrutamunike ziSya the| zrutamunike putra kIrtivratIMdrane zAkA 1278meM samAdhimaraNa kiyaa| isa lekhameM abhyacaMdra munikI prazaMsA hai / isI lekhameM perUmaladevane zAkA 1274 meM va usakI bhAvana allAmbAne zAkA 1290meM samAdhimaraNa kiyA 12 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178] prAcIna jaina smAraka / aura allAmbAke putra narottamazrIne dAna kiyA / trijanmaMgalam caityAlayako jise perUmaladevarasa aura paramIdevarasane jo isa hallahallImeM rAjya karate the banavAyA thaa| paramezvara caityAlayakA inhoMne jIrNoddhAra kiyA tathA bhUmi dI thii| (14) tA. malaballI grAma hAgalahallI telakI milake pAsa / naM0 48 zAkA 1521 (san 1699 I0) zrI muni AdinAtha paMDitadeva mUlasaMgha titriyakagacchIyake ziSya eka telavaNikane jainamaMdira banavAyA thA usake liye dIpakake liye tela pASANakI nelacakkIse denekA lekha / (15) tA0 maimUra-naM0 6 san 750 I0 grAma balabaTTemeM vAsavezvara maMdirakI pazcima tarapha / zrI mahApuruSa govapayyAne gaMgarAjA zrIpuruSase bhUmidAna prApta kii| unahIkA samAdhimaraNa huaa| (16) naM0 25 san 750 I0 / gaMgavaMzI zrIpuruSa mahArAjanake rAjyameM arahike putra siMgamane ninadIkSA dhAraNa kI (munihue)| usakI mAtA arahiTIko koDalUrake mADioDene bhUmi dAna kii| ___(17) naM0 31 san 1000 kummarahallI grAmameM vAsavagur3IkI dakSiNa bhItapara / isameM zrImuni ajitasena paMDitake ziSyakA sambandha hai| (18) naM0 40 san 980 I0 / baseNa grAmameM vApravamur3Ike sAmane eka staMbhapara eka jaina yatikA samAdhimaraNa huaa| ___ (19) tA. zrIraMgapaTTama-naM0 144 san 1423. vastIpurAmeM grAmakI haddakI caTTAnapara mUlasaMgha, kAragaNa, titinIgacchake muni zrIvAsapUjyadevake ziSya sakalacaMdradevake tapakI prazaMsA hai| Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 179 madarAsa va maimUra prAnta | phira yaha lekha hai ki kurigahachIke gaur3oMne zrIpArzvadevakI vastI banavAI | (20) naM0 147 karIba 900 I0 / kyAtanahallI meM grAmake dakSiNa jainamaMdirake paDDI kheta meM eka pASANapara / isameM kathana hai ki zravaNabelagolAke kabappu parvatapara zrImuni bhadrabAhu aura candragupta ke caraNacihna aMkita haiM / kuvalAla nagara, naMdagirike svAmI gaMgakula tilaka zrImata satyavAkya kauMguNIvarmA dharma mahArAjAdhirAja zrImat paramAnadI erayadharasane paramAnadI pASANa jainamaMdira ke liye zrIkumArasena bhaTTAraka jaina munikI sevAmeM dAna diyA / (21) naM0 148 san 901 I0 rAmapurA meM kAverI nadI ke uttara taTa gautama kSetrake sAmane sigadI gaur3ake paDDI kheta meM eka pASANa - jisapara zrImuni bhadrabAhu aura caMdraguptake caraNacinha aMkita haiM usa kabappaparvatake svAmI zrI satyavAkya paramAnadIne apane zrI rAjyake cauthe varSa zrIvaramatisAgara paMDita bhaTTAraka jaina munike upadezase annathadevakumAra aura dhorAne vAnanahallI grAma kharIdakara zrI siMgakI sevAmeM arpaNa kiyA / (22) mAMDya tA0 naM0 34 karIba 1170 I0 / hullegeripura meM vAsava maMdira ke sAmane stambhapara eka jaina sAdhuke tapake smarameM jinacaMdrane smAraka sthApita kiyaa| eka saMskRta zloka likhA hai AsIt saMyaminA pRthvyAM homenAnyanmahAtapaH / tatzaMsinA zilAstambho jinacandreNa nirmitaH // (23) naM0 50 san 1930 abalavAdI (kayA hubalI) para cauhaddIkI bhItake pAsa / hosAla viSNuvarddhana ke rAjya meM mUlasaMghI Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180] prAcIna jaina smAraka / dezIgaNa pustakagaccha zrImuni nayakIrti aura bhAnulItike ziSyapara gar3e mallinAthane eka jaina maMdira bnvaayaa| (24) naM0 78 san 1022 I0 / velUrUgrAma (kattalTI hovva ) meM durgAdevIke, pIche tAlAva kinAre eka pASANapara / zAkA 984 meM paragar3e hAsanane jaba gaMga paramAnadI karNATameM rAjya kara rahe the taba nae jaina maMdirake liye sIr3hiyAM bnvaaii| (25) tA0 malavallI-naM0 30 tA0 909 I0 / kalagiri grAmameM sarovara taTapara eka pASANameM zAkA 831 meN| naMdagiri va kuvalIlake svAmI nItimArga paramAnadI kauMguNIvarmA bhaTTA ke rAjyameM kanakagiri tIrthaparake janamaMdirake liye mahArAjake sAmane zrIkanakasena bhaTTArakakI sevAmeM mAnabyUrane tidheyUrameM kamaroM AdikA sarva kara pradAna kiyA / - (26) naM0 31 san 1 117 I0 / TippUrameM pahAr3Ipara grAmake uttarapUrva-hoyasAlavaMzI vinayadityakI strI kalayavarasI, unakA putra ezyaMga, bhAryA ecalAdevI unake putra hue ballAla, viSNu aura udayaditya / viSNune deza vinaya kiyaa| gaMgavaMzI rAjA mAra bhAryA mAkanavve-putra ecirAjA bhAryA pAcikavve-putra mahAmaMtrI aura daMDanAyaka gaMgarAjA / isane colarAnA iDiyamAko va narasiMhavarmAko bhgaayaa| talakAr3a va dUsare pradeza vinaya kiye / mahArAjAne tipparu grAma bheTa diyA jise gaMgane mUlasaMgha kAragaNa tritriMkagacchake meghacandra siddhAMtadevake caraNoM meM bheTa kiyA / saMskRta lekha zilAlekha naM. 105 san 1183 I0 tirumakudala narasIpura tA0 meM jo (naM0 11 )meM pIche diyA huA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / niya pUtimalalepamalaM kalaMka, Alokatastrijagati pratipUjito yaH / zrIvarddhamAna iti pazcimatIrthanAtho, bhavyAnmanAM dizatu saMtatamiSTapuSTima // 1 // zrIvarddhamAnajinavaktRsamutthamartha, sArtha samastamapi mRtragata cakAra / yassarvabhavyajanakaMTavibhUSaNArthama, zrIgautamo gaNadhage'stu sa na: prasiddhaye // 2 // guruNAm kIrtimat mRrtivANi zadyA virAjate / tadviprayogazokAbhivyacittaprazAntaye // 3 // zrImadrAmilagaMdhe'smina naMdisaMghe'styarungala: / anyo bhAti niHzeSazAstravAgazipAraMga: // 4 // samantabhadrassaMstutyaH kamya na syAtmanIzvaraH / vArANasIzvaramyAne nirjatA yena vidviSaH // 5 // upenya samyagdizi dakSiNasyAm, kumAraseno munirAmApa / taMtrava citraM jagadekabhAnostiSThanyaso tasya tathA prakAza: // 6 // kRtvA cintAmaNiM kAvyamabhISTArthasamarthanam / cintAmaNigbhannAmnA, bhavyacintAmaNirjaguH // 7 // vidvaccUr3AmaNizcUr3AmaNikAvyakRte...cUDAmaNisamAkhyo bhuvi lakSalakSa...lakSaNaH // 8 // yassaptatimahAvAdavijayI vaMdya eva sa, brahmarAkSasavaMdyAMdiH mahezvara munIzvaraH // 6 // AzAntavartinI kIrtistapazrutasamudbhavA, yamyAnavadya zAMtAtmA zAntadeva munIzvaraH // 10 // tasyAkalaMkadevasya mahimA kena varNyate, yadvAkyakhaDgadyAtena hato buddho vibuddhi saH // 11 // zrIpuSpasena munigeva padama mahimno / devasya yamya samabhRtsa bhavAna sadharmA / zrIvibhramasya bhavanam nanu padameda / puSpeSu mitramiha yasya sahakhadhAmA // 12 ||kotirvimlcndrsy cadrAzu vizadi vbhau| yadvAkyalAlitoTAmamatra zoko yamIdRzaH / / 13 // patraM zatrubhayakarogbhavanadvAre sadA saMcaran , nAnA gajakarIndravRndaturagatrAtAkule sthApitam / zavam pAzupataM sa tathAgatamatAna kApAlikAna kApilAna , uddizyondratacaMtasAm vimala cadrAzAmbareNAdagat // 14 // indramandimunIndro'yam vandyo vana prakalpitaH / pratiSThAjvAligAMkalpo kalpAntarakRtasthiti // 1 // paravAdimalladevo devo yata bhAgyadi...pravRtA kRSNarAjAne cinAmAdezadazinI / / 1 / / / gRhItapakSAditara: parassyAta / tadvAdinaste paravAdinassyuH // teSAM hi mallaH paravAdimallas / tannAma manAma vadanti saMtaH // 17 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smaark| dUsaro or| sanmatiH saptanAmA...... ...... nA gautamA...... ...... tasya jAto bhaTTAraka.., ( tIna lAina nahIM ) zrI maladhArI...... zrImada dramilasaMgha...... tIsarI bAjU( 9. lAina nahIM ) ...... jitasena paMDita...... ...... divokastuta:tarkavyAkaraNAgamAdividitastravizyavidyApatiH... / ...mUlapratipAlakoguNagururvidyAguruyasya saH // zrIcandraprabhanAmato munipateH siddhAMtapAraMgato / ...caMdrAjitasenadevamunipo va...mpatAm prAptavAn // zrImatvaividhyavidyApatipadakamalArAdhanAlandhabuddhis / siddhA...NidhAnaHvisaradamRtastrAda...Tapramoda // dikSArakSA supakSA...makRtinipunassaMtatambhavyasevyam / soyam dAkSinyamUrti gativijayate vAsupUjyaH vRtiindrH|| namaH ...timiramitrassadgurussaccaritraH / vibudhavanasucaitraH puNyasampUrNagAtraH // jinanigaditasUtraryA...sA sata pavitrasa / sa jayatiguNa......sAma candraprabhotra // cauthI tarapha / namostu : svaparamatavikAsasa zrIsutaH kaMThapAzo / namitaguNagaNezaH bhavyabodhopadezaH // zrutaparamanivezas zuddhamuktayaMganezaH / jayati varamunIzam maricandraprabheza: // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 183 samayadivAkaradevo tacchiSyaH paramatArkikAmbujamitraH / candraprabhumuninAtha kRtvA sallekhanam zubhatanutyAgam // zAke zAyaka durbhAbhigaNite saMvatsare zomakrana | nAmaniSThe kujavArazuddha dazamIprAptottarASAr3ha ke || mAse bhApade pramAtasamaye candraprabhAkhyo munisa / sanyAsena samAdhinA sumaraNaM ze...gaNIdrAgabhUta // yasyArthasya gururutatamaguNagurusatraividyavidyAnidhiH / khyAto'sau samaye divAkara iti syAdikSayAziSyakaiH // tairdattama sakalama... tazrutaguNaM ratnatrayAkhyaM kramAt / dAgadha... tyasamAdhi... yatizcandraprabhAkhyo bhavat // ya... pa... dazavidha dharmakSamA... | karaguNagame pariNati sAhitya // bhrAjante sa bhavAna samAdhividhinA... cAryAdivAma | yAto dhyAnavalAnvitaH rAgadvepamohAthiraH // yastatvo... varddhana vidhukAmebhakaMTIravaH / zrImadvAvilasaMghabhUprabhaNissadujJAnaciMtAmaNiH // tvA cArutapasUcaritramamalaM smRtvA jinAMhidvayam / kRtvA sanyAsanam jinAlayagato candraprabhassanmuniH // loke dujanAkule hatakule lobhAture niSThure / sAlaMkArapare manoharatare sAhityalIlAdhare // bhadre devi sarasvati guNanidhiH kAle kalau sAmpratam / kathaM yAsyasi abhimAnagnanilayaM caMdraprabhAryam vinA // sAhityonnatapAdapam kSititale duSkarmaNA pAtitam / vAgdevI pRthuvakSa maMDanamaho saMchidya nirnAzitam // sarvajJAgamasAra bhUdharamidam dveSeNa nirlopitam / zrIcaMdraprabhadeva devamaraNe zAstrArNavam zoSitam // namostu ! bhAvArtha - isa lekha meM pahale varddhamAna tIrthaMkarako namaskAra karake Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184] prAcIna jaina smAraka / / phira gautama gaNadharako namanakara drAmila saMghameM naMdisaMghake arungala anvayameM zrIsamantabhadra AcAryakI prazaMsA kI hai jinhoMne vArAnasI (banArasa )ke rAjAko vijaya kiyaa| phira kumArasena va ciMtAmaNi kAvyake kartA ciMtAmaNi, phira cUr3AmaNi kAvyake kartA cUr3AmaNi muniko, phira mahezvaramuni, zAMtadevamuni, bauddhavijayI akalaMkadeva, puppasenamuni tathA paravAdIko jItanevAle vimalacaMdramuni, phira pratiSThA kalpa va jvAlinIkalpake kartA indranaMdi muni phira kRSNArAjAke samayameM upadezadAtA paravAdimalladevako namana kiyA hai| dUsarI tarapha zrImahAvIrasvAmI, gautamagaNadhara va dramila saMghakA nAma hai ( bAkI lekha rahA nahIM ) / tIsarI tarapha, zrI muni caMdraprabhakI prazaMsA karake yaha kahA hai ki unhoMne bhAdoM sudI 1 0 maMgalavAra uttarASAr3ha nakSatra zAkA 1105 meM samAdhimaraNa kiyA / (27) tA. nanjanagaDa-naM0 59 grAma harataleke pazcima turuke gauDake khetameM pASANa / kAlenATake paratale grAmake nivAsI priyaparamAdI gaur3ake putra paramAdI gaur3a svarga sidhAre / usakI mAtA ayyabvene smAraka sthApita kiyaa| (miti nahIM) (28) tA. vahI-grAma husukuru mallikArjuna maMdirameM pASANapara naM0 75 san 870 I0 / zAkA 792 meM jaba sattya0 koMgunIvarmA dharma mahArAjAdhirAja, kovalAla aura naMdagirikA rAjA prasiddha rAnamalla paramAnandI rAjya karate the taba koMgAlanAda aura prannAdakA gavarnara yuvarAja bUtarasane zatruse yuddha kiyA thaa| (29) tA. vahI-grAma kAreyA jirIgaMda bAgakI jhAr3Ike pArakha / naM0 193 san 1924-jaba samyakta cUDAmaNi samAdhi Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 185 gata paMca mahAzabda tribhuvanamalla, vIragaMga, jagadekamalla, hosAladeva rAjya karate the / mahArAjane kAreyA ke vAraMda erabagoviMdake putra paramAdI goviMdapara kRpA karake zatruse yuddha karanekI AjJA dI / vaha yuddha karake svarga gayA / epigrephikA naM. 8 meM bhI maisUra jileke zilAlekha haiM / L ve saba lekha nIce prakAra rAjavaMzoMke haiM- (1) kAdambavaMzake (2) gaMgavaMza ke (3) rASTrakUTa vaMzakA (4) cAlukyakA (5) colavaMzake (6) caMgolavavaMza ke (7) hoyasAlavaMzake (8) vijayavAda ke (9) unmattara rAjyake (10) kATe rAjyake (12) naMdiyale (12) hRdinAda, (13) maisUra (14) kalAle 39 " 99 11 san 42 "9 1 sana 1 29 48 212 298 13 12 9.8 70 "" 450 se 1938 taka se 1009 " 700 780 997 1110 se 1115 1060 se 1640 1068 se 1345 1344 se 1668 1478 se 1573 1489 se 1654 1530 se 1553 1950 se 1667 1612 se 1878 1741 se 1767 879) kula noce likhe zilAlekha jainadharma saMbaMdhI jAnane yogya haiM / tA0 cAmarAjanagara ( 1 ) - naM 0 51 grAma maMgalameM jotI kalakalake pAsa caTTAnapara | zrIkuMdakuMdA * bhaTTAraka.... AcAryake ziSya Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186] prAcIna jaina smAraka / guNanaMda karmaprakRti bhaTTArakane 31 dinake upavAsakA niyama kara sanyAsa karake samAdhimaraNa kiyaa| (2) naM0 83 tA0 1117I0 cAmarAjanagarameM zrIpArzvanAtha vastImeM eka pASANapara / jaba dvArAvatI (heDeviDa)meM vIragaMga viSNuvarddhana viTTiga hosAladeva rAjya karate the taba unake yuddha aura zAMtike mahAmaMtrI cAva aura arasIkanvekA putra punIza rAjadaMDAdhIza thaa| yaha zrIajita munipatikA ziSya jaina zrAvaka thA tathA yaha itanA mIra thA ki isane ToDako bhayavAna kiyA, kogoMko bhagAyA, pallavoMkA vadha kiyA, malayaloMkA nAza kiyA, kAlarAjAko kaMpAyamAna kiyA tathA nIlagirike Upara jAkara vinayakI patAkA phaharAI / isane nIlAdriko pakar3a liyA tathA malayaloMkA pIchA karake usakI senAko pakar3a liyaa| keralakA svAmI hokara keralarAjAko sevaka banAyA aura phira usako saba kucha de diyA / isane gaMgavAr3I 96000 ke maMdiroMkI zobhA kI tathA ennanAdameM arakauttara grAnameM trikUlavastI nAmakA jinamaMdira banavAyA va usake liye bhUmi dAna dii| (3) naM. 1460 grAma maliyArumeM guMDIna brahmadevaruko jAte hue mArgapara parvatapara-isa lekhameM pustakagaccha dezIyagaNake bhaTTAkalaMka muniyakI prazaMsA hai| (4) naM0 147 san 1518 I0 / UparakI pahAr3Ipara valikallUke dakSiNa caTTAnapara saMskRta bhASAmeM lekha hai-- . zAkAbde vyomapAtho nidhigati zazi saMkhyezvare zravaNe / ) tatkRSNe pakSetra tad dvAdazatithi yuta sat kAvya vAre gurorbhe // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [187 AdyaMghrau kanyakAyAma yatipati muni caMdrAyavaryAgraziSyo / lebhe cetaH kRtArhatpadayuga municaMdrAryavaryassamAdhima // tacchiSya vRSabhanAtha varNinA likhitam / padyama vidyAnaMdopAdhyAyena kRtaM // bhAvArtha-zAkA 14 4 0 zrAvaNa vadI 12 guruvAra kanyA lagnameM yatipati muni caMdrAcAryake mukhya zipya muni candrAcAryane samAdhimaraNa kiyaa| unake ziSya varNI vRSabhanAthane likhA, padya banAyA vidyAnanda upAdhyAyane / (5) naM0 148 tA0 1528 ? Upara pahAr3Ipara senagaNa niSIdhikAke uttarapUrva kAlogragaNake muni caMdradevake caraNacihna / (6) naM0 149 tA0 1674 I0 / UparakI pahAr3Ipara balikallUke pUrva caraNacihna lakSmIsena munIzvarake haiM va nIce likhA zloka hai-- 1596 zAke dravyapadArthabhRtadharaNI saMkhya mite vatsara / cAnande vara puSpamAsa mite pakSe pacamI sat tithau // lakSmIsena munIzvareNa para rvAdIbhasiMhena vai / hemAdrau vara pArzvanAthajinape dIkSAzritA satphalA // - bhAvArtha-isa hemagiripara zAkA 1996meM pauSa sudI 5ko vAdIrUpI hAthiyoMko siMha samAna zrIlakSmosena munine pArzvanAtha munIndrake pAsa dIkSA lii| (7) naM0 150 san 1813 I0 UparakI pahAr3Ipara uttarakI tarapha caTTAnapara saMskRtameM zloka hai-- zrImacchAke zarAgnivyasanahimagu saMkhyAmine zrImukhAbde / pauSa mAse trayodazyAvanijadivase dhArabhe cApalagne // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.88 ] prAcIna jaina smAraka 1 zrImadezIgaNAgrayaH kaNakagirivare siddhasiMhAsaneza: / prApad bhaTTAkalaMkassumaraNa vidhinA'smigirau nAkalokam // bhAvArtha - dezIgaNake mukhya svAmI zrIakalaMka munine zAkA 1735 meM pauSa sudI 13 ko isa kanakagiripara svarga prApta kiyA / noTa- yaha karNATaka zabdAnuzAsana ke kartA bhaTTAkalaMka (san 1604) ke vaMzameM hue haiM isIse nAma eka hI hai / (8) naM0 151 san 1400 I0 / isI parvatapara bar3I caTTAnake pazcima / mUlasaM0 kuMda0 iMglezvara vali, pustakagaccha dezIgaNa ke AcArya zrutamunike sevaka va zubhacaMdradevake ziSya koyaNa nivAsI vidvAna caMdrakIrtidevane zrIcandraprabhakI pratimA sthApita kI / (9) naM0 152 tA0 1400 I0 ? isI parvatapara caMdrakIrti munikA zabda koyala se bar3hiyA hai / (10) naM 0 153 san 1355 I0 / bar3I caTTAnake pUrva telguumeN| zrI mUlasaM0 kunda0 dezI 0 pustakagaccha hanasoge balike hemacaMdra bhaTTArakake ziSya Adidevane tathA lalitakIrti bhaTTArakake ziSya lalitakIrtine kaNakagiripara vijayadevakI pratimA sthApita kI / noTa- yaha vijayadeva koI AcArya hoMge yA zAyada zrIajita tIrthaMkara se prayojana hogA / (11) naM0 154 san 1838 I0 / isI parvatapara caMdraprabhu mUrtike bagalameM zAkA 1760 zrIvarddhamAnAbda 2501 meM devacaMdra ( rAjA valIkathAke kartA ) ne apanI vaMzAvalI likhI-- saM0 noTa - isa lekha meM san 1838 meM jaba vIra saM0 2501 mAnA jAtA thA taba isa hisAba se Aja vIra saM0 2589 honA Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [189 cAhiye jaba ki Aja 2452 mAnA jAtA hai / isameM 137 varSakA aMtara kyoM hai isa bAtakI parIkSAkI jarUrata hai| mAlUma hotA hai madarAsakI taraphake vidvAn aisA hI samajhate haiM kyoMki dIpanaguDI (4) ke zilAlekha meM bhI 2538 diyA hai isase bhI 137 taMjora jile ( naM 0 16 ) ke zAkA 1797 meM vIra saM0 varSakA aMtara haiM / (12) naM0 156 sana 1630 I0 ? isI parvatapara zrI pArzvanAtha vastIke hAte meM pUrva dvArake bhAga meM jina munikI mUrti sthApita kI / (13) naM0 157 tA0 1380 I0 ? isI parvatapara isI hAte meM dakSiNa ora / isa lekhane mUlasaMgha de0 kuMda0 pustakagacchake svAmI zrIbAhubali paMDitadevakA nAma hai / yaha nayakIrtivratIke ziSya the / tathA vidyA ke samrATa the, ubhaya bhASAke kavi the, jyotiSI the va trinetra prasiddha the / (14) naM0 198 tA0 1189 I0 Upara parvatapara isI "hAteke chappara ke maMDapa meM eka pASANapara zrI acyuta rAjendrakA putra zrI acyutavIrendra ziSya thA jo zrI vidyAnanda munikA ziSya va vaidyaka meM pravINa thA / usakI strI cikkatAIne isa kanakAcalapara zrI pArzvanAthasvAmIkI 9 parbiyoMpara pUjA ke liye va muni Adiko sadA jJAna dAna honeke liye kinnarIpura bheTa kiyA / (15) naM0 161 tA0 1988 I0 isI parvata para muni caMdrakIniSIdhikAkA pASANa mUlasaMgha kAlogragaNake muni caMdradevakA smAraka - caraNacihna unake ziSya AdidAsane aMkita kiye / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190] prAcIna jaina smAraka / (16) naM0 181 tA. 1173 I0 grAma kulagaNameM mAcappana vAsava gaur3ake khetameM pASANapara / tribhuvanamalla vIragaMga vIra vallAladevake rAjyameM iDaInAdake saba kRSakoMne kulagaNake jinamaMdirake liye mahAmaMDalAcArya pAMDirAja devara udeyarake zipya saMgAnadevako dAna kiyaa| (17) naM0 184 tA0 1486 I0 harave grAmameM zrIAdIzvara vastIke dakSiNa maMDapameM niSIdhikA yA samAdhimaraNa sthAna devarasakI jyeSTha strI somAyIkA / (18) naM0 185 san 1482 I0 / Uparake AdIzvara vastoke hAteke dakSiNa pUrva zAsanamaMDapake khaMbhepara / mahAmaMDalezvara vIra somarAya oDayarake hisAbake maMtrI devArasane eka jina caityAlaya tathA eka savipAkaghara haravemeM banavAyA aura zrI AdinAtha bhagavAnako sthApita kiyA / aura cAroM varNoko dAna vaTA kare isaliye sarovarake nIcekA paDDIkA kheta dAna kiyA / usake putra naMjerAya voDeyarameM 1300 sUkhI bhUmi va ghara kharIdA aura vastIke liye yatna kiyA / tathA caMdappAne bhI bhUmi aura bAga vastIko diyA / (19) naM0 189 tA0 1482 I0haravegrAmameM zivaliMgapAke kheta ke dakSiNa haraveke devappAke putra caMdappAne zrIAdinAthakI sevArtha va cAroM varNoko dAnake liye bhUmi dAna kii| ___ (20) tAlukA guMDalUpeTa-naM0 18 tA0 1828 I. / grAma kelAsura, jaina vastIkI bhItarI bhiitpr| maisUrake atreya gotrI cAma rAjAke putra kRSNarAjAne zrI vatsagotrake zAMti paMDitake putrakI prArthanApara kelAsurake caityAlayameM zrI caMdraprabhu jaina tIrthakarakI mUrti Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwmmmmmmmm madarAsa va maisUra praant| [191. birAjamAna karAI aura usakA jIrNoddhAra karAyA aura phirase raMga kraayaa| (21) naM0 19 tA0 1229 I0 UparakI jaina vastImeM jaba hiriyanAdameM mahArAja narasiMhadeva rAjya kara rahe the taba kalaganAke zaMkara....ne kelAsurakI vastIke liye kuduga bAgameM bhUmidAna kii| (22) naM0 20 tA0 1030 I0 isI vastIkI jar3ameM cola gaMgadevake rAjyameM vikrama cola paramAdIne vastIke liye gAmuMDa grAma diyaa| (23) naM0 27 tA0 1196 I0 gunDalupeTa kilemeM jaina yastIke eka pASANapara samyakta cUr3AmaNi hoyasAla, vIra vallAladeva jaba dora samudrameM rAjya karate the haralAdhikalakA svAmI gokhagabunDa thA usakA jyeSTha putra haragokuMDa thaa| usake putra vihigokuMDane TuppUrameM eka jinAlaya banAyA aura jIrNoddhAra va aSTaprakArI pUjAke liye bhadahallI grAma diyA / isakA sambandha damilasaMghake naMdisaMghake araMgulAnvayase hai (24) naM0 96, grAma rAmavADImarI maMdirake nikaTa eka pASANapara--dharmeMdra padmAvatI sahita zrIcaMdrogra pArzvanAthako namaskAra ho| (25) tAlukA yedalora naM0 21 jA0 1025 I0 / cikahonsAgameM jainavamtIke dvAraka upara dezIyagaNa pustagacchI zrIrAjendracolane jinAlaya bnvaayaa| ____(26) naM0 22 tA0 1060 ? vahIM uparakI vastImeM pustaka.gacchI zrIvIrarAjendra nannIcaMgaladevane vasatI bnvaaii| (27) naM0 23 tA0 1080 ? UparakI jaina vastIke navaraMga maMDapake UparI dvArapara kunda0 dezIgaNa pustakaga ke divA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arrrrrrramnnar v 192] bhAcIna jaina smAraka / karanaMdi siddhAMtadevake jyeSTha guru dAmanaMdI maTTAraka the unake eka sambandhI panasogeke caMgalatIrthokI kula vasadI, va toranAdameM avvevasadI va balivanekI vastIke svAmI haiN| (28) naM0 24 tA0 1099 I0 isI vastImeM bhItarI dvArake dakSiNa / kunda0 pustakagacchI zrI pUrNacaMdra munipa the unake putra dAmanaMdI munIndra the unake ziSya zrIdharAcArya the unake ziSya maladhArIdeva the unake putra caMdrakIrti vratI the| taba zrI mUlasaMghake divAkaranaMdI siddhAMtadevakI ziSyA vasavave gaNatI ( AryikA )ne jinAlayako dAna kiyaa| (29) naM0 26 tA0 1100 I0 cikahAnsogemeM zrIzAMtIzvara jaina vastIke dvArapara mUlasaMghI dezIgaNa hoTTage gacchakA samUha, rAmasvAmI dvArA diye hue isa paramezvarake dAna meM svAmI haiN| anekopavAsI, candrAyaNa vratadhArI jayakIrti muni pustakAnvayake sUrya prasiddha the| yahAM jo dezIgaNakI jaina vastI 64 haiM inako ikSvAkavaMzI rAjA dazarathake putra, lakSmaNake jyeSTha bhrAtA, sItAke pati zrIrAmane sthApita kI thiiN| isa baMda tIrthakI basatiyoMke liye jinako zrIrAmane banavAyA thA va jinako gaMgarAjAoMne dAna kiyA thaa| yAdavoMke (yA caMgalavoMke) rAjendra cola nanni caMgaladevane nayA dAna kiyA / hoTTage gacchakI vasatI va talakAverIkI vasatiyoMke liye yahI saMghasvAmI hai| saM0 noTa-yaha sthAna bahuta prAcIna mAlUma hotA hai va yaha lekha bhI bahuta Avazyaka hai| san 1100 meM yaha bAta mAnya thI ki ina jaina maMdiroMko zrIrAmacandrane banavAyA thaa| yaha sthAna darzanIya va pUjanIya hai| Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [193 (30) naM0 27-Uparake sthAnapara zrI AdIzvara vastIke dvArapara / yaha lekha naM0 23 ke samAna hai| (31) naM0 28-karIba 1100 I0 ? vahIM zrI nemIzvara vastIke dvArapara dezIgaNa pustakagacchaka AcArya zrIdharadeva the, unake ziSya elAcArya the inake ziSya dAmanandI bha0 the unake sahavartI caMdrakIrti bhaTTAraka the unake zipya divAkaranaMdI siddhAMtadeva the, unake ziSya candrAyaNadeva yA jayakIrtideva the| yaha samUha saba vasatiyoMkA svAmI hai / caMgalvoMne inake liye bhUmi dAna kii| (32) naM0 36 tA0 1878 I0 grAma sAligrAma / anaMtanAthamIke jena vastIke sAmaneke staMbhapara / penugoMDAke senagaNake zrI lakSmIsena bhaTTArakake ziSya idagurake vidappA palTanI seThIke putra annaiyA va inake putra vIrappA rAjyamahalake motIke vyApArI aura TimmappA isake choTe bhAIne isa sAligrAmameM isa anaMtanAthasvAmIke navIna caityAlayako bnvaayaa| tA0 heggar3adevakoTe-(33) naM. 1 tA0 1424 I. saraguru grAmameM, grAmake dakSiNa paMcavastI jaina maMdirameM pASANapara zrI ahaMta paramezvarakA mahAmaMDalezvara rAnA bukkarAya jena the| isakA mahAmaMtrI vaicaya daMDanAtha arandale gaNake svAmI muni paMDitadevakA ziSya thA va baragInAda, masanahallIkA rAjA thA / taba kampana gopuMDane zrI belagolAke gommaTasvAmIke liye varagInATake bhItara totahallI grAma bheTameM diyaa| usakA nAma gummaTapura rakkhA / (34) tAlukA hansUra-naM0 14 tA; 1303 I0 / grAma homenahallI jainavasatIke dvArake bAeM eka pASANapara mUla saMgha, kuMda. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194] prAcIna jaina smaark| dezIgaNa pustakagacchake hansogeke bAhubali maladhArI devake ziSya padmanaMdI bhaTTAraka devane vasatIke liye sampatti dAnakI (pUrvAvasthAmeM) (35) naM0 123 tA0 1384 I0, grAma khandurameM jaina vasatIke eka pASANa para mUla saMgha kuMda dezI0 pustaka ga0 iMglezvaravalI ke abhayacaMdra siddhAMta cakravartI devake ziSya zratamuni unake ziSya prabhendu unake ziSya zrutakIrti devakA samAdhimaraNa huA unakI smRtimeM unake ziSya Adidevamunike upadezase jainiyoMne zrI sumatinAtha tIrthakara kI mUrtisthApitakI va caityAlayakA jIrNoddhAra kraayaa| (36) tA0 kRSNarAja peTa-naM0 3 tA0 1125 I0 / hosahalalu grAmameM zrI pArzvanAtha vastIke dakSiNa eka pASANa para | jaba dora samudrameM vIra gaMga hotAladeva, 96000 gaMgavADIko lekara rAjya kara rahe the taba poyasAla seThI va nAma nolavI seThI zrIzubhacandra siddhAMtadevake ziSya the| usake putra devIkavve seThIne trikUTAcala jinAlaya banavAyA aura use mUlasaM0 kunda0 dezI0 ga0 pu. ga0ke zrI kukkuTAsana maladhAridevake ziSya zrIzubhacaMdrake supurda kara diyA / va grAma aInahallI diyA / gauDa nArAyaNaseThI putra vehanAyakane bhI bhUmidAna kii| (37) naM0 36 tA0 1147 I0 / kammamavAr3I grAma jinendra vastIke sAmane mAnastaMbhapara | jaba dora samudrameM narasiMhadeva rAjya karate the taba mahAmaMtrI haragar3e ziva rAjA the| usa samaya somasyAne mANikya dolAveke jinAlayake liye dAna kiyaa| (38) tA0 nAgamaMDala-naM0 19 tA0 1118 I. ? kambaDahallImeM kambodirAya staMbhapara / surASTragaNameM muni anantavIrya the| Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va masUra prAnta / [195 unake caraNa rAjAoM dvArA pUjya the| inake putra siddhAMtI prabhAcaMda the| inake ziSya kalanene deva the| unake putra aSTopavAsI muni the| unake ziSya vidvAna hemanaMdI muni the / unake mukhya ziSya vinayanaMdI yati the unake putra ekavIra the jinake dharmakI mahimA itanI prasiddha thI ki unako jaMgamatIrtha kahate the inake choTe bhAI pallapaMDita the jo vyAkaraNameM bahuta prasiddha the| yaha bar3e dAnI bhI the| isaliye unako abhimAnidAnI aura pAlyakIrtideva kahate the / usa samaya mahAmaMDalezvara tribhuvanamalla tAlakADake lenevAle vIra gaMga hoyasAla deva rAjya kara rahe the| inake bar3e maMtrI mukhya daMDapAyaka gaMgarAjAne vindIgaNa vile pavitra sthAnake liye mahArAja viSNuvarddhanase bhUmi mAMgI taba mahArAnane dAna kii| usI bhUmiko gaMgarAjAne mUla saM0 kuMda0 dezI ga0 pustaka ga0 ke zubhacaMdra siddhAMtadevake caraNa dhokara dAna kii| ___(39) naM0 20 tA0 1167 I0 grAma sAma, jaina vastIke raMga maMDapake khaMbhepara / pavitra gaMgavaMzameM prasiddha nemadaMDeza va bhAryA muddarasIke putra rAjA pArzvadevane vindIgaNa jilemeM jaina maMdira jIrNoddhAra kiyA aura vratI va chAtroMke adhyayanArtha mUlasaM0 kunda. dezI ga0 pustaka gacchake pavitra honasageke muni mahArAjake caraNa dhokara bhUmi dAna kii| (40) naM0 29 tA. 1218 I0 / grAma lalanakerI, Izvara maMdirake dvArakI dAhanI bhItapara / yAdava vaMzameM jina zAsanake bhakta, sAsakapUrako jIvanadAtA, jinendra va jinagurukA sevaka prasiddha sAla rAnA huaa| usakA putra vinayaditya thA, usakA putra eravaMga thA, Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196] prAcIna jaina smAraka / usakA putra viSNu, usakA putra mArasiMha, usakA putra vallAla thaa| (41) naM0 32 san 1184 ale saMdrAmeM, grAmake mukhya dvArake dakSiNa eka pASANapara / tribhuvanamalla vinayaditya hoyasAladevane apane dezabharameM burAIko naSTa kiyA va bhalAIkA pracAra kiyaa| usake dezakI haddabandImeM koMkaNa, Alvakher3A, baigalanAdra, talakAda aura sAvimale the / yAdava vaMzameM sAla huA jisane munikI rakSA siMhavadha karake kI isase poyasAla nAma prasiddha huaa| isI vaMzameM rAnA vinayaditya huaa| isakI bhAryA keleyavvarasI thI isa rAnIse surakSita mariyane daMDanAyaka the / isakI bhAryA dekavve thii| yaha zAkA 967meM asaMdI nAdameM siMdagerIkA rAjA huA / poyasAla aura keleyavvese vIragaMga erayaMga utpanna hue usakI bhAryA ecalA devI thI usase tIna putra hue-vallAla, viSNu aura udayadvittya / mariyane daMDanAyakakI dUsarI strI camave thii| isase tIna kanyAeM janmI-padmaladevI, cAmaladevI, bopadevI / ina putriyoMko vidyA, gAna va nRtyameM pravINa kiyA gayA / jaba yuvatI huI taba ina tInoMko ballAladevane vivAhA / viSNune tulAdeza, cakragoTTA, talavanapura, uccaMgI, kAlAla, sevenamola, ballUra, kAMcI, koMgU, hadujaghaTTa, baijalanAda, nIlAcala dadigga, rAyarAyapura, tareyUra, koyatUra, goMdavAdI sthala le liye| jaba kAMcIko lekara vikramagaMga viSNuvarddhanadeva dora samudrameM rAjya karate the taba unakA sevaka gaMga rAjA daMDAdhIza thA / yaha jyeSTha mariyane daMDanAyakakA sAlA thaa| isa gaMga daMDanAyakane bahutase jaina maMdiroMkA jIrNoddhAra kiyA, dhvaMza nagaroMko banavAyA, sarvasAdhAraNako Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [197 dAna jArI kraayaa| isake udyamase gaMgavAr3I 96000 kopaNake samAna zobhane lgii| isakA putra bovadeva thaa| isake sAle mariyane daMDanAyaka ( choTe ) aura bharatezvara daMDanAyaka the / mariyaneko viSNu mahArAnane senAkA adhipati niyata kiyA / isa mariyanekA pitA ecirAnA thA, mAtA nAgaladevI thii| bhAryA nakaladevI thii| nakaladevIke guru muni mAghanaMdi the| usake pitA maraiyA va mAtA hariyale the| isakI choTI bahana bharatarAjAkI strI thii| kauMDilya gotradhArI dAkarasa daMDanAyaka aura unakI bhAryA ecabI daMDanAyakitike putra nAkuna daMDanAyaka aura mariyane daMDanAyaka the| tathA potA mAcana daMDanAyaka thA jisakI bhAryA hannave daMDanAyakakiti thI / dAkarasa daMDanAyakakI dUsarI strI daggave thI usake putra mariyane daMDanAyaka aura maratimmage daMDanAyaka the / unakI choTI bahana cIkale thI jo kAva rAjAkI strI thii| jaba mariyane daMDanAyaka aura bharatezvara daMDanAyaka bhaMDAra va javAharAtake sarvAdhikArI the taba viSNu mahArAnase inhoMne amaMdI nAdameM bagAyalIke sAtha siMdagirI grAma prApta kiyaa| ___ mahArAja viSNukI strI lakSmIdevI thii| usase narasiMharAjA utpanna hue / usakI strI ecalAdevI thI jisake putra vIra vallAladeva hue isake bar3e maMtrI bharatimayya daMDanAyaka va bAhubali daMDanAyaka the| __bharata cAmUpati aura devI haripalese vihideva utpanna hue| mariyane senApatise bodhadeva hue / mariyane daMDanAyakase heggar3adeva utpanna hue tathA bharatacAbhUpake putra mariyane deva hue| zAMtalAdevIne jo bharata daMDanAyakakI putrI thI, ecI rAnAkI Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198] prAcIna jaina smaark| strI va rAyadeva aura mariyanekI mAtA thI khidaMghaTTIne eka zrIpArdhanAthakA jinamandira bnvaayaa| heggaNar3e bhAryA vamavvekA putra zAMti thA usakI choTI bahaneM demaladevI aura duggiledevI thiiN| bharata cAbhUpakA bar3A bhAI mariyane cAbhUpa thA usakI strI bUcale thI va choTA bhAI bAhubali daMDanAyaka thA usakI bhAryA nAgaladevI thii| vallAla mahArAjakI AjJAse bharata daMDanAyakane bahutase zatruoMkA vidhvaMza kiyA aura Apa yuddha meM marA / zAkA 1105meM jaba vIra ballAla rAjya karate the taba unake putra vIra narasiMhadeva paidA hue usake harSameM mahArAjane bahuta dAna kiyA / mahAmaMtrI maratimayye daMDanAyaka aura bAhubali daMDanAyakane kalakonI nAdameM grAma siMdagerI, vallavallI, dadiganakerI, va anavasamudrakA svAmIpanA usa jaina vastIke liye prApta kiyA jo unhoMne anuva samudrameM banavAI thI tathA cAkeyana hallIkI jaina vastIke liye bhI / zAkA 1106 meM unhoMne ye saba grAma zrI devacandra paMDita devakI sevAmeM bheTa kiye jo zrI devakIrti paMDitadevake ziSya the / yaha zrI gaMdhavimukta siddhAMtadevake ziSya the jo zrI mAghanaMdi siddhAMtadevake ziSya the jinakA sambaMdha mUlasaMgha dezIgaNa kuMda0 iMgulezvaravalIkI kallIpurakI sAvaMta jaina vastIke sAtha thA / (42) naM0 43 karIba 1680 I0 grAma bellurumeM, zrI vimala tIrthakara vastIke barAmadekI bhItapara / pahale zrI samaMtabhadra muniko namaskAra ho| zrImata dillI, kolhApura, jinakAMcI, venuguMDe siMhAzanAdhIzvara lakSmIsena bhaTTAraka dvArA pratibodhita zrI maisUra devarAja voDayarane zrI vimalanAtha caityAlayake liye hulikala padmannA Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra maant| [199 seThIke putra dodAdannA seThI, inake putra satkAra seThIko bhUmidAna dii| (43) naM0 70 tA0 1178 I0 / grAma hatanAmeM vIrabhadra maMdirake pAsa eka pASANapara / jaba hoyasAla vIra vallAladeva dora samudrameM rAjya karate the, taba usake nIce dakSiNakA rAjA narasiMha nAyaka thA usake yahAM somaseThI kAma karate the / inakI vaMzAvalI yaha hai ki prasiddha eragaMkakA putra va vammIseThI bhAryA mAciyakkA unakA putra gAMdhIseThI bhAryA mAkave unakA putra yaha paTTanasvAmI soma thA / isakI bhAryA marudevI thii| isake putra the gaMjaga, narasiMha, siMgAnA aura bRcanA somaseThIne tIna sarovara va eka pArzvanAtha jinAlaya apane nAmase prasiddha nagarameM banavAe tathA mUlasaM0 dezIgaNa pustakagaccha kuMdake zrIguNacandra siddhAMtadevake putra nayakIrti si0 deva unake ziSya zrIrAmanaMdI traivedha unake choTe bhAI zrIbAlacandra munIndrake caraNa dhokara isa pArzvanAtha maMdirake liye bhUmi dAna kii| tathA mAdhava daMDanAyakakI AjJAse naukAdhIza naranA paragar3ene isa maMdirameM aSTaprakArI pUjA va dIpake liye eka telakI mila va naukAkarakA 10 vAM bhAga dAna kiyaa| ___(44) naM0 76 tA0 1145 I. / grAma yelladahallImeM grAmake dakSiNa pUrva dhvaMza jaina vastIke eka pASANa para / jaba dora samudrameM narasiMha rAjya karate the taba usakA mahAmaMtrI kauzika kuladhArI zrIdevarAja jaina the unake gurukI vaMzAvalI yaha hai zrIgRhapicchAnvayameM jainadharmake prabhAvanA kartA zrIsamaMtabhadra aura akalaMka ho gae haiN| usImeM mUlasaM0 de0 pustakagacchameM sAgara siddhAMtadeva hue jo mAno navIna gaNadhara the| unake ziSya Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200] prAcIna jaina smAraka / zrI arhanaMdI muni the, unake ziSya zrInarendrakIrti traivedhadeva the jo nyAya, vyAkaraNa aura jainasiddhAMtake kamala vana the| inake sAthI 36 guNadhArI zrI municandra bhaTTAraka the unake ziSya kauzika muni kulameM devarAjA the| inakI bhAryA kamikavve thii| putra udayaditya thA, usakI bhAryA kiruganAmI thii| isake tIna putra the-devarAja, somanAtha aura zrIdhara; inameM kaducaritekA svAmI devarAna mukhya thaa| bhAryA kamaladevI thii| isa devarAjako usakI buddhise prasanna hokara mahArAnane grAma sUranahallI diyA taba deva rAjAne vahAM zrI pArzvadevakA maMdira bnvaayaa| mahArAja isa bAtapara prasanna hue aura sUranahallIkA nAma pAzcapura rkkhaa| (45) naM0 85 tA0 776 I0 grAma devarahallImeM paTela kRSNayyAke pAsa eka taamrptrpr| gaMgavaMzameM zrImat koMgaNIvarmA dharma mahArAja the unake putra dattaka sUtra kartA mAdhava mahArAja the| unakA putra harivA-putra viSNugopa-putra mAdhava-putra avinIta putra kirAtArjunIyake 15 sargake vRttikAra rAjA durvinIta / yaha svAmI pUjyapAda AcAryakA ziSya thA / isakA putra mukara, putra zrIvikrama, putra bhUvikrama, choTAbhAI navakAma koMganI mahArAja yA zivamAra / isakA potA zrI puruSa mAnyapurameM rahatA thA taba mUlasaMgha naMdIsaMgha eragiTTaragaNa pulikala gacchameM zrI caMdranaMdi guruke ziSya kumAranaMdI munipati, inake zipya kIrtinaMdyAcArya, inake bar3e zipya vimalacaMdrAcArya the| inake ziSya zrAvaka duDU yA nirguDU yuvarAja the| inake putra paramagula yA pRthvInirguDa rAjA the| inakI bhAryA zrI pallavAdhirAjakI kanyA kandAcchI thii| isa strIne Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [20?. zrIpurakI uttara orake nikaTa eka lokatilaka nAmakA jaina maMdira sthApita kiyA / pRthvIniguDa rAjAke nivedanase mahArAjane nirguDa dezameM ponnalI grAma pUjAke liye arpaNa kiyaa| kucha aura bhUmi bhI dAna kI gii| (46) naM0 94 tA0 1142 I0 / kasalagerI grAmameM kallezvara maMdirake eka pASANapara / rAjA viSNuvarddhanake rAjyameM unakA sevaka sAmanta soma jaina gRhastha thaa| isakI vaMzAvalI yaha hai ki jaba vIra gaMga paramAnadI hRduvanakerImeM kaDule nadIke taTapara coloM para hamalA karane ke liye jA rahe the, eka jaMgalI hAthI daur3a par3A aura senApara A gyaa| yaha dekhakara akyAnane usa hAthIko apane tIroMse mAra ddaalaa| taba kalukanI nAdake zAsakane use karIakyAnakI upAdhi dii| isakA jyeSTha putra suggagovinda thA usakA putra sAmaMta soma thaa| isa somakI striyAM marayye aura mAcale thiiN| mAcaleke do bar3e putra caTTadeva aura kalideva the / jinabhakta sAmanta soma kalikanI nAdakA nAyaka aura zAsaka thA va zrIbhAnukIrti siddhAMtadevakA ziSya thaa| isane hebavidirUravAr3ImeM eka ucca caiyAlaya banavAyA / usameM zrI pArzvajinakI mUrti sthApita kI aura mUlamaMgha surASThagaNake muni brahmadevake caraNa dhokara aruhanahallI grAma bheTa kiyaa| (47) naM095 tA; 1142 I0 uparake pASANakI bAIM tarapha / isa kalakanInAdake jinAlayakA nAma ekoTijinAlaya rakkhA gyaa| (48) naM0 96 tA0 1150 I0 isI maMdirake sAmane / pahale hI kalakanI nAdake zAsaka sAmanta somakI prazaMsA hai| phira Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] prAcIna jaina smAraka / likhA hai ki isakA putra marudeva thaa| usakI bhAryA mahAmatI mahAdevI thI / vaha apane patike sAtha svarga gii| (49) naM0 100 tA; 1145 I0 grAma bogAdImeM dhvaMza jaina maMdirake pAsa eka pASANapara / rAnA viSNuvarddhanake rAjyameM unakA bar3A maMtrI hisAba karanevAlA mAdhava yA mAdirAjA thA yaha zrI ajitasena bhaTTArakakA ziSya jaina zrAvaka thA / isa mAdirAnAkI bhAryA umayavve yA umayakkA thI yaha mAdirAjA vinamayyekA putra thaa| isake gurukulakI vaMzaparamparA nIce pramANa dI huI hai-zrI samaMtabhadrabar3e vaktA, devAkalaMkapaMDita bauddhoMke vijetA, siMhanaMdi muni, bar3e tArkika paravAdImalla vAdirAjadeva, yaha bar3e naiyAyika the| yaha cAlukya rAjAkI rAjyadhAnImeM paravAdiyoMke vijayI the va bar3e kavi the, ajitasena yogIzvara yaha bar3e yogI the, malliSeNa maladhArIdeva jinako aneka rAjA pUjate the, zrIpAla muni traividha, mAdayyA hegar3e yA mAdirAjAne tuMgabhadrA nadIke taTapara zrIkarNa jinAlaya bnvaayaa| mahArAja hoyasAladevane bhogavatI grAma bheTameM diyaa| (50) naM0 103 tA0 1120 karIba / sukadare grAmameM lakkammA maMdirake sAmane paassaannpr| mAtA ecaleke putra AtreyagotrI jakkIseThIne apane sakkadare grAmameM eka jinAlaya banavAyA va / usake liye eka sarovara bhI banavAyA tathA zrIdayApAladevake caraNa dhokara bhUmidAna kI / isake guru amitamunipati the jo dAvila saMghameM hue jisameM samaMtabhadra, bhaTTAkalaMka, hemasena, vAdirAja va malligheNa maladhArI hue| isa epigrephikA karanATikAkI bhUmikAmeM nIce likhI jAnane yogya bAteM dI haiM Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 203 (1) varNana zrI bhadrabAhu zrutakevalIkA san 931 meM racita zrI hariSeNakRta bRhat kathAkoza meM diyA huA hai ki bhadrabAhujIne jaina saMghako punnATa dezameM bhejA / zloka hai - " saMghopi samasto guru vAkyataH dakSiNApatha dezastha punnATaviSayam yayau / " (2) pAMcavI zatAbdI meM gaMgarAjA avinItane punnATake rAjA skaMdhavarmAkI kanyA vivAhI, usake putra durvinItane punnATa gaMgarAjya meM milA liyA / (3) punnAke rAjAoM meM rASTravarmAkA putra nAgadatta, usakA putra bhujaMga thA / isane siMhavarmAkI kanyA vyAhI / unakA putra skaMdha thA / inakA putra punnATa ravidatta thA, isakI rAjyadhAnI kitthipura thI jo vartamAnameM hemgaDe devanakoTa tAlukemeM kittUra hai, punnATa 10000 meM kApinI nadI taka sarvapradezagarbhita hai / (4) caMgalavaMza - isane kurgake pUrva va maisUra ke pazcima rAjya kiyA / prAcIna rAjA saba jainI the (dekho yedalora zilAlekha naM 0 22 se 28) isa vaMza ke rAjA jaina maMdiroMke adhikArI talakAverI aura kurgameM the / inakI upAdhi mahAmaMDalIka maMDalezvara thI / yaha coloMke AdhIna the isase inako rAjendracola nannI cAMgaladevaAdi kahate the / (1) rAjendra colanannI cAMgaladeva (2) mAdevannA 1089 (3) kulottuMga cola cAMgala udayAdityadeva 1097 ? (8) (5) 22 isa vaMzake rAjAoMke nAma / 99 99 "9 99 deva somadeva boghadeva "" 1114 ? 1246-1252. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 ] prAcIna jaina smAraka | noTa- kucha bIcake nAma raha gae haiN| isake Age bhI raha gae haiN| pIche nAma ye haiM naMDArAja naMjudarAjA zrIkaMTharAjeya vIrarAja oDayara viriya rAjaiyadeva rudragaNa naMjudadeva naMja rAjeyyA deva "9 kRSNa vIra rAjayyA "9 1502-1933 1544 1999 - 1980 1986-1607 1612-1619 1617 1619 - 1638 (5) hAsana jilA | yahAM san 1901 meM 1321 jainI the / itihAsa - vanavAsIke kAdambavaMzI rAjAoMne cauthI aura pAMcamI zatAbdI se 11 vIM zatAbdI taka yahAM rAjya kiyA thA / bahuta bhAga gaMga rAjAoMke hAthameM thA jinake lekha mile haiN| gaMgarAjAke maMtrI cAmuMDarAyane san 983 meM zrIgomaTasvAmIkI mahAna pratimAkI pratiSThA karAI hai / mUrti ke caraNoMpara marAThI, kanar3I, tAmila, nAgarI halakanar3I, graMtha, vaTTelutU akSara meM yaha bAta likhI hai / yahAMke kucha sthAna / (1) belUra - tA0 vellUra / hAsanase uttara pazcima 24 mIla / isako dakSiNa banArasa kahate the / yahAM biSNuvarddhana rAjAne jainadhamase vaiSNava dharmI hokara cennakezavakA sundara maMdira banavAyA / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 205 (2) grAma - tA0 cAmarAja pATana - hAsana se pUrva 7 mIla / zilAlekhase pragaTa hai ki isa grAmako hoyasAla mahArAja viSNuvarddhanakI mahArAnI jinabhakta zAMtalAdevIne 12vIM zatAbdI meM sthApita karake zAMtigrAma nAma diyA thA / (3) haleviDa - tA0 vellUra - yahAMse pUrva 11 mIla / isIko dora samudra kahate the / yahAM kisI samaya 720 jaina maMdira the, aba tIna maMdira sthita haiM (1) zrI AdinAtha ( 2 ) zrIzAMtinAthakA (3) zrI pArzvanAthakA jo sabase bar3A hai| yahAM pArzvanAthajIkI mUrti kAyotsarga bahuta bar3I va manohara hai / zravaNabelagolA - tA0 cAmarAja pATana - yahAMse 8 mIla / Imperial Gezetter ( 1908) impIriyala gajaTiyara maisUra meM isa bhAMti hAla diyA hai| dakSiNa bhArata meM yaha jainiyoMkA mukhya sthAna hai | caMdraveTTa parvatapara zrIbhadrabAhukA paralokavAsa eka guphAmeM huA hai / mahArAja caMdragupta maurya ina hI bhadrabAhuke ziSya sAdhu hogae the / prAcIna zilAlekhoMse yaha bAta siddha hai / mahArAja candraguptakA potA yahAM AyA thA aura vartamAnakA nagara usa hIkA basAyA huA hai / parvatapara sabase prAcIna maMdira candragupta vastI hai| isa maMdira ke bhItara daravAjoM meM jo qhudAI kI huI hai usameM zrIbhadrabAhu aura mahArAja candragupta saMbaMdhI 90 citra bane hue haiM parantu ye zAyada 12vIM zatAbdI kI khudAI ho / zrIgomaTasvAmI kI bRhada mUrtikA nirmAtA arihanemi thA / mUrti ke nIceke lekhase pragaTa hai ki cAroM taraphakA gherA hoyasAla rAjA viSNuvarddhana ke senApati gaMgarAjAne san 1916 meM banavAyA thA / yaha mUrti bahuta kAlataka dhyAnamagna nizcala sAdhukI adhyA I Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] prAcIna jaina smAraka / tmika sundaratAko jhalakAtI hai| jAMghoMke Upara isa mUrtike liye koI Alambana nahIM hai| bahutase rAjavaMzoMne yahAMkI rakSA kI hai| TIpU sulatAnane bahutase haka chIna liye the / (Mysore Vol. I by Rice) nAma pustakameM vizeSa yaha hai ki jainiyoMkA prabhAva rAjya darabArameM itanA prabala thA ki vijayanagarake vukkarAyake samayameM kucha ajainoMse jhagar3A ho gayA thA taba unase mela hone va jainiyoMke hakoMkI rakSAkI smRtikI pASANa yahAM zravaNabelagolAmeM va dUsarA magaDI tA0 ke kalapAla sthAna meM sthApita kiyA gayA thaa| zravaNabelagolAmeM no zilAlekha haiM unakA varNana Epigraphica carnatica Vol. II (1923) Revised inscriptions of Sravanbelgola by Rao . Bahadur Narsingacharya M. A. Director of Archeology, Mysore nAmakI pustakameM diyA huA hai| usako dekhakara nIcekA varNana likhA jAtA hai:____yahAM abataka 500 zilAlekha nakala kiye gae haiM-jo san I0 600 se san 1889 takake haiN| yahAM nitane jaina maMdira haiM unameM sabase bar3hiyA drAvir3a DhaMgakI kArIgarIkA maMdira zrI zAMtinAtha mahArAjakA jinanAthapurameM hai| maisUra rAjyake saba jaina maMdiroMse bahuta bar3hiyA kArIgarI hai / ye saba zilAlekha jaina dharma sambandhI haiN| zilAlekhoMmeM prasiddha kavi sajjanottaMsa ahaMdAsa aura maMgarAyake nAma haiN| ina lekhoMmeM sabase bar3hiyA kAmakA naM0 1 hai jisameM zrI bhadrabAhu aura candraguptakA ullekha hai| naM054 kA bahuta hI upayogI hai jisameM jaina vaMzAvalI hai tathA naM0 105 va 108 va anyoMse jaina sAhityakA jJAna hotA hai| ina lekhoMse gaMgavaMzI rAjAoMke Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra sAnta / [207 aizvaryakA, aMtima rASTrakUTa rAjAke samAdhimaraNakA, hoyasAla vaMzake sthApana aura vistArakA, vijayanagara rAjAoMkI uccatAkA tathA maisUra rAjyakIya gharAnekA hAla pragaTa hotA hai / bhUmikAse nIce kA hAla pragaTa hotA haizravaNabelagolA artha jaina sAdhuoMkA belagolA hai / san 1634ke naM0 352 lekhase yaha pragaTa hai ki isako devAT belagolA bhI kahate haiM / belakA artha zveta, kola yA golakA artha sarovara hai / aisA zveta sarovara grAmake madhya meM hai / zilAlekha naM 0 67 tA0 1129 aura naM0 258 tA0 1432 meM dhavala sarasa yA dhavala sarovara nAma AyA hai / karIba san 650 ke zilAlekha naM 0 31 meM belagolA hai va karIba san 800 ke lekha naM0 35 meM velagolA zabda hai / san 1949 ke lekha naM 0 333 va 345 meM va naM0 397 meM isa nagarako gommaTapura kahA hai / naM0 344 va 345 AdimeM tIrtha kahA hai va 355 - 356 va naM0 481 - 482 san 1857-1858 meM ise dakSiNa kAzI likhA hai / yahAM do pahAr3I haiM - bar3Iko dohAve yA vivyagiri va choTIko cikkabeTTa yA caMdragiri kahate haiM | caMdragiripara sabase prAcIna lekha haiM- san 1830 ke lekha naM0 354 ke anusAra yahAM sarva 32 jinamaMdira haiM unameM se zrI gommaTasvAmI maMdirako lekara ATha bar3e parvatapara va solaha choTe parvatapara tathA ATha grAma meM hai / J cikkabeTTa yA candragiri / yaha pahAr3I samudrakI tarahase 3012 phuTake karIba UMcI hai| purAne lekhoM meM jaise naM0 1, 11, 22, 75, 9.3, 114meM isa Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 ] prAcIna jaina smAraka / pahAr3Iko kaTavama va naM. 27, 76, 84 meM kalabappu tathA naM. 12, 28, 77 va 136 meM kalavappu likhA hai / zilAlekha naM. 76 jo isa pahAr3Ipara kattale vastIke pAsa hai usameM isa parvata ke eka bhAgako tIrthagiri va usIke pAsa lekha naM. 84 meM isake eka bhAgako RSigiri kahA hai / isa pahAr3Ipara saba jaina maMdira drAviDa DhaMgake haiM / ina maMdiroMke chAteke cAroM tarapha koTakI bhIta hai jo 500 phuTa lambI va 225 phuTa caur3I hai / candragirike jaina maMdiroMkA digdarzana | (1) zrIpArzvanAtha vastI - yaha 19 phuTase 29 phuTa hai / isameM zrIpArzvanAthakI mUrti kAyotsarga 15 phuTa uMcI 7 phaNake chatra sahita hai / yaha isa pahAr3Ipara sabase U~cI mUrti hai / isake navaraMga meM zilAlekha naM 0 67 jisase pragaTa hai ki sana 1929 meM jainAcArya zrImaliSeNa maladhArIkA samAdhimaraNa huA thA / isake sAmane mAnastambha hai| jaina mUrtiyAM cAroM tarapha khar3I huI hai, nIce dakSiNakI tarapha baiThe Asana padmAvatIdevI hai, pUrvameM khar3e hue yakSa haiM, uttara meM baiThI huI kUpmAMDinIdevI hai, pazcimameM brahmadeva yA kSetra - pAla haiM / karIba 1780 I0 meM prasiddha ananta kavikRta belagolA gomaTezvara caritra ke anusAra isa mAnastambhako maisUra mahArAja cikkadevarAja oDayara (san 1672 - 1704 ) ke samaya meM jaina vyApArI paTTe yAne banavAyA thA / (2) kaTTale vastI - yaha maMdira isa parvatapara sabase bar3A hai / 124 phuTase 40 phuTa hai / isako padmAvatI vastI bhI kahate haiM / aba isapara zikhara nahIM hai, pahale zikhara thA jaisA usa purAne Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [209 citrase pragaTa hai jo jaina maThameM maujUda hai / isameM zrIAdinAtha bhagavAnakI palyaMkAsana 6 phuTa UMcI mUrti camarendra sahita hai |aasnpr lekha naM0 70 hai jisase jAnA jAtA hai ki hoyasAla rAjA viSNuvarddhanake senApati gaMgarAjAne isa vastIko apanI mAtA pacavveke hetu san 1118meM banavAyA thaa| bhItarake kamarekA jIrNoddhAra 70 varSa hue maisUra rAjyadharAnekI striyoMne karAyA thA jinakA nAma hai devirammannI aura kempmnnii| isa pahAr3Ipara nitane maMdira haiM unameMse isI maMdirameM hI pradakSiNA hai| (3) candragupta vastI-yaha sabase choTI 22se 16 phuTa hai| isameM tIna koTharI haiN| madhyameM zrIpArzvanAthakI mUrti hai usakI dAhanI ora padmAvatIdevI va bAIM ora kUSmAMDinI devI hai / varAmademeM dAhanI tarapha dhaNendra haiM, bAIM ora sarvAnhayakSa haiM-ye saba beTe Asana haiN| isa vastIke bhItara dvAroMpara bahuta sundara khudAI kI huI hai / inameM jo citra khude haiM unameM zrIbhadrabAhu zrutakevalI aura mahArAja maurya candragasake jIvanasaMbaMdhI aneka dRzya haiM / yahIM citrakAra dAsajaha kA nAma 12vIM zatAbdIke akSaroM meM khudA huA hai| isIne san 1 1 45 kA lekha naM0 140 aMkita kiyA thA jo madhya koTharIke sAmane kamarema khar3I huI kSetrapAlakI mUrtike Asanapara hai| karIba 1680ke anumAna prasiddha cidAnaMda kavine munivaMzAbhyudaya kAvya racA hai usameM yaha likhA hai ki isa maMdirako mahArAja candraguptake vaMzajoMne banavAyA thaa| yaha yahAM sabase prAcIna imArata hai| (4) zAMtinAtha vastI-yaha 24se 16 phuTa hai| isameM zrIzAMtinAthanIkI mUrti 11 phuTa UMcI kAyotsarga hai| Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210] prAcIna jaina smaark| (5) supArzvanAtha vastI-yaha 25 se 14 phuTa hai / isameM palyaMkAsana zrIsupArzvanAtha mahArAja 3 phuTa UMce 7 phaNake sarpa sahita va camareMdroM sahita virAnamAna hai| ____ (6) candraprabha vastI-yaha 42 se 25 phuTa hai| zrIcandraprabhako mUrti palyaMkAsana 3 phuTa UMcI hai| pAsameM zyAmA aura jvAlAmalinI devI sukhAsana haiM / bAharakI bhItapA zilAlekha naM. 415 hai jisase pragaTa hai ki AThavIM zatAbdIke anumAna isa maMdirako gaMgavaMzI zrIpuruSake putra zivamArane banavAyA thA / (7) cAmuNDarAya vastI-yaha bahuta hI sundara hai / 68 se 86 phuTa hai| Upara bhI maMdira hai| nIce zrIneminAthakI mUrti palyaMkAmana 5 phuTa UMcI camarendra sahita hai / garbhagRhake bagaloMmeM zrI neminAthanIke yakSa sarvAnha aura yakSiNI kUpmAMDinI birAjamAna haiN| bAharI dvArake bagala kI bhItapara zilAlekha haiN| naM. 122 san 982ke anumAnakA hai jo sa.phara kahatA hai ki cAmuNDarAyane isa maMdirIko banavAyA / parantu zrIneminAtha bhagavAnake Asanapara lekha naM0 120 san 1138ke anumAna kA hai| yaha kahatA hai ki gaMgarAnA senApatike putra ecanane trailokyaraana yA bodhana caityAlaya nAmakA maMdira banavAyA / isase pragaTa hai ki zAyada yaha mUrti isa maMdira kI mUla pratimA nahIM hai / Uparake khanapara zrI pArzvanAthako mUrti 3 phuTa UMcI hai / isake Asanapara lekha naM0 121 karIba 995 sankA hai jo kahatA hai ki maMtrI cAmuMDarAya ke putra jinadevane velagolA para jina maMdira bnvaayaa| (8) shaas| vastI-isa vastIkA nAma isaliye par3A hai ki Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra praant| [211 isake dvArapara zAsanakA lekha naM0 73 (prA0 naM. 59) hai-yaha maMdira 55 se 26 phuTa hai| isameM zrI AdinAthanIkI mUrti camarendra sahita 5 phuTa UMcI hai / Asanapara lekha hai naM074 (65) ki isa maMdirako senApati gaMgarAjAne banavAyA / dvAra parakA lekha pragaTa karatA hai ki gaMgarAnAne san 1118meM paramagrAma bheTa kiyA jo usane mahArAja viSNuvaInase prApta kiyA thaa| yaha maMdira 1117ke karIba banA hogaa| (9) majjiganne vastI-yaha 32 se 19 phuTa hai| isameM zrI anantanAtha bhagavAnakI mUrti 3 // phuTa UMcI hai / (10) eraDukaTTevastI-isakA nAma isa kAraNa par3A hai ki isameM jAneke liye pUrva aura pazcimameM do sIr3hiyA haiM-yaha 55 se 26 phuTa hai / zrI AdinAthakI mUrti 5 phuTa UMcI camarendra sahita hai-Asanapara lekha naM0 130 (63) hai ki isa maMdirako karIba 111 8 ke senApati gaMga rAjAkI bhAryA lakSmIne banavAyA thaa| (11) savatI gaMdhavaraNa vastI-isakA nAma eka unmatta hAthIke nAmase par3A hai jo zAtala devIkA thA / yaha 69 se 35 phuTa hai / pratimA zrI zAMtinAthanIkI 5 phuTa UMcI camarendra sahita hai| dvAraparake lekha naM. 132 (56) va zrI zAMtinAthake Asana parake lekha naM0 131 (62) se pragaTa hai ki ise san 1123meM mahArAja viSNuvarddhanakI mahArAnI zAMtaladevIne banavAyA thA / (12) Terina vastI-isaliye kahalAtI hai ki isake sAmane gAr3Ike samAna racanA hai / isako bAhUbali vastI bhI kahate haiM / yaha 70se 26 phuTa hai| isameM zrI bAhubali svAmIkI kAyotsarga Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 ] prAcIna jaina smAraka / mUrti 5 phuTa UMcI hai / gAr3Ike samAna racanAkA meru parvata hai isameM saba tarapha 52 jinapratimA khudI huI haiM / isapara eka lekha naM0 137 tA0 1117 kA hai / isameM likhA hai ki mahArAja viSNuvarddhana ke darabArI vyApArI poyasAla seThIkI mAtA mAcIkabene aura nemI seThIkI mAtA zAMtikabbene isa maMdira ko aura meruparvatako banavAyA / (13) zAMtIzvara vastI - 16 se 30 phuTa hai / zAMtinAtha - svAmIkI mUrti hai / pIchekI bhItake madhya bhAgameM eka AlA hai isameM kAyotsarga jaina mUrti hai / (14) kUge brahmadeva stambha - yaha koTake dakSiNa dvArapara hai / Upara brahmadeva pUrvamukha virAjita haiM- isa khaMbheke Asana ke ATha tarapha ATha hAthI eka daphe thAMme hue the / aba kucha hAthI raha gae haiM / isa khambhe ke cAroM tarapha prAcIna lekha aMkita haiM / naM0 19 1 (38) | isa lekha meM gaMgarAjA bhArasiMha dvi0ke maraNakA smAraka hai jo san 974 meM huI thI / khambhekA samaya isase purAnA nahIM mAlUma hotA hai / (15) mahAnavamI maMDapa-kaTTale vastIke dakSiNa do sundara cAra khaMbhevAle maMDapa pAsa pAsa pUrvamukha haiM / haraekake madhya meM lekha sahita khaMbhe haiN| uttara maMDapakA stambha bahuta sundara khudA huA hai / isa staMbha kA lekha naM 0 66 (42) jainAcArya zrInayakIrtikA smAraka hai jo san 1976 meM svargavAsa hue unake zipya rAjamaMtrI nAgadevane pASANa sthApita kiyA / isa parvata para aise kaI maMDapa haiM jinameM khude hue staMbha haiM / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ U madarAsa va maisUra praant| [213 eka cAmuMDarAya vastIke dakSiNa hai / eka eraDukaTTe vastIke pUrva hai| do aise maMDapa mahAnavamIke samAna TerinavastIke dakSiNa hai| (16) iruve brahmadeva maMdira-yaha koTake bAhara eka hI maMdira hai / uttara dvArakI uttara tarapha hai / isameM brahmadeva (kSetrapAla) kI mUrti hai / maMdirake sAmane jo caTTAna hai usapara kaI jinamUrti, hAthI Adibane haiN| kuchoMmeM khudAnevAloMke nAma haiN| lekhanaM0 150 va 151 maMdirake dvArapara batAte haiM ki yaha maMdira san 950kA hogaa| (17) kanDuna Dona-Uparake maMdirake uttara pazcima eka sarovara hai jisako vella (dhAtu) sarovara kahate haiN| yahAM kaI zilAlekha haiN| eka naM0 4 43 san 900ke anumAnakA hai jo kahatA hai ki kisI kAdamba rAjAkI AjJAse tIna bar3e banate hue pASANa yahAM lAe gae the, do abhI haiM, eka TUTa gayA / lekha naM0 162 kahatA hai ki isa sarovarako Ananda saMvatmeM mAnamane banavAyA thA jo karIba 1194 san hogA / (19) lakkIDona-koTake pUrva dUsarA srovr| isako lakkI nAmakI strIne banavAyA thaa| yahAM 30 zilAlekha nakala kiye gae haiN|nN0 445 se 475 tk| ye saba karIba 9 yA 10 zatAbdIke haiM / inameM yAtriyoMke nAma haiN| bahutase jainAcArya haiM, kavi haiN| Aphisara hai va ucca padAdhikArI haiM / isa caTTAnakI acchI taraha rakSA karanI caahiye| (19) bhadrabAhu guphA-isameM zrIbhadrabAhu zrutakevalIke caraNacihna aMkita haiN| yahAM lekha naM0 166(71) karIba 1100 I. kA kahatA hai ki jinacaMdra zrIbhadrabAhuke caraNoMko namaskAra karatA Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 ] prAcIna jaina smAraka | hai / kucha varSa hue marammata kiye jAnese yaha lekha naSTa hogayA hai / (20) cAmuNDarAya caTTAna- isa caMdragirike nIce eka khudA huA pASANa hai / yaha bAta prasiddha hai ki cAmuNDarAyako svapna AyA thA ki sAmane bar3e parvatapara zrIgomaTasvAmIkI mUrti jhAr3I jaMgalake bhItara chipI huI hai, vaha yahAMse tIra mAregA to vahIM pahuMcegA / isa svapna ke anusAra cAmuNDarAyane yahAMse tIra mArake prAcIna mUrtikA patA lagAyA / isa caTTAnapara jaina guphAoMke citra haiM, nIce nAma bhI diye hue haiN| dodAbeTa ( bar3A parvata) yA viMdhyagiri - yaha parvata samudrase 3347 phuTake karIba UMcA hai / tathA maidAnase 470 phuTa UMcA hai / isa parbatako iMdragiri kahate haiM / nIce se Upara pahAr3IkI coTI taka 500 sIr3hiyAM calI gaI haiN| sabake Upara bar3A dAtA hai jisake cAroM tarapha koTa hai usameM koThariyAM haiM jinameM jaina mUrtiyAM virAjita haiM / isa hAteke madhya meM zrI gommaTasvAmIkI bar3I mUrti 57 phuTa UMcI hai / isa mUrtikA mukha uttarakI tarapha hai| jAMghake Upara isako AdhAra nahIM hai / bAla Upara ghuMgharavAle haiN| pAsase sarpa nikalakara Ae haiN| mUrtikA Asana eka kamalapara hai / mUrtike ThIka madhya meM eka puSpa hai / kucha purAne nivAsI kahate haiM ki yadi isakI mApako 18 se guNA kiyA jAve to mUrtikI UMcAI, nikala AegI / yaha mUrti kisI var3e pASANase banAI gaI hai jo yahAM vidyamAna thA / mizradezameM Ramases rAmAsIsakI mUrti hai usase yaha mUrti bar3I / isa para varSA va dhUpakA asara nahIM par3A hai| yaha bahuta hI svaccha jhalakatI hai| yaha mUrti anumAna 1000 varSa purAnI hai taba Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 215 nIlanadI para rAmAsI kI mUrti 4000 varSa se adhika purAnI hai / dakSiNa bhArata meM yaha eka bahuta hI bar3hiyA dezI zilpa hai / It is most remarkable work of native art in south India. isa mUrtiko "kukkaTezvara " bhI kahate haiN| isa mUrtikA varNana nIce likhI pustakoM meM hai- (1) yAMdaiyyA piriyapaTTenakRta saMskRta bhujabalIzataka san 1950 (2) zravaNabelagolA ke pavehavAnakRta kanar3I bhujabali caritam 1614 (3) anantakavikRta kanar3I gomaTezvara caritram san 1780 kA / (4) devacaMdakRta kanar3I rAjAbalI kathA san 1838 kA / isa mUrti ke saMbaMdha meM yaha kathA prasiddha hai ki bharata cakravartIne podanApura meM 555 dhanuSya UMcI zrIbAhubalijIkI mUrti suvarNamaya banavAI thI / kahate haiM ki isa mUrtiko kukkuTa sarva cAroM tarapha ber3he rahate haiM isaliye AdamI pAsa jA nahIM sakatA / eka jainAcArya jinasena the ve dakSiNa mathurA gae / unhoMne isa podanapurakI mUrtikA varNana cAmuMDarAyakI mAtA kAlaladevIko kiyA / taba kAladevI ne yaha niyama le liyA ki jabataka mujhe darzana nahIM milegA, maiM dUdha nahIM pIUMgI / isa praNakI khabara cAmuMDarAyakI strI ajitadevIne cAmuNDarAyako kara dI / taba cAmuNDarAya apanI mAtAko lekara podanApura ke liye calA / mArga meM zravaNabelagolA meM ThaharA aura caMdragiripara jAkara zrIbhadrabAhuke caraNa vaMde tathA caMdragupta vastI meM zrIpArzvanAtha bhagavAnakI bahuta bhakti kI / yAtrA karake nIce utarA - rAtriko zrIpArzvanAthakI bhakta padmAvatIdevIne cAmuNDarAya aura usakI mAtAko svapna diyA ki yadi cAmuMDarAma Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216] prAcIna jaina smAraka / choTe parvataparase eka tIra bar3e parvatapara mAre / jahAMpara tIra lagegA vahIM zrIgomaTasvAmIke darzana hoMge / cAmuNDarAyane aisA hI kiyA taba zrIgomaTasvAmIkI mUrti pragaTa huI, taba cAmuNDarAyane dUdhase abhiSeka kiyA parantu dUdha jAMghoMke nIce nahIM utarA / usako bar3A Azcarya huA taba usane apane guruse prazna kiyaa| unhoMne vicAra karake kahA ki tumhArI vRddha mAtA jo sapheda dUdha lAI hai usase pahale abhiSeka honA cAhiye / mAtA eka phalakA rasa lAI thI jisako gullAkayI kahate haiM / basa isa thor3ese dUdhase abhiSeka kiyA gyaa| yaha mUrtike pagataka calA gayA tathA vahate2 parvatapara phaila gayA / tabase isa vRddha mAtAkA nAma gullakAya jI prasiddha huA / cAmuM. DarAya bar3A hI prasanna huaa| usane parvatakA nIcekA grAma tathA 68 aura grAma jo 96000 varAha (koI sikkA) kI AmadanIke the, zrI bAhubali mahArAjakI sevAke liye arpaNa kiye / cAmuMDarAyane apane guru zrI anitasenakI AjJAse mAlAko samajhAyA ki podanApura jAnA nahIM hosaktA hai, gurukI AjJA hai ki terA praNa yahIM pUrNa hogayA / mAtAne svIkAra kiyA / gurukI AjJAse cAmuMDarAyane nIceke grAmakA nAma belagolA prasiddha kiyA tathA zrI gommaTasvAmIke sAmane hI dvArake bAhara apanI mAtA gullakAyajjIkI mUrti pASANamaya banavAkara sthApita kI, yaha bAta lekha naM0 250 (80) tA. 1634 meM paMcavANake karttAne likhI hai| doddayyAkata saMskRta bhujavalizataka kahatA hai ki gaMgavaMzI mahArAja rAcamala jo siMhanandi munike ziSya zrAvaka the drAvir3a dezake dakSiNa mathurAmeM rAjya karate the| inakA maMtrI brahmakSatra zikhA Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 217 maNi cAmuMDarAya thA jo siMhanaMdike ziSya muni ajita senakA aura zrInemicaMdra siddhAMta cakravartIkA ziSya thA / " rAjAvalI kathA aura muni vaMzAbhyudaya kAvya kahate haiM ki isa bAhubalikI mUrtikI pUjA zrIrAmacaMdra, rAvaNa aura mandodarIne kI thI / lekha naM0 234 (85) san 1980 naM0 254 (109) san 1398, naM0 175 (76), 176 (76) aura 179 (75) jo mUrtikI bagala meM kanar3I, tAmIla aura marAThImeM aMkita haiM, batAte haiM ki isa mUrtikA nirmANa ca muNDarAyane karAyA thA / (saM0 noTamAma hotA hai ki mUrtipara pahale se hI nakazA mAtra korA hogA, jisako isa vartamAna zakala meM mahArAja cAmuNDarAyane banavA kara pratiSThA karAI hogI ) / gaMgavaMzI rAjA rAcamalane san 974 se 984 taka rAjya kiyA / yaha mUrti san 983 meM pratiSTita huI isIse isakA varNana kanar3I cAmuNDarAya purANameM nahIM hai jo san 978 meM cAmuNDarAya dvArA racA gayA thA / isa mUrtikI pratiSThA vibhava saMvatsara caitra sudI 5 ko huI thI ( See Indian Antiquary Vol, II of 1871 p. 129 ). san 1871 meM mastakAbhiSeka kiyA gayA thA / rAIsa sAhabane isa mUrtikI mApa nIce (1) nIcese kAnoM taka (2) kAnoMke nIcese mastaka taka (3) caraNakI laMbAI (4) caraNake AgekI caur3AI pramANa dI hai 50 phuTa 0 6-6 9 - 0 4-6 iMca Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17-0 5-3 218] prAcIna jaina smAraka / (5) bar3e pagake aMgUThekI laMbAI 2-9 (6) kamara aura kohanIse kAnataka (7) kaMdhoMke ArapAra caur3AI 26-0 (8) gardanake nIcese kAnataka 2-6 (9) pahalI aMgulIkI laMbAI 3-6 (10) madhyakI ,, ,, (11) tIsarI , " 4-7 (12) cauthI , " 2-8 kavi cakravartI zAMtarAja paMDitane saMskRtameM sarasajana cintAmaNi kAvya san 1820meM likhA hai usameM diye hue 16 zloka mUrtikI mApa sambaMdhI tAr3apatrapara likhe hue maisUrake arananI jina caMdrayyAke gharameM mile / isake atima zlokameM yaha hai ki mahArAja kRSNarAya oDayara ta ne zrI bAhubalisvAmIkA mastakAbhiSeka karAyA thA taba unakI AjJAse kavine mUrtikI mApa kI thii| yaha mApa 54 phura 3 iMca AtI hai| mApa sambandhI shlok| jayati velagula zrI gomaTezostha mRrteH / parimiti madhunA'ham vacmi sarvatra harSAt / svasamayajanAnAm bhAvanAdezanArtham / parasamayajanAnAma adbhutArtha ca sAkSAt // 1 // pAdAnmastakamadhyadezacaramam pAdArghayunmAtu SaT / triMzaddhastamitocchyosti hi yathA zrI daurbalisvAminaH // 1 // pAdA viMzati hastasanibhamiti mpaMtamastyucchyaH / pAdAryAnvitaSor3azocchyabharo nAmesthiroMtam tathA // 2 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [219 cubukAnmUdraparyantam zrImabdAhubalIzinaH / astyaMguli trayi yukta hasta SaTaka pramocchrayaH // 3 // pAdatrayAdhikyayukta dvihastapramitocchyaH / pratyekakarNayorasti bhagavaddaurbalIzinaH // 4 // pazcAd bhujavalIzasya tiryagbhAge'sti karNayoH / aSTahastapramocchrAyaH prabhAvadbhiH prakIrtitaH // 5 // saunandeH paritaH kaNTaM tiryagasti manoharam / pAdatrayAdhikadaza hastapramitadIpatA // 6 // sunandAtanujasyAsti purastAt kaMThasucchrayaH / pAdatrayAdhikya yukta hastapramiti nizcitaH // 7 // bhagavad gomaTe zasyAM zayorantagmasya vai / ticaMgAya tirasyaiva khalu poDazahastamA // 8 // vakSakSacukasaMlakSya rekhAdvitayadIrghatA / navAMgulAdhikya yukta catuhasta pramezitu: // 9 // pagtiomadhyametasya paritattvenavistRtiH / asti viMzati hastAnAma pramANaM daubalIzinaH // 10 // mayamAMguliparyataM skandhAddIrghattvamIzituH / vAhuyugmasya pAdAbhyAm yutASTAdazahastamA // 11 // maNivandhasya tiryak paritatvAta samaMtataH / dvipAdAdhika SaDahasta pramANaM parigaNyate // 12 // hasyAMgaSThocchyostyasya kAMguSThAt vadvihastamA / lakSyate gomaTezasya, jagadAzcaryakAriNa: // 13 // padAMguSThasyAsya vaiya'm dvipAdAdhikatAyuja: / catuSTayasya hastAnAm pramANamiti nizcitam // 1 divyazrI pAda dIrghattvam bhagavat gomaTezinaH / saikAMgulacaturhastapramANamiti varNitam // 15 // zrImat kRSNanRpAlakAritamahAsaMSekapUjotsave / ziSTayA tasya kaTAkSarociramRta snAtena zAMtena vai // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220] prAcIna jaina smaark| AjItam kavicakravarti urutara zrIzAMtarAjena tad / vIkSye tam parimANalakSaNamihAkAride tad vibhoH // 16 // uparake zlokoMmeM jo mApa hai vaha isa taraha hai(1) pagase mastakake anta taka hAtha 361-0 (2) pagase nAbhitaka , 20-0 (3) nAbhise mastakataka , 161-0 (4) Dhor3hIse mastakataka 6-3 (5) pratyeka kAnakI UMcAI (6) pIche eka kAnase dUsare kAna taka , (-0 (7) galekA gherA (8) galekI UMcAI (9) kaMdhese kaMdhe taka caur3AI , 16-0 (10) vakSasthalaparake stanase cAroM tarapha rekhAkI mApa 4-9 (11) kamarakA gherA 20-0 (12) kaMdhese madhyakI aMgulI taka (13) kohanIkA gherA 6-0 (14) hAthake aMgUThekI lambAI 21.. (15) pagake aMgUThekI , 41-0 (16) pagakI caur3AI nIce likhe vyaktiyoMdvArA mastakAbhiSeka honA prasiddha hai| (1) sabase purAnA havAlA lekha naM. 254 (105) tA. 1398kA hai / taba paMDitAcAryane sAta daphe abhiSeka karAyA thaa| (2) kavi paMcainA kahate haiM ki zAMta varNIne 1612meM kiyaa| 181-0 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [221 (3) san 1677meM maisUramahArAja cikkadevarAna oDayarake jaina maMtrI vizAlAkSa paMDitake vyayase ananta kavine kiyaa| (4) maisUra mahArAja kRSNarAja oDayara tRtIyane zAMtirAja paMDitadvArA karAyA san 1820 meN| (5) phira isI mahArAjane karAyA san 1827meM jaisA lekha naM0 223 (98) meM hai| (6) san 1871 meM abhiSeka huA jaisA iMDiyana aiMTikvarI jilda do praSTa 129 meM hai| (7) sana 1887meM kolhApurake bhaTTArakane 30000 kharca kara karAyA yaha vAta "Harvent field" of may 1887 meM chapI hai| (8) san 1909 meM jainiyoMDhArA huA / (9) san 1925meM ,, , ,, noTa-kArakalameM jo bAhUbalikI mUrti hai vaha 4 1 phuTa 5 iMca UMcI hai jisako panasAgeke jaina AcArya lalitakIrtikI sammatise vIra DiyarAnAne san 1432meM sthApitakI tathA enUrameM velagolAke cArukIrti paTTAcAryakI sammatise cAmuNDake vaMzaja tirumarAjane san 1604 meM sthApita kI yaha 35 phuTa UMcI hai| san 1646 meM caMdrabhAne kanar3ImeM kokalaDa gomaTezvara caritra banAyA hai usameM isakA varNana hai / eka gomaTasvAmIkI mUrti 20 phuTa UMcI maisura tA ke ilivaluke nikaTa zravaNaguTTapara hai jisako bhulA diyA gayA hai / vidhyagiripara jo mahAna mUrti hai usakI bAIM tarapha eka gola pASANa sarovara hai jisako lalita sarovara kahate haiN| zrIgommaTasvAmIke Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222] prAcIna jaina smAraka / abhiSekakA sarva jala isameM A jAtA hai| jaba yaha bhara jAtA hai taba pAnI maMdirake hAteke bAhara eka guphAmeM jAtA hai / jo dvArake pAsa hai / isako gullakayijjetingulu kahate haiN| zrI gommaTasvAmIkI mUrtike sAmane jo stambha sahita maMDapa hai usakI chatapara 9 acche khude hue AkAra haiN| ATha digpAla haiM, madhyameM indra hai jo zrI gomaTasvAmImeM abhiSekake liye jalakA kalaza liye hue haiM / madhyakI chatameM lekha naM0 211 hai jo kahatA hai ki yaha maMDapa bArahavIM zatAbdIke prAraMbhake anumAna maMtrI baladevane banavAyA thaa| lekha naM0 267 san 1160ke anumAna kahatA hai ki senApati bharatamayyAne zrI gomaTasvAmIke cAroMtarapha dAlAna bnvaayaa| naM0 182 (78) san 1200 ke anumAnakA kahatA hai ki zrI nayakIrti siddhAMtacakravartIke ziSya zrAvaka bAsavI seThIne hAtekI bhIta banavAI aura 24 tIrthakara sthApita kiye aura usake putroMne 24 tIrthakaroMke sAmane khir3akIdAra dvAra bnvaae|nN0 228 (103) san 1909kA kahatA hai ki mahArAja caMgalva mahAdevake mahAmaMtrI nanarAya pATanake zrAvaka ke zavanAthake putra cannabommarasane Upara taka jIrNoddhAra kraayaa| koTa yA hAtA-lekha naM0 177 (76) tathA 180 (75) jo kannar3a aura marAThImeM kramase isa bar3I mUrtike bilakula nIce donoM tarapha likhe haiM kahate haiM ki koTako gaMgarAjAne bnvaayaa| yahI bAta lekha naM0 73 (59) san 1118, 125 (45) aura 251 san 1118724 0 (90) san 1175, naM0 397 san 1179 (?) bhI kahate haiM / yaha gaMgarAnA hoyasAlavaMzI mahArAja viSNuva Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [223 InakA senApati thA / yaha koTa san 1117meM bnaavaayaagyaa| zrI gomaTasvAmIke cAroM tarapha jo koThariyAM va gherA haiM unameM saba 43 mUrtiyAM haiN| unameM se do yakSiNI kUSmAMDinIkI haiM, zeSa 24 tIrthakaroMkI haiN| kisI2 tIrthakara do do tIna tIna haiM / ye bhinna bhinna samayameM sthApita huI thiiN| inakA varNana nIce prakAra hai-- (1) kUpmAMDinIdevI 3 phuTa UMcI / dAhane hAthameM phUloMkA guccha va bAeM hAthameM phala liye hue haiM / isapara lekha naM0 185 (104) kahatA hai ki isako anumAna san 123 1meM nayakIrti siddhAMtacakravartIke ziSya zrIbAlacandradeva unake ziSya zrAvaka ketI seThIke putra vammIseThIne sthApita kI / (2) zrIcaMdraprabhu-kAyotsarga 3 / / phuTa UMcI, (3) zrIpArzvanAtha 5 phuTa UMcI 7 phaNa sahita, (4), zAMtinAtha 4 // phuTa (5) riSabhadeva 5 phuTa / lekha naM0 187 kahatA hai ki ise zrInayakIrti siddhAMtadevake ziSya zrAvaka vAsavI seThIne karIba 1180 sanke sthApita kiyA (6) neminAtha 5phuTa (7) anitanAtha 4 // phuTa (8) vAsapujya 4|| phuTa / yahAM lekha naM0 188naM0 187 ke samAna hai (9) se (12) taka vimalanAtha, anantanAtha, neminAtha aura saMbhavanAtha / pratyeka 4 phuTa UMce (13) supArzvanAtha 4 phuTa inapara tIna phaNakA sarpa hai (14) pArzvanAtha 6phutt| dakSiNakI ora-(15) saMbhavanAtha 4 // phuTa / lekha naM. 189 kahatA hai ki ise zrInayakIrti si0 ca ke ziSya zrAvaka vallaiyane san 1180ke karIba sthApita kiyA (16) se (21) taka sItalanAtha, abhinandana, caMdraprabhu, puppadaMta, munisuvrata, zreyAMsa haraeka 4 phuTa UMce (22) vimalanAtha 4 phuTa lekha naM0 190 lekha Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224] prAcIna jaina smAraka / naM0 189ke samAna (23) kunthunAtha palyaMkAsana 3 phuTa (24) aura (25) dharmanAtha aura neminAtha haraeka 4 phuTa (26) abhinandana 4 phuTa, lekha naM0 193 kahatA hai ki ise karIba san 1200ke zrInayakIrti si0 ca0ke ziSya zrIbAlacaMdradeva unake zipya zrAvaka aMkI seThIne sthApita kI / (27) zrI zAMtinAtha 4 phuTa-lekha naM0 194 kahatA hai ki ise san 1180ke karIba zrInayakIrti si0 ca ke ziSya zrAvaka rAmI seThIne sthApitakI (28) se (30)taka zrIaranAtha, mallinAtha, munisuvrata haraeka 9 phutt| pazcimakI ora(31) pArzvanAtha 6 phuTa (32) aura (33)sItalanAtha aura puSpadaMta haraeka 4 phuTa (34) pArzvanAtha 4 phuTa (35) ajitanAtha (36) sumatinAtha (37) vardhamAna / ye tInoM haraeka 4 phutt| lekha naM0 195 zrIajitanAthapara kahatA hai ki ise san 1200ke karIba nAthacaMdrake ziSya bAlacaMdradeva unake ziSya zrAvaka bhAnudeva hegar3e cuMgI aphisarane sthApitako / zrI sumatinAthapara lekha naM0 196 kahatA hai ki ise nayakIrtike zipya vidiya seThIne san 11 8 0 meM sthApitakI / zrI varddhamAnapara lekha naM0 197 lekha naM0 187ke samAna vAsaba seThIkA hai jisane 24 pratimAeM sthApita kI (38) zAMtinAtha 4 phuTa (39) mallinAtha 4 phuTa lekha naM0 198 kahatA hai ki ise san 1200ke karIba baladevacaMdra munike zipya zrAvaka kalAle nivAsI mahAdeva seThIne sthApitakI (40) kUSmAMDinI devI baiThI huI naM0 2ke samAna 1 // phuTa UMcI, isake bAeM hAthameM phala haiM va dAhane hAthameM eka bAlakake mastakapara rakkhA hai (41) zrI bAhubali 6 phuTa (42) caMdraprabhu baiThe Asana 3 phuTa yaha sapheda saMga Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / 1 [ 225 marmarakI mUrti hai / lekha naM0 201 mAravAr3I bhASA meM hai ki san 1580 meM zena vIramalajI va anyoMne sthApitakI (43) isI vedImeM eka choTI saMgamarmarakI mUrti- isa para bhI mAr3avADI lekha naM 0 202 hai / ise san 1486 meM aguzAjI jogar3ane sthApitakI / isa hAteke dvArapara donoM tarapha do dvArapAla haiM jo 6 phuTa UMce haiM / maMdira ke bAhara zrI gomaTasvAmIke ThIka sAmane eka brahmadevakA staMbha hai, Upara 6 phuTa UMcA AlAsA hai jisameM baiThe Asana brahmadeva yA kSetrapAlakI mUrti zrI gomaTasvAmI ke sAmane hai | nIce cAmuMDarAyakI mAtA guchakAyajIkI mUrti hai / ina donoMke nirmApaka rAjA cAmuMDarAya haiM- vidhyagiripara anya jina maMdira | (1) siddharavastI - eka choTA maMdira hai jisameM yahAM palpaMkAsana mUrti siddhakI 3 phuTa UMcI virAjita hai / dono ora do sundara lekha sahita stambha haiM- pratyeka 6 phuTa UMcA hai-acchI kArIgarI haiM / eka khaMbhepara lesa naM0 254 (105 ) hai yaha jaina guru paMDitAcAryakA smAraka hai jinakA svargavAsa san 1398 meM huA / isa prazastikA lekhaka saMskRta kavi arhadAsanI haiN| nIce isa meM eka zikhara sahita AlA hai jisameM eka jaina guru eka ora virAjamAna haiN| dUsarI ora unakA ziSya baiThA hai jisako guru zikSA de rahe haiM / dUsarA AlA hai usameM palyaMkAsana jaina mUrti aMkita hai / dUsare khaMbhe para lekha naM0 298 (108) hai jisameM jaina guru zrutamunikA samAdhimaraNakA smAraka hai jo san 1492 meM huA / isa prazastikA lekhaka saMskRtakavi maMgarAja hai / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ] prAcIna jaina smAraka | 1 (2) akhaMDa vAgillU - yaha Upara gommaTasvAmIke maMdirameM jAnekA dvAra hai / yaha eka hI pASANakA banA hai isako bhI cAmuMsit banavAyA thA | isa dvArake donoM tarapha do choTe maMdira haiM / dAhanI tarapha zrI bAhubalinIkI va bAIM tarapha zrI bharatanIkI mUrti kAyotsarga hai / yahAM lekha naM0 261 aura 266 kahate haiM ki ina maMdiroMko san 1930 ke karIba zrI gaMdhavimukta siddhAMtadevake ziSya zrAvaka senApati bharatezvarane banavAyA thA / lekha naM 0 267 (115) karIba san 1960 kA hai / usameM yaha bhI kathana hai aura isake Age jo sIr3hiyAM akhaMDa vAgillUko Aneko banI haiM unako bhI isI bharatezvarane banavAyA thA / isa dvArake dAhanI ora eka bar3I caTTAna hai jisako siddhera guMDa kahate haiM / isapara bahuta se zilAlekha haiM / sabase Upara palyaMkAsana kaI jinamUrtiyAM aMkita haiM / kucha nAma bhI likhe haiM / dUsare dvArakI dAhanI tarapha jisa dvArako gulakAya jI vAgilU kahate haiM, eka caTTAnapara eka strIkA citra 1 phuTa UMcA aMkita hai isako bhUlase loga cAmuMDarAyakI mAtA gulakAyanIkI mUrti kahate haiM- isa mUrtike pAsa lekha naM0 477 hai / san 1300 ke karIbakA hai jisase vidita hai ki yaha maliseThIkI putrI hai usake samAdhimaraNakA yaha smAraka hai / (3) tyAgaDa brahmadeva stambha - isameM bahuta sundara kArIgarI haiM / isake nIce se rumAla nikala jAtA hai| isako prasiddha cAmuM - DarAyane banavAyA thA | isake nIce uttarakI ora lekha naM0 281 (109) hai jisameM cAmuNDarAyakI vIratA ke kAmoM kA varNana hai / yaha lekha kucha TUTa gayA hai / dakSiNa tarapha nIceko lekha Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 227 naM0 282 (110) san 1200 kA hai jo kahatA hai ki haraDekannAne staMbhake liye yakSa banavAyA / cAmuNDarAyakA lekha bhI dakSiNa ora se prArambha huA hogA kyoMki vahAM do mUrtiyeM banI haiM eka rAjA cAmuNDarAyakI aura dUsarI unake guru zrI nemicaMdra siddhAMta cakravartI kI / gommaTasArakI saMskRta vRttimeM lekha hai ki zrI nemicaMdrane cAmuNDarAyake praznapara gommaTasAra grantha likhA thA / isa khaMbheko caugaDakhaMbhAra dAna bAMTanekA sthAna bhI kahate haiM / (4) cenannAvastI - Upara ke staMbha se kucha dUra pazcimako / isameM palyaMkAsana zrI caMdraprabhu 2 || phuTa UMce virAjamAna hai / sAmane mAnastaMbha hai / lekha naM0 390 san 1673 kA hai / ki isako seTha cenannAne banavAyA thA / barAmade meM do khaMbhe haiN| unapara eka puruSa aura strIkI mUrtiyAM hAtha jor3e aMkita haiM / ye zAyada isI seTha aura usakI seThAnI kI hoM / (2) audagalavastI yA trikUTavastI - isameM tIna koThariyAM hai / sAmane zrI AdinAtha vAeM zrI neminAtha / dAhane zrI zAMtinAtha palyaMkAsuna virAjamAna haiN| isa maMdira ke pazcima eka caTTAnapara 30 lekha mAr3avAr3I nAgarI lipimeM haiM jo uttara bhAratase Ae hue yAtriyoMke san 1841 takake haiM / (6) cauvIsa tIrthakara vastI - yaha nIceko hai / eka pASANa 2 // phuTa UMcA hai madhya meM tIna kAyotsarga mUrtiyeM haiN| cAroM tarapha 21 mUrtiyeM palyaMkAsana haiM / isameM mAravAr3I lekha naM0 313 (110) san 1648 hai ki cArukIrti paMDita dharmacandra va anyoMne sthApita kii| (7) brahmadeva mandira - bilakula nIce kSetrapAla / isake pIche Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ] prAcIna jaina smAraka | caTTAnapara lekha naM0 321 (181) hai jisase pragaTa hai ki karIba 1679 meM hirisalIke girigaur3ake choTe bhAI raMgIyane maMdira banabAyA | isa maMdira ke Upara zrIpArzvanAthajI virAjamAna hai / zravaNabelagolA grAmake mandira / (1) bhaMDAravastI - yA caturviMzatitIrthaMkara vastI / yaha sabase bar3A jinamaMdira 266 se 78 phuTa hai / bhItara eka lAIna meM 24 tIrthaMkara kAyotsarga tIna phuTa UMce virAjita haiM / tIna dvAra haiM 1 madhya dvArameM acchI nakkAsI hai / bIcameM zrIvAsapUjya haiM unake dAhane 11 aura bAeM 12 mUrtiyeM haiM / isa vastI ke sAmane mAnastambha hai jo bahuta sundara va uMcA hai / isa bhaMDAravastIko hoyasAla mahArAja narasiMha prathama ( san 1141 - 1173 ) ke khajAMcI yA bhaMDArI huchAne banavAyA thA / lekha naM0 345 (137) aura 349 (138) se yaha vastI san 1159 meM banI thI | mahArAja narasiMhane isa maMdirakA nAma bhavya cUDAmaNi rakkhA va isake liye sabane grAma dAna diyA / (2) akkana vastI - yaha maMdira hoyasAloMke DhaMgakA banA hai / isameM kAyotsarga mUrti zrIpArzvanAthakI 5 phuTa UMcI hai / isake stambha bahuta acche pAliza kiye hue halebiDake pAsa vastIhallI ke zrIpArzvanAtha maMdirake samAna haiM / zikhara bahuta sundara hai, usameM eka AlA hai jisameM palyaMkAsana jina ghamarendra sahita va kAyotsarga jina yakSa yakSiNI sahita virAjamAna haiN| sAmane kI ora zikhara meM eka palyaMkAsana jina haiM / zrIpArzvanAthakI dAhanI tarapha sundara lekha naM0 327 (124) hai jisase pragaTa hai ki isa maMdirako Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra mAnta / [ 229 san 1981 meM hoyasAla rAjA vallAla dvi0 ke brAhmaNa maMtrI caMdramaulIkI jaina bhAryA aciyakene banavAyA thA tathA mahArAjane Threat grAma isake liye bheTa kiyA / isa lekha ke Upara palyaMkAsana jina virAjamAna haiM / yahI lekha zrIpArzvanAthajI ke Asanapara naM0 331 hai va muDuDI grAmameM, jo cAmaraja pATana meM hai yahI lekha naM. 150 san 1982 hai / (dekho epigrephikA karanATikA jilda 5 ) | (3) siddhAMta vastI - yaha isaliye prasiddha hai ki isa vastIke prAkAra ke pazcimameM eka aMdherA kamarA hai vahAM kisI samaya jainazAstrabhaMDAra virAjamAna thA | kahate haiM yahIM se prasiddha mahAna graMtha dhavala, jayadhavala, mahAghavala mUr3avidrImeM lAe gae the| maMdira meM saMgamakI mUrti zrIcaturviMzati tIrthaMkarakI 3 phuTa UMcI virAjamAna hai| madhya meM zrIpArzvanAtha kAyotsarga hai aura tIrthaMkara palyaMkAsana haiN| yahAM mAravAr3I lekha naM 0 332 san 1700 karIbakA hai ki isa mUrtiko uttara bhAratake yAtriyoMne sthApita kiyA ! saM0 noTa- mAlama hotA hai ki yahAM mAtra zAstra hI rahate the / jaba zAstra bhaMDAra na rahA taba khAlI maMdira meM yAtriyoMne pratimA sthApita kI / (4) dAnazA levastI - yaha anavastIke pAsa hai| isameM paMcaparameSTIkI mUrti 3 phuTa UMcI hai / cidAnaMda kavikRta munivaMzAmyudaya (san 1680) meM lekha hai ki zrI doddadevarAjA oDayara maisUra mahArAja (san 1699 - 1672 ) rAjA oDayarane belagolA ke darzana kiye the dekhA aura isake liye madaneyagrAma mahArAjase bheTa dilAyA / ke samaya meM zrI cikkadeva taba isa maMdira ko bhI Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230] prAcIna jaina smAraka / noTa-yahAM pAsameM kAlammAvastI yA kAlI devIkA maMdira hai| jaina maThase pratidina cAvala bheje jAte haiN| (1) nagarajinAlaya-isameM kAyotsarga zrI AdinAtha 2 // phuTa uuNce| yahAM lekha naM0 335 (130) kahatA hai ki isa maMdirako hoyasAla rAjA vallAla dvi0 (1173-1220) ke maMtrI nAgadevane banavAyA jo nayakIrti si0 ca0kA zrAvaka ziSya thA / isane kaI dharmake kAma kiye the| isane kamaTha pArzvanAtha vastIkA pASANakA cabUtarA aura maMDapa banavAyA tathA lekha naM0 66 (42) kahatA hai ki isane apane guru nayacaMdrakI samAdhikA smAraka banavAyA jinakA svargavAsa sana 1176meM huA thaa| lekha naM0 326 (122) kahatA hai ki isane karIba 1200 I0 ke nAgasamudra nAmakA sarovara banavAyA jisako aba jiganakeTTI kahate haiM / (6) maMgAI vastI-yA tribhuvana cUr3AmaNi / isameM eka kaayo| mUrti zAMtinAthakI 4 // phuTa UMcI hai| tathA eka mUrti zrI varddhamAnakI bhI hai| maMdirake sAmane eka acchA khudA huA hAthI hai / lekha naM0339 (132) kahatA hai ki isako san 1305 ke karIba abhinava cArukIrti paMDitAcAryake ziSya zrAvaka vallagulAke maMgaI seThIne banavAyA thA-mUlanAyaka zAMtinAtha nahIM mAlUma hote kyoMki usapara lekha naM0 337 hai ki isa mUrtiko paMDitAcAryake ziSya zrAvaka bhImAdevIne san 1480 meM sthApita kiyA / yaha bhImAdevI devarAja mahArAnI bhAryA thI / yaha zAyada vijayanagarake rAjA devarAja prathama hai jinhoMne 1406 se 1416 taka rAjya kiyaa| Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [231 zrIvarddhamAnakI mUrtipara lekha naM0 338 hai ki isako paMDitAcAryakI zipyA va satayI zrAvikAne sthApita kiyaa| isa maMdirameM eka lekha naM0 342 (134) hai ki isa vastIkA jIrNoddhAra san 1 4 12meM jisasappAke hIriya appAke ziSya gummaTannAne karAyA thaa| (7) jaina maTha-isameM tIna vediyA haiM / bahutasI mUrtiyAM, san 1850 se 1858 takakI haiM / maThakI bhItoMpara citrakArI hai / madhyakI koTharIkI dAhanI tarapha maimUra mahArAja kRSNarAja oDayara tR0 ke dazaharA darabArakA citra hai / yaha bAta prasiddha hai' ki isa maThake svAmI cAmuMDarAyake guruzrI nemicaMdra si0 ca0 the tathA unake pahale bhI bahuta guruoMkI zreNI hogaI hai / isa maThake eka guru cArukIrti paMDita the| unake sambandhameM lekha naM0 254 (105) san 1398 va naM0 258 (108) san 1432 kahatA hai ki unhoMne hoyasAla rAjA ballAla prathama (1100-1106) ko bhayAnaka rogase acchA kiyA thaa| mahArAjane unako ballAla jIvarakSakakI upAdhi dI thii| . yahAM bahutase jaina gRhasthoMke gharoMmeM murtiyAM haiM / daurbali zAstrIke gharameM bhI haiN| kalyANI-sarovara jo grAmake madhya meM haiM isake uttara taTapara bar3A khabhoMdAra maMDapa hai usake eka khaMbhepara lekha naM0 365 hai vaha kahatA hai ki isa sarovarako maisUrake cikkadevarAjendrane banavAyA thA jinhoMne san 1672se 1704 taka rAjya kiyaa| anaMtakavikRta gomaTezvara caritrase pragaTa hai ki cikkadevarAjane apane sikke banAneke vibhAgake maMtrI annappAkI prArthanApara zurU kiyA thaa| parantu unakA Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 ] prAcIna jaina smAraka | dehAMta ho gayA taba kRSNarAja oDayara prathama (1713 - 1731) ke rAjya meM annappAne isako pUrNa kiyA / yaha cikkadevarAjakA potA thA / isa sarovarakA varNana 7 vI zatAbdI ke lekhameM bhI AyA hai ataeva yAto isakA isa samaya annappAne jIrNoddhAra karAyA yA vaha sarovara dUsarA hogA / jakkI kaTTe - bhaMDAravastIke dakSiNa choTA sarovara / isake pAsa do pASANoMpara jaina mUrtiyAM haiN| unake nIce lekha naM0 367 aura 368 haiM jo kahate haiM ki isako karIba sana 1120 ke senApati gaMgarAjA (maMtrI hoyasAla viSNuvarddhanakA ) ke bar3e bhAIkI bhAryA jakkI mavvene jo senApati voppakI mAtA thI banavAyA / yaha devI zrI zubhacaMdra siddhAMtadevakI ziSyA zrAvikA thI / isa devI kI prazaMsA lekha naM0 117 (43) san 1923 meM bhI haiN| isameM gaMgarAjA aura usake tathA devIke guru zubhacaMdra si0 de0 kA smAraka hai / dUsarA kAma isa devIkA yaha hai ki isane belagolAse 3 mIla mAnegrAmameM eka jina maMdira banavAyA thA jo aba dhvaMza ho gayA hai / yaha bAta usa grAmake lekha naM 400 meM bhI hai / cennAkA sarovara - cainannAne yaha sarovara banavAyA / isIne bar3e pahAr3a para eka jaina maMdira banavAyA thA / lekha naM0 390 ke anusAra yaha sarovara sana 1673 meM banA thA / lekha naM0 369 375, va 488, 490 bhI isI bAta ko kahate haiM / nikaTavartI grAmoMke maMdira | (1) - jinanAthapura - yaha belagolAse uttara 1 mIla hai / lekha naM0 388 ke anusAra isa grAmako rAjA viSNuvarddhana ke senA - Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [233 .. pati gaMgarAjAne san 1117 meM vasAyA thaa| yahAM zrI zAMtinAthasvAmIkA maMdira hoyasAla DhaMgakI kArIgarIkA bahuta bar3hiyA namUnA hai| pratimA zAMtinAthasvAmIkI bahuta bar3hiyA hai / yaha 5 // phuTa UMcI hai / yahAM cAra sundara khambhe haiM jinameM mahIna kAma hai| saba maisUrabharameM maMdira darzanIya hai| bAharakI bhItoMmeM bahutasI jaina mUrtiyAM haiM va yakSa yakSiNI bhI haiN| zAMtinAthanIke Asanapara lekha naM0 380 se vidita hotA hai ki isa maMdirako senApati vizuddhekavAMghava recI mayya ne banavAyA thA aura sAgaranaMdI siddhAMtadevakI bheTa kiyA thA / epigrAphikA karaNATikA jilda 5 vImeM ArasIkerIkA lekha naM0 77 lA : 122- kahatA hai ki yaha pahale kalacUrI rAjAoMkA senApati thA phira hoyasAla rAjA vallAlahi (11731220) kI zaraNameM Akara rahA / yaha maMdira bhI karIba 1220 kA banA hai| navaraMgake eka khaMbhepara lekha naM0 379 kahatA hai ki isa vamtIkA jIrNoddhAra san 1632meM pAleja padumannAne karAyA thaa| (2) aregala vastI-grAmameM pUrva eka dUsarI vastI hai jo zAMtinAtha vastIse purAnI hai / purAnI mUrti khaMDita hogaI hai vaha eka sarovarameM par3I hai, mAtra usakA chatra zilAlekha naM0 3848 (144) tA0 1135ke pAsa hai jo maMdirake dvArake dAhanI ora hai / aba yahAM eka sundara saMgamamarakI zrIpArzvanAthakI mUrti 5 phuTa UMcI hai| pAsameM gharaNendra padmAvatI 2 // phuTa hai / lekha jopArzvanAtha mUrtipara hai usase pragaTa hai ki ise belagulAke bhunavalaiyAne san 1889meM sthApita kraayaa| jaina samAdhi sthAna-grAmake dakSiNa pazcima samAdhi maMDapa Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smAraka | 234 ] yA zilAkUTa hai / yaha pASANa varga hai 4 phuTa caur3A va 5 phuTa UMcA hai / isa para lekha hai jo kahatA hai ki belI gumbAke nemicaMda paMDita jo darabArI guru the unake ziSya va bAlacandra devake putrane 1213 meM samAdhimaraNa kiyA tathA ise vairojAne banavAyA tathA isameM yaha bhI hai ki kisI kAlavve strIne san 1214meM samAdhimaraNa kiyA, zAyada yaha Uparake puruSakI strI ho / choTI pahADI ke pazcima tAvarakerI sarovara ke uttara eka caTTAnapara lekha naM0 362 (142) hai yaha kahatA hai ki yahAM sAdhu cArukIrti paMDitane san 1643 meM samAdhimaraNa kiyaa| dUsarA lekha naM0 64 (49) kahatA hai ki jainAcArya devakIrtipaMDitakA samAdhimaraNa 1963meM huA tathA yaha bhI kahatA hai ki dAnazAlAkA nirmApana huA hai / - (2) grAma hale belagolA - zravaNabelagolAse uttara 4 mola / yahAM hoyasAla DhaMgakI eka dhvaMza jaina vastI hai isameM kAyotsarga jaina mUrti 2 || phuTa UMcI hai tathA eka mUrti pArzvanAthakI bhI kAyotsarga phaNasahita 9 phuTa UMcI hai / chatapara ATha digpAla bane haiM / epigraiphikA karNATikA jilda 5 meM cAmaraNapATanakA lekha naM0 148 san 1094 kahatA hai ki hoyasAla rAjA viSNuvarddhana ke pitA erayaMgane jainAcArya gopanandIkI sevAmeM ecanahalI aura belagolA 12 vasatiyAMke jIrNoddhAra ke liye diyA / gopanaMdI gurukI prazaMsA lekha naM0 69 (55) san 1100 meM bhI hai / yahAM eka khaMDita jainamUrti grAmake madhya sarovara ke pAsa virAjita hai / (3) grAma sAne hallI - belagolAse 3 mIla / yahAM dhvaMza Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [235 jaina maMdira hai jisako gaMgarAjAke bar3e bhAIkI strI jakkImavvene 1120 meM banavAyA thaa| zravaNabelagolAke zilAlekha / yahAM abataka 500 lekha nakala kiye gaye haiN| (1) cikkaveTa-para 1se 174 taka, 408 se 475 taka va 491-492 haiN| (2) doddAveTapara-175 se 326 va 476 se 479 va 495se 499 taka haiN| (3) grAmameM-327se 377 taka, 480 se 490 taka, 493--494, 500 / (4) nikaTake grAmoMmeM 378se 407 taka (pahalI pustakameM mAtra 144 hI lekha the) ina 500meM 45 nAgarI lipi, 17 mahAjanI, 11 grantha aura tAmIla eka vahelutta, zeSa saba kanar3I bhASAmeM haiN| zrIbhadrabAhu aura mahArAja candragupta sambandhI lekh| , choTe parvatakA nAma caMdragiri va usapara vastIkA nAma caMdragupta vastI mahArAja caMdraguptake nAmase prasiddha hai| isIpara bhadrabAhu guphA bhI hai / guphAmeM jo lekha naM0 166 (71) karIba 1100 kA hai vaha zrIbhadrabAhukI caraNa pUnAke liye hai / (2) sariMgApATanake pAsa kAverI nadIke uttara lekha naM0 147 va 148 san 900 ke karIba haiN| unameM ina donoM mahAtmAoMkA varNana hai / (3) yahAMkA lekha na0 31 (17-18) karIba san 650 kA / isameM inakA ullekha hai tathA yaha bhI likhA hai ki jo jainadharma usa samaya apane Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236] prAcIna jaina smAraka / aizvaryapara thA usakA pracAra zrImuni zAMtisenane kiyA / (4) naM0 67 (54) san 1129 isameM hai ki muni caMdraguptakI sevA banake devoMne kI / (5) naM0 64 (40) san 1163-isameM bhadrabAhu zrutakevalI va unake zipya muni caMdraguptakA kathana hai / (6) naM0 258 (108) tA0 1432 kathana hai ki devoMne zrIbhadrabAhu aura caMdraguptako namana kiyaa| sAhityameM (1) zrIhariSeNakRta bRhat kathAkoSa jo 931 sanameM racA thA ina donoMkA varNana karatA hai| (2) bhadrabAhu caritra anaMtakIrtike zipya ratnanaMdIkRta 15 vIM zatAbdIkA bhale prakAra donoMkA itihAsa batAtA hai / (3) cUr3AmaNi kRta munivaMzAbhyudaya san 1680 yahI batAte haiN| ___ (4) devacaMdrakRta rAjAvalI kathA ( san 1838 ) meM yahI varNana hai--- / Jainism and early faith of Asoka by Dr. Thomas nAmakI puskame likhA hai " Testimony of Alagasthene's would likewise seen to imply that Chandragupta submitted to devotional tenets of Sramans as opposed to doctrines of Brahmans." "Asoka was Jain at first. " " Successors of Chandragupta were Jains." _yUnAnI elacI magasthanIjako yaha pramANa thA ki caMdragupta brAhmaNoMkI zikSAke viruddha zramaNoMke siddhAMtoMkA bhakta thA / azoka pahale jaina thA / caMdraguptake pIcheke rAjA jainI the| azokake zilAke lekhoMmeM jaina mata pragaTa hai / abula phajala AIne akabarImeM kahate haiM ki azokane kAzmirameM jainadharma sthApita kiyaa| rAjataraMgi NImeM bhI likhA hai ki azokane kAzmIrameM jinazAsanakA pracAra kiyaa| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [237 saMskRta nATaka mudrArAkSasase pragaTa hai ki candraguptake samaya jaina loga UMce 2 padAdhikArI the / usake maMtrI cANakyaneM eka jainIko rAjyadUta niyata kiyA thaa| caMdragupta rAjyapara san I0 se 322 varSa pahale baiThA thA tathA usakA rAjya san I0 se 298 varSa pahale taka rahA jaba usakI Ayu 50 varSakI thI phira kahIM usake maraNakA kathana nahIM likhA hai / usake pichale jIvanakA itihAsa na milanA isa bAta kA sabUta hai ki vaha sAdhu hogae the / zrI bhadrabAhuke svarga jAne ke pIche 12 varSataka muni caMdragupta jIvita rahe / unakA samAdhimaraNa 62 varSakI AyumeM huA thA / yaha bhI bAta pramANita hai ki dakSiNa aura uttara maisUra meM mauryokA rAjya thA | azokakA zilAstaMbha mAskI (nijAma sTeTa) va maisUra ke cIta - laga hai yahI isakA ucita pramANa hai / prAcIna tAmIla sAhitya meM kathana hai ki mauryone dakSiNa bhArata meM hamalA kiyA thA / zilAlekha naM0 225 zikArapura (E. C. V.) kahatA hai ki kuntaladeza jisameM pazcima dakSiNa va maisUrakA uttara bhAga garbhita hai naMndoMke zAsana meM thA / " zravaNabelagolAke lekhoMmeM " gaMgavaMza kA ullekha / (1) lekha naM 0 419 pArzvanAtha vastIke pAsa san 8 10 kA yaha sabase purAnA gaMgavaMzI lekha hai| isameM rAjA zivamAra dvi0kA varNana hai / (2) naM0 394 san 884 - grAma kavvalu annA maMdira ke pAsa- sattyavAkya rAcamalla paramAnaMdI dvi0 ke rAjyameM mahiyara buvaiyAkA patra vitiyayata lar3A aura marA / pASANapara dasa vIrakI marti Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238] prAcIna jaina smaark| banI hai ki isane zatrukA mastaka khaDagase kATA, pazuoMko bacAyA, dUsarI tarapha yaha bhI citra hai| (3) naM0 138 (60) san 94 0ke karIba / bAhubali vastIke pAsa / isameM gaMgarAjakumAra gaMgavaja yA rAkSaNamaNikA varNana hai / yaha lekha kahatA hai ki gaMgavaja aura vahega tathA koneyagaMga va anyoMse yuddha chir3a gayA / usa samaya rAjyabhakta aura vIra boyiga bhayAnaka yuddhameM marA / (4) naM0 139 (11) san 950 ke karIba / choTe parvatapara bAhubali vastIke pAsa / isameM eka vIra strIkA varNana hai / zrImatI saviyabbe sardAra vAyikakI kanyA va dhorAke putra loka vidyAdhara yA udaya vidyAdharakI strI thii| jaba isakA pati yuddha karaneke liye gayA taba yaha bhI patike sAtha yuddhako gaI aura ghor3epara car3hakara khaDaga le yuddha karane lgii| usImeM isakA prANAMta huaa| lekhake Upara usakI mUrti banI hai ki ghoDepara car3hI hai, talavAra hAthameM hai va usake sAmane eka AdamI hAthIpara hai jo usako zastra mArarahA hai| saM0 noTa-ina lekhoMse jaina zrAvikA va zrAvakoMkI vIratAkA acchA pramANa milatA hai| (6) naM0 150 san 950 brahmadeva vastIke dvArakI dAhanI ora-isameM gaMgavaMzake aizvaryakA acchA varNana hai / rAnA eraMgaMga yA erayappAkA putra narasiMha thA yaha rAjyakA mahAmaMtrI thaa| isake jamAIkA putra nAgavarmA thA jo vastarAna aura bhAgadattake samAna thA usane yahAM samAdhimaraNa kiyA / (6) naM0 59 (38) san 974 kUge brahmadeva staMbhapara Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa maisUra praant| [239 cAritravIra gaMgavaMzI mArasiMha-isameM kathana hai ki rAnA mArasiMha sattyavAkya koMgunIvarmA dharma mahArAjAdhirAjA bar3A vIra thA / isane rASTrakUTa mahArAja kRSNa tR0 kI orase uttara prAMtako vijaya kiyA isaliye isa mArasiMhako gurjaroMkA rAjA kahate the / isane kRSNa tR0ke bhayAnaka zatru allAhakA ghamaMDa cUra kiyaa| viMdhyavAsI kirAtoMko bhagAyA, mAnyakher3ameM kRSNA nR0kI senAkI rakSA kii| rASTrakUTa rAjA indracaturthakA rAjyAbhiSeka kraayaa| pAtAlamallake choTe bhAI vajjAlako harAyA / banavAsIke adhikArIko pakar3akara usapara adhikAra kiyA, isane mathurAvAsI rAjAoMse vinaya prApta kiyA, nolamba rAjAoMko naSTa kiyA / isIse isakI upAdhi nolambakulAMtaka pdd'ii| isane u gIkA kilA liyaa| sAvara sardAra nAraMgIko mArA, cAlukya rAjakumAra rAnAdityako hraayaa| isane tApI, mAnyakher3a, gonUra, banavAsIkI uDUMgI va pAmasI kilekI lar3AiyoMko jItA / jainadharmakI zikSAko sthira kiyA / bahutase sthAnoMpara ninamaMdira va mAnastaMbha banavAye / " Maintained doctrine cis Doctrine, erected temples and main stambha at many places." ___ aMtameM rAjya chor3akara isane tIna dinakA sallekhanA vrata lekara zrIajita bhaTTArakake caraNoMmeM baMkApura (dhAravAr3a ) ke bhItara samAdhimaraNa kiyA / isakI upAdhiyAM nIce prakAra thiiN| " gaMgacUr3AmaNi, nolamghAtaka, guhiyagaMga, caladuttaraMga, maMDalIka trinetra, gaMgavidyAdhara, gaMgakaMdarpa, gaMgavaja aura gaMgasiMha / " koragar3hakA lekha bhI jo san 971 kA hai kahatA hai, ki isane ucchaMgIke kileke liye rAjAdityake sAtha yuddha kiyA / kuDalUrake Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ] prAcIna jaina smAraka / tAmrapatra san 963 bhI kahate haiM ki jaba kRSNa tR0 ne azvapatike vijaya karaneko uttarapara car3hAI kI taba isane mArasiMhako gaMgavADIkA adhipati banAyA / isIke pIche prasiddha rAjA rAjamalla dvi0 * hue haiM / ina hI ke maMtrI aura senApati prasiddha cAmuMDarAya the (caritra rAjA cAmuNDarAya) jisane zrI gomaTezvarakI pratimAkI pratiSThA vidhi karAI / naM0 281 (109) lekha cAmuNDarAyake guNoMkA varNana karatA hai / yaha brahma kSatriya kulakA thaa| mahArAja iMdrakI AjJAse va apane hI svAmI jagadeka vIra rAjamallakI AjJAse isane senAko lekara pAtAlamallake choTe bhAI vajvaladevako vijaya kiyA / nolamba rAjA aura rAjA ravasiMhase yuddhakara usakI senAko bhagAyA / isake svAmI jagadekavIra rAjamallane isakI bahuta prazaMsA kI hai / mahArAja caladaMka gaMgane gaMgarAjya balAtkAra chInanA cAhA thA unakI ceSTAko isane rada kiyA / isane rAcayyA zatruko mAra DAlA / isane nIce likhe pada jina 2 kAraNoMse pAe unakA kathana isa prakAra hai (1) samara dhuraMdhara - jaba cAmuNDane vajvaladevako harAyA / (2) vIra mAMDa - kAlamba yuddha meM saphala huA / (3) raNa rAjasiMha - ucchaMgoMke kilemeM isane rAjAditya ke sAtha vIratA se yuddha kiyA / (4) vairI kulakAladaMDa - jaba isane vAgapura ke kilemeM tribhuvanavIra ko mArA thA / (5) bhuja mArtaMDa - rAjA kAmake kilemeM isane yuddhakara DAMba rAjA, vAsa, sIvara aura kunakAdiko harAyA / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 241 (6) samara parazarAma - jaba isane mudrAcaya yA caladaMgagaMga yA gaMga bhaTTako saMhAra kiyA - jisane cAmuNDake choTe bhAI nAgavamakA vadha kiyA thA / (7) satya yuddhiSThira - yaha cAmuNDarAya bar3A satyavAdI thI / kabhI haMsI meM bhI jhUTha nahIM bolatA thA / yaha bar3A sAhitya premI thA / isane kar3I meM cAmuNDarAya purANa san 978 meM likhA- usakI prazasti meM likhA hai ki isakA svAmI jagadekavIra haiM va guru zrI ajitamena muni haiM / (saM0 noTa - yaha bAta prasiddha hai ki isane saMskRta cAritrasAra jaina graMtha va zrIgomaTasArakI karnATakI bhASA meM TIkA likhI isIke Uparase kezavavarNIne usakI saMskRtavRtti likhI / cAmuNDarAvane dezI yAne karNATakI bhASA meM gomaTasArakI TIkA likhI, yaha bAta gomaTasAra karmakAMDakI nIce likhI gAthAoMse pragaTa hai / rAjA cAmuNDarAya ke praznake vazase hI zrIneminAtha siddhAMta cakravatIne gomaTasAra grantha likhA thA--- jAM guNA vissaMtA gaNaharadevAdi iDDi pattANaM / so ajiyasega gAho jassaguru jayau so rAo // 968 // bhAvArtha - jinake bhItara gaNadhara devAdi Rddhi prApta muniyoMke samAna guNa vasate haiM aise zrIajita senanAtha jisake guru haiM vaha rAjA jayavaMta ho siddhaMtu daya taduggaya Nimmala varaNemicandakarakaliyA / guNa rayaNa bhramaNaM himai velA marau bhuvaNayalaM / 967 // bhAvArtha - jisakI buddhi rUpI velA yA taraMga siddhAMta rUpI udayAcala parvata se udaya prApta nirmala nemicandra AcArya rUpI caMdra 16 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242] prAcIna jaina smaark| mAkI vacana rUpI kiraNase vRddhiko prApta huI hai aisA guNa rUpI ratnoMkA samudra cAmuNDarAya rAjA hai| usakI buddhi rUpI taraMga jagatameM vistArako prApta hove / / 7 gommaTasaMgahasuttaM gommaTa siharubari gommaTajiNo ya / gommaTagaya viNimmiya davikhaga kukkuDa jiNo jayau // 968 // bhAvArtha-gommaTasAra saMgraharUpa sUtra jayavaMta ho |tthaa gommaTa ziSarapara cAmuMDarAya rAjAse nirmApita jinamaMdirameM virAjamAna eka hAtha pramANa iMdranIlamaya neminAtha tIrthakarakA pratibimba so jayavaMta ho tathA cAmuNDarAya rAjAkata jagatmeM prasiddha dakSiNa kukkuTa jinakA pratibimba jayavaMta ho jeNa viNimmiya paDiyAvaya gaM savvada siddhi devahiM / savvaparamohijogihiM didaM so gommaTo jayau // 9.79 / / bhAvArtha-jisake dvArA nirmApita jina pratimAkA mukha (zrI gommaTasvAmI pratimA) sarvArthasiddhike devoMdarA va sarvAvadhi paramAvadhidhArIyogiyoMke dvArA dekhA gayA so rAjA cAmuNDagaya jayavaMta ho| vajayaNaM jiNa bhavana Igiya bhAraM suvaNNakalamaM tu / tihuvaNa paDimANika jeNa kayaM jayauso gao // 9.70 // bhAvArtha-jisane aisA jina maMdira banavAyA jisakA pITha baMdha vaja samAna, va jisakA prAgbhAra ISat hai va suvarNamaI jisake kalaza haiM va tIna bhuvanameM jo upamA yogya hai so rAjA jayavaMta ho| jeNubbhiyathaM bhuvari malakkhatirITamga kirnnjldhoyaa| silANasara pAyA so gao gommaTo jayau // 9.71 // bhAvArtha-jisane maMdirameM aisA staMbha banavAyA hai usapara yakSa haiM unake mukuTakI kiraNarUpI jalase siddhoMke zuddha Atmapradeza Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra prAnta / [243 rUpI caraNa dhoe gae haiM so rAjA cAmuMDarAya jayavaMta ho / gommaTa sutta lihaNe gommaTagayeNa jA kayA desI / so rAo ciraM kAlaM NAmeya va vIra mattaDI // 972 // bhAvArtha-gommaTasAra granthake mUtra likhanemeM nisa gommaTarAjA dvArA dezI bhASA kI gaI so vIra mArtaDarAjA cirakAla jayavaMta ho| cAmuNDarAyane rAjA mArasiMhake nIce bhI kAma kiyA thA / bahutase zilAlekhoMmeM inako rAyake nAmase likhA hai| (7) lekha naM0 345 (135) san 1159 bhaMDAra vstiimeN| kahatA hai ki rAjA mallaka maMtrI rAya jaina dharmakA bar3hAnevAlA huaa| viSNuvaInake maMtrI gaMgarAnA va usake pIche nArasiMha prathamake maMtrI hullAne bhI isI bhAMti dharmavRddhi kii| (8) lekha naM0 73 (54) san 1.118 zAsana vastI / (9) ,, ,, 125 (45) ,, ,, bar3e parvatapara brahma deva va maMDapake pazcima / (10) ,, ,, 251 san 1118 // (11),, ,, 397 ,, 1179 sAnenavastI hallIgrAma / ye cAroM lekha batAte haiM ki gaMgarAjA prasiddha cAmuNDarAyase 100 guNA adhika puNyavAna 5 prasiddha thaa| (12) naM0 154 san 1000 caMdragiripara brahmadeva maMdirapara / isameM yAtrI subha karayyAkA nAma hai jo rAjArAcamalla dvi0kA munIma ( Accountant ) thaa| (13) naM0 121 (67) tA0 995 jo cAmuNDarAya vastI meM pArzvanAthajIke Asanapara hai ki cAmuNDarAyake Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244] prAcIna jaina smAraka / putra jinadevAnane jo zrI ajitasenakA ziSya thA belagolAmeM jinamaMdira bnvaayaa| (14) naM. 378 san 1015 jinanAthapura zAMtinAtha vastImeM kahatA hai ki goyanaMdi AcArya ne jainadharmakI bahuta prabhAvanA kii| (16) naM0 67 (54) san 1129 pArzvanAtha vastIke stambhapara ki gaMgarAjAne zrIvijayakI pratiSThA kii| isImeM gaMgoMke vaMza sthApanameM AzIrvAda denevAle muni siMhanaMdikA varNana hai| isameM koMganIvarmA gaMgarAjAkI yaha vIratA batAI hai ki isane eka talavArase pASANake khaMbheko kATa DAlA thaa| (17) naM0 345 (137) 1159 / bhaMDAra vastI, kahatA hai ki kellanagiri grAmako gaMgoMne vasAyA thA jahAM hullAne kaI mina maMdira banavAye / 18) naM0 397 san 1179-sAnanahallIgrAmameM-kahatA hai ki siMhanaMdi muni gaMgarAjyake dakSiNa meM saMsthApaka the| (19) na0 387 (South Indian Insp. II) hastimalla kRta udayena dirama dAnapatra kahatA hai ki gaMgavezane siMhanaMdI munise AzISa paaii| (20) kuDalarake lekhoMmeM (M. A. R. for 1921) mArasiMhakA kathana hai usameM bhI hai ki siMhanaMdi AcAryakI kapAse koMgunIbarmA yA mAdhavane bala prApta kiyA thA / 121) zibhogAkA naM. 4 (E. C. VII.) va nagarakA naM0 35 va 26 (E. C. VIIL) kahate haiM ki siMhanaMdike pratApase yahAM gaMgarAjya sthApita huA / zrI gaummaTasArakI saMskRta prAcIna Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [245 TIkAmeM bhI yaha kathana AyA hai ki siMhanaMdi munikI kapAse gaMgavaMzakI unnati huii| sa noTa-Uparake kathanase vidita hogA ki gaMgavaMzI gajA jainI the / inameM jaina zAstrAnusAra Adarza gRhasthake lakSaNa the| ye vora, yuddhakuzala, rAjya prabandhaka, vidvAna, tathA dharmAtmA the| cAmuMDarAjA va gaMgarAjAkI vIratA, yuddhakuzalatA va dharmajJatA dhyAnameM lene yogya hai / (2) rASTrakUravaMzakA varNana belagolAke zilAlekhoMmeM / (1) naM0 35 (24) san ( 0 0ke karIba pArzvanAtha vstiipr| yaha isa vaMzakA sabase prAcIna lekha hai / isameM rAjakumAra raNAvaloka kambayyAke rAjyakA varNana hai / yaha dhruvakA putra thA va isakA bar3A bhAI goviMda tR0 thA / jaba dhruvane zivamArako kaida kara liyA thA taba yaha kambayyA gaMga rAjyakA prabaMdhaka thA / (68) hegar3e devanakoTakA lekha naM0 93 bhI kahatA hai ki yaha yahAM rAjya karatA thA / aisA hI lekha naM0 61 nelamaMgala (E. C. IX) kahanA hai| (2) naM0 133 (57) san 982 gandhavArana vastIke sAmane eka stambhapara / isameM indra caturthakI prazaMsA bharI huI hai| isane yahAM zravaNabelagolAmeM san 982meM samAdhimaraNa kiyA thaa| yaha kRSNa tRkA potA thA, gaMga gaMgeya (buDaka)kI kanyAkA putra thA aura rAjacUDAmaNikA jamAI thA / isa jaina vIra zrAvakako nIce pramANa upAdhiyAM thIM (1) rAikaMdarpa, (2) rAjamArtaDa (3) caladaMkasAra (4) caladAggalI, (5) kIrtinArAyaNa (6) elevavedenA (7) gedegalAbharaNa (8) bIra ravIra / naM. 67 (54) san 1129 isameM do rASTrakUTa rAjAoMkA varNana hai-sAhasatuMga aura kRSNa / isa sAhasatuMgakI sabhA aka Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246] prAcIna jaina smAraka / laMkadeva jainAcAryane apanI vidvattAkA prabhAva batAyA thaa| sahasatuM. gakA nAma daMtidurga bhI thaa| (3) cAlukyavaMzajoMkA zravaNabelagolAke lekhoMmeM varNana / (6) naM0 698 (65) san 1100 kahalevastIke dvArake khaMbhepara / isameM kathana hai ki guNacaMdra jayasiMha prathama mallikA modazAMtisA upAdhidhArIkA pUjaka thaa| isameM yaha bhI hai ki cAlukyoMkI rAjyadhAnImeM vAsavacaMdra bahuta prasiddha hue unako bAlasarasvatIkI upAdhi milI thii| (2) naM0 67 san 11.9 kahatA hai ki rAjA jayasiMha prathamane zrI vAdirAjasvAmI jainAcAryakI pratiSThAkI tathA unako rAjA ahavamalla (1 0 42-- 1068)kI sabhAmeM "zabda caturmukha'kI upAdhi milI thii| (4) hoyasAlavaMzajoMkA lekhoMmeM kathana / naM0 132 (56) tA 1123 gaMdhavAraNavastI, 143 (63) tA0 1131 tIsarA staMbha gaMdhavAraNavastI, naM0 384 (144) tA0 1135 aragalavamtIke dvArakI dAhanI tarapha / inameM hoyasALa vaMzAvalI rAjA vinayaDhityase viSNubarDana taka dI huI hai| lekha naM0 345 (137) san 1154 va naM0 349 (138) tA0 1159 bhaNDAra vastI / inameM bhI vaMzAvalI vinayadityase narasiMha prathama taka dI hai| naM0 327 (124) sana 1181 akanavastI va naM0 335 (130) san 1195 nagara jinAlaya / inameM vinayadityase vallAla dvi0 taka vaMzAvalI hai| Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [247 ___naM0 67 (54) san 1129 kahatA hai ki binayaditya jainAcArya zAMtidevakI kRpAse eka mahAna zAsaka huA tathA naM0 143 kahatA hai ki usane jaina maMdira aura sarovara banavAye / vinayadityakA putra erayaMga thaa| lekha naM0 327 aura 345 meM kahAgayA hai ki yaha cAlukyoMkA dAhanA bAhu thA / naM0 349meM kahA hai ki isane mAlavAjhA dhAranagara vidhvaMza kiyA, coloMkI senAko bhagAyA, cakragatako naSTa kiyA, kaliMga dezako dhvaMza kiyaa| isakI bhAyA ecaladevI thI jisase tIna putra hue-(1) vallAla prathama (2) viSNuvardhana aura udayAditya / naM. 137 san 1117 tirinIvastI kahatA hai ki mahArAnake darabArake vyApArI jainadharmake pake zraddhAnI poyasAla seThI aura nemIseThI the, inakI mAtA kramase mAcI kavve aura zAMti kabve thI jinhoMne bhAnukIrti AcAryakA upadeza pAyA thA tathA caMdragiripara tirinI vastI bnvaaii| caritra gaMgarAjA / lekha naM0 388 kahatA hai ki khAmI drohadharaha gaMgarAjAne belagokAke pavitra sthAnapara jinanAthapura vasAyA / lekha naM0 73 (59) san 1118 zAsanavastI, naM0 125 (45) eradukaTTevastI naM0 240 (90) gomaTezvara maMdira, naM0 251 brahmadeva maMDapa, naM0 384 (144) eraggulevastI jinanAthapura, naM0 39, san 1119 sAmanahallI grAma-mahArAja viSNuvaInake rAjyameM jainadharmI gaMgarAjA senApatikI yogyatA aura vIratAko batAte haiN| inameM isakI vaMzAvalI isa bhAMti hai| 2) san 1 gomaTeyara mAninAthapura, Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ] prAcIna jaina smAraka | kauDinya gotradhArI nAgavarmA } mAra bhAryA mAkanavve ' ecA - yA budhamitra bhAryA hocikambe | isakA saMrakSaka hoMsAlagajA nRpa kAma thA 1 gaMgarAjA cammA cAmRpa lekha naM0 118 (44) san 1920 cAmuNDarAyavastI meM gaMgarAjAkI upAdhiyeM haiM / (1) mahA sAmantAdhipati, mahA pracaMDa daMDanAyaka jinadharmaratna - isa gaMgarAjA ke pitAke guru kurga meM mulatRravAsI zrI kanakanaMdI AcArya the | usakI vIratA ke kAma ye haiM- (1) konnagalapara cAlukyakI senAko vijaya karanA, (2) talakADa, koMgu va girIko le lenA, (3) narasiMhakA vadha, (4) gaMgamaMDalako lekara mahArAja viSNuvarddhana ke vazameM lAnA, (5) coloMko harAnA / yaha mUlasaMgha kuMdakuMdAnvayakA prabhAvaka thA / yaha dezIyagaNa pustakagacchake kukkuTAsana maladhArI devake ziSya zubhacaMdra siddhAMtadevakA ziSya zrAvaka thaa| isane gaMgavAr3Ike sarva jaina maMdiroMkA jIrNoddhAra kiyA / isane zrI gommaTadeva ke cahuMora koTa banavAyA / cAmuMDarAya ke pIche yahI jaina dharmakA pravarddhaka thA / After Chamundrai he was cheif promoter of Jain doctrine. isa gaMgarAjAne mahArAja viSNuvarddhana se parama nAmakA grAma lekara una maMdiroMke liye use diyA jinako usakI mAtA pocaladevI aura usakI strI lakSmIdevIne banavAe the / lekha naM0 240, 251 va 397 kahate haiM ki jaba usane talakADapara vijaya prApta Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra mAnta | [ 249 kI taba usane goviMdavADI grAma pAyA jise usane zrI gommaTasvAmIkI pUjAke liye dAna kiyA / donoM grAmoMke dAna apane guru zrI zubhacandra siddhAMtadeva ke caraNa dhokara kiye gae the / paramagrAmake dAnako gaMgarAjake putra ecIrAjA senApatine punaH sthira kiyA / naM0 127 (47) eradra kaTTe vastIpara yaha jainAcArya zrI meghacaMdra traividhadeva ke san 1915 meM samAdhimaraNake smArakakA lekha hai jisako zrI meghacaMdrake ziSya prabhAcaMdra siddhAMtadeva ke upadezase gaMgarAjA aura usakI strI lakSmIdevIne sthApita kiyA / naM0 74 (66) tA0 1117 - zAsanavastI ke AdinAthajIkI siMhapITha para likhatA hai ki gaMgarAjAne iMdrakula gRha yA zAsanavatIko banavAyA / lekha 70 (64) kaTTalevastI san 1918 - gaMgarAjAne apanI mAtA pocavveke liye maMdira banavAyA / naM0 130 (53) era dukaTTe vastI - lakSmIdevI ziSyA zrI zubhacaMdrane maMdira banavAyA / isameM lakSmIdevIko celanIkA dRSTAMta diyA gayA hai| * naM0 129 (49) eradukaTTevastI - staMbha para isameM rAjya vyApArI cAmuNDakI bhAryA dematIke samAdhimaraNakA kathana hai jo san 1920meM huA taba yaha gaMgarAjAkI strI lakSmIdevIkI bahana thI / lakSmIdevIne smAraka banavAyA / lekha naM0 118 (44) cAmuNDarAya vastI kahatA hai ki gaMgarAjAkI mAtA pocikavvene belagolApara jinamaMdira banavAye / antameM san 1120 meM samAdhimaraNa kiyA / isa smArakako prabhAcandra si0 devake ziSya zrAvaka cAvarA Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 ] prAcIna jaina smAraka / jAne likhA tathA hoyasAlAcArIke putra vardhamAnAcArine aMkita kiyaa| naM0 128 (48) eradukaTTe vastI kahatA hai ki gaMgarAjAkI bhAryA lakSmIdevIne san 1921 meM sallekhanA yA samAdhimaraNa kiyA / naM0 117 (43) cAmuNDarAya vastI kahatA hai ki zrIkuMdakundAnvayI guru zubhacaMdrakA samAdhimaraNa san 1923 meM huA / isa lekhameM gaMgarAjAkI bar3e bhAIkI strI jakkanavvekI prazaMsA hai / naM0 367 jakkIkaTTe sarovara ke taTa caTTAnapara eka jaina mUrtike nIce - yaha kahatA hai ki senApati bodhadevakI mAtA jakkanavvene mokSatilaka vrata pAlA aura yahAM jaina pratimA khudavAI | naM0 368 kahatA hai ki usane sarovara banavAyA / naM0 400 kahatA hai ki usane sAhAlI meM RSabhadevakI mUrti san 1120 ke karIba sthApita kI | naM0 384 (144) san 1939, jinanAthapurake eragalara vastIpara / isameM hoyasAlavaMzAvalI vinayadityase viSNuvarddhanataka dI hai tathA gaMgarAjAkI vaMzAvalI batAI hai / isameM kathana hai ki gaMgarAjAke bar3e bhAI vammA senApatikI bhAryA bAganavve thI jo AcArya bhAnukIrtikI ziSya zrAvikA thI / inakA putra ecA thA jisane kopana, belagolA va anyasthAnoMmeM jina maMdira banavAe tathA samAdhimaraNa kiyA taba gaMgarAjAke jyeSTha putra bappA senApatine ecAkA smAraka sthira kiyA aura usake banAe maMdiroMke jIrNoddhAra ke liye zrI zubhacaMdrake ziSya mAdhavAcAryakI sevAmeM bhUmiyeM bheTakIM / naM0 120 (66) cAmuNDarAya vastI - neminAthajIke siMhapITha para - san 1138 - gaMgarAjAke putra ecanane trailokya raMjana yA bappana caityAlaya banavAyA jisakI mUrti aba cAmuNDarAya vastImeM hai / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [251 ____ epipraiphikA karNATikA jilda pAMcavImeM velUrake lekha naM. 124se hama mAlUma karate haiM ki gaMgarAjAkA maraNa san 1133meM huA thA taba usake putra boppane haleviMDameM zrI pArzvanAtha vastI banavAI tathA usakA nAma apane pitAke nAmakI upAdhise droha dharaha jinAlaya nAma rakkhA / boppane kamba dahallI tA0 nAgamaMgalamameM zatIzvara vastI bhI bnvaaii| naM0 132 (56) gaMdhavaraNa vastI kahatA hai ki isa maMdirako viSNubana mahArAnakI bhAryA zAMtaladevIne san 1123 meM banavAyA / yaha zAMtaladevI mArasiMha aura mAcikavvekI kanyA thii| yaha jainadharma, dRr3ha thii| yaha gAna aura nRtya vidyAmeM bahuta catura thii| Shc v. Cotert in singing and clancing. naM0 131 (62) yahIM para kahatA hai ki zAMtala devIne zAMti ninaka sthApita kiyA va naM0 143 (53) kahatA hai ki zAMtaladevIne san 1131 meM zivagaMgA (beMgalorase uttara pazcima 30 mIla) para svarga prApta kiyA / usakI mAtA mAcikavvene eka mAsakA upavAsa karake apane guru prabhAcaMdra, varddhamAna aura ravicaMdrake sanmukha samAdhimaraNa kiyA ! nAgavAkI strI caMdikavve thI unakA putra baladeva thA. bhAryA bIcI kavve thI, unakA putra parager3asiMgi mayyA thA / yaha zAMtalakI mAtA mAcikavvekA choTA bhAI thaa| naM0 1.1 (51) gaMdhavaraNa vastI kahatA hai ki madinagiri pavitra sthAnapara mAcikavveke pitA baladevane 1139 meM samAdhimaraNa kiyaa| yahAM apane guru prabhAcandrake AdhIna eka pAThazAlA va eka sarovara sthApita kiyaa| Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 ] prAcIna jaina smAraka | naM0 142 (52) yahIM, san 1939 kahatA hai ki baladevake putra siMgiyyAne yahAM samAdhimaraNa kiyA / naM 0 * 269 va 266 san 1945 Asana bhujavali aura bharatakI mUrti gommaTa maMdirakA dvaar| ina donoM mUrtiyoMko gandhavimukta siddhAMtadevake ziSya senApati bharatezvarane viSNuvarddhana ke rAjya meM nirmApita karAyA / isa bharatakA varNana 64 (40) sana 163 meM bhI hai / isa bharatezvarane 80 jina maMdira banavAye va gaMgavAr3I meM 200 jina maMdiroMkA jIrNoddhAra karAyA / naM0 199 (68) san 1130 rAjya viSNu0 caMdragirike hAke bAhara | kahatA hai ki mahArAja tribhuvanamallane ayyavale (aihola ji0 vIjApura) nivAsI dhammiseThI ke putra malliseThIko caladaMkarAva hosAlaseThIkI upAdhi pradAna kI / jIvanacaritra dharmAtmA zrAvaka hullAbhaMDArI / naM0 349 (138) bhaMDAravastI kahatA hai ki mahArAja narasiMha prathamake maMtrI aura bhaMDArI hullAne san 1999meM caturviMzati jina vastI yA gaMgeravastI bnvaaii| yaha hullA bAjI vaMzameM huA / yaha jakkI rAjA aura lUkambikAkA putra thA / isake choTe bhAI lakSmaNa aura amara the | yaha jaina muni maladhArI svAmIkA ziSya thA / mahArAja narasiMha prathama belagolA Ae aura gommaTasvAmIkI yAtrA karake isa bhaMDAravastIko bhavyacUr3AmaNi vastI nAma diyA / hullA samyakta cUDAmaNi upAdhidhArI thA / hullAne sAvanerugrAma pUjArtha dAna kiyA / hulA bar3A rAjanItijJa thA / yaha bRhaspatise bhI bar3hakara thA / Hulla was a great politician superior to Bruhaspati. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [253 rammamerion.inwwwimmmmmmmmm rmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm isa bhaMDAra vastIkA sambandha mUla saMgha dezIyagaNa pustaka gacchase hai / naM0 345 (137) san 1159 kahatA hai ki narasiMha pra0 mahArAnane zrIgommaTasvAmIke darzana kiye| ____ naM0 24 0 (90) san 1139 gomaTezvara maMdirake dvArake dAhanI tarapha kahatA hai ki jaina dharmake mukhya prabhAvanA kAraka kauna 2 the / prathama cAmuNDarAya the jo mahArAja rAcamallake dharmAtmA maMtrI the ! usake pIche gaMgarAjA hue jo viSNuvarddhanake dharmAtmA maMtrI the| usake pIche mahArAja narasiMha pra. ke maMtrI hallAbhaMDArI hue| isa huDAne baMkApura (ji0 dhAr3avADa)meM uppattAyatAke jina maMdirakA jIrNoddhAra karAyA tathA vahIM kalivitAke dhvaMsa va ucca jina maMdirako phirase banavAyA / isane gaMgoM dvArA sthApita kallanagiri sarvatra nyalapara pAMca aura jaina maMdira banavAe / bhaMDAravastIkA AcAye zrIguNacaMdra siddhAMtadevake ziSya mahAmaMDalAcArya nayakIrti si0 devako mAnya kriyA / / naM064 (10) mahA navamI maMDapa zAMtIzvara vastI kahatA hai ki hulalAne apane guru mahAmaMDalAcArya devakIrti paMDitadevakA smAraka banAyA jinakA samAdhimaraNa san 1963meM huaa| tathA usakI pratiSThA unake tIna zepya lakhanaMdI, mAdhava aura tribhuvanadevase kraaii| naM0 240 (90) san 1175 kahatA hai ki muni nayakItika ziSya adhyAtmika bAlacaMdrane jaina maMdira bnvaayaa| isa lekhameM zAsana adhika varNana kiyA gayA hai| __naM0 327 kahatA hai ki belagolAmeM mahArAja vallAla dvi0 ke zivabhakta maMtrI caMdramaulIkI bhAryA jinabhakta acaladevIne san Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254] prAcIna jaina smAraka / 1181meM pArzvanAtha vastI banavAI / acaladevIke guru nayakIrti the, inake mukhya ziSya bAlacaMdra muni the va anya zipya the bhAnukIrti, prabhAcaMdra, mAghanaMdi, padmanaMdi aura nemicaMdra / ima vamtIke liye mahArAja vallAla dvi0ne grAma vanamereyanavallI bheTa kiyA / naM0 335 (180) san 1175 nagara jinAlaya-kahatA hai ki navakIrtikA zrAvaka ziSya nAgadeva thaa| yaha mahArAnakA paTTana svAmI thA / yaha maMtrI vammadeva aura jagavaIkA putra thA / isane nagara jinAlaya banavAyA / isa lekhameM kahA hai ki isa samaya velagolAke vyApArI jo khaNDAlI aura mUlabhadrake prasiddha vaMzameM the, satya tathA dharmake bhakta the tathA samudrake baMdaroMse vyApAra karane meM kuzala the| Devoted to truth and purity and as skillecl in coducting trade with many seaports. isI nAgadevane apane guru nayakItikA smAraka sthApita kiyA jinakA samAdhimaraNa san 1176meM huaa| naM0 380 zAMti vastI jinanAthapura kahatA hai ki isako senApati vizuddhaika bAMdhavane banavAkara kolhApurakI sAvaMtavastIse sambaMdhita mAghanaMdike ziSya zubhacaMdra vedhake zipya sAgaranaMdIko supurda kiyaa| recimayA kalacUrI rAnAkA maMtrI thaa| pIche isane vallAla dvi ke nIce kAma kiyaa| naM0 186 (81) gomaTasvAmIke hAtekI bhItapara / kahatA hai ki vallAla dvi0ke putra narasiMha dvi0 yA somezvarake rAjyameM adhyAtma bAlacaMdrake zipya padma seThI ke putra gommaTTa seTone san 123 1 meM Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [255 zrI gomaTTasvAmI aura caturvizati vastIke liye bahuta dAna diye| naM. 334 (129) san 1282 nagara jinAlaya-kahatA hai ki narasiMha tR0 ke rAjyameM mAghanaMdi AcArya maujUda the jo hoyasAlavaMzake guru the| yaha mUlasaMgha balAtkAra gaNameM the / yaha zAstrasArake kartA va inake guru kumudacaMdra the| mahAmaMDalAcArya nemicaMdra paMDita mUlasaMghane iMglezvara dezIkagaNameM the unakA ziSya zrAvakacaMdra thA isane tathA balAtkAra gaNake mahAmaMDalAcArya mAvanaMdIke ziSya belagolAke jauhariyoMne nagara jinAlayake liye bhUmiyeM dAna kI naM0 254 (105) san 1398 siddhara vastI va yahIM naM0 258 (108) san 1432 kahate haiM ki viSNuvaInake bar3e bhAI vallAla prathama (1100-1106)ko bhayAnaka roga ho gayA thA jisako jainAcArya cArukIrtine acchA kara diyA taba usane AcAryako "vallAla jIvarakSaka" kI upAdhi dii| vijayanagarake rAjAoMkA ullekha / naM0 344 (136) bhaMDAravastI-bukkarAya prathamake samayameM san 13.6 meM jaina aura vaiSNavameM jhagar3A ho gayA thAtaba mahArAjane phaisalA diyA ki jaina dharmiyoMko pUrvakI bhAMti 5 bAjoMkA va kalazakA adhikAra hai / unako bhedabhAvase nahIM dekhanA caahiye| naM0 337 maiyAyI vastI kahatA hai ki devarAja mAhArAyAkI bhAryA bhImAdevIne jo paMDitAcAryakI ziSya zrAvikA thI san 1410 meM maMgAyI vastImeM zAMtinAthajIko sthApita kiyaa| naM0 253 (82) kahatA hai ki mahArAja harihara dvi0 senApati ihagappAne san 1422meM zrI zruta munike sAmane zrI Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smaark| gommaTTasvAmIko bAga va sarovara bheTa kiyaa| yaha devarAya dvi. ke rAjyameM bhI thaa| yaha saMskRtakA bar3A vidvAna thA / Irugapa was a sanskrit scholar. isane nAnAtharatnamAlA grantha banAyA hai / maisUrake rAjAoMkA ullekha / naM0 250 san 1634 aSTadigpAlake maMDapa Upara / isameM cAmarAja oDayarakI velagolA yAtrAkA varNana hai| munivaMzAbhyudaya (cidAnaMdakavi kRta) san 1680 meM isa yAtrAkA vistArase kathana hai| naM0 365 kalyANI tAlAvakA maMDapa kahatA hai ki cikkadeva rAnA oDayarane kalyANI tAlAva banavAyA / sthalapurANa kahatA hai ki 1672 yA zAkA 1595meM dodA devarAjA oDayarane velagolAkI yAtrA kii| naM0 249 (83) gomaTa maMdira hAtA kahatA hai ki kRSNarAja oDayara pra0ce 1723meM belagolAkI yAtrAkI tathA kucha grAma bheTa kiye jisameM belagolA aura kabAle garbhita haiM / pahalA gomaTa pUjAke liye, duusr| dAnazalAke liye / anantakavi kRta gomaTezvara caritrameM (1780) kRSNarAja oDayara tR0kI yAtrAkA varNana hai / sanada naM0 353 maThameM mahArAja maisUrake maMtrI pUrvaiyyA likhita san 1810 jo kavAlU grAmake dAnako puSTa karatA hai / sanada naM. 354 maThameM kahatI hai ki belagolAke maMdira jIrNoddhArake liye mahArAjane san 1830 meM 3 grAma arpaNa kiye| ____ naM0 223 (98) aSTadigpAla | kahatA hai ki kRSNarAja oDayara dvi0ke samayameM cAmuMDarAyake vaMzana devarAja arasU-mahArA Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [257 jake aMgarakSakake putra puTTadevarAnane san 1827meM prativarSa gomaTasvAmIkI pUjAke liye dravya diyaa| tA0 10 navambara 1900meM kRSNarAja oDayara caturtha velagolA yAtrAko Ae aisA lekha cikkaveTapara hai| mahArAjake dastakhata hai| K. R. . caMglava vaMzakA ullekha / ina rAjAoMkA eka vaMza maisUrake pazcima va kurgameM rAjya karatA thaa| naM0 288 (103) kahatA hai ki mahArAja kullottuMga caMgala mahAdevake maMtrIke putra cannavommarasane gommaTasvAmIke UparI bhAgakA jIrNoddhAra sana 1609meM kraayaa| nidugala vaMzakA ullekha / nidugalake prAcIna zAsaka sUryavaMzI the| va ye kArikalacolake bhakta the / inakI rAjyadhAnI anantapura jile meM hemAvatIke pAsa paMjerUpara thii| ___lekha naM0 66 (42) sana 1176-zAMtizvara vastI kahatA hai ki, mahArAna viSNuvarddhanakA samakAlIna rAjA irungoTA nayakIrti siddhAMtadevakA ziSya zrAvaka thA / dusare Avazyaka lekha / / naM0 69 (55) san 1100 kaTTale vastI kahatA hai ki prabhAcandra AcAryakI pratiSThA dhArake rAjA bhojane kI thI va muni yazakIrtikA sammAna siMhaladvIpa (sIlona )ke rAjAne kiyA thA / naM0 34 pArzvanAtha vastI karIba san 700 meM nAganAyakoMke AcArya nAgasenakA smAraka hai| 17 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258] prAcIna jaina smaark| / naM0 67 san 1129 pArzvanAtha vstii| kahatA hai ki zrI akalaMkasvAmIne rAjA himazItalakI sabhAmeM boMDoMko parAsta kiyA taba pAMDya rAnAne svAmIkA pada diyA / rAjA himazItala kAMcI meM rAjya karatA thaa| zAyada yaha pallava rAjA thaa| _____ naM0 149 san 1150 caMdragirikA hAtA va naM0 457 san 1000 brahmadevake para hAteke bAhara kahate haiM ki vatsyoMke rAjA garur3a kezirAna aura bAlAditya the| naM0 64 san 1163 zAMtivastI / isameM gaMdhavimukta deva munike zrAvaka ziSyoMke nAma haiN| sAmanta, kedAranAkarasa, kAmadeva, bharata, vucimayyA, koravvA / nimbA, mAghanaMdi munikA zrAvaka ziSya thA isakA varNana teradAlake lekhapara bhI AyA hai / (Indian Ant. XIV 44) tathA padmanaMdi AcArya kRta ekatva saptati granthameM ise sAmantaratna kahA hai / saM0 noTa-hamane likhita pratimeM dekhA to kisI zlokameM yaha nAma nahIM milaa| zAyada tAr3apatrakI pratimeM aisA ho / patA lagAne kI jarUrata hai / yaha Ananda zubhacandra ke ziSya the jinakA samAdhimaraNa san 1123 meM huA hai / noTa- isa lekhase patA calatA hai ki padmanaMdi pacIsI granthake kartA padmanaMdi 12vIM zatAvdIke AcAya hai)| ___ naM0 405 san 1333 vIragala, Izvara maMdirake sAmane cAdarahallIpara / yahAMke ketagoviMdakA yuddha mumalamAnoM se huA thA usameM yaha mArA gyaa| naM0 254 san 1398 siddhara vstii| hariyAnA aura mANikadeva paMDitAcAryake prAvaka ziSya the| Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 259 samAdhimaraNa ( sallekhanA ) sambandhI lekha | ina lekhoM meM 80 se adhika lekha niSIdAke haiM arthAt adhikatara sAdhu aura AryikAoMke samAdhimaraNake lekha haiM / zabda sallekhanA mAtra tIna lekhoM meM hai / naM0 118, 258 aura 389 tathA zeSoMmeM samAdhi yA sanyAsa zabda hai / samAdhimaraNake samaya eka mAsakA upavAsa naM0 25, 143, 167meM, 21 dinakA 33 lekhoMmeM va 3 dinakA 69 meM hai / ye smAraka san 600 anumAnase lekara san 1809 takake haiN| inameMse 60 muniyoMke va 16 ArjikAoMke haiM / inameM sAdhuoMke 48 aura ArjikAoMke 11 sAtavIM va AThavIM zatAbdIke haiM ina 48 ke naM 0 haiM - 1, 2, 5, 6, 8, 9, 11, 15, 19, 21, 34, 75, 77, 79, 85, 88, 92, 93, 95, 99, 102, 106, 109, 111, 113, 115, 116, tathA 11 ke naM 0 haiM - 7, 18, 20, 76, 96, 97, 98, 107, 108, 112, 114 / kucha lekhoMkA sArAMza / naM0 (1) - 600 I0 / isameM zrI bhadrabAhu zrutakevalI aura prabhAcaMdra muni arthAt candragupta maurya ke samAdhimaraNakA varNana hai tathA aura muniyoMkA bhI pIchese samAdhimaraNa huA hai / 700 (11) 650 I0 | zrI ariSTa nemi AcArya kaI ziSyoMke sAtha isa kaTavapra parvatapara Ae aura samAdhimaraNa kiyA taba rAjA dindIka maujUda thA / usakI bhAryA kaMpitA namana kara rahI hai / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 ] prAcIna jaina smAraka | (2) 650 I0 / kaI muniyoMne samAdhimaraNa kiyA unameM mukhya the - ( 1 ) zrIkanakasenake ziSya baladeva muni kaTTArake guNasena guruvara, vegRrake sarvajJa bhaTTAraka, dakSiNa mathurA (madurA ) ke akSayakIrti muni jinako sarpa ne DasA thA, guNadevasUrI, kiTasUrIke pelamAdA ke dharmasena guruke ziSya baladeva guru | naM0 27 san 700 pArzvanAtha vastI / zrIzAMtisena muni jinhoMne bhadrabAhu aura candragupta ke pIche jainadharmakA bahuta prakAza kiyaa| naM0 31 san 650 pArzvanAtha vastI / vehade guruke ziSya siMhanaMdi guru / naM0 32 san 700 nAgasena guru, riSabhasena guruke ziSya / naM 0 (34) san 700 - pArzva 0 vRSabhanaMdIke ziSya upavAsapara gurunaM0 75 san 650 kaTTale vastI baladevAcArya caMdradevAcArya nannIvaMza / naM0 82 750 naM0 84 " "" puSpanaMdI | naM0 85 750 naMdisena muni | 97 "" 1) naM 0 88 700 zAsana vastI, kaTTara saMgha ke vItazoka bhaTTAraka, nabilUra saMgha iMdranaMdi AcArya aura puppasenAcArya, isI saMghake maunAcArya ke ziSya vRSabhanaMdI, zrI devAcArya, meghanaMdi muni / nIce likhI AryikAoMne samAdhimaraNa kiyA / naM0 76 san 700 dhannekuTTAdevI gurAnI zipyA perUmRddha gurukI, jambUnAthagiri, AdeyaranAdameM cittarake maunI gurukI ziSyA nAgamatI, nanagaMtiyara, zamiti / noTa - 700 eradUkaTTe vastI - navillUra saMghakI prANagaNakI rAjJImatI, anaMtamatI, mayUragrAmakI AryA, guNamatI, prabhAvatI, "" 77 006. 99 "" "" Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [231 damitAmatI, kiGkarake navilUra saMghakI / yaha kiTTara punnAda rAjyakI rAjyadhAnI thii| naM0 68 san 950 pArzvanAthAvastI-beTTadevakI kanyA bainavve; naM0 36 san 950 terInavastI-kumAranaMdI bhaTTArakakI ziSyA sAyivvekuntiyara / naM0 156 san 1100-brahmadeva-pollavekuntiyara / Ageke sAdhu va maarthikaa| naM0 269 san 1316-akhaMDavAgilU-traivedyadevake ziSya padmanaMdImuni / naM. 274 san ? 372 akhaMDabAgillU balAtkAragaNake dharmabhUSaNa naM0 273 ,, 1400 ,, zAMtikIrtike ziSya hemacaMdrakoti zAMtikIrti amitakIrtike ziSya, anitakIrtine bhadrabAhu guphAmeM samAdhimaraNa kiyaa| naM0 127 (47) san 1 115-eradUkaTTevastI-mUlasaMdhI dezIyaSagaNa pustakagacchake prabhAcaMdra traividhadevakA samAdhimaraNa / naM0 351 (139) maTha-AryikA zrImatI gaMtIne san 11 19 meM samAbhimarA kiyaa| unakI ziSyA mAnakabve gaMtIne smAraka sthApita kraayaa| devendramihAMtIdevake ziSya maladhArIdeva va zrImatI gaMtI thii| naM0 117 (43) cAmuMDarAya 50-san 1123meM zubhacaMdrakA sa0 maraNa / usake zipya gaMgarAjAne smAraka banavAyA / ___naM0 67 (154) pArzvanAtha vstii| ajitasenake ziSya malliSeNa maladhArIkA sa0 maraNa san 1929 meN|nN. 140 (52) gaMdhavaraNavastI-meSacaMdrake ziSyaprabhAcaMdrakAsa. maraNa san 1145meN| Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262] prAcIna jaina smAraka / naM0 63 (39) zAMtIzvara vastI gaMdhabimukta devake ziSya devakIrtikA samaraNa san 1163meN| hullAne gurukA smAraka bnaayaa|nN066 (42) zAMtIzvara va 0 guNacaMdrake zipya nayakIrtikA sa0 maraNa san 1176meN| naM0 65 (48) maladhArI rAmacaMdrake zipya zubhacaMdrakA samAdhimaraNa san 13 13meN| zubhacandrake ziSya padmanaMdIne stutikI, mAdhavacaMdrane smAraka banavAyA, belukerIke gummaTarAjAne sthApita kiyA / naM0264 (105) siddhervstii| guru paMDitAcAryakA sa maraNa san 1398, usake zipya abhinava paMDitane smAraka rakkhA--- naM0 258 (108) siddhara bastI / siddhAMta yogIke ziSya zrutamunikA samAdhimaraNa san 1432 meN| yAtriyoMke lekha / yahAM 160 dakSiNa tathA uttarake haiN| inameMse 7 vIM se 12vIM zatAbdIke dakSiNake 54 lekha haiN| inameMse nIceke jAnaneyogya haiM naM0 40-kaviratna kannar3a kavine kavi cakravartIkA pada cAlukya rAjA taila tR0se prApta kiyA va san 993meM anitapurANa likhaa| naM. 117-nAgavarma prasiddha kannar3a kavi jo gaMgarAjA rAkSasa gaMgadvArA sammAnita thA isane chandImbudhi aura kAdambarI likhii| naM0 457 vatsyoMkA rAjA vAlAditya yAtrArtha AyA / naM0 157-gaMdhavimukta siddhAMtadevakA ziSya zrIdhara zrAvaka raIsa sAhaba likhate haiM-- "The above recards have their own valuc in several other respects, one of them, being their antiquity. They thus bear testirony to the sacredness and importance of the place even in early times; so that eminent Jain Guru, poets, artists, chiefs, Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra prAnta / [263 officers and high personages in common with ordinary people deemel it duty to visit the place at least once in their life are to have their names permanently recomi on the holy spoi." bhAvArtha-ye yAtriyoMke lekha kaI kAraNoMse bahuta upayogI haiMprathama to inakI prAcInatA hai / ye isa bAtake pramANa haiM ki bahuta prAcInakAla meM bhI yaha sthAna pavitra va upayogI mAnA jAtA thA kyoMki prasiddha jainAcArya, kavi, zilpakAra, sara, Aphisara va anya bar3e2 AdamiyAne va sAdhAraNa logoMne bhI yaha samajha rakkhA thA ki apane jIvanameM kamase kama eka daphe bhI isa sthAnakA darzana karanA cAhiye aura apanA nAma sadAke liye isa pavitra sthalapara akita kara denA caahiye| uttara bhAratake 53 lekha mAravAr3I tathA hindImeM haiN| inameM 36 nAgarI lipi va 17 mahAjanImeM haiM / nAgadAke san 148 (se 1841 takake haiN| inameM kASThAsaMgha, va mADivata gaccha kASThAsaMgha gheravAla jAti, va sthAna purasthAna, mAdhavagar3ha, va guDaghAtipura likhA hai / mahAjanI lipike san 1743 se 1786 takake hai |inkaa sambaMdha agravAloMse hai / dihalIvAle narathAnavAlA, sahanavAlA, gaMganiyA pAnI patiyo / gotra goyala hai / sthAna peTha va mAMDavagar3ha Adi haiN| jainAcAryoMko sUcI lekhoM meM / isa tarahake 18 zilAlekha haiN| sabase purAnA naM0 62 san 900 va naM0 69 (55) san 1100kA hai / yaha kaTTale vastIke stambhapara haiM / isameM nIce prakAra varNana hai mUlasaMgha kundakundAnvayameM vakragacchake dhAraka vaTTa deva hue isI vaMzameM Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ] prAcIna jaina smAraka devendra siddhAMtadeva hue / caturmukha yA vRSamanandyAcArya | inake 84 ziSya the / kuchake nAma haiM T gopanaMdI prabhAcaMdra mAghanaMdI dayanaMdI guNacaMdra jinacandra deveMdra moMDacandra zubhakIrti maladhArI triratnanaMdI trimuSTideva gauladeva yA hemacandra maladhArI, inake sAthI the / yazakIrti, bAsavacaMdra, caMdranaMdi, zubhakIrti, meghacandra, kalyANakIrti, bAlacandra ! aMtima tIna triratnanaMdIke bhI sahapAThI the / inakA vizeSa varNana yaha hai AcArya caturmukha isaliye kahalAte the ki ye varSameM cAra daphe 8 dinakA upavAsa karate the / tathA kabhI 1 mAsa pIche pAraNA karate the / AcArya gopanaMdI - bar3e kavi va naiyAyika the / inhoMne gaMga rAjAoMke samaya meM jainadharmakA vistAra kiyaa| inakI prazaMsA epigraiphikA karNATikA jilda 5 vI meM cAmarAya pATanake naM 0 948 lekhameM hai / hoyasAlarAjA erayaMgane inako 1094 meM dAna kiyA thA / AcArya prabhAcaMdra - gopanaMdI ke sAthI dhArake rAjA bhoja dvArA pUjita the / AcArya jinacandra- bar3e vidvAna the / vyAkaraNa jainendra meM pUjyapAda samAna, nyAyameM bhaTTAkalaMkadeva samAna, sAhitya meM bhairavI samAna the / A0 devendra - baMkApurakI ora vAsa karate the / A0 trimuSTideva - isaliye prasiddha the ki ve bhojana ke samaya pahale tIna grAsa hI lete the / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [265 A0 vAsavacandra-cAlukyoMkI rAjyaghAnImeM bAla sarasvatI prasiddha the| (2) lekha maM0 127 (47) tA0 1115-cAmuNDarAma vastI staMbhapara, isameM nIce prakAra varNana hai pahale gautama gaNadharake anvayameM zrI padmanaMdi yA kundakundajI hue, naMdigaNa huaa| umAsvAti yA gRddhapiccha balAkapiccha guNa nadI-inake 300 zipya the, unameM 72 prasiddha the unameM mukhya thedevendra miDAMtika kaladhaumAnaMdo-inake putra mahendrakIrti phira vIranaMdi hue / isI vaMzameM huegollAcArya traikAlyayogI abhayanaMdI sakalacandra meghacaMdra traivedya-samAdhimaraNa sana 1115meM pramAcadra Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ] prAcIna jaina smAraka | isa lekhameM likhA hai ki zrI kundakundAcArya vAyu dvArA gamana kara sakte the / yahI bAta naM0 64, 66, 67, 254 aura 351 meM bhI hai / 351 meM hai ki ve bhUmise 4 iMca UMce calate the / gollAcArya - pahale golladezake rAjA the / inakA vaMza nUtana cAMDila thA / meghacandra caivedha-bar3e vidvAna the / siddhAMtameM jinasena aura vIrasena ke samAna, nyAyameM akalaMka va vyAkaraNameM pUjyapAdake samAna / yaha dezIyake vRSabha gaNameM the / (3) naM0 117 (43) san 1923, cAmuMDarAya vastI ke prathama stmbhpr| isameM kala dhotAnaMdI taka vaMzAvalI lekha naM 0 127 ke samAna hai / usake Age isa bhAMti hai kaladhautAnandI ravicandra yA pUrNacandra 1 dAmanandI - inake jyeSTha putra zrIdharadeva the I malaghArIdeva candrakIrti divAkara nandI gaMdhavimukta deva yA kakkuTAsana maladhArI / yaha kakkuTa Asanase rahate the va va kabhI zarIra nahIM khujAte the / bhacandra - samAdhimaraNa san 1923 meM zrIdharadeba Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [267 (4) naM0 67 (54) san 1129, pArzvanAthavastI stNbhpr| yaha zrutakevalI bhadrabAhuse prAraMbha hotA hai zrI bhAsvAha candragupta-isIvaMzameM kudakuMdAcArya-igI baMzameM gatamadra siMhanaMdi vakrIva vajranadI-navastotrake kA pAtrakezarI-trilakSaNake khaMDana kartA sumatideva-mumati saptakake kartA kumArasena ciMtAmaNi--ciMtAmaNike kartA zrI vadeva-cUr3AmaNi kAvyale kartA mahezvara akalaMka bauddhajayI-sAthI puSpasena vimalacandra indranaMdi Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 ] prAcIna jaina smAraka | pravAdImalla I Aryadeva candrakIrti - zrutabodha va karmaprakRtike kartA zrIpAladeva matisAgara I hemasena - vidyA dhanaMjaya upAdhidhArI I dayApAla - matisAgarake ziSya vAdigaja ke sAthI rUpasiddhi kartA | vAdirAja 1 zrIvijaya - hemasenake samAna, vAdirAja dvArA prazaMsanIya kamalabhadra 1 dayApAla paMDita } zAMtidevasvAmI Ahavamalla rAjA dvArA pradatta zabda catu mukha upAdhi ghArI guNasena bhullarake I ajitasena -vAdImasiMha upAdhivArI zAMtinAtha yA kavikAMta padmanAbha yA vAdikolAhala kumArasena mahiSeNa malaghArI, AcArya ajitasena ke ziSyane san 1929 meM mAdhimaraNa kiyA / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [269 isa lekhameM (1) vakragrIvake sambaMdhameM likhA hai ki inhoMne atha zabdake artha chaH mAsa taka varNana kiye / (2) zrIvarddhadeva daMDI kavi dvArA stutya thaa| (3) AcArya mahezvarane 70 sthAnoM meM bar3e bar3e vAda kiye tathA anya bhI bahutase vAda jIte / (4) akalaMkasvAmIne bauddhoMko '100 vi0 saM0 meM harAyA aisA saMskRta akalaMkacaritrameM hai| vikramArkazakAbdIye zatasamapramAnuSi / kAle'kalaMkayanino baudbharvAdo mahAnabhRta // (5) vimalacandra aise vidvAna the ki unhoMne sAtru bhayaMkarake mahalake dvArapara yaha sucanA lagA dI thI vaha zava, pAzupata, bauddha aura kApilAsase vAda karaneko taiyAra haiN| (6) vAdirAjane pArzvanAtha caritra san 1025 meM racA hai, jaba cAlukya mahArAja jayasiMha rAjya kara rahe the| inake guru matisAgara the| matisAgarake guru siMhapurake zrIpAla the| . (5) naM0 14 0 (60) sana 1115-gaMdhabaraNa bastIke staMbhapara / isameM naM0 127 ke samAna meSacaMdra taka hai / inake ziSya prabhAcaMdrakI samAdhi san 1145meM huI thii| meghacaMdrake sAthI bAlacandrake putra zubhakIrti the va meghacaMdrake putra bIranaMdI the| mahArAja viSNuvarddhanakI rAnI zAMtaladevI prabhAcandrakI ziSyA zrAvikA thii| (6) naM0 4 0 (64) san 1163-zAMtIzvara vastIke stNbhpr| gautamasvAmIse lekara bhadrabAhu, caMdragupta / usI vaMzameM padmanaMdi yA kuNdkuNd| usI vaMzameM umAsvAti yA gRhapiccha, phira balAka piccha Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270] prAcIna jaina smAraka / usI vaMzameM samaMtabhadra-isI vaMzameM devanaMdI, yA jinendrabuddhi yA pUjyapAda (eka hIke tIna nAma) isI vaMzameM akalaMka-isImeM gollAcArya padmanaMdI yA kaumAradeva kulabhUSaNa prabhAcaMdra kulacaMdra mAghanaMdi mAghanaMdike ziSya the-( 1 ) sAmaMtakedAranAkarasa (2) sAmaMtanimbadeva (3) sAmaMtakAmadeva ( 4 ) gaMdharvavimuktadeva (5) bhAnuyane (6) vRcimayyA (7) kaurayyA (8) bharata (9) bhAnukIrti (10) devakIrti-inakA samAdhimaraNa san 1163meM huA (11) hullA (12) lakkhanaMdI (13) mAdhava (14) tribhuvanadeva / inameM kaI sAdhu va kaI zrAvaka zrAvikA haiN| isa lekha meM hai ki svAmI pUjyapAda jainendra vyAkaraNa savorthasiddhi, samAdhizataka, jainAbhiSekake kartA the| ve prabhAcandra nyAyake kisI prasiddha granthake kartA the| mAghanaMdI kolhApurameM tIrthasthApaka the| gaMdhavimuktake ziSya zrutakIrtine rAghavapAMDavIya caritra likhaa| (7) naM0 66 (42) san 1176 / naM0 117ke samAna / maladhArIdeva yA zrIdharadeva / zrIdharadevake mAghanaMdi, inake ziSya guNacaMdra, meghacaMdra, caMdrakIrti, udayacaMdra / guNacaMdrake putra nayakIrtikI samAdhI san 1176meM / inake sAthI mANikyanaMdi the| yaha bhI guNacaMdrake putra the| Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [271 wwwnwr (8) naM0 65 san 1313 meghacandra naivedya tathA kulabhUSaNa vIranaMdi mAghanaMdi anaMtakIrti zubhacandra traivedya maladhArI rAmacandra cArukIrti zubhacandra samAdhi 1313 meM mAghanaMdi ameyazazi padmanaMdi mAdhavendra vAlendra rAmacandra (9) naM0 254 (105) san 1398 / siddheravastI staMbha isameM zrIkundakunda, umAsvAti yA gRddhapiccha, balAka piccha samantabhadra, zivakoTike nAma haiM tathA isImeM ahaMdavalI va unake zipya puSpadaMta bhUtabalike nAma haiN| phira devanaMdi yA pUjyapAda yA jinendra buddhi, bhaTTAkalaMka, jinasena phira jyeSTha putra guNabhadra, phira nemicandra, mAghanaMdi, abhayacandra, zrutamuni inake ziSyake ziSya abhinava zrutamuni the| abhayacaMdrake choTe bhAI zrutakIrti unake putra cArukIrti paMDitakI samAdhi san 1398meM huI phira aminava paM0 hae / isa lekhameM hai ki umAsvAti tatvArthasUtra ke kartA haiM jisapara zivakoTine eka vRtti likhii| (noTa-yaha vRtti nahIM milI hai, patA lagAnA caahiye)| tathA arhatabalIne mUlasaMghake tIna bhAga kiye-naMdi, deva aura Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272] prAcIna jaina smAraka / siMha / naMdike upabheda gaNa, gaccha aura bali the| unameM iMgulezvara bali, pustaka gaccha dezIgaNa bahuta prasiddha huA hai| isa saMghake sAdhuoMke sAtha candrakIrti, bhUSaNa tathA naMdI lagA rahatA hai| (10) naM0 258 (108) san 1432 siddhera vstii| siddhAMta yogIke ziSya zrutamunine samAdhimaraNa kiyaa| zrutamunike ziSya cArukIrti the jinhoMne sAratrayakA saMpAdana kiyA hai| (11) naM0 268 (113) san 1178 akhaNDa vaagluupr| isameM una jaina guruoM aura AryikAoMke nAma haiM jo paMcakalyANaka utsavake liye velagolAmeM ekatra hue the| (12) naM0 234 (85) san 1180 / gommaTa maMdirake dvArapara isa lekhameM zrI gommaTasvAmIkI prazaMsAmeM do zloka kannar3ameM kavi sajanottAMsa kRta haiM yaha prasiddha kannar3a kavi thA jisakI prazaMsA kezirAjane apane zabdamaNi darpaNameM kavi pampa, panna Adike sAtha kI hai| sArAMza jaina zilAlekha hAsana jilA epigrAphikA karnATikA jinda 5-tA0 hAsana / (1) naM0 57 san 1155 / heregU grAmameM jaina vastIke sAmane eka pASANa para / hoyasAlavIra narasiMhadevake rAjyameM usake bar3e maMtrI va jyeSTha senApati cAvimayyA aura usakI bhAryA jakabbene maMdira bnvaayaa| suvarNake cenna pArzvanAtha virAjamAna kiye / aSTa prakArI pUjAke liye bhUmidAna dii| isa jakabbeke guru mUlasaMdhI dezIgaNa pustakagaccha kuMdake nayakIrti siddhAMtacakrezvara the / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [273 (2) naM0 112 san 1120-mutattI, mAdhavarAya maMdirake navaraMga maMDapake cAra khaMbhoMpara / vinayaditya daMDanAyakane hoyasAla jinAlaya bnvaayaa| usake liye rAjA viSNuvarddhana hoyasAladevane mUlasaM0 de0 ga0 pu. ga. kuMda0 meghacaMdra traivedyadevake ziSya prabhAcaMdra siddhAMtadevakI sevAmeM bhUmi bheTa kii| ___ (3) naM0 119 san 1173-marakalIgrAma, jaina vastIke sAmane-hoyasAla ballAladevake rAjyameM zAMtike mahAmaMtrI bUci mayyA aura usakI bhAryA sAntalene siganADake marakallIgrAmameM trikUTa jinAlaya bnvaayaa| aura usI grAmako dAmila saMghake arungalAnvayI zrIpAla traivedyake zipya vAsupUjya siddhAMtadevake paga dhokara pUjAke liye arpaNa kiyaa| yaha vIce mayyA kannar3a no saMskRtakA vidvAna thA tathA hegar3e calappAne Ama, raMga karadhe va tela milako sabako pUjArtha diyaa| (4) naM0 129 san 1140 I0 / mugulUra grAmameM ana vastIkI mUtike Asana para / yahAM zrIpAla traivedyadevake zrAvaka zipya mAriseThI aura gebIseThIne eka jina maMdira banavAyA va zrIpArzvanAthanIko sthApita kiyA tathA bhUmi dAna kii| (5) naM0 13 . karIba san 1147 I isa vastIke dvAra para / zrIajitasena bhaTTArakakA zipya bar3A sardAra parmAdI thA usakA jyeSTha putra bhImayyA, bhAryA devAlavve unake do putra the-masanIseThI, va maariisetthii| mArIseTIne dora samudrameM eka ucca jaina maMdira bnvaayaa| usake putra goviMdane mugAlI meM eka jaina maMdira bnvaayaa| isake do putra the-viTTIseThI, banAkIseThI / isa goviMda jinAlayake liye mahA 18 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274] prAcIna jaina smaark| rAja narasiMha hosAladevake rAjyameM bharata rAjadaMDa nAyakane zrIpAla traivedyadevake ziSya vAsapUjya siddhAMtadevake caraNa dhokara bhuMgAlImeM bhUmi dAnakI va dIpake liye AdhA manI tela va nagarapara AnevAlI vastupara eka vIsA kara lagA diyA / (6) naM0 131 san 1117 ? vahIM-drAmilasaMgha naMdisaMgha araMgulAnvayake puppasena siddhAMtadevake ziSya vAsapUjyadevane samAdhimaraNa kiyA / tAlukA vetula / (7) naM0 17 san 1136 pASANa helaviDase lAkara velurameM sthApita kiyA gayA / mahArAja viSNuvaInake rAjyameM viSNu daMDAdhipa mahApracaMDa, daMDanAyaka, sarvAdhikArIne jo zrIpAla traivedyadeva vAdI narasiMhakA zipya thA yAdavoMkI rAjyadhAnI dora samudra meM viSNuvarddhana jinAlaya banavAyA taba immapI daMDanAyaka viTTiyanAne pUjAke liye grAma vijuvolAla va anya bhUmi dI / usake gurukI vaMzAvalIkA sAra yaha hai samantabhadra, pAtrakezarI drAmila saMghAdhIza, vakragrIva, vajanaMdI, sumati bha0, akalaMka, candrakIrti bha0, kamaprakRti, vimalacaMdrAcArya jo pallava rAnAkA guru thA, paravAdi malladeva, kanakasena vAdirAjadeva, zrIvinaya bha0 jo gaMgakula kamalabuTuka paramAdIke guru the, vAdirAjendra jo rAnA jayasiMhadevake guru the, anitasenasvAmI, sAthI kumArasena saiddhAMtika jo vartamAna kAla meM tIrthanAthake samAna the, anitasenasvAmI, malliSeNa maladhArI jo gaNadhara samAna the, zrIpAla vAdIbhasiMha / (8) naM0 123 san 952 I0 helabiDameM vastI hallImeM lakanAvIrannA maMdirake pAsa eka stambhapara / jaba nanniyagaMja jaya Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta | [ 275 huttaraMga buTaka rAjya kara rahe the, taba kuMda 0 ke bha0 guNasAgara ke zi0 ma0 guNacandrake ziSya maunI bhaTTArakane samAdhimaraNa kiyA taba abhayanaMdi paMDita bhaTTArakake ziSya kiriyAmaunI bha0ke upadezase unakA smAraka sthApita huA I (9) naM0 124 sana 1133, vastIhallI meM pArzvanAthajIke bAharI bhItapara eka pASANa / mahArAja viSNuvarddhanake rAjyameM mukhya daMDanAyaka kauMDinyagotrI gaMgarAjA the jo ecI rAjA aura pAcAmbikeke putra, karNATa brAhmaNoMke mukhiyA, dAnameM zreyAMza jainasiddhAMta meM ratna, vIrabhaTTakA mukuTAdhiza; isane bahutase jina maMdiroMkA jIrNoddhAra karAyA / rAjA gaMga kahatA hai isa jagatameM sAta narka ye haiM (1) asatyavAda, (2) yuddhameM bhaya ( 3 ) parastrI rati, (4) zaraNAgatako na rakhanA, (5) yAcakoMko tRpta na karanA, (6) AdhInoMkA sAga, (7) svAmIvidroha / gaMgarAjA va devI nAgalase voppA cAmRpa putra hue| isake guru kunda0 maladhArI ke ziSya zubhacandradeva the / gaMgamaMDalake AcArya prabhAcandradeva siddhAMtika the / isa sundara jinamaMdirako voppAdevane dorasamudramaiM jo zAhInagaroMmeM sabase bar3A thA, apane pitA gaMgarA - jAkI smRti meM banavAyA aura zrI pArzvanAthajIko sthApita kiyA / pratiSThA nayakIrti siddhAMta cakravartI dvArA huii| yaha maMdira drohagharaTTa jinAlaya mUlasaMghI dezIgaNa pustakagaccha kunda0 hanasagevali sambandhI kahalAtA thA / pratiSThA ke pIche pujArIloga zeSAkSata lekara mahArAja viSNuvarddhanake pAsa darabAra meM vaMkApura gae / usI samaya mahArAjane masana Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 ] prAcIna jaina smAraka / nAma zatruko vadhakara usakA deza prApta kiyA thA tathA usakI rAnI lakSmI mahAdevIko putrakI prApti huI thI usane una pujAriyoMko vaMdanAkI, gaMdhodaka aura zeSAkSat mastakameM magAe / mahArAjane kahA ki kyoMki isa bhagavAnakI pratiSThAke puNyase maiMne vinaya pAI va putrakA janma pAyA isaliye maiM una bhagavAnako vijayapArzva nAmase pukArUMgA tathA maiM apane putrakA nAma vijaya narasiMhadeva rakhatA huuN| tathA maMdirake jIrNoddhArAdike liye AsandImeM jAvagala grAma bheTa kiyaa| telake vyApArI dAsa gauDane punArI zAMtidevake nAma bhUmi dI usa samaya mUlasaMdhI nayakIrti siddhAnta cakravartIke zipya nemIcandra paMDitadevakA zipya maMDala upasthita thA / (10) naM0 125 tA0 1254 UparakI vastIke eka tarapha / hosAlavIra narasiMhadevarasane bodhadeva daMDanAyakakI vastIke darzana kiye aura bhagavAna zrIvijaya pArzvanAthako bheTakI, isa zAsanako par3hA / bodhadevake sAle padamIdevane maMdirakA gherA va 1 ghara banavAyA thA usakI marammata narasiMha mahArAjane kraaii| (11) naM0 126 tA0 1255 vahIM / narasiMhadeva rasane apane upanayana saMskArake samaya zrIvijayapArzvakI sevAmeM bheTa kii| (12) naM0 127 tA0 1300 I0ke kriib| isI vastIke bAharI bhItameM eka stambhapara / yahAMse uttara pUrva 15 hAtha zAMtinAthasvAmI 6 hAtha UMce bhUmimeM virAgita hai| koI nikAlakara virAjamAna kre| (13) naM. 128 tA0 1638 I0 isI vastIke aMganameM vilapurIke cennaveMkaTezvarake rAjyameM hulvAppAdevane vijayapArzva basadIke Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra praant| [277 eka khaMbhepara liMgakA cihna kara diyaa| isako vijayappAne miTA DAlA / isapara yaha mAmalA devaSTathvI mahAmAtya Adike pAsa gyaa| hAsanake padmappA seThI Adi gae, una mahAmAtoMne yaha taya kiyA ki pahale vibhUti aura vilva mahAdevako car3hAkara phira vijayapArzvakI pUjA pahalI rItise karo / jo jainadharmakA virodha karegA vaha zivakA drohI samajhA jaaygaa| (14) naM0 129 tA0 1192 I0 isI vastIke dvArake pAsa-vIra vallabhadevake rAjyameM zrI muni bAlacaMdra vakragacchI dezIgaNa mUlasaMghIke samayameM vyApArI kavadamappA aura devI seThIne zAMtinAtha vastIke liye gAMva dAna kiyA va iige nallarasappAke putra appayA, goyappA, vRcayyAne zrI mallinAthajIke liye mAMDavI bAlacaMda siddhAMtadevake zipya rAmacaMdadevakI sAkSIse dravya diyaa| (15) naM0 131 san 1274-isI grAmameM AdinAthezvara vastImeM muni bAlacaMda paMDitadeva prasiddha tapasvIne palyaMkAsana dhAra samAdhimaraNa kiyA / inhoMne sAracatuSTayapara TIkAeM likhii| (zAyada sAracatuSTaya, kundakundakata paMcAstikAya, pravacanasAra, samayasAra va niyamasAra haiM)va anya graMtha race / inake graMthoMse nemicaMdra paMDita devane sunA / yaha bAlacanda abhayendra yogIke putra va mAdhanaMdadeva mUlasaMgha de0 ga0 pu0 ga0 iMglezvaravalIke priya ziSya the tathA nemacandra siddhAMtadeva inake dIkSAguru va abhayacaMda si0 deva inake zruta guru the / dore samudrake saba bhavyoMne smArakameM apane gurukI va paMcaparameSThIkI mUrtiyeM bnvaaii| isa lekhameM saMskRta zlokoMmeM bhI kathana hai / kucha zloka ye haiM Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smAraka / zrIjainAgamavArdhivarddhanavidhu: kaMdarpa darpApa ho / bhavyAmbhoja divAkaro guNanidhiH kAruNyasaudhodadhiH // sa zrImAn abhayendra sanmunipatiprakhyAta ziSyottamo / jIvyAt kAvAnizam nijAtmani rato bAlendra yogIzvaraH // pUrvAcAryaparamparAgatajinastotrAgamAdhyAtmasa / cchAstrANi prathitAni yena sahasA bhuvannilAmaMDale // zrImanmAnyemayenduyogivibudhaprakhyAtasatsUnunA / bAlendu vratiyena tena lasati zrI jainadharmodhunA // bhAvArtha - yaha hai ki ve bAlacaMdra yogIzvara jayavaMta hoM jo zrI jaina AgamarUpI samudrake bar3hAneko caMdra hai, kAmake abhimAnako khaMDanevAle haiM, bhavya kamalake praphullita karaneko sUrya haiM, guNoMke sAgara haiM, dayAke samudra haiM, zrI abhayacaMda munipatike prasiddha ziSyottama haiM va apane AtmAmeM rata haiM, va jisane isa jagata meM AcAryoMkI paramparAse stotra va zAstra race, aise bAlacandra mahAvratIse jainadharmakI zobhA hai / 278 ] (16) naM0 132 san 1274 I0 ? usI vastImeM samAdhi maMDapakI bAIM ora / abhayacaMdra siddhAMtadeva TIkA karate haiM - bAlacandra paMDita sunate haiM / bAlacanda akSapAdakI yuktiyoMko khaMDana karanevAlA hai / (17) naM0 133 sana 1279 yahIM zAMtIzvara vastImeM pahalI mUrtike pASANapara / dezIyagaNa pustakagaccha kunda0 iMglezvara ghalimeM zrIkulabhUSaNa siddhAMtika the jinakA ziSya sAmanta nimbadeva the yaha bar3e jina maMdira ke saMsthApaka the / inake tapoguru mAghananda siddhAMta cakravartI the / gandha vimukta munikA ziSya zubhanaMdi siddhAMtI usakA ziSya cArukIrti paMDitadeva usakA ziSya zrImAghanaMdi maTTAraka, isake do Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [279 ziSya the-nemicanda bhaTTArakadeva va abhacandra siddhAMtI / ye bar3e naiyAyika va tatvajJAnI the| ye donoM zrIbAlacandra vratIzake kramase dIkSA guru aura zruta guru the| abhayacandra siddhAMtikane paryakAsanase sanyAsa liyA / dora samudrake vAsiyoMne unakA smAraka bnaayaa| (18) naM0 134 tA0 1300 I0 vahIM dUsarI mUrtike pASANapara / zrIbAlacandra paMDitadevake ziSya rAmacandra maladhArIdevakI samAdhi, paryakAsanase sanyAsa liyA / zrIrAmacaMdrake zipya zrI zubhacandradeva the| (19) naM0 138 san 1248 / grAma hIrehallI mallezvara maMdirakI dakSiNa bhItapara pASANa / drAmilasaMghI vAsupUjya muni zipya perUmaladevake ziSya zrAvaka, honnegoviMda aura jakkA goviMdIke putra appAne jinamaMdira banavAyA aura bhUmi dAna dii| tAlukA ArasokerI / (20) naM0 1 san 1169 I0-grAma baMdiyarameM jaina vastIke . pASANapara-isa samaya hoyasAla vallAladeva dorasamudrameM rAjya kararahe the| yahAM muni baMzAvalI dI hai| zrI gautama, bhadrabAhu, bhUtabali, puSpadaMta, ekasaMghi, sumati bha0, samaMtabhadra, bhaTTAkalaMkadeva, vakragrIvAcArya, vajanaMdi bhaTTAraka, siMhanaMdyAcArya, paravAdImalla zrIpAladeva, kanakasena, zrIvAdirAja, zrIvijayadeva, zrIvAdirAjadeva, ajitasena paMDitadeva, malliSaNa maladhArIdeva, zrIpAlayogIndra, inake ziSya zrI vAsapUjya vratIndra the inake ziSya zrAvaka baladeva the, bhAryA sAviyakkA-inake putra velliya dAsa seTha bhAryA vokIyake, inakI bahanake putra the-hegar3e mAdirAja, zaMkaraseThI, velliya dAsa seThane dorasamudrameM Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 ] prAcIna jaina smAraka | hoyasAla jinAlaya banavAyA thA usake liye yaha grAma diyA thA / yahAM mAdirAja aura zaMkaradevane zrIpArzvadevakA maMdira banavAyA jisakI pratiSThA puSpasena devane kI / va aSTavidha pUjAke liye zrIvAsapUjya si0 devake caraNa meM bhUmi bheTa kI jisako unhoMne vRSabhanAtha paMDi take supurda kI / (21) naM 0 3 grAma javagallU / jaina maMdirake pASANapara / kunda0 de0 ga0 ma0 amaracarakI ziSyA AryikA 1 mAsameM ATha upavAsa karanevAlI 97 varSa jIkara samAdhimaraNa / inake saha pAThI guNacandra bhaTTAraka the| (22) naM0 77 san 1220 | AmIverIneM ziva maMdirake sAmane paassaannpr| jaba hoyasAla bIra vallAladeva dora samudra meM rAjya karate the taba unake AdhIna prasiddha maMtrI kalasUryavaMzI rAcarasa the / inhoMne sahasrakUTa jinakI mUrti banavAI tathA rAjAse lekara grAma haMdarahAla bheTa kiyA / isake guru mUlasaMdhI de0 ga0 pustaka gaccha, iMglezvara bali mAghanaMdi siddhAMtadeva ke ziSya zubhacandra traividyadeva inake ziSya sAgaranaMdi siddhAMtadeva the| dUsare jainiyoMne sahasrakUTa jina maMdira aura koTa banavAyA / isa maMdirako eka koTi jinAlaya kahate haiM tathA jainiyoMne zAMtinAthakA eka aura maMdira banavAyA, rAjAne bhUmi dAna dii| isa lekha meM ArasIkerI nagarakI bahuta prazaMsA hai / (23) naM0 78 san 1230 I0 ? usI pASANapara kumArI sovaladevI, hegar3e dattappAke choTe bhAI siMgappAne, brAhmaNoMne va 1000 kuTumboMne da nAgarikoMne sahasrakUTake liye bhUmi dI / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 281 madarAsa va maisUra prAnta | (24) naM0 141 san 1999 - karugunDugrAma, jaina vastIke dAhanI ora pASANa jaba dorasamudra meM narasiMhadeva rAjya karate the taba unakA daMDAghinAtha jaina zrAvaka bhadrAditya kAzyapagotrI alandApura meM rAjya karatA thA / isakA bar3A putra tailadaMDAdhipa thA, isakA putra cAunDa yuddha va zAMtikA maMtrI thA / isakI bhAryA dekamavve thI, putra mAghaparisannA thA / bhAryA bammaladevI thI / isa devIkA pitA mahAmaMtrI mariyane the mAtA javve thI, choTe cacA bharatadaMDanAtha the / parisannA ke putra zAMta the| paripannAke guru zrIvAsupUjya siddhAMtadeva the, yaha bar3A vIra thA / isane amalase yuddhakara zatrukI senAko naSTa kiyA taba rAjAne nirguDanAdameM karaguMDagrAma diyA / parisannA ke svargavAsa honepara usake putra zAMtidaMDanAyakane eka jinamaMdira banavAyA aura bhUmikA dAna zrIvAsupUjya munike ziSya malliSeNa paMDitake sanmukha kiyA / (29) naM0 164 san 970 anumAna - gaMdasI grAmake uttara dvArapara pASANa / zrI jinasena bhaTTArakake ziSya guNabhadradeva the inakI ziyA AryikA kAdambekAntI thI / taba satyavAkya koMganI varmA dharma mahArAjAdhirAja rAjya karate the, yaha AryikAkA smAraka hai / cAmarAya pATana tA0 zravaNabelagolA isI meM garbhita hai / usake zilAlekhoMkA varNana kara cuke haiM / anya sthaloMke nIce pramANa haiM (26) naM0 146 san 1904, grAma bekkA | jaina vastIke sAmane pASANapara / jaba samudra meM pratApa hoyasAla ballAladeva rAjya Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282] prAcIna jaina smAraka / kara rahe the taba hullA daMDAdhipa mukhya maMtrI thaa| tathA mUlasaMghI dezI ga0 pustaka ga0 kunda0 guNabhadra siddhAMtadevake ziSya mahAmaMDalAcArya nayakIrti si0 deva the unake ziSya bhAnukIrti vratendra the taba ballAla rAjAne pArzvanAthakI pUjAke liye meruhallI grAma diyA tathA hullAne vIra ballAla rAjAse ThekkA grAma zrI gommaTasvAmIkI pUjA va bhojana dAnake liye dilvaayaa| (27) naM0 148 sana 1094 usI sthAnapara dUsare pASANapara jaba tribhuvanamalla erayaMga poyasAla gaMga maMDalameM rAjya karate the taba mahArAjane kuMda0 mUlasaMghI caturmukha devake ziSya AcArya gopAnaMdIkI bhakti karake belagolAke kavvappu tIrthake maMdiroMko jIrNoddhArake liye rAcanahalla aura belagolA 12 bheTa kiye| (28) naM0 149 san 1125 usI sthAnapara tIsarA paassaann| vIra viSNuvarDanadevake rAjyameM, viSNu rAjAne zrIpAla vidyadevakI bhakti karake salda grAma bheTa kiyaa| zrIpAla muniko upAdhiyAM thIMvAdIbhasiMha, vAdi kolAhala, tArkika ckrvrtii| yaha akalaMka maThake rakSaka the, tIna zalya rahita the, inake vaMzake muni the-samantabhadra, vAdImasiMha, akalaMkadeva, vakragrIvAcArya, zrInaMdyAcArya, siMhanaMdi AcArya, vijaya zAMtideva, puSpasena siddhAMtadeva, zAMtisenadeva, kumArasena siddhAMtika, malliSeNa maladhArI / (29) naM0 150 san 1182 grAma buduTTI, amRtezvara maMdirake pASANapara / jaba dora samudrameM vallAladeva rAjya karate the taba jainadharmI vidvAna caMdramaulI maMtrI bhUSaNa the / unakI strI acalAdevIne jinake bar3e bhAI dezI daNDanAyaka the va guru mUlasaMgha de. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [283 ga0 pustaka ga* kunda0 guNabhadra mi0devake zi0 nayakIrti si. devake adhyAtmIka bAlacandra munIMdra the, velagolAmeM jinapati pAvanAthakA maMdira banavAyA, taba mahArAjane pUjArtha grAma bammeyanahallI bheTa kiyaa| (30) naM0 151 san 1200 karIba / usI maMdirake sAmane vallAlarAjAke rAjyameM zrIpAlayogIndrake mukhya zipya vAdirAjadeva the / unhoMne apane guruke svargavAsapara salpa grAmameM paramAdI malla jinAlaya bnvaayaa| kundacchanAyakakI strI rAcavanAyakake putra kuMdada hegar3ene nayacakradevakI AjJAse jainamaMdira banavAyA / taba mahAmaMtrI va sarvAdhikArI utsavoMke prabaMdhaka kammaTa mAcayyA aura unake zvasura bAlappAne maMdirajImeM dIpakake liye telakI miloMpara kara biThAyA / mahAmaMtrI va bhaMDArI hallayyAke sAle azvoMke prabaMdhaka haripannAne kumvayanahallI grAma bheTa kiyaa| zrI vAdirAjadevake bar3e bhAI paravAdImalla paMDita tathA uyAda the| ___(31) naM0 166 san 1186 grAmagaMdAsI, eka pASANa'para / yahAM grAmameM mona ganakaTTake svAmI rAmadevane eka UMcA jina maMdira bnvaayaa| isake guru adhyAtmika bAlacaMdrake ziSya muni meghacaMdra the| zrI zAMtinAthakI pUjA, maMdira jIrNoddhAra va dAnake liye banavAsIke svAmI moltAdanAyaka va DiMdIyUra vRti va mele 1000ke gauMDa aura prabhU logoMne bhUmi dAna kii| ___(32) naM0 198 sana 1130ke karI / tagadUru grAmameM purAne grAmake sthAnake paassaannpr| vIragaMga viSNuvarddhanake rAjyameM / unake daMDAdhipa mariyAne aura bharata rAjA the| mariyAnekI bhAryA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kane tAga munikA jIpura tAgumbI, mA 284] prAcIna jaina smAraka / jakkanavve thii| inake putra bharata aura bAhubali the| mIMcI rAjA aura marudevIkI kanyA cAmiyakkA thii| isake bhAI cauMDa aura kUciyana the| isa cAmiyakAne nayakIrtike svargavAsa pIche tagadUra meM jinAlaya banavAyA va dAna diyA / sAgauMDake putra eyagoviMda aura mallaya nAyakane tAgadUra va vammagaTTa grAma diye va rAyagauMDoMne koThIpara bhUmi zrIkalyANakIrti munipakI sevAmeM bheTa kii| hole-narasopura tA0 / (33) naM0 16 karIba 1080 grAma gubbI, mAdalahamigekI bhUmimeM eka khmbhepr| mahAmaMDalezvara tribhuvanamalla cola kAMgaladevake sevaka rAvasevyake pote adarAditya unake AdhIna saradAra buveya adiyAyakane zrIpadmanaMdidevakI sevAmeM bhUmidAna kii| akalaguDa tA0 / (34) naM0 12 san 1248 grAma malalakerI, Izvara maMdirake sAmane pASANapara / gaMga hoyasAla pratApa cakravartI vIra somezvaradevake rAjyameM mUla saM0 de0 ga0 pustaka ga0 kunda0 mAghanaMdavratIke ziSya bhAnukIrti unake zipya mAghanaMdI bhaTTAraka inakA zipya zrAvaka sovarasa thaa| usake putra senAdhipati zAMtane yahAMke zrI zAMtinAtha jinamaMdirakA jIrNoddhAra karAyA aura suvarNa kalaza car3hAyA va pUnAdAnake liye bhUmi dAna dii| (35) naM0 96 san 1095-somezvara grAmameM vAsava maMdirake khaMbhepara-smAraka ara savve gaMtI AryikAkA jo surASTragaNa kekalaneleke zrI rAmacaMdradevakI ziSyA thii| (36)naM097 tA0 1095 karIba / vahIM mukhamaMDapake pAsa / Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [285 duddAmaladevake rasoIkAra jakayyAne jaina maMdira bnvaayaa| (37) naM. 98 tA0 1060 karIba / vahIM bAharI bhiitmeN| smAraka ecalAdevI aneka guru drAvilagaNa naMdisaMgha aruMgalAnvayake gaNasena paMDita the| (38) naM0 99 san 1079-purAne jainamaMdirake pAsa vahI grAma jaba orayUra nagarameM rAjeMdra pRthvI kogala rAjya karate the taba jaina koMgalarAnA adutAdityane jaina maMdira banavAyA va tarigalanImeM bhUmi dAna dI, siddhAMtadeva prabhAcaMdra udaya siddhAMta ratnAkarakI sevAmeM maMdira banavAyA, mUlasaMgha kAnUragaNa tagarIgala gacchake gaMdhavimukta siddhAMtadevake upadezase / (39) naM0 102 karIba san 1080, madatApurameM, gonI vRkSake nIce / zrI kalAcaMdra siddhAMtadeva bhaTTArakake ziSya amalacaMdra bhaTTArakalI zipyA zrAvikA nallarasAne arakerImeM jainamaMdira bnvaayaa| tA0 maMjarAbAda / (40) naM0 55 sana 1035ke karIba / ballU graammeN| jaina kAdava vaMzI rAjA nIti matherAjIne samAdhimaraNa kiyA / (41) naM0 58 sana 1420 ke kriib| grAma belAmI-grAmake dvArake pAsa / mahArAja vIra pratApadeva rAyamahArAnakI AjJAse mahAmaMtrI baice daMDanAyakane zrI gommaTasvAmIkI pUjAke liye grAma belamI jo megUnAdameM hai use dAna kiyA / (42) naM0 67 sana 970 ke karIba / bAlU grAmake pAsa krAphorDake kahavAke bAgameM bhUmise eka jaina mUrti dhAtukI niklii| usake Asanapara lekha-smAraka zrI lakSmIdevI jo prasiddha nolamba Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286] prAcIna jaina smAraka / kulAMtakakI bhaginI thI-mahArAja jagadekamalla gaMgavaMzake ratna the| koMgalvaMza-oradUrameM rAjya karate the jo TricinApalIke pAsa prAcIna coloMkI rAjyadhAnI thii| ye jainadharmI the| inake rAjAoMke nAma ye mAlUma hue haiM (1) vAdima (2) rAjendra colaethvI mahArAja sana 1022 (3) rAjendra cola koMgatta 1026 (4) rAjendra pRthvI koMgaladevake adatarAdittya 1066-1100 (6) tribhuvanamalla cola koMgaladeva adatarAditya-1100 darzanIya zilpake jaina sthAna-zravaNabelagolAke jinamaMdiroMke sivAya ekkoTi jinAlaya ArasIkerI va jaina vastI, vastIhallI helavir3akI dekhaneyogya hai| -1300DER (6) kAdara jilaa| yaha zimogAke pAsa hai-pUrvameM cItaladuga, dakSiNameM hAsana, pazcimameM dakSiNa kndd'aa| yahAM 1901ke pahale 1308 jainI the| itihAsa-prAcInakAlameM pazcima bhAga kAdamboMke va zeSa gaMgavaMzake AdhIna thA / AThavIM zatAbdIke anumAna santArA rAjya zibhogA jileke pombUche yA hUmacameM sthApita huA thaa| inhoMne apanA rAjya isa nileke dakSiNa kalasataka pIche inakI rAjyadhAnI sisilayA sisugalI huI jo mudagerImeM ghAToMke nIce hai / pIche unakI rAjyadhAnI dakSiNakanar3Ake kArakalameM hogii| inhoMne cAlukyoMkI AdhInatA svIkAra kI thii| ye pakke jainI the jaisA likhA hai At one time they acknowledged suprermacy of Chalukyas and were staunch (ains Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [287 purAtatva-soseviyara vA aMgadImeM bahuta diyA jaina maMdira haiM aba ve dhvaMza hogae haiM / yaha sthAna hoyasAloMkI mUla utpattikA hai / yahAM khudAIke pAMca namUne bar3hiyA haiN| yahAMke mukhya sthaan| (1) aMgadI-tA0 budagerI-yahAMse 7 mIla / yahI prAcIna soseviyara yA zasipura yA zasiSTakapura hai / yahAM do jaina maMdira suMdara va prAcIna haiN| hoyasAloMkI devI vAsaMtakI thI jisakI yahAM bahuta mAnyatA thii| (2) kalasa-tA; mudagerI yahAMse uttara pUrva 24 mIla / yahAM kalasezvarakA bar3A maMdira hai| yaha mUlameM jaina maMdira thaa| terahavIM zatAbdIke tAmrapatrameM jaina mahArAnIkA dAna patra hai| pASANa lekha san 15 vI va 16 vIM zatAbdIkA hai jo kArakalake bhairarasa oDayaroMkA hai| 3) zrRMgerI-tuMgA nadIpara grAma 15 mIla dakSiNa pazcima tA0 mudgerii| yahAM (vIM zatAbdIke zaMkarAcAryakA maTha hai / isane jaina aura bauddhakA bahuta sAhitya naSTa kiyA-eka jaina maMdira bhI hai| (4) vastarA-tA cikamagalTara-yahAMse dakSiNa pazcima 6 miil| isako zAMtarasa hUmaza rAjAoMne basAyA thaa| yahAM padmAvatI devIkA purAnA maMdira hai| isameM bar3I sundara bar3I mUrti sapta mAtRkAkI hai tathA eka rAjA aura usake maMtrIkI mUrti baiThI huI Amane sAmane haiN| yaha bahuta hI bar3hiyA zilpakalA hai| zAyada 11vIM zatAbdIkI ho / isa jileke kucha jaina zilAlekha (epigraiphikA karNATikA jilda chaThIse ) Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___288] prAcIna jaina smAraka / tA. kaaduur| (1) naM. 1 san 971 I. kileke dvArake stambhapara / gaMgavaMzI immAdI dhorA mahArAnakI bar3I rAnI pAmbavve thii| yaha mahArAja buTugakI vahana thii| yaha buTuga gaMgarAjA nisane erayappAke putra rAyamallako mArakara siMhAsana liyA thA ( See E. C. v. III p. 41 ) zAkA (72 yA san 950 meM / rAjA dhorA yA dhoradhAkI kanyA bodiyavvA baMdigako vivAhI gaI thI jo kRSNarAjAke AdhIna thA ( jaisA saMgavanerake lekha zAkA 922 meM hai) yaha rASTrakUTa vaMzI kRSNa tR0 akAlavarSa thA (939-968) isakI bahana buTugako vivAhI gaI thii| (saM0 noTa-yaha gaMgavaMzI aura rASTrakUTa vaMzIke paraspara vivAha sambaMdhakA namUnA hai) yaha pAmbavve AryikA gurAnI nAnavve kaMtIkI zipyA thii| yaha nAnavve kaMtI AbhinaMdi paMDitadevakI kanyA va dezI ga. kuMda0 devendra si0 devake ziSya candrAyaNa bha0 ke zipya guNacaMdra bhaTTArakakI ziSyA thii| isane kezaloMca kiyA / isane 30 dinakA upavAsa dhAraNa kiyA / samAdhimaraNa kiyA / (2) naM. 36 sana 1203 I0 grAma bakkalegiri / bAna raghunAtha maMdirake bAharI hAlemeM | jaba hoyasAla vIraballAla lAke guMDImeM rAjya karate the taba unake mahAmaMtrI sarvAdhikArI amitavvAdaMDanAyakane lokkuhaMDImeM jaina maMdira banavAyA va apane cAra bhrAtAoMke sAtha okalugirimeM ekoTi jinAlaya banavAyA va zrI nayakIrti paMDitake caraNa dhokara zrI zAMtinAthajIke liye dAna Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 289. kiyA / meghacaMdrake ziSya prabhAcandra siddhAMtadeva the / unake ziSya jinacaMdra the, unake ziSya nayakIrti the / tA0 cikamagalUra | (3) naM0 2 san 1280, cikamagalUra meM lAlabAgake pASANapara / cikamagalUra ke masanagaur3a ke jyeSTha putra somegor3ane samAdhimaraNa kiyA / yaha dezI0 ga0 pustaka ga0 hanasogevAlI kunda0 mUlasaMgha zreyAMsa bhaTTArakakA ziSya thA, usake putra hegar3e gaur3a ne yaha smAraka sthApita kiyA aura aSTa prakArI pujAke liye bhUmi dI / (4) naM0 75 sana 1060 ke karIba | kAdavaMtI nadIpara | mela kAdavaMtI caTTAnapara-jaba senavarasa vaMzake khacarakaMdarpa senamAra rAjya karate the taba dezI ga0 pAzAnAnvayake adeva bhaTTAraka ke ziSya mahAdeva bhaTTArake ziSya zrAvaka nirvadyane bhelasAko caTTAnapara nirvayajinAlaya banavAyA / (5) naM0 160 san 1903 - grAma siMdIgerI / brahmezvara maMdira meM jaba cAlukya tribhuvanamala rAjya karate the, unake AdhIna homazAla vinayaditya dvArAvatIpurakA svAmI thA / usakI bhAryA hotodevIne agne choTe bhAIke samAna gariyane daMDanAyakako pAlA va use dAve va digerIkA rAjya zAkA 969 meM diyA / vinayadattakA putra vIra gaMja erayaMga usakA putra ballAla thA jisane padmaladevI, cakhaladevI, veppadevIko vivAha / / zAkA 1025meM - ye tIna mariyane daMDanAyakakI kanyAeM thIM / diSNuvarddhana ke rAjyameM arhatake caraNasevI jainI mahAmaMtrI mariyane daMDanAyaka aura bhauzvara daMDanAyaka the / mariyanene bahuta se yuddha vijaya kiye / 19. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210] prAcIna jaina smAraka / (6) naM0 161 san 1137-UparakI vastImeM varAmadeke khaMbhepara | jaba do samudra meM vIragaMga hotAladeva rAjya karate the, mariyane daMDanAyakakA putra dukarasa thA, usake putra vAcarasa aura sovarasa daMDanAyaka the taba mariyane daMDanAyakake bhAI bharata daMDanAyakane apanI sarvasampatti jaina maMdira va dAnake liye arpaNa kI / mUlasaM. de0 ga0 pustakagaccha kunda ke kulacaMdra ti devake ziSya mAghanaMdi guruke ziSya gaMdhavimukta muni vidyamAna the| tA. mudgerii| (7) naM. 9 grAma aMgadI, jaina vastIke pAsa vinayaditya hosAlake rAjyameM jakiyavve gattIne AryikA hote hue sarva sampatti mosapUrake jaina maMdirake liye dI tathA surASTragaNa ke paMDita vajrapANise dIkSA lii| (8) naM0 10 san 1100ke karIba / usI sthAnapara seThI gaMgadalI kA samAdhimaraNa, usake putra cAtayane smAraka khar3A kiyaa| (2) naM0 11 san 2.90 I0 ? usI sthAna para / dAvila saMgha kaMda 0 pustaka gacchake bha0 trikAla munike ziSya vimala candra paMDita devane samAdhimaraNa kiyA / (20) naM0 12 mana 1172 usI sthAna para / kAma barasane hongokI vArDa ke liye dAna kiyaa| (11) naM0 13 san 1869 vahIM / popalAlA cArika putra mAnikapopamAlAcArIne isana bantIko banavAyA aura mullU ke zrI gugasena paMDadeva mA kiyaa| Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [291 (12) naM0 15 san 1164 vahIM / vIra vinaya nArasiMha devane vasatIke liye dAna kiyaa| (13) naM0 16 san 1060 vahIM / sosebUrake vyApArI lokajItakA smAraka nAgarikoMne sthApita kiyA / (14) naM0 17 san 1062 vahIM-vinayaditya poyasAlake guru zAMtideva munine samAdhimaraNa kiyaa| nAgarikoMne smAraka sthApita kiyA / (15) naM0 18 san 104 0ke karIba / vahI grAma haramakI dodadUdAbeke sthAnapara eka pASANa / mahArAja rAjamala gaMgavAr3Ike muniyoMmeM prasiddha the| unake guru muni vajrapANi paMDitane sosavarameM samAdhimaraNa kiyaa| (16) naM0 22 san 1129-grAma hanturu-dhvaMza jaina maMdirameM eka pASANa / viSNuvarddhanake jyeSTha putra kumAra vallAladeva jainakI bar3I bahana hariyabarasIne, jo jagataprasiddha gaMdhavimukta siddhAMtadevakI ziSyA zrAvikA thI, kodaMgI nAdameM bhalevAr3Ike haMtiyUrameM eka ucca caityAlaya banavAyA va usake ziSaroMmeM ratna jar3avAye va nIrNoddhArake liye bhUmi dAna kii| tA. koppuu| (17) naM0 3 san 1090 ke karIba / koppa grAma / isa mmArakako apane guru muni vAdIbhasiMha ajitasenakI smRtimeM mahArAja mAra saMtAravaMzIne sthApita kiyaa| yaha jena AgamarUpI samadrakI vRddhimeM candramA samAna thaa| yaha mayUravarmAkA putra thaa| isakI tra Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292] prAcIna jaina smAraka / mAtA dattalavaruvaMzake vinayadityakI bahana thii| yaha mArakuMtala dezameM kodamba nagarakA zAsaka thaa| (18) naM0 47 san 1930 koppa grAma kellvstiimeN| naba bommaladevIkA putra vIra bhairarasa kArakalameM rAjya karate the, taba usakI choTI bahana apane khAsa hakase vegamanI sinnepara rAjya karatI thii| isane kellavastIke zrI pAzrdhanAthake liye dAna kiyaa| (19) naM0 50 san 1998, koppa grAma, pazcimakI ora khAlI bhUmimeM / karidalake mayilAnAyaka, AyaryA talAra duggammA putra padmanAyaka aura derenAyakane koppameM sAdhana caityAlaya banavAkara zrI pArzvanAthako sthApita kiyA / bhairasa oDiyarane bhUmi dii| piMDayappA oDiyarane mudakadAnIra grAma diyA / saMthAra yA saMtAsa / . saMthAra rAjAoMkI pahale rAjyadhAnI paTTIporu baddhapura yA hUmahameM nagara tAmeM thii| ye jaina the| inakI utpatti jinadattarAyase hai jo ugravaMzameM uttaramapurAkA rAnA thA / jinadattane bahuta pradeza dakSiNane kalAla taka jItA va uttarameM govarddhanagiri (sAgara tA0) taka / pIche inakI rAjyadhAnI sisilapara vAdameM kArakalameM huii| donoM dakSiNa kanar3AmeM haiN| kalA aura kArakala / maisUrameM ghAToMke Upara kalaza va nIce kArakala hai| yahAM zilAlekhoMse pragaTa hai ki san 1246 se 1598 taka mahArA. niyoMkA pradhAnatva rahA hai / jAla mahAdevIne san 1246 se 1247 meM va kalAla mahAdevIne 1270 se 1281 taka rAjya Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra praant| [293 kiyA thaa| san 1209meM vIra vallAladeva phira malladeva phira mArudeva rAjya karate the / isake pIche usakI bar3I rAnI vidhavA paTTadapriya arasI jAkala mahAdevIne rAjya kiyaa| bahuta karake ye saba jaina the| They were probably Juins. kArakalake rAjAoMkI sUcI 466 varSakI san 1132 se 1998 taka (1) vallAladeva 1132 (2) mallAdeva (3) mArudeva (4) jAkala mhaadevii| 1246-47 (5) kalAla mahAdevI 1270-81 (6) vAlAdevI rAyavallAladeva 1284-5 (7) vIra pAMDyadeva putra kalAladevI 1292-97 (8) bhairarasa oDiyara 1419 (9) vIra pAMDyadeva bhairarasa oDiyara 1440 (10) usakI bahana bAlamA devI 1493--1501 (11) hammadI bhairasa oDiyara 1516-30-yaha vAlamadevIkA putra thA (12) vora pAMDayappA oDayara caMdaladevIkA putra 1555 (13) bherarasa oDiyara, gommaTadevIkA putra 1588-1598 / noTa-bIcameM rAjAva rAniyoMke nAma raha gae haiM Brechanca bacanena sAla san 1801 meM likhate haiM ____" Byrusce olcyars were most: powerful Jain Rajas of Tuluva. They were independant of cach other and of jl other powers and who decended from Kings of Vijayanagar by Jain women." bhAvArtha-bairasa oDiyara tuluva dezake bar3e balavAna jaina rAjA the / ye ApasameM va anya rAjAoMse svataMtra the / inakI utpatti vinayanagarake rAjA aura jaina striyoMse huI thii| BREEDNEEEEE Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smAraka / (7) zimogA jilA / itihAsa - yahAM uttara mathurAvAsI sUryavaMzameM ugravaMzI kumAra jinadattane 7 vIM yA 8 vIM zatAbdImeM vAsa karake sAMtAravaMza sthApita kiyA / 294 ] purAtattva - zikArapura tA0 prAcIna sthAnoMse marA huA hai / melavallImeM dUsarI zatAbdIkA eka zatakaraNI zilAlekha hai jo bahuta prAcIna hai / isI khambhepara eka kAdamba lekha prAkRtameM hai / hamameM bahuta sundara jaina maMdira haiN| yahAM san 1901 se pahale 3422 jainI the / yahAMke mukhya sthAna | (1) anantapura- tA0 sAgara / zimogA nagarase 29 mIla / isakA nAma andhasUra saradArake nAmapara thA jisako hamachavaMza saMsthApaka jinadattane jIta liyA / yaha 11 vIM zatAbdI meM zAMtAra rAjya meM mila gayA / vaMdalike - dhvaMza grAma tA0 zikArapura | yahAMse uttara 16 mIla | yaha prAcInakAlameM nagarakhaMDakI rAjyadhAnI thI jisapara eka zilAlekha ke anusAra candraguptakA rAjya thA / isakA purANameM nAma bAMghabapura hai / isameM AzcaryakArI zilpake bahuta se dhvaMza maMdira haiM / 30 se adhika zilAlekha haiM / (3) belagAmI - tA0 zikArapura - yahAMse 14 mIla uttara pazcima | isake nAma balligamve, balligrAme, balipura bhI prasiddha haiM / cAlukya aura kalacUrI rAjAoMke samaya meM yaha vanavAsI 12000 prAMtakI rAjyadhAnI thii| isameM pAMca maTha aura maMdira the / jaina, Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [295 bauddha, viSNu, ziva, brahmAke / dhvaMza maMdiroM meM khudAIkA kAma bar3hiyA hai / isa sthAnako dakSiNakedAra kahate haiM / yahAM 13 vIM / zatAbdI pUrva ke 8 zilAlekha haiM / 12vIM zatA0meM isako anAdi rAjyadhAnI kahate the| (4) govarddhanagiri-tA0 sAgara / yaha kilevAra pahAr3I 1700 phuTa UMcI hai / mUla kileko 8 vIM zatAbdImeM jaina rAnA / jinadattane banavAyA kyoM ke yaha uttara mathurAse AyA thaa| isane . vahAMse govarddhanagirike samAna isa pahAr3IkA nAma bhI govaDhanagiri rakkhA / eka jaina maMdira hai usake sAmane staMbha hai jisapara 16 vIM zatAbdIkA lekha hai / isameM maMdira sthApaka jerasappAke vyApArIkA varNana hai| (5) hamacha-tA0 nagara-yahAMse pUrva 18 mIla / purAnA nAma pombUMcha thaa| jinadata apane sAtha padmAvatIdevIkI mUrti lAe the nisako yahAM sthApita kiyaa| usake kisI vaMzanane tA. tIrthahallImeM sAMtalige pradeza prAptakara liyaa| isaliye isa vaMzake zAsaka sAMtAra kahalAne lge| yahAM bahuta bar3e2 jaina maMdira haiM va dhvaMza sthAna haiM / jaina bhaTTArakoMkA mukhya maTha hai| maisUra gajaTiyarameM likhA hai ki jinadattakA pitA sahakAra thaa| usake eka kirAta strIse putra mAradatta huaa| pitA mAradattako rAjya denA cAhatA thA taba pitAne mAradattako kisI kAmake vahAne bAhara bhejaa| kAraNavaza mAradatta jinadattako mArgameM mila gayA taba jinadattane use zatru jAna mAraDAlA aura Apa apanI mAtAke sAtha tathA padamAvatIkI suvarNamaya mUrti lekara bhaagaa| usake pitAkI senAoMne 150 mIlataka pIchA Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296] prAcIna jaina smaark| kiyaa| yaha bhAgakara hUmachameM AyA-taba yahAMke sthAnIya saradAroMne isako zaraNa dii| yaha Akara jita vRkSake nIce soyA thA vahIM isane padmAvatIdevI kA maMdira banavAyA / yaha saba mAmalA san I se 159 varSa pahalekA hai| yaha bAta yahAM ke devendrakIrti bhaTTAraka kahate haiM / 11vIM zatAbdIke lekhase pragaTa hai ki vaha ugravaMzakA thA / rAisasAhaba kahate haiM ki hama (vIM zatAvdIkA mAnate haiN| (6) malaballI-tA0 zikArapura-yahAMse uttarapa0 20 miil| isakA nAma mattapaTTo bhI hai-yahAM rAjA azokake pIchekA sabase purAnA lekha dUsarI zatAbdIkA zatakarNiyoMkA eka staMbhapara hai / yaha lekha rAjA haritI putra zatakaraNIkA hai| (7) tAlaguMDa-tA0 zikArapura-velagAmIse uttarapUrva 2 mIla / isakA prAcIna nAma agrAhara thA, isako tIsarI zatAbdImeM kAdambavaMzI rAjA mukatyA yA trinetrane belagAmIke kinAre sthApita kiyA thaa| isane ahichetra (yuktaprAMta barelIke pAsa) se 12000 brAhmaNoM ko va kisI anyake matase 32000 brAhmaNoMko bulAkara yahAM bsaayaa| yahAM bahuta prAcIna zilAlekha haiM, sabase prasiddha eka baMza maMdirake sAmane eka stambhapara hai| yaha pAMcavI zatAbdIkA hai, bahuta sundara khudAI hai| isameM saMsthata kAvyoMmeM kAdambavaMzakA mUla likhA gayA hai, yahAM vahutase purAne TIle haiN| (8) kumasInagara-zibhogAse uttara pazcima 14 mIla / prAcIna nAma kumbuse hai / ise jinadattarAyane jina maMdirake liye dAna kiyaa| Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wnwror madarAsa va maisUra praant| [297 jaina zilAlekha epigrephikA karNATikA jilda 7auN / tA0 shimogaa| (1) naM0 4 san 1122, kallUra guDDa grAma / siddhezvara maMdirake pAsa pASANapara yaha lekha gaMga vaMzake itihAsakA yotaka hai ayodhyAmeM zrI vRSabhadevake ikSvAkuvaMzameM mahArAja harizcaMdra hue unake putra bharata the, bhAyAM vijaya bahAdevI thii| jaba yaha garbhasthA huI taba isane gaMgAmeM snAna karanA caahaa| usane snAna kiyaa| jaba usake putra huA taba usakA nAma gaMgadatta rakkhA gyaa| usakA putra parata dvi0-phira gaMgadatta dvi0, phira harizcaMdra dvi0, phira bharata tR0 phira gaMgadatta nR* isa taraha gaMgavaMza calA ArahA thA / jaba harivaMzameM zrIneminAtha tIrthakara hue taba gaMgavaMzameM rAjA viSNugupta ahichatrane rAjya karate the| jaba zrI neminAthanIkA nirvANa huA thA taba isane indradhvajapUnA kI / isakI strI pRthvImatI thI, putra bhagadatta aura zrIdatta hue ! bhagadatta kaliMga dezapara va zrIdatta yahAM rAjya karatA rhaa| jaba zrI pArzvanAthako kevalajJAna huA, isa rAjAme pUnA kI, indrane prasanna ho pAMca AbhUSaNa zrIdattako diye tathA ahichatrapurakA nAma vijayapura bhI prasiddha huaa| pazcAt bahu kAla pIche isa vaMzameM rAjA kampa hue / unakA putra padmanAbhi thA, unake putra rAma aura lakSmaNa hue / ujjainIke rAjA mahIpAlane unako ghera liyaa| padmanAbhane maMtriyoMse sammati lekara apane donoM putroMko choTI bahanake sAtha tathA 48 cune hue brAhmaNoMke sAtha paradeza bheja diyaa| ina donoM bhAIyoMne apane Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 ] prAcIna jaina smAraka nAma dadiga aura mAdhava rakkhe / ye bhramaNa karate hue perUra sthAna meM Ae jahAM pahAr3I hai va candanake vRkSa haiM / vahAM inhoMne DerA kiyA aura eka jina caityAlayako dekhA / pradakSiNA de pUjA kI, yahAM kAragaNake siMhanaMdi AcArya ke darzana kiye / zilAlekha meM AcAkI prazaMsA meM nIce prakAra zabda haiM samasta vidyApArAvArapAragaH, jinasamayasudhAmbodhisampUrNacandraH, uttamakSamAdidazakuzaladharmarataH, caritrabhadrdhanaH, vineyajanAnaMdaH, catursamudramudritayazaH prakAzaH, sakalasAvadyadUraH, krANUragaNAmbarasahazra kiraNaH, dvAdazavidhataponuSThAnaniSThitaH, gaMgarAjyasamuddharnaH, zrI siMhanaMdyAcAryaH - ina donoM bhAiyoMne AcAryako namaskAra kiyA / munimahArAjane donoMko vidyA par3hAI, unhoMne maMtra sAdhakara padmAvatIdevIko pragaTa karAyA / devIne unheM Sar3akA aura rAjya diyA / eka samaya jaba munipati dekha rahe the, mAdhavane eka pASANa staMbhako girA diyA, munipatine usako nIce likhe zabdoM meM AzIrvAda diyA"yadi tuma apane praNa meM cUkoge, yadi tuma jinazAsanakI zraddhA chor3oge, yadi tuma parastrI grahaNa karoge, yadi tuma mAMsa va madya khAoge, yadi tuma nIcoMkI saMgati karoMge, yadi tuma apanI saMpatti dAna nahIM karoge, yadi tuma yuddhakSetra se bhAgoge, taba tumhArA vaMza naSTa ho jAyagA / usa samaya se kuvalAlameM rAjyadhAnI karake 96000 dezakA rAjya karane lage / nirdoSa jinendrako apanA deva, jinamatako apanA dharma mAnate hue dadiga aura mAdhavane pRthvIpara rAjya kiyA / unake rAjyakI haddabaMdI thI - uttara meM maranadale, pUrvameM ToMDanAda, pazcimameM samudra aura cerane, dakSiNa meM koMgU / inhoMne apane guru www Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [291. siMhanaMdikI AjJAse koMkaNa dezakI maMdalI pahAr3Ipara eka jina' caisAlaya banavAyA / dadigakA putra mAdhava usakA harivarmA, usakA viSNugopa, usakA pRthvIgaMga, usakA tadanAla mAdhava, usakA avaMtigaMga, isane zrI jinendrakI pratimA mastakapara lekara car3hI huI kAverI nadIko pAra kiyA thaa| isakA putra durvinIta gaMja, isakA muSkara, isakA zrI vikrama, isakA bhUvikrama, isake do putra the-navakAma aura eraMga-eraMgakA putra eyaMga, isakA zrIvallabha, isakA zrIpuruSa, isakA zivamAra, isakA mArasiMha, isane mAlava 7 ko AdhIna kiyA taba isakA nAma mAlavagaMga prasiddha huA / mArasiMhane yuddha meM jayakezIko mArA jo kannamunjeke rAjAkA choTA bhAI thaa| isa mArasiMhakA putra anupama jagatuMga, isakA prasiddha rAcamalla thA jo rAjavidyAdhara va jinadharmarUpI samudrakI vRddhike liye caMdra samAna thaa| isake pote the-marulayyA aura buTuga parammAdI / isakA putra erayappA, isakA vIravedAMga, isakA vidvAna rAcamala, isakA erayaMga, isakA vuTuga, isakA maruladeva, isakA guTTiyagaMga, isakA mArasiMha, isakA govinda, isakA saMgotra vijayAditya, isakA putra rAcamalla, isakA mArasiMha, isakA kurularAjiga, isakA putra garvadagaMga yA govidagaMga usake choTe bhAIkA putra mAlagovinda yA rAkSasagaMga, isakA choTAbhAI kliyNg| isa taraha gaMgavaMza calatA rhaa| krANUragaNake AcAryoMkI vaMzAvalI mUlasaMghImeM-muni siMhanaMdi hue / isake pIche ahaMdUbalI AcArya, veTTada damanaMdi bhaTTAraka, bAlacandra bhaTTAraka, megha traivedyadeva, guNacaMdra paMDitadeva, guNanaMdideva, yaha vyAkaraNameM brahmA the / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 ] prAcIna jaina smAraka / isake pIche zrI akalaMkake padako suzobhita karanevAle kANUragaNake meSa pASANa gacchake prabhAcaMdra siddhAMtadeva hue| inake ziSya mAghanaMdi siddhAMtadeva hue| inake ziSya caturAsya prbhaacndr| inake sAthI muni anaMtavIrya, muni municandra hue jo bar3e pUjyanIya the / inake ziSya vidvAna zrutakIrti yA kanakanaMdi hue minako prazaMsA rAjAoMke darabAroM meM hotI thii| inakA nAma prasiddha thA-tribhuvanamalla vAdirAja | inake zipya vidya vAlacandra yatIndra the / jaba prabhAcaMdra siddhAMtadevake ziSya buddhacandradeva vidyamAna the taba prabhAcaMdrakA zipya zrAvaka bammadeva va sunavala gaMga paramAdI deva thA / isane dakiMga aura mAdhavarUta maMdilIke jaina maMdirako phirase banavAyA tathA usakA nAma paTTadavastI rakkhA / isake putra the-mArasiMha, prasiddha nannivagaMga, rAkSaptagaMga aura bhujavalagaMga / __mAghanaMda siddhAMtadevakA zipya mArasiMha thA jisane adIvalImeM bhUmi dAna kI / prabhAcaMdra si devakA zipya nanniyagaMga thA jisane zrIrepUrameM bhUmi dAna kI, zAmA 976 yA san 1054 meM / anaMtavIrya si0 devakA ziSya thA rAkSasagaMga / isane bhI bhUmidAna kii| muni caMdrasi devakA ziSya thA bhunabalagaMga / yaha bahu vIra thaa| isane zatruoMse kaI kile leliye| isa bhunazcala gaMga paramAdIdevane zAkA 1027 yA san 1105meM maMdalakI paTTada tIrthake ninamaMdirake liye va dAnake liye heg ganagilemeM bhUmidAna kii| ___ isakA putra nanniyagaMga satya vAkya koMganIvarmA dharma mahArAjAdhirAja paramezvara prabhAcaMdra si0devakA ziSya thA / isane apane Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra prAnta / [301 bAvAse banAI huI paTTada tIrthakI jaina vastIko pASANakA banavAyA aura zAkA 1043 yA san 1122meM kurulI Adi 25 jina caityAlaya banavAe, bhUmidAna kI va vasaDhiyahallIkA mahasUla bhI diyaa| isakI paTTa mahAdevI kaMcaladevI thI, isakA putra hamodIdeva thaa| yaha devI padmAvatIkI bhakta thii| yaha hamodI deva paramAdI zrI budhacandra paMDitadevakA zipya thA / (2) naM0 6 san 1060ke karIba / grAma harakerI, rAmezvara maMdirake raMgamaMDapake uttara-pazcima khaMbhepara / mahAmaMDalezvara bhujabalagaMga paramAdIdevane madalItIrthake paTTada bastIke liye bhUmidAna kii| isakI paTTadevI gaMga mahAdevI aura usake putra mArasiMhadeva saptagaMga, rAkSasagaMga, bhujabala va usake putra mArasiMhadeva nanniyagaMga paramAdI sabane bhUmi dAna kii| (3) naM0 10 san 10 85ke karIba-grAma tattIkarI rAmezvara maMdira ke sAmane / jaba nanniyagaMga rAjya karate the taba eka poli. pammA the unakI bhAyaryA kalayavye thii| unakA putra nokayyA thA / isako maMdalIke cAgovindako kanyAeM kaleyavve aura malliyane vivAhI gaI / kalayavvekA putra guJjama yA paramAdI gobunda thA / maliyavyene minadAsa putrako janma diyA / jaba naukkappA apane donoM putroM ke sAtha rahatA thA taba gaMga paramAdI devane tallI kairIkI mulAkata lI aura norakappAko vahAMkA rAjya de mahAmaMtrI banAyA / isane sarovara, maMdira va dAnazAlAeM bnvaaii| isane pApANakA jina maMdira banavAyA va do jina maMdira harige tathA nellAvattImeM bnvaae| jinadAsake maranepara nellAbattI aura tallIkerIke mina maMdiroMke Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302] prAcIna jaina smaark| liye nokkayAkI vIratA aura udAratAke inAmameM gaMgaparamAdIdevane rAjyakIya camara, Dhola, chatara Adi diye yaha nokkapyA mUlasaMgha krANUragaNa meSa pASANagacchake prabhAcaMdra siddhAMtadevakA ziSya zrAvaka thaa| zAMtike maMtrI dAmarAnAne yaha jinazAsana sthApita kiyA / (4) naM0 57 san 1115 I0 / nIdigI grAma, doddAmane navilappa gauDake khetameM pASANa nanniyagaMgake rAjyameM, kalamburuke zAsaka nagaravarmI seThIne jina maMdira bnvaayaa| isake liye mahArAja gaMgane kara vinA bhUmi dI jise zubhakIrti deva bha0 ke caraNoMmeM seThIne samarpaNa kiyA / (5) naM0 64 san 11 12, purale grAma-grAmase da0 pa0 vIra somezvara maMdirake sAmane pASANapara / ___ (1) erayaMga hoyasAlake jamAI hemmadI Arasane krANUragaNameM eka jaina maMdira banavAyA / (2) nArasiMhadeva hosAlake rAjyameM usake maMtrI tippanabhUpati va choTe bhAI nAgacAbhUpati va usakI bhAryA cAmaladevIne dAna kiyaa| (3) jaba hemnadIdeva Arasa harigemeM rAjya karate the taba usane kutilApurameM ninamaMdira banavAyA aura zAkA 989 yA san 1067 meM usakI pUjAke liye pramAcaMdra mi0 devake caraNoMmeM dAna kiyA / (4) jaba sattyAMgadeva padehAlI meM rAjya karate the taba usane kurulatIrthameM jinAlaya banavAyA aura zAkA 1054 (zAyada 1034) meM mAdhavacaMdrake caraNoM meM bhUmi dAna kii| (5) gaMga hAdodevake sAmane vAgIke sarvAdhikArI hegar3e Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra praant| [303 lokamayyAke putra hegar3e cAMDimayyAne kurulImeM apanI bhUmi kalipamallaseThIko vecI / usane mahArAjAke sAmane zrIbAlacaMdra devakI sevAmeM arpaNa kii| (6) zrI pammAseThI aura usake do putroMne naniyarasadevake sanmukha zrI bAlacandradevakI sevAmeM hallabUra grAmameM bhUmidAna dii| (7) naM0 89 san 1111, velagAmImeM, kadarezvara maMdirake varAmadeke pazcima dvArake khambhepara / cAlukya vikramakAlake 35 varSameM viTTideva bhujabala gaMga parmAdIne bhUmi dAna kii| (7) naM0 97 san 1113 grAma AlahallI, talavarakI bhUmimeM mUlasaMgha dezIgaNa, maladhArI devake zipya zubhacaMdra deva munipake ziSya prAvikA gaMga paramAdIdevakI rAnI vAcAladevIne apane bar3e bhAI bAhubalikI sammatise vammIkerImeM eka sundara jina maMdira banavAyA taba zrIpArzvanAthake liye bhujabala gaMga paramAdIdeva, gaMga mahAdevI, oragaDevA cAladevI, kumAra gaMgarasa, mArasiMhadeva, gogIdeva, kaliyaMgadeva aura saba maMtriyoMne bhUmi dAna kii| (8) naM0 114 sana 950,--grAma kumasI, kIleke pASANa kamareke pAsa / kalaseke rAjAoM vA kanakAkulameM jinadattarAyane jinendra ke liye kambAsIpura bheTa kiyA usakI AjJAse adhikArI vommirala, anya gauDa aura ToMne bhI kumbAsike jaina maMdirake liye vArSika madada dii| tA0 zikArapura / (2) naM0 120 san 1048, somezvara tIrthanake pAsa velagAmI grAma / vanavAsIke rAnA cAlukya cAmuNDarAya; isane apanI Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304] prAcIna jaina smAraka / rAjyadhAnI belagAmI nagarameM jina maMdirake liye balAtkAragaNake meghanaMdi bhaTTArakake ziSya kezavAnaMdI aSTopavAsI bhaTTArakake caraNa dhokara janAhuti zAMtinAthane jiTa lige 70 meM 5 mana cAvalake yogya bhUbhi dii| (10) naM0 124 san 1077 velagAmImeM vadagujara loMDake pAsa / jaba cAlukya tribhuvanamalla mahArAja eTagiripara the tathA vanavAsImeM unake nIce mahAsAmaMtAdhipati daMDanAyaka karmadeva rAjya karate the, zrI guNabhadra vratIke ziSya soma bhAyI jakabbe putra pratikaThasiMhane dharmArtha eka grAmakI prArthanA kii| daMDanAyakane mahArAna tribhuvanamalako kahakara cAlukya gaMgaparamAdI jinAlayake liye nisako usane rAjyadhAnIne banavAyA thA, jiTTalige 70 meM grAma manavAna arpaNa kiyaa| zrI mUlasaMgha senagaNa pogarI gacchake rAmasena paMDitake paga dhokara / / (11) naM0 134 tA0 1 075 belagAmI cannavAsavappAke khetameM eka / khaMDita jaina mUrtipara / balAtkAragaNake citrakUTAnnAya dAvalI mAlavake zAMtinAthadevake vaMzane zrImunicandra siddhAMtadeva the unake ziSya anantakIrtidevane hegar3e kezavadevakI sevAmeM dAna kiyaa| (12) naM0 136 san 1068, belagAmI, vadadiyAraloMDake khetameM / jaba cAlukya trailokyamalla ahabamalladeva rAjya karate the taba usako lATa, kaliMga, gaMga, karahATa, turupka, varAla, cola, karanATaka, surASTra, mAlava, dazArNava, kozala, kerala Adike rAjA kara dete the| magadha, anna, avaMti, baMga, dravila, kuru, abhIra, paMcAla, lAla Adike rAjAoMse yuddha kara harAyA / indrase yuddha kara kara denepara Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [305 usase mitratA kii| zAkA 990 meM isane kuruvartimeM yoga dhAraNa kiyA tathA tuMgabhadrA nadIke taTa svargadhAma padhArA / taba isakA jyeSTha putra somezvara bhuvanaikamalla rAjya karane lgaa| isakA sevaka mahAmaMDalezvara rAjA lakSmaNa nRpa vanavAsImeM zAsana karate the| isakA maMtrI zAMtinAtha daMDanAyaka thA jo zreSTha jainadharmarUpI kamalakA haMsa thaa| isake guru mUlasaMgha de0 ga0 kunda0 varddhamAna vratapati the| isakA pitA govinda rAjA thaa| zAMtinAtha kavi thaa| isakI upAdhi sarasvAtimukha-mukura thii| isane sukumAla caritra racA hai / isakI prArthanA karanepara rAnA lakSmaNa nRpane baligrAma, lakar3Ike jina maMdirako pASANakA banavAyA va dvArapara pApANakA mAnastaMbha sthApita kraayaa| va lakSmaNane bhUmi dAna dii| (13) naM0 148 san 1186 belagrAnI, kAzImaThake dvAra pr| yAdava cakravartI bIra ballAladevake 163 varSake rAjyameM paTanamvAmI mallIseTIkI strI padamauvene samAdhimaraNa kiyaa| (14) naM0 196 san 1212 cikanagaDI, vAsabala maMdirake eka staMbhapara / yAdava nArAyaNa hoyasAla boraballAladevake 23 veM varSake rAjya meM lacchavce aura madana muDatI kanyA tathA prasiddha bharatakI strI va zrIanaMtakIrti muniekI ziSyA nakSavene samAdhimaraNa kiyA / taba usane saMskRtameM eka zloka banAyA jo isabhAMti haityaktvA deha vimohAta atgunncritprnninikonnimaargaa| dAruma svargadurgam nijbhjnblaadevynraahiilaa|| yA'ham jakAmbikA'smin dividivijayase sUcanAtmaNasAdAdityam turAvagatvAsamavasaraNa mUstham natenma minendram / / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -un- ~ - - ___306] prAcIna jaina smAraka / bhAvArtha-nakAmbikA devIne marate samaya apanI bhAvanAke anusAra yaha zloka banAyA hai / isameM kahatI hai ki maiMne moharahita hokara, vrata guNa cAritrakI zreNiyoMke mArgase isa zarIrako chor3A aura svargake durgameM car3hakara va isa svargameM apane bhananake balase va AtmAke prasAdase uttama deva hokara tathA samavazaraNa sthita iMdroMse namana yogya zrI jineMdrake pAsa jAkara parama saMtoSako prApta kiyA hai| (15) naM0 197 san 1882 ? cikamavAr3ImeM vAsavanna maMdirake sAmane / kAdambavaMzI rAnA bodhadeva thA / bhAryA zrIdevI putra soma jisako kAdambarudra satyapatAkA kahate the, bhAryA lacchaladevI putra boppa-rAjyaghAnI bAMdhavapura / saMkara sAmaMtane zrIzAMtinAthajIke liye bahuta sundara jaina maMdira mAgudImeM bnvaayaa| vahAM zrI nayakIrti guru the jo mUlasa0 kuMda0 kAnoragaNa titrinikacchananna vaMzake padmanaMdike municandra unake ziSya bhAnukoti siddhAMtadevake zipya the| recanadaMDAdhIzvara voparAnA aura zaMkarako lekara mAgudIne AyA aura zrI jinendrako pUnA kI aura talave grAma diyaa| (16) naM0 198 san 1250, cikanabAr3I, jaina maMdirake pAsa / bhujabali pratApa cakravartI kaMdAradevake 11 veM varSake rAjyameM muDInivAsI zAMtAdevIne samAdhimaraNa kiyaa| (17) naM0 199 vahIM / san 1250 ke karIva bammojA sunArane samAdhimaraNa kiyaa| (noTa-yaha sunAra hokara jainadharmI thA / (18) naM0 200 san 1190 karIba vhiiN| zrInayakIrti devamunikI zipyA va saMkapa nAyaka aura muddavvekI kanyA zAMtalene samAdhimaraNa kiyA / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra prAnta | [ 307 (19) naM0 209 san 1990 vahIM / vIrojA aura bommavene samAdhimaraNa kiyA / (20) naM0 202 san 1211 ? vahIM yAdavanArAyaNa bhujabala pratApa cakravartI hoyasAla vIravallAla devake rAjyake 21 veM varSa meM sakalacaMdra munipakI zipyA machogADaMDIne samAdhimaraNa kiyA / - (21) naM0 219 san 918, banda jaina maMdirake dvArapara likemeM zAkA 834, akAlavarSa kannaradevake rAjya meM, mahAsAmaMta kalivittarasa vanavAsI 12000 meM rAjya karatA thA taba vahAM nagarakhaNDa 70 ke nAlagokaMDake aphisara sattarasa nAgArjunane samAdhimaraNa kiyA taba rAjAne usake patikA par3ha usakI strI jakkamavveko diyA / isane cAra machAlacAvalake lAyaka kheta jakkilameM jainamaMdirake liye diyA / isakI prazaMsA likhI hai ki yaha bar3I vIra thI / uttama puyuzaktiyuktA thI, jinendra zAsana bhaktA thI yaha / nagarakhaNDa 70 para uttamatA se rAjya karatI thI / isake zarIra meM koI asAdhya roga hogayA, taba isane apanI kanyAko bulAkara rAjya supurda kiyA aura baMdanike tIrtha meM zAkA 840 meM isane samAdhimaraNakI pratijJA dhAraNa kI / (22) naM0 221 san 1075 | Upara ke maMdira ke uttara ora | jaba cAlukya bhuvanekamalla vaMkApura meM rAjya karate the taba zrI mUlasaMgha kAragaNa ke paramAnaMda siddhAMtadeva ke ziSya zrIkulacaMdramunikA zAsana thA / mahArAjAne baMdalika tIrthameM bharatadvArA nirmita zrIzAMtinAtha jinamaMdira ke liye nagarakhaMDameM bhUmi dAna kI / Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308] prAcIna jaina smAraka | (23) naM0 222 se 224 san 1100 vahIM / cakrabaMdha zloka haiM / (24) naM0 225 san 1204 vahIM zAMtezvara vastIke sAmane | jaba vijaya samudrameM hoyasAla vallAla rAjya karate the taba nagarakhaMDameM kAdambavaMzI somakA putra boppadevakA putra brahmabhUpAla rAjya karate the taba recacA bhUpatike putra kavade boppane zrI zAMtinAtha maMdira meM maMDapa banavAyA / yaha tIrtha kAragaNake municaMdra siddhAMtadevake ziSya lalitakIrti siddhAMtIke zipya zubhacaMdra paMDita - devake prabaMdha meM thA | inhI munike caraNa dhokara rAjA vallAlake prasiddha maMtrI mahAseThI Adine bhI zAMtinAthajIke liye dAna kiyA / (25) naM0 226 san 1213 usI vastIke uttara aura Upara kathita zubhacaMdra devane sanyAsa liyA | (26) naM0 227 sana 1200 ? usI zAMtinAtha maMdira ke raMgamaMDapa dakSiNa pazcima staMbha para abhayacaMda siddhAMtadeva ke ziSya cArukIrti paMDita devane hariya mahAliMgekI paMcavastIkA jIrNoddhAra karAyA va inake va talaguppeke maMdirake liye tIna grAma diye / vavibAguru, baviyA hachI, va tagaduvaDiMga | (27) naM0 228 se 231 san 1100, Upara ke maMDapa ke pUrva, dakSiNa, uttara khaMbhoMpara / cakrabaMdha loka (28) naM0 232 sana 1200 ke karIba / usI maMdirake hAvemeM zubhacaMdra devakI ziSyA somala devIne samAdhimaraNa kiyA / (29) naM0 311 san 1100 ke anumAna | grAma saMdA | Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 309 madarAsa va maisUra prAnta | sarovara ke dvArapara eka pASANa / cAlukya tribhuvanamalla ke rAjyameM jaba mahAsamantAdhipati anantapAla gaMgavAr3I 600 va banavAsI 12000 meM rAjya karatA thA / yaha raNaraMga bhairava goviMda rasa kahalAtA thA / isakA putra soma bhAryA somambikA, inakI do kanyA vIrambikA aura udayAmbikAne eka jaina maMdira banavAyA / (30) naM0 317 san 1205 ke anumAna / gogga grAma vIrabhadra maMdira ke dvArake donoM tarapha | maMtrI ecAnA va mAryA sovaladevIne belagavattI nAdameM jisakI sadRzatA koI nahIM karasaktA aisA sundara jinAlaya banavAyA / (31) naM0 320 san 1200 vahIM / mahAmaMDalezvara malidevarasake zAMti va yuddha ke maMtrI ecA rAjA the unakI mAryA sauvaladevIne apane choTe bhAI icAkI mRtyu honepara eka jina maMdira banavAyA va zrI zAMtinAthajIkI ATha prakArI pUjAke liye zrI caMdraprabhAcArya ke caraNa dhokara bhUmi dAna dI / (32) naM0 321 san 1207 karIba vahIM / zrIvAsapujya devake caraNa dhokara vIrupayyAne bhUmi dAna kI / holI tA (33) naM0 5 san 1960 ke karIba | grAma didaguru / hammati devakI gozAlAkI pIchalI bhItake sahAre kAyotsarga jaina mUrtike Asanapara | AcArya bAlacaMda mUlasaMgha kANuragaNa meSa pASANa gacchakI icchAnusAra hegor3a jakkayA, usakI mAryA jakavvene didugurameM jina -maMdira banavAyA tathA supArzvanAthakI mUrti sthApita kI va bhUmidAna kI / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310] prAcIna jaina smaark| epipraiphikA karnATikA jilda 8 vIMse jaina zilAlekha jilA zimogA tAlukA sorAba / (34) naM0 28 san 1208 ? grAma sorAba daMDavatI nadIke taTa atamRta maMDapake staMbhapara / dora samudrameM vallAladeva rAjya karate the taba banavAsImeM kadakanI vidvAnoMkI khAna thii| yahAM va rohana parvatapara kIrtigokunda rAjya karate the| inake putra thesoma, bhAsana, mahAdeva va rAma / taba mallAseThI mAcambake putra nemIsaMThI nannavaMzIne jisake guru kANUragaNa mUlasaMghake guru guNacaMdra the jidhvalige, edenAda tathA kudakanInAdameM bahuta jinamaMdira bnvaae| jaba nemIseThIne zAMtinAtha maMdirameM zrIzAMtinAthako sthApita kiyA taba kIrti govundane usake putra aura jamAI mahAdeva daMDanAyakane pUjAke liye 50 pola cAvalakI bhUmi dAna kii| (35) naM0 51 san 1405 grAma hule sorAbAke pUrva aMjaneya maMdirake pAsa / sorAba mahAprabhu devarAjAkI strI mecakane tathA uddhare 18 kaMcanake rAjA baIcakI kanyA aMjanAne samAdhimaraNa kiyaa| (36) naM0 52 san 1394 vahI grAma, da0 pUrva, sarovarake uttr| sorAbanivAsI tammagaur3ane nokileyakappa, vaidyase apanA roga asAdhya jAna muni siddhAMtidevakI AjJAse samAdhimaraNa kiyaa| ___(37) naM0 97 san 1132 grAma catradahallI, amRtezvara maMdirake sAmane / mUlasaMgha dezIyagaNa mAghanaMdi bha0kA ziSya zrAvaka vallIdAsa govundake putra boppayyAne samAdhimaraNa kiyaa| ___ (38) grAma hIre-AvalI-dhvaMza jaina vastIke pAsa 25 pASANa samAdhimaraNake smArakake haiM jinakA saMkSipta vivaraNa nIce prakAra hai Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wang san 1011297 yAdava nArAyaNa bhujavala rAmacandra 103|1395 1021366 | abhinaya karAya vijayanagara harihararAya vijayanagara 1051398 1041354 | mahAmaMDa0 suratAla hindu va rAjA 1061376 1071408 108 1408 109.1367 1101353 madarAsa va maisUra prAnta | 1111392 112/1383 kisake rAjya meM 1131290 114129. 1151374 116 1389. 1171403 O eferre vijayanagara vIra bukarAya devarAya vijayanagara "" vIra hariyA oDayara rAmadeva koTinAyaka bukarAya harihararAya " nAma samAdhimaraNakartAkA nAlaprabhu Avali kAla gAvanda zrAvaka zrA0 avali vecA gaur3akA putra maMtrI harihararAya kAnarAmanakI strI kAmi goMDI hariyappA oDayara mAlagovaMDa va usakI civAyA kA putra caMdramA gaurava gaur3a [ 311 kAlagaur3a mur3agaur3akI strI eka mattiya guDDu caulaya nAma AcArya kalagaur3a gamagauMDana hiriyacaMdrapanu becIgaur3akI mahAsatI vo bhI gaur3I sugaSTagaNake mR0 saM0ke devanaMdi siddhAMtadeva bhAryA cenaka candagaur3akI strI canda gaur3I avalIcandakA putra rAmacandra malavArI vecI gaur3a grAmAdhIza mahAbhu gamagaur3akA putra hAruva munibhadra deva gugaNI siddhAMtI yazizA guru vijayakIrti mUlasaMgha vIrasena ziSya samAdhideva avaliya kAmanA bunda rAmacandra malaghArI zubhacandradeva muni vIrasena maladhArI deva rAmacaMdramaladhArIdeva 27 | munibhadrasvAmI Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 ] 1181421 1191418 1201421 1211396 12212998 12313461 1241295 1251143 prAcIna jaina smAraka | devarAjA "" "" havA ovara koTinAyaka gamacandra jagadekamala | bhaduka gaur3a gopagoDa bhairavagaur3a gamIgauDI satI zrI yamAgaur3I satI rAmagaDa cakacI gaur3I satI dundiya golbala munibhadra "" mAghavacaMdra maladhAgI guNanaMdI bhaTTAraka rAmacaMdra maladhArI katArasena mANikyasena paM0deva (39) naM0 127 san 1931, grAma hule sorAba / rAmaliMga maMdira ke pAsa ( mUlasaMgha senagaNa pogArI gaccha ke caMdraprabha siddhAMtadeva ke ziSya mAdhavasena bhaTTArakadevane samAdhi lI / (40) naM0 140 san 1998, grAma uDarI, vANasaMkari maMdira ke sAmane / hoyasAla vIra bahAla rAjyameM jiduligemeM gaMgakula ekala rAjya karate the usakA maMtrI padmanaMdi munike ziSya rAmanaMdi yatipa unake municandra siddhAMta cakreza unake kulabhUSaNa vratI naividya vidyAdhara, unake sakalacaMdra bhaTTArakakA ziSya zrAvaka thA / mAghavacaMdrane ega jinAlaya banavAkara zrIzAMtinAtha kI mUrti sthApita kI va dAna diyA | sakalacaMdra kAragaNa tina triNIgacchake guru the / (41) naM0 146 san 1388 grAma ur3I sarovara taTapara / uddharavaMza meM zrIvIrasena, jinasena tathA lakSmIsena bha0 hue / unake ziSya caMdrasenasUri, unake munibhadra deva hue, inhoMne hisugala jaina maMdira ko banavAyA va mUlaguMDake jinamaMdira kA jIrNoddhAra karAyA tathA vijayanagara ke rAjA harihara rAyake samaya meM samAdhimaraNa kiyA / (42) naM0 148 san 1904, ur3I grAma / hoyasAla vIra vallAladeva rAjyameM, uddhareke daMDanAyaka eka liyannAne samAdhimaraNa kiyaa| Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 313 (43) naM0 149 san 1929, uDarI grAma / jaba uddaremeM ekalarasa rAjya karate the taba zrIharinaMdideva munike ziSya daMDanAyaka siMgaNane jo boppana daNDanAyakakA putra thA, samAdhimaraNa kiyA / (44) naM0 152 san 1380 ur3I meM / harihararAya ke rAjya meM vaicayyA zrAvakane koMkaNa deza meM yuddha meM vijaya prApta kI tathA antameM samAdhimaraNa kiyA / (45) naM0 153 san 1400 ke karIba ur3arI / muni municandrake ziSya vecayyAne jo sAhu zrIyannAkA putra thA, samAdhimaraNa kiyA / (46) naM0 155 san 1906 ke karIba ? grAma ur3arI paMDita guruke ziSya malagaur3ake putra prasiddha morazAMkane samAdhimaraNa kiyA / (47) naM0 196 san 1379, grAma tevanaMdI, kileke jaina maMdira ke dakSiNa | harihararAyake rAjya meM, tavanidhi caumanagaur3ane samAdhimaraNa kiyA | (48) naM0 198 san 1299 vahI grAma / krANuragaNake mAdhavacandradeva ziSya daMDeza mAdhavane rAmacandrarAyake rAjyameM jaina maMdira banavAyA tathA samAdhimaraNa kiyA / (49) naM0 199 san 1392, vahI grAma / vIra bukkarAjAke rAjya meM balAtkAragaNa siMhanaMdyAcAryakI ziSyA tavanidhirbrahmakI bhAryA lakSmI vommakane samAdhimaraNa kiyA / (50) naM0 200 san 1378 vahIM / harihararAyake rAjyameM zrI rAmacaMdra maladhArIdevakI zipyA alava mahAprabhu tavanidhi voghama Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina smAraka | 314 ] arat bhAryAne samAdhimaraNa kiyA / (11) naM0 201 san 1379 vahIM / mAdhavacaMdra maladhArI devake ziSya vommanane samAdhimaraNa kiyA / (52) naM0 233 san 1939, ur3arI grAma, vanazaMkarI maMdira ke pUrva - cAlukyavaMzI trailokyamallake AdhIna gaMgavaMzI ekalake rAjyameM rAjA ekalane kanaka jinAlayake liye saba bibalU meM bhUmi dAna kI tathA erayaMgakI mAtA, ekalake bhAI rAjA mArasiMhakI kanyA cattiyavvarasIne, jisakA cAcA bodhadaMDeza thA, dAna kiyA / mUlasaMgha kANUragaNa tiMtrikagacchake rAmacaMdra vratapatikI pUjA karake / (53) naM0 260 san 1367 kuppaturu grAma, jainavastIke pAsa / zrutamunike ziSya callacaMdra inake ziSya Adidevane jaina maMdirakI rakSA kI / (54) naM0 261 san 1408, vahI grAma / jaina vastIke uttara pazcima eka pASANapara karNapaTakake devarAjake rAjya meM, bAMdhanapura ke svAmI gopIsA ke putra zrIpati usake putra gopIpatine jaina maMdira banavAyA / yaha mUlasaMgha dezIgaNa siddhAMtacaMdrakA ziSya thA / isakI striyoMne- gopAsI aura padamAsIne samAdhimaraNa kiyA / (15) naM0 262 san 1077, vahI grAma - kAdambavaMzI rAjA kIrtideva ke rAjya meM / mahArAjAkI rAnI mAlaladevIne jo mUlasaMgha kAragaNa tintrika gacchake padmanaMdi siddhAMtadevakI ziSyA thI kuppatUra meM zrIpArzvanAtha caityAlayakA jIrNoddhAra kiyA va bhUmi dI / (56) naM0 264 san 1393 | vahI grAma- gopagaur3a ne samAdhimaraNa kiyA | Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra prAnta / [315 (57) naM0 329 san 1415 grAma bhAraMga, kallezvara mNdirmeN| paMDitAcArya zrutamunike zipya nagarakhaMDake rAjA gopagaur3ake putra ballagaur3ane samAdhimaraNa kiyaa| (58) naM0 330 san 1465 vahIM-gopIpatike putra nagarakhaMDake rAjA bulappAne jo mUlasaMgha, naMdisaMgha degaNa, pustakagacchake abhayacaMdrakA zipya thA, samAdhimaraNa kiyaa| (59) naM0 331 sana 1656 vahIM-prabhuvallapa aura mallatvekI kanyA bhAgIrathIne samAdhimaraNa kiyA / (60) naM0 345 san 117 1, tevateppA grAma / vIrabhadra maMdirake sAmane / kAdambakulI, maMDalIka bhairava, satyapatAkA sovIdeva nagarakhaNDakA rakSaka thA taba tevatappAkA svAmI voppa gaur3a thA usake putra lokagAvandane jaina maMdira banavAyA aura mU0 kAtigacchake bhAnukIrti siM0devake caraNa dhokara bhUmi dAna kii| tAluko sAgara / ___(61) naM0 55 san 1960, godaInagiri / veMkaTAmana maMdirake sAmane stambhapara / kSemapura nagarako jairasappA kahate haiM-yahAM rAnA deva mahIpati thA jisane zrI gummaTAdhIzakA abhiSeka karAyA thA / isake pIche bhairava bhUpati huA / usakI bahanakA lar3akA devarAya thA jo zrI rAjaguru paMDitadevakA ziSya thaa| yaha apane choTe bhAI sAlpa aura bhairavendra ke sAtha tulu, koMkaNa Adipara rAjya karatA thA taba ambuvanazreSThI aura nAgappAzreSThI donoM bhAI yahAM Ae / zrIneminAtha caityAlayake liye mAnastaMbha bnvaayaa| isa maMdirako unake bAbA yojanazreNIne banavAyA thaa| usa samaya muni abhinava samantabhadra maujUda the| Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316] prAcIna jaina smAraka / (62) naM0 60 san 1472, grAma yiidivnii| zrIpArzvanAtha mNdirmeN| vIruvakSa mahArAyake rAjyameM / bhairannanAyakane pArzvanAtha maMdira banavAyA va bhUmi dAna dii| (63) naM0 14 sana 1413, vahIM / bhairannA nAyaka, maMdavannAnAyakake putrane zrIvAdIndra vizAlakIrti bha0 kI AjJAse zrIneminAtha maMdirako bhUmi dAna dii| (64) naM0 159 sana 1159, grAma herekerI-jaina maMdirameM tribhuvanamalchake rAjyameM / unake AdhIna, sAMtArakulake rAya telaTadeva, poTTI pombuccapurameM rAjya karate the| bhAryA akkhAdevI thii| putra kAma the / bhAryA pAMDyakulI vijaladevI thii| unakI saMtAna putra jagadeva, siMgIdeva va putrI aliyAdevI thii| yaha kAdambavaMgI honneparasakI bhAryA thii| isane apane putra jakAsIdevakI smRtimeM eka ucca jina maMdira banavAyA aura vaMdanika tIrthake AcArya kANaragaNa tiMtrika gaccha ke bhAnu kIrti si0 devake caraNa dhokara bhUmi dAna kii| (65) naM. 161 san 1239, vhiiN| jaina maMdirake dkssinn| kumAra paMDita munikI ziSyA zrAvikA yekanaseThIkI strI mallakene samAdhimaraNa kiyA / (66) naM0 162 san 1242 vhiiN| zubhakIrti paMDitadevakI zipyA pekamaseThIkI kanyA kAmIvvene samAdhimaraNa kiyaa| (67) naM0 163 san 1488-vhiiN| pArzvanAtha maMdira meN| taullavadezake saMgItapurameM zrIcaMdraprabha jinakA bhakta saluvendra rAjA rAjya karate the / unakA maMtrI padma thaa| rAjAne maMtrIko grAma ogayekerI diyA / taba san 1498 meM padmane pArzvanAtha maMdira Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / padmAkarapura meM banavAyA aura bhUmi dAna kI / (68) naM0 164 san 1491- grAma vidarurU / janArdana maMdira meM eka tAmrapatra | jaba saMgIrAya voDayarakA putra mahAmaMDalezvara Idagarasa oDayara vidurunAdameM rakSaka thA taba taulavadeza saMgIta paTTana ke rAjA sAluvendrane zrI jinamaMdira ke varddhamAnasvAmIkI sevArtha bhUmi dAna kI / [ 317 nagara tAlukA | (69) naM0 35 sana 1077 - hamacha, paMcavastIke AMgana meM cAlukyavaMzI tribhuvana mallake rAjya meM / unake AdhIna mahAmaMDalezvara nani sAMtaradeva ugravaMzI rAjya karate the / inakI vaMzAvalI yaha hai: - uttara mathurA meM pAMDavoM ke samayameM rAha rAjA ugravaMzI rAjya karate the / usa hI vaMza meM rAjA sahakAra hue jisake mAnava ke mAMsa khAne kA zauka hogyaa| isakI strI zrIdevIse jinadatta putra huA ! yaha jainakulI hokara apane pitAke AcaraNa se asaMtuSTa hokara dakSimeM AyA aura padmAvatIdevIkI kRpAse pombaraccha yA kanakapurameM vasa gayA | isake vaMza meM aneka rAjA hue| zrIkezI, phira raNakezI phira kaI rAjAoM ke pIche hiraNyagarbha / isane sAMtaliMge 1000 nAda sthApita kiyA | isakI upAdhiye thIM kaMdukAcArya, dAna vinoda, vikrama sAMtAra | isakI bhAryA, vanavAsIke rAjA kAmadevakI putrI lakSmIdevI thI / inake putra cAgIsAMtAra yA cAgI samudra the / bhAryA eMjaladevI | inake putra vIra sAMtAra hue, bhAryA jAkaladevI, putra kannarasAMtAra hue bhAyo nAgaladevI, putra nannisAMtAra hue| choTe bhAI kAmadeva bhAryA caMdradevIke putra tyAgIsAMtAra hue / nannisAMtArakI Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318] prAcIna jaina smAraka / bhAryA siriyAdevI, putra rAyasAMtAra hue / bhAyoM akAdevI, putra cikkavIrasAMtAra bhAryA vijaladevI, putra ammanadeva bhAryA hocaladevI putra tailapadeva putrI vIravarasI / tailapadeva bhAryA mahAdevI kelayavvarasI putra vIradeva, bhAryA virAlamahAdevI, vijaladevI, acaladevI vIra mahAdevI (gNgvNshii)| vIra mahAdevIke putra goggiga va jyeSTha putra tailapadeva bhujabalasAMtAra yA nannisAMtAra the / inakI mAtA catrala yA vIra mahAdevIne paMcakUTa jina maMdira (paMca vastI) banavAyA / nannisAMtAra aura catraladevIke guru or3eyadeva yA zrIvijaya bhaTTAraka naMdigaNa aruMgalAnvaya, tiyAnaguDIke nIdumbara tIrthavAsI the / gurukI AjJAse paMcavastIkI nIMva rakkhI gaI / / AcAryakI vaMzAvalI dI hai-* zrI kundakundAcArya bhUmise 4 iMca Upara calate the| bhadrabAhusvAmI, samantabhadra, unake zipya zivakoTi AcArya, vardatAcArya, Aryadeva, tattvArthasUtrake kartA, siMhanaMdyAcArya, gaMgavaMzake sthApaka / ekasaMdhi sumati bhaTTAraka, vajanaMdyAcArya, pUjyapAdasvAmI, zrIpAla bha0, abhinandanAcArya, kavi parameSThIsvAmI, traivedyadeva, anantavIrya bha0 jisane zrI akalaMkasUtrapara vRtti likhI, kumArasenadeva, maunIdeva, vimalacandra bha0, kanakasena bha0, yaha rAnA rAcamallake guru the| dayApAla muni jinhoMne zabdAnuzAsanakI prakriyAmeM rUpasiddhi likhI, puppasena siddhAMtadeva, vAdirAnadeva, jo SaTatarkasanmukha va jagadeka mallavAdI kahalAte the, zrIvinaya yA paMDita parijAta yahI rAkSasa gaMga paramAnadI, cattaladevI, vIradeva nannisAMtArake guru the / paMca ** yaha vaMzAvalI kramavAra nahIM mAlUsa hotI / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra praant| [319 kUTa vastIkI pratiSThA zrIvijaya va unake ziSya collata, sAMtadeva, guNasenadeva, dayApAladeva, kamalabhadradeva, anitasena, paMDitadeva zreyAMsa paMDitadevane karAI thii| isa vastIko urvI tilakam bhI kahate haiN| pUjAke liye nannisAMtArane zrIkamalabhadradevake caraNa dhokara grAma dAna kiye (70) naM0 36 san 1077 vahIM toraNa vAgilake dakSiNa khmbhepr| tribhuvanamallake rAjyameM nannisAMtAra Adine paMcakUTa vastIke liye grAma diye| (71) naM0 37san 1147, torana vAgilake uttara khNbhepr| jagadekamallake rAjyameM, rAjA tailasAMtAra jagadeka dAnI hue / bhAryA cattaladevI / inake putra zrI vallabharAjA yA vikramasAMtAra tribhuvana dAnI putrI pampAdevI thii| pampAdevI mahApurANameM vidapI thii| yaha itanI vidyAsampanna thI ki ise zAsana devatA kahate the| isakI putrI vAMcaladevI thii| yaha atimavveke samAna pravINa thI jo cAlukya rAjA tailake senApati malappAkI kanyA thI / yaha vAMcala devI nAgadevakI bhAryA va pADala tailako mAtA thii| yaha bar3I jinadharmakI bhakta thI / isane ponnata zAMtipurANako 1000 pratiyeM likhAkara bAMTI tathA 1500 jinamUrtiye suvarNa va javAharAtakI banavAI (dekho Introduction to bhaTTAkalaMkadeva kRta karNATaka zabdAnuzAsana) / pampAdevIne aSTa vidyArcanA mahAbhiSeka va caturbhakti rcii| yaha drAvilasaMgha naMdigaNa, aruMgalAnvaya ajitasena paMDitadeva yA vAdImasiMhakI ziSya zrAvikA thii| pampAdevIke bhAI zrI vallabharAnAne vAsapUjya si0 devake caraNa dhokara dAna kiyaa| Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 ] prAcIna jaina smAraka / (72) naM0 38 san 1077 mAnastambhapara vahIM / rAjA va AcAryakI prazaMsA / (73) naM0 40 san 1077 mAnastaMbhapara / cattaladevIne kamalabhadra paMDitadeva ke caraNa dhokara bhUmi dI paMcakUTa jina maMdirake liye tathA vikrama sAMtAradevane ajitasena paMDitadeva ke caraNa dhokara bhUmi dI / (74) naM0 41 san 1920 ? vahIM - jinazAsana mahAtmya / (75) naM0 42 san 10981 usI hAtemeM / mUlasaMgha pustaka gaccha lakSmIsena bha0 tathA pArzvasena bha0 ne samAdhimaraNa kiyA / (76) naM0 43 san 1996 ? vahIM / guNasena si0 devake zipya yAda gADar3ane samAdhimaraNa kiyA / (77) 44 san 1259, pArzvanAtha vastI ke pUrva naMdi anvaya, puSpasena nyAya aura vyAkaraNa meM sAgarasama the / inhoMne aura akalaMkadevane samAdhimaraNa kiyA / I (78) naM0 45 san 990 isI vastI va dvArake pazcima bhItapara taula puruSa sAMtArakI strI pAlipakane apanI mAtAkI mRtyupara eka pASANakA jinamaMdira banavAyA jo pAlipakka vastIke nAmase prasiddha hai va dAna kiyA / (79) naM0 46 san 1530, padmAvatI vastIke hAte meM / isa lekha meM zrI vidyAnaMdi vratapatikI prazaMsA isa taraha likhI hai(1) nArAyaNa paTTana ke rAjA naMdadevakI sabhA meM naMdanamalla bhaTTako jItA isase vidyAnaMdi pada pAyA / (2) sAtavendra rAjA kezarIvarmA kI sabhA meM vAda jItA isase vAdI prasiddha hue / ( 3 ) Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MAnna madarAsa va maisUra praant| [321 sAluvadeva rAnAkI sabhAmeM mahAna vijaya pAI (4) viligeke rAjA narasiMhakI sabhAmeM jainadharmakA mAhAtmya pragaTa kiyaa| (5) kArakalanagarake zAsaka bhairava rAjAkI sabhAmeM jainadharmakA prabhAva vistArA (6) rAjA kRSNarAyakI sabhAmeM vinayI hue (7) kopana va anya tIrthopara mahAna utsava karAe / (8) zravaNabelagolAke zrIgommaTasvAmI ke caraNoMke nikaTa apane amRtakI varSAke samAna yogAbhyAsakA siddhAMta muniyoMko pragaTa kiyaa| (9) jirasappAmeM prasiddha hue| (10) AjJAnusAra zrIvaradeva rAjAne kalyANa pUjA karAI / (11) maMgI rAjA aura padmaputra kRSNadevase pUjya the| Age ina muni mahArAjako vaMzAvalI dI hai bhadrabAhu alakeko, vizApAcAye, tatvArthasUtra kI umAmyAmI / munIzvara jo zrutakevalo samAna the, siddhAMtakIrti jinakI pUjA minadattarAyane kI / mahardi akalaMkadeva jinhoMne zrIsamantabhadrake devA gama stotrapara bhApya liyA, svAmI vidyAnaMdi jinhoMne aSTamahatrI aura zlokavArtika likhe, mANikyanaMdi jo jinarAjabANI ke katI the, prabhAcandra jo nyAyakumudacandrodaya ke katI the / zrIpUjyapAda (noTa-yahAM bhI akraya hI nAma hai jinhoMne zAkaTAyana vyAkaraNa aura pANinI vyAkaraNapara nyApta banAyA, jainendra vyAkaraNa va zabdAvatAra vadyazAstra va tatvArthasUtrapara TokA (sarvArthasiddhi) racI, varddhamAna munIMdra jo hosAla vaMzake guru the, vAsapUjya vratI jo vallAladevase pUjita the, pAtrakezarI, nemicandra siddhAnta sArvabhauma trailokasArAdike katI va cAmuNDarAyase pUnita mAdhavacaMdra, abhayacandra jinhoMne vezavArya se praNa karAyA, jayakIrtideva, ninaca Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 ] prAcIna jaina smAraka | * dvArya, indranaMdi saMhitA zAstrakartA, vasaMtakIrti, vizAlakIrti, zubhakIrtideva, padmanaMdi suni, mAghanaMdi, siMhanaMdi, caMdraprabha muni, vasunaMdI, mAghacaMdra, vIranaMdi, dhanaMjaya, vAdirAja, dharmabhUSaNa guru jinakI pUjA barddhamAna muni vallabhake mukhya ziSya devarAya rAjAne kI thI / vidyAnaMdikA putra siMhakIrti vratIMdra, merunaMdi, barddhamAna, prabhAcaMdra, amarakIrti, vizAlakIrti, nemicandra bha0, siMhakIrti muni hue / yaha azvapati ke samaya meM prasiddha hue / yaha bar3e naiyyAyika the / inhoMne dihalI ke bAdazAha mahamUda sUritrANakI sabhA meM jinake AdhIna baMgAla deza thA bauddha va anyoM ko bAda meM harAyA / balAtkAragaNI vizAlakIrti jisakI pratiSThA sikandara sUritANane kI thI va jisane vidyAnagarake vIrapakSa rAyakI sabhA meM vAdiyoM ko jItA thA devappA daMDanAyake nagara AraganeM usane jainadharmakA camatkAra batAyA thA / vizAlakIrtike putra vidyAnaMda svAmI the jinakI pratiSThA sAlya mahirAne kI thI / svAmI vivAnaMdike putra bhAratI aura malalocana the / inako devendrakIrtika kahate the| inakI sevA kRSNarAya ke bhAI acyutarAvane kI thI / vidhAnagirike kRSNarAyakI sabhA meM vidyAnaMdine vijaya pAI aura sudezabhavana vyAkhyAna racA / vidyAnaMdike sAthI nemicandra sunIM the / inhoMne zrI pArzvanAtha vastI jo pombUccha hai usake tIna khana banavAe va pratiThA karI / unake putra vizArakorti va sAthI amarakIrti the / devendrakIrtikI pUjA rAjA pAMDya aura bhairava oDayarake vaMzavAloMne kI thI / devendrakI rtike putra sukhI vA barddhamAna munine ina kAvyoMko racA | (8) naM0 40 san 162 - nAdAta ke mukhamaMDa Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra prAnta | [ 323 pake staMbhapara / trailokya malladevake rAjya meM unake AdhIna trailokyamalla vIra sAMtAradeva pombUrcchA meM rAjya karate the / rAjAne nokiyake nAmakA jaina maMdira banavAyA / isakI strI cAgaladevIne vasatIke sAmane mRkaratoraNa va valiMga meM cAgezvara nAmakA jinamaMdira banavAyA / (81) naM0 48 san 1060 | padmAvatI maMdirake dvArapara / ugravaMza vIra sAMtAra rAjAne nokiyavye maMdirake liye dAna kiyA / ( 82 ) naM0 49 san 1235 / Upara ke maMdirake hAne meM pomvRcchaka mAca gAvandane samAdhimaraNa kiyA / ((3) naM0 50 san 1267iiN / somaya putrane samAdhimaraNa kiyA / ((4) naM0 51 sana 1328 vahIM | hombucchA ke pAvalAne samAdhimaraNa kiyA / (85) naM0 53 sana 19261 vahIM mUlasaMgha bAlacaMdradevako ziSyA zrAvikA sopIdevIne samAdhimaraNa kiyA / ((6) naM0 14 san 1920 ? vahIM smAraka gunicandra malArIdeva ziSya abhayacaMdra muvI dezIgaNa / (87) naM0 55 san 1968 ? yahIM / dhanInajakayake putra rAmazreSThI va brahmazreSThIne pahalA maMDapa banavAyA / (88) naM0 16 san 1948 vahIM mahAmaMDalezvara brahmabhUpAke maMtrI brahmappA senavAve ke putra pArthasena vAyene samAdhimaraNa kiyA / ((9) naM0 57 san 1077 karIba / selavastI ke sAmane mAnastambhapara / vIra sAMtArake rAjya meM divAkaranaMdi siddhAMtadeva ke ziSya paTTa Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324] prAcIna jaina smAraka / nasvAmI nokappAseThIne tattvArthasutrapara kanar3ImeM siddhAMtaratnAkara nAmakI vRtti racI jise usake putra mallAmane likhii| (90) naM0 58 san 1062 sule vastIke sAmane / nannisAMtArake rAjyameM paTTanasvAmI nokathyAseThIne paTTanasvAmI jinAlaya banavAyA va vIrasAMtArase molakerI grAma pAkara use va grAma kukkaDavallIko sakalacandra paMDitadeva sahadharmIke caraNa dhokara dAna kiyA / paTTanasvAmI bar3e dharmAtmA the / inakA nAma samyaktavArAzi prasiddha thA / isane mahurAmeM javAharAta va suvarNakI pratimA banavAI va kaI sarovara bnvaae| (91) naM0 59 tA0 1066 / candraprabhu vastIke bAharI bhItapara / bhunavala sAMtAradevane kanakanaMdi munikI sevAmeM haravaro, Ama apane banAe jinAlayake liye diyA / (92) naM0 60 san 897-guDDuDavamtIkI bAharI bhiit| taila puruSa vidyayAditya sAMtArane kunda 0 muni siddhAMta bhaTTArakake liye pApANakA jina maMdira bnvaayaa| tA0 tArthahallo / (93) naM0 166 sana 1610 grAma meliMge / AdinAtha vastImeM raMgamaMDapake dakSiNa pazrima / pahale anantanAthako stuti hai phira anvaya dezake poMDagoMDe dabAra ke beMkaTapati devarAyake rAjyameM / isake rAjya meM nagara Araga thA / bhuvanagirike pUrva jisakA zAsaka veMkaTaudi mahipAla thA / isake AdhIna muttarapara sommanI hegar3e rAjya karate the taba barddhamAna seThIke putrane anaMta jinakA maMdira banavAyA va dAna diyaa| guru balAtkAragaNameM bha0 vizAlakIrti Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra praant| [325 the jo vidyAnaMdi munIzvarake vaMzameM devendrakItike ziSya the| (94) naM0 191 san 1180 ? vAnasAlemeM vastIke paas| mahAmaMDalezvara maMDala mahipAlake sarvAdhikArI zrIpadmaprabhudevake ziSya vaijanake putra, vAyalasena vovake bhAI cagasena vokne samAdhimaraNa kiyaa| (95) naM0 192 san 1? 03 / cAlukya tribhuvanamallake rAjyameM / ugravaMzI ajavali sAMtArane NembulImeM paMca vastI banavAI usIke sAmane anandarameM cattaladevI aura tribhuvanamalla sAMtAradevane eka pASANako vastI zrI dAvila saMgha aruMgalAnvayake ajitasena paMDitadeva vAdi gharaTTake nAmase banavAI / (96) naM0 197 sana 1363. kanave grAma, naMdagaddeke pAsa kallTa vastImeM / jaba mUlasa0 dezIgaNa pustakagacchameM cArukIrti paMDitadeva the va mAle rAjyameM vIramukta mahArAna aura usake putra vIrapanna oDayara rAjya karate the tara vedaranAdake logoMse aura maMdirake AcAryase zrIpArzvanAtha vastIkI mamike sambandhameM jo heDDAnAdameM tadutAlameM thI, jhagar3A hogyaa| naH mahAmaMtrI nAgannA, arasU, jaina malappA va tIna maMdira va 18 kampana ke logoMne milakara Araga cAvar3ImeM jAMcakara hadda kAyama kara dii| ___ (96) naM0 198 san 1090 : vAha / hosAladevake mahAmaMtrI bhaMDArI caMDimayyAkI strI boppavene pamAdhimaraNa kiyA / (98) naM0 199 san 1093 : vhiiN| mUla * suMda0 dezIga. ke maladhArIdevake zipya zubhacandrane samAdhimaraNa kiyaa| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 ] prAcIna jaina smAraka | (8) cItalaDuga jilA | yaha jilA maisUra se uttara hai / purAtattva - yahAM prAcIna samAdhi sthAna haiM, jaise malakAlamerumeM hai jahAM azokakA zilA staMbha pAyA gayA hai jisako mauryamane yA mauryokA ghara kahate haiM / yaha sthAna ber3oMkI vastIkA hai / aisA mAlUma hotA hai ki yahAM uttara ( beDaga ) se Akara kanar3I loga nIlagiri veDaga kahalAne lage / yahAMke sthAna | (1) brahmagiri- tA0 nalakAlamerumeM eka pahAr3I hai- san 1892 meM yahAM eka bar3e pASANa para azokakA lekha pAyA gayA thA | isake pazcima silA yAna hai yaha prAcIna siddhapura hai / (2) cItalaDuga - holAlakerI Te0 se uttarapUrva 24 mIla / yahAM pazcimameM prAcIna nagara caMdrAvalIke cihna haiM / bauddhoMke sikke milate haiM / dUsarI zatAbdI ke maMtra yA zatavAhanake haiM - purAnI guphAeM haiM / kucha maMdira 500 varSake purAne haiN| paMcaliMga guphA meM ho mAlavaMzakA lekha san 1283kA hai / (3) nirguDa tA0 hosadurgA - yahAMse 7 miil| yahAM 8 vIM zatAbdI meM jainavamI gaMgavaMzI rAjAoMke 300 prAMtakI rAjyadhAnI thI isako uttarake rAjA nIlazeSarane sana I0 se 160 pUrva sthApita kiyA thA bahuta prAcIna nagara thA ! (4) siddhapura - maisura nagarale uttara pUrva 9 mIla / tA0 malakAlameru | yahAM azokakA stambha pAyA gayA hai / isa jilemeM san 1901 se pahale jainI 839 the / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 327 madarAsa va maisUra prAnta | jaina zilAlekha jo epigrAphI karanATikA jilda 11vIMse liye gaye haiM / (1) naM0 13 san 1271 nAma beturu tA0 dAvanagiri / siddhezvara maMdira meM yaha bettara pAMDya deza ke madhya hai / yAdavavaMza mahAdeva va rAmacandra rAjya karate the unake AdhIna kUcA rAjA bettara va anya grAmoMkA svAmI thA / yaha vIrasena va jinasenAcArya ke vaMzaja jina bhaTTAraka devakA ziSya thA / isakI strIne jo padmasena yatipakI ziSyA thI lI jinAlaya banavAyA / kUcI rAjAne use mUlasaMgha, seNagaNa pogaramaccha ke AdhIna kiyA tathA mahAdevarAjAse hunimeyallI grAma lekara padmasena bhaTTArakake caraNa dhokara zrIpArzvanAtha bhagavAnakI sevArtha dAna kiyA | (2) naM0 90 sana 1128, grAma sAbanAru, mAdikaheke dakSiNa / cAlukya tribhuvanamala paramAdIdevake rAjyameM usakA sevaka rAjA pAMDya thA / usakA maMtrI sUryadaMDAdhipa thA, bhAryA kariyakka thI / usane yahAM eka jainamaMdira banAnekA praNa kiyA thA / isane zrIpAdevakI sevArtha bombanake zAMtisena paMDita ke hAthoMmeM bhUmi dAna kI / yaha drAvilasaMgha aruGgalAnvayake ajitasena bha0 ke ziSya maliSeNa vratIMdra maladhArIke ziSya zrImAla traividyadevake ziSya the / tA0 malakAlamuru | (3) naM0 16 se 19 jaina samAdhike smAraka san 1200 1 (16) mUlasaMgha va gaNake mAdhavadevake putra varagana gauDana cakkI gAr3iyAne (17) muddaveyane (18) mAlavane (19) maliseThIne / Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anwww.. prAcIna jaina smaark| tA. hidiyara / (4) naM0 28 san 14 1 0 dharmacUrAmeM pulisa caukIke sAmane / vijayanagarake boradeva mahArAjake rAjyameM, gopa cAmupa niguDAlake pahAr3I kile meM rAjya karate the / yaha mina zAsanakA samudra thaa| (AgekA lekha nahIM hai ) (27) kuga praaNt| yaha dakSiNa bhAratameM eka choTA vRTiza prAMta hai jahAM 1582 vargamIla sthAna hai / isakI cauhaddI hai-uttara pUrva hAsana aura maisUra, dakSiNa pazcima malAvAra aura dakSiNa kanar3A / itihAsa-naumI aura 10 mI zatAnIke lekhoMse pragaTa hai ki yaha gaMgavaMzameM zAmila thA jisane dUsarIse 11 vIM zatAbdo taka maisUrane rAjya kiyA thaa| caMgalyavaMzI rAjA-ye gaMgavaMzI rAjAoMke AdhIna caMganAdake rAjA the ge pIchese naMnarAya pATanake rAjA apaneko kahate the / yaha sthAna kurgameM kAverIke uttara hai / ye pahale pahala kAverIke dakSiNa yeDATora aura meharameM milate haiN| inakA deza maisUrakA hunamRra tA0 va kugakA uttara va pUrva bhAga thaa| inake zilAlekha yedavanAda tathA vediyatanAdameM pAe gae haiN| ye mUlameM jainI the| inake AcArya henasogese talakAvarI taka jaina maMdiroMpara svataMtra adhikAra rakhate the They were originally Jains. 1 11 vIM zatAbdImeM inameM nannicaMgalvarAjendracola bahuta prasiddha rAjA hogayA hai / 12 vIM zatAbdImeM inhoMne apanA dharma jainase liMgAyata kara liyaa| koMga Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 329 madarAsa va maisUra prAnta | vavaMzI - yaha caMgalavAsake uttara koMgAla vAmake nivAsI the / 11vIM zatAbdI meM maisUrake arkalagraDa tA0 meM tathA kurgake uttara yelasivira dezameM rAjya karate the / ye bhI jaina the They also were 1 Jains. inake dezako pahale koMgalanAda kahate the / hoyasAla - logoMkI upAdhi malappA thI arthAt pahAr3I sardAra / san 997 ke kurgake lekha aise 4 malappoMkA varNana karate haiM / parvatakoTe veda-markarAse uttara 9 mIla 5375 phuTa UMcA hai / epiyaiphikA karnATikA jilda pahalI (by Lewis Rice 1886) meM jo kurgake zilAlekhoM kA varNana diyA huA hai unameM se jaina saMbaMdhI varNana nIce prakAra hai--- gaMgavaMza -kurga ke zilAlekhoMse gaMgavaMzakA jo vizeSa hAla mAma huA so yaha hai ki inakA prathama mukhya rAjA koMganI varmA dharma mahArAja ke jhaMDe meM morapicchakA cihna thA (noTa- yaha bAta pragaTa karatI hai ki ye di0 jainadharma ke mAnanevAle the) rAjA harivarmA 247 I0 meM thA / mAdhavane 425 meM kAdambavaMzI kRSNavarmAkI bahana ke sAtha vivAha kiyA thA / punnATa dezake rAjA skandhavarmAkI kanyA ke sAtha avinIta ( 429 - 478 ) ne vivAha kiyA thA jo kAdambavaMzI strIkA putra thA / punnATavaMzI rAjA kAzyapagotrI rASTravaMzI rAjA udayAditya (1070 - 1102) bhuvanaikavIra bar3A vidvAn thA isako nAgavarmAne guNavarmA kavi likhA hai / isane harivaMza, puppadaMtapurANa Adi graMtha likhe haiM (dekho karnATaka zabdAnuzAsana) (1) eka tAmrapatra jo markarA meM pAyA gayA san 466 I0 / mAdhava mahArAjake putra koMganI mahArAjane muni vaMdanaMdI bhaTTArakakI Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330] prAcIna jaina smAraka / sevAmeM grAma vadanegrappa, talavana nagarake zrI vinaya jinamaMdirake liye dAna kiyaa| yaha rAnA san 388 meM akAlavarSakA maMtrI thA | kuMda0 dezIga meM guNacaMdra bha0 the| unake ziSya abhayanaMdI bha0 the, unake ziSya zIlabhadra bha0 the, unake ziSya guNanaMdI bha0 the, unake ziSya vadanaMdI bha. the| (2) zilAlekha vilitharameM san 887 I0 / satyavAkya koMganIvarmA dharma mahArAjAdhirAja kakalAlapura aura naMdagirika rAnAne, paramAnadIke rAjyArur3hake 14veM varSa meM pennekoDaMgake satyavAkya jinamaMdirake liye zivanaMda siddhAMta bhaTTArakake ziSya sarvanadIdevakI sevAmeM pejjera nadIke taTapara viliyUrake 12 grAma dAna kiye| ___ (3) zilAlekha pheggara sthAnapara san 977 yA 899 zAkA / rAnA satyavAkya koMganIvarmAne zravaNabelagolAke vIrasena siddhAMtadevake zipya guNasena paMDita bhaTTArakake ziSya anaMtavIryakI sevAmeM peggeDirA grAma bheTa kiyaa| (4) zilAlekha ananagiri para san 1944. yaha lekha saMskRta aura kanar3I donoMmeM hai| zrIzAMtinAthAya namaH nirvighnamastu zubhamastu / zrImatparamagaMbhIrasyAhAdAmoghalakSaNam / jIyAta trailokyanAthasya zAsanam jinazAsanam / svastizrI mUlasaMgha dezIgaNa pustakagaccha kundakundAnvaya jaya gulezvaravareya zrImada belagula surapuravarAdhIzvara gumaTTa jinezvaranAda padmamattamadhukarAyamAna rAda tAtkAla dharmapravartaka rAda dharmAcAyara virudAvalI yentenuo....ityAdi / bhAvArtha yaha hai ki ballAlarAyake jIvanarakSaka zrImat cArukIrti paMDitadevake ziSyake Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maisUra prAnta / [ 331 ziSya zrImat abhinavacArukIrti paMDitadeva the / inake sahapAThI zrImat zAMtakIrtideva the / inhoMne zAkA 1466 meM kArtika sudI 15 ko nIcekA lekha likhAyA abhinava cArukIrti paMDitadevane aMjanagiri parvatakI zAMti - nAthasvAmIkI vastIke darzana kiye taba unhoMne eka lakar3IkI vastI banavAkara zrIzAMtinAtha aura anaMtanAthako mUrtiko jo unhoMne suvarNavatI nadI se pAI thI vahAM birAjamAna kiyA jinakI pratiSThA unake bhAI koNasana guDDA zAMtopAdhyAyane kI tathA pASANake maMdira ke banAne kA upadeza diyA / nIce pASANake kAmake kharcakA varNana hai / madarAsa zaharakA avazeSa varNana / madarAsa ajAyabaghara meM jo jaina prAcIna smAraka haiM unakA vivaraNa nIce prakAra hai--- 1 - jainazAsanakA pApANa jisake Upara zrItIrthaMkara kI mUrti hai va nIce Adhe bhAga meM jainAcArya aura unake ziSyakI mUrtiyeM aMkita haiN| 2 - zrImahAvIra bhagavAnakI beTe Asana mUrti tIna chatra va camarendra sahita | 2||| phuTa UMcI hai / 3 - eka jaina tIrthaMkarakI 4 phuTa UMcI jo TinnevelI jile ke TyUTIkorina se sa 1878 meM lAI gaI thI / 4 - zrI tIrthaMkara pArzvanAthajIkI vaiTe Asana mUrti chatra va devasahita / 2|| phuTa UMcI jo godAvarI jilese san 1920 meM lAI gaI / 5 - zrIzAMtinAtha bhagavAnakI bahuta hI sundara kAyotsarga mUrti, 2||| phuTa UMcI / pASANa kRSNa camakIlA / isameM kanar3I Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 ] prAcIna jaina smAraka | akSaroM meM saMskRtakA lekha hai jisase pragaTa hai ki sAhityake gAr3ha premI mahArAja savadevane zilpazAstra ke anusAra pratimA banavAkara pratiSThA karAI / sthAna ajJAta hai / zAyada maisUra yA dakSiNa kanar3Ase san 1899 meM yahAM lAI gaI / 6- zrIzAMtinAthakI mUrti 4 || phuTa UMcI tIna chatra prabhAmaMDala sahita | Asana meM kanar3I meM lekha hai ki yaha mUrti zrI zAMtinAthajIkI hai / yaha yeraga jinAlaya meM sthApita thI jisa maMdirako zrI mUlasaMda kuMdakuMdAnvaya, kAragaNa titriNigacchake mahAmaMDalAcArya sakalabhadra bhaTTAraka ke ziSya zrAvaka mahApradhAna vRhadevanane banavAyA / sthAna ajJAta hai, zAyada maisUra yA dakSiNa kanar3Ase san 1859 ke pahale lAI gii| 7 - zrIpAzrvanAthakI kAyotsarga mUrti sAta phaNa camarendra sahita / yaha kRSNa pASANakI 32|| phuTa UMcI hai / 8 - zrImahAvIrasvAmIkI kAyotsarI mUrti prabhAmaMDala sahita jisameM 24 tIrthakara baiThe Asana aMkita haiM / 9- zrImahAvIrasvAmIkI beTe Asana mUrti || phuTa uMcI chatrAdi sahita / 10 - zrI ajitanAthakI vaiThe Asana mRrti tIna chatra va camarendra sahita 2 phuTa UMcI / isakA zilpa bahuta hI sundara hai isakI mUrti belArI jileke peDDAtumbalama grAmase lAI gaI / 11 - zrImahAvIrasvAmI kI mUrti chatrAdi sahita 2 phuTa, Upara ke sthAna se lAI gaI / 12 - zrI puSpadaMtakI mUrti chatrAdi sahita kucha khaMDita 2 || phuTa UMcI, uttara arkaTake kIlanarma grAmase lAI gaI / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madarAsa va maimUra praant| [333 13-zrI mahAvIrasvAmIkI baiThe Asana mUrti chatrAdi sahita anumAna 4 phuTa uuNcii| cigelapeTa jileke villivakkama grAmase. lAI gii| 14-zrI mahAvIrasvAmIkI baiTe Asana mUrti chatrAdi sahita 3 / phuTa anumAna uttara arkaTa sakiramallUra grAmase lAI gii| 15-zrI padmaprabhakI baiThe Asana 17 iMca chatrAdi sahita / 16-zrI supArzvanAthakI baiTe Asana 17 iMca ,, 17-1 stambhakA UparI bhAga bahuta sundara kArIgarI jo 20 iMca x 15 iMca x 15 iMca hai| cAroM tarapha camarendra sahita beTe Amana tIrthakara haiN| 15-eka babhA bahuta bar3hiyA khudAI eka tarapha hai| yaha anunAna 6 phuTa UMcA hai| 19--eka khamA kalaza sahita 7 // phuTa uMcA / isake tIna tarapha kanahIke lekha hai / cauthI tarapha tIna Ale haiN| uparake AlemeM zrImahAvIramvAmI chatra camara sahita hai, madhyameM eka strIkI mRti hai,jo namaskAra kara rahI hai| sabase nIce eka ghoDepara savAra eka gajA khude haiN| 20-zrI supArzvanAthakI mUrti 3 / phUTa-nIce jainAcArya.. aura unake ziSyakI mUrtiyAM haiN| 21-zrI mahAvIrasvAmIkI mUrti, nIce eka strI namaskAra kara rahI hai / 2||| phutt| 22-zrI mahAvIramvAmI 2|| phuTa, nIce eka puruSa aura eka strI pUnA kara rahe haiN| Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334] prAcIna jaina smAraka | 23 - zrI caMdraprabhu 2||| phuTa, nIce eka strI pUja rahI hai / ye naM0 20 se 23 taka staMbhoMke UparI bhAga mAlUma hote haiM / 24 - eka tIrthaMkara kI mUrti, nIce eka puruSa pujArI hai / 29 - eka tIrthaMkara kI mUrti mastaka rahita / 26- zrIpArzvanAthakI kAyotsarga khaMDita mUrti bar3I ghuTanoMse Upara 6 phuTase adhika | kaMdhoMke pAsa caur3AI 2 || phuTa | 27- eka pakSIkA khaMDita mastaka / 1 28 - eka pakSIkI khaMDita mUrti | 29 - eka khudA pASANa jisameM eka tIrthaMkara camarendra sahita haiM, nIce do muni baiThe haiM / 30 - eka khaMbhekA UparI bhAga khudAI sahita | 31 - eka tIrthaMkarakA mastaka / 32- eka pakSIkI mUrti baiThe Asana 2 || phuTa | 33 - eka khaMbhekA uparI bhAga, cAra tarapha tIrthaMkara haiM / 34 - eka khudA huA pASANa stambha 5|| phuTa anumAna UMcA / Upara sAmane zrImahAvIrasvAmI baiThe Asana haiM, nIce eka beTe Asana puruSa pujArI hai| pIche saMskRta meM do lekha telugU lipimeM haiM / pahale meM hai - zAstrAbhyAso nipatinutiH, dUsare meM hai ki zAkA saM0 1319 meM Izvara samvata phAguNa sudI 1 kA seThI kI nipIdhikA.... (san 1397) / yaha kuDApA jileke dAnabula pAduse lAyA gayA / kur3ApA jilemeM bhI varNana hai / -DIENAL Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAn jainadharmabhUSaNa dharmadivAkara bra0 zItalaprasAdajIkRta prAcIna jaina smAraka graMtha / pUjya vra0 sItalaprasAdajI, sarakAra gajeTiyaroM Adise khoja karake sAre bhArata ke prAcIna jaina maMdira, stambha, baDahara, mUrtiye, zilAlekha, tAmrapatra AdikA saMgraha atIva parizramase karate rahate hai jisase nimnalikhita prAcIna jaina smAraka grantha taiyAra hokara lAgata mAtra mUlyase milate haiM jinakI eka 2 prati haraeka maMdira ba gRhameM maMgAkara avazya 2 saMgraha karane yogya hai / (1) baMgAla, vihAra, ur3IsAke prAcIna jainasmAraka / - (e0 160 mUlya mAtra ATha Ane) (2) saMyukta prAntake prAcIna jainasmAraka / (e0 160 mU0 mAtra chaha Ane ) (3) bambaI prAntake prAcIna jainasmAraka / ___(e0 255 va mUlya mAtra bAraha Ane ) (4) madhyaprAnta, madhyabhArata va rAjapUtAnAke prA0 jainasmAraka (10 250 va mUlya mAtra daza Ane ) (5) madarAsa prAntake prAcIna jaina smAraka / (0 368 mUlya eka rupayA ) (6) paMjAva bhAtake praacii| jainasmAraka ( taiyAra horahA hai ) magAnekA patAmainejara, digambara jaina pustakAlaya, caMdAvAr3I-mUrata / Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bra0 zItalaprasAdajI racita grantha / 1 samayasAra TIkA (kuMdakuMdAcAryakRta) 4. 250 ) 2 samAdhizataka TIkA ( pUjyapAdasvAmIkRta) 211) 11) 3 gRhasthadharma (dUsarIvAra chapa cukA 80 350) 1 // 1 // ) 4 tatramAlA (7 tattvoMkA svarUpa) 1=) 5 svasmarAnaMda ( cetana - karma yuddha ) 6 chaH DhAlA (daulatarAmakRta sAnvayArtha ) 7 niyama pothI (haraeka gRhasthako upayogI ) 8 jinendramatadarpaNa pra0 bhAga ( jainadharmakA svarUpa ) 9 Atma- dharma (jaina ajaina sabako upayogI, dUmarIvAra 10 niyamasAra TIkA (kundakundAcAryakRta) 11 jJAnatatvadIpIkA 12 sulocanAcAritra (sarvopayogI ) 13 anubhavAnaMda (AtmA ke anubhavakA svarUpa) 14 dIpamAlikA vidhAna (mahAvIra pUjana sahita) 19 sAmAyika pATha (hindI chaMda, artha, vidhi sahita) 16 iSTopadeza TIkA ( pUjyapAdasta. Ta 280) 17 jJeyatatvadIpikA 18 cAritratatvadIpikA 19 paMcAstikAya darpaNa athavA paM nAstikAya TIkA 20 adhyAtmika sopAna -> 17 ) (1) 1 // ) 11=) 11) (11) 1 // ) 1 // ) 2) -)11 21 AtmAnandakA sopAna 22 mukhazAMti kI saccI kuMjI milane kA patA - mainejara, digambara jaina pustakAlaya - mUrata / -)11 -11 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- Page #372 -------------------------------------------------------------------------- Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra sevA mandira prastakAlaya