Book Title: Jain Saiddhantik Shabdaparichay
Author(s): Sunandaben Vohra
Publisher: Gunanuragi Mitro
Catalog link: https://jainqq.org/explore/016040/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayoga aNagAra tIrthaMka2 kaSAyo adhyAtma zrutajJAna pAMca bha baMdhanAM kAraNo bhavyatva si siddha lokottara kALacakra upayoga karmabaMdha pUrvapayoga manoyoga upazAMta pAMca bhAva zuAtmA upara samyaktva adhyAtma upayoga upAdAna karmabaMdha vItarAgatA niAva2Na jJAna aNagAra tattvaSTa jaina saiddhAMtika zabdaparicaya bodhabIja guNaze samatAsvarUpa kaSAyona sunaMdAbahena vohorA guNasthA pAyonI bhayAnakatA For Private & Personal Use O Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayoga zrI saddagurubhyo namaH jaina saiddhAMtika zabdaparicaya dathI vibhAga - 1 upayogI maTayA saraLa zabdakoza ( OCIgao| vibhAga - 2 saMpAdaka sunaMdAbahena vohorA bhavavA guNo - baMdhaoiAM kAraNo pUvapayoga ca bhAva uparA prakAzaka : AnaMda sumaMgala parivAra amerikA - amadAvAda elcau JrI0 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - A prathama AvRtti: 2001 ) prakAzanavarSa vI.saM. 2527 vi.saM. 2017 I.sa. 2001 pRSThasaMkhyA: 1644pa6 prata : 1OOO ane prAptisthAna | 1, sunaMdAbahene vokarA nA mota para, AmadrabhAI zAha | pa, mahAvIra sosAyaTI, elisabrija, | jaina prakAzana, 389/4, | amadAvAda-380 007. gujarAta khatrInI khaDakI, dozIvADAnI poLa, nI phona 6588821 kI - amadAvAda-380 01. A karI sAMje 5thI 8 karDa phona 5356 197 - 3. Kalpna Shah 4. dakSAbahena niraMjana mahetA 992 Mc nair DiveLansdale 39 mANekabAga sosAyaTI, (PA) 19446 USA - kacanadIpa TAvaranI sAme, Tel. 215362 5598 amalavAda 380015 Te. meM. 640710 ka. daorite .:: vicAra ja nI TAIpaseTiMga: zArA mudraNAlaya jummA masjida sAme, gAMdhI roDa, amadAvAda-380 001 phona : pa359866 mudraka : bhagavatI ophaseTa 15/sI, baMsIdhara esTeTa, bAraDolapurA, amadAvAda-380 004 phona : 2167603 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Greppers &in CA zrutajJAnAdhiSThAyikA bhagavatI zrI sarasvatI devI yasyAH prasAdaparivardhitazuddhabodhAH, pAraM vrajanti sudhiyaH zrutatoyarAzeH / sAnugrahA mama samIhitasiddhayestu, sarvajJazAsanaratA zrutadevatAsau // Gkaalm www.jainelibrarysorg Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kudidu gophakhIra tAra vanA. saroja hatyA kamale nisanA. vAesirI putyaya vanga hatyA, suhAya sA accha sayA pasaFA. bhAvArtha : mogaro, caMdramA, gAyanuM dUdha ane hima e zveta hoya che, tenA jevA raMgavALI, jenA hAthamAM kamaLa che, vaLI je kamaLanI upara beThelI che vAgu - bhASA tenI adhiSThAtrI eTale vAgIzvarI ke jeNe pustaka hAthamAM dhAraNa karyuM che. te amane sadA sukhane mATe thAo. mRtadevatA, zrutadevI, vANI, brAhmI bhAratI, zAradA ke sarasvatI vagere nAmo jaina sAhityamAM vAgIzvarInA che. sAtviktAnA pratIkarUpa zvetavarNa, pavitratAnA pratIkarUpa kamala tathA jJAnanA pratIkarUpa pustaka vaDe nirmANa thayeluM zrutadevInuM svarUpa malinatA tathA jaDatAne dUra karI pavitratA tathA jJAnano prakAza ApavAne samartha che. tethI tenuM ArAdhana ISTa manAyuM che. - zrI hemacaMdrAcArya vagerenuM agAdha jJAna sarasvatInI upAsanAne AbhArI manAyuM che. jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, muMbai prakAzita prabodhaTIkAmAM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ irukkum janma : vi. saM. 1980 vai. su. 2 phalodI (rAja.) adhyAtmayogI pUjya AcAryazrI vijaya klApUrNasUrIzvarajI ma. sA. dIkSA : vi. saM. 2010nai. su. 10 ' phalodI (rAja.) vaDI dIkSA : vi. saM. 2011 vai. su. 5 rAdhanapura (uM. gujarAta) paMnyAsa-pada : visaM. 2025 mahA suda-13 phalodI (rAja.) AcArya-pada : - vi.saM. 2029 mAga. su. 3 bhadrezvara tIrtha (kaccha) For Private & Personaruse Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasaMgocita evo ullekha maLe che ke ghaNA saikA pahelAM te kALe anArya (dharmasaMskArarahita) jevA gaNAta AMdhra ane tamiLa jevA dakSiNa bhAratanA dezomAM tathA anyatra paNa [juo, haribhadrasUri-kRta upadezapa6] saMprati rAjAe jaina dharmano pracAra karelo. e mATe teNe khasa siddhaputro taiyAra karelA, jeo gRhastha hovA chatAM sAdhu jevA niyamonuM pAlana karI anArya dezomAM jainadharmano pracAra karatA, anArya lokone jaina sAdhunA AcAra-vicArathI abhijJa banAvI te kSetrone vihAra-yogya banAvatA. Aje paristhiti palaTAI che. te kALe saMprati mahArAjAe anAryone Arya banAvavA prayatna karelo, A kALe jainone, 52ma Aryone] jaina tarIke TakAvI rAkhavA aneka upAyo karavA paDe, evI sthitinuM nirmANa thayuM che. jaino Aje bhAratanA sImADAMthI bahAra nIkaLI dezavideza TheTha amerikA sudhI jaI pahoMcyA che. amerikAmAM gayA pachI keTalAka zraddhALuone lAgyuM : bhAratathI ATale dUra AvI to gayA paNa ahIM bhAratIya saMskRti ane jaina dharmanA saMskAro TakavA muzkela che.' te dharma bhAvanAvALA jijJAsuoe jemanI pAse maLelA saMskArono vAraso che, te AvA vicArathI jAgRta thayA. amerikAmAM keTalAya jainonA gharomAM ghara-derAsaro banyA che tathA saMghanA moTA derAsaro paNa banyA che. bALako mATe pAThazALAonuM nirmANa thayuM. sarve prazaMsaniya che. amerikA jevA dezomAM rahenArA mANaso tyAMnA raMge na raMgAya to ja navAI ! tyAM rahetA jaino paNa madirA-pAna tathA mAMsAhAra tarapha DhaLavA lAgyA hatA ane che, chatAM AvA vAtAvaraNa vacce paNa keTalAka jaino sva-52 saumAM jainatvanA saMskAra TakAvI rAkhavA mathI rahyuM che, bhAratathI AvatA dharmavettAone zraddhAthI sAMbhaLI rahyA che, potAnA saMtAnone jainatvanA raMge raMgI nAkhavA prayatna karI rahyA che, te prazaMsanIya che. sunaMdAbahena vahorA chellA keTalAka varSothI amerikA Adi dezomAM vasatA jainonA AmaMtraNathI prativarSa tyAM jaI potAnA zrAvakAcAranA pAlana sAthe dharma-tattvano pracAra karI rahyA che. saunA prayatnonA pariNAma temane kaMIka aMze saphaLa thatA paNa lAgyA che. sunaMdAbahena svayaM ArAdhaka ane dharma tattvanA jANakAra che. tyAMnA lokone dharmanI samaja paDe te uddezathI aneka tattvapUrNa pustako paNa lakhyAM che have videzamAM vasatA jaino mATe savAla e thaI paDe ke pustakomAM AvatA keTalAka jaina paribhASika zabdonA artho zI rIte jANavA ? amerikAmAM to koI sAdhu ke vizeSa abhyAsI maLe nahi. to zI rIte jANavuM ? aneka lokonI AvI jijJAsAne khyAlamAM rAkhIne sunaMdAbahene jAte mahenata karIne A paribhASika zabdono vyAkhyA sAtheno koza taiyAra karyo che. jijJAsuone te avazya kAma lAgaze, tevI AzA che. zabdathI arthamAM - arthathI cintanamAM - cintanathI dhyAnamAM - dhyAnathI layamAM javAnuM che. - layamAM prabhu sAthe eka banavAnuM che. parama kRpALu paramAtmA sAthe eka thavAnA lakSya sAthe ApaNe jIvana jIvIe. .. dharmalAbha - zubhAziSa - vijayakalApUrNasUri vi.saM. 2057, kA. su. 7 3-11-2001 pAlItANA, gujarAta [bhArata] Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta graMthanA arthasahayoga mATenA AnaMdasumaMgala parivAra amerikA, amadAvAda saunA abhivAdana sahita zubha nAmAvali krama zubha nAma sthaLa 1. zrI kirti mahezabhAI vorA Detroit MI USA 2. zrI viSabahena prazAMtabhAI pArekha Cherry Hill NJ USA 3. zrI nIlezabhAI bhAu Tulsa OK USA 4. zrI svAti rohaka vorA LA/San Diego CA USA 5 zrI lInAbahena bharatabhAI dalAla Pittsburgh PA USA 6. zrI haMsAbahena vinodabhAI sutariyA Cleveland OHIO USA 7. zrI smitAbahena dilIpabhAI maNiyAra Cleveland OHIO USA 8. zrI harSAbahena rasikabhAI nAgaDA Orlando FL USA 9. zrI vaizAlIbahena satIzabhAI Long Island N. Y. USA 10. zrI pallavIbahena satIzacaMdra zAha Cherry Hill NJ USA 11. zrI lIlAbahena nAnAlAla zAha New Zersy USA 12. zrI kalpezabhAI zAha Orlando FL USA 13. zrI madhubahena zeTha Atlanta GA USA 14. zrI devAMgabhAI surezacaMdra zAha San Jose CA USA 15 zrI dharmI dIpakabhAI Orlando FL USA 16. zrI kalpanAbahena pravINacaMdra zAha Lansdale PA USA tathA lensaDela svAdhyAya parivAra. 17. zrI yogInI AnaMda LA CA USA 18. zrI sudhAbahena jI. mahetA Bosten USA 19. zrI varSAbahena mahetA Washigton USA 20. zrI jyotsanAbahena narendrabhAI goDA Washigton USA 21. zrI ketanabhAI tathA harezabhAI Tulsa OK USA 22. zrI vijayacaMdra mahetA Lansdale PA USA 23. zrI vINA mahendra khaMdhAra LA CA USA 24. zrI AzAbahena nArIcanIyA, Cleveland OHIO USA 25. zrI latAbahena kariTabhAI saMghavI 50, sthAnakavAsI sosAyaTI, zrI dInAbahena dIlIpabhAI saMghavI amadAvAda 26. zrI caMdrikAbahena mahendrabhAI punAtara amadAvAda 27. zrI puSpAbahena narezabhAI kApaDiyA, Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1986thI 2001 sudhI je je pustako prasiddha thayAM temAM amerikA-amadAvAdanA je je guNAnurAgI mitroe arthasahayoga karyo tenuM prasaMgocita abhivAdana karavAnuM kema bhulAya ? krama pustakanuM nAma prakAzana AvRtti arthasahayoga dAtAnI varSa zubha nAmAvali 1. paMcadhArA-pAMca satsaMgayAtrA 1971 vohorA parivAra, amadAvAda AdaraNIya zrI vimalAtAI ThakAra sAthe 2. suvicAra prerakakathAo 1973 amadAvAda jillA samAja kalyANa saMgha 3. nArIjIvananA taDakAchAMyA 1974 amadAvAda jillA samAja kalyANa saMgha 4. gaMgAsatI ema bolIyA vohorA parivAra, amadAvAda bhAvArtha sahita bhajano preraka : vimalAtAI ThakAra 1976 6. eka mALAnA maNakA 1979 apaMga mAnava maMDaLa amadAvAda 7. mumukSutAnA paMthe 198O sva. zrI ramaNalAla bhogIlAla zAha 8. cetanAnI bhItaramAM 1982 zrI AsitAbahena kAntilAla zeTha, muMbaI 9. dhyAna: eka parizIlana preraka : pU. zrI AtmAnaMdajI 1983 A.-1 AdhyAtma sAdhanA kendra, kobA 1990 A.-2 10. AThe koThe ajavALAM 1984 A.-1 zrI AsitAbahena kAntilAla zeTha, muMbaI 1991 A.-2 11. paroDhanAM pAMca pagalAM 1984 12. karmarahasya 1984 AdhyAtma sAdhanA kendra, kobA pU. varNIjInA graMthano anuvAda preraka : pU. zrI AtmAnaMdajI 13. zAMtipathadarzana bhAga 1-2 1985 1 AdhyAtma sAdhanA kendra, kobA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. zAMtipathadarzana bhAga 1-2 pre2ka : pU. zrI AtmAnaMdajI 15. te Utare bhava pAra laMDanamAM ApelAM pravacano 16. anaMtano AnaMda laMDanamAM ApelAM pravacano 17. zuM karavAthI sukhI ? nAIrobImAM ApelAM pravacano 18. mana maMdiranI mahelAto 19. zrI kalpasUtra kathAsAra 20. navatattvano saraLa paricaya 1983 1986 1986 pre2ka : kobAnivAsI mumukSujano 1987 1987 1992 2 1 2 1988 A.-1 1989 A.-2 1990 A..3 1996 A.-4 1998 A.-5 1990thI 1996 1thI 4 1998 A.-5 AdhyAtma sAdhanA kendra, kobA zrI maMgaLAbahena abhayabhAI Landon satsaMga maMDaLa - laMDana pre2ka zrI nemubhAI caMdariyA, zrI somacaMdabhAI DI. zAha nAIrobI - kenyA zrI jaina senTara korDavela, New Zersy preraka : zrI sanatabhAI jhaverI AdhyAtma sAdhanA kendra, kobA zrI sudhAbahena kumudacaMdra zAha, Landon zrI AsitAbahena kAMtilAla zeTha, muMbaI 95 zrI pannAlAla umAbhAI cerITebala TrasTa dvArA zrI padmAbahena araviMdabhAI zeTha, amadAvAda zrI harSAbahena rasikabhAI nAgaDA. svAdhyAya parivA2, lensaDela, USA sva. trikamalAla mahAsukharAma phAunDezana, amadAvAda svAdhyAya maMDaLa Piscatway, USA zrI vINAbahena mahendrabhAI khaMdhAra, LA CA USA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. jIvasRSTinuM parijJAna 1990 22. labdhitaNA bhaMDAra 23. aMtaranAda bhaktipado 2000 A.-6 AnaMda sumaMgaLa parivAra, amadAvAda saMghavI parivAra 50, sthAnakavAsI sosAyaTI, amadAvAda zrI somacaMda DI. zAha, nAIrobI, kenyA 1992 jaina senTara koDavela, New Jersy, USA preraka : zrI sanatabhAI jhaverI 1992 A.-1 AnaMda sumaMgala parivAra, amadAvAda 1994 A.-2 zrI kokilAbahena rasikalAla, Lansdale USA A.-2 zrI vanItAbahena nAgaDA, keneDA - ToraMTo 1996 A.-3 svAdhyAya parivAra, Piscatway, USA 1998 A.-4 zrI AzAbahena dilIpabhAI nArIcanIyA, Cleveland zrI varSAbahena prazAMtabhAI pArekha, Cherry Hill, USA 2001 A.-5 AnaMda sumaMgaLa parivAra, saMghavI parivAra, amadAvAda 1992 zrI zAMtilAlabhAI desAI parivAra, rAjakoTa 1993 A.-1 zrI pravINAbahena caMdrakAntabhAI mahetA New Jersy, USA 1994 A.-2 zrI parezAbahena snehalabhAI que, Cherry Hill, USA 24. Nine Reals aMgrejI 25. sukhI jIvananI cAvI tamArA hAthamAM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1995 A.-3 zrI varSAbahena prazAMtabhAI pArekha, Cherry Hill, USA 1997 A.-4 zrI saMghavI parivAra, zrI lInAbahena bharatabhAI ELLA, Pittsburgh, USA zrI zaradabhAI zAha San Jose, USA zrI rAjezabhAI cheDA, Cherry Hill, USA 26. mukti bIja (samyakdarzana) 1993 svAdhyAya maMDaLa, Detroit, USA 27. saikAlika AtmavijJAna saMpAdana 1994 zrI jaina derAvAsI saMgha, dhAMgadhrA zrI prajJAbahena nANAvaTI, amadAvAda dakSAbahena niraMjana mahetA amadAvAda 28. te bhale sukhe sUe 1994 zrI jinendra phAunDezana laMDana ha, zrI jayaMtabhAI tathA zrI kizorabhAI, laMDana 29. tuM zuM kare vicAra? 1994 zrI varSAbahena prazAMtabhAI pArekha, Cherry Hill, USA 30. auSadha te bhava roganA 1994 zrI vanitAbahena lakSmIcaMdabhAI nAgaDA, Toranto, Caneda zrI kalpanAbahena pravINabhAI zAha, Lansdale USA zrI viNAbahena mahendrabhAI WELLR, LA CA USA 31. tattvamImAMsA 1995 zrI lInAbahena azokabhAI usall, Detroit, USA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32. maunadhArI mahAvIrathI maLelI hitazikSA 33. maMgalamaya yoga 34. Atama jhaMkhe chuTakAro 35. adhyAtmasAra 36. pagale pagale prabhutA 1995 A.-1 1998 A.-2 dharmI dIpakabhAI zAha, Orlando FL USA saMghavI parivA2, zrI vINAbahena mahendrabhAI 1996 1996 1997 1998 zrI maMdAbahena bipInabhAI zAha, New Jersy, USA sva. manoramAbahena ramezabhAI dalAla, amadAvAda te khaMdhAra, LA USA zrI darzanAbahena dilIpabhAI zAha, FL USA zrI ramAbahena zAha, Lansdale USA zrI AzAbahena pratAparAya mahetA, New York, USA sva. caMdrikAbahena ramezacaMdra khaMdhAra, LA USA zrI rakSAbahena praphullabhAI ajamerA, PA USA zrI lakSmIbahena dharamazI, New Jersy, USA zrI snehAbahena vinayabhAI zAha, Detroit, USA zrI saMghavI parivAra zrI bhAvinI pravINabhAI vAMkANI, Long Island, New York, USA zrI bhAvanAbahena janakabhAI Mayami, USA zrI bhAnubahena subodhacaMdra, amadAvAda saMghavI parivAra, Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. zrutasAgaranA biMdu 38. "satveSa maitrI 1998 zrI lakSmIbahena dharamazI, New Jersy, USA zrI AzAbahena pratAparAya mahetA, New York, USA zrI dAminIbahena narendrabhAI zAha, Lansdale USA zrI yoginIbahena AnaMda, LA CA USA zrI ramezabhAI zAMtilAla zAha parivAra, eDIsana, NJ USA 1998 A.-1 zrI vAsaMtIbahena saMghavI, Washigton, USA zrI caMdrikAbahena mahendrabhAI punAtara, amadAvAda zrI puSpAbahena kApaDiyA, amadAvAda zrI kalpanAbahena vikramabhAI dozI, amadAvAda zrI nItAbahena nANAvaTI, amadAvAda 2001 A.-2 zrI jyotibahena rAjezabhAI cheDA, Cherry Hill, USA 1999 zrI ramezabhAI kAnajIbhAI mAlade, mombAsA zrI somacaMdabhAI DI. zAha, nAIrobI zrI urvazIbahena virenabhAI elle, LA CA USA zrI kirITabhAI ToLiyA, Detroit, USA zrI jyotibahena zAha 39. bhavAMtano upAya sAmAyika yoga Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1998 zrI. 2OOO zrI nayanAbahena talasANiyA, Woshington, USA Do. mehulabhAI zAha, Lansdale, USA saMghavI parivAra, amadAvAda 40. pudgalano parihAra zrI lakSmIbahena dharamazI, paramArthanI prApti New Jersy, USA aruNAbahena zazInabhAI, Ohio USA zrI pallavIbahena satIzacaMdra zAha, Cherry Hill, USA 41. svarUpasAdhanAnAM sopAna jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha, dhAMgadhrA zrI madhubahena vijayabhAI cheDA, LA CA USA zrI goDA parivAra dvArA, zrI jyotsanA narendra goDA. Washigton, USA zrI rITAbahena rAjendrabhAI zAha, Lansedale USA 42. guNapAMtrIsI 1989 A.-1 zrI AnaMda sumaMgala parivAra, 2000 A.-2 zrI AsitAbena rAjezabhAI zAha, amadAvAda 43. madhuram 2000 A.-1 zrI vAsaMtIbena saMghavI, Washigton USA 2001 A.-2 zrI nIlamabena zaileSabhAI zAha, Lansdale, U.S.A. nAnI pustikAo : 1.nityavrata niyama pustikA, 2. bhAvaDazAha bhAgyavatI, 3. zAlibhadranI kathAmAthe rAjA varte che..4. RSidattA, 5. kathAtraya, 6. saMkSipta yogazAstra, 7. mayaNA-zrIpALa-kathA, 8. guNa guMjana 21 zrAvakanA guNo, 9. aMtaranI keDIe... 10. muktino TahukAro, 11. pAvaka paMtha, 12. RNamukti. khAsa noMdha : hAla "' vALAM pustako ja upalabdha che. 90 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hu chu ke prAsaMgika nivedana jijJAsu mitro vIra saMvata 2527mAM tamArA varadahastamAM ghaNA svajanonI mAMgaNI ane sadbhAvanAthI prerAIne prastuta zabdabhaMDoLa mUkavAnI taka lauM chuM. chellA paMdara varSathI ziSTa tathA satkRta sAhityanA prasAraNamAM Apa saunI sabhAvanA ane sahayoga atyaMta upakArI thayo che. temAM devagurunA anugrahanI vizeSatA e mAruM sadbhAgya che. temAM vaLI vidyamAna pU. AcArya zrI kalApUrNa vijaya ma. sAhebanI zubhAzISa maLI te gurukRpA che. prastuta pustakamAM mAruM svataMtra koI lekhana nathI ane navuM paNa kaMI nathI. phakta saMkalana che. vAstavamAM kahuM to mArA alpajJAna pramANe A eka sAhasa che. vidvatajanone saMskRta pAkRta bhASAjJAna hoya tethI AvA sAhityanI jarUra na jaNAya paraMtu navA abhyAsIone zAstranA abhyAsa ke AdhyAtmika zAstronA vAMcanamAM pAribhASika ke saiddhAMtika zabdArtha na samajAya tyAre ruci Take nahi, vaLI koI khAsa vidvAnajanono yoga na hoya tyAre abhyAsa tyAM ja aTakI jAya. AthI ghaNA rucivALA mitro zabdakozanI mAMgaNI karatA tyAre hAla je upalabdha hoya te mokalavAmAM AvatAM, paraMtu temAM jena sAhitya mATenI sAmagrI ghaNI alpa hoya. jena sAhityamAM saMskRta ke prAkRta sAmagrI hoya. joke paMDita zrI dhIrajalAla dvArA nAno zabdakoSa prasiddha thayo hato. Ama vadhu zabdabhaMDoLanI jarUra che te jaNAyuM. AthI keTalAka vidvAna sAdhusAdhvIjanone A vize vAta karI, paraMtu teo mULa bhASAyukta zAstrono abhyAsa kare tethI temane AvA kozanI jarUra na hoya te svAbhAvika che. sva. pU. AcArya zrI bhadragupta mahArAjajIne kahyuM tyAre temaNe preraNA ApI ke tame jema anya graMtha lakhyA che, anuvAda karyA che tema zabdakoza lakho. pachI prazna e thayo ke kayA graMthono AdhAra levo. kAraNa ke zabda bhale saiddhAMtika ke pAribhASika hoya paNa gujarAtInuM gujarAtI hoya to ja A prayojana 99 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryarata bane. graMtha AdhAra - prathama zrI rAjendra abhidhAna ciMtAmaNi zabdakoza joyA paNa ghaNA vistRta ane prAkRta tethI prathama to vicAra mAMDI vALyo ke A kArya thavuM zakya nathI. tyAM vaLI pU. zrI jinendravarNIjInA jaina siddhAMta koza graMthonAM pAMca pustako hiMdImAM jovAmAM AvyAM. hiMdImAM chatAM saraLa hatAM. tenAthI zarUAta karI. joke hiMdImAMthI saiddhAMtika zabdone saraLa anuvAda karavAmAM kaMI kSati thavAno saMbhava hato, chatAM temAM ghaNI sAmagrInI zakyatA jaNAI te yathArtha che. zrI rAjendrasUrI .sA. racita. tattvArthAdhigama, tattvArtha sUtramAMthI keTalAka zabdo tAravyA. jaina sAhitya vikAsa maMDaLa, muMbaI prakAzita prabodha TIkAnA traNa graMthamAMthI sUtronA arthanA AdhAre keTalAka zabdo tAravyA. jaina siddhAMta pravezikA gujarAtImAM digaMbara saMpradAya dvArA prakAzita thaI che temAMthI kaMI sAmagrI maLI. paMDita zrI dhIrajalAlanA jaina pAribhASika zabdonA pustakamAMthI kiMIka zabdo tAravyA. vaLI lokabhogya saraLa zabdo mATe bhagavadgo maMDaLanA graMthono AdhAra lIdho. joke te graMtho to ghaNA vistRta che. prathama to lAgyuM ke A graMthamAMthI zabdo tAravavA ghaNo parizrama ane samaya lAgaze. kAraNa ke eka eka graMtha eTale seMkaDo pAnAM ane eka graMthamAM hajAro zabdo, temAM vaLI eka zabdanA pAMcathI mAMDI pacAsa saMdabha mUkyA hoya. emAMthI zabda levo e ekale hAthe zakya na hatuM. paraMtu amArA AnaMda sumaMgala parivAranA bahenono abhyAsa A samaye kAma Avyo. dasa-bAra bahenoe A traNa kilonA eka eka pustakane vaheMcI lIdhA ane temAMthI samaja pramANe zabdo tAravI ApyA. temAMthI vaLI meM saMkSepa karIne atialpa zabdono saMgraha karyo. arthAt sAgaranA biMdu jevuM ja. 12 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama A pustaka taiyAra thayuM che. temAM saMpradAyanI custatA ke bheda rAkhyo nathI. jinazrutanI praNAlIne anusarIne, paradezamAM vividha prakA2nA jijJAsuone lakSyamAM rAkhIne udAra citte A pustaka taiyA2 karyuM che. sAmAnyataH amArA jevA gRhasthabahenonA pustakono paradezamAM sAro AvakAra che. dezamAM enI vadhu jarUra na hoya te svAbhAvika che. Ama alpa sAmagrI vaDe ati alpa saMpAdana thayuM che. chatAM jijJAsu mitrone A sAmagrI zakya saMtoSaprada thaze tevI AzA che. Apa sau amArA piravAranI yAdI jozo eTale samajAze ke AvA satkArya pAchaLa keTalA svajanonI bhAvanA bhaLI che. dara varSe e dezamAM jAuM ane jijJAsu mitro pUche ke A vakhate zuM navuM Apo cho ? temAM amAro bhAga kharo.' AthI mane paNa preraNA maLatI ane lagabhaga nAnA moTA 60 jevA pustakonuM sarjana thayuM temAM jinazAsana ane jinavacananI yatkiMcita sevAno lAbha maLyo te mAruM sadbhAgya che. pratyakSa-parokSa, nAmAvalimAM na hoya te sau mitronI sadbhAvanA ane pratyakSa satkAra sevA badala kathana karavAnA zabdo mArI pAse nathI. eTale ja A zabdabhaMDoLa temane samarpita ho. bhAvanA to evI hatI A zabda paricaya-kozane koI sAdhu mahAtmA tapAsIne saMtoSajanaka abhiprAya Ape to prasiddha karavAmAM nizciMtatA rahe paNa evo joga banyo nahi. tyAM vaLI sva. pU. bApajInA AjJAvartI pU. zrI sunaMdA zrI ma.sA.nA ziSyA viduSI, zAstrAbhyAsI, saMyamazIla, udAracitta lekhikA pU. zrI sulocanA zrI ma. sAhebano paricaya thayo temaNe parizrama uThAvIne A pustaka tapAsI ApyuM te badala RNI chuM. kaMIka nizciMta chuM. chatAM akArAMta goThavavAno prazna Ubho rahyo. mAruM e jJAna nahi. vaLI koI evo yoga paNa na thayo chevaTe A mudraNakArya karanArA zrI rohitabhAIe zakya teTalo vyavasthita akArAMta goThavavAno parizrama lIdho che. te badala AbhArI chuM chatAM kSati rahI javA saMbhava che. te sau vidvajano sudhAre, kSamA kare ane sUcave to AbhArI thaIza. 13 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAsa noMdha jijJAsuo Ane mAtra zabdakoza na mAne paNa zAstrajJAnanI sAmagrIyukta graMtha mAnIne abhyAsa kare, topaNa ghaNuM jANavA maLaze. vAstavamAM A kevaLa zabdakoza nathI, tethI tenA be vibhAga karavAmAM AvyA che. prathama vibhAga jaina saiddhAMtika zabda paricaya. dvitIya vibhAga saraLa zabdakoza prathama vibhAgamAM mAtra zabdArtha nathI paNa te te zabdono bhAvArtha ane vyAkhyAo paNa mUkI che, je rasaprada ane samajavA jevI che. bIjA vibhAgamAM jaina tathA lokabhogya zabdano saMgraha che. temAM saMkSipta noMdha ane zabdArtha che. joke be vibhAga karavAmAM koI zabdomAM punarukti che, chatAM Azaya e che ke prAraMbhanA abhyAsIne TUMkA zabdArthothI samajavAnI anukULatA rahe. - vaLI keTalAka zabdonA artha virodhavALA ane aparicita lAgavAthI ema jaNAze ke A artha hovo saMbhava che ! paraMtu ApaNI zabda paricayanI alpatAthI ema lAgaze te nIcenA zabdo jotAM jaNAze. zabdomAM paNa kevI vividhatA ane vicitratA che? apAya : jJAna, adhyavasAya, duHkha. bhUmi : vizALatA, pRthvI, jamIna. mAtaMga: hAthI, zUdra jAtino mAnava. rakta H lohI - anurAgavALuM. pata : AbarU, raktapittano roga svajana : mitro, zvajana : kUtaro. vadhuH ghaNuM. vadhuH putravadhU. 14 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RNa mukti aMtamAM zuM kahevuM ane lakhavuM? jijJAsu mitronA sahayoga ane sadbhAvanAo mATe temanuM abhivAdana karuM chuM. temanI nAmAvali jAhe2 ka2vAnI manAI chatAM mArI zubhabhAvanAne vyakta karavAnI meM chUTa lIdhI che. kAraNa ke have kadAca AvuM vistRta lekhana thAya ke nahi ? tethI avasa2no AnaMda vyakta karuM chuM. saMbhava che koI zubhanAma rahI gayuM hoya to kSamAyAcanA. prastuta pustakanA zubhAzISa mATe pU. AcArya zrI kalApUrNa vijya mahArAja sAhebane sAdara vaMdana. pU. sva. zrI bApajInA AzAvartI zrI sunaMdAjI ma. sAhebanA ziSyA pU. sAdhvI zrI sulocanA zrIno zabdanA arthane tapAsavA mATe sAdara vaMdana. te te graMthanA pratyakSa parokSa graMthakAronA parizramamAMthI kaMIka lAbha maLyo te mATe teo pratye kRtajJa chuM. AnaMdasumaMgala parivAranA baheno jemaNe lekhananA utArA karyAM, zabdonA prUpho tapAsavAnI temanI umaMgabharI bhAvanAne hArdika AvakAruM chuM. mudraNakAryanA mukhya kAryakara zrI rohitabhAIe paNa akArAMtane sarakhA karavAmAM ghaNo parizrama karyo che. AbhAra. mudraNakArya tathA mukhapRSThanA kArya mATe sauno AbhAra. Ama sarva prakAre pustaka AnaMda saMpanna thavA mATe devagurunA anugrahathI RNI chuM tathA saunA sahayoga badala AbhArI chuM. jenA sahayogathI ane zubhabhAvanAthI A graMtha prasiddha thayo te saune samarpita karI viramuM chuM. sunaMdAbahena 9 + Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATaluM prathama joI lejo. zabda zodhavA kakko jANavo jarUrI che. chatAM tamArI sahAya mATe nIce kakko jaNAvyo che. zabda kozamAM 'aM' AnI pahelA Avaze tema dareka zabdamAM anusvAra mATe samajavuM. jemake kiMvA pachI kIkI. zarU thAya. ka ane khanI vacce kSa che. janI pachI jJa che. A paddhati khyAlamAM rAkhajo. vaLI dareka pAnAne mathALe zarU thato zabda ane pAnAno chello zabda che. tamAre mathALAno zabda joIne zabda zodhavA prayatna karavo to saraLatA raheze. a a a A i I u U R e ai o au ka kSa kha ga gha ca cha ja jJa jha Ta Tha Da Dha Na ta tra tha da dha na pa pha ba bha ma ya ra la va za zra Sa sa ha. ka kA ki kI ku kU ke kai ko kau. anukrama vibhAga - 1 jaina saiddhAMtika zabda paricaya ................. 1-328 vibhAga - 2 saraLa zabdakoza ........ 329-354 AnaMda ho maMgaLa ho. zivam Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayoga adhyAtma upAyonI bhayAna bicAva2Na hALi zrI saddagurubhyo namaH jaina saiddhAMtika zabdaparicaya 30) roga vibhAga-1 se e hA . GSSS . ' || tirAgatI guNahI tIrthakare baMdhanAM kAraNo pUrvapayoga uparAMta lokottara pa mA kure gaNAzA [C] vika :: - ( - - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda paricaya kevI rIte meLavazo ? jaina saiddhAMtika zabda paricaya, jemAM mukhyatve saiddhAMtika tathA pAribhASika zabdo tenI vyAkhyA, vistRta samaja ane bodharUpe saMkalana karyuM che. te kevaLa zabdakoza nathI. ethI jeo abhyAsI che. temane tathA jemane zAstrAbhyAsa karavo hoya te saune atyaMta upayogI thaze tema dhAraNA che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evuM. akriyAvAda: kriyAnuM utthApana. baMdha ane mokSa sarva jIvonuM karma kare che. akarAma: maherabAnI, mAna, bheTa. temAM AtmA kaMI ja karato nathI. akartRtva zaktiH kartApaNAnI tevI mAnyatA (nizcayanaya). abhAvarUpa zakti. akiMcana: svaicchika rIte sarva akarmaNyatA : niSkriyatA, kAma na karavuM ! padArthono karelo tyAga. (daridratA) akiMcitkaraH ahetuka, sAdhyanI siddhi akala : na kaLI ke na samajI zakAya prApta karavA asamartha. akSa : AtmA. te bodharUpa che. vyApta akalaMkastotra : di.A. akalaMka svAmI | che. jJAnarUpa che. racita stotra. akSataH akhaMDa cokhA, jenA vaDe prabhu akathya : AcAra viruddha. AgaLa sAthiyA kare te akSata akaSAya: kaSAya rahita. krodha-mAna pUjA. mAyA-lobha kaSAya che. | akSaya sthiti prApta thayelI sthiti akAmanirjarA : samyagdarzana rahita kadI nAza na pAme. AtmAnI nirjarA akAma che. akSaraH jeno vinAza nathI. (kevaLajJAna) eTale karma nirjara ane navAM karma akSarajJAna : dravya zrutano eka bheda. baMdhAya. ajJAnavaza duHkha sahana akSarasamAsa : dravya zruta jJAnano eka kare tyAre karma vipAka thaIne karma bheda. akSasaMcAra: gaNita saMbaMdhI prakriyA. akAryakAraNazaktiH jemAM anyanuM akSipraH matijJAnano eka bheda vastunuM nimitta nahi. jJAna vilaMbathI thAya. akAla : kavakhatanuM. akSobha: eka vidyAdharanuM nAma che. akAla adhyayana: darzanAcArano doSa, | kSobharahita. samayonucita adhyayana. akSauhiNI senAnuM eka aMga. ghaNuM akAlanaya : kAla-akAlano samanvaya. | moTuM sainya. akAlamRtyu: Akasmika - aNadhAryuM akhaMDa: satata, khaMDarahita. cothI mRtyu . narakanuM sAtamuM paTala. akriyavAna : dharma anuSThAnanI kriyA na | akhilAI : AkhApaNuM, samagratA. karanAra. agamanigama: bhUta-bhaviSyanuM kathana. jhare te. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agamika vedanAM zAstro. agamika : zruta zAstranA sarakhesarakhA pATha na hoya te. agamyArtha: samajI na zakAya tevA artho. gUDhArtha. agADha samyagdarzanano eka doSa, devagurunI zraddhA chatAM kaMI zaMkA rahe. agArI : gharamAM rahevAvALo aNuvratadhArI zrAvaka-sAdhaka. aguptibhaya pote chupAvelI saMpatti koI jANI jAya tevo bhaya. agurulaghu : bhAre nahi ane halako nahi tevo padArtha (AtmA). A guNane kAraNe dareka padArtha saMyogI hoya chatAM potAnA svabhAve ja rahe che. jemake zarI2 ane AtmA baMnenuM pariNamana sUkSma che, paraMtu svabhAvarUpe ja rahe che. jaDa ke cetana dareka dravya svapaNe TakI rahe che. padArthano koI guNa vIkharAI jato nathI. zarIranI dRSTie zarIra lokhaMDa jevuM bhAre nathI ane rU jevuM halakuM nathI. agurulaghu pratijIvI guNa: uccatA ke nIcatAno abhAva. agurulaghu nAma karma : A nAmakarmanI prakRtine kAraNe halakuM ke bhAre rArI2 na hoya. loDhA jevuM bhAre hoya to khasI na zake. rU jevuM halakuM 4 jaina saiddhAMtika hoya to TakI zake. siddhanA jIvane A karma lAgatuM nathI. agRhita mithyAtva : anAdithI pUrvanuM cAlyuM AvatuM mithyAtva. agocara H indriyothI para, dRSTimAM na Ave tevuM. agni H raktavarNa. dIpaka AdinI jvALA, prAye trikoNa hoya che. vIjaLIno zuddhi agni prAye tejaskAya che. te jIvo sthAvara nAmakarmanA udayavALA che. paraMtu gatizIla che. prayojanapUrvaka gati nathI. krodhAgni, virahAgni te mAnasika tApanA prakAra che. : agrapUjA H prabhunI AgaLa thatI pUjA, jema ke dhUpa, dIpa. azaH mUrkha, ajJAnI. ajJAta : aparicita hovuM. pramAdavaza nirarthaka pravRtti karanAra. ajJAtAvasthA - ajJAtavAsa : koI na jANe tema vasavuM. ajJAna : alpajJAna ke viparIta jJAna. samyagajJAnano abhAva. jJAnAvaraNIya karmanA udayathI ajJAna te auyika ajJAna che. jJAnanI vizeSatA hovA chatAM samyagdarzana-rahita kSAyopazamika jJAna kahevAya che. ajJAnapariSaha : sAdhaka vicAre ke meM jJAna Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya ajitanAtha AvuM tapa karyuM che, jAgrata rahuM chuM | acita che. chatAM mane jJAna kema thatuM nathI ? | acittaH bhakSya padArthonuM evuM ArtadhyAna na kare to te | cetanArahitapaNuM. ajJAna pariSaha jaya kahevAya. | aciMtya zaktiH kalpI na zakAya tevI ajJAnIH svarUpanI viparIta Atmazakti. mAnyatAvALo, mithyAmati. acetana cetanArahita dravya te anyane azeyaH jANI na zakAya tevuM. zeya- jANe nahi, jaNAvA yogya che. jaNAvA yogya padArtha. acelaka : disaM.mAM acalakapaNuM che. aghaH eka graha pApa e vizeSa artha vastrAdi saMpUrNa parigrahanA tyAgI. thAya che. AkiMcanyavatI. paMcamahAvratadhArI, aghaTita: ghaTita nahi evuM, ayogya. tathA samAdi dasa guNadhAraka. aghAtI karma prakad: je karma jIvanA | acaurya: asteya, corI na karavI. jJAnAdika anujIvI (svabhAva) | accheja - adyaH vasatino doSa. guNono ghAta na kare. nAmakarma, chedAya nahi tevuM. gotrakarma, vedanIya karma, AyuSya | ayyataH bAramo, chello vaimAnikano karma. te zubhAzubha hoya. devaloka; kalpavAsI devono eka aghora khUba bhayaMkara. bebhAna bheda, patana vagaranuM. avasthAmAM rahelo dardI. azrutapatiH bAramA devalokano acakSudarzana cakSu - AMkha sivAyanI sarvoparI Indra. prabhunA bAkInI indriyo ane mana saMbaMdhI kalyANakomAM tenI AjJA pramANe matijJAna, pahelAM thavAvALuM anyadevo joDAya. sAmAnya avalokana (darzana). A aja: bakarI. mAyA. guNane AvaraNa kare te | ajAgalastana: bakarAnA gaLA para acakSudarzanAvaraNa. laTakato AMcaLa. artha vagaranI acala jIvano sthira pradeza, caLe nahi tevo, sthira. ajAtazatruH jene koI zatru nathI. acalapra : acalAtma. acalAvalI, | ajita: na jitAya tevuM - nahi kALanuM pramANavizeSa. jitAyeluM. acita yoniH upapAda janmanA ! ajitanAthaH vartamAna covIsInA pugalanuM maLavuM te yoni | bIjA tIrthakara. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aAjIva jaina saiddhAMtika ajIva: jIvathI viparIta lakSaNavALA atyaMta sUkSma ane avibhAjya ajIva, jemAM jIva nathI te. | aMza che. kevalIgamya che. dehAdimAM rAgAdisaMbaMdha | aNuvrata: ahiMsA, satya, acaurya, anAtmAnuM lakSaNa che. brahmacarya, aparigraha A pAMce ajIva dravyo pAMca che: zrAvakanA alpa AcAra che. dharma dravyaH gati sahAyaka. dezavrata kahevAya che. adharmadravyaH sthiti sahAyaka atirekaH atizayatA. AkAzadravya : jagA pradAna aticAraH atikrama. niyama, sahAyaka. paccakkhANa, vratano doSa ke pudgaladravyaH rUpI. ullaMghana. kaSAya, nokaSAya, kALadravyaH parivartanamAM nimitta. vyasanAdinuM sevana paNa aticAra aDhAI dvIpa (aDhI dviIpa): jaMbudvIpa-1, che. mukhyatve samyakatva ane ghAtakIkhaMDa-1. puSkaradvIpa viratidharmamAM je doSa lAge che te. adhabhAga : rA. aticAra aneka prakAranA che. te A aDhAIdvIpamAM manuSyano aticAranI ATha gAthAmAM nivAsa tathA gamanAgamana che. tenI batAvyA che. ane aticArasUtramAM bahAra manuSyanuM gamanAgamana nathI zrAvakane 124 aticAra batAvyA tethI manuSyaloka paNa kahevAya che. che. koI niyama-vrata lIdhA pachI aNagAra : ghara vagaranA; savizeSa sAdhu mAnasika azuddhi te atikrama. - sAdhvIjano. vratanI maryAdAnuM ullaMghana aNamola: amUlya. vyatikrama. te vratano bhaMga karI aNazanaH anazana. samajapUrvaka vartana karavuM - te aticAra. alpakAlIna ke AjIvana viSayomAM vartana karI Asakti AhArAdino tyAga. karavI te anAcAra che. mukhyatve aNAhArIpadArtha : je AhAra cAra | pramAda ane mohavaza jIva AhAramAM na Avato hoya te. aticAra seve che. upavAsamAM laI zakAya che. vastu. atithi: jenA AvavAno divasa - aMbara jevo padArtha samaya nizcita na hoya. tithinuM aNu paramANuM) pradezamAtranuM bhAvi pAlana na kare.) saMyamapAlanane mATe spardhAdi guNo rUpa pariNamana. aNu vihAra karanAra yati - atithi. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya addhApalya atithi saMvibhAgavrataH zrAvakAcAranuM | atRptiH saMtoSano abhAva. bAramuM vrata che. parvatithie atyaMtaH ghaNuM vadhAre. pauSadhopavAsa karI, pAraNAne atyukti: vadhArIne bolavuM te. divase sAdhu sAdhvIjanone vidhi atyaMtAbhAvaH eka dravyamAM bIjA ane AdarapUrvaka zrAvaka potAnA dravyano, tenI kriyAno abhAva. nivAse AmaMtraNa ApI saMyamArthe athAga prayatna: thAkyA vinA bhikSA Adi Avazyaka vastuo utsAhathI kArya kare. Ape. pachI pote bhojana kare. adattAdAna (asteya): mAlikanI rajA atibhArAropaNa mANasa ke pazu upara vagara levuM. gurunI AjJA vagara ghaNo bhAra upaDAvavo. karavuM. jinAjJA viruddha karavuM. corI ativIraH bhagavAna mahAvIranuM karIne levuM. amaranAma, vIra). adamya : na dabAya ke na dAbI zakAya ativyApti: lakSya tema ja alakSyamAM tevuM. lakSaNanuM rahevuM. jema ke gAyanuM aditiH eka devInuM nAma che. lakSaNa zIMgaDAM che, ane bIjAM adIThaH joyeluM nahi tevuM. lakSaNa hoya. vaLI gAya (lakSya) adRSTa: kAyotsargano eka prakAra. sivAya anyane paNa zIMgaDAM hoya. addhApaccakakhANa: jemAM kALano atizayaH vizeSatA. tIrthaMkara vyavahAra che tevAM paccakakhANo; bhagavAnane ATha puNyAtizayo jema ke navakArazI, porasI. hoya che. addhApalya addhAkAlaH be hajAra koza atItaH pasAra thayeluM. UMDo ane pahoLo, evA goLa atIvaH atyaMta, khUba. kUvAmAM nAnA bALakanA vALanA atIndriyaH indriyothI para. indriyothI atyaMta sUkSma TukaDA bharI devAmAM jANI na zakAya tevuM jJAna. jemake Ave ane dara so varSe eka eka avadhijJAna vagere. vALa bahAra kADhe temAM jeTalAM varSa atIrtha siddhaH bhagavAnanuM tIrtha jAya teTalAM varSane vyavahArapadya sthapAyA pahelAM mokSe jAya, tevuM kahevAya. tenAthI asaMkhyAtaguNo apavAdarUpe bane. uddhArapalya; tenAthI atula : tulanA vagaranuM. asaMkhyAtaguNo adhyApalya atUTaH tUTe nahi evuM, akhaMDa. kahevAya. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adri adri : parvata. advaita : ekatA, paramAtmAnI ekatA. adharma dravya : adharmAstikAya. cha dravya paikI sthiti sahAyaka dravya. eka, asaMkhyAta pradezI, jIvAtmA ne akhaMDa, lokavyApaka che. adhaHkarma : je kAryamAM jIvahiMsA lAge te, (pApakarma) savizeSa sAdhujano tenI anumodanA na kare ke tevA AhArAdi grahaNa na kare. nArayione tapazcaryAdi, mahAvrata Adi na hovAthI temane adhaHkarma lAgatuM nathI. te pramANe tiryaMca ane bhogabhUminA manuSyane adhaHkarma vratAdinA abhAvane kAraNe nathI kSetrAdi kAraNe apekSita che. adhaHkaraNa H yathApravRtta karaNa jovuM. karmanA kSayopazama vaDe sAte karmanI sthiti eka sAgara koDAkoDI hIna thaI javI, ghaTI javI, tevA adhyavasAya. adhikaraNa : nyAya viSayaka adhikaraNa. je dharmomAM je dharma hoya te tenuM adhikaraNa che. jema jIvanuM jIvatva, ghaTanuM ghaTatva. adhikaraNanA be bheda 1. jIvAdhikaraNa, 2. ajIvAdhikaraNa 8 jaina saiddhAMtika jIvAdhikaraNa : saMraMbha, samAraMbha, AraMbha mana vacana kAyAnAyoga tenI sAthe karavuM, karAvavuM. anumodana karavuM. X " | X 3 X 4 108 krodha mAna, mAyA, lobha jIvAdhikaraNa 108 che. jIvanI sphuraNAthI thatI. kriyA, bhAvavizeSa te jIvAdhikaraNa. ajIvAdhikaraNa nivartanA, nikSepa, saMyoga, nisarganA anukrame 2, 4, 2, 3 bheda che. sAMsArika, bhautika sAdhano zastra vagere, jenAthI pApono Azrava thAya te adhikaraNa. adhikAriNI kriyA H sAMsArika AraMbhavALI kriyA tenA 25 prakAra che. adhigama : upadezanuM zravaNa karIne ke zAstrano bodha vAMcIne te nimittathI jIvamAM je guNa ke doSanuM utpanna thavuM. bAhya nimittathI thatuM kArya. adhigama samyaktva : samyagdarzana ane samyajJAna adhigama ke naisargika hoya. cAritra adhigama ja hoya. cAritramAM gurvAdikanA upadeza, AjJA Avazyaka hoya che. nisarga samyagdarzana ke samyajJAna kevaLa Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya adhuvabaMdhI nisarga nathI hotuM. paraMtu sAkSAt chuM. huM mArI ke jivADI zakuM chuM. huM ke paraMparAthI adhigama ja hoya che. dharmAtmA chuM. potAnA svarUpane nisarga eTale svabhAva nahi paraMtu bhUlIne anya vikalpone zAstra-adhyayana dvArA svayaM adhyavasAna, adhyavasAya. zraddhAnuM pragaTa thavuM. abhiniveza kahe che. A sarve adhigama sAmAnya padArthanuM jJAna. te adhyavasAna zubhAzubha karmabaMdhanuM pramANa ane naya be prakAre che. kAraNa che. ajJAna, mithyAdarzana pramANa naryaradhigama ane mithyAcAritra tenA nimitta svAthadhigama: mati zrata Adi che. AvA adhyavasAyathI karmano jJAnarUpa. prakRti, sthiti, anubhAga ane parAdhigama : zabdarUpa che. | pradezathI baMdha thAya che.. vacanarUpa che. adhyAtmaH potAnA zuddhAtmAmAM adhiSThAnaH AdhAra, jema ke vizvanuM vizuddhinA AdhArabhUta anuSThAna mULa adhiSThAna caitanya che. ke AcAra. adhogamana : bhAre vastunuM nIce paDavuM. | adhyAtmazAstra: jemAM zuddhAtmAnA bhAre karmI jIvonuM nIce paDavuM, abhedarUpa ratnatraya nirUpaka artha - patana thavuM. sUtrane anurUpa kathana, nirUpaNa adhomukhaH unmukha, nIcuM. hoya. adholokaH meruparvatanI nIce sAta | adhyAtmasAra H zvetAMbara zrI raju adholoka, pAtALa loka, | yazovijaya upAdhyAyaracita graMtha. narakabhUmi. adhyAtmIH AtmasukhanI prApti mATe adhyadhi, adhyavadhiH AhAra, vasatino | jhaMkhanA rAkhanAra. eka doSa (sAdhujano mATe). adhyAropaH eka padArthane - vikalpane adhyayana (svAdhyAya): zAstrano | anyamAM lagAvavo. mithyA kalpanA. abhyAsa. adhyAsa: sva-paranA ekatvano bhrama, adhyavasAnaH sva-paranuM jJAna na hovA ! jema ke dehAdhyAsa. chatAM - te jIvamAM caitanyanuM nizcitta | adhyAhAraH na kaheluM. hovuM. jIva saMcArita | adhuvaH asthira, caMcaLa, nAzavaMta. taratamatAvALA pariNamana che, huM | adhuvabaMdhI: je prakRtiono baMdha je dharmAtmA chuM. huM dhanAdino svAmI | guNaThANA sudhI kahyo hoya tyAM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 adhuvasattA jaina saiddhAMtika sudhI baMdhAya ke na baMdhAya. | anAyI : avyabhicArI. adhuvasattA: je prakRtionI sattA | anabhigrahika mithyAtvaH badhA ja anAdi mithyAtvI jIvone hoya ke darzanakAronAM vacano satya che. na paNa hoya. rAgI-virAgI baMnenuM sAcuM mAne. adhuvodayIH je prakRtino udaya je badhA bhagavAna sAcA che tema mAne. guNaThANA sudhI kahyo hoya tyAM | anabhijJa: ajANa. sudhI udayamAM Ave athavA na anabhilApya: vacanathI na kahI zakAya Ave. tevuM. adhvaryuM: mahetAjI, yajJakriyA karAvanAra. ananna : vAdaLa vinAnuM AkAza. anagAra - aNagAraH uttama cAritra- anaya : eka naya. vALA muni, zramaNa, saMyata, muni, anarthadaMDaH zrAvakanuM AThamuM sAdhu, vItarAga, bhadaMta, yati, viramaNavrata che. ahetuka pApayukta paMcamahAvratadhArI, jJAnAcAranuM pravRtti karavAthI je doSa lAge che. pAlana, uttama kSamAdi yatidharma- zastra banAvavA ApavA, asatya, pAlana, kaSAyonuM zamana, indriyonuM hiMsA, pApopadeza, durgAna, damana karanAra, jJAna, dhyAna, (apadhyAna) pramAdacaya, svAdhyAyamAM apramatta, ratnatrayanA usUtratA, klezita ke kAmavAsanA ArAdhaka, mokSamArganA ArAdhaka. uttejita zAstra vAMcavAM, savizeSa anagha : pApa vinAnuM. mAnasika durbAna karavuM. anadhyavasAyaH A zuM haze tevo AraMbhAdino upadeza Apavo. pratibhAsa. mArgamAM jatAM tRNa, kAMTA vizeSa pAkSika aticAra jovA). vagerenA sparzathI A kaMIka che tevuM anarthadaMDanA aticAra : asabhya vacana jJAna. nizcita-anizcita baMnenuM bolavAM, kAyAnI kuceSTA karavI. kAraNa che. nirarthaka vacana prayoga. vinA ananugAmI: avadhijJAnano eka bheda. prayojana manamAM vikAro karavA, sthaLAMtare sAthe na jAya. vinA prayojana bhogAdi sAmagrI ananubhASaNa: vAdInA pUchavA chatAM bhegI karavI. prativAdI javAba na Ape. anarthadaMDa vrata: anarthadaMDa viramaNa anapavartanIyaH bAMdheluM AyuSya pUruM ! prayojanarahita hiMsAdi bhogavAya. vacce ghaTe nahi. | duSkRtyayukta hovAthI teno tyAga Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 1 1 anaMta anaMtAnaMta karavo ane nirdoSa ahiMsAdivratanuM gurnAdikanI AjJAnusAra karavuM pAlana karavuM. joIe. dravya, kSetra, kAla, bhAva, anarpita : prayojananA abhAvathI je bala, vIryanI yathArthatA samajIne vastanI pradhAnatA na rahe. (gauNatA) karavuM joIe. anala: agni. anazana prayojana : dehamamatva tyAga analakAyika : AkAzazopapana deva. ane mokSanI sAdhanA mATe, karmonA anavasthA: khoTI kalpanAonI sarvathA nAza mATe, phalAkAMkSArahita saMbhAvanAthI je avyavasthA thAya karavuM. anazananA aticAra bhojana kare nahi anavasthitaH avadhijJAnano eka bheda. paNa karAve, karanArane anumodana thayeluM jJAna cAlyuM jAya Ape. mana, vacana, kAyAthI jIvanaparyata na rahe. aticAra seve. kSudhAthI pIDita anazana: zarIranuM mamatva chUTavAthI, thaIne kyAre bhojana karuM tevI jIva vRttione bhojana Adi abhilASA thAya, pAraNAdika ciMtA baMdhanathI mukta kare. AtmabaLanI thAya. vRddhine kAraNe kSudhAdimAM | anaMgakrIDAH kAmasevanane yogya aMgo rasAsvAdAdithI Uta na thAya. sivAya anya aMgoe anya mokSamArga mATe zreyaskara che. kevaLa rItithI krIDA, viSayasevana karavuM. bhUkhe maravAnuM nathI. paNa eka | anaMtaH aMta vagaranuM. mahAna tapa che. anaMta anaMtAnaMtaH gaNatarIthI jeNe indriyo ane manane jItyA atikrAMta karIne saMkhyAnI gaNanA che. A bhava-parabhava sukhanI karavI te asaMkhyAta - anaMta. apekSA nathI. Atmasanmukha rahI yadyapi ubhayanI taratamatA darzAvI svAdhyAyamAM lIna che. A pramANe che. eka eka saMkhyA ghaTatA je karmanI nirjarA mATe alpAdhikALa rAzi samApta thAya te asaMkhyAta samaya mATe sarvathA AhArAdino ane rAzi samApta na thAya te tyAga. svecchAe maraNaparyaMta anaMta. aMtarahita. saMsAra anaMta, aniyamita samaya mATe sarvathA jIvo ane pudgala paramANuo AhArAdino tyAga te utkRSTa anaMta, karmo anaMta. anaMtanA anazana che. te zakti anusAra aneka bheda che. A gaNanA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 anaMtakAyika jaina saiddhAMtika alpajJane mATe asaMbhava che. | samyakatva, - samyagdarzanaguNano zraddhagamya che. ghAtaka che. anaMtakAyikaH sAdhAraNa vanaspatinA bIjo apratyAkhyAnAvaraNa kaSAya jIvo. tamAma kaMdamULa. dezaviratino ghAtaka che. anaMta catuSTaya: ghAtI karmono nAza trIjo pratyAkhyAnAvaraNa kaSAya thatAM kevaLI bhagavaMtane anaMtajJAna, sarva viratino ghAtaka che. anaMtadarzana, anaMtasukha, cotho saMjvalana kaSAya yathAkhyAta anaMtalabdhivIrya pragaTa thAya che. cAritrano ghAtaka che. anaMtanAthaH vartamAna covIsInA | | anaMtAvadhijJAna - avadhijJAna : caudamA tIrthaMkara. caudarAja lokanA rUpI padArthonuM anaMtaraH vilaMba ke AMtararahita dravya, kSetra, kAla ane bhAvathI vastunI prApti. atyAdhika atIndriyajJAna, sarva anaMtAnubaMdhI kaSAya: jIvonA cAra rUpI padArthonA jJAnane kAraNe aMta prakAranA tIvra kaSAya te jIvane ke avadhi nathI te sarvAvadhi anaMtakALa saMsArano baMdha karAve kahevAya. che. anaMtAnubaMdhI prakRtinA anAgata: bhAvimAM thavAvALuM. udayathI jIvanA viparIta - mithyA anAtha : AdhAra ke zaraNarahita. abhiprAyane kAraNe samyakatvaghAtI anAdi-anaMta : jenI zarUAta nathI, ane rAgadveSanA utpanna thavAthI te anAdi jeno aMta nathI te cAritraghAtI che. anaMtAnubaMdhI anaMta. krodha, mAna, mAyA, lobhanI prakRti anAdikALaH prAraMbharahita kALa. sAthe jIva anaMta bhavomAM anAdinidhanaH jeno Adi nathI ane paribhramaNa kare che. A cAre nidhana eTale aMta nathI. kaSAyono saMbaMdha - anubaMdha anaMta anAtmabhUtakAraNaH vastunA svarUpamAM hovAthI anaMtAnubaMdhI kahevAya che. bhaLeluM na hoya. jema ke puruSanA anaMtAnubaMdhIno svabhAvaH samyakatva hAthamAM lAkaDI. ane cAritra baMneno ghAtaka che. anAdeya nAmakarmaH je nAmakarmanI mithyAtvanI sAthe anaMtAnubaMdhI | prakRtinA udayathI Adara na maLe. kaSAyano avinAbhAvI saMbaMdha che. | anAdataH kAyotsargano eka aticAra. prathama anaMtAnubaMdhI kaSAya anAnupUrvIH ADuMavaLuM. jema ke Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya navakA2nI anAnupUrvI. anAbhoga mithyAtvaH atyaMta ajJAnadazA, sAcI vastunI ajJAnatA. anAyatana : deva, gurujanorahita sthAno. anAyAsa : prayatnarahita, sa2LatAthI kArya thAya. : anAraMbha : zuddhAtmAmAM sthira thavA mana, vacana, kAyAnI pravRttithI nivRtta thavuM. anArya jenI pravRtti manuSyajIvanane | yogya na hoya, susaMskA22hita. anAryabhUmi (kSetra) : jyAM deva, guru ke dharmanI prAptinAM sAdhano na hoya. saMskArarahita kSetra. jyAM hiMsAdinI vizeSatA hoya. anAzrava : je AtmAmAM koI karmo AvatAM nathI. tevI AtmAnI zudhdhadazA. anAhada nAdaH AtmAno AMtarika avAja. prayAsarahita dhvani. anAhArakatA : jyAM koI paNa prakArano AhAra levAto nathI, tevuM AtmAnuM sahaja anAhArIpaNuM. anikAcita karma : bAMdhelAM karmo zubhabhAva vaDe pheraphAra thaI zake te. anitya H nAzavaMta. anityabhAvanA : bhautika padArtho nAzavaMta che tema ciMtavavuM. 13 anivRttikaraNa guNasthAna anityastha H siddha 5ramAtmAnuM saMsthAna. arUpI AkRti. e AkRti AvI che tevuM kahI na zakAya. siddha AtmAo lokAgre AkAzapradezamAM rahyA che. anindriya : jene indriyo na hoya te, siddha bhagavaMto. mana/indriya nathI tethI te anindriya gaNAya che. animi : AMkhanA palakArA vagaranuM. anirvacanIya - anirvAcya : vacanathI varNavI na zakAya tevuM. anivRttikaraNa H samyagdarzana pAmanAra jIvanuM A karaNa che. apUrvakaraNa pAmyA pachI jIva anivRttikaraNa dvArA samyagdarzana pAme che. jyAM mithyAtva mohanIyano udaya nathI. karmagraMthanA abhiprAye anivRttika2Na e ja samyaktvarUpa pariNAma che. anivRttikaraNa guNasthAna jIvonI pariNAma vizuddhimAM taratamatA te guNasthAna che. A navamuM guNasthAna che. te avasthAmAM sarva jIvonA pariNAma taratamatA rahita samAna hoya che. pariNAmane-dhyAnane atizuddha kA2Ne karmonI anaMtaguNi nirjarA karato zreNImAM AgaLa vadhe che. samyagdarzananI cAritramoha apekSAe kSaya jIvano Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anizcita guNasthAna karavAvALAne A kSAyikabhAvarUpa che, upazama karavAvALAnuM aupazamika che. anizrita : AlaMbana ke Azraya vinAnuM. matijJAnano eka bheda. anizcitaH nirNaya vinAnuM. aniSTa saMyoga ArtadhyAna : je jaDa ke cetana padArthano saMyoga thatAM te kyAre dUra thAya tevuM ciMtana karyA karavuM. anIka : na gamato saMyoga, iMdrAdi dasa prakAranA devomAM sainyanA devo. anukaMpA : anyane kSudhA-tRSA Adi koI prakAre duHkhI joI karuNA thavI. anyanA duHkhane potAnuM mAne tevA bhAva. sarva prANI pratye maitrIbhAva, zubhopayogarUpa dayAbhAva. nizcayathI svadoSano tyAga karavo te svAnukaMpA che. 1. dharmAnukaMpA : saMyatimunine mATe nirdoSabhAva dayA UpavI. bahumAna thavuM. temanI sevA maLe dhanabhAgya mAnavuM. 2. mizrAnukaMpA : u52no sadbhAva saMyatA saMyata che. gRhasthadharma ane yogyadharma baMne 52 dayA. 3. sarvAnukaMpA : sarva prANIo 52 samAnabhAve dayA. nAnA jaMtuthI mAMDIne manuSya Adi sarva jIvone - - dezavirati dayA. teo 14 jaina saiddhAMtika mATe dayA. manuSyane roga, zoka sarva prakAranI duHkhI avasthAmAM svastha karavAnI dayA. anugama : kevaLI ke zrutakevaLI dvArA paraMparAthI maLeluM jJAna. anugAmI : avadhijJAnano eka prakAra. hAthamAM rAkhelI beTarInA prakAzanI jema sAthe rahe. kRpA, anugraha : upakAra, guru puNyasaMcaya ane samyagdarzananuM kAraNa thAya. anujIvI guNa : pariNAma - bhAvarUpa guNone anujIvI guNa kahe. jIvamAM cAritra, sukha, zraddhA vagere. jaDamAM spada vagere. anuttara : je zrutano uttara nathI te. (adhika) anuttaravAsI, chellI koTinA kalyAtIta svargano eka bheda. anuttaropapAdaka anuttara vimAnavAsIno upapAda janma. tyAra pachI eka ke be bhavamAM mokSe jAya. bhagavAna mahAvIranA samayamAM 1. RSidAsa, 2. dhanya, 3. sunakSatra, 4. kArtikeya, 5. AnaMda, 6. nandana, 7. zAlibhadra, 8. abhaya, 9. vArirSaNa, 10, cilAtiputra. A dasa anuttaro pAdika thayA. anuttaropapAdaka dazAMga : zrutajJAnano navAMga. vya Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 zabdaparicaya anuyoga anussekaH jJAnamAM zreSTha hovA chatAM | agni hovo joIe. nirahaMkArI. anumodanAH anyanA sukRta pratye anudizaH kalyAtIta devono eka bheda. Adara-prazaMsA karavI. potAnAthI anupakramaH jene nimitta lAgatuM nathI, tapa na thatuM hoya to anyanA upakramarahita. tapanI prazaMsA karavI vigere. anupacaritaH jemAM kaMI upacAra nathI, | anuyogaH jenAgamanI cAra vizeSatA. vAstavika che. anuyoganA cAra prakAra. anupAta dravya, te paramANu Adi che. 1. prathamAnuyoga, dharmakathAnuyoga) : je AtmA dvArA karma tathA nokarma jemAM kathAonI vizeSatA tresaTha rUpe grahaNayogya nathI. zalAkApuruSo vagerenI kathA. anupAtI : anukULa thanAra. 2.karaNAnuyoga: karma siddhAMta anuprekSA: koI eka bhAvanAnuM punaH tathA lokanI racanA, gaNanA vagere. punaH ciMtana karavuM. te anuprekSAo 3.caraNAnuyoga : jIvanA AcAra, bAra prakAranI che. je vairAgya pedA vicAra. (zrAvaka ane zramaNa). 4.dravyAnuyoga : jIvAdi dravyonuM anubaMdha catuSTayaH maMgaLAcaraNa, svarUpa. viSaya, saMbaMdha, prayojana A cAranuM A sivAya je kaMI vastunuM svarUpa hovuM. kahevAnuM hoya teno A cAra anubhAgaH jIvonA rAgAdi bhAvonI anuyogamAM samAveza thAya che. taratamatA anusAra karmaphaLa (rasa) prAye alpajJajano mATe savizeSa anubhAgabaMdha: rasabaMdha, baMdhAtAM prathamA - dharmakathAnuyoga che. jenI karmonuM tIvramaMdatAnuM nakkI thayuM. dharma viSe vizeSatA che tene mATe anubhUtiH anubhava. karaNAnuyoga che. pApakaryo tyajavA anumataH anumati, saMmati. pote na kare mATe AcArane arthe caraNAnuyoga anyane karavAnI saMmati Ape. che. tattvanI zraddhA karI zuddhAtmAnI anumAnaH sAdhana vaDe sAdhyanuM jJAna. ArAdhanA mATe dravyAnuyoga che. parokSa pramANano eka bheda. cAre anuyogamAM anyonya tenI pramANatA manAtI nathI. gauNatA - mukhyatA chatAM cAre kAryanA anumAnathI kAraNanuM anuyoganuM jJAna mokSArthI mATe anumAna thAya che. dhumADo che mATe prayojanabhUta che. kare che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 anuyoga samAsa jaina saiddhAMtika anuyoga samAsaH zrutajJAnano eka | vigrahagati thAya che. (ju. bheda. vigrahagati). anuyogIH dravya potAnA guNano | anusmaraNaH pUrvanA anubhavanI smRti anuyogI che. (sahayogI) karavI . anurAgaH vizeSa rAga. anusaMdhAnaH AgaLa sAthenuM joDANa. anurAdhA nakSatra, strI-satInuM nAma che. | anusUta: nI sAthe joDAyeluM. anuloma: sAmAnyanI vizeSatA ane amRta: satya, jUThuM nahi. vizeSadharmInI gauNatA karavAnI ! anekatva: vividha dazAovALuM dravya paddhati. prANAyAmanuM eka nAma che. paryAyanI apekSAe aneka che. SaTa anuvartI: anusaravuM, anuvAda, dravyonA ekathI aneka vibhAga. AcArya praNItazAstra. arthanuM anekAntaH eka ja dravyamAM aneka dharmo kathana karavuM. bhASAMtara karavuM. - lakSaNa, guNo, avasthAonuM anuvAda che. kathana, virodhI lakSaNono samanvaya, anuviddhaH ekarUpa thavuM. mukhyatA ane gauNatAnI apekSAe anuvacibhASaNa pUrvAcAryakRta sUtranI hoya che. jema ke AtmA svabhAve paddhati anusAra kathana karavuM. nitya ane zuddha che. janmamaraNanI anuvRttiH koI padArthanI vidhirUpavRtti. avasthAo anitya che. rAgAdine jema ke ghaDAnuM ghaTata. kAraNe azuddha che. AvuM kathana anuzAsanaH upadeza, kAyado, rAjya kevaLa kalpanA nathI. kAraNa ke A calAvavuM te, amala karavo te. kathana satya AdhArita che. rAma anuziSTaH AgamathI aviruddha upadeza sItAnA pati che. dazarathanA putra Apavo. che. eka ja vyaktimAM AvI anuzIlanaH satata UMDo abhyAsa. avasthAonuM hovuM satya che. tema anuSThAnaH dhArmika kriyA. pUrvataiyArI. dravyo mAtra aneka avasthAvALAM anuSaMgI: pariNAmarUpa, anyane che. anekAMtamAM saMzaya nathI paNa anurUpa. apekSita kathana hoya che. anuzreNI: pradeza, paMkti, apekSArahita kathana mithyA hoya AkAzapradezanI paMkti zreNi. che. anekAMtamAM ekAMtakathana AvI anuzreNIgatiH janmAMtare jatAM zake. paNa ekAntamAM anekAntano AkAzapradezanI zreNie jatAM je ! nirdeza na thAya. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya anekAMtanA be bheda : 1. samyag anekAnta : yukti ane AgamanI aviruddha eka ja vastunA aneka dharmonA svarUpanuM nirUpaNa karavuM. jema ke AtmA svabhAve zuddha che. avasthAmAM rAgAdisahita azuddha che. 2. mithyA anekAntaH tat ke ataMt svabhAva vastuthI zUnya kevaLa kalpanAyukta aneka lakSaNonuM kahevuM. jema ke badhA dharmo sarakhA che. vAstavamAM dareka dharma-darzananI praNAlImAM bheda hoya che. prayojana : ajJajanone jJAnasvarUpa AtmAnA upadeza mATe, tenI aneka zuddha avasthAonA jJAna mATe, tattvanA heya ane upAdeyanA viveka mATe. anekAnta dRSTithI tattvanI zraddhA karavAthI samyadRSTi thAya che. vidhi ane niSedhanI yogyatAnI prasiddhi mATe anekAMta che. aneruM asAdhAraNa, judI jAtanuM, anokhuM, uttama. : anyatva H eka dravya bIjA dravyathI juduM hoya. anyadRSTi prazaMsA * mithyAdRSTinA jJAna - cAritrAdi guNono manamAM Adara ka2vo, prazaMsA karavI. vaLI mithyAdRSTimAM guNa hoya ke na hoya anekAnta upadezanuM 17 ap chatAM sadbhAva batAvavo. te chatAM dveSa na karatAM madhyastha rahevuM. anyAAnuprekSA : jIva jagatanA sarva padArthothI judo che. tAdAtmya saMbaMdha nathI. huM dehAdithI judo chuM vagere bhAvanA - anuprekSA ka2vI. anyonyAbhAva : pudgalanA eka vartamAna paryAyamAM bIjA pudgalanA vartamAna paryAyano abhAva. eka kapaDuM lAla raMganuM hoya tyAre tenA kALA raMgano abhAva hoya athavA ghaTamAM paTano abhAva. anyonyAzraya hetvAbhAsa : tALuM lagAvyuM ane cAvI gha2mAM rahI gaI. have cAvI nIkaLe to tALuM khUle ke tALuM khUle to cAvI nIkaLe. AvI paraspara apekSA. anvaya : potAnA dharma-jAtino tyAga karyA vagara potAnA ja rUpamAM sthira, TakI rahevuM. nitya sthita svAtmabhUta astitvAdi guNa anvaya kahevAya che. sattA, sat sattva, sAmAnya, dravya, vastu, artha, vidhi ekArthavAcaka che. anvayI : guNa anvayI che. antarthaH * jevuM nAma tevuM kArya, lakSaNa. jemake sUrya tape che. anveSaNa : zodha, tapAsa. ap H jaLa, pANI. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 apakarSa jaina saiddhAMtika apakarSaH bhogavAtA karmane ghaTADIne padArthonuM, strI AdinuM ciMtana navuM Ayukarma bAMdhe te apakarSa. karavuM anyane mAravA, apamAna, Ayukarmano 2/3 bhAga vyatIta karavuM, dhana, apaharaNa vagereno thayA pachI na bAMdhe to 1/3 no vicAra karavo. Arti - raudradhyAna, punaH punaH 2/3 bhAga le. te kaSAyonuM sevana. viSayanuM smaraNa bhAganA prAye ATha vAra navA karI icchA thavI. AyubaMdhano samaya Ave che. apabhraMzaH vikAra. madhyakAlIna eka apakarSaNaH samyagdarzana, jJAna, prAkRta bhASAprakAra. cAritrane kAraNe karmonI sthiti aparatvaH nAnApaNuM. kALanI tathA anubhAga-rasa ghaTADI, ghAta vizeSatAthI. karIne AtmA vizuddhimAM AgaLa aparavidehaH pazcima videha, koI rakSaka vadhe che. mokSamArga mATe e devanuM nAma. apakarSaNa zreyabhUta che. saMsArI | aparAtiH kalpAtIta devono eka jIvane puNya mATe baMne prakRtionuM bheda. apakarSaNa thAya che. arthAt prathama aparAjitAH munisuvrata svAmInI bAMdhelI udita karmanI sthitine yakSiNI. eka diggakumArI. tathA rasane ghaTADavI te apakarSaNa | aparAdha: guno, je ArAdhanArahita che. joke apakarSaNa thayA pachI hoya te aparAdha. anaMtara samayamAM vRddhi thavA saMbhava | aparAhala: divasano trIjo prahara. che. sthitikhaMDa AyuSya karma | aparigrahaH sAMsArika sAdhanasivAya anya prakRtiono thAya che. sAmagrInA parigrahathI rahita. apakAya : pANInA jIvonuM zarIra, sAdhudazA. apakAra: anyanA upakArane bhUlI tene | aparigRhitAH je vezyA ke trAsa Apavo ke avagaNanA karavI. vyabhicAriNI hoya te anya apakIrti : apayaza, badanAmI. puruSanI sAthe Ave jAya. jeno apakvaH kAcuM, pakAvyA vagaranuM koI eka svAmI nathI. apatya : saMtAna. apariNataH AhArano eka doSa. apadezaH jenA dvArA arthano nirdeza apariNAmI: jenuM pariNamana na hoya. thAya te dravyakRta che. aparyAptaH janmAMtare jatAM jIva navo apadhyAnaH rAga ke dveSane kAraNe deha dhAraNa karavA yogya paryApti Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya pUrI na kare. apalApa H koInI vAtane tuccha gaNI halakI pADavI. apavarga : du:khadAyI janma-maraNathI AtyaMtika mukti. (mokSanuM nAma) apavartana : zastrAdika bAhya nimittathI : AyuSyanuM ghaTavuM. akAla mRtyu. pratisamaya karmonuM ghaTavuM. apavartanA moTA kALavALA karmane nAnI sthitimAM lAvavuM. ucca adhyavasAyathI sthitinuM ghaTavuM. apavartanIya : bAMdheluM AyuSya evuM hoya ke khUTe ke tUTe. apavAdaH khAsa saMyogomAM vizeSarUpe kahelI vidhine apavAda kahevAya. mokSamArganI sAdhanA kevaLa sAmyatAvALI che. chatAM khAsa vRddha, plAna, bAla jevA saMyogomAM sAdhakamAM savizeSa sAdhujanone sAdhanA-saMyamanA lakSya AhArAdimAM kaMIka chUTa levI paDe te apavAda. sAmAnyataH sAmyatAnI sAdhanAmAM utsarga ane zarIracaryAmAM apavAda che. mokSamArganI sAdhanAmAM apavAda ane utsarga ema be prakAra che. utsargaH sarva parigrahano tyAga kare. utsarga mArga parigraharahita che. zramaNa dareka paristhitimAM zuddhAtmAnI prApti mATe temAM kaMI 19 apAna paNa chUTa na le ane kaTho25Ne saMyamanuM pAlana kare te utsarga che. chUTa levI te apavAda. apavAdaH yogya rIte AcaraNa karavAvALA sAdhujanone ArogyAdimAM, glAna, vRddhAvasthA jevA khAsa saMyogomAM AtmabhAva TakAvavA mATe dravya kSetra, kAla, bhAva, bala ane vIryanI yathAzakti AhArAdimAM yathArtha pravRtti kare. jemake upavAsa na thAya to uNodara jevA tapa kare. vAstavamAM asamartha sAdhue ja apavAda mArga levo. sarvane mATe utsarga che. apavAdamAM paNa saMyamanI ja mukhyatA che. utsargano sAdhaka khAsa saMyogomAM apavAda grahaNa kare. apasaraNa H apakarSaNa - ghaTavuM, karmonI sthiti ane rasanuM ghaTavuM. apahRta saMyama : je saMyamano ghAta na thAya. apAcya H pazcima dizA. pace nahi tevuM. apAtra: dAna, jJAnAdine ayogya. apAdAnakAraNa : upAdAna, je zaktimAM ke padArthamAM kArya thAya te upAdAna. kArya thAya tyAre bahAra nimittanI hAjarI hoya. apAna : bahArathI vAyune aMdara grahaNa karavo. nizvAsa - apAna. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 che. apAya jaina saiddhAMtika apApa: pAparahita. apratikramaNa pratikramaNarahita, pApanI apAyaH pApamaya pravRtti. sAta prakAranA | AlocanArahita. bhayAdi. apratighAta -ddhiH koIthI pratighAta na apAya vicaya : pApa duHkhadAyI che tevI pAme tevI Rddhi. vicAraNA. dharmadhyAnano eka bheda | apratighAtI: sUkSma padArthone avarodharahita jANe, kevalajJAna. apAI pudgala parAvarta carama pudgala aprati cakrezvarI: padmaprabhunI zAsaka parAvartathI aDadhuM vItyA pachInuM yakSiNI. bAkI raheluM pudgala parAvarta. apratipAtI: avadhijJAnano eka apUrvakaraNaH jIvonA pariNAmanI prakAra, prApta thayeluM janmAMtare sAthe kramapUrvaka vizuddhinAM sthAnako. Ave, kevaLajJAnanI utpatti sudhI AThamuM guNasthAna. A rahe. savizeSa tIrthakarane hoya che. guNasthAnanAM kSAyika ane | apratibaddhaH bodha nahi pAmelo. aupathamika be bhAvanI saMbhAvanA | apratiSThAnaH sAtamI narakanuM iMdraka che. pratyeka samaye anaMtaguNI . bIla. karmanirjarA thaI vizuddhi thAya che. | apratyavekSitaH apamArjita, jayaNA apUrvakaraNa samyakatvanI karyA vagaranuM. prAptikaraNa che. AtmapariNAma che. | apratyAkhyAna: vrata paccakkhANarahita. mananI uttama zubha avasthA che. aNuvrata-dezaviratine sUcaka che. ahIM karmagraMthi bhedAya che, ane ! apratyAkhyAnAvaraNaH dezasaMyamanA jIva samyakatvano adhikArI bane bhAva thavA na de. dezaviratine che saMsArInI jaDa ahIMthI upaDe ghAtaka hoya, tevo kaSAya. | apradezI : eka AkAza pradeze eka apohaH saMzayanA kAraNabhUta vikalpanuM kAlANane apradezI kahe che. kAla samAdhAna. paramANune bIjo pradeza nathI. apauruSeyaH AgamanA pauruSeya ke | apramatta saMyataH sAtamuM guNasthAnaka, apauruSeya bheda che. pramAdarahita saMyama. aprajJApanIyaH jaNAvI na zakAya tevuM. | apravicAraH koI paNa guNa ke paryAyamAM apratikarma saMyamanA baLathI dehanA sthira vicAradhArA. pratikArarahita hovuM. aprazasta asakArya, jenAthI ahita Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya abhAva thAya che. doSayukta padArtho. aprAptakAlaH je kALamAM svAdhyAyAdi abhayadAna: jIvanadAna, anyane na thAya. nirbhaya rAkhavA. aprApyakArI indriyaH mana ane cakSu | abhavya: mokSanI prApti mATe apAtra. aprApyakArI che, te viSayanA sAdhupaNuM grahaNa karavA chatAM padArthane sparza karyA vagara jANe mokSano bhAva nA thAya. duHkha na ane jue. icche. sukha icche paNa mokSanA abaddha: mohakarmanA abhAvamAM jJAnane sukhanI zraddhA na thAya. cAritra abaddha kahe che. pALIne nava raiveyaka devaloka sudhI abaMdhaH abaMdhakArI prakRtio. jAya. jema AkaDAnuM dUdha dahIM na abdhadUlaH jalasvarUpanA Azrayayukta bane. tema abhavya jIvamAM mokSanI adholokanI prathama pRthvI. pAtratA na Ave. abrahma: maithuna. abhAvaH jema eka sthAnamAM pahelA abrahma niSedhaH bahmacarya. maithunano ghaDo hato, paNa tyAMthI haTAvI tyAga. lIdho tyAM ghaDAno abhAva thayo. abAdhA jemAM kaMI viba ke bAdhA nathI abhAva eTale sarvathA padArthano abAdhAkALaH koIpaNa karmano baMdha nAza nahi. jema ke mithyAtva thayA pachI te karmano tarataja vipAka paryAyano bhaMga thatAM samyakatvathato nathI, te karmo pAse amuka paryAyano pratibhAsa thavo. samaya sattAmAM paDyA rahe che. jemake abhAvanA cAra bheda che. eka koDA-koDI sAgaranI prAgabhAvaH kAryanA svarUpa lAbha sthitino baMdha hoya to te karmano pahelAM abhAva. vartamAna paryAyano abAdhAkAla eka hajAra varSanI pUrvanI paryAyamAM abhAva. prAya hoya. temAM hAnivRddhi thayA pradhvasAbhAva: AgAmI paryAyamAM kare. vartamAna paryAyano abhAva. abodha : ajJAnadazA. anyonyAbhAvaH eka dravyanI eka adhi: pANIno bhaMDAra, samudra, vartamAna paryAyamAM bIjA dravyanI abUja: kadara vinAnuM. vartamAna payayano abhAva. abUjhaH aNa-samaju. atyatAbhAva: eka dravyamAM bIjA abhakSyaH Aharane mATe ayogya, | dravyano tathA tenI kriyAno abhAva. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhigraha 22 jaina saiddhAMtika abhigrahaH mananI dhAraNA, mananI | abhiyogaH devadevIo vAhanAdi rUpa daDhatA. kirIne upakAra kare. nimitta bane. abhigrahapaccakakhANa: mananI dhAraNA | (Agraha) mujaba karAtAM paccakakhANa. abhiyogIbhAvanA: maMtraprayoga karavo, abhighaTaH vasatino eka doSa. koI paNa AkAMkSA mATe kArya karavuM abhijitaH eka nakSatra. te munijano mATe ayo. bhAvanA. abhidhAnaH vyAkhyAna mATe yogya sUtra | abhiyAMga: Asakti. mamatA mUccha. kahelA che te abhidhAna athavA abhiruciH vastunI prIti. vAcaka-pratipAdaka. abhilApya: potAnA dhyeyanuM abhidhAna ciMtAmaNi kozaH vizALa pratipAdana karavuM. zabdakoza je. A. rAjendrasUri abhilASA: indriyabhogonI IcchA, kRta. aprazasta abhilASA. mAtra mokSa abhidhAnabhedaH nAmamAtrathI judA. mATe IcchA karavI prazasta abhidhiyaH kathana karavA yogya viSaya. abhilASA che. abhinaMdanaH abhivRddhi, prazaMsA. abhivAdana : namaskAra, prazaMsA karavI. abhinaMdana svAmIH bharatakSetranA abhivAMchita : IccheluM. vartamAna covIsInA cothA abhivRddhi: vadhAro, unnati. tIrthakara. abhivyakti: vyaktinuM vyaktitva abhinibodha : sAdhanathI sAdhyanuM jJAna. prasiddha thavuM. niyamita padArthomAM je bodha thAya abhizApaH zApa, zrApa. te. jema ke sparzendriyamAM sparzano abhiSeka: prabhunuM prakSAlana tathA bodha. janmautsava. abhinivezaH parapadArthamAM AtmIya- abhisaMdhiH phaLa vagarano uddeza. bhAva, A zarIra mAruM che. tevo abhISTa : IccheluM, managamatuM. asatno Agraha te mithyAtvano abhIkSaNa: niraMtara - satata. trIjo bheda che. abhISNajJAnopayoga : te ajJAnathI abhinaH padArtha sAthe ekarUpa. nivRttinuM sAkSAt phaLa che. abhipretaH manamAM dhAreluM. hitaprApti, ahitaparihAra e abhimAnaH mAna kaSAyanA udayathI paraMparA phaLa che. A jJAnanI thato ahaMkAra. bhAvanAmAM sadA tatpara upayoga. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya darzana vizuddhi Adi bhAvanAnI zuddhi pachI Avo zuddha-tIkSNa upayoga hoya che. tIrthaMkara nAmakarmanuM nimitta bane che. abhUtArtha : gadheDAne zIMgaDAM na hoya. tethI te kathana abhUtArtha che. pa2padArthano saMyoga asatya che tethI te abhUtArtha che. abheda * dravya ane guNonuM yugapad hovuM te abheda guNa ane guNInuM ekarUpa hovuM te abheda svabhAva che. abhedya : je bhedAtuM nathI tevuM sUkSma, avinAzI, svayaMbhU. (cetana) abhoktA : bhoga na karanAra, karmone na bhogavanAra. abhogya : bhogavavAne ayogya. abhyasanIya H abhyAsa karavA jevuM. abhyasta H abhyAsamAM nipuNa. atyaMta2 : manane niyaMtraNa karavAvALuM atyaMtara tapa. (aMtaradazA) atyaMtara indriya : dareka indriyanI aMdaranuM vizeSa pudgalanuM baneluM upakaraNa, sAdhana. atyaMta2 tapa : AtmAne tapAve. loko dekhI na zake tevA prAyazcittAdi tapa vizeSa. prAyazcita vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, dhyAna. kAryotsarga ema cha prakA2 che. abhyAkhyAna H anyano doSa jaNAvI 23 amanaska Aropa karavo. ALadevuM, kalaMka caDAvavuM, doSita karavo. yAcaka abhyAgata : jene badhI tithi samAna che. te atithi che, paraMtu zeSa vyaktione abhyAgata kahe che. abhyAsa : eka viSayanuM vAraMvAra jJAna karI saMskAra utpanna thavo. dA.ta. zarIradine AtmIya mAnI te pramANe punaH punaH pravRtti karavI. te ajJAnano saMskAra saMsArAbhimukha che. te mana-AtmA ane dehanA bhedajJAnanA saMskAra dvArA AtmasvarUpamAM sthira thAya che. mAtra koIka vAra karavAthI abhyAsa na thAya. padmAsana, tapa, jevA dareka anuSThAnamAM punaH punaH abhyAsa karavo joIe. jJAnabhAvanAnA niraMtara abhyAsathI ajJAna dUra thAya che. abhyutthAna : gurujanonI sAthe vizeSa vinaya. sukhAkArI. 1 abhyudaya H mAnuSa, sAMsArika svargAdi sukha AbAdI. paudbhUgalika sAdhanonI prApti, samRddhi vagereno vikAsa. abhyapagama H vastuno svIkAra. abhyarpata H Adarayukta sahita. abhra : saudharma svargano eka prakAra. amanaskaH manarahita, asaMzI. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amama amama : kALa viSayaka eka pramANa. anAgata covIsInA bAramA bhAvi tIrthaMkaranuM nAma, zrIkRSNano AtmA. ama2 H mare nahi tevuM. devone ma2Na che, paNa AyuSya lAMbuM hoya. tIrthaMkaronuM aMtima AyuSya pUruM thAya paraMtu have janma-maraNa nathI tethI amara. amaraNadhamAM : jene have maraNa nathI tevA siddha paramAtmA. amartyapUjya : devo vaDe pUjanIya. amAtya : dezano adhikArI, mahAmaMtrI. amAvAsyA H rAhu dvArA pratidina caMdranI eka eka kalA AcchAdita thatAM caMdranI ekaja kalA rahe te amAvAsyA. aMdhArI rAta. mahinAno aMtima divasa. amUDhadRSTi : yathArtha - samyagdRSTivaMtano eka guNa. nizcayathI vizuddha jJAnAsvabhAvI nijAtmAmAM nizcala sthiti rahevI. sandeva, sadguru, satadharmamAM ekarUpa zraddhA karavAvALI dRSTi. amUrta : arUpI, cakSuthI dekhAya nahi tevo, spaudirahita padArtha. amogha dezanA : je dezanA phaLa Ape tevI zreSTha. ayanaH kALanuM eka pramANa. ayukta H ayogya, khoTuM. 24 jaina saiddhAMtika ayoga H yogarahita, ayogakevaLI : caudamuM guNasthAnaka, traNe yogano nirodha karI nirvANa pAme te avasthA. ayogavyavaccheda : . A. hemacaMdrAcArya racita nyAyaviSayaka graMtha. ayodhyA : prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva bhagavAnanI janmabhUmi, jenAM sAketa, sukozalA, vinItA nagarI anya nAmo che. arakSAbhaya H sAta bhayamAMthI mAla milakatane hAni thavAno eka bhaya. arajI : videha kSetranI eka nagarI. aratiH dveSa, aDhAra pApasthAnakamAM paMdaramuM pApa. ati pariSaha ya : sAdhu-sAdhvIjano pratikULatAmAM paNa sarva jIvo pratye samabhAva rAkhe. indriya viSayomAM nispRha rahe. atiprakRtiH dveSavALI prakRti. ativAg : dveSayukta vacana kahevAM. aranAtha : bharatakSetranA vartamAna covIsInA aDhAramA tIrthaMkara. ariH duzmana, zatru. aribhyA - ariSTa pUrI : videhakSetranI eka nagarI. ariSTa lokAMtika devano eka bheda. ariSTanemi : bharatakSetranA vartamAna covIsInA 22mA tIrthaMkara. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 25 ahaMta (ahaMta) ariSTasaMbhavAH AkAzopapana devono | arthAdhigamaH arthane sUcavatuM. eka bheda. athapatti: artha sUcavatuM kathana, jemake ariSTAH narakanI pAMcamI bhUmi. meghanA abhAvamAM vRSTi na thAya. dhUmraprabhA. anumAna thaI zake. je kaMI bolAya arihaMtaH aMtaraMga zatruono nAza ! temAMthI sArI rIte Avato nizcita karanAra tIrthakara bhagavAna. bIjo artha. aruNa: lokAMtika devono eka bheda | arthAvagrahaH matijJAnano eka bheda, aNavara samudrano rakSaka che. pragaTa padArthanuM avagrahajJAna aNavara : madhyalokano navamo dvIpa | arthAtaraH mULa hetu sAthe saMbaMdharahita. aruNIvara. arthopArjanaH dhana meLavavAno prayatno aruNA: nadInuM nAma. ardhanidrAH UMghanI sAmAnya dazA. arUpIH rUpa ke AkAra vinAnuM, varNa adhavanatapraNAmaH praNAma, vaMdana karatI gaMdha, rasa spazadirahita. vakhate be hAtha, be paga ane arkamUla: eka nagara. mastaka pAMca aMga pUrAM namAvavAne arcanaH pUjA, caMdanAdinuM vilepana. badale ardhA namAve. arcitaH pUjeluM, sanmAneluM. ardhanArAcaH saMghayaNa bIjuM. zarIranI ajitaH meLaveluM, kamAyeluM. majabUtAI sUcave. asthinA arNavaH samudra. sAMdhAmAM be bAju markaTa baMdha jevuM. artha : jenAthI nizcita karI zakAya. khIlI na hoya. arthaparyAyaH pradezatva guNa, anya ardha maMDalIkaH rAjA nahi paNa rAjA samasta guNono vikAra. dravyono samayavartI paryAya athavA vartamAna arpita: prayojana anusAra eka kALa vartI paryAya. lakSaNanI jyAre pradhAnatA hoya. arthabheda kahevAnuM tAtparya juduM hoya te. prayojananA abhAvamAM pradhAnatA na arthayoga: sUtro bolatAM tenA arthanI hoya te. apekSAsahita pradhAna barAbara vicAraNA. karelo naya. arthasamayaH samayane kahevAnuM juduM | ardhabhaktiH arihaMtanI bhakti. tAtparya. ahaMta (ahaMta)H ghAtI karmono nAza arthasaMvardhana prApta arthanI sArI rIte karIne je paramAtmapadanI prApti vRddhi karavI. kare che. je traNe lokane pUjanIya che. jevo. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alakA mokSanI prApti avazya kare che. apekSAe 1. sazarIrI vizeSa puNyAtizayayukta atyaMta tIrthaMkara jemanA kalyANaka mahotsava manAya. 2. sAmAnya kevaLI atyaMta jemanA kalyANaka mahotsava manAtA nathI. kevaLajJAna samAna che. aMtaraMga zatruonA nAzaka arhuta che athavA arihaMta kahevAya che. kSudhA, tRSA, bhaya, krodha, rAga, moha, ciMtA, jarA, roga, mRtyu, sveda, kheda, mada, rita, arati, vismaya, nidrA, janma, A aDhAra doSarahita arhata hoya. arihaMta - cotrIsa atizayoyukta hoya. anaMtajJAna, anaMta darzana, anaMta sukha, anaMta labdhi (anaMta catuSTaya yukta). ATha prAtihArya tathA jJAnAtizaya, vacanAtizaya. pUjAtizaya tathA apAyApagamA (rogarahita kSetra) e cAra kula bAra atizayayukta hoya. alakA H strInuM nAma. alAbha : alAbha pariSahaya. muniono Avazyaka vastuonI aprAptirUpa pariSaha. evA alAbhane muni tapa mAnI saMtuSTa rahe che te pariSahaya. alAbu H tuMbaDuM, mATInA lepathI DUbe te. alIkavacana : mRSAvAda. asatyavacana, 26 jaina saiddhAMtika jUThThuM bolavuM. aloka : alokAkAza jemAM cha dravyo nathI. lokanI bahAranuM AkAza. alaukika : lokottara, sAMsArika sAmAnya vyavahArathI rahita, zreSTha. ahaMka: eka graha. alaMkAra : dAgInA. kAvyomAM vaparAtA alaMkAra. alaiMbhUSA H eka dikumArI. alpatarabaMdha H vadhAre karmaprakRtione badale, ochA karmaprakRti bAMdhe. alpabahutva : matijJAnano eka bheda jemAM thoDuM zuM ke bahu zuM ? alpAkSarI : jemAM akSaro ochA hoya ane artha ghaNo hoya tevAM sUtro. avakrAMta H prathama narakanuM bAramuM pratara. avagAha H UMDAI - UMcAI. avagAhana : avagAha sahAyaka AkAzano jagA ApavAno asAdhAraNa guNa. dareka dravyomAM avagAhanazakti che. Atma pradezomAM guNa, AkAza pradezamAM sarva dravyo samAI jAya che te avagAhanazakti che. eka siddhanI avagAhanAmAM anaMta siddho avagAha thAya che. jema eka dIpakanA prakAzamAM anya dIpakono prakAza samAI jAya che. AtmadravyamAM asaMkhyAta pradezanuM avagAhana. eka pradezamAM guNonuM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 27 sthAna che. zarIramAM yogAdinuM ! sthAna che te. avagraha: matijJAnano eka bheda. indriya dvArA thatA jJAnamAM je alpakAlIna prathama sAmAnya pratIti thAya che, arthAvagrahanI apekSAe vyaMjana avagraha atyaMta aspaSTa che. tethI te mana ane cakSu dvArA thatAM jJAnamAM hoto nathI. anya indriyomAM arthAvagraha thatAM pahelA vyaMjanAvagraha thAya che. navA zakorAmAM jaLakaNa zoSAI jAya tema avagraha pudgala padArthonuM jANavuM. avaDhapacca : divasanA traNa bhAga karyA pachInuM paccakakhANa. avadAta: svaccha. nirmaLa guNo. avadhAraNA: nizcita arthavALI dhAraNA. avadhijJAna: avadhi - maryAdA. avadhijJAna 1. bhava pratyaya 2. guNa pratyaya. bhava pratyaya devane ane nArakane janmagatuM hoya che. temane mokSanA hetu mATe aprayojana che. guNapratyayaH samyagdarzana ke cAritranI vizuddhine kAraNe sAdhakone A jJAna thAya che. A jJAna vaDe te rUpI ane saMyogI padArthone jANe che tethI deza pratyakSa che. sarva padArthone jANe nahi. | avadhijJAna manuSya ane tiryaMca saMjJI jIvone guNa pratyaya hoya che. laukika dRSTie camatkArika che. tenuM mokSamArgamAM koI mUlya nathI. dravya, kSetra, kAla, bhAvanI maryAdAyukta sImita jJAna che. hAnivRddhi sahita che. paramANuthI mAMDIne mahAtkaMdha sudhI pudgaladravyone asaMkhyAta loka pramANakSetrAdine pratyakSa (upayoga vaDe) jANe. Indriya ane mananI apekSA-rahita jANe. samyaktva sahita samyapha avadhijJAna che. mithyAdarzana sahita virbhAgajJAna kahevAya che. matizrutajJAna indriyajanita jJAna hovAthI parokSajJAna che. avadhijJAna atindriyajJAna hovAthI pratyakSajJAna manAya che. manaH paryavajJAna anyanA mananA vicArone jANe che pratyakSajJAna che. vaLI bhUta ke bhaviSyanA manaH paryavajJAna jANe paNa jue nahi. kAraNa ke mananA vicAro vartamAnakAlIna hoya che. bhUtabhAvinuM ciMtana kare paNa spaSTa vicAranuM sarjana na hoya. avadhijJAnane mana sAthe saMbaMdha nathI. paraMtu vicAra paNa pudgalajAnata che tethI te rUpI dravyonI jema jANe che. devo Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhijJAnAvaraNa kevaLajJAnane pratyakSa jANatA nathI paraMtu ghAtIkarmonI nirjarAne jANe che. tethI kevaLajJAna kalyANakane Ujave che. mana:paryavajJAna saMyamanA kAraNe utpanna thAya che. tethI vizuddhajJAna che. avadhijJAna janmagata ke khAsa kSopazamathI utpanna thAya che. paMcamakAlamAM avadhijJAnanI prApti duSkara che. kathaMcita hoya che. mana:paryavajJAnanI prApti saMbhavatI nathI. paramAdhi sarvavidha : caramazarIrI saMyata nitha munione hoya che. avadhijJAnAvaraNa : - avadhijJAnanuM AvaraNayukta hovuM. avadhidarzana : avadhijJAnanA pahelA te sAmAnya avalokana, avadhidarzana kahe che tenuM Ava2Na te avadhidarzanAvaraNa. avadhUta H kALa - anazana. avadhya : jeno vadha thaI zakato nathI tevo padArtha - AtmA. avanItala : pRthvItala, mAnavabhUmi. ava--kAraNa : je kA2Na avazya phaLa Ape ja. avandhyabIja : je bIja avazya Lane Ape. avapIDaka : guNadhAraka, tejasvI. siMha jevA akSobha guru. ziSya temanI 28 jaina saiddhAMtika madhuravANI sAMbhaLIne doSanuM Alocana na kare tyAre tene jabarajastIthI tenA hita mATe te doSa kaDhAve che. avamaudarya : kSudhA karatA AhAranI alpatA karavI. ardho AhAra levo te uNodarI tapa che. tRpti karavAvALo AhAra jemake bhAtapApaDa ke vikAra pedA kare, tevA AhArano mana, vacana, kAyA vaDe tyAga karavo. avamaudarya aticAra * tapa karyA pachI vikalpa thavo ke bhUkha lAgaze. amuka rasayukta bhojana karyA vagara mAruM zarIra nabaLuM thaze. have punaH evuM tapa nahi karuM. pote vadhu AhA2 ka2vo anyane vadhu AhAra karAvavo, ke anumodavo, khUba AhAra karIne prazaMsA karavI te A tapanA aticAra che. upavAsa na thAya tene saMyama svAdhyAya mATe A tapa che. avayava : zarIranA hAtha-pagAdi aMgopAMga. je vastunA bhAga paDI zake te avayava. paramANune avayava nathI. te avibhAjya aMza che. avayanIya : niMdanIya. zabdathI na kahevAya tevuM. avarodha : aTakAyata, niyamana, rokANa. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 avAya zabdaparicaya avarohakaH upazama zreNithI Utare te | palyopamano eka sAgaropama. dasa avarohaka koDAkoDI sAgaropamano eka avarNavAdaH guNIjanomAM ke jyAM doSa avasarpiNI kAla thAya che. sukha nathI temanAmAM doSAropaNa karI. samRddhithI Utarato kALa. temanA doSanuM kathana karavuM. niMdA dharmamArgamAM paNa hAni thAya. karavI. avasAyaH jJAna athavA nizcaya. kevaLI avarNavAdaH temanA pUrNa avasthA: dravyo ane guNonuM jJAnAdimAM zaMkAspada kathana karavuM. pariNamana. paryAya) zrutajJAna avarNavAdaH mAMsAhAra, avasthita: jemAM kaMI ullaMghana, vadhaghaTa rAtribhojanamAM kaMI doSa nathI tevuM thAya nahIM. avadhijJAnano eka zAstra viruddha kahevuM. prakAra. saMgha avarNavAdaH zramaNa sAdhujano | avasthitabaMdhaH jeTalI karmaprakRtiono pratye azuci jovI, temanA baMdha cAlato hoya teTalo ja cAlu saMyamamAM doSa jovo, kahevo. rahe. vadhe nahi ke ghaTe nahi. dharma avarNavAda: vItarAga dharmamAM | avasthApinI nidrA: indrAdi devoe alpatA jovI, kahevI. tIrthakaranI mAtAne ApelI eka deva avarNavAda: vaikriya devonA prakAranI nidrA. doSonuM kathana karavuM. 4 avAku : dakSiNa dizA. vyavahArikapaNe avalaMbanAH potAnI unnatti mATe Azcaryasaha vAcA baMdha thavI. indriyAdikanuM ke pudgalonuM avAcya pradeza : strI puruSanA gupta avalaMbana. aMgo jenuM zabdathI uccAraNa na avazaH yogIo parapadArthone AdhIna thAya. thatA nathI. avAyaH (apAya) vyavasAya buddhi, avayaMbhAviH jarUra thavAnuM che. vijJapti, paryAyavAcI zabdo che. avasAnaH sAdhutAthI bhraSTa thaIne matijJAnano eka bheda che. jemAM mokSamArganI kriyA kare. vizeSajJAna hoya che. jema ke A asaMyamIjanonI sevA kare. te gAya che. paNa anya nathI. kaSAyane AdhIna thaI jAya che. sarvakarmathI mukta siddha hoya. viSayomAM Asakta thAya che. paMcamahAvratadhArI sAdhu hoya vagere avasarpiNI: dasa koDAkoDIno vizeSajJAna. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 avicala jaina saiddhAMtika avicalaH caLe nahi tevuM, sthira. sthita jaghanya paNa eka khaMDa. jenA avicAradhyAnaH eka arthamAMthI bIjA kevaLajJAnathI paNa be bhAga na arthamAM, eka kRtavacanamAMthI jaNAya, tevo nirvibhAjya aMza. bIjA bhRtavacanamAM, eka avirata samyagdaSTiH cothuM yogamAMthI bIjA yogamAM javuM tevA guNasthAnaka che. vyavahArika rIte saMkramAtmaka vicAra vinAnuM dhyAna. satadeva, guru, dharmanI apUrva zraddhA. avicchinnaH ekarUpa, jema ghaTanuM chavAdi padArthono yathArtha bodha. ghaTatva zrAvakane yogya sadvyavahAra kare. avismRtidhAraNA: matijJAnanA nizcayathI paNa pApAdi hiMsA ane apAyamAM je vastuno nirNaya karyo indriyonA saMyamathI sarvathA mukti temAMthI paDI na javuM. paNa daDha thavuM ke viramaNa vrata paNa na hoya. tevI dhAraNA. nizcayathI : aMtaramAM paramAtma avinAbhAva: sahabhAva niyama athavA svarUpanI prAptinI prIti, kramabhAva niyama. jenA vinA je te bAhyapaNe vratAdinuM bhale dhAraNa na vastunI siddhi na hoya te. dravyamAM thavuM. anaMtAnubaMdhI kaSAya ane guNano sahabhAva. guNanI vyakti darzana - mohano kSayopazamAdi kramabhAvI che. kAryakAraNamAM hoya. kramabhAvI niyama hoya. sAdhana hoya aviruddha: jemAM virodha nathI. dravya tyAM sAdhyanuM hovuM. sAdhya na hoya mAtramAM sAmAnya ane vizeSanuM tyAM sAdhana na hoya. dA.ta. jJAna tathA niyAnitya jevA agninuM sAdhana dhumADo - vAlA. guNonA samanvayanuM jJAna, avineyaH jenAmAM upadezanuM samyakatva prAptinA hetubhUta che. jIvAditattvonuM zravaNa ke grahaNa [ avizadaH jemAM vizALatA ke vividhatA karavAno guNa nathI. na hoya. avipAkaH karmanA phaLano vipAka na | aviSya: bhojanane yogya sAmagrI. thayo hoya (udaya) aviSyabhAva: pratyeka avayavono avibhAga : praticcheda: jaDa ke cetana (hisso) aneka avayavomAM abheda padArthonA guNonI zaktino aMza. rUpathI svIkAra, avayava ane paramANuno jaghanyarUpa sthita avayavInI ekatA. anubhAga. eka jIvapradezamAM | avyaktaH apragaTa - vastumAM chupAyeluM. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. zabdaparicaya azva (AlocanAno eka doSa.) | vibhAvayukta dazA. azuddha avyaktavyaH spaSTapaNe na hoya. || upayoga. avAcya jevuM. avyaktanaya. | | azuddha cetanA karmonA AvaraNa yukta avyaktavyabaMdhaH karmaprakRtiono cetanA, potAnA guNothI yuta sarvathA baMdha aTakyA pachI punaH | cetanA. pharIthI baMdha zarU thAya te | azubha nAmakarma: nAmakarmanI azubha bhUyaskArAdi traNamAMthI koI paNa pravRtio. nAme na kahI zakAya. azubha upayogaH upayoganA be bheda : avyAghAta: apakarSaNa. zuddha-azuddha. zuddhopayoga avyAptaH lakSaNano eka doSa, lakSyanA AtmAno svabhAva che, eka bhAgamAM hoya jema ke pazunuM azuddhopayoga vikAra che. te be zIMgaDuM. prakAre 1. azubha 2. zubha azubha avyAbAdha sukhaH je sukha pachI duHkha pAparUpa, zubha puNyarUpa. na hoya. je sukhamAM bAdhA na hoya azubhayoga: mana, vacana, kAyAnuM jema ke zAtA AzAtArUpa azubhamAM pravartana. AkuLatAno abhAva. azokaH azoka saMsthAna eka graha. azaThaH sarjana ke mahAna puruSo. caMdragupta mauryano pautra, azana : bhAta, dALa, roTalI, zAka biMbisArano putra. magadha dezano vagere. samrATa. kaliMga dezanA bhISaNa yuddha azanighoSaH koI devanuM nAma. pachI vairAgya pedA thayo, prathama azani javaH vyaMtaradevano eka bheda. jainadharmI hato pachI bauddhadharmI azavyArAdhinI: eka maMtra vidyA. thayo. tenA putra ane putrIe azaraNa : azaraNa anuprekSA, saMsAramAM bauddhadharmanI dIkSA lIdhI hatI. deva, guru, dharma sivAya koInuM | azokA: apara videhanI eka nagarI. zaraNuM nathI tevuM ciMtana karavuM. | azaucaH apavitratA, zarIra ane azarIra H zarIrarahita siddha paramAtmA. | mananI azuddhi. azuci: azuddhi, zarIra azucithI | amakaH bharata kSetranA dakSiNa bhareluM che. tenA mamatvano tyAga AryabhUmino eka deza. karavAnuM ciMtana karavuM. azvaH cakravartInuM eka ratna, eka azuddha: AtmanA upayoganI | nakSatra, lokAMtika devano eka bheda, Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azvakarNakaraNa 32 jaina saiddhAMtika azvakarNakaraNaH eka adhyavasAya. | pratIka. cAritramohanI kSapaNA samaye | aSTa madhyapradezaH ATha rucaka pradeza. saMjvalana catuSka kaSAyono jIvanA asaMkhya pradezomAM A anubhAga. ghoDAnA kAnanI ATha pradeza AvaraNarahita che. AkRtinI jema ghaTato jAya. evI prAye nAbhi samIpa che. pariNAma vidhine azvakarNakaraNa - | aSTamapRthvIH mokSa. sAta nArakI, apavartana - udvartana kahe che. teno | pachInI madhyaloka, cha raju pRthvI antarmuhUrta kALa che. devalokanI e sAta pachI mokSa. azvagrIvaprathama prativAsudeva; ghoDAnA | aSTamabhaktaH traNa upavAsa. prathama gaLAno bhAga. divase ekAsaNuM. traNa divasa azvatthaH pIpaLAnuM vRkSa. upavAsa, pAMcame divase ekAsaNuM. azvinI: eka nakSatra. Ai TaMka AhArano tyAga. zrAvaka aSTakarmaH jJAnAvaraNAdi ATha karmo. | vadhumAM vadhu be TaMka bhojana le te jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya- apekSAe ATha TaMka. mohanIya, nAma, gotra, aMtarAya | aSTamahAsiddhi: aNimA, ladhimA. ane AyuSya. saMsArI jIvamAtrane mahimA Adi ATha prakAranI hoya che. vipula siddhio. aSTadiguavalokana : kAyotsargano | aSTamalaguNa: disaM. pramANe ATha eka aticAra, dizAomAM jovuM. | udaMbara phaLano tyAga. te zrAvakanA aSTadravyapUjAH aSTaprakArI pUjA. 1. mULa guNa. jaLa abhiSeka, caMdana vilepana, ! | aSTApadaH RSabhadevanuM nirvANasthAna, puSpa, dhUpa, dIpa, akSata (sAthiyo) jyAM bharata cakravartIe maNimaya phaLa, naivedya. covIsa tIrthaMkaranI pratimA racI aSTapAhUDaH di. A. zrI kuMdakuMdaracita hatI. tenAM ATha pagathiyAM eka tAttvika graMtha. eka yojanane aMtare che. gautama aSTapravacanamAtA: pAMca samiti, traNa svAmI labdhi vaDe tyAM gayA hatA. gupti, ATha prakAranI sAdhu mATenI A tIrtha atyaMta pavitra manAya che. saMyamanI caryA te mAtArUpa che. hAla tenuM nizcita sthAna maLatuM aSTamaMgala: je. daherAsaramAM prabhunI | nathI. AgaLa ATha maMgaLa sUcavatuM | aSTApadaH RSabhadevanA samayanAM ATha Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 zabdaparicaya pagavALuM mAnavabhakSI prANI hatuM. aSTAhnikA : ATha divasano aThThAI mahotsava. paryuSaNa parva) aSTAMka : AThamo aMka anaMtaguNa vRddhino vAcaka che. adhastana Urdhvakano eka adhika sarva jIva rAzithI guNAkAra karavAthI aSTAMka utpanna thAya che. asat : avidyamAna, jenuM astitva na hoya. siddhAMtanI apekSArahita - aprazasta jJAna. asatya : prANapIDAkArI vacana, marmachedaka, udvegakArI, kaTu, vairayukta, kalahakArI, bhayotpAdaka, avajJAkArI, apriyavacana asatya che. krodhAdi hAsya-kaTAkSavALA vacana asatya che jemAM hiMsAdibhAva hoya tevAM vacana, mithyAtva, asaMyama. kAya. pramAdayukta vacana jinavacananI utsUtratAvALAM vacana asatya che. asatya vacanayoga : vacanayoga e sAdhana che. teno durvyaya karavo ke asatya vacana bolavAM te. asatyopacAra : asatya upacAra, koI paNa kathana asatya AdhArita hoya. asadbhAva sthApanA vastunuM anya rUpe sthApana karavuM. asamIthyAdhikaraNa : vinA prayojana 33 asaMmoha mana, vacana, kAyAnuM pravartana. asaMzI : vicArazakti rahita. mana vagaranA nigodathI mAMDIne cAra indriyavALA tathA saMmUrchana jIvo. asaMkhyAta : saMkhyAthI gaNatarI na thAya te. asaMdigdha jeno artha-bodha spaSTa hoya. zaMkA vinAnuM. matijJAnano eka bheda. asaMprajJAta samAdhi : jyAM manavacanakAyAnA yoga nathI. sarvathA zAMta AtmA che. evI samAdhiavasthA. asaMprAptA sRpATikA je karmanA udayathI judAM judAM hADakAM nasothI baMdhAyelAM hoya paNa paraspara kIlita na hoya. chevaTuM saMhanana asaMbaddha pralApa : paraspara kahevAno : saMdarbha na sacavAya tevuM vacana. asaMbhava : azakya kAryanI siddhinI asaMbhAvanA, jema ke AkAzamAM puSpa. asaMbhrAMta H prathama narakanuM eka sAtamuM pratara. zAna asaMmohaM indriyAdhIna buddhimAM je AgamapramANa ke saanuSThAnapUrvaka thAya te jJAna. jema nirvANa sukhadAyaka che. bhavathI mukta karavAvALuM che. tevo vacanabodha. : Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaMyata samyagdaSTi asaMyata samyagdaSTi : aviratisamyaktva. pRthvI Adi jIvonA ghAtarUpa tathA indriya viSayomAM tirUpa asaMyama cAritramohanIyanA udayathI hiMsAdi yukta tathA vrata saMyamanA abhAvarUpa, paraMtu darzanamohanA ghaTavAthI samyag zraddhAyukta che. asaMsAraH saMsAranI avasthArahita mokSa. vedanIyakarmanI asAtAvedanIya : asAtAnI prakRti; jenA vaDe zarIramAM roga, pIDA, asukha pedA thAya. asAdhAraNa : khAsa lakSaNa; jema AtmAnuM cetanatva, jaDanuM sparzAdi. asAvadhakarma : hiMsAdI pApa AraMbharahita niravadya kriyA. niravadha zrAvakane sAmAyikamAM ane sAdhujanone jAvajIva hoya che. yatnAsahita kriyA. asAMvyavahArarAzi : je jIvo nigodamAMthI kadApi nIkaLyA nathI, anyabhavano vyavahAra jemane thayo nathI te jIvonI dazA. asikarma : zastrathI thatI sAvadha kriyA. karmabhUmimAM hoya. asiddhatva : anAdikarmabaddha AtmAnI karmonA udayavALI paryAya. dasamA guptasthAna sudhI ATha karmonA 34 jaina saiddhAMtika udayathI hoya che. agiyArame, bArame, sAta karmonA udayathI sayogI, ayogI kevaLIne cAra aghAtI karmonA udayathI asiddhatva paryAya hoya. asiddhatva hetvAbhAsa : jemAM sattAnA pakSano abhAva hoya, koI nizcaya na hoya. jemake zabda indriyajanita che paraMtu cakSuthI jANI zakAto nathI. kAnathI sAMbhaLI zakAya che. asidhArA H talavAranI dhAra. asipatra H taravAranI dhAra jevAM pAna je nakabhUmimAM hoya che. asura jenI hiMsAdi pApapravRttimAM rati hoya te asura devo che. keTalAka devo trIjI na27 sudhI jaIne tyAMnA jIvone duHkha Ape che. keTalAka asuradevo zubha AcAravALA che. asUyA H IrSA. adekhAI. paranI vRddhi khamI na zake. asUnRta H asatya nahi. astitva H svabhAvanI vidyamAnatAne astitva kahe che, te utpAda vyaya dhrauvya yukta dravyanI sattA che. judA judA padArthonuM alaga alaga astitva te avAMtara sattA che. chae dravyomAM temanA dravya, guNa, paryAya darekanI alaga sattA samasta bheda prabhedamAM vyApta Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 zabdaparicaya asthi thavAvALI, tathA samasta vyApaka zrAvakanuM trIjuM aNuvrata che. jIvo guNomAM vyApta te mahAsattA che. ArtadhyAna vaDe jIvanaparyata duHkhI astikAya: asti-pradezo, kAya- thAya che. tethI e corInuM kArya samUha, vizvamAM cha dravyo che. temAM pApajanaka niMdanIya che, hiMsA ane pAMca astikAya che. kALa eka ! vyasana jevAM duSkRtyonI jema pradezI che, tethI astikAya nathI. kapaTasahita paradhana grahaNa 1. jIvAstikAya : 2. dhamasti- mahApApa che. daDhazrAvaka mRtyuno kAya, 3. adhamastikAya. svIkAra karaze paNa corI na kare. asaMkhyAta pradezI. AkAzAsti- | asteya mahAvrataH sAdhujanonuM asteya kAya lokAloka anaMta pradezI, mahAvrata kahevAya che. koI paNa pudgalAstikAya saMkhyAta, sthaLe paDelI ke ApyA vagaranA asaMkhyAta, anaMta pradeza che. sacita-acita padArtho pUla ke astinAstiH pratyeka padArtho potAnA sUkSma paNa abhyAdhikapaNe mana dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI vacana kAyAthI sadAne mATe tyAga ati rUpe che. paranA dravya, kSetra, kare. svAmInI maMjUrI vagara kALa, bhAve nAstirUpe che. upakaraNagrahaNa na kare. jarUra hoya asteyaH corIrahita. (steyaH corI) ane grahaNa kare to temAM Asakti trIjuM aNuvrata tathA mahAvrata che. na rAkhe. vinA prayojane yAcanA na zrAvaka mAlikanI rajA vagara kare. saMyamane upayogI vastune - mArgamAM paDelA koI paNa upakaraNane grahaNa kare, mAlikanI aNahakkanA paradravyane grahaNa maMjUrI vagara gharamAM praveza na kare. karato nathI ke anyane Apato vagere acauryavratanI bhAvanA che. nathI te sthUla aNuvrata che. krodha, anyathA aticAra lAge. yadyapi mAna, mAyA ke lobhavaza anyanI corInA doSathI jIva adhogati vastune grahaNa na kare. anyathI pAme che. sarvatra duHkha ane dAddhi bhulAI gayelI vastune grahaNa na pAme che. corI e hiMsAno kare. je maLe tenAthI saMtoSa mAne bhAva che. che. anyanA dhanane grahaNa karato | asthiH audArika zarIramAM savizeSa nathI ke putrAdikane Apato nathI. tiryaMca paMcendriya ane manuSyanA anyAyapUrvaka dhana grahaNa na kare. te | zarIramAM hADakAMnI racanA. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asthira asthira : caMcaLa, sthiratA vagaranuM. asnAna snAnarahita, sAdhujanono mULa guNa. aspaSTa bodha : A kaMIka che' evuM potApaNA sAmAnya jJAna. asmitA H gaurava (vyaktitva)nuM bhAna. ahamindra indra. ahaMkAra : dehAdimAM mArApaNAnI buddhi. huM padavIdhArI vagere chuM. ahaMkriyA huM strI Adi padArthono svAmI chuM. te pramANenuM vartana. ahiMsA : zrAvakanuM prathama aNuvrata tathA muninuM mahAvrata che. laukika ahiMsAnuM nirUpaNa kSudra che. paraMtu jainadarzanamAM ahiMsAdharmanI vizeSatA che. tenA mukhya be bheda che. 1. dravya ahiMsA 2. bhAva ahiMsA. 36 - dravya ahiMsA : koI 52 jIvane mana, vacana ke kAyAthI koI paNa prakAre hIna ke adhika pIDA na pahoMcADavI ke koI paNa prANano ghAta na karavo te ahiMsA aNuvrata che. tenA pAMca aticAra che. vadha, baMdhana, (aMgone kApavAM) cheda, pazu u52 atibhAra bharavo ke manuSya pAse vadhu paDatuM kAma levuM. annapANIno vilaMba karavo. bhAva ahiMsA H aMtaraMgamAM jaina saiddhAMtika rAgadveSanA pariNAmathI nivRtta thavuM, sAmyabhAvamAM sthita thavuM. te nizcaya ahiMsA che. aMtara-bahAra baMnemAM yatnA rAkhavI kAraNa ke vizvamAM sarva jIvarAzi rahelI che. ahiMsA dharmamAM satya, brahmacarya ityAdi vratono samAveza thAya che. sarva jIvonI rakSA evo vistRta ahiMsAdharma che. mana, vacana ane kAyagupti. gamanAgamana yatnApUrvaka upakaraNa levA - mUkavA, bhojana grahaNa karavuM. maLamUtra utsarga. sarvamAM ahiMsAvratanI bhAvanA che. ahiMsA aNu vratanI bhAvanA : hiMsAthI vaira vadhe, adhogati maLe, A lokamAM kleza thAya. apayaza maLe che. mATe hiMsAnA pApathI nivartavuM joIe. nizcayathI ahiMsA AtmAno zuddha bhAva che. paramadharma che. apramattadazA che. temAM sva-52 ahiMsA aMtargata che. tevI bhAvanA karavI. aharniza : divasa-rAta. ahaMtA : huMpada, abhimAna. ahita parahitanI aniSTatA. jemAM sva ke 52no duHkhadAyI hetu. ahIMdra : madhyalokamAM Avelo dvIpa. ahezA : upakAra Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 zabdaparicaya aMtaHkaraNa ahorAtri: divasa ane rAtri. mukha. kapALa, oSTha Adi aMka: AMkaDo, naMbara, saMkhyA, parvano upAMga che. eka bhAga. aMjana: AMkhamAM lagAvavAno kALo aMkaprabhaH aMkamaya. padArtha. koI parvata ke devano eka aMkamukha: ochI pahoLAI. bheda paNa che. aMkita: aMkAyeluM. aMjanagiriH kALA raMganA cAra parvata aMkuzitaH saMyamamAM rahevuM. che. te dareka para caityAlaya AvelAM kAyotsargano eka aticAra aMga: dehano ke padArthano bhAga, lakSaNa, | aMjanamUlaka-aMjanazaila: parvatanAM nAma guNa. aMgajJAna : zrutajJAnano eka vikalpa. | aMjanazalAkA: prabhunI pratimAnI aMgapaNatiH di. A. zubhacaMdrAcArya AMkhamAM uttama saLI vaDe uttama racita graMtha. padArthanuM vidhipUrvaka aMjana karavuM. aMgapUjA: prabhunAM aMgone sparzIne tyAra pachI pratimAjInI pUjAvidhi thatI jaLa-caMdana-puSpa-pUjA. karavAmAM Ave che. aMgapraviSTaH dvAdazAMgImAM AveluM, aMjanAH hanumAnanI mAtA, satI. bAra aMgomAM racAyeluM. paMkaprabhA nArakInuM bIjuM nAma. aMgabAhya dvAdazAMgI ke bAra aMgomAM | aMjasAH tattvarUpathI. na AveluM. aMDa-aMDaja: IMDuM, jenuM paDa nakha jevuM aMgArakaH bharatakSetrano eka deza. | sakhata che, te zukra ane zoNitanuM aMgAriNI: eka vidyA. mAtA-pitAnA saMyoganuM baneluM che. aMgula: kSetra pramANano eka bheda. . te aMDaja-garbhaja janma che. aMgulIcAlanaH kAyotsargano eka | aMDaraH pudgalanA avayavarUpa rasa, doSa. rudhira, mAMsarUpa eka bhAga. aMgopAMga : aMga-upAMga zarIranAma | aMtaH samApti. jema ke jIvanI karmanI prakRti che. audArika, vaikriya saMsArarUpa yAtrAnI samApti thaI ane AhAraka zarIravALAne | mukta thavuM; koI carcAnI samApti alpAdhika aMgopAMga hoya che. be || thavI. hAtha, be paga, kamara, pITha, hRdaya, | aMtaHkaraNa mana; AtmAnuM jJAna thavAnuM mastaka e ATha aMgo che, nAka, | eka sAdhana. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtaHkoDAkoDI koDAkoDI aMtaHkoDAkoDI : eka sAgaropamano saMkhyAtamo bhAga karIne je eka bhAga rahe te. aMtakRta : ATha karmono aMta vinAza ka2nA2; tyAra pachI te siddha thAya. aMtakRta kevaLI. dravya-zrutajJAnanuM AThamuM aMga. aMtaDI : audArika zarIranA AMtaraDAnuM pramANa. aMta2: koI kArya niSpanna thayA pachI te kAryanI punaHsaMbhAvanAmAM je samaya jAya tene aMta2-virahakALa kahe. dhRvyAMtara, kSetrAMtara, sthAnAMtara, kALAMtara, bhavAMta2, paryAyAMtara vagerenA je je prakAramAM bheda paDe te aMtara che. eka kSetrathI bIjA kSetramAM javuM. vagere. aMtarakaraNa : AgAmI kALamAM udayamAM aMtakRtadazAMga H AvavA yogya karmanA 5ramANuone AgaLa ke pAchaLa udayamAM AvavA yogya karavA. niSekone adhyavasAyanI zuddhidvArA aTakAvavA tevuM aMtara te aMtakaraNa upazama. AvI sthiti aMtarmuhUrtakALa rahe che. tyAre samasta mithyAtva sthitinA karma niSekothI upayoga zUnya thAya che evuM aMtara paDavuM te aMtakaraNa che. jene kAraNe mithyAtvagraMthinA 38 jaina saiddhAMtika traNa bhAga thAya che. aMtakAla H prApta thayelI vastu punaH kyAre maLe te virahakALa aMtaradRSTi : bhAvasRSTi; AtmaabhimukhatA. aMtadvIpa : pANInI vacce AvelA beTa. AtmAnI aMdaranI aMtarapaTa : paDado. aMtaraMga : AtmAnI aMtaraMga avasthA, aMtaraMga bhUmikA. aMtarAtmA H bAhya viSayomAMthI sRSTinuM aMtara pratye vaLavuM. je bAhya vikalpomAM vartato nathI. dehAdikathI bhinna, svapne paNa viSayasukhane icchato nathI. AtmasukhamAM ja lIna che te kaSAya ane madarahita dharmadhyAnano dhyAtA aMtarAtmA che. jaghanya aMtarAtmA avirata samyagadRSTi, madhyama aMtarAtmA aviratathI mAMDI kSINakaSAya bAramA guNasthAnanI vaccenI avasthAo. : utkRSTa aMtarAtmA kSINakaSAya bAramA guNasthAnake, sayogI kevaLI tathA ayogI kevaLI siddha paramAtmA. aMtarAyakarma : vighna, bAdhakatA, aMtarAyakarmanI prakRti (ghAtI karma) dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya A pAMca prakAra che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 39 AkAza maLe. | A | dAnAMtarAyaH je karmanA udayathI ! pratara. vastu-dhanAdi hovA chatAM ! aMdhazraddhAna : ayathArtha zraddhAna, ApavAnI icchA na thAya. | bodharahita gatAnugatika zraddhA. lAbhAMtarAya: vastunI prAptinI | aMbara : samasta viSaya-kaSAyarUpa icchA chatAM teno lAbha na maLe. | - vikalpajALathI mukta parama samAdhi bhogavaMtarAya: AhArAdi jevA | levI. padArthonI bhoganI icchA chatAM na [ aMbara-aMbariSa: paramAdhAmI devanA prakAra upabhogAMtarAya: strI AdinA | aMzaH paryAya, bhAga, prakAra, hAra, bheda, bhoganI icchA chatAM na maLe. cheda ekAryavAcI. jeno vibhAga na viyatarAyaH dharma ke vyavahArakArya thaI zake te aMza che. karavAno puruSArtha na jAge. nizcayathI: AtmazaktinA dAna, lAbha ItyAdi pragaTa na thavuM. Akara: sonA-cAMdInI khANanI aMtarAla: be kArya vacceno samaya. | utpattinuM sthAna. janmAMtare jatAM AkAzazreNimAM | Akasmika bhaya: ekAeka utpanna jIvano javAno samaya. thato bhaya, mohanIya prakRti. aMtarikSa loka: jyotiSa vize. AkAraH vastuonI AkRti, deharUpa aMtadhyanatraddhiH adazya thaI javAnI saMsthAna. nAnuM moTuM vagere. zakti . AkAzaH khAlI jagA. sarvavyApaka aMtarmuhUrtaH muhUrtathI alpa, samIpa. akhaMDa dravya, sarva padArthone jagA AvalIthI adhika. be-traNa ApavAno guNa, te anaMta pradezI samayathI mAMDIne 48 miniTa che. tenA be bAga che. sudhInA samaya vacceno nAnomoTo 1. lokAkAza : jenA eka pradeza samaya. athavA be samaya ocho para anaMta padArtho rahyA che. mULa kALa. cha dravyo che. 2. alokAkAza : aMtasthiti : aMtaraMga dazA, sthiti jyAM phakta AkAza che. AkAza aMtyeSTi: mRtyu pachInI chellI kriyA. dravya nitya, sthira, arUpI, akhaMDa, aMtyadravyaH aNu sapradezI aMtarahita, ghanAkAra aMdha: cakSurahita, pAMcamI narakanuM cothuM ! svayaM adhiSThita sarvatra vyApta Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkAzagAmI Rddhi 40 jaina saiddhAMtika svayaMbhU che jIva pudgalanA | AkrozapariSaha krodharUpa kaThora vacana, pariNamana anusAra papratyayI avajJA, niMdA vagere sAMbhaLavA utpAda-vyaya AkAzadravyamAM hoya chatAM pratikAra karavA samartha chatAM, e sarve pApakarmanuM phaLa che. tema AkAzagAmI Rddhi: tapAdi sAdhana | jANI potAnI tapAdi bhAvanAmAM vaDe AkAza zreNIe vAhanarahita | samatAthI sthira rahe to te pariSaha gamana thAya tevI zakti. jaya che. AkAzapuSpaH AkAzamAM puSpanI | AkSepaNI kathA: bIjAonI utpatti nathI. tenI mAnyatA te mAnyatAomAM doSo batAvIne asatu che. kahevAnI kathA. je sAMbhaLIne AkAzabhUtaH bhUta jAtinA vyaMtara deva. lokone kutUhala thAya. AkAzAstikAya jIva ane pugalone | AkheTaH zikAra. zikArano tyAga jagA ApanAruM tattva. karavo anarthadaMDa tyAga guNavrata) AkAMkSA : abhilASA, (IcchA). zikAranA zokha khAtara vastra, kASTha AkiMcanyadharmaH dasa yatidharmanuM eka ke pASANanI AkRti banAvIne lakSaNa. yati-mUni sarva prakAranA chedana-bhedana karavuM te zikArano parigrahathI rahita, karmajanata bhAva hovAthI vajya che. evA saMsArabhAvono tyAga karI, prakAranAM kAryo thatAM hoya tevA nijabhAvamAM AcaraNa te sthAnomAM kutUhalane kAraNe javuM te AkiMcanya dharma che. paNa doSa che. AvuM kRtya AkIna: yakIna, zraddhA. asatAvedanIya karmabaMdhanuM kAraNa Akula: gabharAyeluM. bane che. AkRti: je zarIra hoya tenAM aMgonI | AgamaH gaNadhara bhagavaMtoe racelAM niyata racanA cihna) jema sUMDha, mULa zAstro. tathA gItArtha pUMchathI hAthInI AkRti AcAryonI paraMparA yukta mULa oLakhAya. AkAra. siddhAMtazAstrone Agama kahe che. Akramaka humalAkhora. savizeSa pakSapAtarahita vItarAga AjaMdaH rudana - vilApa. prabhu dvArA pratipAdita, pUrvApara AThaMdanaH duHkhane kAraNe azrusahita virodhathI rahita Agamo pramANa vilApa karavo te. che. jemAM jIvAjIvAdi samasta Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 41 AcAra padArthonuM, tathA lokanAM svarUpanuM ! AgneyI dhAraNA : eka prakAranuM dhyAna pramANita nirUpaNa che. | Acarita: vasatino eka doSa. AptapuruSanA vizvasanIya) vacana AcArlI : upavAsa pachIno mitAhAra. AdithI racelA padArthanA jJAnane (kevaLa kAMjI ke bhAta) AyaMbila Agama kahe che. tenI saMkhyA 45 jevuM tapa. che. anyamata pramANe 3ra che. AcAra: yathAzakti samyagUAgamagamyaH AgamothI jANI zakAya darzanAdimAM nirmaLa bhAvano yatna - tevuM. karavo. Agamana: AvAgamanaH AvavuM-javuM. A AcAra pAMca prakAranA che. janma-maraNa. 1. darzanAcAra, 2. jJAnAcAra, Agamapaddhati : AgamanA siddhAMta 3. cAritrAcAra, 4. tapAcAra, anusAra. 5. vIryAcAra. Agama bAdhitaH zAstrathI jenuM sAdhya darzanAcAraH niHzaMkita, nikAMkSita, bAdhita hoya. jema ke je je karma (AkAMkSArahita) nirvicikitsA, hoya te sukha Ape, eTale pApakarma (zveSarahita) amUDhadaSTi, kuzaLa) paNa sukha Ape, hiMsAdimAM doSa upagUhana, (anyanA doSane nathI. AvAM vacana Agama bAdhita DhAMkanAra) sthitikaraNa, vAtsalya, prabhAvanA, ATha guNa che. AgamazrutaH Apta purUSa tathA gaNadhara jJAnAcAra: svAdhyAyamAM kALa, bhagavaMtonAM racelAM Agamo. vinaya, AdarapUrvaka adhyayana, AgADhajoga : sAdhusAdhvIjanonI evA gurujanonuM bahumAna, gurunuM tathA prakAranI yogavahananI kriyA ke zAstranuM nAma pragaTa karavuM, chupAvavuM jemAMthI bahAra na nIkaLAya. ane nahi. sUtra vagerenI zuddhi, varNa dareka kriyA khUba jAgRtipUrvaka kare. padanI zuddhi. ATha prakAre AgAraH muzkelI vakhate niyamAdimAM jJAnAcAra. levAnI chUTa. cAritrAcAraH pAMca samiti ane AgAla: bIjI sthitinA karma - traNa guptirUpa ATha prakAre. | nikone apakarSaNa karI prathama tapAcAraH bAra prakAre. bAhya tapa sthitinA niSakone viSe lAvavA. che, atyaMtara tapa che. bAhya tapatra Agneya: pUrva-dakSiNavALI vidizA. anazana, uNodarI, vRttisaMkSaya, che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 doSa. AcAravaltha jaina saiddhAMtika rasatyAga, saMlInatA, kAyakleza. | AcheH AhArano eka doSa. atyaMtaratapa-prAyazcita, vinaya | Ajanma: janma karavo paDe tyAM sudhI. vaiyAvacca, svAdhyAya, dhyAna ane | AjIvaH AhAra tathA vasatino eka kAyotsarga. vicAraH uparanA AcAramAM | AjIvikA: gRhastha jIvananA pravRtti karavAvALI svazaktinuM | nibhAvanuM sAdhana. sAdhu mATe niSedha prAgaTya. traNa prakAre zakti gopavavI nahi. Avarta, AjJA: Akha puruSanAM vacana, zAsana, khamAsamaNA pramAdarahita levA, anusAra vartavuM. AdarathI kriyA karavI vagere. AjJApatika kriyAH anyane kAmakAja AcAravaltha: AcArya AcAra pALe batAvavuM, AjJA karavI. ane paLAve. AjJAviya dharmadhyAnaH dharmadhyAnano AcArAMga: dravya, zrutajJAnano eka prathama prakAra. deva-gurunA vacanane bheda. mAnya karI tenA para ciMtana karavuM. AcArya: paMcaparameSThImAM trIjuM pada je ANAgamya : keTalAka bhAvo muni pAMca AcAradi pote zuddhapaNe bhagavAnanI AjJAthI ja jANI pALe che, anyane paLAve che. zakAya jemake nigodanA jIvo ziSyone te saMbaMdhI upadeza kare che. vagere. dhIra guNagaMbhIra che. pAMca AtapaH sUryanA nimittathI thato uSNa indriyono saMyama, navaprakAranI prakAza. sUryakAMtamaNino prakAza, vADayukta brahmacaryanuM pAlana, cAra vizeSapaNe pRthvIkAyamAM Atapa kaSAyathI mukta. paMcamahAvratanuM hoya che. te Atapa nAmakarmanI niraticArapAlana, pAMca AcAranuM prakRti che. pote ThaDuM hoya teno zuddhapAlana, pAMca samiti ane traNa prakAza garama hoya. guptinA dhAraka. chatrIsa guNa ApanaH trIjI narakanuM cothuM pratara. AcAryanA che. di. saM. pramANe bAra Apanayoga: kAyakleza, sUryanA prakAranA tapa, cha Avazyaka, pAMca tApamAM tapa karavuM. AcAra, dasa yatidharma, traNa AtmakhyAtiH di. A. amRtacaMdraracita gupti : chatrIsa guNa. zrI samayasAra graMthanI TIkA. AcchAditaH DhaMkAyeluM. AvaraNavALuM. | AtmaguNa: Atmika guNa. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 43 Aditya Atmadravya : jIva. nigodathI mAMDIne | AtmAnubhava-AtmAnubhUtiH pAracAre gatinA jIvo. mArthika AnaMdano anubhava. AtmapravAda: zrutajJAnanuM 13muM aMga. zuddhAtmAno anubhava che. tenI AtmabhUta lakSaNa : je svarUpamAM bhaLeluM mokSamArgamAM pradhAnatA che. hoya. AtmAnubhava indriya agocara AtmarakSa devaH devalokano eka bheda. sva-saMvedya che. jeno upayoga AtmavyavahAra: huM dhruva-acaLa cetanA rAgadveSarahita hoya, svabhAvamAM chuM tevuM pariNamana. sparzelo hoya, karmodayathI bhinna AtmahatyA : koI bhaya ke duHkhathI viSa, hoya te evA jJAna zuddha cAritranA agni jevA prakAro dvArA svayaM vaibhavabalathI jJAnacetanAno maraNa nipajAvavuM. anubhava kare che. samyagdarzana AtmA zuddha caitanya lakSaNano dhAraka. nizcayathI AtmAnA anubhava vaDe dvAdazAMga AtmAnA pariNAma che. thAya che. tethI te nAmaAtmA che. yathAsaMbhava AtmAnubhUta lakSaNa : jema ke AtmAnuM jJAna sukhAdi guNomAM sarva prakAre lakSaNa jJAna - cetanA. vartato AtmA che athavA chagha0 | AtmAzrayadoSa: potAne mATe pote ja dazAmAM mana, vacana, kAyAnI kriyA apekSA rAkhe. mArA AtmAe dvArA zubhAzubha bhAve je varte che Ama ja karavuM joIe. te AtmA che. utpAda, vaya, dhrauvya | AtreyaH bharatakSetrano eka deza. traNe dharmo rUpe je pUrNarUpe pariName AdaraH sanmAna. eka vyaMtaradeva. che te AtmA che. AdAnanikSepanaH pAMca samitimAM AtmAnA saMsAranI apekSAe cothI samiti che. sAdhujanone aneka bheda che temAM mukhya traNa pAtrAdinuM pramArjana. prakAra che. 1. bahirAtmA, jenI | AdAnapradAna: vastanI Apa-le karavI. vRtti-pravRtti mukhyatve bAhya che te AdiH prathama, paheluM. eka vastu dvArA mithyASTi. 2. aMtarAtmA, ghaNI vastuono nirdeza karavo. aviratiguNa sthAnathI bAramA jema ke dehAdi, strI Adi, nagara guNasthAna sudhInA. 3. kevaLI, Adi. arihaMta, siddha paramAtmA che. AdityaH sUrya. lokAMtika devano eka AtmAdhInatA: Atmane AdhIna. bheda che. Adityanagara eka Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdinAtha 44 jaina saiddhAMtika nagaranuM nAma. AnaMda sadoSa che. paramAnaMda AdinAtha: vartamAna covIsInA prathama | nirdoSa che je AtmaAzrayI che. tIrthakara (RSabhadeva) AdipuruSa ke AnaMdA-AnaMdinA: digakumArI devI brahmA. AdipurANa: RSabhadevanA pUrvabhavanuM AnupUrvI eka bhavathI bIjA bhavamAM pUrNa kathana. javA - AkAza zreNImAM jIvane AdimAnaH jeno prAraMbha hoya te. kATakhUNe vALanAruM karma. AdeyaH Adeya nAmakarmanI prakRti che, AnupUrvI: nAmakarmano bheda che. jenA vaDe bahumAna maLe che. jenA udayathI pUrva zarIranA Adeza: adhikArapUrvaka AjJA karavI. AkArano nAza nathI thato. pUrva AdhAkarmIdoSaH sAdhu-sAdhvIjanone zarIra chUTe ane uttara zarIranI uddezIne je vastu banAvI hoya te prApti thatAM AkAza zreNIe jatA AhArAdi jo teo vahore to A jIvane aMtarAla varmI je samaya doSa lAge. jAya temAM jIvapradezono maraNanA AdhAra: adhikaraNa, adhiSThAna, anya pahelAMno viziSTa AkAra te padArthone dhAraNa kare. jema ke talamAM AnupUrvI che. A nAmakarmathI jIva tela rahyuM che. AkAzamAM dravyo bAMdhelI gati pratye gamana kare che. rahelAM che. cAra gatine AdhAre AnupUrvI AdhAratattvaH je munio nava- cAra prakAranI che. pUrvAdikano jJAnI che. gaMbhIra che. AnupUrvInA traNa prakAra che. anyane mArgadarzaka che. te AcArya pUrvAnupUrvI, paraMparAthI cAlI - A guNanA dhAraka che. AvatI hoya che, jema ke prathama AnataH Anata svargalokanuM prathama tIrthaMkarathI covIsa tIrthaMkaranI pratara) Indraka. vaMdanA kramazaH karavI. AnapAna: zvAsa-prazvAsa. yathAtathAnupUrvaH pahelA soLamA AnayanaprayogaH dhArelI bhUmikAnI bhagavAnanI pachI bAramA pachI. bahArathI kaMI lAvavuM te dazamAM covIsamAM ema vaMdanA kare te. vratano aticAra che. pakSAnupUrvIH aMtanA kramane laIne AnaMdaH vyaktivizeSanuM nAma hoya che. Adi kramamAM javuM che. jema ke zama bhautika padArthonA bhoganuM sukha te saMvegane badale anukaMpA, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya AstikayathI vicAravuM. ApRcchanA H samAcAra pUchavA vAraMvAra prazna pUchavo. Apta : paramahitopadezaka sarvajJa devane Apta kahe che. aDhAra doSarahita, saune mATe hitopadeza karavAvALA, rAga, dveSa, moharahita, arhatta paramAtmA mahAna upadezaka hovAthI Apta che. AptaparIkSA : eka graMtha che. (Apta - Izvara viSayaka) AptamImAMsA : nyAyapUrNa graMtha che. AbhA : prakAza, teja, camaka, jhAkajhamALa. AbhAsa : vAstavika paNe na hoya paNa na tenA jevuM dekhAya. Abhigrahaka mithyAtva H potanuM ja sAcuM tevo durAgraha. Abhinivezika H potAnuM khoTuM che tema jANavA chatAM mithyA abhimAnane vaza, satya mAnI vaLagI rahevuM. mithyAtvano prakAra che. indriyonI aMdaranI viziSTa puddagalonI racanA; bahAranI racanA te bAhya upakaraNa. Abhyantara kriyA : yoga ane kaSAyanuM pariNamana. Abhyantara upakaraNa H : Abhyantara tapa: cha prakAranA AtyaMta2 tapa-prAyazcitta, vinaya, 45 Ayu vaiyAvacca. svAdhyAya, dhyAna, kAyotsarga. Abhyantara nivRtti H AtmAnA vizuddha indriyAkAra racanA pradezonI vizeSate. AmiSa : mAMsa. svAdiSTa bhojana. AmUDA (buddhino vyavasAya) jenA dvArA arthane saMkucita karavAmAM Ave. AmnAya H uccAranI zuddhipUrvaka pAThane punaH punaH gokhavo. sAmAnyapaNe mata, jemake zvetAMbara, digaMbara, AmnAya, saMpradAya. Amla2sa H khATo rasa, khATA padArthono svAda. Aya vRddhi. Ayata : eka dravyanI sarva paryAyomAM rahelo eka anvaya sAmAnya. Ayatana H saMyamasahita munipaNuM hoya te. samyaktvAdi guNone Ayatana kahe che. Ayu : (AyuSyakarma) AtmAne vartamAna zarIramAM rahevAno samaya te AyuSyakarma che. cAra gatinA prakArathI AyuSyakarmanA cAra prakAra che. gati nAmakarma che. Ayu pariNAma pramANe koI paLe baMdhAya che. Ayu eka janmamAM eka vAra baMdhAya paraMtu tevo prasaMga ATha vAra thAya che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ara AyunA 2/3 bhAganA punaH punaH prakA2 thAya te pramANe. je jAtigatinuM Ayu baMdhAya, temAM pachI pheraphAra thaI zakato nathI. nimittAdhIna Ayu sAmAnya jIvone ghaTI zake (apakarSaNa) paNa (utkarSaNa) vadhI zakatuM nathI. arthAt jenA sadbhAvamAM AtmAnuM jIvitavya che te tathA jenA abhAvamAM mRtyu che te Ayukarma che. bhogavAtuM Ayu bhujyamAna che. AgAmI AyubaMdha baddhamAna che. gatibaMdha janmanuM kAraNa nathI. Ayu janmanuM kAraNa che. Ayune gati anusare che. madhya pariNAmonI (ghoTamAna) sthitimAM AyubaMdha thAya che. jIvonI hiMsA karavAvALo alpAyu bAMdhe che. vizeSa prakAra tattvArtha sUtrAdi graMthamAMthI jANavo. AraH cothI narakanuM prathama pratara. AraNa: svargano eka prakAra. AraMbha : AraMbhakriyA. anya prANIone duHkha pahoMce tevI kriyA karavI. mUrchA-moha saMbaMdhI sarva kriyAne AraMbha kahe che. te saMbaMdhI sarva pravRtti AraMbha che. AraMbha tyAga pratimA sAMsArika AMrabhano tyAga, nivRtti. AraMbha-samAraMbha : jIvonI hiMsA karavI : 46 jaina saiddhAMtika te AraMbha. hiMsA karavA sAdhana sAmagrI bhegI karavI te samAraMbha. ArA H avasarpiNI - utsarpiNInA cha jAtanA kAlavibhAga, gADAnA paiDAnA ArA jevA bhAgo. ArAdhaka saMsAranAM bhautika sukhoduHkho u52nA rAga-dveSanI maMdatA karI adhyAtma dRSTi tarapha janAra sAdhaka. ArAdhanA H samyagdarzana, samyajJAna, sabhyacAritra, samyagatapanuM dRDhatApUrvaka dhA2Na karavuM, temAM pariNita joDavI. zuddhAtma svabhAvamAM TakavuM. adhyAtmadRSTinI prApti mATe karAtI dharma kriyA. ArAdhanA kathA koza H ArAdhanA paMjikA, ArAdhanA saMgraha, ArAdhanA sAra, digaMbara AcArya racita graMtho che. ArAdhya H ArAdhanA karavA yogya sarvajJa 5ramAtmA, gurutattva tathA dharma tattva. Arohaka : caDhanAra, upazama ke kSapakazreNI para caDhanAra. Arjava : (ArjavatA) saraLatA. mAyAcArathI viparIta saraLatA guNa. manavacanakAyAnA yoganI avakratA, saraLatA. Ardra : : du:khamAM dInatA thavI. ArtadhyAna H eka prakAranuM durdhyAna che. : Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 47 Avazyaka - AvAsaka 1thI 6 guNasthAna sudhI mahAvrata upacArathI kahevAya che. alyAdhika hoya che. mAnasika Alabdha kAyotsargano eka aticAra. prakAranI aMtaraMga pIDA ane Alaya: AvAsa, nilaya. bAhyamAM zaMkA, rudana, bhaya, pramAda, | AlayAMga: kalpavRkSano eka bheda. ciMtA vagere ArtadhyAnanA prakAra AlaMbana : AdhAra tathA uttama nimitta. che. ISTanI prApti mATe, aniSTanI | AlApa-saMlApaH loko sAthe eka vAra aprApti mATe, rogathI chUTavA ke bolavuM te AlApa, vAraMvAra thavAno bhaya, bhoga meLavavAnI bolavuM te saMlApa. utkaMThA, te javAno bhaya AdinuM ! AluMchana AlocanA doSa, aparAdhanuM satata ciMtana, vicAra te | prAyazcitta karavuM jethI doSo nAza ArtadhyAna che. thAya che. ArtanAdaH haiyAmAM thayelI pIDAnA ! AvaraNaH jenAthI AvaraNa thAya. saMvedanathI bolAtA zabdo. guNo DhaMkAI jAya. AdraH nakSatra che. gujarAta jevA ! AvarjitakaraNaH sayogI kevaLI pradezamAM kerInA phaLano tyAga A | samughAta kare tenA aMtamuhUrta nakSatramAM karavAno hoya che. pahelAM A karaNa hoya che. AryaH guNovAcaka zabda che, je | AvartaH eka dezanuM nAma che. mana, vyaktinA guNone jaNAve. kSetrathI vacana, kAyAnA pApathyApathI dUra jyAM dharmasthAno hoya, tIrthakaronA thaI anya prazasta avasthAmAM javuM. janmAdi kalyANako UjavAya, di. saM. sAmAyika jevI kriyAnA uttama puruSo vasatA hoya tevA bAra bheda che. te AraMbha ane dezano guNavAna manuSya, tevo deza samApti vakhate karavAmAM Ave che. AryabhUmi che. bharatakSetra Adi. AvalikAH asaMkhya samayono samUha AryakulaH saMskArI kuTuMba, dhArmika 48 miniTamAM 1, 67, 77, 216 daSTivALA kuLamAM janma. AvalikA thAya. AdizaH bhUmi. A bhava, parabhava, | AvalIH kALanuM vizeSa pramANa. eka dharma, karma, mAnavAvALo deza, zvAsamAM asaMkhyAta AvalI savizeSa jyAM paramAtmA tathA thAya che. dharmaguruonuM sAnidhya hoya. | Avazyaka - AvAsakaH zrAvaka ke ArthikAH pratimAdhArI strInuM cita - | sAdhune upayoganI jAgRti ane Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvASguNa 48 jIvarakSA mATe nitya cha kriyA karavAnI hoya che. tene SaDAvazyaka kahe che. kaSAyAdine vazIbhUta na thAya tevuM AcaraNa, yogya jIvanacaryAne anusarIne karavA jevI kriyAomAM je prazasta kriyA che te Avazyaka kriyA cha prakAranI che. 1. sAmAyika, 2. caturviMzati, (covIsa tIrthaMkara- stuti) 3. vaMdana (guru), 4. pratikramaNa, 5. kAusagga, 6. paccakkhANa. A cha kriyAo pratikramaNanI kriyAmAM sAthe hoya che ane te ja kriyAo alaga alaga paNa karavAnI che. AvAzguNa : AvaraNa thavA lAyaka jJAnadarzanAdi guNo. AvirbhAva H pragaTa thavuM, sattAmAM rahelI paryAyanuM pragaTa thavuM. AvirbhUta sattAmAM rahelo pragaTa thayelo paryAya. AviSkAra: koI vastuno bheTa sahita svIkAra karavo ke pragaTa karavuM. AvRtta : DhAMke, guNa gupta ka2nA2 karma. AvRttakaraNa : eka prakRtine anyaprakRtirUpa karI nAza karavI. AvRSTa : bharatakhaMDano eka deza. AzleSA : eka nakSatra. Asana : sAdhanAne yogya eka beThakanI siddhi. Asana aneka prakAranAM che. Asanabhavya jaina saiddhAMtika bhavya jIvano eka prakA2, jenI bhavyatA paripakva thaI che. samIpamuktigAmI jIva. AsaMzA : abhilASA. AsAtanA : apabhrAjanA, avahelanA, tiraskAra. aNachAjatuM vartana, deva, guru, zAstra pratye anAdara thavo. AsAdana : zAstravihita koI padArthanuM svarUpa anyathA ke viparIta kahevuM. bIjuM guNa-sthAnaka AsvAdana. AsurI : halakI, kopayukta manovRtti. Astikya : samyaktvano eka guNa che. sarvajJa devapraNIta tattvonI ruci te. svAnubhUti 52ma Astikya che. Asti-nAstibhaMga : saptabhaMgIno eka prakAra. Asava : karmane AvavAnuM ke karmabaMdhanuM kAraNa. jIva dvArA mana, vacana, kAyAnI zubhAzubha pravRttine kAraNe kAryaNavargaNAnuM AkarSita thaI Atma pradezomAM grahaNa thavuM. temAM kaSAya bhaLavAthI AgAmI baMdha thAya che. nadIo dvArA samudra jema bharelo rahe che. tema puNya-pApa rUpa karmo dvArA Asava thAya che. karmonuM AvavuM dravyaAsava ane pariNAma bhAvAsava. AsavanA zubhaazubha be bheda che. kaSAya sahita sAmparAyikanA (sAMsArika) bhAva saMsArI sarva jIvone che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 49 AhArapayapti kaSAyarahita iryApatha Asava te | annapANI vagere mukha dvArA grahaNa phakta kevaLI bhagavaMtane hoya che. thAya te. Asava yoga dvArA thAya che, tenA AhArakaH jIva hara kSaNe koI paNa 42 bheda che. pAMca indriyo dvArA, | prakArano AhAra kare che tethI te cAra kaSAya dvArA, pAMca avrata AhAraka che. svabhAvathI dvArA, traNa yoga dvArA, 25 kAyikI anAhAraka che. puNyayukta ke savizeSa pApayukta AhAraka zarIraH cauda pUrvadhara pravRttio. Asrava dvArA karmanuM mahAtmAone, chaThThA guNasthAnavartI AvavuM thAya che ane te pugalonuM munine tattvonI zaMkA thatAM AtmapradezomAM sthira thavuM te baMdha samAdhAna mATe ke mahAvidehamAM che. eTale mithyAtva avirati, sAkSAt tIrthakaranA darzana mATe te pramAda, kaSAya ane yoga Asava sthAne javA mastakamAMthI eka ane baMdhanAM kAraNo che. tethI hAthanuM ati tejasvI indriya AsabaMdha sAthe ja thAya che. agocara pUtaLuM nIkaLe te Asava anuprekSA : uparokta prakAranA | AhAraka zarIra. pramattadazAvALA AsavanuM ciMtana karavuM ke te saMyati muni labdhi dvArA A Atmane paribhramaNanuM kAraNa che prayoga kare che. e pUtaLuM lAkho tema vicArI Asavane rokavAnuM yojana sudhI apratihata jaI zake, ciMtana karavuM. antarmuhUrtamAM pAchuM audArika AhAra: sAmAnya rIte prANImAtrane zarIramAM samAI jAya. potAnI sthiti ane sthAna pramANe AhAraka samudhrAtaH AhAraka zarIra AhAranA je padArtho grahaNa thAya banAvatI vakhate pUrve bAMdhelA che. tenA ghaNA prakAra che. mukhya AhAraka zarIra nAmakarmanA prakAra traNa che. pudgalonuM je vedana-vinAza te. oja AhAraH garbhamAM ke jIva | AhAranihAra: bhojana-pANI te utpanna thavAnA sthAne navA zarIra AhAra, maLa-mUtrano tyAga te mATe je pugalo grahaNa kare che. nihAra. roma AhAra: chidro dvArA ke kaMThanI | AhArapayaptiH janmAMtare jatAM navIna graMthimAMthI savatA padArtho. zarIrane yogya te sthAne pugalonuM kavaLAhAra: bhojya padArtho, grahaNa karavuM. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhAra vaNA AhAra vaNA: AhAra paryAptine yogya karma pudgalo te. audArika, vaikriya, AhA2ka traNa zarI2 tathA cha paryApti yogya pudgalonuM grahaNa karavuM. AhA2saMjJA : jIva mAtrane saMsAradazAmAM cAra saMjJA hoya che. jIva vigraha gatinA madhya kALe ane samuddAta samaye anAhAraka hoya, sivAya jIva traNa zarI2 tathA cha paryAptirUpa pudgalone hareka samaye grahaNa kare che. I ikSurasa H zeraDIno rasa. izvAkukula H uttamakula itaraH bhinna, juduM jemake puruSetara H puruSathI juduM. itaranigoda : eka vAra nigodamAMthI nIkaLI anya janmo karI punaH nigodamAM utpanna thAya. tene koI siddhAtmA thAya te niyama sAthe saMbaMdha na hoya. itaraparigRhitAgamana anya puruSe bhADe rAkhelI strI sAthe saMsAravyavahAra. iti: koI vAkya ke racanA prasaMge AdinI samApti. itivRtti : itihAsa vAcaka che. etihya. itihAsa koI jAti, saMskRti, deza : 50 jaina saiddhAMtika vagerenA vizeSa paricaya mATe tenuM te saMbaMdhI sAhitya ati vizALa ane vividhatApUrNa hoya. itvakathita H alpakAlIna paccakkhANa. iryApathakarma : jayaNApUrvaka cAlavuM. tyAre je baMdha thAya te. kevaLI bhagavaMtone iryApatha kriyA samaya mAtranI hoya che. iSagati : vigrahagati. bhUmine barAbara joIne gamanAgamana karavuM. iSTa H je padArtha maLavAthI rAga - sukha pedA thAya. managamatuM. iSTalasiddhi prApti thAya. iSTa viyoga ArtadhyAna H jaDa ke cetana iSTa padArthono viyoga thatAM tenI ciMtA tenA ja vicAro satata karavA te. iSTopadeza : di. A. pUjyapAda racita eka AdhyAtmika graMtha. ihita : manane gameluM, dhAreluM. iMdra : devomAM adhipati. ahaniMdra sarva samAna che. parama vibhUti yukta sukhamaya sthAna che. iMdraka : uDu Adi vimAna Indraka kahevAya che. svarganA indraka vimAna. narakanA indraka bIla, iMdhana baLataNa. AganI vRddhinA padArtho. - manavAMchita vastunI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya iMdradhanu : meghadhanuSya. iMdradhvaja : pUjAono eka bheda. IMdranIla : nIlamaNi - nIlama. IMdrapura : vartamAna indora. iMdraprastha : vartamAna dilhInuM asala nAma. iMdrabhUti H gautama gotriya prathama gaNadhara gautamasvAmI. IMdriya H saMsArI zarIradhArI jIvane padArthonA bodha mATe sparzAdi pAMca iMdriyo hoya che. mana sUkSma IMdriya che tethI aniMdriya kahevAya che. iMdriyono bAhyAkA2 dravyendriya che. aMdarano cakSupaTala vagere upakaraNa che. tenI aMdara AtmapradezonI racanAvizeSa bhAvendriya che. arthAt tenI sAthe jIvanA jJAnano upayoga - kSayopazama te sAkSAt sAdhana che. iMdriyo pAMca che. 1. sparzendriya, 2. 2sanendriya, 3. ghrANendriya, 4. cakSurindriya, pa. zrotrendriya. temAM mana ane cakSune padArthonA paramANuono sparza thato nathI te aprApyakArI kahevAya che. zeSa cAra prApyakArI che. dareka iMdriyo potAnA viSayamAM svataMtra che. kevaLI bhagavaMta pratyakSa jJAnayukta hovAthI temanuM jJAna indriyAtIta che. iMdriyonI bodhavizeSatA AtmAne prasiddha kare 51 IryApakarma che. indriyonA AkArarUpa pudgalanI racanA vizeSa te bAhya nivRtti (racanA) AtmAnA vizuddha pradezonI indriyAkAra racanAvizeSa te AtyaMtara nivRtti racanA. (upakAra) te upakaraNa indriya. labdhi ane upayoga bhAvendriya che. iMdriyaya : pAMce iMdriyonA viSayone jIte te. iMdriyajJAna : matijJAna IMdriyajanya che. iMdriyanigraha : iMdriyo vaza rAkhavI te. iMdriya paryApti : navIna zarIranI racanA mATenI iMdriyane yogya paryApti. iMdriyAtIta : jyAM indriyothI pahoMcI zakAya tevuM nathI. S IjavuM : arpaNa karavuM. ItabhIta : saMkaTa - bhaya. sAta prakAranA che. Ipithakarma : je hetu - karmothI Asava thAya paNa baMdha na thAya. prathama samaye phLa ApI nirjarI jAya. sarvathA kaSAyarahita sayogI kevaLI bhagavaMtane hoya. yogamAtrane kAraNe je karma baMdhAya te iryApathakarma. aghAtIkarmane kAraNe sAtA vedanIya karma hovA chatAM vedana nathI kema ke tenuM sahakArI kAraNa Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IthapathakriyA para jaina saiddhAMtika ghAtI karmono abhAva che. savizeSa | vIra nirvANa pachI 725 varSa ane je karma paramANuono baMdha, udaya, vikrama saMvata pachI pa7 varSa pachI nirjarA eka samayamAM thAya te zarU thayo che. Iyapatha Asava che. IhalokabhayaH A janmamAM bhaviSyamAM IpithakriyAH (Iyapathi kriyA) : AvanArAM duHkhono bhaya. roga, manavacanakAyAnA yoga mAtrathI apamAna, parAbhava. pazuono thatI kriyA. kaSAyarahita yogamAtra- bhaya vagere. thI je karmabaMdha thAya temAM kAraNa- | IhA : ciMtana, vicAraNA, matijJAnano bhUta kriyA. bIjo bheda, prathama avagrahaIyasamiti : saMyamIjano mATenI pAMca aspaSTa bodha thAya tyAra pachI samitimAMthI prathama samiti viSayanI kaMIka spaSTatA thAya te gamanAgamanamAM anya jIvonI chatAM A jJAnamAM padArthanI IhA rakSArUpa jAgrati. chUTI jAya to saMzaya ke vismaraNa IlAnilajalAdiH pRthvI, pavana ne ! thAya. pANI. IzAnaH pUrvottara khUNAvALI vidizA. svargano eka kalpa. ukta: matijJAnano eka vikalpa, jema Izitva RddhiH aizvarIya Rddhi. te pramANe. Izvara : paramAtmA - bhagavAna vagere. | ukharabhUmi: vAveluM bIja Uge nahi IzvaravAdaH bhagavAna jagatanI tevI vaMdhyabhUmi. vyavasthAnA karyA che tema mAnavuM te. | ugratapa: dIrghakALanuM tapa (eka Rddhi) IzvaprItyartha: IzvaranI prApti mATe | uccakulaH uccagotraH jyAM dharmanA, bhakti. (phaLaprAptinI icchA uttama jIvananA saMskAra maLe tevuM vinA) kuLa. kuLa mAtAnuM gotra pitAnuM ISamrAgabhAra: mokSa, siddhazilA, manAya che. sphaTika jevI pRthvI. uccAra: zabdanuM vyakta thavuM. IsavI saMvata: IsA masIhanA viSTAne uccAra kahe che.) svargavAsa pachI yuropamAM pracalita | ucchAdanaH pragaTa thatI vRttionuM thayA pachI samasta vizvamAM aMgrejI rokAI javuM. uccheda karavo. nAza sAmrAjyanI sAthe prasiddhi pAmyo. karavo. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 zabdaparicaya ubhekSA uzvAsaH aMgopAMga nAmakarmanA padArthanuM sat - astitva che. chatAM udayathI AtmA vAyune bahAra kADhe dareka padArtha pariNamazIla che. eTale nitya - pariNAmI kahevAya. ujayanta : jUnAgaDha nagaramAM giranAra cetana ke jaDa potAnA svabhAvane parvata, nemanAtha bhagavAnanuM nirvANa choDatA nathI. chatAM bAhya ke kalyANaka sthAna. aMtaraMga nimittane vaza prati samaya uNodarikA: bhUkha karatAM ochuM khAvuM. navIna avasthA prApta kare che, te AhAra ane zarIranuM mamatva utpAda che. pUrva avasthAno tyAga choDavA mATe uNodarI tapa che. te vyaya che. vastu nitya dhruva che. utkarSaNa udita karmapradezonA rasa tathA eTale dravya nityAnitya che. sthitinI vRddhi thavI. svanimitta utpAda ane vyaya utkIrNa : kotareluM. svabhAvathI thAya che. dharmAdi utkRSTaH uttama - prazaMsanIya. dravyonuM dhrauvya anAdikAlIna utkramaH UlaTo krama. pAriNAmika svabhAva che teno uttarakuruH videhakSetranI uttama utpAda vyaya nathI te sthira rahe che. bhogabhUmi. jema ke mATInA judA judA AkAra uttaraguNa: sAmAyika tathA tapane thavA chatAM mATI mATI svarUpe rahe. uttaraguNa kahe che. cetana game teTalI avasthAo uttaracUlikAH kAyotsargano eka badale chatAM cetana rahe che. dravya aticAra. mAtra utpAda vyaya dhrauvya yuktam uttarAdhyayana dvAdazAMga grutajJAnanuM sat che. dravya mULa svarUpe rahe. 8muM aMga bAhya. avasthAo badalAya, tethI koI utthApanA: sthApanA karelI vastune paNa padArtha sarvathA nitya ke vidhipUrvaka laI levI. anitya nathI. utpattiH utpanna, jIvono janma pUrva avasthAno vyaya thAya te ja utpAta: eka praha. tophAna. samaye utpAda thAya. vaLI tyAre utpAdaH padArthanuM utpanna thavuM. janma. dhrauvyatA dravyanI hoya eTale utpAdapUrvaH zrutajJAnanuM caudapUrvamAMnuM utpAdAdi eka ja samayavartI che. prathama pUrva uakSAH bhedajJAnapUrvaka upameyamAM utpAdavyaya dhauvyaH trikALa nitya evuM | upamAnanI pratIti hoya. jemake Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utsarga 54 jaina saiddhAMtika guNamAM guNInI. | udayAbhAvi vicaya: phaLa ApyA vagara utsarga: tyAga karavo. choDI devuM. | AtmAthI karmanA saMbaMdhanuM chUTI AdhyAtmika rIte utsarga ane javuM. apavAda be paddhati - mArga che. udayAvalI: karmonuM udayamAM AvyA utsargamArgamAM vizeSatAnI chUTa pachI kaMI pheraphAra na thAya. vagara ArAdhanA karavI. ( udarabharaNa: potAnuM peTa bharavA mATe apavAdamAM khAsa saMyogomAM | svArthI pravRtti karavI. zarIrAdi nimitte chUTa levI, jemAM | udaMbaraH pAMca prakAranA hoya che. vaDanA prAyazcittanI apekSA hoya che. TeTA, pIMpaLanA Tea. umarA kaTU mara. utsaraNa - utkarSaNaH karmonI vRddhi paTakara, gulara. aMjIra vagere. jemAM thavI. trasa jIvonI utpatti hoya che. tethI utsarpiNIH 10 koDAkoDI abhakSya manAya che. te tyAjya che. sAgaropamano eka utsarpiNI | udAsa, udAsIna, udAsInatAH kALa hoya jemAM Ayu, samRddhi upekSAbhAva. saMsAra pratye abhAva. vadhatAM jAya. udAsInanimittaH katabhAvarahita utsallA saMzaH kSetra pramANano eka nimitta jemake dhamastikAyanuM gatiupakAraka kArya. utsAhaH umaMga, hoMza. udAharaNa: dAMta - koI padArthanA utsadhaH UMcAI. nirUpaNa mATenuM kathana. ulledhAMgula kSetra pramANanuM eka mApa. | uditakarmaH pUrve bAMdhelAM udayamAM udaka: uttara dizA. AvelAM karmo. udakavarNaH eka graha. udiSTaH AhArano uddezika doSa, udayaH karmaphaLa. jIvanA pUrvakRta yakSAdi, pAkhaMDI, dInajana, zubhAzubha karmano cetanAnA pradezo kRpaNajana, jevA mATe banAvelo para saMyoga thayA pachI, sthiti- AhAra doSita che. munine uddezI kALa thatAM jIvane zubhAzubha karelo AhAra, AhAranA 42 karmono udaya thAya. udaya AveluM doSa, adhakamadi 16 uddagama karma avazya nirjarI jAya che. doSa e sarva prakAro uddiSTa che. udayakALaH puNya pApanA udayathI prApta uddezika che. thatAM sukha-duHkhano kALa. udIcya: uttaradizA. bheda. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya udIraNA : karmaudaya ane udIraNAmAM vizeSa aMtara nathI. baMnemAM karmaLa vyakta thAya che. udIraNAnI vizeSatA e che ke karmano vipAka thAya te pahelAM tapa jevA koI vizeSa prayogathI samaya pahelAM karmano vipAka karavAmAM Ave che. udita karmonA phaLa bhogavavA te udaya. sattAmAM rahelAne-apakva karmone udayagata prakRtine udayamAM lAvI bhogavIne khatama karavAM te udIraNA. udIrNa : phaLa ApavAne yogyarUpe pariNata thayelA karmapudgalaskaMdho. udgama H utpatti sthAna. AhAra ane vasatino eka doSa. udgAra : bola, dhvani. udghATita : prakAzita. udghoSaNA : jAherAta, DhaMDhero. udbodha : jAgrata karavuM, kathAtmaka bodha. udbhaTTa : anucita vartana. udhRtaH koI vastumAMthI teno alpa bhAga levo. urtanA karmonI adhyavasAya vaDe nAnI sthiti moTI karavI. maMda rasa tIvra ka2vA vageremAM vaparAtuM vIrya. ulanA-karaNa : amuka karmone tene anurUpa anya karmomAM saMkramAvavAnI je kriyA. jemake mithyAtva ane mizramohanIyane 55 unmIlana samyaktvamAM saMkramAvavAmAM vaparAtuM vIrya te. uddeza : padArthanA nAma mAtranA kathanano hetu - Azaya. uddezya : AzayavALuM. uddharavuM H uddhAra karavo. udvA2patya : sAgara kAlanuM pramANa. udhvasta : jaDamULathI nAza pAmeluM. uddedha : pRthvInI pahoLAI. uddelana : saMkramaNa karma prakRtinuM svajAtimAM bhaLI javuM. udbhAva utpatti. uddavana punaH punaH samyagdarzanAdi guNothI AtmAnuM pariNata hovuM. udyApana H koI vizeSa tapAdi anuSThAna pachI utsavanI racanA. udyota : savizeSa samyagdarzana, samyajJAna, sabhyacAritra, samyag tapamAM vizuddha bhAvanAyukta tatpara thatuM. udyota nAmakarmanI prakRti che. AgiyA jevAM jaMtuonA za2I2mAM alpa prakAza nIkaLe che. caMdrano prakAza zIta, caMdra svayaM zIta te udyota nAmakarmanI prakRti che. udreka: vadhAro, atizayatA. unmatta : kAyotsargano eka aticAra - (ati utsAha) unmAna : pramANa. unmitraH AhArano eka doSa. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unsIlana 56 jaina saiddhAMtika unsIlanaH jAgrata thavuM te, khIlavuM te. | kare che. jagatamAM potAno svArtha unmeSa : palakAro. badhA ja sAdhe che. niHsvArthabhAve upakaraNa: jenAthI upakAra thAya te paropakAra karanAra viralA hoya che. upakaraNa, dharma anuSThAnane yogya upakArakSamAH upakAra karanArA puruSo bAhya sAdhana. je sAdhana mokSamArga krodha kare to paNa A puruSo ke saMyamane anurUpa na hoya tevAM upakArI che tema mAnI mamatA sAdhano sAdhujanoe grahaNa na rAkhavI. karavAM. upakRta: AbhArI. upakAra: (AbhAra) vyavahAramArgamAM upakRtiH upakAra - AbhAra. upakAranI ane adhyAtmamArgamAM upakrama: je vastune potAnI samIpa kare svaupakAranI mahattA che. che te upakrama che. anyanI sahAya vyavahAramArgamAM dAna devAthI | vaDe thatA kAryane upakrama kahe che. puNyano saMcaya thAya che. te | upagRhanaH DhAMkavuM. samyagRSTi AtmA svaupakAra che. jene dAna grahaNa karyuM anyanA doSane DhAMke che, ane tene potAne lAbha thAya che te potAnA guNane apragaTa rAkhe che. paraupakAra che. mahApuruSo nizcayadRSTithI jotAM vyavahAra upakArano badalo cAhatA nathI. upagUhana guNanI sahAyatAthI tapAdi AcaraNathI jIvane potAnA nirdoSa niraMjana svarUpane karmanAza thavAthI upakAraka che. DhAMkavAvALA rAgAdi doSone zarIrane kaSTadAyaka hovAthI | samyakajJAnAdi dvArA DhAMke, nAza apakAraka che. dhanAdika paNa kare. te upagUhana. zarIrane upakArI che. AtmAne upagraha: prazaMsanIya jJAnAdimAM koI apakAraka che. doSAropaNa karavuM. kaluSita buddhine nizcayathI Atmahita karavuM zreSTha kAraNe yogya vastune ayogya rIte che, paraMtu dehadhArI saMsArIjanoe jAhera karavI. nAno graha. vyavahAradharma prerita paropakAra upaghAta : nAmakarmanI prakRti che. jIvane karavo Avazyaka che. tIrthakara svayaM pIDA karavAvALA avayavo. jevA ke parArthavyasanI kahevAya che. potAnuM moTAM zIMgaDAM, chaThThI AMgaLI kArya siddha thayA pachI paNa teo ! pIDAkArI che. vihAra, upadezAdi dvArA janahita | upacaya: adhikatA, vRddhi thavI. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya uparitakALa : jIva-ajIvanA vartanA Adi paryAyo svataMtra che, chatAM temAM kALadravyano upacAra karavo. upacaritasvabhAva : atyaMta bhinna padArthane abhedarUpe grahaNa kare, jema ke makAna, naga2, hAthI-ghoDA mArA che, tema kahevuM. upacAra : anya vastunA lakSaNane prayojanavaza anya vastumAM Aropita karavI, jema ke vyavahAranA prayojanavaza mATInA ghaDAne pANIno ghaDo kahevo. svajAtIya dravyAdimAM vijAti dravyAdino Aropa karavo. kAraNamAM kAryano Aropa, jema ke anna-dhana Adi prANa che. hiMsAdi duHkha che, arthAt duHkhanuM kAraNa che. jIva karmano kartA che e vyavahA2rUpa upacAra che. upacAravinaya : deva, sadguru, saddharmAdimAM zraddhApUrvaka upAdeya mAnIne vaMdanAdi vinaya che, te sivAyanA vyavahArika prayojanamAM je vinaya karavo ucita hoya te. upadeza : bodha, mokSamArgano bodha paramArthathI pAtra jIva mATe, vinIta mATe, atyaMta mahAna upakArI che. prathama munidharmano, pachI. zrAvakadharmano bodha gurujano Ape che. dharmaanuSThAna karavA, tapa 57 upapAda janma satyAtradAna, anuSThAna, jinabhakti, mahAvrata, dezavrata, hitopadeza, tattvopadeza, Adi bodha bhUmikA pramANe hoya. bodhadAtA ane bodhagrAhaka baMne puNyanA hetu che. temAM Atmahita che. AvA paramArtharUpa vyavahAradharmanA bodhathI viparIta e mithyA upadeza che. upadhAtu audArika zarIramAM hADamAMsa ityAdi dhAtu-upadhAtu hoya. upadhAna H navakArAdinI sAdhanA mATe viziSTa tapa. te divasomAM sAdhujIvana jevI carcA pALavAnI hoya che. upadhi H anyanA nimitte grahaNa karelA padArtho. dhana-dhAnyAdi bAhya upadhi che. krodhAdi AtmabhAva atyaMtara upadhi che. sAdhusAdhvIjanonAM saMyamAdi mATe rakhAtAM vastrAdine, jarUriyAtanA upakaraNone upadhi kahe che upanaya : pakSa ane sAdhanamAM dRSTAMtanI sadazatA dekhADavAne upanaya kahe che. jema ke A parvata paNa evA ja dhumADAvALo che. upanIti : saMskAra saMbaMdhI eka garbhAnvaya kriyA. upanyAsa : dRSTAMta, navalakathA. upapAda janma : nArIo tathA devono Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 upavRMhaNa janma upapada kahevAya. upavRMhaNaH (vRddhi) uttamakSamAdi guNo dvArA AtmasvarUpanI - dharmanI vRddhi karavI samyagdarzanAdi guNomAM daDha rahevuM. bhAvanI vRddhi karavI. upabhogaH je vastu punaH punaH bhogamAM Ave te upabhoga che. jemake strI, puruSa, dhana, ghara vagere. AhArAdi bhoga che, eka vAra lIdhelo padArtha punaH grahaNa thato nathI. upamAnaH prasiddha padArthanI tulyatAthI sAdhyanA sAdhanane kahevuM. upamitibhava prapaMca kathA : zvetAMbara AcArya siddharSizrI dvArA racita graMtha. jemAM saMsAramAM jIvane lAgelA karmanI dareka prakRtinuM pAtrathI rUpaka ApI teno prabhAva batAvyo che, jemAM moha - kumati jevAnI vizeSatA bodharUpe batAvI che, tenI sAme jJAnAdi vaDe moha kevI rIte jItAya che te batAvyuM che. upayogaH AtmAnA (cetanAnI pariNati) lakSaNane upayoga kahe che. AtmAno guNa cetanA, tenA darzanajJAna be upayoga che. darzana aMtaHcetanAno sAmAnya pratibhAsa, nirvikalpa che. jJAna padArthone vizeSapaNe grahaNa kare che. savikalpa | che. upayoga zubhAzubha padArthono jaina saiddhAMtika Azraya kare che tyAre zubhAzubha vikalparUpe pariName che. te saMsAranuM kAraNa che. jyAre upayoga aMtarAtmAno Azraya kare che tyAre nirvikalpa hovAthI zuddha kahevAya che. te mokSa ane AnaMdanuM kAraNa che. upayoganA be bheda zuddha, azuddha. azuddhanA zubha azubha be bheda che. azubhathI mukta thavA zubhabhAvanuM prayojana che. mokSa mATe zuddha upayoga upAdeya che. jIvano bhAva vastune grahaNa karavA pravRtta thAya che tene upayoga kahevAya che. A upayoga eka samayavartI jJAnavALo che, zaktirUpe eka samayamAM jJAna upayoga hoya che. paraMtu te svataH upayogarUpe nathI. saMsArI jIvane karmano baMdha zubhAzubha pariNAmothI thAya che. zuddha pariNAma vaDe e baMneno cheda - kSaya thAya che. tyAre jIva sAkSAt mokSa pAme che tethI zubha upayoga che te kAryakArI upAdeya che. yadyapi e zubhaupayogathI puNyabaMdha thAya che. paraMparAe mokSanuM kAraNa che. ArtaraudradhyAna azubha upayoga che je pApajAnita che. dharma anuSThAna tathA dharmadhyAna zubhopayoga che. mohAdirahita upayoga zuddha Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 59 upazAMta kaSAya upayoga che. kSayopazamanA che. temAM ATha, nava, dasa ane hetuvALA cetananA pariNAma agiyAramuM cAra guNasthAna che. vizeSane upayoga kahe. upazama zreNIvALo agiyAra uparatiH vairAgya. guNasthAnathI pAcho phare che. uparibhAgavartI: uparanA mALe upazama samyakatva vizeSa puruSArtha vaDe rahenAra. karmonA udayane savizeSa mohajanya upalabdhi: padArthanA tathA matijJAnanA pariNAmone rokavA. tyAre karmono kSayopazamanA nimittathI utpanna abhAva thatAM eTalo samaya jIvanA thatI vizeSa - tadAkAra pariNata pariNAma atyaMta zuddha hoya paraMtu jJAnazakti. cetanA, anubhUti. teno (aMtarmuhUrtano) samaya pUro upalabdhi e kArya che. thatA jIvanA pariNAma punaH calita atIndriyajJAna dvArA aMtaraMga thAya che. karmonuM dabAvuM ke zAMta thavuM padArthanA, aMtarAtmAnA pratyakSa upazama che ane tenA kAraNe anubhavane upalabdhi kahevAya che. utpanna thatAM jIvanA zuddha upavanabhUmiH samavasaraNanI cothI pariNAma aupathamika bhAva che. tenuM kAraNa upazama che. upazamamAM upavAsaH amuka divasa sudhI cAre anudaya prApta sarvaghAtI spardhakonI AhArano tyAga karavo. sattArUpa avasthA hoya che. upazama kaSAyonuM zAMta thavuM ke dabAvuM. anaMtAnubaMdhI cAra darzanamohanIya upazama cAritraH aupazamika bhAvanA traNa kula darzanasaptakano (cAritra be bheda 1. darzanamohanA mohano) upazama hoya che. te | upazamathI, upazama samyakatva. 2. upazama samyaktva che. cAritramohanA upazamathI upazama | upazamAkaH je jIva karmonA cAritra. upazamanamAM pravRtta che te. upazamanAH bAMdhelA karma udayamAM na | upazAMta karmaH je karma udayAvalImAM Ave tema dabAvI rAkhavA. AvavA samartha nathI te. upazama zreNI: cAritramohanIyanI | upazAMta kaSAya: jenuM mohakarma sarvathA prakRtine dabAvato caDhe. kSAyika upazAMta thayuM che te agiyAramA samyagudRSTi baMne zreNI caDhe che. guNasthAnavartI jIva atyaMta nirmaLa kSayopazamavALo upazama zreNI caDhe pariNAmavALo hoya. cAritramohanI bhUmi. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upazAMta moha guNasthAnaka 60 jaina saiddhAMtika apekSAe aupazamika bhAva ane | lAyaka. samyagadarzananI apekSAe | upAdhiH dekhAtI vastumAM je dharma aupazamika tathA kSAyikabhAva hoya (lakSaNa) svayaM rahIne tene aneka vastuothI judo kare, te dharma upazAMta moha guNasthAnaka: agyAramuM ! upAdhi che. saMsAramAM bAhya guNasthAnaka che sarvathA moha jeno saMyogo vaDe je ciMtA-bhaya thAya upazamI gayo che tevo AtmA. te upAdhi. mohanIyakarmane dabAvato caDhe che. 1 upAdhyAya : navakAramaMtranuM cothuM pada che. tethI A guNasthAnakethI namo uvajajhAyANaM. ratnatrayanA aMtarmuhUrtamAM pAcho paDe che. ArAdhaka jinezvare kahelA tattvone, upaSTambaH AlaMbana Teko, sAdhana zAstrone bhaNe ane bhaNAve. vizeSa. mokSamArgamAM sthira che. municaryAmAM upasargaH munijanone tiryaMca, manuSya pravRtta che. 25 guNonA dhAraka che. ane devo dvArA viparIta 11 aMga, bAra upAMganA upAsaka tADanapIDana thAya te. (athavA 14 pUrva) caraNa sittarI chabasthadazAmAM tIrthakarone paNa ane karaNa sittarInuM pAlana upasarga thAya che. karanArA che. upasthaH jananendriya - purUSaliMga. upAya vicaya - apAyaricayaH upAdAnaH vastunI nija zakti. jIvanA dharmadhyAnano bIjo prakAra, pApa pariNAma kSaNika upAdAna che. je pravRtti zuM che tenA vaDe jIvo duHkha padArtha svayaM kAryarUpe pariName che te pAme che, tevI pravRttithI mukta upAdAna. guNa zAzvata upAdAna thavAnuM niraMtara ciMtana. che. nimitta ane upAdAnanI ! upAlakSmaH anya vyaktine rAga ke gauNatA - mukhyatA hoya che. jemAM ! TreSathI kaTAkSa karavo ke Aropa kArya bane che te upAdAna che. temAM te mUkavo. je kAraNa bane te upAdeya. upAzraya: dharmakriyA ke vyAkhyAna karavA upAdAnakAraNa: je kAraNa pote kAryarUpe Adi mATenuM zubhasthAna. bane che. jema ke ghaDAmAM mATI. | upAsakAcAra: zrAvakAcAra. vastramAM tanu. (tAra) upAsakAdhyayana: dravyakRtanuM sAtamuM upAdeyaH AdaravA lAyaka, prApta karavA | aMga. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 6 1 upAsanA: nikAMkSabhAve, zuddhAtma- | zuddhi mATe sahana kare te. bhAvanA vaDe aMgata ArAdhanA | uSNayoniH janmasthAnarUpa yonino karavI. ke gurunI sevA karavI. eka prakAra. upekSA: aparAdhI pratye abhAva na Urdhvagati : jIva tathA pugalanuM karavo. madhyasthabhAva, samatA, Urdhvagamana savizeSa jIvano eka sAmya, aspRhA, zAMta rahevuM vagere. guNa. upoddaghAta : upakrama, pustakanA UrdhvatA sAmAnya: kALakrame thatAM prAraMbhamAM lekhaka dvArA prAsaMgika bhinnabhinna paryAyomAM dravyanI nivedana. ekatA buddhi. ubhaya: banne vastu jaNAve. Urdhvaloka: svargaloka. meruparvatanA ubhayadUSaNa : be vastunA, padArthano uparanA lokAgra prarvatano paraspara mAnyatAno virodha. | Urdhvaloka, ubhayazuddhiH sUtra ane arthano zuddha | UlukaH ghuvaDa, pakSIvizeSa je sUryanA uccAravaDe abhyAsa. prakAzamAM joI na zake. ubhayAtmaka svarUpaH baMne dhamayukta | UhAH IhA, UhApoha, jijJAsA, svarUpa. jemake nityA-nitya, | vicAraNA, tarka, parIkSA vagere. bhinnAbhina, sAmAnya - vizeSa. | UhApohaH carcA - tarka ane pratitarka. umAsvAmIH tattvArtha sUtranA racayitA, zvetAMbara, digaMbara baMne AmnAyane mAnya AcArya che. (umAsvAti) | 28AdaH brAhmaNonA cAra vedomAMno uraparisarpa : peTe cAlanAra jIvo. jema eka veda, ke sarpa, ajagara, noLiyo. | Rjugati : janmAMtare jatAM AkAzaurasthaH chAtI upara rahelA stana Adi | zreNIe thatI saraLagati. bhAga. juNa: koInA upakArano bhAva. urNayogaH pratikramaNa caityavaMdanAdinAM tra jutA: saraLatA, mAyArahitatA. sUtro atizaya spaSTa bolavAM. juddhi : vizeSa tapazcacaraNanA uvavuha: guNInA guNonI prazaMsA karI prabhAvathI koIka yogIjanone kaMIka preraNA karavI. camatkArika zaktio prApta thAya uSNa parISaha munijano grISmaRtumAM ! che. tenA ghaNA bheda che. jemake garamIne dareka prakAre cAritranI | upadezadvArA eka padane prApta karI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rti kare. saMpUrNa zrutane dhAraNa vAdavivAdamAM jIta thAya. indriyajanita jJAnanI viziSTa zakti. atisUkSma zarIra karavuM aNimA te Rddhi. mahimA : meru jevuM moTuM karavuM. vAyu jevuM halakuM banAvavuM. jaLa u52 jamInanI samAna cAlavuM. sRSTimAM prabhutva prApta karavuM. jIvarAzine vazamAM rAkhavA. bahurUpa karavAM. AkAzamAM UbhA ke beThA tathA paganA halanacalana vaDe gamana karavuM. sUryAdinA kiraNanA avalaMbanathI gamana karavuM. ugra tapazcaryAno yoga. agni ke megha varasAvavo. vagerenA parAkramamAM samartha, avinazvara brahmacaryanuM AcaraNa. asAdhya rogonA auSadhanuM sarjana. aneka zubha kAryo karavAnuM sAmarthya, upadrava zAMta karavAnI zakti, yogIjanomAM viziSTa tapa vaDe mananI nizvaLatA vaDe AvI aneka prakAranI Rddhi pragaTa thAya che. Rjumati H mana:paryavajJAnano eka bheda. RjusUtranaya sAta nayamAMthI cotho prakAra, bhUta-bhAvinI apekSA rahita vartamAna paryAyane grahaNa kare. Rddhi: paraMparAgata praNAlikA. RNa: devuM. RNamukta H anyanA devAthI chUTo : 62 jaina saiddhAMtika thayelo. RNAnubaMdha : pUrvanA karmane lIdhe thayelo saMbaMdha. Rddhigaurava : aneka prakAranI RddhimAM lolupa thavuM. ahaMkAra thavo, jemAM bhayaMkara ahita che. Rddhimada sAdhanasaMpannatAnI ke jaDa paudgalika sAmagrInA nimitte ahaMkAra thavo. RSabha : saptaka svarano eka prakAra. RSabhanAtha : vartamAna covIsInA prathama tIrthaMkara. RSabhanArAya saMghayaNa : zarIranA hADakAnI majabUtAI evI hoya ke be hADakAM sAmasAmAM markaTabaMdhanI jema vIMTAyAM hoya, upara pATo lapeTyo hoya. RSabharUpa : baLadanuM rUpa, je rUpa karIne indra mahArAjA meruparvata upara prabhuno janmAbhiSeka kare. RSi muni, adhyAtmIka mahAtmA, yogI. RSibhAsita : RSioe kaheluM. RSimaMDala yaMtraH RSimaMDala stotramaMtranA vidhi mATenuM yaMtra. ekatva H aneka lakSaNa svabhAvanuM bhaLIne eka thavuM, anyonyamAM cetanAnuM bhaLavuM. pudgalanA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAMta zabdaparicaya nimittamAM bhaLavuM. mATe pote ekalA vicaravuM. ekatvabhAvanA - anuprekSA: bAra ekAgra ciMtA nirodha: (agra - lakSya) bhAvanAnI eka bhAvanA. huM ekalo ciMtA, - aMtaHkaraNanI pravRtti. Avyo hato ekalo javAno chuM. aneka padArthonA saMyogatema mamatvanA tyAga mATenI avalaMbanathI citta parispaMdana bhAvanA. thAya tene aneka viSayomAMthI pAchuM ekatva vitarka suvicAra zukladhyAnano vALI eka agra - vizeSa viSayamAM bIjo bheda. koI paNa eka joDavuM. AtmAne lakSya banAvIne dravyagaNa-paryAyanA vicAramAM sthira bahAranA padArthomAM bhaTakatI thavuM paNa viSayAMtara na thavuM te. vRttine AtmAmAM sthira karavI. tene ekadeza: alpatA sUcaka. dhyAna kahevAya che. je mokSamArganA ekamanAH eka manavALA, saMpIlA. hetubhUta che. ekala AhArIH padAcArI saMghamAM cha | ekAMtaH koI padArthanA amuka aMga rI' pALavAnuM eka aMga, prakArane jANIne tene pUrNa mAnavuM. ekAsaNuM karavuM te. temAM rahelA anya prakArano niSedha ekalaThANuM: eka samaya bhojana levAnuM karavo. temAM daSTinI saMkucitatA, tyAre hAtha sivAyanAM aMgo rAgadveSanI puSTi, vizALatAno cheda halAvavAM nahi. vagere doSone kAraNe te ekalavihAraH je muni ekalA vihAra mokSamArgamAM ekAMta aniSTakArI kare te. che. vastu aneka dharmAtmaka che tenuM ekasiddha: siddhonA paMdara bhedamAMthI yogya nirUpaNa na thAya to eka bheda je mokSe jAya tyAre te ekAMtano doSa Ave. ekalA ja nirvANa pAmyA hoya. samyagu ekAMta: vastu aneka eka kSetravartI: eka kSetramAM rahenArA. dharmasvarUpa che, temAM rahelA dharmane mokSamAM anaMtA jIvo eka ja anya dharmano niSedha na karatAM te kSetramAM rahe che. temanI viSayane mAne te svIkArya hoya. avagAhanAmAM pharaka che. mithyA ekAMta: padArthonA eka ekAkIvihAra: AcAryane yogya prakArano nizcaya karI anya dharmano niSpatti thayA pachI tene gacchano - prakArano ekAMte niSedha. AvA bhAra soMpI bhakta parajJAdi maraNa | ekAMtathI nivRtta thavuM. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAMtika ekAMtika niyamathI ekAMta padArthanuM svarUpa aneka dharmovALuM chatAM tene sarvathA eka ja dharmavALo mAnavo. jema ke AtmAne ekAMte zuddha mAnavo. ekendriya : (jIva) je saMsArI jIvane sparza indriya che. pRthvIkAya, apakAya (jaLa) teukAya (agni) vAukAya (vAyu) vanaspatikAya. tenA aMtaragata ghaNA bheda che. ekendriya jAti ekendriyapaNuM, te nAmakarmanI prakRti. elAcArya : upa-AcArya. evakAraH nizcayapUrvaka vAta karavI. evaMbhUta naya H sAta nayamAMthI sAtamo naya. je zabdano je kriyArUpa artha hoya te kriyArUpa pariNamela padArthane grahaNa kare. pUjArI pUjA karatI vakhate pUjArI kahevAya te prakAre. eSaNA : AhArano doSa, tene nivAravA eSaNA samiti. lokeSaNA : lokamAM prazaMsanIya thavuM. vitteSaNA dhanAdinA upArjanano lobha. saMtAnaprAptinI putreSaNA : jhaMkhanA. (vRtti) eSaNAsamiti : nirdoSa AhAra levo. beMtAlIzadoSarahita gocInI prApti. -- 64 jaina saiddhAMtika aittihyaH itihAsa. airAvaNa - airAvata H saudharma indrano hAthI (vAhana) atyaMta suMdara ane zaktimAna. : airAvatakSetra : eka karmabhUmi, pAMca airAvata bharatabhUmi jevA che. ailaka H agiyAramI pratimAnA dhAraka, eka vastra ke kopIna dhAraka, uttama zrAvaka. keza loca kare. kamaMDaladhA2ka hoya. graMtha Adi upakaraNa dhAraNa kare. sAvadya kAraNabhUta padArthonA tyAgI. temanI carcA lagabhaga munijano jevI ane kaThina tapAdine dhAraNa karavAnI hoya. teo munijanonA sahavAsamAM rahe che. aizvaryaMmada : potAnI paudgalika zaktiono ahaMkA2. aihika H A loka saMbaMdhI. : aihikalAnapekSA : dAtAra dAnanA badalAmAM koI paNa prakAranA phaLanI apekSA na rAkhe. aihikabhaya H A bhava saMbaMdhI bhaya. rAjAno daMDa, kArAvAsa, lokaniMdA. mAlamilakata lUMTAI javAno vagere. o.. ogha : samUha. sAmAnya varga, bheguM maLavuM. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya oghazakti dUranA kAraNamAM rahelI : zakti, jema gAya ghAsa khAya ane anukrame ghI pedA thAya tema. oghasaMjJA : samaja vagaranI saMjJA, jema velaDIo bhIMta 52 vaLe tema. oja : audArika zarIramAM zukranAmanI dhAtu. otha : chAyA. zraya, AdhAra, AlaMbana. odanaH bhAta tathA rAMdhelA AhAra. ojAhAra : jIvanI navA zarIranI aucitya H ucita lAge tevuM, yogya vartana, zrAvakano guNa che. autpAtikIbuddhi : akasmAta thanArI | buddhi. tatkAla javAba ApI zake. autsakya H utsukatA - AturatA. auyikabhAva : udaya karmanA nimitte thato AtmapariNAma. racanA - paryApti samaye yonimAM je pudgalo grahaNa kare te. arthAt janma letA sarva jIvo utpattinA prathama samaye taijasakArpaNa zarIrathI je AhAra grahaNa kare te. odrAvaNa : jIvanuM upadravaNa karavuM. om H A eka akSara paMca parameSThinA Adi zabdono che. arihaMtano 'a', siddhaH azarIrIno a', AcAryono 'A', upAdhyAyano - 'u' (sAdhu) - munino m'. a a A u ma = om. te praNavamaMtra che. tenuM dhyAna karavAmAM Ave che. om traNe lokanuM pratIka che. tene aMkita karatI AkRtimAM traNe loka darzAvelA che. adholokano a' Urdhvalokano u, madhyalokano mu a+u+mA om. tenI aMkita 65 audArika vargA sa2La AkRti 'OM' che. bhAratanA prAye sarva dharmamAM bhedabhAva rahita OM upAsya che. oLaMbaDo : upAlaMbha, Thapako, mITho Aropa. oMkAra mudrA H anAmikA, kaniSThA ane aMgUThAthI nAkane pakaDavuM. au AtmabhAva, te cAra gati, cAra kaSAya, traNaliMga (veda) mithyAdarzana, ajJAna, asidhdhatva (saMsArI) cha lezyArUpe che. audArika vaNA : audArika zarIra banAvavA yogya pudgalo. tiryaMca tathA manuSyonA indriyaH gocara sthUla (udA2) zarIrane audArika zarIra kahe che, arthAt samUrcchana ane garbhaja janmathI utpanna thatA zarIra audArika che. jIva navIna zarIranA pudgalo kAryaNakAya yoganI sahAyathI grahaNa kare che. te khala-2sarUpe tejasa zarIranA - - Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ audArya ciMtAmaNi. jaina saiddhAMtika nimittathI pariName che te rasa rakta AtmAmAM pragaTa thatI tattvaci. bane. raktathI mAMsa utpanna thAya. | auSadha: davA, osaDa, zarIranA roga mAMsamAMthI meda utpanna thAya. | maTADavAno padArtha. nimitta che. medamAMthI hADakAM utpanna thAya. hADakAMthI majA, majjAmAMthI zukra. zukrathI prajA utpanna thAya. amuka kacavATa: kheda karavo. manaduHkha thavuM. dhAtunuM pramANa te te janmanA | icchA na thavI. prakArathI hoya che. alpAdhika | kacchaH gujarAtano eka bhAga. dhAtuyukta zarIra, te audArika. | mahAvidehakSetramAM AvelI 32 audArya ciMtAmaNi : di.A. kRta prAkRta vijayomAMthI prathama vijaya. vyAkaraNa. kaTakaH caTTAI, vAMsanI paTIomAMthI audAsinyatAH udAsapaNuM, rAgadveSa banatAM besavA-sUvAnAM sAdhana. rahita dazA. besavAnA sAdhanane kaTAsaNuM audezika: sAdhu sAdhvIjanono | - kahevAya. kaTaka sainya sUcaka che. AhArano eka doSa. orisAnI rAjadhAnI. aupacArika : upacAra pUratuM ja. kaTakuTI sAdaDI jhUMpaDI. sUryanA taDakAnuM aupapAtika janma: nAraka tathA devono | AvaraNa. upapAta janmano prakAra. ! kaTuH kaDavuM. jenI vANI aniSTa hoya aupazamika cAritra: mohanIyakarmanA | te kaTuvANI. upazamathI AtmAmAM pragaTa thatuM kaNAdaH kaNAda RSino ajJAnavAda. kSamA namratA saraLatA Adi kavuM : ajJAnavAdI. guNovALuM cAritra. karthacitaH paraspara apekSAyukta kathana, aupathamikabhAva: upazama samyakatvathI amuka apekSAe Ama che. utpanna thato bhAva, darzana tathA | | kathAH mokSane prayojanabhUta dharmAdinuM cAritra mohanIyanA karmonA kathana, kathA kahevI. satkathA dabAvathI thato bhAva. (dharmakathA) jemAM dharmanI vizeSatAnuM aupazamika samyakatvaH darzana- kathana, mahApuruSonA jIvananA mohanIyanI traNa ane prasaMgo hoya te sakathA ke anaMtAnubaMdhI kaSAyanI cAra e dharmakathA. sAta prakRtinA upazamathI vikathA : pApahetubhUta strI-puruSa Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya karaNa. Adi kathA, rAjakathA, saMpUrNa | AkAra. dezakathA, bhojana kathA. kapittha muSTiH kAyotsargano eka dharmakathAnA prakAra : aticAra. koThA nAmanuM phUlavizeSa. 1. AkSepaNI kathAH tattvone | kapilaH sAMkhyadarzananA guru. jenA nirUpaNa karavAvALI kathA, | darzanamAM kapila kevaLI thaI gayA. samyagadarzanAdinuM nirUpaNa kare tevuM | kapolakalpitaH manamAM Ave tevuM. kathana. kAlpanika. 2. vikSepaNI kathAH jainamatanA | kamalaH lokanI racanAmAM pratyeka siddhAMtonuM tathA anya matanA vAvaDImAM kamalAkAra dvIpa che. temAM siddhAMtonuM nirUpaNa karI jainamatanA devIo ane temano parivAra vAsa anekAMtane siddha karavuM. kare che. eka suMdara puSpa che. 3. saMveganI kathA : dharmanA phaLanuM kAdavamAMthI utpanna thAya che tethI vistArathI varNana karatI kathA, jethI apekSAe pRthvIkAya che. kathA zravaNa karanAranI | kamalAMga : kALanuM eka pramANa. mokSAbhilASAnuM kAraNa bane. kammapayaDI: je. zrI zivazarmasUrikRta 4. nirvedanI kathA: janma maraNa karmasaMbaMdhI varNanano mahAgraMtha dehAdi bhoga rogathI virakti athavA karmaprakRti. utpanna kare tevI kathA. karaNa: pariNAma, sAdhana. adhyavasAya. kathAnuyogaH cAra anuyogamAMno eka, jIvanA zubhAzubha pariNAmone jemAM pUrve thaI gayela mahAna karaNanI saMjJA che. tenA dazakaraNa AtmAonAM jIvanacaritra - kathA bheda che. baMdha, utkarSaNa, saMkramaNa hoya. apakarSaNa, udIraNA, sattva, udaya, kadaMba: eka puSpanuM nAma. upazama, nidhatta, nikAcita. kadAcitH kyAreka bane che. vivakSita yathApravRttakaraNa, (adhaH karaNa) anivRttikaraNa, aMtarakaraNa A kanakAcalaH meruparvatanuM upanAma. traNa prakAranI viddhio te kapaTaH mAyA. haiyAmAM kaMIka hoThe kaMI samyakatva prAptinI che. mana, evA bhAva. chetarapiMDI. vacana, kAyAnA yogane trikaraNa kapATa samughAtaH kevaLI samughAtano yoga kahevAya che. indriyo dvArA eka prakAra. kamADa-bAraNA jevo padArthonuM jJAna thatuM hovAthI te paNa kALe. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 karaNaparyAptA jaina saiddhAMtika karaNa kahevAya che. bhAva kahevo te upacAra che. karaNaparyAptAH indriyonI paryApti pUrNa vyavahAra che. anyonya kartApaNuM karavAnuM kAma je jIvoe karyuM che. mAnavuM te mithyAbhAva che. karaNalabdhiH karmono kSayopazama thayA kartAvAdaH Izvara kartAvAdamAM A pachI pAMcamI labdhi che. tyAra pachI jagatanA kartA Izvara che. jIvane apUrvakaraNa thAya che. | kartutvaH kartApaNAno bhAva-buddhi. karaNa sittariH sAdhusAdhvIjanone | karma (kriyA) mithyAtvAdi hetuo vaDe saMyama mATe khAsa prasaMge karAtI je karAya che, AtmAnA guNone DhAMke kriyA. te. jIvanI sAthe baMdhAtA karaNAnuyogaH cAra anuyogamAMthI vizeSajAtinA pudgala skaMdho - bIjo anuyoga. kArmaNavargaNo te karma. mana, vacana, karuNA : dayA, anukaMpA, jIvano guNa che. kAyA dvArA je kriyA thAya che te karma. dharmanuM mULa che. samyakatvanuM te dvArA kArmaNa vargaNAnuM baMdhAvuM te anukaMpArUpa lakSaNa che. maitrI Adi dravyakarma, te nimittothI zubhAzubha bhAvanAmAM trIjI bhAvanA che. | pariNamana te bhAvakarma. te karmathI nizcayaSTithI vairAgya karuNA che. utpanna thatuM sukhaduHkha te karmaphaLa karotiH kriyA-karma, pariNamita che. arthAt jIvanA rAgadveSarUpa thavAvALI je pariNati te pariNAmonA nimittathI dravyamAtranI kriyA che. kArmaNavargaNArUpa pudgalaskaMdha : je kandriya: zravaNa indriya. jIvanI sAthe baMdhana prApta thAya che. kataH vyavahArathI vibhAva - ajJAna- | karmacetanA: dravya karmanA nimittathI dazAmAM jIva dravya ane bhAvakarmano UpajatA bhAvapariNAma. karmaphaLa kartA che. nizcayathI potAnA sAthe cetanAnuM joDAvuM. pariNAmono kartA che. parapadArthanA | karmatva: pratyeka karmamAM rahelo sAmAnya nimittanI apekSAe parapadArthono | ke nitya dharma kartA che. zuddha nizcayanayathI AtmA | karmaprakRtiH baMdhAyeluM karma udaya vakhate svabhAvathI svarUpa-AnaMdano kartA | kevuM phaLa Apaze, tevo svabhAva) che. eka dravya anya dravyanuM | te jJAnAvaraNa ItyAdi prakRti. sukhaduHkhAdimAM nimitta banI zake | karmano phaLa ApavAno svabhAva. paraMtu kartA na bane. anyonya kata che karma pravAdaH zrutajJAnanuM sAtamuM parva. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya karma prAbhRtaTIkA: di. A. kRta karma siddhAMta viSayaka graMtha karmaphaLa H udayamAna karma, karmano vipAka, pariNAma. karmaLa cetanA : karmanA phaLa vipAka thayA pachI sukhaduHkhano anubhava thavo te. karmabhUmi : jyAM asi, (zastra) masI (lekhana) kRSi (khetIvADI) jevo vyavahAra hoya. parizramapUrvaka jIvananirvAha bane, tevI paMdara karmabhUmi che. karmabhUmijanya : karmabhUmimAM janmelA 24 tIrthaMkara Adi trizaSTi zalAkA puruSo karmajanyabhUmimAM ja hoya. karmavipAka : prathama karmagraMthanuM nAma che. bAMdhelAM karma kevAM phaLa Ape tenuM varNana che. karmano udaya. karmazakti AtmAnI avasthAmAM karmano prabhAva. : karmastavaH zve. A. devacaMdrajI racita karma siddhAMtano zvetAMbarIya graMtha. kakRtAvasthA : jJAnAvaraNAdi karmo vaDe thayelI AtmAnI avasthA. kalaha : krodhAdikane vaza anyane vacana dvArA saMtApa pedA karavo. kaDavAza. verajhera. kalA : kALanuM eka pramANa. kalikalaha : kaliyugamAM thatAM kajiyA 69 ane saMgharSa. kalikAlasarvajJa : kaliyugamAM kALa pramANe dharmano bodha Ape, zAstrArthamAM jANe sarvajJa jevA hoya. hemacaMdrAcArya kalikAlasarvajJa kahevAtA. kalikALa : kaliyuga. kaluSatA : klezasahita, kAluSya, tuccha. levaraH eka graha, nirjIva zarIra. kalkI : nAmanA rAjAe jainatio para atyAcAra karyo hato. koI asura deve tene mArI nAkhyo hato. paMcamakALamAM ghaNAM kalkI tathA upakalkI thaze. te kALamAM caturvidhasaMgha kSINa thaze. chaThThA ArAno prAraMbha thaze. kalpa sAdhucaryAno AcAra. nAnAmoTAnI maryAdAno viveka cAturmAsanI sthiratAno eka kalpa ane zeSa ATha mAsanA dareka mAse vihA2 sthAnAMta2 kula nava kalpa. te uparAMta jinakalpa, sthavikalpa, mahAkalpa zrutajJAnano Adi agiyAramo aMgabAhya eka kalpa kahevAya che. - kalpadruma kalpalatA kalpataru kalpabhUmi : samavasaraNanI chaThThI bhUmi. kalpavRkSa H yugalika kSetra tathA kALamAM kalpavRkSa hoya che, te kALamAM khetI jevo vyavahAra nathI. kalpavRkSo kalpavRkSa - - Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalpavyavahAra 70 jaina saiddhAMtika yugalika mAnavInA jIvananI | A kalyANakonA nimitte sAdhako jarUriyAta pUrI kare. tethI icchita tapa kare che. tathA utsava kare che. phaLa ApanAra vRkSa kahevAya che. | kalyANamaMdirastotraH zvetAMbarAcArya zrI kalpavyavahAra: zrutajJAnanuM navamuM | siddhasena divAkara racita zrI aMgabAhya, kalpAkalpa. pArzvanAtha stotra kalpasUtra: je. jenadarzananuM mahAna kallolaH pANInA taraMgo, dariyAI zAstra. jenI paryuSaNanA ATha bharatI. divaMsa vAcanA thAya. temAM sAdhunI kavalAhAraH manuSya, pazu-pakSI Adino samAcArI tathA mahAvIra svAmI koLiyAthI levAto AhAra, vagere cAra tIrthakaranAM kavitA: kAvya, madhura svare gavAtI jIvanacaritronuM kathana che. prAsavALI racanA. kalpAtIta devaH devalokamAM svAmI- | kaSAyaH bagADavuM, mAravuM, ghasavuM. sevakanA AcArarahita devaloka gaLAmAM svAdane bagADe te kaSAya (kalpopana). - tUro svAda. mananI vRttione kalpAntakAlaH kaLiyugano aMtima bagADe te kaSAya. pralayakALa, sarvathI jaghanya kALa. | kaSAyaH kaSa, saMsAra, Aya, vRddhi, kalyANa: zrutajJAnanuM dasamuM pUrva. saMsAranI vRddhi. krodha, mAna, mAyA kalyANaka: jainadarzanamAM tIrthaMkara ane lobha cAra prakAranA kaSAya bhagavAnanA tIrthaMkara nAmakarmanA che. te darekanA cAra prakArathI yoge pAMca viziSTa prasaMgono devo kaSAyanA soLa bheda thAya. - mAnavo dvArA manAto mahotsava. AtmAnA cAritrarUpa pariNAmono te jagatanA jIvo mATe ghAta kare. AtmAnA potAnA kalyANakArI che. tIrthakara kiluSita pariNamanane kaSAya kahe che nAmakarmano puNyAtizaya hovAthI tenI sAthe rahetA nava nokaSAya kalyANako tIrthaMkaranAM ja hoya. 1. (kaSAya jevA) hAsya, rati, arati, cyavana kalyANaka devalokamAMthI bhaya, zoka, glAni, strI puruSa, cyavana thavuM garbhadhAraNa kAla), 2. napuMsakaveda. AtmAnA svAbhAvika janmakalyANaka. 3. dIkSA kalyANaka, guNone kaSa (bAMdha) kare che. jethI 4. kevaLa jJAna kalyANaka. 5. jIva durgati pAme che. AtmAnA nirvANa kalyANaka. cAritra guNano ghAta kare che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka. zabdaparicaya 71 kAya sAmAnyataH naraka gatimAM utpanna uttejanA. asabhya vacano bolavAM. thatAM jIvomAM krodhanI, tiryaMca ! kAkatAlIyanyAya : vinA puruSArtha gatimAM mAyAnI, manuSyagatimAM | ekendriyathI mAMDIne AgaLano mAnanI, ane devagatimAM lobhanI, vikAsa thato rahe che. jema DALa para vizeSatA hoya. kAgaDo bese ane DALa tUTI jAya. kaSAya duSmaNidhAna: mana vacana tathA te nyAye. kAyAno duraupayoga. kuceSTAo. | kAkAvalokana : kAyotsargano eka kaSAyapAhuDa: di. A. racita mahAgraMtha. . aticAra. Ama tema jovuM. kaSAya mohanIya anaMtAnubaMdhI Adi kAkiNI : cakravartInA cauda ratnomAMthI 16 prakAranI prakRtinuM mohanIya karma kAjo kADhavoH sAdhu-sAdhvIjano kaSAya samughAtaH pUrve bAMdhelA | vastrAdinuM paDilehaNa kare pachI kaSAyone udayamAM lAvIne jayaNApUrvaka kacaro bhego kare. bhogavavA. je bhogavatAM jUnA | kApota: cha legyAmAMthI trIjI azubha kaSAyono nAza thAya, navA baMdhAya. lezyA. ke jemAM koI vyaktinI sAthe kAmanA - kAmavAsanA : abhilASA - tIvratAthI krodhAdi karavA. icchA mohajanita vAsanA. kaDakaH eka aMgulanA asaMkhyAtA | kAmarAga: eka prakAranA azubha bhAgamAM AkAza pradezo che te pariNAma; strI paruSa ke paraspara pramANavALI saMkhyA athavA bhoga-saMyoganI abhilASA. AvalikAnA asaMkhyAtA bhAganA kAma : rasa ane sparza samaya pramANa saMkhyA. bhoga : gaMdha, varNa, zrota che. kaMdamULaH je vanaspati anaMtakAya hoya. kAyaH pradezonA samUhane kAya kahe che. jema ke baTATA-lasaNa. jenA TukaDA astikAya pAMca che. jIvanA bhedathI paNa Uge. gAMThA ke resA na hoya. zakAya jIvo che. pRthvI, pANI, prAye jamInanI aMdara thAya. jenA agni, vAyu, vanaspati e pAMca be sarakhA bhAga thaI zake. abhakSya sthAvara ane trasa (hAlatAmanAya che. cAlatA) kula cha kAya jIvono kaMdarpaH binajarUrI pApavRtti. prakAra che. te nAmakarmanA udayathI mohajanita bhAva. kAmavAsanAnI hoya che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavuM. kAyakleza 72 jaina saiddhAMtika kAyaklezaH svecchAe zarIrane kaThina | paramArthata: eka dravya bIjAnI tapazcaryA dvArA kaSTa ApavuM. te sahAyatA karI zakatuM nathI. dravya dvArA AtmazaktinI vRddhi thAya svayaM arthAta AtmA, AtmAne, ane karmonI nirjarA thAya, AtmA mATe, AtmAthI, AtmAmAM titikSA. tapano eka prakAra. pariNamana kare che, anyanA kAyaguptiH sAdhujanone traNa guptinuM kArakanI apekSA rAkhato nathI. pAlana che, temAM zarIrane sthira tethI zuddhAtmA svabhAva prApti mATe rAkhavuM. sAvadya ceSTArahita anyatra zodha karato nathI. zarIranI gupti. vyavahAramAM nimittanI apekSA e kAya pravicAraH kAyAthI viSayasevana kahevAya ke devadatta dhanadata mATe vastu lAvyo. kAyasthitiH ekanI eka ja kAyamAM | kArakatAH kriyAne karanAruM, kartA, karma, utpanna thavuM. jema ke pRthvIkAyamAM karaNa, saMpradAna, apAdAna AdhAra mATI, mIThuM, vagere sthAna. cha kAraka che. dareka padArthanA cha kAyA : zarIra, deha. kAraka svakSetre svAdhIna che. kAyikI kriyA: AsavanA 42 bhedamAM | kAraNa: kAryanI utpAdaka sAmagrIne 25 kriyA che. jemAM mukhyatve mana, kAraNa kahe che. vacana, kAyA dvArA thatI AraMbhika | kAraNajJAna: kArya thavAmAM je jJAna kriyAo che. hetubhUta hoya. kAyotsargaH kAya - utsarga - kAyAnA | kArtikeyAnuprekSAH di. A. zrI kArtikeya mamatvano tyAga karavo. dehAdhyAsa racita bAra vairAgyabhAvanAono tyajI dhyAna mudrAmAM rahevuM. prAkRta bhASAno graMtha. tenA upara kAraka: kartA, karma, karaNa sampradAna, di. A. zrI zubhacaMdranI saMskRta apAdAna, ane adhikaraNa nAmanA thikA che. cha kAraka che. kArmaNavargaNAH je vargaNA kArmaNa paranA nimittathI kAryanI siddhi zarIrarUpe pariName che. kahevAya che te vyavahAra kAraka che jJAnAvaraNAdi ATha karmonA ane potAnA ja upAdAna kAraNathI samUhane kAmaNa zarIra kahe che. kAryanI siddhi kahevAya che te | kArmikI buddhiH kAma karatA je buddhi nizcayakAraka che. utpanna thAya; jema ke zilpakaLA. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 zabdaparicaya kudharma kAlaka: eka graha. kAlamukhI : eka vidyA. kAMtAra-kAdaMba: duSkALa jevo viSama kAlAtikrama: yogya kALa vyatIta thayA ! samaya. pachI sAdhune AmaMtraNa ApavuM. | kilikAsaMghayaNaH je be hADakAM vacce kAlAMtaraH kALanuM aMtara paDavuM. mAtra khIlI ja mArI hoya tevuM anyakALa kALanuM ullaMghana karavuM. hADakAMnuM baMdhAraNa. kAluSya: krodhAdi kaSAyayukta citta. | 1 kilpiSa: kilpiSa jAtinA devanuM kAlodadhi samudraH aDhI dvIpamAMno lakSaNa. zudra jAtinI upamA dhAraNa dhAtakI khaMDane pharato samudra baMne karavAvALA deva. zrutajJAna Adino bAju ATha ATha lAkha yojana anAdara karanAra muni jevA A deva vistAravALo. jAtimAM utpanna thAya che. tene kALacakra: 6 utsarpiNI ane 6 IndranI sabhAmAM pravezabaMdhI hoya avasarpiNInA ArAnuM baneluM gADAnA paiDA jevuM kALacakravizeSa. kiSka: kSetranuM pramANa, rIkuM-gaja. kALa dravya : nizcayakAla vartanA - kIlita saMvanana kIlita - khIlI) parivartana, vyavahArakAla kSaNathI saMvanana (zarIra baMdhAraNa) hADanI yuga parvatano kALa che. atyaMta saMdhi kIlita khIlIthI joDelI) sUkSmakAla "samaya" che. potapotAnI hoya. (kalika) avasthArUpe svayaM pariNamatA ! kuavadhijJAnaH mithyAdRSTi jIvanuM jIvAdika dravyonA pariNamanamAM je | avadhijJAna. nimitta hoya te kALa. lokAkAzanA kuguruH je gurumAM dharma, ahiMsAdi paMca eka pradeza para eka kAlANa mahAvratanI vAstavikatA na hoya. sthita che. samakitanA AcAra rahita. kALaparipAkaH koI vastu banavAno | kuDaIH jinagRha di. saM) pAkelo kAla. jema ke Asana kutsAH jugupsA - tiraskAra. bhavya jIva zIdhra mokSa pAme. kudevaH je deva sarAgI che, jemanI pAse kALa labdhi: niyati, bhavitavyatA. rAgadveSanA nimitta ane sAdhana kAMkSA: apekSA, AkAMkSA. hoya. kAMDakaH aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga | kudharma: ahiMsAnI gauNatA hoya. te, tenA asaMkhyAta pratibhAva hoya ! hiMsaka pravRttione dharma mAne. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya. kupAtra 74 jaina saiddhAMtika kupAtraH je maLelI vastuono | tIrthakara. duupayoga kare. saMskAravihIna | kuMbhaH ghaDo. kuMbhaka: pUraka (lIdhelA) zvAsane sthira kupya: rezama, kapAsa, kAMsAnA vastra, | karI nAbhimAM dhAraNa karavo. eka caMdana vagere kuSya kahevAya che. prakArano prANAyAma che. kulphasaMsthAna : je karmanA udayathI zarIra | kUTa parvata uparanA zikhara. kUbaDuM hoya. (beDoLa). kUTa lekhakriyA : khoTI sAkSI ApIne kumatiH matiajJAna, mithyAjJAna. lekha karavA. kulaH dIkSAcAryano ziSyasamudAya, | kRtaH kartAnI kArya viSayaka svataMtratA gurukula nivAsa, jinadIkSAne yogya darzaka kArya. hoya. (2 jAtibhedane kula kahe.) | kRtakRtya karavA yogya sarva kAryanI kulakara: (kuladhara), prajA jIvananI siddhi thayA pachI AkuLatArahita vyavasthA vagere jANanAra ane ekAMta sthAnamAM kevaLa karanAra kulakara. RSabhadeva svarUpa ramaNatAmAM sthira bhagavAnanA pitA kulakara hatA. | bhagavAnanI dazA. jeNe vaMza sthApita karyA hoya te. | kRtakRtya chAstha: chadmastha chatAM kuladIpakaH kulane dIpAvanAra putra. apavAdarUpe parama samAdhiyukta kulamadaH potAnuM gotra - kuLa ucca hoya. saMskAravALuM hoya teno garva karavo. | kutabatA: jeNe ApaNAM upara upakAra kuvalayamAlAH dhArmika kathA che. karyo hoya te bhUlI javo. ane tene kuza : DAbha nAmanuM ghAsa, mahAsatI nukasAna thAya tevuM karavuM te. sItAno putra. kRtajJatAH jeNe ApaNA para upakAra kuzala anuSThAnaH AtmahitakArI kriyA karyo hoya teno pratyupakAra karavAnI tenuM sevana karavuM te. bhAvanA. kuzalaH zIlathI bhraSTa, zithilAcArI | kRtanAzaH je karmo ApaNe karyA chatAM bhraSTa yuni. te phaLaprApti vagara nAza pAme. kuzrutaH mithyA zrutajJAna. kRtAntaH yamarAjA - mRtyuno kusaMgatiH vinayahInanI sobata. adhikArI. kucitaH kAyotsargano aticAra-doSa. | kRtiH jenA dvArA karI zakAya che. nAma, kuMthunAtha: vartamAna covIsInA 17mA | sthApanA, dravya ane bhAva ema Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 75 kevaLajJAna kalyANaka cAra prakAre kArya karAya. | kevaLajJAna : jIvanamukta yogIonuM kRtikarmaH sAdhujanonI dinacaryA nirvikalpa atIndriya atizayaviSayaka. jemAM Asana, vaMdana, jJAna, traNe kALanA samastalokanA bhakti, vinaya, zukrUSA, vidhi, sarva padArthonuM aneka dharmAtmaka AlocanA, dhyAna, svAdhyAya, pratyakSa jJAna, jJAnano svAbhAvika pratyAkhyAna, pratikramaNa ItyAdi zuddha pariNAma. nizcayathI saMpUrNa kriyA. AcArAMga zAstra AtmAnA AnaMdanuM kevaLajJAna sAdhujanonA (kRtikarma) AcAranI eka ja prakAranuM che, ghAtakarmanA mukhyatAthI che. chatAM zrAvakoe, sarvathA kSayathI utpanna thAya che. zrAvikAe paNa potAnI svayaM AtmAne pUrNarUpe jANavAthI bhUmikAnusAra kRtikarma karavuM temAM traNe loka jaNAya che. joIe. AtmAnA bhAvarUpa kevaLajJAnamAM kRtna: saMpUrNa Aloka pratibiMbita thAya che. jema kRpA karuNA, lAgaNI, paropakAra buddhi. citrapaTamAM AlekhAyelA AkAro kRSikarmaH khetI jevI sAvadha pravRtti. ekasAthe jaNAya che tema. yadyapi kRSivyavasAyaH gRhastha mAtrane jevI rIte tanmayapaNe svane jANe AhAranuM prayojana karavuM paDe che. tevI rIte padravyane tanmaya thaIne nIcA halakA prakAranA vyavasAyanA na jANe. je trikALavartI samasta prakAranI apekSAe khetI sAvadya padArthone tenI sarva avasthAne chatAM uttama vyavasAya che. kAraNa yugapata jANe te sarvajJa hoya che. ke zrAvaka e kAryamAM zakya teTalI ! kevaLajJAnAvaraNaH kevaLajJAnane pragaTa jayaNA pALI zake. thavAmAM AvaraNa kare. sarvaghAtI kRSNalezyAH cha levAmAM prathama prakRti che. azubhatama vezyA. jenA pariNAme kevaLadarzanaH kevaLajJAnanI sAthe ja thatuM jIvamAM atyaMta svArtha ane lobha sAmAnya avalokana te. jevA doSo hoya che. kevaLadarzanAvaraNaH kevaLadarzana pragaTa kevaLa: phakta eka, (vyavahArathI thatuM aTakAve te karma sarvaghAtI che. rUDhiprayoga) potAnA AtmAmAM kevaLajJAna kalyANaka: kevaLa jJAnasvarUpa ekAMtapaNe rahe tevI ucca dazA. tIrthakara bhagavAnanuM cothuM jemAM anyanI sahAya nathI. kalyANaka. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevaLalabdhi kevaLalabdhi : aMtarAyakarmanA kSayathI utpanna thatI anaMta labdhi. kevaLI : kevaLajJAna prApta thAya te. 1. tIrthaMkara kevaLI puNyAtizayayukta tathA upadezAdi dvArA dharma pravartana kare. 2. te sivAyanA sAmAnya kevaLI. 1. manAdi yogasahita sayogI kevaLI teramuM guNasthAnaka. 2. yoga nirodha karI sarvathA karmathI mukta ayogI kevaLI caudamuM guNasthAnaka. je nirAvaraNa jJAnayukta che te kevaLI che. manAdi yoga hovAthI IryApatha Asrava che paraMtu ghAtIkarmono nAza hovAthI teno baMdha nathI. kevaLIne kavaLAhAramAM mAnyatA bheda che. kevaLazrI : kevaLajJAna rUpI lakSmI. Atmadhana. kevaLI samuddAta : je kevaLInI AyuSyanI apekSAe nAma gotra, tathA vedanIya karmanI adhika sthiti rahe te samuddAta kare. anya kevaLI karatA nathI. kevaLI potAnA Atmapradezone phelAvIne karma2januM parizAtana karavA mATe daMDa, kapATa, pratara ane lokapUraNa ema cAra prakAre samuddAta ATha samayamAM pUro kare. te phelAyelA Atma pradezo pAchA zarIramAM samAI jAya. jema dUdhano Ubharo samAI 76 jaina saiddhAMtika jAya che. prAye Ayu aMtarmuhUrta zeSa rahe tyAre kevaLI samuddAta kare. kezaloMca : sAdhu sAdhvIjano kAyakleza tapanI ArAdhanA mATe ane jU Adi jIvonI rakSA mATe, zobhanIya AkarSaNathI dUra rahevA kezaloca kare. astrazastra vagara AMgaLIo vaDe keza dUra kare karAve. jenAthI dehAdhyAsa ghaTavAno abhyAsa thAya. udIraNAno hetu bane che. koTAkoTi - kroDAkoDI : eka kroDane eka kroDe guNavAthI je thAya te. ekaDA upa2 14 mIMDAM thAya. koTizilA jenA parathI karoDo muni siddhapadane pAmyA che. koza : kSetranuM pramANa; gAu ke mAIlanI jema. koSThA: dharaNI, dhAraNA, ekArtha che. kautsucya kautyucya parihAra tathA asabhyavacana vaDe anyane pIDAkArI zArIrika kuceSTAo karavI. krama : vastunA be dharma che. 1. kramavartI, 2. akramavartI. je parivartana pAmyA kare che te kramavartI paryAya che. te Urdhvapracaya che. guNa eka sthAne rahetA hovAthI akramavartI che. te tirthaMkapracaya che. prathama paryAyano vyaya thato nathI paryAya utpanna Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya thAya che. tethI kramamAM aMtara nathI, tethI kramavartI che. kramabhAvI paryAyomAM ekatvarUpa jJAna dvArA gAhya padArtha sAmAnya che te Urdhvapacaya sAmAnya che. aneka dravyo ke paryAyomAM sarakho bodha karavAvALA je sarakhA pariNAma che. te tiryakapracaya sAmAnya. kramabaddha H niyati. je kALe je thavAnuM che te krama niyata che. kramasa2 thatuM. kramabaddhaparyAyaH sarva dravyomAM atIta, anAgata ane vartamAna kALanA sarva paryAyo kevaLajJAnInI apekSAe kramasara goThavAyelA che te kramasara Ave che. temAM phaka paDato nathI. kriyA : dravya mAtra kriyAsaMpanna che. saMsArI jIva ane azuddha pudgalonI kriyA vaibhAvika che. muktAtmA ane paramANunI kriyA svAbhAvika che. sAdhako vaDe je dhArmika kriyA thAya che te Agaprasiddha che. karmanA arthamAM kriyA kahevAya che. kriyAkalApagraMtha : di.A. kRta sAdhujano mATe nitya naimittika pratikramaNAdi kriyA karma saMbaMdhI viSayono eka saMgraha graMtha. kriyAkAMDa H kRtikarma. kriyAnI mukhyatAthI thAya te. 77 kSapaka - upazAmaka kriyAkoza : di.A kRta zrAvaka kriyA pradipAdaka graMtha. kroDI : eka karoDane eka karoDa guNavAthI je saMkhyA Ave che. krodha : svane ke pa2ne upaghAta, apakAra Adi karavAmAM krU pariNAma. temAM tIvratA-maMdatAnA bheda che. roSa, Akroza, ugratA, gusso ekArthavAcI che. krodha e kaSAya che. jIvanuM ahita karanAra che. kleza : azubhanA udayamAM jIvane saMtApa thavo. kliSTa karma vinAza: bhAre bAMdhelAM karmono vinAza. za kSaNa : paLa (sekaMDa) kSaNavartI : eka kSaNa rahenAra. vartanAra. kSaNika upAdAnakAraNa : eka kSaNa pachI nAza pAmanAra zakti. kSatriya : te kALe zastra dhAraNa karI AjIvikA calAvatA hatA te, tathA zastra dvArA sabaLa zatruo sAme nirbaLonI rakSA kare. parAkrama e temanuM lakSaNa che. tIrthaMka2 bhagavAna saMsArane jItavAnA parAkramI hoI kSatriya kuLamAM temano janma dhAraNa thato hoya che. kSapaka - upazAmaka : (karmone khapAvavAM) je jIva karmakSapaNamAM pravRtta che tathA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 kSapaka zreNI jaina saiddhAMtika kSapaka zreNI para ArUDha thato jIva nAza thavo te. tapazcaryA ke cAritramohanIyanuM aMtarakaraNa samatAbhAvanI dRDhatAthI kare te. anAdikAlIna karmonuM kSaNamAtramAM kSapaka zreNI: cAritramohanIya karmano naSTa thavuM te, Atmapradezo parathI kSaya karato zreNI caDhe te agyAramAM karmonuM sarvathA dUra thavuM. jeno punaH gusthAnake na sparyA vagara 8thI udaya nathI. sau prathama sarvaghAtI 12 guNasthAnaka sudhInI dA. mohanIya karmanI prakRti kSaya thatAM kSapaNasAra : di.A. nemicaMdra siddhAMta- jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, aMtarAya cakravarti racita prAkRta gAthAbaddha traNa ghAtakarmano kSaya thAya che. graMtha. jemAM cAritra-mohanIya AyuSya pUrNa thatAM anya traNa kamoMnA kSapaNano viSaya che. aghAtI karmanI prakRtino kSaya thaI kSamA : uttama kSamA. anya dvArA krodhanuM AThe karmano kSaya thatAM jIva sarvathA sAkSAta kAraNa maLavA chatAM je saMsArathI mukta thaI siddhAvasthA kSamAM dhAraNa kare che te uttama kSamA pAme che. che. zarIrane tADana, pIDana, maraNa kSayopazamaH karmono alpakSa ane jevA prasaMgo chatAM AtmabhAvamAM alpaudaya, keTalAMka karmono udaya rahe che. pUrNa samatAbhAva dhAraNa chatAM tenI zakti kSINa thavAthI kare che te munijanonI uttamakSamA AtmAnA guNono ghAta thato nathI. che. sAmAnyataH ajJAnavaza anaMtAnubaMdhI jevAM karmo pUrNa krodhAvezamAM AvatA jIvo pratye udayamAM na Ave. maMdarasavALAM kSamA dhAraNa karavI. aparAdhIne thAya, te udayAbhAvI kSaya, e kSamA ApavI. kSayopazama kahevAya. sarvaghAtI kSamAyAcanAH ApaNAthI thayelA | (anaMtAnubaMdhI) spardhaka (karma) aparAdhanI mAphI mAgavI. pariNata thaIne udayamAM Ave te kSamAzramaNa : sAdhujano kSamA ane dezaghAtI (apratyAkhyAna) zramanA dhAraka che. te vaMdanIya che. spardhakamAM pariNata thaIne udayamAM zvetAMbara AcArya devardhizrIne Ave hInatattva thavuM te kSaya ane kSamAzramaNanI padavI hatI. pariNatarUpe avasthAna te upazama kSaya: naSTa thavuM. nAza thavo. kSaya + upazama te kSayopazama che. paramArthamArgamAM karmono atyaMta | kSayopazamAnuviddhaH kSayopazamathI yukta Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 zabdaparicaya kSullaka matizrutajJAnAvaraNIya, acakSu- | kSAyikalabdhiH aMtarAyakarmanA saMpUrNa darzanAvaraNIya ane pAMca kSayathI pragaTa thatI anaMta aMtarAyakarma prakRtino udaya sadA labdhio, teramA ane caudamAM kSayopazamanI sAthe hoya che. guNasthAnakanI. (kSAyika vIrya). kSAyopathamikabhAvaH udayamAM AvelAM | kSAyika vItarAga: mohanIya karmanA karmonuM maMdarasavALA thavuM. je sarvathA kSayathI banelo vItarAgaudayamAM nathI te udIraNAnA baLe bhAva. 12, 13, 14. guNa udayamAM Ave tevA che, tene tyAM sthAnakavALA AtmAo. ja dabAvI devA te | kSAyika samyakatva : darzana saptakano kSAyopazimakabhAva. sarvathA kSaya thavAthI thatuM samyakatva. kSAyopathamika samyaktva darzana | kSipraH matijJAnano eka bheda. saptakanI sAta karmaprakRtione ! kSINakaSAya - kSINamoha guNasthAna: udita karbhAzane maMdarasavALA karI bAramuM guNasthAnaka. bhogavI kSaya karavo ane anudita kSINa jaMghAbaLaH vihArAdimAM jenA karmone zamAvavA dvArA prApta thatuM | zarIranuM baLa kSINa thayuM che te. samyaktva. kSIranIravatu dUdha-pANInI jema bhaLeluM. kSAyikacAritraH yathAkhyAta cAritra. ekameka chatAM chUTuM thaI zake. siddhadazAnuM cAritra. kSIrasamudraH jenuM pANI dUdha jevuM zveta kSAvikadAnaH siddha bhagavaMtono sahaja che. je pANI tIrthakaranA upakAra. janmAbhiSeka samaye devo lAve che. kSAvikabhAvaH je je karmonA kSaya thavAthI | RdrabhavaH kSullakabhava. eka utpanna thato bhAva. manuSya gatimAM zvAsozvAsamAM 17 janma-maraNa. kSAyikabhAvanI prApti hoya che.' sudhApariSahaH sudhAvedanA hovA chatAM cothA guNasthAnakathI je je tapAdi kare, ane bhikSAno alAbha prakRtiono kSaya thAya te thavA chatAM prasannatApUrvaka sAyikasamyakatva, kevaLajJAna ane alAbhane lAbha mAne che. A kevaLadarzana kSAyikabhAva che. pramANe tRSA-pipAsA pariSaha mATe kSAyikabhoga - upabhogaH siddha samajavuM. bhagavaMtonA svAdhIna sukhano bhoga | kSullaka sAmAnya rUDhi artha pAmara nIca upabhoga. - prAkRta, hIna vagere. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetra kSetra : (sthAna) madhyalokamAM eka eka dvIpamAM bharatAdi anekakSetra che. AkAza jagA avagAhana ApatuM vizALa kSetra che, traNe loka kSetra che, jIvo je sthAne rahe te kSetra kahevAya. ghara, nagara vagere kSetra kahevAya. kSetraArya : guNavAno rahe, tIrthaMkara, gurujanono, dharmano yoga thAya te abhAva. kSobha H gabharATa. nizcala cittanI vRttino vinAzaka cAritra moha te. 80 AdinI carcA. khaDa : cothI na2kanuM chaThThuM pratara. khaDakhaDa, sAtamuM pratara. kSetra. AraMbhanI pravRtti hoya. kharabhAga adholokanI prathama pRthvI ratanaprabhA che teno prathama bhAga. kharvaTa : karvaTa, pAsuM badalavuM. khalarasarUpe : janmAMtare grahaNa karelA iMdriyAdino - AhAramAMthI kSetragata : kSetramAM raheluM. kSetrajJa : jIva potAnA asaMkhyAta pradezorUpa kSetramAM hoya te. kSetraparivartana : eka jagAethI bIje javuM. eka bhavamAMthI anya bhavamAM UpajavuM. yogyAyogyano vibhAga karavo. khaMDa : akhaMDa dravyamAM bhAga paDI khaMDita thavuM. kSetraphaLa : jamInanuM eka mApa che. kSetravipAkI prakRti : je karmanA phluthI khaMDita : je vastu amuka aMze tUTe ke phUTe tene khaMDita kahevAya. jema ke ghaDAno kAMTho tUTI javo. taddana tUTe phUTe te bhAMgeluM kahevAya. vigraha gatimAM jIvano AkAra pahelAnA jevo rahe. kSepa H jene anyamAM bheLavIe. karmonI | khAtamuhUrta : maMdirAdi uttama kArya mATe sthiti tathA rasanuM ghaTavuM. (apakarSaNa) makAnano pAyo caNavA karAtI zubha kriyA. kSema : roga, mArI, upadrava Adino khAtikaH samavasaraNanI bIjI bhUmi. khiNakhiNa : kSaNe kSaNe, prati samaye, khinna H udAsa, kheda pAmela. khecara : AkAzamAM UDanAra paMkhI. vidyAdharo AkAzamAM gamana kare te. kheTaH parvata tathA nadIthI gherAyelI jagyA. jaina saiddhAMtika khaDA : bIjI narakanuM sAtamuM pratara. khaDga : cakravartInAM caudaratnamAMthI eka. kharakarma : sAvadya kArya, jemA hiMsAdi khaga : AkAzamAM UDanAra pakSI. khagoLa : jyotiSazAstra, caMdra, sUrya khetara H anAja ugADavA ke Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya kheDavAlAyaka jamIna. kheda : aniSTanI prApti ke iSTanI aprAptithI thato udvega. khesa : puruSonuM khAsa vastra che je gaLe laTakatuM rAkhe che. khyAti H prasiddhi, lokeSaNA. ga gaganamaMDaLa : AkAzanA nakSatra AdinuM maMDaLa. gaccha : samudAyane saMgaThanane, gaNanA samUhane, sthaviro sAdhujanonI paraMparAne gaccha kahe. gacchAdhipati : potAnA gacchanA nAyaka. jaina sAdhu samAjamAM moTA samudAyanA nAyaka. gaja : (hAthI) cakravartInAM cauda ratnamAMthI eka ratna. gajadaMta parvata meruparvatanI cAre dizAe hAthIdAMtanA AkAre somanasa Adi cAra parvato ke je mahAvideha kSetramAM AvelA che. gajAnana : hAthInA jevI mukhAkRtivALA gaNapatijI. gaNa : sAdhu-sAdhvIjanonI sarakhI samAcArIvALAno samUha. gaNatarI : gaNanA-ekathI anaMta sudhInI. gaNadhara : tIrthaMkaronA AdyaziSya. ziSya samudAyanA netA, dvAdazAMgI 81 gati sahAyakatA racanA2, bIja buddhinA svAmI, caturdaza pUrvI. gaNiH agiyAra aMganA jJAtA. gaNipada sAmAnya gacchane saMbhALe tevuM sthAna, bhagavatI sUtrAdinA yogavahana pachI. yogyatAvizeSathI ApavAmAM Ave :: te pada. gatAnugatika : samajaNa vagara ekabIjAne anusaravuM. gADariyo pravAha, cAlu cIle cAlanAra. gati H gamana-javuM. bAhya ke aMtaraMga koI nimittAdhIna utpanna thatA zarIranA spaMdano te gati, gatinA ghaNA prakAra che. svAbhAvika rIte mukta jIva Urdhvagamana kare che. paraMtu saMsArI jIvanI karmonA nimittathI nIce, ADI ane Urdhvagati hoya che. gati nAmakarmanI prakRtine kA2Ne je ceSTA thAya te gati. jene kAraNe jIva naraka, tiryaMca, manuSya, deva ema cAra gatimAM utpanna thAya che. gati dAyakatA : gati ApavApaNuM, jema ke anaMtAnubaMdhI kaSAya naka gatinuM kAraNa bane. maMda kaSAya deva ke manuSya gatinuM kAraNa bane. gati sahAyakatA H jIva tathA pudgalane gamana karavAmAM apekSAkAraNa dharmAstikAyanI sahAyatA. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thavuM. gaddagada svare jaina saiddhAMtika gaddagada svare raDatA ke bhAre haiye bole. | gaSaNAH IhA, UhA, mImAMsA, ganImataH Izvara kRpA, sadbhAgya, | padArthanA bodha mATe UMDANathI saMtoSakAraka. vicAraNA. gamanAgamana : AvavuM-javuM. gaLathuthImAM: janmathI maLeluM. gamikazrutaH je zAstronA pAThonA | gaMgAnIra - gaMgodaka gaMgA nadInuM AlApa sarakhA hoya. pavitra pANI, je prabhunA gamya: zabdathI na lakhyuM hoya paNa | janmAbhiSekamAM vaparAya che. arthathI samajAya tevuM jaNAya tevuM. | gaMdhaH je padArtha sUMghI zakAya. 1. garakAvavuM: otaprota thavuM, layalIna sugadha, 2. durgadha, tenA aMtaragata ghaNA bheda che. garala anuSThAna : parabhavanA sAMsArika nAmakarmanI prakRtithI zarIramAM sukhanI buddhipUrvaka dharmAnuSThAna sugaMdha ke durgadha pedA thAya che. karavA te. tuccha bhAvanA che. | gaMdhakUTI: samavasaraNanA madhya bhAgamAM garimA : moTAI. bhagavAnanI beThakanuM sthAna. garihAmI: karelAM pAponI deva-guru | gaMdhahastI : namuskurNa sUtramAM tIrthakaranuM pAse niMdA karavI. guNavAcaka che, gaMdha haOINe. garbhaH jIvane utpanna thavAnuM sthAna. tattvArthasUtranuM saMskRta bhASAmAM di. mAtApitAnA saMyogathI jIvane A. likhita eka bhASya che. paMcendriyayukta zarIra dhAraNa gaMdhodakaH sugaMdhavALuM pANI. thavAnA garbhanA (garbhajanA) traNa gADhamegha: atizaya caDhI Avela varSA. bheda che. 1. jarAyuja (oLa - | gAthA: zloka, paMkitao paDadA sahita), aMDaja (IMDAno | gArava : Asakti. lolupatA. garbha potaja (oLarahita). gAravanA traNa prakAra che garbhitaH chUpuM. 1. rasagArava: AhArAdimAM, tathA garbhitabhAvaH UMDAbhAva - chUpo bhAva. paMcendriyanA viSayanI ati garva: ahaMkAra, mada. lolupatA. gahaNa: svadoSanI niMdA karavI. 2. RddhigAravaH potAnI samRddhi, gaha: guru samakSa potAnA doSa pragaTa saMpatti AdimAM ati Asakti. karavA. sAdhu - munijanone koI labdhi - gahita : niMdAyeluM. Rddhi pragaTa thaI hoya to tenI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 zabdaparicaya guNazreNi Asakti. arUpI guNa chatAM AtmA cetana 3. zAtAgAravaH zArIrika- guNathI ane AkAza avagAhana mAnasika sukhanI tIvra jhaMkhanA. guNathI judA jaNAya. sarva dravyamAM zAtA kema Upaje ane Take tenI vyApIne rahe te sAmAnya. je sarva lolupatA. dravyamAM na vApe te vizeSa guNa. gAhaH gRhasthapaNuM, gharasaMbaMdhI guNa dravyanA pUrA bhAgamAM vyApIne vyavasAya. rahe che. chatAM dareka guNa giranAra: saurASTramAM jUnAgaDha nagaramAM potApaNAmAM pUrNa svataMtra che. rUpI pavitratIrtha che jyAM bAvIsamA. mUrta) dravyonA guNa mUrta hoya. tIrthakara zrI neminAthanA dIkSA, arUpI - (amUrta) dravyanA guNa kevaLajJAna, nirvANa kalyANaka thayA amUrta hoya. guNa dravyanA pUrA hatA. Aje paNa tenI pavitratA bhAgamAM sarva hAlatamAM rahe che. ane bhavyatA jaLavAI che. jema sAkara ane gaLapaNa. gIrvANa deva, vaimAnika nikAya AdinA guNajJa: guNagrAhI devo. guNadezaH guNanI apekSAe vastumAM guccha-guccho: sAdhu sAdhvIjanone bhedAbheda. pAtrA rAkhavA mATe rakhAtI jhoLI. | guNapratyayika: guNanA nimitte pragaTa guTikAH prabhAvika auSadhi vizeSa. thanAruM, manuSya, tiryaMcanuM guNa: jenadarzanamAM guNa' zabda avadhijJAna guNa pratyaya che. padArthanA sahabhAvI vizeSatAne ! guNavrata: aNuvratanI daDhatA - vRddhi mATe sUcaka che. dareka dravyamAM aneka 1 diguparimANa vrata dizAno guNo hoya che. dareka padArtha-dravyane saMkSepa) 2 bhogopabhoga viramaNa anya dravyathI bhinna darzAve ane vrata, 3, anarthadaMDa viramaNa vrata. oLakhAve te asAdhAraNa guNa. traNa guNavrata che. jemake AtmA-jIvano asAdhAraNa guNazreNi : 8mA guNasthAnathI 13 guNa cetana, pudgaladravyano jaDa. guNasthAnaka sudhInI zreNi. TUMkA dareka dravyo anaMta guNoyukta hoya gALAmAM vadhAremAM vadhAre karmono che. sAdhAraNa guNa anya dravyamAM kSaya karavA mATe guNonI adhika vizeSatArahita samAnatA dharAve adhika kramazaH prApti athavA jema ke AtmAno ane AkAzano sthitighAtAdikathI ghAta thayelA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasaMkramaNa paramANuonI udaya samayathI asaMkhyAta guNAkAra karmadalikanI racanA karavI. 84 : alpa guNasaMkramaNa : azubha karmonI sthiti tathA rasaghAta thaI zubhakarmonI sthitinI vRddhi thAya. guNasthAna moha tathA mana-vacanakAyAnI pravRttine kAraNe jIvanA aMtaraMga pariNAmomAM pratikSaNa thatI hAni-vRddhinuM nAma guNasthAna che. samyagdarzanAdi AtmAnA guNonI tAratamyarUpa avasthAvizeSa te guNasthAna. sAmAnya vItarAga pariNAmathI mAMDIne utkRSTa pariNAmonI vRddhinA kramane anubhUta karavAnI 14 zreNio che te guNasthAna kahevAya che. sAdhakanA aMtaraMga prabala puruSArtha dvArA potAnA pariNAmonI vRddhinI zuddhi thavAthI karma saMskAro upazama, kSaya ke kSayopazama thAya che. aMte sarvakarmono kSaya thatAM mokSa thAya che. darzanamohanIyAdi karmonA udaya, upazama, kSaya, kSayopazama Adi avasthAothI utpanna thatA bhAvothI jIvanI je avasthA thAya te guNasthAna che. tenA cauda bheda che. 1. mithyAdRSTi, 2. sAsAdanasamyagdaSTi, 3. mizra samyag jaina saiddhAMtika mithyAdRSTi, 4. avirati (asaMyata) samyagadRSTi, 5. dezavirati-saMyatAsaMyata, 6. pramatta saMyata, (virata), 7. apamatta saMyata, 8. apUrvakaraNa, 9. anivRtti karaNa (bAdara sAmparAya), 10. sUkSmasAmparAya, 11. upazAMta kaSAyavItarAga chadmastha, 12. kSINakaSAya vItarAga chadmastha, 13. sayogI kevaLI, 14, ayogI kevaLI. A guNasthAnamAMthI 1thI 3 ane 11, mokSane prayojanabhUta nathI. 4thI 10, 12, 13, 14 mokSane prayojanabhUta che. jIvanI avasthAone kAraNe 14 bheda che. guNahAni SaTaguNa hAnivRddhi che. anaMta, asaMkhya ane saMkhyAta guNavRddhi. saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta bhAga hAni. guNAkArarUpa uttarouttara vadhe te guNavRdhdhi. hIna hIna paramANu prApta thAya te bhAga hAni. guNAkAra : (guNana, guNA, guNya) eka rAzi (aMka) sAthe anya rAzino guNAkAra. guNAdhika samyagdarzanAdi guNonI vRddhi thAya te guNAdhika, guNonI vizeSatA. guNAnurAgI : anyanA guNa para Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 85. gurutva anurAgavALo. anyane kalyANano mArga batAve to guNAnuvAdaH anyanA saguNonuM te guru saMjJAne prApta thAya che. Adara pUrvaka kathana karavuM. mAtApitA paNa guru saMjJAyukta che. guNArthika: guNArthika-navanirdezano dikSAguru, zikSAguru, sadguru, niSedha. paramaguru AvA aneka bheda che. guptiH mana, vacana, kAyAnI sAvadya mukhyatve saMyata sAdhu mokSamArgamAM pravRttithI nivRtti. jJAtA, guru che. ahiMnta - paramaguru, drabhAvayukta nizcayasamAdhi te AcArya, upAdhyAya, sAdhu, pUrNagupti. zubharAga mizrita parameSThI guru kahevAya che. vikalpo, pravRtti sahita yathAzakti mithyAdaSTine guru mAnavAno niSedha svarUpamAM nimagna te AMzika che. moha, mada, pramAdathI gherAyelA gupti . sadoSa sAdhu guru nathI. je puruSArthathI saMsAranAM kAraNothI ziSyanA doSono nigraha AtmAnuM gopana, rakSA karavI te karavAvALA (kaThora) hitakArI guru gupti. guptinA traNa bheda - kAyagupti, vacanagupti, managupti. mAtA, pitA, dharmasaMsthApaka, eka 1. hiMsAdi pApakriyAthI nivRtti prakAre guru che. savizeSa dharma kAyagupti. 2. asatya vacanathI saMbaMdhI guru dharmajJa hoya. nivRtta thavuM tathA mauna dhAraNa karavuM | guruakSaraH be vyaMjano vacce svara nA vacana gupti. 3. rAga-dveSathI manane hoya tevA joDAkSara. mukta karavuM te manogupti. guptinA gurugamatAH guru-paraMparAthI ke guru savizeSa dhAraka muni che. sAdhaka pAsethI jANeluM. mAtre triguptinuM pAlana karavuM gurutattva vinizcaya: zvetAMbaramuni joIe. yazovijayajI racita saMskRta nyAya guru : mahAna vyaktitva, paramArthamArgamAM viSayaka graMtha. AcArya, upAdhyAya, sAdhu-guru che. gurutamaH sauthI moTuM, sauthI bhAre. upadeza dvArA tathA svayaM gurutvaH upara ke nIce laI javAnuM saMyamajIvana dvArA jIvone sAmarthya te gurutva, jema ke pugala kalyANano mArga batAve che. te adhogurutva dharmavALuM che. (nIce sivAya samyagudRSTi zrAvaka paNa janAruM) jIva Urdhva gurutva (upara Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurudravya laI janAruM) dharmavALo che. kevaLa nIce laI jAya tema nahi paraMtu koI paNa dizA pratye laI jAya te gurutva. gurudravya : guru-bhakti ke vaiyAvacca mATe rAkheluM dravya. guruparaMparA : gItArtha munijano dvArA cAlI AvatI mokSamArganI praNAlI. gurupUjanakriyA H vaDIlo, upakArI gurujano, upakArIonuM bahumAna tathA pUjA karavAnI vidhi. gurumUDhatA : mithyASTi, viparIta mArge janArAne guru mAnavA te. guhyu: chUpuM, rahasya. guMjArava avyakta madhura avAja. gUDha: sUtronA UMDAM rahasyo. gRha : IMTa, mATI, lAkaDAM vagerethI bAMdheluM surakSita makAna. gRhapatiH cakravartInuM eka ratna. (saMsthAomAM dekhabhALa mATe rakhAtA vetanIya puruSa) gRhasthadharma : gharamAM rahIne sadAcArapUrvaka rahevAno dharma. gRhyamANAvasthA prati samaye karmone grahaNa karatI avasthAvizeSa. gocarIvRtti H gAya jema thoDuM thoDuM ghAsa care tema sAdhu-sAdhvIjano gharegharethI thoDI thoDI bhikSA grahaNa kare. -- 86 jaina saiddhAMtika gotrakarma : varNavyavasthA ke je gotramAM janmyo hoya te saMskAra pramANe je kriyA ke vyApAra kare. je karmanA udayathI pUrvanA kramathI cAlatA AvelA jIvanA AcaraNarUpa ucca-nIca gotramAM janma thAya, te gotrakarma. gopucchaka : digaMbara sAdhuono eka saMgha. (gopya) maMtrI cAmuMDarAyanI gomaTTasAra H vinaMtithI di.A. naimicaMdra siddhAMta cakravartI dvArA racita karmasiddhAMta prarUpaka prAkRta gAthAbaddha graMtha; tenA mukhya be viSaya che. 1. jIvakAMDa 2. karmakAMDa, gorasa : gAyanA dUdhamAMthI banatA padArtho. gozIrSa H eka mUlyavAna auSadhi. gauzIrSa caMdana paNa che. gosargakAla : be ghaDI divasa caDyA pachI madhyAhnakAlamAM be ghaDI ochI rahe te kAla. gauNa : gauNatA, adhikatAnI dRSTie alpatA. gautama : bhagavAna mahAvI2nA prathama gaNadhara; pUrvanuM nAma indrabhUti hatuM. gautama gotriya hovAthI gautama kahevAyA. atyaMta kSamAvAna, AjJAdhAraka, prabhu pratye gADha prazasta rAgavALA, labdhinA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya ghanAbu bhaMDAra chatAM atyaMta vinayavAna. | anAdikALathI saMsAramAM hajAro ziSyone mokSamArge paribhramaNa kare che. lAvanAra. mULa brAhmaNa kuLa pramANe grAsaH koLiyo - kavala, 1000 yajJonA praNetA hatA paraMtu bhAtanA dANAno eka kavala. bhagavAna mahAvIrathI bodha pAmIne grAhyaH grahaNa karavA yogya padArtho. jainadharma pAmyA. aneka jIvone grIvAvanamana - grIvonamanaH mArge laI gayA. jaina darzananA kAyotsargano eka aticAra. mahAna guru gautama che. raiveyaka: kalpAtIta svargono eka bheda. gaumUtrikAH gAyanA pezAbanI jamIna loka puruSanA saMsthAnanI grIvAnI para thatI vAMkIcUMkI rekhA. kaSAyanI (kaMTha) AkRti jevuM naiveyaka vimAna alpatA evA prakAre che. tarata che. tenA nava bheda che. bhUsAI jAya. glAnaH roga-pIDAyukta vedanAvALo. grahaH graMthi eka graha che. AThaso graha glAna kahevAya. che tema kahevAya che. glAni : dhRNA, jugupsA, nirvicikitsA, prahaNa: grahaNa karavuM, svIkAravuM, AtmasAdhanAmAM varSa che. hitakAraka bodhane AtmasAta karavo. indriyo dvArA viSayone grahaNa karavA. | ghaTapaTaH mATImAMthI baneluM ghaTa. grahaNa : rAhu caMdrane ane ketu sUryane taMtumAMthI banelo paTa. AcchAdAna kare che. evA grahaNa | ghaTAH cothI narakanuM sAtamuM pratara. samaye zubha kAryo, darzana, pUjana | ghaTikA: kALanuM eka pramANa. 24 svAdhyAya varSa che. miniTa (ghaDI) graMthaH mukhyatve gaNadharadeve racelA ghana: polarahita saghana athavA koI dravyazruta graMtho kahevAya. rAzino traNa vAra guNAkAra karavo. tyAra pachI munijano, jJAnIjano ghanaphaLa: amuka mApa kADhavAnI paddhati. racita dravyazruta zAstrone graMtho ghanaloka : lokanuM pramANa. kahevAya. ghanavAta: jADo pavana. eka jAtano ghana graMthi: gAMTha, baMdhana, rAgadveSayukta vAyu je narakanI bhUmionI vacce bhAvonI saMdhi te mithyAtvanI | hoya che. graMthi. A graMthine kAraNe jIva ! ghanAbu sakhata thIjeluM pANI. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghanIbhUta ghanIbhUta : nakkara baneluM, polANarahita. ghanodadhi : ghana uddhi (sAgara) ghana atyaMta ghADuM thayelA jaLanuM kSetra. je nAraka bhUmionI vacamAM hoya che. ghammA H prathama narakanI pRthvI. ghATA : cauthI narakanuM chaThThuM pratara. ghAta : bIjI narakanuM pAMcamuM pratara. ghAta : nAza ghaTADavuM. ghAtIkarmonI rasa kAMDakaghAta ghAtAyuSya : ghAtana - mAravuM haNavuM. ghAtI : (ghanaghAtI) AtmaguNono ghAta kare te dezaghAtI tathA sarvaghAtI prakRtio. sarvaghAtI prakRtio : jJAnAvaraNamAM kevaLajJAna pUruM AvarAyeluM rahe. darzanAvaraNamAM kevaLadarzanAvaraNa ane 5, nidrA. mohanIyanI krodhAdi anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNa pratyAkhyAnA-varaNa, 4 mithyAtva ane samyagmithyAtva (mizra) 21, anujIvIguNono sarvaprakAre ghAta AtmAnA - karavo, sthiti 88 kare. jJAnAvaraNanI dezaghAtI : matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa mana:paryava jJAnAvaraNa.. darzanAvaraNanI cakSu, acakSu, adhi darzanAvaraNa jaina saiddhAMtika mohanIyanI saMjvalana 4, nava nokaSAya. samyaktva aMtarAyanI kula 26 dezaghAtI eTale AtmAnA guNone alpapaNe DhAMke alpapaNe guNone DhAMke. ghUmaH lIna - cakacUra. ghoTakapAda : aticAra. ghoTamAna - gholamAna hAnivRddhiyukta anavasthita bhAvanuM nAma. prAye kAyotsargano AyuSyabaMdha AvI avasthAmAM thAya che. ghrANa : gaMdha grahaNa karavAvALI indriya. (nAka) ghrANendriya : nAka. eka ca caurindriya H cAra iMdriyovALA jIvo, bhramara, vIMchI, mAkhI vagere. cauvIsatyo : covIsa tIrthaMkara bhagavaMtonI stuti-prArthanA, logassa sUtra. cakra cakravartInuM eka ratna. be cheDA goLAkAre maLe tene apekSAe cakra kahe che. kALacakra, siddhacakra, tattvacakra ema kahevuM te bhASAnI paddhati che. cakraka : vAdI sAthe vAta karatAM punaH puna: eka ja vAta para AvavuM. cakravartI : tIrthaMkaranA samayamAM Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 89 cattAri AryadezamAM bAra cakravartI thAya che. | caturidriya: cAra indriyadhArI jIva. teo cha khaMDanA adhipati hoya che. | jAti - nAma - karmanI prakRti che. caudaratna, navanidhi temane prApta sparza, rasa, gaMdha, cakSu, cAra hoya che. sukhabhoganuM apAra indriya hoya che . aizvarya hoya che. manuSyomAM atyaMta | caturthabhaktaH eka upavAsa. cAra TaMka puNyazALI hoya che. devo loko AhArano tyAga. prathama divase tathA rAjezvarIo temanI sevAmAM eka vAra AhAra bIje divasa hAjara hoya che. hajAro rANIonA upavAsa. trIje divase eka vAra svAmI hoya. lAkho putro-pautro AhAra. (ekAsaNuM). hoya. dIrgha AyuSyavALA ane ! catumasa : varSARtunA cAra mAsa uttama saMhananavALA hoya che. sAdhujano sthira vAsa kare te je rAjyasukhano tyAga karI cAritra cAramAsano samaya cAturmAsa. grahaNa karI ugra tapAdi vaDe sarva | caturvidha: cAra prakAranuM. karmono nAza kare te mokSa pAme. A | caturvizatiH covIsa tIrthaMkaranI pUjAavasarpiNIkALamAM 8 cakravartI stavana vagere. mokSe gayA be svargavAsI thayA be | catuSTayaH cAranI gaNatarIyukta, bhogamAM pracura rahyA te narake gayA. svacatuSTaya, svadravya, kSetra, kALa cakraratna: cakravartIonA 14 ratnamAMnuM bhAvanI vicAraNA AtmA sva-rUpe eka ratna jenA vaDe te cha khaMDanuM che, pararUpe nathI. para catuSTaya rAjya jItI zake che. paradravya, kSetre, kALa, bhAva, je cakrezvarIH bhagavAna RSabhadevanI svarUpamaya nathI. jemake mATI zAsaka yakSiNI. jaLarUpe nathI. cakSuH netra - AMkha, cakSu indriya che. anaMta catuSTayaH anaMtajJAna, padArthano - dRzyano bodha anaMta darzana, anaMta sukha karavAvALI indriya. (cAritra) anaMtalabdhi. kevaLI cakSugocaraH AMkhe dekhI zakAya tevuM. bhagavaMtone anaMta catuSTaya hoya caturaMkaH asaMkhyAta bhAga vRddhinI saMjJA che. caturaMgI senA paNa che. | catuSyapada: cAra pagavALAM prANI, hastidaLa, azvadaLa, rathadaLa, gAya, ghoDA vagere. bhUmidaLa - pAyadaLa. cattAriH jeNe duzamano tyajyA che tevA Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cattari maMgalANi prabhu. cattAri maMgalANi : arihaMta, siddha sAdhu ane dharma, e cAra maMgala. cattAri loguttamA H arihaMtAdi tathA kevaLIe batAvelo dharma. e cAra lokamAM uttama che. cattAri zaraNANi : arihaMtAdi cAra vastuonuM zaraNa hajo. camatkAra : AzcaryakArI ghaTanA. laukika camatkAromAM bhramita thavuM, AkarSita thavuM te samyagdarzano doSa che, mUDhadRSTi che. camatkRti : camatkAra, navAI. camarI gAya H viziSTa gAya jenA ati suMvALA vALamAMthI cAmara bane che. camarendra H bhavanapati nikAyanA asurakumA2no dakSiNendra. caraNa : cAritra, AcaraNa. caraNakamaLa H paramAtmAnA caraNane caraNakamaLa kahe che. (nirlepatA) caraNaraja : pavitrAtmAonA caraNanI dhULa. caraNasittari sAdhu sAdhvIjanonA AcAranA niyamo. manAdi yogane samyak pravRttimAM joDavA mATe satat karavAnuM AcaraNa. tenA sittera bheda hoya che. caraNodaka : deva, guru, vagerenA caraNa dhoyeluM pANI. carama H chelluM. aMtyavAcI. www 90 jaina saiddhAMtika caramazIrI : (caramadeha) e ja bhavamAM mokSa prApta karavAvALA jIva caramottama dehadhArI kahevAya. je chellA be bhava dhAraNa karI mokSe jAya te dvicarama. caramadehavALA jIvo tIrthaMkaranI pratyakSatAmAM janma dhAraNa karatA hoya che. caramAvartI : jene phakta eka pudgala parAvarta ja saMsAra bAkI che tevA jIvo. carmaratna H cakravartInuM eka ratna. carcA: pravRtti. koI pratijJA karavI. dinacaryAM. carcApariSaha : sAdhujano vihArAdimAM vAhana-yAnano upayoga na karatAM khullA page cAlI kAMTA kAMkarAnAM vighno sahana kare. pathakALe AvazyakAdinuM paripUrNa pAlana kare. te carcApariSahajya kahevAya che. cala samyaktvano eka doSa che. zraddhAmAM bhrama. upakaraNAdimAM mohabhAva. pote sthApita karelA jinabiMbamAM ahaMbhAva karavo. calanazIla : garvathI ke asabhyatApUrvaka vacanono punaH punaH prayoga karavo. calitarasa : AhAramAM vikriyA thaI amuka svAda pedA thavo te abhakSya che. caMcalacitta : bhaTakatuM mana, asthira Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citta zabdaparicaya citta. vyavahAra cAritra che. te caMcapravezaH koI viSayamAM uparathI ja ! sarAgacAritra che. mAtra praveza. cAritramohanIya: mohanIya karmano eka caMdraprabhu: bharatakSetranA vartamAna bheda, jenI 25 prakRtio che. covIsInA AThamA tIrthaMkara. mukhyatve kaSAya no-kaSAyanA caMdrAbhavatuM caMdrapara vAdaLanuM AvaraNa. prakAro che. temAM anaMtAnubaMdhI cAkSu skaMdhaH AMkhe dekhAya tevA moTA Adi cAra bheda che. padArtho - paramANuno jaththo. cAritramohanIya jIvanA vItarAga cAraNa RSi vidyAcAraNa, jaMghAcAraNa, guNano ghAta kare che. te ghAtakarmanI vidyAzaktithI AkAzamAM gamana prakRti che. cAritrazuddhiH aticArarahita cAritranuM cAritra: mokSamArganuM eka pradhAna aMga | pAlana. che. samyapha ke mithyAbhAvane kAraNe ! cAritrAcAraH pAMca AcArano eka cAritra samyaka - mithyA hoya che. bheda che. jemAM ahiMsAdi tenA nizcaya vyavahAra, sarAga, mahAvratanA AcAranI mukhyatA che. vItarAga Adi bheda che. te sarve pAMca samiti ane traNa guptiyukta eka vItarAgatA rUpa nizcaya cAritra hoya che. cAritramAM samAI jAya che. jJAtA- cArisaMjIvanI nyAya: ghAsa carAvatA draSTAbhAva, sAkSIbhAva, sAmyabhAva anAyAse vazIkaraNathI puruSa vItarAgatA vAcaka che. pratyeka baLada banyo hato te puna: mANasa cAritramAM vItarAgatAno aMza thayo. tema mAnava koI dharmane avazya hoya che. jo tema na hoya sevatA sAco dharma pAmI zake. to kevaLa bAhya tyAga e cAritra | cikitsAH nidAna - tapAsa. kahevAya nahi. yadyapi prathama citta: (mana) vikalpa, bodha, jJAna bhUmikAmAM bAhya tyAgAdi ekAI che. potAnA svarUpane Avazyaka che, je vItarAgatA pratye prakAzita karavAvALuM, je potAnA laI javAnuM kAraNa bane che. jIvanI rUpano sadA svayaM anubhava kare te aMtaraMga vItarAgatA samabhAva citta - cetana - citizakti, nizcayavItarAga cAritra che. temAM AtmAnA caitanya vizeSarUpa bAhya vrata, gupti, ItyAdi pariNAmane citta kahe che. tenuM Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citprakAza lakSaNa svasaMvedana che. hitAhitano vicAra karavAvALuM citta che. citprakAza : aMtaracitprakAza darzana che. bAhyacitprakAza jJAna che. citra : cittanuM rakSaNa kare te. citra aneka padArthonI AkRti. cinmaya cimaya AtmA, cetanamaya AtmA. ciMtA H cintana karavuM te. aMtaHkaraNanI vRttionuM padArthomAM pravRtta thavuM. matijJAnano eka bheda che. vyavahAramAM ciMtA e upAdhijanya che. ethI ciMtA ane ciMtanamAM (dhyAnamAM) aMtara che. ciMtA azubha pariNAma che. zuddhi viSayaka ciMtana zubha pariNAma che. cUlikA : sarva athavA amuka anuyoga dvArothI sUcita arthonI vizeSa prarUpaNA thAya te. AgaLanA pada ke zlokanI pUrti kare. jema ke paMcaparameSThI maMtranI pAchaLa cAra padathI je pUrti karI che. temAM maMtrano mahimA prasiddha karyo che te cUlikA che. cetanA : svasaMvedanarUpe aMtaraMga prakAzasvarUpa bhAvavizeSane cetanA kahe che. 1. zuddha cetanA, 2. azuddha cetanA, yadyapi cetanA mULa svarUpe eka prakAre zuddha che, paraMtu jIvanA zuddhAzuddha pariNAmane kAraNe be 92 jaina saiddhAMtika bheda che. zuddha cetanA : jJAnacetanA - jJAnI athavA vItarAgI jIvonA jJAtAdraSTArUpa bhAva padArthone jANe paNa iSTAniSTa bhAva na kare, karmabaMdha tathA karmaLane jANe. jJAnamAtrane jANe che, tethI te jJAnacetanA che. azuddha cetanA be prakAre che. mithyAtvodaya rahita samyajJAna yukta cetanA jJAnacetanA che. 1. karmacetanA. 2. karmaphaLa cetanA. karmacetanA : iSTa-aniSTa buddhipUrvaka 525dArthomAM kartApaNe ahaMkArasahita jANavuM. te karmacetanA, 2. indriyajanya viSayomAM sukha duHkhanA bhAvathI tanmaya thavuM te karmaphaLa cetanA. mArI pAse amuka dhana che teno iSTa buddhithI ahaMkAra karavo te karmacetanA. te dhanaprApti vaDe huM sukhI chuM te karmaphaLacetanA. saMsArI jIvamAtramAM mukhyataH baMne cetanA hoya che. paraMtu asaMzI jIvone buddhino vikAsa na hovAthI kevaLa sukhadu:kha bhogave che tethI temane karmaphaLacetanA che. AtmA je zaktinA sAnnidhyathI jJAtA-draSTA ke kartA-bhoktA thAya che te cetanA che, je jIvano svabhAva che. jagatanA padArtho sAmAnya tathA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya cyavana vizeSAtmaka che tethI cetanA paNa uttama padArthonI hoya che. te sarve darzana-jJAna be upayogarUpa che. pratyeka tIrthaMkara paramAtmAnI hoya cetanA, anubhUti, upalabdhi, che. prasanna tathA vItarAgI vedanA e sarva ekArtha che. mudrAsahita suMdara aMgaracanAyukta AtmA dvArA je kriyA thAya te karma hoya che. vividha padArthothI pUjanIya che. te karmathI utpanna thatA sukha- hoya che. pratimA sarvAga akhaMDita duHkhano anubhava te karmaphaLa cetanA hovI joIe. che. rAgadveSAdi pariNAma karmacetanA yadyapi arihaMta, siddha, AcArya, che. mithyAdRSTine karmaphaLa ane uvajajhAya, sAdhu, zAstra vagerenA karmaphaLacetanA hoya che. ' pratibiMba hoya che. paraMtu te dareka samyagudRSTine jJAnacetanA hoya che. pada anusAra hoya che. karmone AdhIna kathaMcita karma kare che jinapratimA nirdoSa hovAthI rAga, paraMtu kartAbhAvano abhAva hoya dveSa arthAt strI, zastra jevAM sAdhanorahita hoya che. mokSamArga ce: hAtha-paganA halanacalanathI ke prarUpaka hoya che. AMkhanA izArAthI koI vigatane | caitya prAsAdabhUmiH samavasaraNanI samajAvavA prayatna karavo. athavA prathama bhUmi. koI vastu levA-mUkavA mATe je | caityavaMdana: maMdiramAM mUrtine bhAvathI kriyA thAya te. stuti karavAnI eka vidhi. sUtra caitya - caityAlayaH jinapratimA athavA | stavana vagere. (caityastava) temanA sthAna hoya te. 1. | comAsI caudazaH kArataka, phAgaNa, manuSyakRta caiyAlaya manuSyalokamAM aSADha suda 14, je divasathI cAra hoya che. je kRtrima kahevAya che. 2. mAsanI avadhi gaNAya. A cAra akRtrima caitsAlayo cAre mAsanI caudasa moTI tithi gaNAya, devalokamAM bhavana tathA vimAnomAM, te divase caumAsI pratikramaNamAM madhyalokamAM 13 dvIpomAM moTI vIsa logassano kAusagga Ave. saMkhyAmAM hoya che. lokamAM sthita | covihAra : sUrya AthamyA pachI cAre hovAthI te sthAvara jinapratimA AhArano tyAga. kahevAya che. pratimA, jinabiMba | avanaH deva nArakInuM maraNa tene avana sphaTika, pASANa, dhAtu, caMdana vagere kahevAya. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avanakalpa cyavanakalpa : darzana, jJAna, cAritronA aticArone dUra karavAno kalpa. zrutavana H giranAramAM AveluM sahasrAmavana. cyuti H patana, khAmI, bhUla. cauryAsIlAkha yoniH jIvone utpanna thavAnAM judAM judAM sthAno. D cha jIvanIkAya : pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati ane trasakAya ema jIvonA cha prakAra. chatraH cakravartInuM eka ratna. chatratraya tIrthaMkara bhagavAnanuM eka prAtihArya. (traNa chatra) sAMsArika rIte mAtApitAno AdhAra chatra gaNAya. mokSamArga javA paramAtmA chatrarUpa manAya. chadma : jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa chava kahevAya, (saMsA2nuM kAraNa) AvaraNa. chadmastha : jJAnAvaraNa-darzanAvaraNavALo. jIva chadmastha kahevAya. karmavaza saMsAramAM rahevAvALo jIta saMsArastha chadmastha kahevAya AvaraNasahita. - chadmasthanA be prakAra 1. samyagdaSTi, 2. mithyAdRSTi, 1. sarAga samyaSTi chadmastha 4thI. 10 guNasthAna sudhI. 94 jaina saiddhAMtika vItarAga chadmastha 11 ane 12 guNasthAna sudhI. (11 upazAMta kaSAya ane 12 kSINakaSAya) tyAra pachI karmonA abhAvano aMtarmuhUrta kAla kRtakRtya chadmastha kahevAya. chala : (kapaTa, mAyA, prapaMca) anyanA vacanamAM arthAta2 karI doSa devo, vacanachala. koI vastunI saMbhAvanA hoya tene sAmAnya niyama banAvI anyane halako pADavo sAmAnya chala. upacAra kathana para kaTAkSa karavo. jemake rAjAnA maraNathI naga2 2DI rahyuM che. teno niSedha ka2vo, hAsya karavuM. nagara kaMI raDe ? nagaranA loko raDI rahyA che. tema artha karavo joIe. chaviccheda : prANIonAM aMgo ke cAmaDI kApavI. khasI karavI. hiMsAyukta kArya che. dayAbhAvathI karavuM paDe te anukaMpA che. viccheda vidhi : koI vyAdhi ke vikAramAM aMgaccheka dayApUrvaka karavo paDe chavicchedavidhi. chahaDhAlA : di. A.no tAttvika graMtha. chaMda : kAvyaracanA, zloka, pada. chAyA : prakAzanA AvaraNathI zarIrAdinI chAyA hoya che. darpaNAdi svaccha dravyomAM mukhAdikanuM pratibiMba paDavuM. chUAchUtaH sUtakano eka niyama, Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya asparzano zUdrAdi sAtheno vyavahAra. chaMda : nAka-nAka jevA avayavono bheda (vIMdhavuM) karavo. azuddha upayoga bAhya cheda che. chedaprAyazcitta : eka divasathI mAMDIne varSa Adi sudhI dIkSAparyAyano cheda karI nIcenI icchita bhUmikAmAM sthApita karavA. cheda prAyazcitta che. chedopasthApaka : AcArya sivAyanA anya munijano. nirvikalpa tathA sAmyabhAvacAritra te nizcaya cAritra che te 7muM guNasthAna. vikalpAtmaka samitiguptiyukta vyavahAracAritra athavA chedopasthApanA che. hiMsAdino tyAga karIne AtmAmAM sthira rahevuM. athavA vikalpothI nivRtta thavuM te. prathama ane carama tIrthaMkaranA ziSyo saraLa svabhAvavALA hovAthI chedopasthApanA cAritrano upadeza che. bIjAthI trevIsamA tIrthaMkaranA kALano kevaLa sAmAyikano upadeza hato. chevaTuMsaMghayaNa : cha saMghayaNamAMnuM chelluM nabaLuM saMghayaNa. hADakAnA be cheDA sAmasAme aDIne rahelA hoya. dhakko lAgatAM tUTe ke judA paDe. 95 janma jagajIvana : tIrthaMkara paramAtmAno utkarSa mAnavAcaka bhAva. jagatane jJAnarUpI jIvana ApanArA. jagata : duniyA, loka, saMsAra, vizva. jagataghana, jagata pratara, jagata zreNi : rAju pramANa lokapaMkti. jaghanya : nAnAmAM nAnuM. jaTila : kaThina. jaya : acetana padArtho, bhautika sAmagrInAM sAdhano, zarIradi jaDa che. janmaH karmAdhIna saMsArI jIvane janma hoya mAtApitAnA saMyogathI thato janma, te garbhaja. garbhajanA traNa prakA2 H 1. garbhuja, jarAyujaH oLavALo. aMDajaH iMDAmAMthI utpanna thato. potajaH oLarahita. 2. upapAta H nArakI ane devono janma. 3. saMmUrcchana H pudgalanA mizraNathI svataH utpanna thAya. samyagdaSTi abadghAyuSa hoya to te avirata hoya to paNa uccakula ane gatimAM janma le. badghAyuSya : samyagdRSTi jIva cAre gatimAM janma le che. nigodamAMthI nIkaLelA jIvo Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jalpApuSpa jaina saiddhAMtika yogAnuyoga manuSyajanma pAmI gALIne vAparavAno dharma che. ratnatrayanI ArAdhanA karI mokSa gALIne tathA savizeSa ukALIne prApta kare. jaLazuddhi karavAmAM Ave che. temAM japApuSpajAInuM phUla. mukhyatve jaLakAya jIvonI zakya jambudvIpaH madhyalokanA madhya bhAgamAM teTalI rakSAno Azaya che. cokhA, Avelo eka lAkha yojana caNA jevA padArthonA dhovANanuM pahoLAI-laMbAIvALo dvIpa. pANI ke ukALeluM pANI je nirasa jayadhavalA: di. A. racita kaSAya ane acita bane che te vratadhArI pAhUDa graMthanI vistRta TIkA. grahaNa kare che. jayavilAsa : je. u. yazovijayajI jalacarajIvo : pANImAM rahenArA jIvo racita bhASApadasaMgraha. mAchalI, magara, deDakAM vagere. jarA : vRddhAvasthA, ghaDapaNa, tiryaMca tathA | jalapralaya: pANInuM vinAzaka pUra. manuSyonA AyukarmakRta dehano jaladhi: samudra, dariyo, bhavajaladhi vikAra (avasthA) saMsArarUpI dariyo. jarAjarjarita : ghaDapaNathI thayeluM | jalpaH anya darzananI sAdhanAno niSedha baLarahita zarIra. karIne nyAya prasiddha karavo te. jarAyujaH mAMsAdithI baneluM, jALa ! jaMga jItavo : yuddhamAM jItavuM, mahAna samAna vIMTaLAyelA prANIono | vijaya prApti. janma, te garbhaja manuSya, gAya, { jaMgamatIrthaH caturvidha zrIsaMgha rUpI bheMsa Adi tiryaMcone hoya. hAlatuM cAlatuM tIrtha. jala: (jaLa) jaina darzanakAroe jaMghAcAraNa muni: jaMghAmAM - pagamAM ekendriyamAM jaLane jIvakAya tarIke AkAzasaMbaMdhI vegavALI gatinuM svIkAryuM che. jhAkaLa, osa, barapha, baLa. varSA, pANI vagere prakAra che. te jaMghAbaLa: jAMghamAM prApta thayeluM jaLakAya - (apakAya.) - zArIrika baLa. jalakamalavatuH kamaLa kAdavamAM utpanna { jaMtu: caturvidha saMsAramAM aneka thavA chatAM nirlepa rahe che. tema yonimAM janma dhAraNa kare te mahAtmAo saMsAramAM rahevA chatAM saMsArI jIva jaMtu kahevAya che. nirlepa rahe che. jaMbAlaH kacaro, kAdava, tuccha padArtha, jalagAlanaH jaina darzanamAM pANIne | eThavADa. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 zabdaparicaya jinamudrA. jAtiH manuSya, tiryaMca, makAna AdinA | nizcayathI akaSAyarUpa AtmAmAM samUha jAti kahevAya. tenA aneka lIna rahevuM. kSamAsvarUpa hovuM. prakAra che. jAti nAmakarmanI | jitamoha: mohane jItIne muni prakRtithI ekendriyathI paMcendriya jJAnasvarUpa AtmA dvArA anya sudhI pAMca prakAre che. te pramANe padArthonuM jJAna dharAve che. bhautika padArthonI samAnatAthI jitendriyaH jeNe indriyonA viSayo para jAti-rUpa hoya che. jemake vastro, vijaya meLavavyo che te. muni pAtro. jJAnasvabhAva dvArA AtmAne jANe jAtibhavyaH je jIvomAM mokSe javAnI che. manane jItavAvALo jitendriya yogyatA che, paraMtu je jIvo che. indriyonI pravRtti ane nigodamAMthI na nIkaLavAne kAraNe nivRttimAM mana sarvoparI che. tethI kadI mokSe javAnA nathI te. mana jItyuM te jitendriya kahevAya. jAtimada: ATha madamAMthI eka; [ jina: aneka janmonuM paribhramaNa potAnI jAtino mada. abhimAna. karAvavAvALA mohAdi krodhAdi, jAtismaraNajJAna: gayA janmanuM jJAna ghAtI karmarUpI sarva aMtaraMga zatruone jIte te, jina - ahaMnta jAnahAni : ghaNA jIvono nAza thAya - arihaMta che. tevuM. ghAtI karmono kSaya karyo che te sakala jApa: koI maMtranuM raTaNa. bhASya jApa, jina che. te ahaMnta tathA siddha. upAsujApa, aMtarjalpa - jemaNe tIvra kaSAya, indriya viSayo mAnasajalpa. ane mohane jItyo che te dezadina jAvajIva: jiMdagI sudhInAM vratAdi che. AcArya, upAdhyAya, sAdhu. levAM te. avirati samyagudRSTi, sakala jigISabhAvaH jItavAnI IcchAno saMyata sAdhu eka dezajina che, pariNAma. arthAta jeno jeTalo vItarAgabhAva jijJAsA: tIvra vicAraNA. kutUhala, che teTalA aMze jina che. parIkSA vagere jJAta-ajJAta | jinacaitya: jinezvara paramAtmAnuM padArthone jANavAnI IcchA, daherAsara. jinAlaya). utkaMThA. jinamudrAH khaDagAsana, (UbhA jitakaSAyaH krodhAdi kaSAyo para jIta. | kAusagnayukta) padmAsanamudrA. thavuM. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavaravRSabha jinavaravRSabha : jinavaramAM paNa zreSTha. mukhya tIrthaMkara paramadeva. jinasahasranAma : bhagavAnanAM 1008 nAmavALuM stotra, stuti. jinastutizataka : A. sa. kRta saMskRta chaMdabaddha jinendra bhagavAnanI stuti. bIjI jinazataka, jivAnI : jaLane gALyA pachI tenuM zeSa pANI te ja jaLAzayamAM pahoMcADavuM. jihvA (2sanA) svAdendriya. bIjI narakanuM sAtamuM pratara. jIva : jIve che, jIvato che ane jIvaze te cetanAyukta jIva che. upayoga lakSaNayukta che. saMsAra ke mokSa baMne avasthAmAM jIvanI mukhyatA che. joke jJAnadarzanasvabhAvI hovAthI te AtmA che. chatAM paNa saMsArI dazAmAM dravya-bhAva prANane dhAraNa ka2vAthI jIva kahevAya che. zarIramAM rahevA chatAM jJAnasvarUpa che. kevaLa paMcamahAbhUtanuM pUtaLuM nathI. jaMtuthI mAMDIne sarva jIva svataMtra che. koI jIva vizvavyApaka nathI. saMsArI jIva ja zuddhAtmA tarIke paramAtmasvarUpe pragaTa thAya che. jIva : pudgalanI jema sparmAdi sahita nathI tethI indriya-agocara che. svabhAvathI darzana-jJAna bhAvane dhAraNa kare che. vyavahArathI pudgala 98 jaina saiddhAMtika saMyoge mana, indriyAdi prANone dhAraNa kare che. jIva, prANI, jaMtu, kSetrajJa, puruSa, pramAtA, AtmA jJAnI, ajJAnI, e sarva ekArtha che. temAM avasthAbheda che. jIvanA mukhya be bheda che. saMsArI ane mukta. saMsArI jIva anaMtAnaMta che. saMsArI jIvanA jAti, gati, yoniyukta aneka bheda che. mukta jIva kevaLa sidhdho che. pote anaMtA che. karma sahita saMsArI jIva sukhaduHkhano bhoktA che. mukta jIvo svarUpAnaMdanA bhoktA che. jIvanA anujIvI guNo : cetanA, zraddhA, cAritra, sukha, vIrya, bhavyatva, abhavyatva, jIvatva, vaibhAvika, kartRtva, bhoktava vagere anaMtaguNa che. jIvanA pratijIvI guNo : avyAbAdha, avyAgAha, agurulaghu, sUkSmatva, nAstitva vagere. jIvana : zarI25ryAyamAM dhAraNa karavAmAM kAraNabhUta AyukarmanA udayamAM bhavasthitine dhAraNa karavAvALA jIvane prANa tathA zvAsa vagerenI kriyA cAlu rahe te. jIvanmukta : pUrNa mokSa athavA dehadhArI chatAM dehAtIta dA. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 99 jyotiSudeva jIvabaMdhaH rAgAdibhAvarUpa baMdha. karmono kartA ane bhoktA che tema jIvavicAraH jIvonI cetanA ane te karmono nAza karI mokSa pAme che. indriyonI apekSAe karelA jinezvara prarUpita navatattvonI vicArono graMtha. je. A. yathArtha zuddha zraddhAnA tathA jJAna rUpa zAMticaMdrasUrijI racita. samyagdarzana tathA samyajJAna jIvavipAkIH jemAM jIvanA bhAvanI sahita zuddhacAritra ane tapa mukhyatA che tevI karmaprakRtio. mokSaprAptino upAya che. dareka jIvasamAsa : anaMtAanaMta jIva temanI darzana ekamatavAdI che. jAtio, aneka bhedaprabheda tenA jainadarzanamAM sarvadarzananA matano padArthono saMgraha karavAvALA samAveza thAya che. dharmavizeSane jIvasamAsa kahe che. jainadharma: vItarAga paramAtmAe jIvitAzaMsA: sukha Ave lAMbu batAvelo saMsArasAgara taravA jIvavAnI IcchA. mATeno mArga. rAgAdine juA: dhUta - jugAra. zrAvakane varSa haNavAvALo ratnatrayIno mArga. che. jyeSThaH moTuM moTAI) (moTA bhAI) jugupsAH jenA kAraNe potAnA doSa manuSyomAM paMcamahAvratadhArI jyeSTha DhAMkavA ane paradoSa pragaTa karavA che. puruSa parAkrama tathA rakSaNa tiraskAra ke dhRNA thavI. karato hovAthI strInI apekSAe jainaH jinezvaranA caraNakamaLanI sevA jyeSTha che. karavAvALo. rAgadveSane jIte te | jyoti : prakAza, jJAnanI upamA che. jina. jinAjJAmAM rahe te jaina. || paramajyoti te mokSa. jainatarka: zrI yazovijayajI racita | jyotiSavidyA: jyotiSa devonI saMskRta nyAyaviSayaka graMtha. gatividhi parathI bhUta-bhaviSyane jainadarzanaparicayaH rAgadveSavarjita jANavAvALuM eka mahAna nimitta anaMtajJAnadarzanarUpa paramArtho- jJAna. padezaka ahaMta jainadarzananA jyotiSkadevaH sUrya, caMdra, graha, nakSatra, paramAtmA che. sarvathA karmono nAza tArA pAMca prakAranA jyotiSka karavAvALo koI paNa jIva devo. A devonA vimAna paramAtmA bane che. koI eka ja madhyalokamAM che, te pharatA ane Izvara nathI. jIva zubhAzubha sthira, (cara-acara) be prakAre che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A: jIvane 'za' saMjJAthI, kahevAya che. jJapti : jJAnakriyA, jANavAnI kriyA. jJAta jANIne paNa hiMsAdi pravRtti karavI. arthAt jANIne aMhita kArI pravRtti karavI. jANeluM. : dvAdazAMga zrutajJAnanuM zAtRkAMga H AThamuM aMga. jJAna : sva-52 baMnene jANavA samartha evo AtmAno vizeSa guNa. AtmA svayaM jJAnasvarUpa che. tenA pAMca prakAra che. 1. mati, 2. zruta, 3. avadhijJAna, 4. mana:paryava, 5. kevaLajJAna. prathamanA baMne jJAna indriyanita hovAthI parokSa che. pachInAM traNa jJAna atIndriya hovAthI pratyakSa che. jIva anAdikALathI mohamizrita hovAnA kAraNe tenA jJAnane mithyAjJAna ke ajJAna kahevAya che. jyAre samyaktvanA prabhAvathI parapadArthothI bhinna nijasvarUpane jANe che tyAre te jJAna bhedajJAna kahevAya che. jJAna to jJAna ja che paraMtu mithyA ke samyanA saMyogathI mithyA ke samyak kahevAya che. samyAna mokSakAraNIbhUta hovAthI hitAvaha che. jJAnanA be bheda che. 1. darzana 100 jaina saiddhAMtika upayoga nirAkAra, sAmAnya upayoga), 2. jJAna upayoga (sAkAra upayoga, vizeSajJAna che.) je vastune spaSTapaNe jANe. jJAnapipAsA : jJAna bhaNavAnI tIvra jijJAsA. jJAtaputraH mahAvIra bhagavAnanuM nAma. jJAtA : jANanAra AtmA. - jJAnavAna : jJAnI. jJAnacetanA karmanA udayamAM jJAtA draSTA bhAve upayoganuM rahevuM. jJAnadAna potAnAmAM pragaTa thayelA samyagnAna dvArA anyane jJAna ApavuM. jJAnadIpaka - jJAnadIpikA : AdhyAtmika graMtho che. jJAna dIpakanI jema prakAzita che. jJAnapaccIsIvrata : cauda pUrvanA nimitte 14 caturdazI, agiyAra aMgo nimitte 11 ekAdazI kula 25 divasa upavAsAdi tapa karavuM. hrI~ dvAdazAMga zrutajJAnAya namaH jApa karavA, anya vidhi yathAzakti karavI. jJAnapravAda : aMgadravyazrutajJAnanuM pAMcamuM pUrva. jJAnapaMcamI : jJAna ArAdhana mATe zrutajJAna paMcamIvrata. pAMca varSa, pAMca mAsa sudhI karavAnuM. kArataka suda pAMcamathI zarU thAya. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya jJAnasA2 : zvetAMbara, digaMbara baMne AcAryacita AmnAyanA AdhyAtmika graMtha. jJAnAcAra : munijano pAMca mahAvrata sAthe paMcAcAranuM pAlana kare che. 1. jJAnAcAra, 2. darzanAcAra, 3. cAritrAcAra, 4. tapAcAra, 5. vIryAcAra. AnAcAra : zAstrajJAnanuM yathArthapaNe vinayapUrvaka adhyayana karavuM. gurujanono vinaya rAkhavo. Atma jJAnasvarUpa che tenuM lakSya dRDha karavuM. kALAdikano svAdhyAyamAM viveka rAkhavo. zuddha uccAra vaDe abhyAsa karavo. jJAnAticAra : jJAna tathA jJAnInI, jJAnanA sAdhananA anAdarathI lAgato doSa. jJAnAtizaya : saMpUrNa trikALavartI apUrvajJAna. jJAnArNava : di. A. racita saMskRta AdhyAtmika graMtha. zAnAvaraNa : jIvanA jJAnAguNane Ava2Na kare te. jeTalA prakAranuM zAna che teTalA prakAranuM jJAnavaraNIya karma che. vyavahArathI bAhya padArthanA viSayano bodha na thAya tevuM AvaraNa, je samaye je viSayanA bodhane rokavAvALuM karma naSTa thAya te samaye te viSayanuM 101 TIkA jJAna prakAzita thAya che. jema ke matijJAnAvaraNa karmanA kSayopazamathI matijJAna prakAzita thAya che. tema dareka jJAna mATe samajavuM. Ayaka : jANanAra, AtmA svayaM jJAyaka che. zeya : jaNAvA yogya padArtha. zeya jJAnano viSaya bane che. padArthamAtramAM jaNAvA yogya lakSaNa che. jhaMkhanA : vAraMvAra smaraNa. jhaMjhAvAta : ativRSTi, varSAnI sAthe joradAra vAyu. jhAMjhavAM : mRgajaLa, dUrathI dekhAto pANI jevo AbhAsa. 2 TaMkotkIrNa : paththara 52 TAMkaNuM paDe ane tarata ja AkRti paDe. tema jIvane bodhanuM pariNamana. kevaLajJAna potAnAmAM samasta vastuone zeyAkAra TaMkotkIrNanyAyathI jANe che. TippaNa : samajUtI mATe lakhelI nAnI TIkA. TIkA saMsAramAM eka arthamAM niMdA. zAstronA vistRta varNanane TIkA kahe. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NamokAramaMtra BL NamokAramaMtra : namaskAra navakAramaMtra mAdhi - prAkRtamAM NamokAramaMtra bolAya che. tuM.. takSazilAnagarI : bAhubalijInuM jyAM rAjya hatuM te. taTastha : pakSapAtarahita. vAkyomAM tat : zabdano prakAra. tat sarvanAma pada che. pUrvaprakaraNamAM, AvelA arthane jaNAve. tattva H prayojanabhUta vastunA svabhAvane tattva padArtha-vastu kahe che. 5ramArthathI zuddhAtmA ja prayojanabhUta tattva che. jIvanI karmayukta judI judI avasthAone kAraNe tenA sAta bheda kahyA che. puNya-pApa baMne Azrava hovAne kAraNe AzravamAM gaNavAthI sAta tattva thAya che ane alaga gaNavAthI nava tattva thAya che. jIva, ajIva. puNya, pApa, Azrava, saMvara, nirjarA baMdha, mokSa, ema nava tattva che. tenA heya-upAdeyanuM jJAna-zraddhAna jarUrI che. tattva, 5ramArtha, dravya, svabhAva, dhyeya, parama e ekArthavAcI che. tattva svabhAvathI nijabhAvathI siddha 102 - jaina saiddhAMtika hovAne kA2Ne sat che. anAdianaMta che. svAdhIna ane nirvikalpa che. je padArtho je rUpamAM sthita hoya tene te pramANe grahaNa karavuM te tattvArtha che. jIva, ajIva, dharma, adharma. AkAza, kALa, tattvArtha kahevAya che. tattvonA upadezanuM prayojana zuddhAtmAnI upAdeyatA ane saMsArathI mukta thavAnuM che. tattvajJAnataraMginI : di.A. racita zuddhacaitanyapratipAdaka graMtha che. tattvadIpikA : di.A. racita AdhyAtmika graMtha che. tattvapratirUpakaH sAcI ke sArI vastu batAvI tenI sarakhI ke maLatI banAvaTI vastu ApavI. tattvapradIpikA : di.A. racita, tattvArtha sUtranI prAkRta TIkA che. tattva saMvedanazAna : jJAnAvaraNIya, darzanamohanIya ane cAritramohanIya A traNe karmonA kSayopazamavALuM AtmAnA anubhavavALuM sAcuM jJAna. tattvajJAna, navatattvo, dravya guNa, paryAyAdinuM pAramArthika jJAna. tattvAnuzAsana : di.A. cita AdhyAtmika graMtha che. tattvArtha rAjavArtika : di.A. racita tattvArthasUtranI TIkA che. tattvArtha zraddhAna: tattvabhUta padArthonI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya ruci thavI; zraddhA karavI. tattvArthasUtra : A. umAsvAti racita mokSamArga--tattvArthadarzana viSayaka graMtha che. di. zve. baMne AmnAyane mAnya che, sarvapradhAna siddhAMtagraMtha che. aneka zAstrakAroe A graMtha 52 TIkA - vivecana karyAM che. tattvArthAdhigama sUtraH je. A umAsvAtijI racita sUtrAtmaka mahAgraMtha je zvetAMbara, digaMbara banne AmnAyane mAnya che. tatpradoSa : tattvajJAnamAM hatotsAha, pramAda. eka doSa che. tathAgati pariNAma H pratibaMdha vinAnuM. ajIva nIce jAya che ane pratibaMdha vinAno jIva upara jAya che. jIvaajItanI evA prakAranI gatino svabhAva che. tadAhatAdAna potAne mATe ayogya : tathA cora dvArA lAvelI vastu grahaNa karavI. tadubhaya prAyazcitta : baMne prakAranuM prAyazcita. taddhipratyaya : zabdane je je pratyaya lAge te. jemake grAma 52thI grAmya. tadbhava mokSagAmI H aMtima bhavavALA. bhavAMtare janma na lenArA. tavacana sevanA upakArI parama gurujInAM vacanonI sevA karavAnI bhAvanA. tapa tanavAta : ati pAtaLo vAyu, dhanodadhi dhanavAtano je AdhAra. tanutama H atizaya pAtaLuM. tapa (tapazcaryA) saMsAranA duHkharUpI tApone zamAve te tapa. duHkhanuM mULa icchA che. icchAono nirodha e tapa che. e prathama to duHkhadAyaka lAge tevuM che. aMtaraMga zuddhi vItarAgatA, sAmyatAnI vRddhi mATe tapa mAna dharma che. tethI sukhapradAyaka che. tethI jJAnIjano sAdhako tapa karavAmAM pramAda sevatA nathI. tapa dvArA anAdinAM karmo naSTa thAya che. tethI samyak tapanuM mokSamArgamAM sarvotkRSTa sthAna che. munijano mATe pAMce indriyono saMyama karI tathA cAra kaSAyono parihAra karI zubhadhyAnanI prApti mATe AtmavicAra karavo te tapa che. mAtra kAyakleza saumyatArahita tapa mokSamArgane anurUpa nathI. zrAvake yathAzakti phlecchArahita tapa karavuM joIe. tapa manuSyagatimAM ja saMbhava che. 103 tapanA be bheda mukhya che. 1. bAhya tapa. puNyabaMdhanuM kAraNa che. 2. atyaMta2 tapa. nirjarAnuM kAraNa che. baMne tapano samanvaya jarUrI che. bAhya tapa H anazana, uNodarI Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapasvI 104 jaina saiddhAMtika vRttisaMkSepa, rasatyAga kAyakleza | tarkasiddha tarkathI puravAra thayeluM. saMlInatA. talavara: koTavAla. (daravAjAno rakSaka) atyaMtara tapa : prAyazcitta, vinaya, | tallInaH ekAkAra, lIna. vaiyAvacca, svAdhyAya, dhyAna, | tasallI: vizvAsa, nirAMta. kAyotsarga tahatti: tame jema kaho tema, te vastu tapasvI : viSayonI AzAthI, IcchA | te pramANe mAnya che. nirodha karavAvALo, vyavahArathI tADava: eka prakAranuM nRtya. tamAzo bAhya-atyaMtara tapanI ArAdhaka. bhajavavo. tapAcAra: pAMca AcAramAMthI cotho | tAdAmya saMbaMdha: agni ane uSNatA, AcAra. (tapa). jaLa ane zItaLatA. AtmA ane tapodhanaH tapa ja jenuM dhana che tevA | jJAna. AtmA ane zuddhasvabhAva. mahAtmAnuM tapodhana. | tApa: apavAda Adi nimittathI mananuM tapta: duHkhanI pIDAthI trAsa pAmelo. bhinna thavuM athavA manamAM koI tamaH dRSTino vikAra - aMdhakAra. pratikULa nimittathI saMtApa thavo. tamaH prabhA: chaThThI narakabhUmi. jyAM sAmAnyataH garamI. aMdhakAranI vizeSatA che. (maghavA) tApasaH jainamuni sivAya je saMnyAsa tamatamaprabhA : atyaMta aMdhakAramaya AdinI caryAvALA. sAtamI nArakI, bIjuM nAma tAmasadAna: dAna Ape paNa manamAM mAghavatI. udvega ke AvezathI Ape. tamasa: aMdhakAra. prakRti) tAmasI prakRtiH ugra svabhAva, taratamatA: hInAdhikatA, alpAdhika. | krodhAveza. tarkaH padArthonA saMdarbhamAM jijJAsA, | tArakaH paramAtmAnuM AlaMbana sAdhakane buddhipUrvakanI carcA, parIkSA- bhavajaLa taravAmAM sahAyaka vicAraNA ekArya che. sAdhya ane hovAthI paramAtmA tAraka kahevAya sAdhananA nizcita saMbaMdhamAM che. tAranAra. ajJAnanI nivRtti karavA, upakAraka tAlapralaMba vanaspationA aMkurAdi. te sutarka che. je padArthono anyonya kaMdamULa mULa pralaMba che. phaLa, phUla, saMbaMdha na hoya te tarvAbhAsa che. aMkura, kadora. agrapralaMba che. vyAptinA jJAnane tarka kahe che. | tiktarasa: tIkho athavA kaDavo. tarkavitarka : UhApoha. timiraharaH aMdhakArane dUra karanAra, Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 zabdaparicaya tIrthakara mukhyatve, paramAtmA. sUrya, caMdra. | pAmelI bhUmi. tiraskRtaH tiraskAra pAmeluM. tIrthasiddhaH arihaMta paramAtmAnuM tIrtha tirobhAvaH chupAI javuM. gupta thavuM. sthapAyA pachI je je jIvo mokSe tirobhUta: je je paryAyo thaI che, ane jAya te gaNadharAdi. thavAvALA che te sarve dravyomAM tIrthakaraH dharmatIrthanA sthApanAra. chupAyelA che te. saMsArasAgara je svapuruSArtha vaDe ticchaloka: madhyaloka, manuSyaloka, taryA che anyane tAre che te tIrthaMkara tiryaMgaH ADuM. pazu ADAM cAle che che. pratyeka kalpamAM 1. utsarpiNI tevuM) ke avasarpiNIkALamAM 24 tIrthakara tirthagujabhakadevoH yaMtara nikAyanA thAya che. jeno pAMca kalyANakano devo. jeo vaitADhya parvata para vase devo mahAna utsava manAve che. che. IndranI AjJAthI mAlika chellA bhavathI trIje bhave tIrthaMkara vinAnuM dhana prabhunA varasIdAnamAM padanI munipaNAmAM vizuddhabhAvanA lAve che. dvArA nikAcanA kare che. te jIva tirvagu sAmAnya bhinna bhinna dravyanA mukhyatve devagatimAMthI manuSya thaI ekasarakhA banelA paryAyonI tIrthakara thAya che. jeNe narakAyuno ekAkAratAnI buddhi. baMdha thayo che. te trIjI naraka sudhI tiryaMca : nigodathI mAMDIne paMcendriya utpanna thAya, te narakamAMthI svayana tiryaMca sudhInA saghaLA jIvo. pazu, karI manuSya thaI tIrthakara thAya che. pakSI, kITa, pataMgiyAM, vRkSa, phaLa, tIrthakara nAmakarmanI sarvotkRSTa jala, pRthvInA jIvo. deva, nAraka, prakRti che. traNe lokane pUjanIya che. manuSya sivAyanA saghaLA jIvo. te niyamathI mokSagAmI hoya che. tiryaMcAyuH tiryaMca gatinuM AyuSyakarma. janma pahelAM tIrthakaranI mAtAnI tiryaMcanI : tiryaMcamAM strIliMga. sevAmAM tathA janmatAMnI sAthe ja tilAMjaliH tyAga karavo. choDI devuM, aneka devIo temanI sevAmAM sarvathA saMparka na karavo. hAjara hoya che. avadhijJAna sahita tIrtha : jenAthI saMsAra karAya che. tIrthaMkara janma te tIrthakaranI viziSTatA che. gaNadhara Adi. zatruMjaya Adi dIkSA grahaNa kare te ja vakhate mana: tIrtho. paryavajJAna pragaTa thAya che. paDatA tIrthabhUmiH kSetra) tIrtha tarIke prasiddhi , kALamAM koI tIrthakarone upasarga Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 bhAva. tIlapIlakavatu jaina saiddhAMtika thAya che. tIrthaMkara gRhastha dazAmAM | tucchaphaLa: jemAM khAvAnuM thoDuM ane ATha varSe dezavirati thAya che. ! pheMkavAnuM ghaNuM tevAM sItAphaLa, ghAtakarmano nAza karI arihaMta zeraDI jevAM phaLa. kevaLI thaI tIrthanuM pravartana kare ane tuNDatANDava: vAcALapaNe vadhAre paDatuM dvAdazAMgInI racanA kare. caturvidha bolavuM, tevI mukhAkRti. saMghanI sthApanA thAya. tulya: anya padArthane maLatAM lakSaNa tIlapIlakavatu: ghANIno baLada ghaNuM hoya te. (sarakhApaNuM) - cAle topaNa tyAM ja hoya. tema tulyamanovRtti : upasarga karanAra ane jIvo dAnAdi dharma puruSArtha kare bhakti karanAra baMne para samAna paraMtu dRSTi mithyA hovAthI te ja guNasthAnakamAM hoya. tuSAravanA : himanA jevA varNavALI tIvrakAmAbhinivezaH kAmavAsanAnI sarasvatI devI. atizaya tIvra abhilASA. tUkyosAhiba : prasanna thayelA tIvratara karmabaMdha: atizaya cIkaNAM bhagavAna. karmono baMdha. tUrorasaH phikko ke kaDavA jevo. tIvrabhAvapApAkaraNaH koI saMjogomAM tRNavat : ghAsanI jevuM saMsAranuM tuccha pApa karavuM paDe topaNa atizaya sukha. tIvra bhAve na karavuM. tuNasparzapariSahaH caryA, zavyA, tIvramaMdatAH karmomAM bhAvanuM bhAre ke niSadhAmAM tRNanA sparzanI pIDAno haLavApaNuM. apramAdapaNe parivAra te pariSaha tIvamedhAvI jIvo H atizaya sUkSma jaya. buddhivALA jIvo. tRtIyapadaH paMca parameSTimAM trIjuM pada. tIvarasabaMdhaH ghaNA ugra ke cIkaNA tRSA pariSaha tarasa, pipAsA bhAvathI karma bAMdhavAM. apramAdapaNe ugarahita sahana tIsiya: trIsa kroDAkroDI sAgaranI karavI. utkRSTi sthitivALA jJAnAvaraNa, tRSNAH rAga, lobha tathA abhilASA. darzanAvaraNa ane aMtarAyane kahe - tRSNA anaMta manAya che. te indriyaH sparza, rasa, ghANa A traNa tuccha svabhAva halakI manovRttivALo. indriyovALA jIvo kIDI, makoDo, jhaghaDA kare tevo. macchara, mAMkaDa vagere. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya teukAya : agnikAyanA jIvo, jenuM zarIra Agamaya che. tejasa vargA : pAMca zarIramAM teja tathA prabhAyukta eka zarIra tejasa che. saMsA2I dareka jIvane hoya che, te sUkSma che. audArika Adi zarIramAM dIpti, garamI, pAcana karavAmAM sahAyaka che. kArpaNa ane tejasa zarI2nI jugalabaMdhI che. te baMne apratighAtI che. saMsAramAM bhavAMtare jIvanI sAthe jAya che. tejolabdhi vaDe jIva upakAraapakAra baMne kare che. tejasa zarIra, taijasa vargaNA. zIta-uSNa baMne prakAre hoya. tejaMturI e nAmanI auSadhi jenA sparzathI lokhaMDa sonuM thAya. tejolezyA : labdhivizeSa che jenA vaDe gusso karI Agamaya zarIra banAvI anyane bALe. halakI manovRtti. terApaMtha : jeo mUrti maMdirane svIkAratA nathI. te2 sAdhu vaDe A paMtha zarU thayo hato. prathama sAdhu bhikSukasvAmI hatA. taijasakAya : (zarIra) agnikAya. taijasa zarIra. taijasa samudrAtaH tejolezyA athavA zItalezyAnI vikurvaNA karatA pUrvabaddha taijasa nAmakarmanA aneka 107 trAyatriMza karmaparamANuone udayamAM lAvI baLAtkAre vinAza kare. tyAga : sAdhaka jIva 525dArthono moha choDI saMsAra, deha, bhoga Adi pratye udAsIna pariNAma rAkhe che te atyaMtara tyAga che, sacitaacita parigrahano tyAga karavo ke dAna karavuM te bAhya tyAga che. nizcayathI bAhya ane atyaMtara parigrahanI nivRtti te tyAga che. tyAjya : tajavAlAyaka. traNagaDha : bhagavAnanA samavasaraNamAM devo vaDe sonA rUpA ane ratnanA traNa goLAkAre gaDhanI racanA. traNachatra : bhagavAnanA mastaka upara traNa lokanuM svAmitva darzAvavA rakhAtAM uparAupa2 traNa chatro. trasaH potAnI rakSA tathA sukhaduHkhanA prayojanathI je harIpharI zake te trasa nAma-karmanI prakRti che. be indriyathI mAMDIne pAMce indriyanA jIvo tiryaMca, nAka, manuSya, deva Adi trasa jIva che, te bAdara che. te jIvonuM sthAna trasa nADI che. trasa nADI : cauda rAjalokamAM UbhI eka rAja pahoLI nADI jemAM savizeSa trasa jIvo vadhu che. trasta : trAselo. trAyazriMza : devalokano eka prakAra. (maMtrI jevA) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 trikaraNa jaina saiddhAMtika trikaraNa : tri - traNa, karaNa - A. racita loka prarUpaka prAkRta adhyavasAya. yathApravRttakaraNa, graMtha. apUrvakaraNa, anivRttikaraNa A trivarga : dharma, artha, kAma trivarga, temAM traNa karaNa AtmAnI uttarouttara mukhyatA dharmanI che. zuddha avasthAo sUcave che. trividha mana, vacana, kAyA traNa prakAre. mana, vacana, kAyA, trikaraNayoga | (trividha yoga) kahevAya. jenI sakriyatA AsavanuM ! trizaSTi zalAkA puruSa caritra: zve, A. kAraNa bane che. zrI hemacaMdrAcArya racita graMtha. trikALa : bhUtakALa, bhaviSyakALa, di.A. zrI cAmuMDarAya dvArA racita vartamAnakALa trikALa. saMskRta graMtha. jemAM 24 tIrthaMkara trikAladarzI: (vartI) traNa kALa joI 12 cakravartI, 9 vAsudeva, 9 zakanAra. sarvadarzI prativAsudeva, 9 baLadeva kula 63 trikatvA: savAra, bapora, sAMje thatI mahApuruSonAM caritra hoya che. pUjA trikALapUjA. traNe samaya trikriyaH traNa indriya jAtinuM nAmakarma guruvaMdanA. sarvajJa traNe kALanuM tvakaH tvacAne lagatuM, sparza, yugupadajJAna dharAve che. tvacA vRkSAdinI chAla, sUraNa vagerenuM trikhaMDa: bharatAdi cha khaMDa che, ardhacakI bAhya paDa. manuSyAdinI cAmaDI. - vAsudeva traNa khaMDanA adhipati hoya che. trijyAH dhanuSanI dorIno bhAga. bharata | thAnakaH raheThANa - sthAnaka. kSetrano uttara taraphano bhAga. thiNaddhinidrA: darzanAvargIya karmatripadI: udhdhaneivA, vigamedavA, prakRtino bheda che. divase ciMtaveluM dhuveivA AvAM traNa pada prabhu mukhe je kArya niMdrAmAM UThIne karI Ave, bolAyelAM che. pAcho sUI jAya. paNa tene tenI triparva: eka auSadhi vidyA - smRti paNa na hoya. A nidrA (tripAtinI vakhate prathama saMghayaNavALAne tripuTIH traNano samUha. ardhacakrIthI ardhabaLa prApta thAya. tripRSThaH bhagavAna mahAvIrano dasamo che. zeSa saMghayaNavALAne sAtaATha bhava vAsudeva hatA. gaNuM phaLa prApta thAya che. trilokasAra trilokAkAra racanAno, di. | thirIkaraNaH darzanAcAranA ATha Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya AcAra, AcAramAMno chaThTho samyaktvanA ATha guNamAMthI eka guNa. zraddhAnuM dRDhapaNuM. 109 dakSa H eka nAma che. teno artha kuzaLa catura, pravINa thAya. dagdha : baLeluM, dAjheluM. dattAdAna bIjAe harSathI ApelI vastu levA. : datti dAna, jarUriyAtavALA jIvone dayApUrvaka zuddha bhAvathI tenA bhayane dUra karavo. ityAdi. dadhi : dahIM, laghu vigaI. dadhimukha : naMdIzvara dvIpa upara soLa zveta parvata che. te dareka para eka eka jina-maMdira che. dantAlI : khetaramAM judA judA sthAne karelA anAjanA DhagalAne bheguM karavAmAM vaparAtuM sAdhana. daridra : garIba, dIna. darpa : ahaMkAra, kapaTa, garvasahita hAsyAdi ceSTA karavI. darzaka : jonA2. darzana : dhArmika saMpradAyonA matanI alaga alaga saiddhAMtika dRSTidarzana. darzananA mukhya cha prakAra bhAratamAM manAya che. mukhyatve darzanano hetu uttama jIvanavikAsanuM jJAna prApta karavAno che. darzananA darzana upayoga prarUpaka medhAvI - draSTA hoya che. cha darzana-bauddha, naiyAyika, sAMkhya, jaina, vaizeSika, jaiminIya. tenA bheda ghaNA che. dareka darzana koI eka naya garbhita hoya che. jainadarzana aneka nayAzrita che. mukhya sAta nayamAM dareka darzanano samanvaya thAya che. vaidika darzana cha darzananI sthApanA kare che. dareka eka eka nayane prasiddha kare che. mokSamArgane batAve te darzana dRSTi che. darzana upayoga : jIvanI caitanyazakti darpaNa jevI svaccha che. jIvanI caitanyazakti zeyAkAronA pratibiMbane grahaNa kare che. te cetanAnuM nijapratibhAsa darzana che. jema pratibiMbane viziSTa svacchatA grahaNa kare te paripUrNa darpaNa che. tema viziSTa jJAna darzana paripUrNa cetanA che. A darzanarUpa aMtaracaitanya prakAza sAmAnya nirvikalpa che. darzana upayoga eka zeyathI bIjA jJeya 52 jAya te baMnenI vacceno samaya nirvikalpa che. jJAnarUpa upayoga vizeSa hovAthI savikalpa che. jema darpaNa ane pratibiMba ekasAthe dekhAya che. tema mahAnayogIone darzana tathA jJAna upayoga yugapat pratibhAsita - Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzanakAra hoya che. saMsArI janono upayoga kramika hoya che. darzana upayoga atyaMta alpakAlIna ane sUkSma hovAthI saMsArI jIvane teno bodha thato nathI. nija svarUpano paricaya svasaMvedana darzana upayogathI thAya che. te zraddhAnA arthamAM paNa che. tethI samyagadarzanamAM darzana zabdano prayoga karyo che. jyAre koI padArthane jue tyAre koI vikalpa na UThe ane bIjA padArthane na jue tyAM sudhI je sattAmAtrane grahaNa kare te darzana upayoga che. te padArtha kALo che, dhoLo che evo vikalpa UThe te jJAna upayoga che. jJAnane mATe je AtmAno vyApAra te prakAza vRtti darzana che. jJAnane utpanna karavAvALA prayatnathI saMbaMdhita svasaMvedanane darzana upayoga kahe che. eno adhikArI AtmA che. darzanAvaraNanI prakRti svarUpa saMvedanano ghAta kare che. darzanAvaraNanA kSaya-kSayopazamathI thatuM avalokana (vedanarUpa vyApAra) te darzana che. darzana upayoga cAra prakAre che. 1. cakSudarzana 2. acakSudarzana 3. avadhidarzana 4. kevaLadarzana. kevaLI bhagavaMtane jJAna darzana upayoga sAthe hoya che. - 110 jaina saiddhAMtika darzanakAra : zAstro racanAra. bhinna bhinna mAnyatA dharAvanAra. darzanamoha : mohanIya karmanI prakRti che. samyaktvano ghAta karavAvALI ghAtI che. darzana vizuddhi tIrthaMka2 nAmakarmanI nikAcanAnI 16 bhAvanAmAM prathama ane sarva pradhAna bhAvanA darzana vizuddhi che. samyagdarzananI atyaMta nirmalatA ane daDhatA A bhAvanAthI thAya che. tattvArtha zraddhA dvArA zuddha samyagdarzana, ATha guNa aMgo sahitanuM hoya che. tathA bhakSyAbhakSya, peyApeya, hitAhita atyaMta vivekavALI darzanavizuddhi che. darzanazAstra H bhinna bhinna mAnyatAo batAvanArAM zAstro. darzanazuddhi : A caMdraprabhasUri racita samyaktva viSayaka nyAyapUrNa graMtha. darzanAcA2 : paMcAcArano bIjo bheda che, jemAM niHzaMkita Adi prakAro che. vItarAga praNI tattva uparanI rucine vadhAranAra evA AcAronA niHzaMkita Adi ATha bheda che. darzanAvaraNa (darzanAvaraNIya karma) padArthonuM sAmAnya avalokana thavuM ke bodha na thavo. AtmAnA darzanaguNane Ava2Na karanAruM darzanAvaraNIya karma, tenA nava bheda : Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 111 dAna che. cakSu darzanAvaraNa, acakSu- daMDI. koIne gunA mATe dhanathI sajA darzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, karavAmAM Ave. jenadarzanamAM mana, kevaLadarzanAvaraNa, nidrA, vacana, kAyA e traNa daMDa kahevAya nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA, che. traNe dvArA thatI azubha svAnagRddhi. rAjAnA darabAramAM pravRttio daMDa che. jenAthI AtmA jatAM jema dvArapAla roke tema A daMDAya. kevaLI samuddaghAtano eka karma Atmadarzanane pratibaMdha kare che. prakAra lAkaDI jevA AkAre che. nidrAdimAM AtmAno upayoga daMDakaH AtmA karmothI daMDAya, duHkhI AvaraNa pAme che tethI nidrA | thAya. zikSA pAme tevAM sukharUpa hovA chatAM te jIvasthAnako. nArakI Adi 24 darzanAvaraNano prakAra che. A diMDakasthAnako. ghAtakarmanI prakRti che. daMDaka prakaraNa : je. gajasAra muni racita dazadiziH pUrvAdi 4 dizA. vAyavya 24 daMDako upara 24 dvArA Adi 4 vidizA upara ane nIce samajAvato eka graMtha. kula dasa. diDakasUtroH zAstramAM kahela muddA vaDe dazapUrvI: dasapUrvanuM jJAna dharAvanAra akhalita rIte je bolavAmAM zrutakevaLI; kula pUrva cauda che. Ave te sUtro. dazalakSaNa: yatinAM dasa dharma, kSamA, | daMtakathA: mukhaparaMparAthI cAlI AvatI Arjava, mArdava, zauca, satya tapa, vAta. tyAga, saMyama, Arkicanya, | daMbha: mAyA, kapaTa. brahmacarya. dezamazanapariSahaH mAkhI ke macchara dazavaikAlikaH dvAdazAMga jJAnanA cauda jevA jaMtu dvArA pIDA thAya tyAre pUrvamAMthI sAtamuM aMgabAhya. sAdhujano mana, vacana, kAyAthI te AcArya svayaMprabhazrIe potAnA jIvane bAdhA na pahoMce tema sahI ziSya putranuM AyuSya cha mAsanuM le te dezamazakapariSaha jaya. jANIne tenI aMtima ArAdhanA dAtA: AhArAdi dAna devAvALA. mATe A graMthanI racanA karI hatI. dAnaH kevaLa zuddhopayogarUpa dharmano daMDa: zikSA, gunA pramANe zikSA karavI. avakAza na hovAne kAraNe prAyazcitta ApavuM. gRhastha dharmamAM dAnanI pradhAnatA che. daMDaH cakravartInuM eka ratna. lAkaDI, temAM supAtra, lokottara dAna Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnAMtarAyakarma sAdhujanone AhArAdi ApavA vaiyAvRtta karavI, upakaraNa ApavA uttama dAna che. laukika - sAmAnya dAna jemAM jarUriyAtavALA tamAma kSetromAM dAna ApavuM. yadyapi dAna samayanI bhAvanA pramANe phaLa nIpaje che. 112 anukaMpAdAna sva-52 hitane lakSyamAM rAkhI vastuo ApavI, (tyAga karavo) jemAM pazu-pakSI jevAM prANIono samAveza che. A uparAMta auSadhIdAna, abhayadAna, AhAradAna paNa che. savizeSa gRhasthe AhAradAnamAM atithi bhojana ApIne khAvuM yogya che. gRhasthane mATe dAna e jIvana ane dhananI saphLatA che, te sivAya jIvana vyartha che. dAna dvArA parigrahanA pApanI zuddhi thAya che. zuddhabhAvathI anyane ApeluM vRddhi thaIne pAchuM maLe che. jJAnadAtA savizeSa munijano che. abhayadAna uttama dAna che. jemAM jIvonI bhayathI rakSA thAya che. satpAtradAna phaLadrupa bhUmimAM vAveluM dhAna uttama prakAranuM ane ghaNI vRddhivALuM utpanna thAya che. tema satpAtradAnanuM phaLa che. apAtra sAmAnya = dAna. marubhUmimAM vAveluM te ja dhAna ghaNuM jaina saiddhAMtika alpapaNe utpanna thAya che tevuM apAtra dAnanuM che. yadyapi dAna karavAnA hetuthI anyAya ke hiMsAdi vaDe dhana meLavI dAna karavAnI icchA na karavI. dAnAMtarAyakarma : aMtarAyakarmanI prathama ghAtI prakRti che. jenA udayathI jIvane vastuno yoga hovA chatAM dAna karavAnI bhAvanA na thAya. bhAvibaMdha daridratAno thAya. dAyaka : dAna karavAvALo dAtA, tIrthaMkara mahAna dAtA-dAyaka che. dik : dizA. dikumArI : ATha devIo, bhagavAnanI mAtAnI garbha samaye sevA kare che. divrata : digvata : zrAvakanAM bAra vratamAM chaThThuM vrata dasa dizAnuM parimANa ka2vA mATe che. sUkSma pAponI nivRtti mATe nadI, parvata Adi pradezamAM keTalA kSetramAM keTalA samaya mATe javuM tenuM parimANa. pratijJA lIdhA pachI pramAdavaza ke jANeajANe kSetrAdinI vRddhi thAya to aticAra lAge. digaMbara : vastrarahita, sarva parigraharahita avasthA. digaMbara sAdhu saMgha te prathama hato. zve. saMgha navIna utpanna thayelo saMgha manAya che. anyonya evI mAnyatA che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya digpaTa caurAsI zrI yazovijayajI : racita chaMdomAM racelo graMtha jemAM digaMbara mata para corAsI AkSepa karyA che. divijya H cakravartI ke vAsudevAdi cha khaMDAdi 52 vijaya meLave te. divyadhvani : kevaLajJAnanI prApti pachI tIrthaMkara bhagavAnanI upadezarUpa divya vANI, sahajavANI, ATha prAtihAryano eka prakAra. gaNadhara bhagavAnanI upasthitimAM mAgadhI bhASAmAM divyavANI pariName che. yadyapi digaMbara AmnAyanI mAnyatA pramANe tIrthaMkaranI vANI bhASAtmaka nathI paraMtu kAra dhvani vIkhare che, te anya vANImAM pragaTe che. prabhunI divyavANInuM zrotAonI bhASArUpa pariNamana thAya che. tethI sarva zrotA potAnI bhASAmAM samaje che. bAra yojana pramANa saMbhaLAya che. dizAparimANavrata H traNa guNa vratomAMnuM paheluM, dizAnuM mApa dhAravuM, jIvana paryaMta sarvadizAmAM keTalA mAIla javuM tenI dhAraNA. dizAmanya, dizAmAdi,dizAmuttara H durgatiAtAra : sumeruparvatanAM anya nAma. durda ityAdi aneka prakAra che. pra-vraja dUra javuM.) saMsAravAsathI dUra thavuM ke tyAga karavo. dIkSA kalyANaka: tIrthaMka2 52mAtmAno dIkSA mahotsava. dInadaridra lAcAra, duHkhI, nirdhana vyakti. dIpakalikA: dIvAnI jyota ke prakAza. dIpAvalI : divAlI, dIvaDAonI hAramALA. dIpAMga : kalpavRkSano eka bheda. dIrghakAlikI saMjJA : lAMbA kALano vicAra karavAnI zakti, thayelA anubhava parathI kAma karavAnI buddhi. dIrghadRSTi : bhAvino vicA2 karIne kArya karavAnI dRSTi. dIrghasvara : zabdamAM lAgatAM dIrgha cihna. dIrghasthiti jJAnAvaraNIyAdi karmonI lAMbI bAMdhelI sthiti. dukkaDaM: mAruM pApa mithyA thAo. durgaMchA : jugupsA, tiraskAra, ghRNA, dveSa. durabhigaMdha H kharAba gaMdha. duritaH pApa, duSTAcaraNa. durgativratA nakAdi durgatimAM AtmAne laI janAra pApavRttio. durraya viSaya kaSAyo, je jItavA muzkela paDe. durdara : kAyotsargano eka aticAra. dIkSA : pravajyA, saMsAratyAga, sarvavirati uttama saMskArano Aropa karavo te. tenA maMtra vrata 113 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jaina saiddhAMtika durdharaH ghaNuM kaThina tapa Adi. vAstavamAM jaDa padArtho tathA durbhaga: durbhAgya. azubha nAma karmanI zarIramAM Atmabuddhi te duHkhanuM prakRti. kAraNa che, mULa kAraNa ajJAna, durbhavya : jene mokSe javAno ghaNo kALa krodhAdi kaSAya, ISTAnijha buddhi che. bAkI che te. jJAnamAtra duHkha muktino upAya che. dubhASAH kaThora vacana, apriya vacana. duHkhadAyIH duHkha ApanAra. duSamA: dareka kALamAM duSamA nAmano duHkhadaubhAMgya: pratikULatA, lokonI duHkhada Aro - samaya hoya che. aprIti. jemake A vartamAna paMcamakALa duHpakvaH AhAranA padArthone punaH duSamAM che. pakAvavA te doSita AhAra che. duSamA duSamA: avasarpiNIno chaThTho duHzrutiH mithyAzravaNa karavuM te Aro jemAM duHkha ja duHkha hoya te. anarthadaMDano eka bheda che. duSamA suSamA : avasarpiNIno cotho | duHsvara: kaMThamAMthI nIkaLato karkaza svara, Aro jemAM duHkha vadhAre ane sukha nAma karmanI azubha prakRti che. ochuM hoya te. dUrastha - dUrArtha: kSetrathI dUra hoya te. duSkatagaha: potAnAM karelAM pAponI dUrotsAritaH dUra dUra nakhAyelI cIja. niMdA, prAyazcitta karavuM. daDhIbhUtatA: atizaya sthiratA, duSTa ceSyaH kAyA vaDe pApabharyuM vartana acalitAvasthA. dazyamAna dravya : vartamAna samayamAM duSTabhASaNa: pApayukta vacana bolavAM. jeTalAM dravya dekhAya te. duSmaNidhAna : durgAna, azubha | dAMtaH sAdhanabhUta koI padArtha pariNAma. sAmAyika vratano eka batAvavA mATe thato vacanaprayoga. doSa. sAdhya sAdhana baMne dharmanA duHkha: mAnasika ke zArIrika zAtA- avinAbhAvI saMbaMdhanI rajUAta azAtA, vyathA, pIDA, trAsa, tenA te dRSTAMta. dacaMta rUpathI je aneka prakAra che. duHkha vyAkuLatA vacanaprayoga thAya te udAharaNa. UbhI kare che, tethI ArtadhyAna | dRSTi : jIvanI vicArazakti, mithyAthatAM jIva vaLI navAM karma bAMdhe che. | daSTi ke samyagRSTi. ane saMsAranuM paribhramaNa pAme che. | dRSTipravAdaH dRSTione je nirdeza kare te. cAre gatimAM duHkha pAme che. | dvAdazAMga vyutanuM 12muM aMga je karavuM. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 zabdaparicaya dezavirati hAla viccheda gayuM che. | devadravyaH prabhunI mUrti ke maMdiranI dRSTibhedaH AdhyAtmika kSetramAM | surakSA mATe rakhAtuM dravya. dRSTibhedanI saMbhAvanA nathI, paraMtu | devamUDhatA: sarvajJa vItarAga ke paMcaA kSayopazamajJAnanA kALamAM, parameSThI deva sivAya anya devane pratyakSa jJAnIonA abhAvamAM ArAdhya mAnavA. matabheda thatA hoya te. devaloka: vaimAnika devonAM sthAno je. dRSTirAga: eka ja vyakti para gADha saM. pramANe 12 ane di. saM. 16 rAga thavo, jenA kAraNe anya pratye devaloka. dveSa thAya. devAgama stotra: di. A. samaMtabhadra dRSTivAdaH dvAdazAMgInuM bAraNuM aMga. | racita jinastuti. cauda pUrvovALuM aMga. deza: alpa, aNuvratanI jema. dRSTivAdopadezikIsaMjJA : zAstromAM dezaghAtI prakRti: AtmaguNano kahyA pramANe AtmAnA pUrNapaNe AvaraNa na kare, hitAhitanI vicAravALI je saMjJA alpaghAta, ekadeza ghAta kare. buddhi) te. jJAnAvaraNanI 4, darzanAvaraNanI - deya : ApavAlAyaka padArthano 3, (kevaLajJAna ane kevaLadarzana paropakArArthe tyAga karavo. sivAyanI) anaMtAnubaMdhI Adi derAsaraH prabhunI mUrtinuM sthApana karI traNa sivAyanI mohanIyanI, pUjAdi karavAnuM sthAna. saMjvalana 4, nokaSAya 9, devaH deva zabda ane kAryavAcI che. samyakatva - 1. aMtarAyanI pa, kula svargalokanA deva vaikriyadeva che. 26. (devatA) sarvajJa deva vItarAga che. dezacAritra: zrAvakanAM vrato. arihaMta - siddha baMne deva che. vaLI dezanAlabdhiH sadgurunA upadeza dvArA AcAryAdi guru tattvane paNa deva thato bodha. manAya che. arthAt sarvajJa vItarAga dezapratyakSa: avadhijJAna - tathA pavitra yogInA devatvamAM bheda mana:paryavajJAna atIndriya jJAna nathI. AthI paMca parameSThImAM pAMce chatAM alpapratyakSa che, kevaLajJAna pada devasvarUpa che. sarvapratyakSa che. devakuru : videhakSetranI uttama bhogabhUmi | dezavirataH saMyamasaMyama - dezasaMyata. dezaviratiH apratyAkhyAnAvaraNa krodha, Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezonapUrvakoDavarSa 116 jaina saiddhAMtika mAna, mAyA, lobhanA upazamathI | doSitaH doSathI bhareluM. zrAvakatRtarUpa dezacAritra, | ghUtakrIDA? jugAra, zarata, tAsa, copATa dezavirati nAme pAMcamuM | zrAvakane mATe tyAjya che. guNasthAnaka che. te samyagadarzana | vUtiH zarIra, vastra, AbhUSaNa vagerenI ane samyagujJAnasahita hoya che. kAnti. dezonapUrvakroDavarSaH pUrva kroDa varSomAM dyotanaH udyotaH prakAza ghotita. kaMIka ochuM. coryAsI lAkhane dravyaH guNono samUha. dravyono samUha coryAsI lAkhe guNatAM je Ave te loka - vizva). mukhya dravya cha che, 1 pUrva, pAMcamA ane temAM tenA anya prakAro anaMta che. dravya guNaThANAno tathA 6 - 7no nityapariNAmI che. guNaparyAyavatuM saMyuktakALa ATalo thAya. dravya che. guNa dravyamAM sahabhAvI - deha: zarIra, kAyA. sarva pradeze vyApta che. paryAya dehatyAga : vartamAna zarIrano tyAga guNanI badalAtI - vyakta thatI thavo. avasthA che. guNanA be bheda che. 1. dehAtItaH dehamAM rahelo AtmA dehanI sAmAnyaguNa : sarva dravyomAM hoya bhinnatA anubhave che. jemake vastRtva Adi, vizeSaguNa - dehAdhyAsaH zarIra uparanI mamatA, asAdhAraNa jenA vaDe dravya atirAga. anyathI judo paDe, jemake AkAza daivaH niyati, prArabdha, bhAgya. ane AtmA arUpI che paNa daivasika pratikramaNaH savArathI sAMja AkAzano vizeSa guNa avagAhana sudhI lAgelAM pAponA prAyazcita che, AtmAno cetana che. mATe sAMje karAtuM pratikramaNa. cha dravyo che: jIva, dharma, adharma, daivAdhiSThitaH bhAgyane AdhIna, daiva AkAza, pudgala, kALa temAM saMbaMdhI svarUpa jemAM sthApita jJAnasvarUpa jIvanI ja pradhAnatA karAyuM che te. che, dareka dravya svabhAvamAM rahIne dolAcittaH kAyotsargano eka pariName che. svasvabhAvane choDe aticAra. nahi te dravyatva che. doSaH aparAdha, aDhAra pApasthAnaka jIva, dharma, adharma, AkAza doSa kahevAya. asaMkhyAta pradeza che. pudgala doSa nivAraka doSone aTakAvanAra: saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya pradezI che, kALa apradezI che. dravyakarma : kArmaNavargaNA karmatvarUpe pariName te jJAnAvaraNIya ityAdi karma. je dravyatva : dravyanuM pariNamana zaktinA kAraNathI dravyanI paryAyo (avasthA) svayaM badalAtI rahe. dareka dravyanuM sAdhAraNa lakSaNa. dravyanikSepa : koI paNa vastunA bhAvAtmaka svarUpanI AgaLapAchaLa baMne avasthA. dravyanirjarA : - Atmapradeza parathI kArmaNavargaNAnuM aMze aMze kharI javuM. dravyapUjAH caMdana, dhUpa, dIpa Adi dravyapUjA che. aSTa prakArathI mAMDIne aneka prakAra che. dravyaprANa H zarIrasaMbaMdhI bAhya prANo, pAMca indri. mana, vacana ane kAyA. zvAsocchvAsa, AyuSya, kula dasa prANa che. AtmAne zarIramAM rahevAnAM sAdhano che. dravyabaMdha : kArmaNavargaNArUpa pudgala dravyamAM AtmAnI sAthe saMbaMdha thavAnI zakti. AtmAnA yoga tathA kAyarUpa upayoganA nimittathI dravyabaMdha thAya. dravyamokSa H kevaLI avasthA. cAra ghAtIkarmano nAza. dravyazrutajJAna H AgamAdi zAstranuM 117 dvAtriMzatikA sAna. dravyasaMvara : samitigupti Adi AcAra vaDe dravyakarmanuM rokAvuM. dravyahiMsA : anya jIvone mArI nAMkhavA. prANarahita karavA. dravyArthikanaya : dravyanI mULa sattAne jaNAvato naya, vastunA mULa svarUpane pradhAnapaNe jANanArI je dRSTi. dravyAsava : dravyabaMdhanA upAdAna kAraNane tathA bhAvabaMdhanA nimittakA2Nane dravyAsava kahe che. tenA 42 prakAra che. dravyendriya : pAMca che, sparza, rasa, gaMdha, varNa, zrotendriya, bAhyaracanA te dravyendriya che. zarIramAM pudgalanI banelI je indriyo te, bAhya AkArarUpe je che te bAhya nivRtti. aMdara AkArarUpe che te atyaMtara nivRtti (racanA). aMdaranI pudgalanI banelI indriyamAM je viSaya jaNAvavAmAM sahAyaka thavAnI zakti che te upakaraNa dravyendriya. yAzrava mahAkAvya: che. A. hemacaMdrasUri racita graMtha. dvaMdva : benuM joDuM. kalaha, laDAI. dvAtriMzatikA : zve. A. siddhasena divAkara racita adhyAtmabhAvanApUrNa 32 zloka pramANa graMtha (2) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cirama 118 hemacaMdrAcArya racita nyAyaviSayaka 32 zloka pramANa graMtha. (3) di.A. amitagati racita 32 zloka pramANa sAmAyika pATha. dvicarama chellA be bhava thavAvALo jIva. dvija: brAhmaNa. dvitIyopazama : sAtamA guNasthAnamAM kSayopamika sabhyaSTi jIva, zreNi caDhavAnI sanmukha avasthAmAM anaMtAnubaMdhI krodhAdi catuSTayanuM visaMyojana, arthAt apratyAkhyAnAdirUpa karIne darzana mohanIyanI traNa prakRtino upazama karIne samyaktva prApta kare. dvirbandhaka H je AtmAonuM mithyAtva nabaLuM paDyuM che ke jeo mithyAtva mohanIyanI utkRSTa sthiti 70 koDAkroDInI phakta be ja vakhata bAMdhavAnA che tevA jIvo. hiMdriya jAtiH be indriya jAti nAma karma. kiMdriya jIva : be indriya jIva. sparza, rasavALA. dvIpa : samudrothI vIMTaLAyelI bhUmi tathA sAgaronI vacce vacce AvatAM aMtarkIpa (bhUmi) dveSa : aprIti, aniSTa ke asahya padArthomAM verabhAva rAkhavo. tenA krodha, mAna, arita, zoka, bhaya, jaina saiddhAMtika jugupsA vigere bheda che. dvaita : baMdha ane mokSa, rAga ane dveSa evA bhedavALI buddhi. dha dhana : sAMsArika vyavasthAnuM sAdhana, dhanada : kubera : eka deva che. dhanapatiH dhanavAna, saMpattivAna. dhanarAzi : ghaNuM dhana (rAzi-Dhagalo) dhanuSa : kAyAnuM pramANa, kSetranuM pramANa. daMDa, yuga, musala, nAlI, ekArtha. dhamma rasAyaNa H di. mu. padmanaMdi racita vairAgya viSayaka graMtha. dharaNaH mApa-tolanuM eka pramANa, dharaNIdhara H bhagavAna RSabhadevanA vaMzanA eka rAjA hatA. dharaNIdhara devaH pArzvanAthanA adhiSThAyaka deva. dharma: durgatithI paDatA AtmAne je dhArI rAkhe. dareka padArthanA svabhAvane dharma kahe che. jemake jIvano svabhAva sukha, atindriya AnaMda, te aMtaraMga che, khAsa anuSThAna dvArA AnaMdanI prApti thAya te bAhya AnaMda che. aMtara AnaMda nizcaya dharma che, bAhya AnaMda vyavahAra dharma che. nizcaya dharma sAkSAt samatA svarUpa, tathA samyaktva sahita svabhAvika che. vyavahAra dharma tenuM kAraNa hovAthI Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya aupacArika che. nizcaya dharma ane nizcaya sApekSa vyavahAra dharma baMnemAM yathArtha kSamAdi dharmo pragaTa thAya che. sAthe sAthe ahiMsAdi dharma paNa hoya che. jJAnIjano samyagdarzana, samyajJAna, samyag cAritrane dharma kahe che. te mokSakAraNIbhUta che. zrAvakanAM dAnAdi anuSThAna samyaktva sahita hoya to te paraMparAe muktinuM kAraNa bane che. samyagdaSTinuM puNya mokSanuM kAraNa che. temanI SaDAvazyaka kriyAdi nirjarAnuM kAraNa che. samyaktva rahita vrata tapa nirjAnuM kAraNa banatAM nathI paNa saMsAranuM kAraNa bane che. nizcaya dharmarahita kevaLa vyavahAra dharmathI zuddhAtmAnI prApti thatI nathI. rAga-dveSa, moha, ajJAna-rahita AtmAnA sAmya pariNAma janita zuddhAtmAnI anubhUti nizcaya dharma che. vyavahAradharma sAdhune mATe gauNa che. dhyAnAdi mukhya che. gRhastho mATe vyavahAradharma dAna-pUjAdi mukhya che. kAraNa ke rAganI prakarSatAne lIdhe nizcayadharmanI bhUmikA thatI nathI. te cAritranI apekSAe samajavuM; zraddhA apekSAe nahi. dharmakathA : jemAM kSamAdi dharmo, 119 dharmadhyAna samyaktvanI prAptinuM kathana, AdhyAtmika bhAvanA hoya savizeSa dhArmika jJAnIjanonAM jIvanacaritranAM dRSTAMto. dharmakSamA : kSamA rAkhavI te AtmAno dharma che ema samajI krodhane zamAvavo te. dharmacakra : samavasaraNanI pIThikA, aSTamaMgalarUpI saMpadAo tathA yakSo mastaka para atyaMta zobhAyamAna dharmacakra rAkhIne tIrthaMkaranI sAthe rahe. dharmacakravartI : jema cakravartI cakraratna vaDe bharatAdikSetranA cha khaMDane jIte che, tema tIrthaMkara bhagavaMto dharma vaDe cAre gatino aMta karI mokSa pAme che te. dharmadhyAna koI zuddha viSayamAM manane ekAgra karavuM te chadmasthanuM dhyAna che. sAmAnya rIte jIva mAtranuM mana : upayoga koI paNa viSayamAM rokAyeluM hoya te koI paNa prakAranuM dhyAna che. paraMtu rAgAdi-bhAvavALuM hovAthI te durbAna che. sAdhaka rAgAdi rahita sAmyabhAva. AtmabhAvanA abhyAsa mATe je dhyAna kare che te dharmadhyAna che, je zukladhyAnanuM kAraNa che. dharmadhyAnanA ghaNA bheda che. AjJAvicaya, apAyavicaya, Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaparAyaNa vipAkavicaya, saMsthAna vicaya, cAranI mukhyatA che, maitrI Adi cAra bhAvanA tathA bAra anuprekSA dharmadhyAnanuM pravezadvAra che, kSamAdi dasa dharma dharmadhyAnanAM lakSaNa che. puNyarUpa Azayane kAraNe tathA zuddha lezyAmAM avalaMbanathI vastunA yathArtha svarUpanuM ciMtana prazastadhyAna che. darzanAnAdi upayoga, kAryotsarga, zubhayoga, svAdhyAya, vrata tapa, zubha anuSThAna, bhakti, zraddhAna e sarvemAM mananA pariNAmano hetu karmakSayano hovAthI te sarva aMtaraMga zubhadhyAna sukRtyanI anumodanA, gurusevA, vinaya, dAna, bAhya zubha dhyAna che. dharmadhyAnI prasanna mudrAvALo, saumya tathA Asanone dhAraNa karavAvALo hoya che. dharmadhyAnIne prAraMbhamAM ja viSayakaSAyanI maMdatA thAya che. zarI2 nIrogI, zubha gaMdhavALuM, zaktihInatA na hoya, vacananI madhuratA, jevAM bAhya lakSaNo pragaTa thAya che. ciMtanamananathI AtmAmAM mohano vilaya ane dharmanI vRddhi thAya. vairAgya, tattvajJAna, parigrahanI amUrchA, saumyatA, pariSahajya jevAM aMtaraMga kAraNo dharmadhyAnamAM hoya, .6 H 120 jaina saiddhAMtika te zukladhyAnanuM bIja che. vAstavamAM dharmadhyAna cothA guNasthAnakathI dasamA sudhI hoya che. te pahelAMnI bhUmikAmAM zubhabhAvarUpa dhyAna hoya che. dharmadhyAnanuM phLa puNya ane mokSa che. karmano kSaya tathA cittazuddhi dhyAnanI zuddhatA vaDe thAya che, tethI dharmadhyAna mokSanuM kAraNa che. ekAgra ciMtana dharmadhyAna che, jenuM phaLa saMva-nirjarA che. pariNAme mukti che. A kALamAM dharmadhyAnanI avazya saMbhAvanA che, paraMtu zukladhyAna uttama saMhananavALAne hoya che tethI A kALamAM tenI saMbhAvanA nathI. zubhopayoga lakSaNa vyavahAradhyAna nizcayadhyAnanuM paraMparAthI kAraNa che. mATe A kALe dhyAnano niSedha karavo te ajJAna che. dharmaparAyaNa : dharmamAM otaprota thayelo. dharmabindu H zve. A. pU. haribhadrasUrijI racita eka mahAgraMtha. dharmabhraSTa : dharmathI patita thayelo. dharmaratnAkara : di.A. kRta dharmavilAsa, dharmazarmAbhyudaya, dharmasaMgraha dharmAmRta zrAvakAcAranuM AdhyAtmika graMtha che. dharmarAga : dharma parano ghaNo sneha. dharmasaMgrahaNI : zve. A. hirabhadrasUrijI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya racita mahAna nyAyagraMtha. dharmAnuSThAna H dharma saMbaMdhI kriyAvizeSa. sAmAki, dAnAdi, svAdhyAya, vinaya, vaiyAvacca Adi. dharmAbhimukhatA : AtmAnuM dharma sanmukha thavuM. joDAvuM. dharmAdharma dharmAstikAya = asaMkhyAta pradezI, lokavyApaka, jIva ane pudgalane gatisahAyaka eka akhaMDa ajIva mahA skaMdha. svataMtra dravya che. nitya pariNAmI, arUpI che. 121 asaMkhyAta adharmAstikAya : pradezI lokavyApaka sthiti sahAyaka eka akhaMDa ajIva mahAskaMdha. svataMtra dravya che. nitya pariNAmI arUpI che. dhavalA H di.A. bhUtabalI racita paTakhaMDAgama mahAna graMtha dhAtakIkhaMDa : madhyalokamAM sthita eka dvIpa. aDhI dvIpamAMno lavaNa samudra ane kAlodhi samudranI vacce Avelo cAra cAra lAkha yojananA vistAravALo ghaMTInA paDanA AkAravALo dvIpa. dhAraNA : matijJAnano eka bheda. jANelI vastunA saMskArathI kAlAMtare vismaraNa na thAya te. dhAraNAbhigraha : manamAM koI paNa jAtanA bhogano tyAga karI te mATe dhyAtA levAto niyama. dhArAvAhika jJAna : jemAM khaMDa na paDe, satata prati samaye pragaTa thatuM jJAna. dhikkAra : apamAna, tiraskAra. dhIdhanapuruSa : buddhirUpI dhanathI bharelo buddhizALI puruSa. dhIra : dhyeyo pratye jenI buddhi gamana kare, preraNA Ape te. ghora upasarga para vijya prApta kare tevA dhIra. sAdhujano, AcAryano e mahAna guNa che. dhumaprabhAnArakI H pAMcamI nArakI, riSTA nAmanI nArakInuM bIjuM nAma. dhUpaghaTA prabhujInI sAme thatI dhUpa pUjA. dhUlizAla H samavasaraNano prathama koTa. dhRti H kuzaLa buddhi, dhAraNA jevI dRDha saMjJA. dhairyaguNa : dhIraja nAmano guNavizeSa, atizaya dhIrajavALuM. dhyAtA : dharmadhyAna ka2nA2 dhyAtA. prazasta dhyAtA dasa ke cauda pUrvane dhAraNa karavAvALA hoya che, kAraNa ke evA jJAna vagara uttama dhyAna thatuM nathI. e dhyAtA uttama saMhananavALA hoya che. samyagdarzana tathA samyAna dhArI, vairAgya bhAvanA yukta dhyAtA prazasta che. dhyAna: koI eka viSayamAM ekAgratA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyeya e dhyAna che. tenA cAra prakAra che. 1. ArtadhyAna 2. raudradhyAna 3. dharmadhyAna 4. zukladhyAna. prathamanAM be azubha che. pachInAM be zubha (prazasta) che. jene moha, rAga, dveSa nathI tathA mana vacana kAyAnA yoga pratye upekSA che. tene zubhAzubha jANavAvALo dhyAnamaya agni pedA thAya che, je karmakSayanuM kAraNa che. eka vastumAM aMtarmuhUrtakALa sudhI ekAgra thatuM te chadmasthonuM dhyAna che. yoga nirodharUpa sarvajJanuM dhyAna che. dhyeyane viSaya karavAvALuM dhyAna jJAnanI paryAya che. maMtranA dhyAna dvArA deva, asurone vaza karI zakAya che. zArIrika pIDA zame che, icchitaphaLanI prApti thAya che, AvA prakAranAM dhyAna azubha che AtmAnuM ahita karanArAM che. pAramArthika dhyAnanuM phaLa jema kASThamAM agni pragaTa thAya che tema zuddha dhyAnamAM AtmA ja pragaTa thAya che. mATe dhyAna e muktinuM 52ma sAdhana che. dhyAnane mATe nizcita kALa ke sthAna nathI chatAM uttama dhyAna mATe aMta2-bAhya uttama sAmagrI hoya che. sthira Asana mudrA dvArA dhyAnI 122 jaina saiddhAMtika sAdhue nAbhithI upara hRdaya ke mastakamAM athavA abhyAsAnusAra anya sthAne cittavRttine sthira karavI. manane bAhya viSayo ke padArthamAMthI pAchuM kheMcI AtmAmAM joDavuM athavA koI eka zarIranA nAsAgra jevA sthAne samAdhipUrvaka joDavuM. athavA paramAtmAnA guNamAM joDavuM. e prakAre tAdAtmyapaNe sthira thavuM. AtmajJAnI AtmAne je bhAvathI je rUpe dhAre che temAM tanmaya thAya che. evuM ekIkaraNa te samAdhirUpa dhyAna che. paramAtmAnuM dhyAna karI jIva paramAtma svarUpa thAya che. dhyeya : zubhAzubha pariNAmonAM kAraNane dhyeya kahe che. jIvAdi tattvonuM yathArtha svarUpa buddhimAnone dharmadhyAnamAM dhyeya hoya che. dhyAna mATenAM sarva AlaMbano dhyeya che. sarvajJa vItarAga tathA aSTakarma rahita siddhonuM dhyAna dhyeya che. AcAryAdi gurutattvanuM dhyAna dhyeya che. zuddhAtmA dhyeya che. rAgAdirahita mokSane kAraNabhUta dhyAna dhyeya che. ratnatraya tathA vairAgya dhyeya che. dhruvaH acala, sthira. dhruvapada : sthi256, mokSapada. dhruvabaMdhI prakRtio : je karmaprakRtiono Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya baMdha je guNaThANA sudhI kahyo che te avazya baMdhAya. dhruvasattA je karmaprakRtionI sattA anAdi mithyAtva jIvane samyaktva pAmyA pahelAM sadAkALa hoya te. dhruvodayI: je karmaprakRtiono udaya bIjA karmagraMtha AdimAM je guNaThANA sudhI kahyo hoya tyAM sudhI avazya hoya. nagnatA : digaMbaratva dhAraNa karavuM. acelakatva, digaMbara munidazA. nakhakSata : nakho dvArA karAyelA zarIra uparanA ghA. napuMsaka H dravyathI puruSa ke strIliMga - (cilDrana) baMne zaktithI rahita. bhAvathI strIrUpa ke puruSarUpa na hoya. baMne veda-bhoga kAmanA atiprabaLa hoya. tethI temanuM citta paNa kaluSita hoya. napuMsakavedanA udayathI strI-puruSa baMne liMga, mUcha-dADhI, stanAdirahita janmathI maraNa sudhI dravya napuMsaka hoya. nabhasthaLa : AkAzamaMDaLa. nabhomaNi sUrya; AkAzamAM raheluM : jAjvalyamAna ratna. namaskAra : namavuM. praNAma karavA. paMcaparameSThInA guNonuM mana dvArA smaraNa karavuM. vacana dvArA guNonuM 123 naya varNana ka2vuM. zarI2 dvArA caraNomAM namavuM. be hAtha, be ghUMTaNa ane mastaka pAMca aMgo vaDe paMcAMga namaskAra. athavA mastaka namAvI praNAma karavA. temAM vidhi mATe kaMIka gaNatarI che, anyathA punaH punaH namaskA2 thaI zake. dravyathI paMcAMga vage2e namaskAra che. bhAvanA vaDe namavuM te bhAvanamaskAra che. namaskAramaMtra : NamokAramaMtra, navakA2maMtra, jemAM paMca parameSThInAM pAMca pada ane tenA mahimAno bodha thavA cAra paMkti cUlikArUpa che. ema navakAramaMtra che. naminAtha bhagavAna : bharatakSetranI covIsInA 21mA vartamAna tIrthaMkara. naya H jJAnano prakAra che, dRSTi. A viSaya ghaNo vizALa, jaTila, aneka, anaMta bhedovALo che. joke vastunA dharmane nirNaya sudhI laI jAya che. aneka dharmAtmaka, guNo ane paryAyosahita, eka pariNAmathI bIjA pariNAmamAM, kSetrathI bIjA kSetramAM, kALathI bIjA kALamAM avinAzI svabhAvarUpamAM rahevAvALA dravyanuM eka deza jJAna karAve te naya che. arthAt jIvAdi padArthone eka deza lAve, prApta karAve, AbhAsa Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayA 1 24 praba che. karAve, upalabdha karAve, pragaTa karAve te naya che. darekanI praNAlI svataMtra che. ethI virodhI dharmonuM nirAkaraNa na kare paNa vastunA eka aMzane grahaNa karavAvALA jJAnano abhiprAya te naya che. anaMta paryAyAtmaka vastune koI eka paryAyanuM jJAna karavAmAM nirdoSa yuktithI prayoga kare, syAdvAda zailIthI pragaTa kare te naya che. te samaye zeSa paryAya ke dharmanI apekSA nathI. be virodhAtmaka dharmayukta tattvamAM koI eka dharmane jaNAvavuM te naya che. yadyapi vastune pramANathI jANIne nizcita karIne anaMtara koI eka avasthA dvArA eka aMzathI padArthano nirNaya kare te naya che. zrutajJAnanA vikalpane naya kahe che. anokhya sApekSanaya samyagu che, anyonya nirapekSanaya mithyA che. mukhya be bheda che. 1. dravyathika naya 2. paryAyArthika naya. (nizcaya tathA vyavahAra naya. dravyanaya, bhAvanaya.) pramANa vastunA pUrNa svarUpane jaNAve nava vastunA aMzane. pramANa anekAMtagrAhI sakaladezI che. naya apekSAe ekAMtagrAhI vikalAdeza che. pramANa vastunA sarvadharmone yugapatuM grahaNa kare. naya jaina saiddhAMtika kramathI grahaNa kare. anaMtAtmaka nayanI vivakSA mukhya sAta nayamAM karI che. naigamanaH bhUtakALa, bhaviSyakALa ane vartamAnakALa traNenA vikalpane gauNa - mukhyapaNe svIkAre che. jemake bhAta rAMdhavAnI taiyArI thAya tyAre kahevAya ke bhAta banAvI rahyA che. je vastu bhaviSyamAM banavA mATe che tene banI rahI che tema kahevuM. zuddha ke azuddha naya naigamanI praNAlImAM samAya che. saMgrahanaya: sarva vasthAone tathA vizeSa viSayane bheda sahita potAnA navamAM avirodhapaNe eka mAnIne sAmAnyathI sarvane grahaNa kare te saMgrahAya. jemake jIvasamUha, ajIvasamUha, padArthanA saMgrahane svIkAre che. vyavahAranaya : saMgrahanaya dvArA gRhita padArthone bheda sahita te vastumAM bheda karavo. jema dravya abheda che temAM gaNaparyAya vaDe bheda karavo. jemake cAra dravyo arUpI che. paraMtu AtmA cetanA lakSaNavALo che Avo bheda batAvavo te vyavahAra naya. RjusUtranaya bhUtakALa vinaSTa che, bhaviSya anutpanna che tethI tenI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 zabdaparicaya navakalpita vihAra sAthe koI vyavahAra saMbhava nathI, | janmamaraNa thAya che. AthI A naya vartamAna kALanA naraka: bhayaMkara pApakarmonA phaLasvarUpe viSayabhUta padArthane grahaNa kare che. aneka prakAranAM asahya duHkhone zabdanayarUDhigata sarva zabdone | bhogavavALA jIva nArakI kahevAya. eka arthamAM prayukta karavA te tenI gati narakagati, temane zabdanaya. jemake indra, zakra, puraMdara rahevAnuM sthAna te naraka, sAMkaDA traNe ekArya che. zabdanaya zabda mukhavALAM bIla ke suraMga jevAM pradhAna che. sthAnomAM mahA duHkhadAyaka upapAta samabhirUDhanayaH je zabda je janma hoya che. padArthane mATe rUDha thayo hoya, narakagatikarma saMpUrNa pracalita) te zabda hareka azubhakarmonA udayanuM sahakArI avasthAmAM vAcaka rahe. jema ke kAraNa che. dravya, kSetra, kALa ke koIke amuka divasanuM tapa karyuM bhAvathI A gativALo jIva kyAre hoya, tenAthI mukta thAya topaNa paNa paraspara prIti rAkhato nathI. tene tapasvI kahevAya. jemake pUrvajanmanA vairane kAraNe jIva A gonA bIjA artha thAya topaNa gatimAM ativairayukta hoya che. rUDha artha gAya - pazu ja karavAmAM nArakInI sAta bhUmi che. chatrAkAre Ave. rahelI che. kSetrakRta, evaMbhUtanayaH je zabdanI te parasparodarita, zArIrika, arthamAM pariNamanarUpa kriyA thatI mAnasika ane asarakRta sudhA, hoya tyAre te zabdano prayoga tRSArUpa aneka prakAranI yAtanA - karavo yukta gaNAya. rAgathI asAtA janmathI maraNa paryata pariNata jIva rAgI, dveSathI bhogave che. AvuM karma pUruM thatAM pariNata jIva dveSI rAgadveSathI vAyuthI megha vIkharAI jAya tema mukta pariNata jIva vairAgI. zarIra vilIna thaI jAya che. nayacakra: nayanI vividhatA darzaka graMtho narakagati pAmanArane nArakI kahevAmAM Ave che. nayanikSepa: vastune samajavA mATe 7 | narakAyuH narakagatinA AyuSyano baMdha. nayo ane 4 vikSepA che. | navakalpita vihAra: caumAsI cAra narakSetraH karmabhUmimAM jyAM manuSyonuM | mAsano eka ane anya ATha Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navakArazI paccakkhANa mAsamAM dareka mAse sAdhujano sthAna badale ema navakalpa vihAra hoya. jethI eka sthAne lokasaMparkamAM rAgAdi na thAya. navakArazI paccakkhANa H sUryodaya pachI 48 miniTa pachI, traNa navakAra gaNIne pANI ke AhAravidhi thAya. mUThI vALavI te paccakkhANa pALavAno saMketa vizeSa che. navadhA H mana, vacana, kAyA vaDe karavuM karAvavuM. anumodavuM tevo anyonya nava prakArano bheda. 126 navanidhi : cakravartIne bhogayogya nava bhaMDAro. je vaitADhya pAse pAtALamAM che. puNyodayathI cakravartIne maLe che. jemAM ghaNI vidyAo ane aizvarya hoya che. navapada : arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu, darzana, jJAna, cAritra, tapa A navapada. navapadanI oLI : Aso ane caitra mAsanA zuklapakSamAM sAtamathI pUnama sudhInI nava divasonI AyaMbIla tapapUrvaka karAtI navapadanI ArAdhanA. naMdanavana : meruparvata upara samabhUtalAthI pAMcaso yojananI UMcAIe pAMcaso yojananA gherAvAvALuM suMdara vana. naMdAvarta : viziSTa prakArano sAthiyo, jaina saiddhAMtika jemAM AtmAnA saMsAramAM bhinnabhinna paribhramaNa sUcavatAM cihno che. naMdIzvaradvIpa : jaMbudrIpathI AgaLa ghaMTInA paDa jevo goLAkAre AThamo dvIpa jemAM bAvana parvato ane caityo che. nADI : audArika zarIramAM rahelI nADIo. caudarAjanI trasanADI paNa che. - nAma : arthanI sanmukha laI jAya te nAma. tenA cAra bheda. 1. jAtivAcaka gAya, manuSya; jAtine darzAve. 2. dravyavAcaka chatrI, lAkaDI; saMyogika dravyo vaDe kahevAya te jemake chatrIvALo. 3. guNavAcaka kALo, UMco vagere guNavAcaka nAma che. 4. kriyAvAcaka - gAyaka, nartaka vagere kriyAonA nimittathI oLakhAya, vyakti vizeSane oLakhAvato zabda. jemake bhagavAnanAM 1008 nAma che. nAmakarma : nAma saMjJAvALuM karma jIvanA zuddha svabhAvane AvaraNa karIne manuSya, deva, tiryaMca, nArakIpaNe oLakhAve. AtmAne namAve te nAmakarma. zarI2mAM aneka prakAranI racanA, jemake saMsthAna, saMhanana, varNa, gaMdhAdi. gati, jAti, ATheya, anAdeya, trasa, sthAvara, AnupUrvI, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya bAdara, sUkSma, zubha, azubha, yaza, kIrti, apakIrti, tIrthaMkara nAmakarma, vagere 103 prakRti che. te pramANenA kAryo jenA nimitte thAya che te puThUgala jIvanA saMyogamAM Ave che te nAmanI saMjJAvALo jIva kahevAya 29. nAmanikSepa : nAma-saMjJA anusAra jemAM guNa na hoya chatAM vyavahArane mATe icchAne anurUpa ApelI saMjJA. jemake ridvi hoya chatAM nAma dhanapALa hoya. nAmamAlA : zabdakoza. nAkanAkI : atizaya duHkha, bhogavavAnuM adholokamAM raheluM sthAna. temAM rahelA jIvo te nAraka-nArakI. nArAca saMghayaNa H zarIranI majabUtAI sUcavanAruM zarIra, saMhanana, cha prakAramAM trIjuM. nAstikya nAstikapaNuM jIvAjIvane mAnya na karavAvALA, baMdha mokSanI vyavasthAne asvIkAra karavAvALA. nikAcita H nidhatta H udayAvaline prApta thayeluM karma anya prakRtimAM saMkramaNa thatuM nathI, prAyazcitta vaDe dUra thAya che te nidhatta. ane je bhogavIne ja dUra thAya te nikAcita. AvAM karmo jinabhakti vaDe dUra thAya che. nikAya : svarganA devono prakAra, nigoda sattAmAM rahelAM karmonA bhedane prApta thavAvALA devagati nAmakarmanA udayanA sAmarthyane nikAya kahe che. nikRtiH mAyAno eka bheda. nikSipta : AhArano eka doSa. nikSepa : jenA dvArA vastunA jJAnamAM upacArathI vastune je prakArathI AkSepa samajAvavAmAM, karavAmAM Ave te nikSepa cAra prakAranA che. nAmanikSepa H koI vastunuM nAmathI jJAna karavAmAM Ave. sthApanAnikSepa : te vastunI pratimA ke AkA2thI jJAna karavAmAM Ave. dravyanikSepa te vastunI pUrvApara avasthAonuM jJAna karavAmAM Ave. bhAvanikSepa : vastunI vartamAna avasthAnuM jJAna karavAmAM Ave. nikSepa viSaya che, naya viSayI che. vastunuM saMpUrNa jJAna pramANa che. tenA aMzanuM jJAna naya che. te baMnethI thayelo nizcaya padArtha nikSepano viSaya che. nigamana : hetupUrvaka punaH pratijJAnuM : vacana kahevuM. sAdhanane doharAvIne sAdhyanA nizcayarUpa vacanane nigamana kahe che. 127 nigodaH samasta vizvamAM vyApakapaNe rahelI sUkSma jIvarAzi. soyanA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 nigraha jaina saiddhAMtika agrabhAga jevI jagAmAM anaMta ] rahyo. dUdha maTIne dahIM thAya. paNa jIvo rahI zake, eka | padArtha svasvarUpe Take. zvAsocchuvAsamAM sattarathI adhika | nitya nigodaH je kadI nigodamAMthI vAra eka sAthe janma, mare. eka bahAra nIkaLyA nathI ke jIva siddha thAya tyAre eka nIkaLavAnA nathI. tevuM sarvajJa nigodiyo jIva yogAnuyoga te bhagavAne joyuM che. itara nigoda : sUkSma kSetrathI bahAra nIkaLe, bAdara ekavAra bahAra nIkaLe paNa punaH nigodamAM Ave, tyAra pachI teno nigodamAM utpanna thAya. AgaLano indriyajanita vikAsa | nityapiMDa: sAdhujano roja eka ja ghare thAya. jIva anAdi che, janmato AhAra le te AhAradoSa. nathI paNa te AvI aMdhakAra- | nityamaraNa: bhAvamaraNa) samaye samaye avasthAmAM dIrdhakALa rahyo che. AyukarmanA dalikono kSaya thavo te nigraha : koI paNa doSajanaka pravRttino AvIcIna maraNa. te pachI chellA sarvathA tyAga karavo. AhArAdimAM daliyAno kSaya thavo te nityamaraNa. koI vastuno sarvathA tyAga karavo. | nityAnitya samAjAti: nityamAM jema ke samagra prakAranI mIThAIno paryAyapaNe anityapaNuM hovuM. tyAga. anitya padArtho sattA-dravyathI nitadabhAva: sAsarika pralobhana rahita nitya che tema jANavuM. padArtha TakIne AtmabhAva. parivartana pAme che te. nityAra pAragAho: tamAro saMsArathI | nidarzanaH vastune batAvavI, pradarzita uddhAra thAo. sAdhujano gRhasthane karavI. mastake vAsakSepa nAkhe tyAre kahe. nidAnaH bhogonI lAlasAne nidAna kahe nitya: dhruva. sat lakSaNathI ke che. dhamarAdhanA mATe uttama gati - svabhAvathI potAnI jAtithI Tyuta sAmagrInI lAlasA prazasta nidhana na thavuM. vizvanA padArtho mULa che, ahaMkAravaza amuka padavI svabhAve nitya che, paraMtu temAM thatuM vagerenI lAlasA karavI aprazasta pariNamana anityano Aropa pAme nidAna che. krodhAdivaza tapanA che. jema ke jIvanI manuSyanI badalAmAM anyano ghAta karavAnI avasthA pUrNa thAya, devalokamAM lAlasA bhogakata nidAna che. utpanna thAya. paNa AtmA nitya ratnatrayanI prApti thAo e Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 129 nidhi prazasta nidAna che. vyavahArapaNe | vAhanamAM ke sabhAmAM ardhA jAgato rogano prakAra jANavo tene nidAna UMghato vaLI kaMI sAMbhaLato jhokAM thayuM kahe che. khAdhA kare te. nidrAH UMgha. sAmAnya rIte jIvo pracalA-pracalAH A nidrAnA nidrAmAM zAtavedanIyano anubhava udayathI beThA ke UbhA paNa UMghI kare che, paraMtu nidrA darzanAvaraNano zake. zarIra vAraMvAra UMghathI hAlI prakAra che. je prakRti dezaghAtI che. jAya chatAM nirAMte UMghe. AthI sAdhujanone ardha rAtrino be jyAnagRddhiH svapnamAM A ghaDI pahelAMno ane pachIno samaya nidrAno udaya thAya che tyAre te svAdhyAya mATe ayogya che. tethI raudrakarma kare che. UMghamAM dAMtanI kevaLa zarIrazrama dUra karavAne mATe bhIMsa Ave. babaDyA kare. UMghamAM nidrA le te paNa halanacalanamAM cAle, koIne mAre, chatAM tene kaMI jAgRti-yatanA rAkhe te yoga nidrA bhAna na hoya. paramArthathI che. eka ja karavaTa para zayana kare. parapadArthane viSe UMghe che saMsAramAM sAmAnya jIvonI (Asakti nathI) te samyagunidrAnA pAMca prakAra che. kheda, dRSTivaMta che. ciMtA, parizramano thAka dUra karavA nidhata karmabaMdha thavAnA cAra tIvra-maMda mATe nidrA che. 1. nidrA - prakRtino rasa che. trIjA prakAranuM che. A udaya thatAM jIva thoDA samaya mATe rasathI bAMdheluM karma kaThina sUe paNa jaladIthI jAgI jAya. prAyazcittathI nAza thAya. mATe vaLI kaMIka jAgato hoya to kaMIka gurunizrAthI prAyazcitta grahaNa UMghato hoya. 2. nidrAnidrA-punaH karavuM. nidrAnI prakRtino udaya thayo. te nidhattikaraNaH jemAM karma evI sthitimAM samaye vRkSa para, kaThaNa bhUmi para mukAya ke tene udvartanA ke paNa nirAMte gADha nidrA laI zake. apavartanA vinA bIjAM koI ghaNA prayatna jAge. kAraNo lAge nahi, temAM vaparAtuM pracalAH zokagrasta jIva athavA vIryavizeSa. A nidrAnA udayathI beThA paNa | nidhi: cakravartInI nava nidhi hoya che. UMghe. jema vyAkhyAnAdimAM atyaMta puNyathI maLelI daivI zrotAjano UMghatA hoya che tema. saMpatti. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nibaMdhana nibaMdhanaH joDavuM, saMbaMdha thavo, karmonuM baMdhana thavuM. nimitta H kAryanI niSpatti samaye hetukAraNanI upasthiti-sahAya karavAvALA kAraNane nimittakAraNa kahe che. kAraNa, pratyaya, hetu, sAdhana, sahakArI, upakArI, upagraha, Azraya, AlaMbana, anugrAhaka, utpAdaka, preraka vagere ekArthavAcI zabdo che. kAraNa vagara kAryanI siddhi mAnavI, batAvavI, kahevI. te svamatikalpanA, unmAda che. bAhya kAraNanI apekSAo jIvanI bhUmikA pramANe hoya che. jema ke pahelA guNasthAnavartInI sAdhanA, samyagdRSTivaMtanI sAdhanA, sAdhujanonI sAdhanA darekanuM lakSya eka ja hoya ke ratnatraya ke muktinI prApti. paraMtu bhUmikA anusAra sAdhanA thatI hoya che tyAre bAhya nimittanI sahAya hoya che. nimittakA2Na : svayaM kAryarUpe na pariName, paraMtu kAryanI utpattimAM sahAyaka hovAno jenA 52 Aropa Ave te padArtha, jema ke ghaDAnI utpattimAM kuMbhAra, daMDa, cakra vagere nimittakAraNa manAya. nimittAna H sUrya, caMdra, graha AdinA 130 jaina saiddhAMtika : udaya tathA astanA AdhAre sukhaduHkha, janma-maraNa Adi jANe te nimittajJAna. (jyotiSajJAna) nimeSa : AMkhanuM palaka palaka thavA jevo samaya. kAlanuM eka pramANa. niyatakSetraH nakkI thayeluM kSetra, jemake yugalika manuSyo mATe akarmabhUmi, siddha paramAtmA mATe siddhazilA. niyatapradezatva : jIvadravyanI asaMkhyAta pradezatvazakti. niyatavRtti potAnA svabhAvamAM avasthita rahevuM. TakI rahevuM. niyati je kArya athavA paryAya (vastunI avasthA) je nimitta dvArA je dravya, kSetra ke kALa bhAvathI thAya che, te kArya te nimitta dvArA te dravya, kSetra, kALamAM ke bhAvathI te prakArathI thAya. A kAryavyavasthAne niyati kahe che. niyata karmodayanA nimittanI apekSAe tene daiva prArabdha' kahe che. niyata kALanI apekSA te kALabdhi kahevAya. niyata bhAvanI apekSAe tene bhavitavya kahevAya. potAnA samaya pramANe te te samaye kramavAra paryAyonuM thavuM te kramabaddha paryAya che. yadyapi kartAbhoktAbhAvavALA rAgInI buddhimAM sarvavastu aniyata lAge che. paraMtu nirvikalpa samAdhi avasthAmAM Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 131 sAkSIbhAvanI apekSAe vizvanI samasta vyavasthA uparokta dravyAdi pramANe niyatapratIta thAya che. vastuno svabhAva, nimitta - (daiva) puruSArtha, kALa, labdhi, bhavitavya pAMca samavAya vaDe anyonya apekSA mAnavI te samyag che, te sivAya nirapekSatA mithyA che. nirudhamI - ajJAnI puruSa mithyA niyatino AdhAra laI puruSArthano tiraskAra kare che. anekAMtadRSTivALo e siddhAMtone jANIne jJAtAdraSTAbhAve sthita thAya che. je jIvano je dezamAM je kALamAM je prakAre janma ke maraNa thavAnuM che te jinezvara sarvajJa devanA jJAnamAM jaNAyuM che te pramANe thavAnuM che. A prakAre nizcayathI sarva dravyone, sarva paryAyone zraddhe che, jANe che te samyagdaSTi che. temAM zaMkA thavI te mithyAdRSTi che. pAMca samavAya kAraNone gauNatA - mukhyatAthI na svIkAre ane koI kevaLa niyatine svIkAre to te ekAMta mithyAtva che. koI kALalabdhi 52 avalaMbI puruSArtha na kare to te paNa ekAMta mithyA che. vAstavamAM ajJAnI jIva niyati Adine jANavAne samartha nirarthaka nathI tethI teNe jinezvara deve prarUpelA dharmamAM satpuruSArtha karavo. vastunuM svarUpa jinezvare jevuM jANyuM che tevuM pariName che, mATe iSTAniSTa buddhi karIne sukhIdu:khI thavuM nirarthaka che. niyama : nija AtmArAdhanAmAM tatparatA e niyama che. pratikramaNa, pratyAkhyAna, svAdhyAya, AlocanA, tapa karavA, vyasanAdi doSono tyAga niyama che. nizcayathI samyajJAna, samyagdarzana sabhyazcAritra niyama che. niyamasAra : niyamathI je karavA yogya samyajJAnAdinI viruddha bhAvono tyAga ka2vA mATeno sAra, te niyamasAra, di.A. zrI kukunda kRta adhyAtma viSayaka prAkRta gAthAbada graMtha. je zuddhAtmasvarUpapradarzaka che. niyANazalya : dharmanA phaLarUpe saMsArasukhanI mAMgaNIno doSa. AkAMkSA-apekSArahita nikamAMMkSa H bhAva. niraticAra : aticAra doSarahita zIvrata zuddha cAritranuM pAlana. niranvaya H anvaya - anugamana athavA saMgatithI niddhAMta tattva ke svarUpa. niya : prathama narakanuM bIjuM pratara. nirarthaka hetu ke artha vagaranuM, je - Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niraticAra kAryathI kaMI lAbha na hoya tevuM. niraticAra : lIdhelAM vratomAM doSa na lAge lAgavA na de. nirasana karavuM H dUra karavuM, tyAga karavo. niraMjana nirAkAra je 5ramAtmA rAgAdirahita niraMjana che ane zarIrarahita nirAkAra, vItarAga paramAtmA che. niraMjana sAkAraH je paramAtmAne rAgAdi nathI paNa zarIra che te arihaMta sAkAra paramAtmA. nikAra: vikAra rahita jJAnIjanonI dazA. savizeSa paramAtmA sarvajJanI avasthA. rahelA nirAkAropayoga : vastumAM sAmAnya dharmane jANavAvALo je upayoga, darzanopayoga. nikulatA : 132 AkuLatA, caMcaLatA rahita, (zAMta dazA) abAdhita sukha. nirAlaMbana dhyAna : je dhyAnanI ekAgratAmAM bAhya avalaMbana nA hoya, kevaLa zuddhAtmAnuM ja avalaMbana hoya. ucca dhyAnadazA. nigralaMbana yoga : bAhya AlaMbanarahita ratnatrayanI sAthe AtmAno yoga, AtmAnA guNomAM ramaNatA. nigrazaMsa bhAvaH dharmakArya karatAM sAMsArika sukhonI vAMchA thatI nathI. kevaLa karmakSayanI bhAvanA che. jaina saiddhAMtika nirAhArI : AhArarahita aNAhArI avasthA. niruktArtha zabdanA arthane toDIne goThavAto artha. arihaMta - ari + haMta. nirupakramI : bAMdhelAM karmo upakramane (nimittane) yogya na hoya. nirupabhoga : je zarI2thI sAMsArika sukhadu:kho AhAranihArAdi bhogo bhogavI zakAtA nathI te kArmaNazarIra. nirupAdhika sthiti : jyAM pudgala karma ke zarIrAdinI upAdhi nathI te mokSAvasthA. nirUpaNA nAma jAtinI dRSTithI zabdayojanA karavI te. nirodha : aneka prakAranA parapadArthomAM bhaTakatI cittavRttione koI eka zuddha viSaya ke kriyAmAM rokavI te nirodha che. nizcayathI bAhyadharma anuSThAnomAMthI paNa cittavRttine sameTI laIne kevaLa zuddhopayogamAM sthita thavuM te nirodhazreNimAM citta nirodha che, caudamA guNasthAnamAM yoga nirodha thaI. jIva nirvANa pAme che. nirgamana : javuM, anyatra gamana karavuM. jema ke eka gatimAMthI anya gatimAM janma thavo. eka guNasthAnamAMthI anya Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 133 nirjarA guNasthAnamAM javuM. nigraMthaH rAgadveSanI graMthirahita sAdhujano. nizcayaSTithI bAhya tathA atyaMtara parigrahanA tyAgI nigraMtha che. samyagRjJAna samyagudarzana samyagucAritrarUpa ratnatrayanA pariNAma nigraMtha che. vyavahAradRSTithI saMsArano tyAga karIne je sAdhujano sarvaviratidhArI che te nigraMtha che. nirjarA: Atmapradezo parathI pUrve bAMdhelAM karma pradezonuM ISTaniSTa phaLa ApIne ekadeza jharavuM, nivRtta thavuM te nirjarA tapa vaDe nirasa thayelAM karmo saMsAracakra calAvavA samartha nathI thatAM. phaLanI zaktine naSTa kare, tenAthI nivRtti thAya te nirjarA. saMsArI sarva jIvane kramathI paripAkakAlane prApta thaI (udayagata) zubhAzubha karmanuM phaLa ApI nivRtta thAya te vipAka nirjarA che. jeno vipAkakALa na thayo hoya ane udayAvalInI bahAra hoya tevAM karmone tapa vaDe udayamAM lAvIne zubhAzubha anubhava thAya te avipAka nirjarA. samyagudRSTine vipAka-avipAka baMne karmonI nirjarA thAya. narakAdi gatimAM karmaphaLanA vipAkathI thatI abuddhipUrvakanI nirjarA | akuzalAnubaMdhI che. punaH pApane baMdhAvatI nirjarA che. karmonA udayamAM je sahana karavAmAM saMtApa pedA thAya tyAre karma jhare te akAmanirjarA che. parataMtratAne kAraNe bhoga-upabhogano nirodha karavo paDe te akAma nirA che. avipAka nirjarA nirAnubaMdha) mokSanuM kAraNa che. savipAka, akuzalAnubaMdha saMsAranuM kAraNa che. karmonI nirjarA carmacakSu gocara nathI. avadhijJAnI, mana:paryavajJAnI atindriya jJAna vaDe pratyakSa jANe che. karmazaktine nirmULa karavAne samartha jIvano zuddhopayoga te bhAvanirjarA che, ane te zuddhopayoganA sAmarthyathI pUrvopArjita karmapudgalono saMvarapUrvaka bhAvathI ekadeza kSaya thavo te dravyanirjarA che. je pariNAmathI saMvara thAya che, te pariNAmathI nirjarA thAya che. indriyAdinA saMyamathI mana, vacana, kAyAnI gupti vaDe, tapa vaDe saMvarasahita nirjarA thAya che. jaLapravAha Avato rahe to jema taLAva sukAtuM nathI tema saMvara thayA vagara kevaLa tapathI nirA thatI nathI. muni AtmasvarUpamAM lIna thAya che tyAre vikalparahita dazAmAM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjAnuprekSA nizcayathI saMva2sahita nirjarA thAya che. jIvamAtrane udayamAM AvelAM karmo jhare che. paraMtu ajJAnInI nirjarA gajasnAna jevI che. hAthI sarovaramAMthI nAhIne svaccha thaIne nIkaLe, bahAra AvIne sUMDhamAM dhULa laIne zarIra para pheMkIne pAcho malina thAya. ema ajJAnI thoDAM karmone bhogave ane punaH ghaNAM navAM karmo bAMdhe, jJAnI samyadRSTi azubha karmonI nirjarA kare. zubhakarmo bAMdhe chatAM te saMsAranI vRddhivALo nathI. paraMparAe mokSanuM kAraNa bane che. vItarAga samyagdaSTa puNyapApa baMnenI nirjarA karI mokSa pAme che. nirjarAnuprekSA : nirjarA e nava tattvamAM sAtamuM tattva che. tenuM vividha prakAre ciMtana karI jIva sakAma nirjarA karIne kema chUTe tevI bhAvanA. nirNaya : saMzayarahita nizcaya karavo. cokkasa vicAra karavo. nirdeDa mana-vacana-kAyAnA traNe daMDa yogya bhAvakarmo tathA dravyakarmono abhAva thavAthI AtmA nirdeDa thAya che. caudamuM guNasthAna. nirdeza: koI vastunA svarUpanuM kathana karavuM. izAro karavo. nirdeH klezarahita, bhogarahita, janma 134 jaina saiddhAMtika maraNa jevA yugalathI (joDuM) rahita. nirmama : mamatvarahita, 'mama'no jenAmAM abhAva che. nirmANa nAmakarma : je karmanA udayathI jAtine anurUpa zarIranAM AMgopAMganI racanA thAya. nirmANarajaH eka lokAMtika deva. nirmAlya : kSudra, kAryamAM anaupayogI. jema ke pUjA karyA pachI rahelAM avazeSa dravyo. nirmUDha: mUDhatArahita, paramavItarAga sukha Adi aneka dharmonA AdhArabhUta nija paramAtvatattvane jANavAmAM samartha AtmA nirmUDha che. nizcayathI samyajJAna, samyagdarzana tathA samyacAritra sahita AtmA nirmUDha che. samyadRSTi AtmanirmUDha che. (amUDhadRSTi) nirvyApaka : chatrIsa guNa yukta AcArya sAdhu saMghanA nirvyApaka che. je saMsArathI bhayamukta, pApakarma bhIru che. jinAgamamAM pAraMgata AcAryanA caraNamAM rahIne yatimuni samAdhimaraNanI sAdhanA karI zake che. yadyapi evA ja guNo sahita hoya te muni ja nirvyApaka hoya tema ekAMte grahaNa karavuM nahi. paraMtu bharata ane airAvata kSetramAM kALanuM Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya parivartana thayA kare che. tethI kALAnusAra jIvomAM jaghanya, madhyama, utkRSTa bhAva saMbhava che. tethI te pramANe guNone dhAraka muni nirvyApaka samajIne grahaNa karavA. nirNAMchana karma : sAvadha pravRtti che. pazuonA aMgopAMganuM chedana karavuM, nAka vIMdhavA. kAna kApavA vagere. nirlepana : AhAra, zarI2, indriya ane zvAsocchvAsanI aparyAptinI | nivRttine nirlepana kahe che. nirvadyakarma : je kAryomAM hiMsA, asatya Adi dravya pApo, sthUla pApo ke rAgadveSAdi pApo nathI. nirvarga : je sarvathA asadRzya hoya te. (asamAna) nirvargaNA : samayonI samAnatA vargaNA che. e sivAyanA je uparanA samayavartI pariNAma khaMDa che, tenA kAMDaka ke parvanuM nAma nirvargaNA che. nirvartanA : banAvavuM, racanA thavI. khAsa karIne indriyaracanAmAM A zabda hoya che. 135 nirvahaNa : pariSahonA samaye nirAkuLapaNe ratnatrayarUpa pariNitamAM dRDha rahevuM te. nirvANa saMsAranAM sukhaduHkha, janmamaraNa, indriyo, moha, kSudhA, tRSA, ciMtA, durdhyAna vagerethI sarvathA nirvicikitsA rahita, dharmadhyAna zukladhyAnathI paNa mukta dazA te nirvANa. sarvathA sarva karmono nAza thaI jIva saMsArathI mukta thAya te. jene punaH janma-maraNa nathI. kevaLa avyAbAdha sukhamAM ramaNatA che. tIrthaMkaronuM nirvANa kalyANa mahotsava manAya che. jIvananuM : nirvAha : dehanuM bharaNapoSaNa. nirvikRti je AhArathI jIbha ane manamAM vikRti pedA thAya teno tyAga. ati bhAre mAdaka padArthothI vikRti thAya teno tyAga. nirvicikitsA : malina padArtho joIne glAni niMdA ke tiraskAra na karavo te. nirvicikitsA be prakAranI che, dravyanirvicikitsA, bhAvanirvicikitsA. : 1. 2. dravya nirvicikitsA : savizeSa tyAgI, sAdhujanonAM mala-malina, gAtra, pAtra, vastra, deha, maLa, mUtrAdi joIne glAni na thavI, pUrNatA na pAmelA ratnatrayayukta pavitra dharmAtmAonA dehAdi pratye glAni na karavI. ratnatrayanA ArAdhaka bhavya jIvonA zarIranI durgaMdhI ke kurUpatA joIne glAni na karavI. asAtAnA tIvra udayamAM pIDA pAmatA jIvo 52 ke koI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivRtti padArtho 52 glAni na karavI. A dravya nirvicikitsA che. bhAva nirvicikitsA : savizeSa sAdhujanoe kSudhAdi pariSaho ghora kaSTa che tevuM na mAnavuM. asnAna ityAdi dUSaNa che tevuM vicAravuM nahi. potAnA guNonI prazaMsA na karavI. anyanA doSo pratye ghRNA na karavI. samyagdaSTi AtmA anyane halako na mAne, te bhAva samyagdaSTino nirvicikitsA guNa che. vicikitsA e aticAra doSa che. nizcayathI samasta rAgadveSanA vikalpo tyAga karI nija zuddhAtmAmAM sthiti karavI. nivRtti pudgala pradezonI racanAne savizeSa indriyonI racanA AkRtinuM nAma nivRtti che. tenA be bheda che. 1. bAhya nivRtti. 2. AtyaMtara nivRtti. - 136 thAya. nirveda : saMvegamAM mokSanI abhilASA che, nirvedamAM saMsAra pratye vairAgya che. bhoga e roga che tema mAnI upekSA kare che. savizeSa nirveda e udAsIna thavAnuM che. nivRttapakRtyadhikAra : je AtmA mithyASTi hovA chatAM pUrvabaddha mithyAtva Adi mohanIya karmonI prakRtiono jusso ocho thaI gayo che tevA laghukarmI jIvo. nivRtti bAhya viSayakaSAyarUpa abhilASAno cittamAMthI tyAga karavo. vyavahArikapaNe aneka prakAranAM kartavyono samayocita tyAga karavo. : jaina saiddhAMtika nivRtti indriyaH zarIramAM bAhya ane aMdara pudgalonA AkAre banelI indriyo . AtmAne bodhanI utpattimAM sahAyaka che. jIvonAM adhyavasAya sthAnomAM bAhya nivRtti H indriyanA | nivRttikaraNa H eka ja samayavartI AkArarUpa pugalanI racanAvizeSane bAhya nivRtti che. AtyaMtara nivRtti AtmAnA vizuddha pradezonA indriyAkAra racanAvizeSane AvyaMtara nivRtti kahe che. nivRttinI rakSA kare te upakaraNa (bAhya AkAra) nirdeganI kathA : je kathA sAMbhaLI. zrotAne saMsAra pratye vairAgya pedA rahelI taratamatA. SaTrasthAna patita adhyavasAyonuM hovuM. AThamA guNasthAnakanuM nAma. (anivRttikaraNa) nizibhojana tyAga : rAtribhojana tyAga. nizcaya : paramArthane vizeSarUpe, saMzayAdirahita dhAraNa karelo Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 137 niSkAmabhAva nirNaya, vastunA mULa aMzane grahaNa ekAMta pradezamAM prakAzita bhUmimAM, karavAvALuM jJAna. jema ke mATInA janasamUhathI dUra nahi ke najIka ghaDAne mATIno ghaDo kahevo. nahi, nirjantuka bAdhArahita, yogya AtmAnI zuddha dazAnuM lakSa karavuM. dizAmAM hoya, sAdhujanoe te nizcayakALa: nizcayanaya : kALa-dravyane pavitra sthAnanAM darzana karavAM nizcayakALa kahe che. joIe. tenI saphAI rAkhavI nizcayanayaH vastunA sahaja svabhAvane joIe. mukhya kare, Antarika svarUpa je niSeka: jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, hoya te, upacAra rahita avasthA vedanIya tathA aMtarAya karmonuM vastunuM sahaja - mULa svarUpa. abAdhAkAlathI hIna karma sthiti nizcala: acala. pramANa karmaniSeka hoya che. niSadyA pariSaha jeno abhyAsa nathI Ayukarma sivAya sAte karmonI tevA smazAna, udyAna, zUnyaghara, darekanI utkRSTa sthitimAMthI te te giriguphA, AdimAM sAdhujano karmono abAdhAkAla (sattA) nivAsa kare. niyata kALa sudhI ghaTADIne je zeSa rahe te niSeka. bese, vanya pazuothI bhaya na pAme. AyukarmanI sthiti pramANa kALano gahana sthAnamAM rahe, tyAM thatAM samaya teno niSeka che. AyunI upasargane samatAthI sahana kare, abAdhA pUrvabhavanA AyumAM mokSamArgathI yuta na thAya. sthira vyatIta thaI hoya che. AsanathI calAyamAna na thAya te eka samaye karmanA jeTalA niSadyA pariSaha jaya che. paramANuo udayamAM Ave te niSadha: pahADonI hAramALA athavA sarvanA samUhane niSeka kahe che. eka pahADI che. niSekahAraH guNa hAninA pramANathI niSAdaH sAta svaramAMno eka svara che. dviguNA parimANane niSekahAra kahe niSiddhaH nahi karavA yogya kArya ke kSetra. che. (guNahAni pramANa 8 hoya to niSiddhikAH zrutajJAnamAM aMga bAhyano 14mo vikalpa. niSedha : asvAdhyAyanA niyata kALamAM niSidhikAH niSadhA. ahaMta bhagavAna svAdhyAya Adino niSedha. (na athavA mahA munirAjanAM | karavA yogya) samAdhinAM sthAna niSiddhikA) te niSkAmabhAvaH nikAMkSabhAva, niHspRhabhAva. 16ne) Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. niSThApaka 138 , jaina saiddhAMtika niSThApakaH prasthApaka. icchA, te doSa che. niSpattiH pariNAma, gaNatarI. AtmasAkSIpUrvaka potAnA doSone niSpanatA: paripUrNatA. pragaTa karavA te svaniMdA - prAyazcitta nisargaH nisargajI svAbhAvika, che. hitAvaha che. vaLI svaprazaMsA kudaratI, svapariNAmanI zuddhithI paNa guNane hAni kare che mATe samyagudarzananI prApti thavI te. tyAjya che. paprazaMsA savizeSa nisahIH daherAsaramAM manazuddhi ane vratadhArInI prazaMsAthI nirjarA thAya anya pravRttithI mukta thavA jatAM | samaye pravezadvAramAM, pachI | nikAMkSitaH AkAMkSArahita samyagugarbhagRhamAM jatAM ane aMtamAM dRSTino guNa. A lokanAM sukha, caityavaMdana - karatAM pahelAM ema yaza, paralokanAM sukha ke anya dharmo traNa nisahI kahevAya che. saMbaMdhI koI abhilASA na kare, te (nissihI) samyagdarzananI zuddhi che. durdhara nistaraNa : nistI anya bhavamAM tapAdi dvArA svargAdinI samyagdarzanAdi pahoMce tevuM abhilASA na kare. mAtra mokSanI nirdoSa pAlana karavuM. anya janmamAM abhilASA rAkhe, te vyavahArika sAthe Ave tevI daDha zraddhA. niHkAMkSita guNa che. nizcayathI e nihanavaH prabhunAM vacanane na vyavahAra niHkAMkSA guNanI oLakhanAra athavA ekAMte grahaNa sahAyatAthI pAMca indriyonA karanAra. - aviveka ane kuzIlanA | sukhano tyAga karI nizcayaratnasevanathI guru tathA zAstranuM nAma trayanI bhAvanAmAM saMtoSa te chupAvavuM. svamatikalpanAthI ni:kAMkSAguNa. yadyapi kSayopazama jJAnano apalApa karavo. gura samyagdaSTi sarvathA ni:kAMkSA hoya. pratyenA abhAvathI anyane niHzalya: mAyA, kapaTarahita vratapotAnA guru manAvavA, usUtratA tapAdi. karavI, svecchAe viharavuM vagere. niHzaMkita: samyagudRSTi jIva sAta nihAraH kudaratI hAjata, laghu ke vaDI bhayothI rahita hoya che . sAmAnya nIti. jIvo bhayathI calita thaI niMdanaH niMdAH anyanA satya ke | * mokSamArga tyajI de che, samyagudRSTi asatya doSone pragaTa karavAnI AtmA vajaghAta thAya to paNa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 139 noutsarpiNI potAne dehathI bhinna jJAnasvarUpa | nemanAthaH bharatakSetranA A covIsInA mAnIne svarUpathI jinavarakathita bAvIsamA tIrthakara bhagavAna. tattvAdimAM niHzaMka hoya che. ata naigamanaH upacarita vastune je grahaNa thatAM nathI. vyavahArika niHzaMkita kare. jemake A to sonAno guNanI sahAyathI zuddha upayogarUpa varasAda thayo. khare samaye varasAda nizcaya ratnatrayanI bhAvanA paDe tyAre kahe che. loTa daLAvavA niHzaMkita guNa che. yadyapi jAya che, upacArathI ghauM ne badale kSayopazama samyagdaSTijIvane loTa kahe. dravya ane paryAyane kadAcit tattvomAM saMdeha thavo ke saMgrahita mAne. aMdhazraddhAna thavuM saMbhava che. chatAM na naivedya: prabhujInI AgaLa tyAga te jJAnInA vacana vaDe dUra thAya che. bhAvanAnI vRddhi mATe aNAhArI niHzreyasa: janma, jarA, maraNa, rAga, padanI prApti mATe bhAvanAthI dveSanAM duHkho tathA sAta bhayothI | samarpita thatI AhAra sAmagrI. rahita avinAzI, kalyANamaya naiSThika brahmacArIH custapaNe avyAbAdha sukha. brahmacaryanuM pAlana karanAra. niHsaMgatvaH bAhya tathA aMtaraMga | naiSThika zrAvaka pratisAdhArI, vratadhArI. padArthothI virakta. asaMga. | naikSayika: nizcaya dRSTivALuM. tAttvika, niRNAtmakaH tejasa zarIra. mArmika yathArtha svarUpa darzaka jemake nIca: (nIcagotra) halakA manavALo, bhamaro dekhAvamAM kALo che paNa gotravALo ke vartanavALo. mULarUpe tyAM pAMca varNo che. nIaravRtti: utkRSTa guNovALA prati | taikSayikAthavagrahaH vyaMjanAvagraha aMte vinayapUrvaka vairabhAva rahita rahevuM. eka samaya pUrato thato bodha. je nIlaH nIlavarNavALI parvata, eka rakSaka atyaMta avyakta che. kaMIka che, deva. nIla nAmanI azubha leDyA nAma, jAti ke kalpanA AdithI rahita bodha thAya te. navIH eka vakhata bhojana levAnuM temAM | noavasarpiNIH jyAM caDato paDato vigaInA mULa svarUpane badalI kALa nathI, jema ke mahAvideha vikArone dUra karIne levAya che. | kSetramAM sadAkALa bharatakSetranA netronmilanaH netranuM arthAt dRSTinuM cothA ArA jevo kALa varte. aMtarmukha thatuM. noutsarpiNIH jyAM caDatIpaDato kALa Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nokaSAya mohanIya) 140 jaina saiddhAMtika nathI. eka sarakho kALa che. nyAya che. nokaSAya mohanIya): je sAkSAt | nyAyasaMpanna dravyaH zrAvakanA 35 kaSAyarUpa nathI paraMtu kaSAyone prere, guNomAMno prathama guNa. nyAyanIti paraMparAe kaSAyonuM kAraNa bane te pUrvaka meLaveluM dhana. hAsyaSaTaka Adi. nyAsApahAra mRSAvAdano eka doSa che. nobhavyanoabhavyaH mokSe pahoMcI nyAsa - thApaNa, apahAra gayelA AtmAo have bhavya ke oLavavI, anyanI sAcavavA abhavya paNa nathI. jyAM sudhI ApelI thApaNa potAnI karI levI, vastunI prApti nathI thaI tyAM sudhI ane pachI ajANakArI batAvavI. ja yogyAyogyano vyavahAra che. AthI sAmo jIva duHkhI thAya ke nyagrodha parimaMDaLa: cha saMsthAnomAMnuM AghAtathI mRtyu pAme. tethI te bIjuM saMsthAna ke jemAM nAbhi mahAdoSa che. uparanA avayavo sapramANa hoya, | nyUna: alpa. nIcenA apramANa hoya. cAyaH tarka tathA yukti dvArA parokSa padArthonI siddhi ke nirNaya karavA ! paumacariuH di.A. kRta. padmapurANa. mATe nyAyazAstranI racanAo thaI. pakSa: vizvasanIya, ekamatavALAnuM yadyapi nyAyazAstrano mULAdhAra saMgaThana (sAmAnya). vizeSapaNe naiyAyika darzana che. paraMtu vItarAga jemake maitrI, pramoda, karuNA, mArganA upAsaka jaina tathA bauddha madhyasthabhAvayukta buddhine prApta darzanone potAnA siddhAMtonI rakSA karIne samasta hiMsAno tyAga mATe nyAyazAstranI racanA karavI karavo, te jenono pakSa che. paDI. anya darzanonI sAme je sthAnamAM, maMtavyamAM) hetulakSI potAnA siddhAMtonA rakSaNa mATe sAdhyano nizcaya karavo, te sthAnane jaina nyAyazAstrano vikAsa thayo. (maMtavya) pakSa kahe che. yadyapi jainadarzana saMkSepa rucivALuM sAdhya jemAM zakya che siddha thaI hovAthI nyAyanI moTI jALamAM zake che ke abhipreta che, paNa phasAvAne badale potAne jarUrI apragaTa che, te tene mATe sAdhya che. pramANathI vastunI pratyakSa ke pakSapAta : koInI tarapheNamAM hovuM. Agama pramANa parIkSA karavI te ! papnI pratikramaNa paMdara divase karAtuM Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya pratikramaNa. (the saM.) paccakkhANa H koI vastunA niyama mATe bolAtuM sUtra. navakA2sI, porasI ityAdi. paccakkhANa bhASyaH che. A. devendrasUri racita trIjuM bhASya. paTutA : kuzaLatA, caturAI. paDimA : zrAvaka ke zrAvikAnI dharmamaya viziSTa avasthA. te agiyAra paDimAo che. pratimA) paDilehaNa : sAdhu-sAdhvIjanone tathA pauSadhadhArIne savAra-sAMja vastro, pAtro Adi puMjavA-pramArjavA te. paNyabhavana H eka devanuM sumeru parvatanA vanamAM eka bhavana. pattanaH je uttama ratnonI yoni che. patti senAnuM eka aMga che. pathika H musAphara, yAtrika. pathya : hitakAraka, lAbhadAyI. padaH amuka yogyatA dharAvatA sthAnane pada kahe che. tenA vyAkaraNanI dRSTie aneka bheda che. adhyAtma mArgamAM paMcaparameSThI pada manAya che. vyavahAramAM rAjA maMtrI Adi pada manAya che. (hoddo). savizeSa akSaro vaDe utpanna thatuM zrutajJAna - tenA zlokAdi pada che. padazAnaH zrutajJAnanuM aMga che. padapaMkaja : (bhagavAnanA) caraNarUpI kamaLa. 141 padasthadhyAna padasthadhyAna : maMtrAdi vaDe thatuM dhyAna. maMtranA akSara svarUpa padonA avalaMbanathI je ciMtana thAya te padasthadhyAna che. jemAM eka akSa2thI (3) mAMDIne paMcaparameSThI sudhI maMtroccAra vaDe je dhyAna karIe te padasthadhyAna che. akSaronI mAtrA H ekAkSarI ' be akSarI arha ke siddha' cAra akSarI arihaMta'. paMcAkSarI 'a. si. A. u. sA.' cha akSarI 'arihaMta siddha" saptAkSarI namo arihaMtANaM' dazAkSarI namo arhat-52meSThIne' soLAkSarI namohaMta siddhAcAryopAdhyAya sarva sAdhubhya H 35 akSarI namo arihaMtANaM, namo siddhANaM, namo AyariyANaM, namo uvajjhAyANaM, namo loe savva sAhUNaM.' A maMtronuM aneka prakAranI pAMkhaDIvALAM kamaLonI racanA karI temAM dhyAna karI zakAya. jemake ATha pAMkhaDI ane vaccenI kaNikA ema navakA2nuM dhyAna thAya. mAnavazarIramAM dhyAnane AzrayIne 7, 10 ke 12 sthAna che. netra, kAna, nAsikAno agrabhAga. bhRkuTi, mukha, mastaka, hradaya, nAbhi, tALavuM. brahmaraMdhra, temAMthI eka para ke adhika pa2 maMtrAkSara goThavI Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 padasthAvasthA jaina saiddhAMtika potAnA dhyeyane sthApita karI che. A uparAMta aneka prakAranI padaDdhyAna thaI zake. jemake paddhatio hoya che. bhUkuTinI madhyamAM arihaMta, | padmanaMdi paMcaviMzatikA: di. A. brahmaraMdhra (tALavuM) siddha. kaMThamAM pavanaMdi dvArA saMskRta chaMdomAM AcArya. hRdayamAM upAdhyAya, racita, pradhAnata gRhasvadharmaprarUpaka nAbhimAM sAdhu. A pramANe eka graMtha che. jenuM gujarAtI bhASAMtara zabda ke eka pada te te sthAnomAM thayuM che. goThavI cittane ekAgra karavuM. tyAra | pAnAbhaH anAgata covIsInA prathama pachI ati nirmala skurAyamAna | tIrthakara thaze. potAnA AtmAnuM ja dhyAnaciMtana | padmapurANa : rAma-rAvaNanI kathAnuM karavuM. nirUpaNa che. padasthAvasthAH tIrthaMkara bhagavAnanI paprabhuH vartamAna covIsInA chaThThA kevaLajJAnayukta avasthA. tIrthaMkara che. padAtItaH koI paNa padavIrahita ucca pavAlezyAH cha lezyA che. temAM pAMcamI avasthA. pAlezyA zubhaleyA che. padAnusAriNI labdhi apUrvajJAna. koI padmAvatI : kamaThe karelA yajJamAM paNa zAstranuM eka sUtra jANavAthI lAkaDAnI aMdara jalatI sarpiNI AkhA zAstranuM jJAna thAya. pArzvanAtha kumAranA upadezathI padArtha: AkRti, jAti, je zabdano bodha pAmI maraNa thatAM devI viSaya bane che te padArtha che. te padmAvatI thaI. te pArzvanAtha padArtho nava che, je dravya, guNa, bhagavAnanI zAsaka yakSiNI che. paryAyayukta hoya che, te tattva ke | padmAsana : kamaLanA jevuM yoganuM eka dravya paNa kahevAya che. jIva, viziSTa Asana. ajIva, puNya, pApa, Asava, | panyAsapada: sAdhu mahAtmAne bhagavatI saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSa. AdinA sUtronA (abhyAsa) paddhati : rIta) temAM mukhya paramArtha- yogoddavahananI kriyA pachI apAtuM paddhati ane vyavahArapaddhati che. | viziSTa padAropaNa. paramArtha paddhatimAM AdhyAtmAdi paraH anya, potAnuM nahi. jema ke mokSamArganuM svarUpa che. | parabhAva, parastrI, paraputra Adi. vyavahArapaddhatimAM saMsAranuM svarUpa | parakRtiH anyanuM kareluM athavA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 paramANu zabdaparicaya manuSyonA karmomAM paraspara virodha | AgaLapAchaLanA bhavo. darzAvanAra. parabhAvadazA: gugala saMbaMdhI parakSetra : anyanuM sthAna, AtmabhAvamAM sukhaduHkhamAM AtmAnI rahevuM te svakSetra che. parabhAvamAM kaSAyoyukta dazA. rati-arati javuM te para (dravya) kSetra che. vagere. paracaya: je AtmAzrita che te ! parama : (ati uttama) vastumAM svacatuSTaya che, je parAzrayI che te pAriNAmika bhAva pradhAna hovAthI paracatuSTaya che. AtmA mATe para te parama svabhAva che. vastunA dravyAdi para dravya, kSetra, kALa, svabhAvane parama kahe che. jeno vyaya bhAvathI paracatuSTaya che. thavA chatAM vyaya hoto nathI. paratva: moTuM. dUravartI utpanna hovA chatAM utpanna thatuM paradAraH para - anyanI vivAhita strI. nathI te parama che. kAraNa ke te paradArAviramaNavrata: zrAvakanAM bAra vaikAlika viSayaka tattva che. vratamAM cothuM vrata. jemAM anyanI mAdhyastha, samatA, vairAgya, sAmya, vivAhita strI sAthe saMsArabhoga zAMti Adi zabdo parama vAcaka karavAno tyAga. svastrI ke svapuruSa sAthe saMtoSa mAnavo. parama advaitaH nirvikalpa samAdhinuM padravyaH AtmA svabhAvathI anya koI apara nAma mokSa). parama ekatva. sacitta-acitta padArthane grahaNa dareka uttamArtha zabda-bhAvane kare te sarve padravya che. te pramANe parama' lAge che. paramaguru, rAgAdibhAvakarma, zarIrAdi nokarma paramajyoti, paramamokSa paradravya che. sarva durgAnarUpa paramatattva-tattvajJAna, paramabrahma, pariNAma paradravya che. parama bhedajJAna, paramavairAgya - paranimitta: bAhya nimitta, jemake samatA, paramasamAdhi, paramasvarUpa, mATImAM ghaDo banavA mATe cAkaDo paramahaMsa. nirvikalpa samAdhirUpa vagere. bhAva che) paraparivAdaH niMdA. kUthalI karavI. paramaviduSIH atizaya paMDita evAM pU. aDhAra pApasthAnakamAMnuM soLamuM - sAdhvIjI, mahAsatIjI ke zrAvikA. pApAnaka. paramANuH atizaya sUkSma pudgala, parabhavaH vartamAna cAlu bhavathI ! pudgala dravyanA aMtima - sUkSma che. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 paramAtmajJAna jaina saiddhAMtika nirvibhAjya bhAgane paramANu kahe paramANu kahe che. che. sarva paramANu pudgalarUpa lokAkAzanA eka saMkhyAta hovAthI sparza, rasa, gaMdha ane asaMkhyAta pradezomAM pudgala varNavALA hoya che. temanuM paraspara paramANunuM avagAhana hoya che. te bhaLavuM ane vIkharAvuM thAya che. calita ane acalita hoya che. te temanA paraspara saMyogathI pRthvI sAdi-anAdi hoya che. anaMta Adi tattvo utpanna thAya che. jeno paramANu evA che ke skaMdharUpa cheda ke bheda ke nAza thato nathI, tevuM banyA nathI ane banavAnA nathI. sUkSma paramANu che. (aNa) sarva paramANumAM eka rasa, eka gaMdha, dravyomAM jenI apekSAe anya eka varNa, zIta - uSNamAMthI ke koI aNuttara na hoya te aNu che. snigdha - rukSamAMthI eka vakhate tene sarva dravyamAM paramANu jANavuM. koI eka hoya che. savizeSa gurupradezathI pRthaka avibhAjya aMtima laghu ane mRdu tathA karkaza sparza aMza kArya paramANuM che. je paramANamAM hoto nathI kAraNa ke te paramANuonA maLavAthI koI skaMdha skaMdhano viSaya che. sarva skaMdhano bane temAM kAraNa paramANu che. aMtima bhAga paramANu che, te pudgalanA guNanI apekSAe zAzvata, mUrta, prabhava ane azuddha spazadi pariNamanano aMza dravya paramANu che. jIvanA guNanI svayaM jenI Adi ane aMta che te apekSAe jJAna ke ajJAna paramANu indriya agocara che. (kaSAya)nA aMzane bhAvaparamANu ekapradeza che. kahe che. koI paNa dravyanA guNano sarvataH mahAna AkAza ane sarvataH eka avibhAjya aMza paramANu laghu paramANu e baMneno AkAra samajavuM. caukora rUpathI samAna che. paramANumAM skaMdhanI jema sparzAda apekSAe paramANu goLa che. guNomAM puraNagalananI kriyA thAya paramANunA kevaLInI dRSTie paNa che tethI te pudgalarUpa che. be bhAga na kalpI zakAya. paramANu zabdarUpa nathI paNa | paramAtmajJAna : nirvikalpa samAdhinuM zabdanuM kAraNa che, te skaMdhanI anya nAma, paramAtmadarzana, aMtaragata che, tethI tevA dravyane | paramAtmasvarUpa, paramAtmabhAvanA. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 5ramAtmatattva : dhyAna paramAtmatattva. paramAtmA : sayogI tathA ayogI kevaLI, siddha paramAtmA sAkSAt paramAtmA che. yogya zuddhAtmA, paramAtmA. aMtaHkaraNa paramAtmA jIvamAtramAM anAdi che. kArya-paramAtmA Adi che. saMsArI jIvomAM utkRSTa pavitra pragaTa AtmAne paramAtmA kahe che. kAraNa paramAtmA janma jarA maraNa punarAgamana, puNya pApa ATha karmarahita, zuddhajJAnAdika guNe yukta avinAzI, avyAbAdha atIndriya, nitya acala tathA nirAlaMba che. zuddha sahaja parama pAriNAmika bhAva-svabhAvavALA kAraNa pa2mAtmA che. te vAstavamAM AtmA che. kArya-pa2mAtmA aSTa karmono nAza karIne kevaLajJAna, kevaLa darzanamaya jeno svabhAva che te siddha paramAtmA che. te pAMce zarIranA abhAvathI niHzarIrI tathA nirAkAra che. anaMta catuSTayadhArI | kArya-pa2mAtmA te atyaMta paramezvara che. arthAt atyaMta tathA siddha 5ramAtmA che. AtmA atyaMta siddha paramAtmAnI upAsanA karIne svayaM paramAtmA : 145 parameSThI thAya che. jema dIpakathI dIpaka pragaTe che tema, athavA je AtmA potAnA zuddha svarUpanI ArAdhanA karIne paramAtmA thAya che. jema vAMsa paraspara saMgharSathI agnirUpa thAya che tema. te kAraNa - kAryanI siddhi che. vAstavamAM AtmA ja paramAtmasvarUpe pragaTa thAya che. chatAM bhaktiyogamAM IzvaraparamAtmAmAM kartApaNAno Aropa niSiddha nathI. paramezvara, Izvara, paramAtmA ekArthavAcI che. paramAnaMda H zuddha upayoganuM a52 nAma. (5ramArtha) : paramArtha : nizcayathI 52mArtha sva samaya, zuddha, kevaLI muni jJAnI che. utkRSTa arthane paramArtha kahe che. mokSamArga arthasUcaka paramArtha che. paramArtha pratyakSa : kevaLajJAnIne padArthonuM jJAna atyaMta pratyakSa hoya che te. paramAvagADha kevaLa samyagdarzana jJAnInuM samyagdarzana - kevaLa darzana. paramAdhijJAna tadbhava mokSagAmI mahAtmAone hoya, sarvAdhi. paramAvasthA H muktAvasthA. jainI mukti avazya che. parameSThI : je paramapadane sthApita che. te parameSThI paramAtmA che. je devo - : Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraloka mAnavo - traNe lokathI pUjita che. siddha, AcArya, arihaMta, upAdhyAya, sAdhu paMcaparameSThI tattva che, te pAMce. AtmAnI vikasatI avasthA che. A paMcaparameSThi maMtra svarUpa che. paraloka H nizcayathI zuddha svabhAvanuM avalokana, nirvikalpa samAdhinuM anubhAvana. vyavahA2thI svarga ke mokSa paraloka che. paraloka bhaya H AvatA bhavamAM du:kha, rogano bhaya thavo. 146 paravyapadeza : dAnano doSa che. potAnI vastu hovA chatAM dAna na ApavAnI vRttithI te vastu anyanI kahevI. athavA te vastunA dAtA anya che tema kahevuM. zrAvakanA bAramA vratano aticAra. parasamaya : AtmabhAva svasamaya che. te sivAyanA sarva bhAva sarva padArtho AtmA mATe pa2samaya che. paraMparA : AgaLathI cAlyuM AvatuM. jema ke Agama paraMparA, AcArya paraMparA vagere. paraMparAprayojana H kArya karavAmAM je sIdhuM kAraNa na hoya paNa paraMparAe kAryanuM je kA2Na bane. ghInuM anaMtarakAraNa mAkhaNa. paraMparAkAraNa dUdha. pAH utkRSTa, samasta karmono nAza jaina saiddhAMtika thavAthI svabhAvanuM utpanna thavuM te. parAghAtanAma karma H pote sazakta chatAM parAghAta nAmakarmanA udayathI anyanA zastrAdi vaDe vyAghAta pAmavo, athavA potAnA ja zarIramAM anyano ghAta karavAvALA pudgalonI prApti thavI. jema ke sarpamAM jhera, vIMchImAM DaMkha, siMha, vAghanA nahora. vanaspatimAM viSa, dhatUro, parAghAta nAmakarmanI prakRtino Avo baMdha-udaya che. parAya : koI paNa kSetramAM hAra thavI. pAvAparatva : paratva aparatva. dUravartI padArtha para ane samIpavartI padArtha a52 kahevAya che. jema ApaNAthI RSabhadeva 52 ane mahAvIra svAmI a52 (dUra-najIka), kALadravyano vizeSa paryAya, kALanI apekSAe nAnAmoTApaNuM, parAvartanA H zIkheluM punaH punaH saMbhALI javuM. svAdhyAyano trIjo bheda. parAvalaMbI : anya 52 AlaMbana - AzrayavALuM, parAdhIna. parikarma : dRSTi pravAda aMgano prathama bheda. - : parigRhItA : jeno koI puruSa bhartA che. parigraha mUrchA parigraha che. lobha kaSAyanA udayathI viSayono saMga ane vastuono saMgraha parigraha Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya che. parigraha be prakArano che. 1. bAhya parigraha - bAhya padArthonA grahaNa ke saMgraha. 2. aMtaraMga parigraha aMtaraMga rAgAdi pariNAma, bAhya parigraha nimitta che. rAgAdi mULa kAraNa hovAthI te aMtaraMga pariNAma che. jo rAgAdi bhAva nathI to bAhya padArthonI parigraha saMjJA prApta thatI nathI. chatAM aMtaraMga parigrahanuM nimitta hovAthI bAhya padArtho ane tenI mUrchA tyAjya che. sAdhujano mATe parigraha ati niMdanIya che. teno parihAra karavA parigraha tyAga gRhasthanuM aNuvrata tathA munine mahAvata che. pAMcamuM aNuvrata parigraha parimANa (saMkSepa) gRhasthanuM vrata che, jemAM lobhano tyAga karI saMtoSa sahita, bAhya padArtho vinazvara jANIne dhana, dhAnyAdi, rUpuM, sonuM, ghara, kSetra, dAsa-dAsI, pazu Adi vastuonuM parimANa nakkI karavuM, ghaTADavuM. sAdhujanonuM pAMcamuM mahAvrata che. jemAM upakaraNa-upadhi sivAyanA sarva bAhya padArthono sarvathA tyAga che. mana vacana kAyAthI parigraha kare nahi, karAve nahi, ka2nA2ne anumodana Ape nahi. jJAnI puruSa parigrahane pApa 1 147 parigrahAnaMdI raudradhyAna mAnIne atyaMtara tathA bAhya parigrahano AnaMdapUrvaka tyAga kare che. jJAnI zrAvaka pAMcamuM parigraha parimANa vrata grahaNa karI krame krame teno paNa saMkSepa karI (kramasaha pratimA dhAraNa karI) saMpUrNa parigrahano tyAga karI mohalobhane naSTa karavAno puruSArtha kare che. gharamAM rahevA chatAM dhana strI AdinuM svAmItva tyajI de che. parigraha tyAga zreyaskara che. atyaMtara ane bAhya parigraha anyonya kAraNa che. parigrahanuM mULa icchA che, te ajJAnamaya bhAva che. bAhya parigraharUpa mUrchA je AtmAmAM utpanna thAya che te AtmAnA karmamala naSTa thatA nathI. jema bhAtanI u52nAM photarAM kADhyA vagara bhAtanI malinatA dUra thatI nathI. atyaMtara tyAgamAM sarva bAhya parigrahano tyAga thAya che. nizcayathI mithyAtvAdino tyAga nigraMthatA aparigraha che. vyavahArathI atyaMtara bAhya parigrahano tyAga karavAnI mukhyatA che. parigrahAnaMdI raudradhyAna H lobha kaSAyapUrvaka 52 vastu padArthono saMgraha karI. temAM vRddhi karI AnaMda - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parigAhikI kriyA sukha mAnavuM. paritrAhikI kriyA : parigraha karavA vadhAravA mATe thatI kriyA. paricAraka : sevaka. sevA ka2nA2. jenI dharmabhAvanA dRDha hoya, sthira hoya, saMsAra-pApabhIru hoya. pratyAkhyAna Adino AtA hoya. cAritrapAlananA doSane jANato hoya. sva-para zreyArthI hoya. je yazasvI che te paricAka che. parijana H parivAra, patipatnI Adi kuTuMbIjano. pariNamana : dravyamAtramAM samaye samaye thatuM rUpAMtara te pariNamana zakti che. zeya padArthomAM vikalpa karavo te jIvanuM pariNamana che, jemake A padArtha mAro che, mane game che, AvuM pariNamana te karmayukta che jJAnano svabhAva nathI. pariNAma H phaLazruti, (Result) vastunA bhAvane pariNAma kahe che. te guNarUpe akramavartI che, paryAya kramavartI che. tenA zubha, azubha ane zuddha traNa prakAra che. zubha puNyajanaka che, pApa azubhajanaka che. zuddha pariNAma mokSanuM kAraNa che. 148 dravyano utpAda, vyaya, dhrauvya sahita pariNAma te svabhAva che. vya svabhAvathI pratikSaNa pariNamita jaina saiddhAMtika hoya che. mithyAtvAdi AtmAnA vibhAva pariNAma che. jJAnAdi svabhAva pariNAma che. pariNAmathI jIvano baMdha che, ane pariNAmathI jIvano mokSa paNa che. pariNAma arthAt upayoga. upayoga jIvanuM lakSaNa che. pariNAmI : dravyamAtra nityapariNAmI che. pariNamana thavA chatAM vastu vasturUpe rahe che. zoka utpanna paridAvana : saMtApa ka2vo. anyane karAvavo. paridevana H saMklezarUpa pariNamone kAraNe svajananA viyogamAM tenA guNonA smaraNathI karuNAMjanaka raDavuM te. paridhi : kendra--sthAnanI AjubAju. paribhoga bhogya vastuno punaH punaH bhoga karavo. te upabhoga kahevAya che cAre bAjuthI bhoga karavo. parimita : maryAdita. parilekhA H ArAdhanAmAM nirvighnatAne mATe deza nagara vAtAvaraNa kSetra vagerenuM avalokana karavuM. parivartana aneka prakAranAM rUpAMtara. saMsAramAM aneka prakAranAM janma maraNa, sukhaduHkhAdi rUpAMtara thAya dareka padArtho nityaparivartanazIla che. parivartanA H punarAvartana. bhaNe bhUlI che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya na javAya mATe punaH punaH tenuM smaraNa karavuM. zAstra - arthanuM punaH punaH rizIlana karavuM. parizAtana H zarIranA pudUgala skaMdhonA saMcayarahita je nirjarA thAya te. pAMce za2I2 mATe samajavuM. pariSaha : mArgathI calita na thatA, karmonI nirjarA mATe sAdhu je kaMI sahana kare te. ati kSudhA, tRSA, garamI, ThaMDI, lAbha, alAbha, mAna, apamAna ityAdi bAvIsa pariSaho che, tene samatAthI sahana kare te pariSahajaya che. samatArUpa sAmAyika dvArA nija-52mAtmAnI bhAvanAthI utpanna vikArarahita nityAnaMdarUpa sukhAmRta anubhavathI dRDha rahevuM te pariSahajaya che. pariSaha pratye joDAvuM nahi te.) pramatta Adi guNasthAnomAM kaSAya tathA anya doSa hovAne kAraNe te te bhUmikAe pariSaha hoya che. tene sahana kare te pariSahaya che. pariskaMda : jIvanA calita-acalita pradeza yoganI sakriyatAthI thatuM Atma pradezonuM spaMdana. parihAra : tyAga karavo. (prAyazcitta) zithilAcArI sAdhujanone saMghathI bahAra mUkavA. parihAra vizuddhi atyaMta nirmala cAritra che. pAMca sAmAyikamAM sAdhu cAritramAM trIjuM parokSa pramANa che. prANIvadha jevI hiMsAnA tyAgane parihAra kahe che. sAdhu aSTa pravacana - siddhAMtanA daDhapaNe dhAraka che. samyagdarzananI vizuddhi hoya che. parihAsadhAma : mazkarInuM pAtra ke sthAna. parIkSA : kasoTI. vicAraNA, jijJAsA, tarka paraspara viruddha aneka yuktiomAMthI kaI yukti prabala ke durbala che teno nirNaya karavA vicAraNA karavI. (kasoTI) parIkSA. parokSa H indriyo tathA mana dvArA jaNAya te sAMvyavahArika pratyakSa che, chatAM parokSa che. yadyapi kevaLa parokSa nathI kAraNa ke te dvArA padArthono nirNaya dRDha hoya che. je vyavahArathI pratyakSa samAna hoya che, chatAM indriyAdhIna hovAthI 52mArtha dRSTie parokSa che. parokSa pramANa : bIjAnI sahAyatAthI padArthane aspaSTa jANe. tenA smRti, pratyabhijJAna, tarka, anumAna ane Agama e pAMca bheda che. atIndriyajJAna pratyakSa che, jemAM indriyanI jarU2 nathI. mati zrutajJAna parokSa che. avadhijJAna, mana:paryavajJAna tathA kevaLajJAna atindriyajJAna hovAthI pratyakSa jJAna che. indriyo paradravya che tethI 149 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryavasita 150 tenA vaDe AtmajJAna na thAya te | AtmasvabhAva rUpa nathI. matijJAna viSaya-viSayInA saMbaMdhathI thAya che. zrutajJAna matipUrvaka thAya che tethI parokSa che. arthAt parAdhIna jJAna che. uparokta traNa jJAna upayoga dvArA indriyAtIta hovAthI svAdhIna che ane pratyakSa che. paryavasita: nizcaya. cheDAvALuM, aMtavALuM. jeno dravya, kSetra, kALa bhAvathI aMta che. zrutajJAnano eka saparyavasita bheda. paryakAsana: eka Asana, prabhujInI pratimAnuM je Asana che te. padmAsana). paryataH aMtima, tyAga. mRtyu, paryavasAna) paryAptaH pUruM. patiH navA janmamAM deha dhAraNa karavA mATenI sAmagrI che. janmAMtare jatAM navIna zarIrAdi mATenI sAmagrInI racanA karavI. yonisthAnamAM praveza karIne jIva potAnA zarIrane yogya pagala vargaNA grahaNa kare che. te AhAraparyApti che. tyAra pachI anukrame zarIra indriya, zvAsa, bhASA, manane yogya pagala vargaNA grahaNa karIne cha paryApti pUrI kare che. teno kALa aMtarmuhUrta jaina saiddhAMtika che. je je zarIranI jAti hoya te pramANe paryApti hoya che. paryApti pUrI karIne mare te jIva paryApta kahevAya che, pUrI karyA vagara mare te aparyApta kahevAya che. jema ghara banAvavA prathama sAmagrI bhegI karavAmAM Ave che tema jIva navIna zarIra mATe paryApti vaDe sAmagrI bhegI kare che. temAM jema vastra vagere pUrNa ane apUrNa hoya che, tema jIva paryApta aparyApta baMne prakAre hoya che. te nAmakarmanI prakRtio che. audArika, vaikriya ke AhAraka zarIra nAmakarmanA udayathI paryApti nAmakarmano udaya thatAM jIvamAM evI phuraNA thAya che. jema talane pIlIne telarUpa pariNamAve tevI rIte jIvanA saMyogathI tejasa zarIra dvArA koI pugalo khela rasarUpe pariName te AhAra paryApti. kharasarUpa pariNata yugala skaMdhomAMthI khala bhAgamAMthI hADakAM cAmaDI sthira avayavo tathA rasamAMthI rudhira, vIrya rUpa pariNamana zakti te zarIra-paryApti che. AtmAne yathAyogya dravyendriyonA sthAnarUpa pradezothI varNAdika grahaNarUpa upayoga zakti jAti nAmakarmathI thAya te indriya Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya paryApti. AhAraka vargaNArUpa pudgala zvAsocchvAsa zakti te skaMdhonI rUpa pariNamana zvAsocchvAsaparyApti. svara nAmakarmanA udayathI te bhASAvargaNA rUpa pudgala skaMdhonuM bhASA rUpa pariNamana bhASAparyApti. manovargaNA rUpa puddagala skaMdhonuM pariNamana te (dravya) manaparyApti. te dravyamananA AdhAre jJAnAvaraNa tathA vIryaMtarAya karmanA kSayopazamathI guNadoSano traNe kALa viSe vicAra karavAnI zakti te bhAvamana tene mana:paryApti kahe che. pratisamayavizeSa je te karmanA udayathI potapotAne yogya paryApti pUrNa thAya. paryAya : paryAyano vAstavika artha vastuno aMza che. te kramabhAvI che. guNanA pariNamanane paryAya kahe che. tenA be bheda che. 1. arthaparyAyaH cha dravyomAM samAnarUpathI thatuM kSamasthAyI sUkSma pariNamana te arthaparyAya athavA bhAvAtmaka paryAya sUkSma che. kSaNe kSaNe pariName che. 2. vyaMjanaparyAyaH jIva ane pudgalanI avasthA saMyogI avasthA 151 -- paryAya AkArane athavA pradezAtmaka vyaMjanaparyAya kahe te. skUla ane sthAyI che. zuddha dravya athavA guNonI paryAya svAbhAvika che ane azuddha dravya athavA guNonuM pratisamaya pariNamana vibhAvika che. dhruva ke kSaNika baMne aMzothI utpAda vyaya dhrauvya rUpa vastunI * artha kriyA siddha thAya che. vyavahAra, bheda, vikalpa, paryAya aMza bhAga, bheda-cheda ekArthavAcI che. dravyano vikAra vizeSa rUpathI bhedane prApta kare che te paryAya che. svabhAvaparyAya : kAraNazuddhaparyAya ane kAryazuddhaparyAya be prakAra che. kAraNazuddhaparyAya : sahajazuddha nizcayathI, anAdi anaMta, amUrta, atIndriya svabhAvayukta zuddha sahaja jJAna darzanAdi sukhAtmaka 52ma vItarAgatA zuddha svabhAvanI sAthe anaMta pUjita catuSTaya svarUpa pUjita pAMcamo bhAva pariNati kAraNa zudhdha paryAya che. kAryazuddhaparyAya sAdi anaMta, amUrta atIndriya svabhAvayukta zuddha saddabhuta vyavahArathI kevaLajJAnAdi catuSTayayukta jIvanI 5ramotkRSTa kSAyika bhAvanI pariNati kAryazuddhaparyAya che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ payayArthika naya 152 jaina saiddhAMtika anyanI apekSArahita paramANunuM bALakanA UgelA ekeka vALanA pariNamana te pugalanI asaMkhya TukaDA karI. kUvo bharI. dara svabhAvaparyAya. sarva karmathI mukta so varSe ekeka vALa kADhavAmAM je siddha jIvomAM aMtima dehAkAra kALa lAge teTalA kALanuM nAma. rUpathI kaMIka nyuna pradezonI nizcala havAIjamANaH je upadeza sthiti te jIvanI zuddha ke AcAryasaMmata hoya. cirakAlathI svabhAvaparyAya che. sampradAyanA kramathI cAlyo Avato vibhAvapayayaH nAraka, tiryaMca, deva hoya, ziSya paraMparAthI jaLavAyo ke manuSyarUpa aneka paryAya jIvanI hoya te. avasthAo vibhAva rUpa che, pazcAtAnupUrvIH pAchaLanA bhedathI skaMdharUpa pariNamana pudgalanI vicAravuM jema zama saMvega nirveda vaibhAvika paryAya che. AsthA anukaMpAne badale dravya ke bhAvakarmarahita zuddha anukaMpAthI zama sudhI. jJAnAdi jIvanI svabhAvarUpa (pakSAnupUrvI) avasthA guNaparyAya che. pazyantI: bhASAno eka prakAra. aNurUpa pugala dravyamAM sthita paLa: kALanuM eka pramANa. hAlamAM kSaNa rUpa, rasa, gaMdha ane varNa pudgala | kahIe chIe te. dravyanI svabhAva guNaparyAya che. paMkaja: kamaLa-kAdavamAM utpanna thAya che, paryAyArthika nayaH je guNa athavA chatAM sauMdaryavALuM hoya che. mAnave paryAyane vizeSane) grahaNa kare te. saMsArarUpI kAdavamAM evI rIte tenA cAra bheda. RjusUtra, zabda, rahevAnuM che. samabhirUDha, evaMbhUta. paMkaprabhA: cothI naraka che. kIcaDa-kAdava parvaH pavitra tithi - divasa. pauSadhavrata. samAna che. kALanuM eka pramANa. paMcakalyANaka: tIrthakara bhagavAnanA ja parvataH lokamAM sthita parvatonA nakazA. A kalyANako hoya che. 1. cyavana, AkAra. 2. janma, 3. dIkSA, 4. kevaLajJAna, palikuMcanaH aticArano eka doSa. 5. nirvANa. kalyANaka. tIrthakara palya: jemAM asaMkhyAtA varSa jAya tevuM paramAtmAnA puNyAtizayatAnuM kALanuM pramANa. eka yojana lAMbA mAhAbhya che. devo mAnavo pahoLA ane UMDA kUvAmAM svakalyANa mATe kalyANano utsava Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 153 pAdavihArI manAve tathA tapAdi kare. ! paMjikAH vRtti sUtronA viSaya padArthone paMcamakAlaH pAMcamo Aro. je kALa | spaSTa karavAvALAM vivecana. duSamA kahevAya che. paMDitamaraNa: samyagdaSTi AtmAnuM paMcamuSThiH tIrthaMkara bhagavAna jyAre samAdhimaraNa. dIkSA grahaNa kare tyAre svayaM | pAtAlavAsI: lavaNa vagere samudromAM mastakanA kezanuM pAMcamuSThi vaDe prabhAsa Adi deva. loca kare. pAtraH yogya. mokSa pAmavAne yogya. paMcavarNa : eka praha, pudgalanA pAMca samyadarzanAdi yukta, dharmadhyAnamAM varNa che. lIna, parigraha, zalyAdi jevA paMcaviMzatikA: di.saM.mAM paMcasaMgraha doSothI rahita vizeSa pAtra che. nAmanA karma siddhAMta viSayaka graMtha zuddhopayoga athavA zubhopayogathI che. je. saM.mAM prAkRta paMcasaMgraha pariNata jIva pAtra kahevAya. 105 gAthA pramANa graMtha che. avirati, dezavratI zrAvaka, vartamAnamAM tenuM gujarAtI mahAvratI sAdhu, AgamamAM bhASAMtara thayuM che. rucivALA ema aneka prakAre pAtra paMcAcAra : paMcAgni. jJAnAcAra, jIvo hoya che. temAM koI jaghanya, darzanAcAra, cAritrAcAra, madhyama ke utkRSTa ema traNa tapAcAra, vicAra, prakAranA hoya che. samyatvaguNa paMcAdhyAyIH di. saM.mAM saMskRtamAM sahita aparigrahI muni dhyAnI darzanazAstrano graMtha. uttama pAtra. dezavrata samyagu paMcAstikAyaH di. A. zrI kunda kunda dRSTivaMta zrAvaka madhyama pAtra. racita pAMca astikAya dravyono avirati samyagRSTi zrAvaka prAkRtamAM tattva viSayaka mahAna jaghanyapAtra che. tapa vrata ke zIlanI ArAdhanA karavAvALo parigraha ke paMcendriya jAtiH jAti nAmakarmathI kaSAyano tyAga karavAvALo paNa spazadi pAMca indriya yukta zarIra mithyAdRSTi hoya to te mokSamArgane dhArI che. apAtra che. paMcendriya jIvaH pAMca indriya dharAvatA pAdapUrtiH zloka banAvavAmAM khUTatuM dehadhArI jIvo. deva, manuSya, pazu, joDI devuM. pakSI-nAraka. pAdavihArIH page cAlanAra, vAhana graMtha. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 pAdya sthitikalpa jaina saiddhAMtika vagara vihAra karanAra. ane durgati che. tethI teno pAdya sthitikalpa: di munijano aMzamAtra tyAjya che. varSAkALamAM cAra mAsa eka | pApabhIrutAH pApa karavAthI DaravuM. sthAnamAM rahe, vihAra na kare te | pApAnubaMdhI pApa: je karmonA udayathI pA nAmanuM dasamuM sthitikalpa che) | vartamAnakALe duHkha hoya. vaLI varSAkALamAM jamIna para jIvajaMtunI hiMsAdi vaDe navuM bhAvapApa baMdhAtuM rakSA mATe A niyama pALavAno che. hoya te. aSADha suda caudazathI kArtika suda ! pApAnubaMdhI puNyaH je karmonA udayathI caudaza sudhIno A kALa che. vartamAna kALe sukha saubhAgya atyaMta Apatti jevA samayamAM bhogave, paraMtu hiMsAdi karI navuM anya sthAnamAM javAnuM bane te pApa bAMdhe. pApano baMdha karAve tevuM apavAda che. (je.saM) 8 mAsanA puNya. ATha kalpa ane caumAsInuM | pApopadeza: hiMsA karavAmAM, anyane sthaLaparivartana tema nava kalpa che. duHkha devAmAM doSa nathI, ke pAna : cAra AhAramAM pravAhI mithyAcArano upadeza Apavo. padArthono AhAra. anarthadaMDa AThamA vratamAM vizeSa pApa: je jIvane zubhathI dUra rAkhe che. prakAra batAvyA che. duHkharUpa che, je karma vaDe aniSTa | pArabhavika: parabhava saMbaMdhI jJAna padArthonI prApti thAya che. azAtA | zakti . bhogavavI paDe che. hiMsAdi pAramArthika pratyakSa je jJAna atIndriya avatAdi azubha pariNAmo che te jJAna, kevaLajJAna. azubha yogAzrava pAparUpa che. pArasamaNi : eka prakAranuM ratna. jenA AhArAdi cAra saMjJA, traNa | sparzathI lokhaMDa sonuM bane. azubha lezyA, indriya viSaya, .. pAriNAmika bhAva: cokkasa prakArano lolupatA, Arta raudradhyAna, rAgAdi svabhAva, pratyeka padArthanA sarve pAparUpa bhAva che. te niMdanIya nirUpAdhika tathA saikAlika che. pavitra puruSonI niMdA karavI. svabhAvane pariNAmika bhAva kahe nidyabhAva rAkhavo, te pAparUpa che. che. anya padArthonA saMyogathI jenA vaDe hiMsAdibhAva thAya te sarva upAdhivaza padArtha azuddha pAparUpa che. tenuM pariNAma duHkha pratibhAsita hoya che. chatAM paNa Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 zabdaparicaya pAriSada koI padArtha potAnA svabhAvathI 3. abhavyatva : mokSa mArgane calita thato nathI. jemake ghaTa koI kAraNabhUta avasthA nathI. azuddha divasa paTa na bane, jaDa kyAre paNa paryAya hovAthI te baMne azuddha cetana na bane. sva-dravyasvarUpa ja pAriNAmika bhAva che. A traNe hovuM te teno pAriNAmika bhAva che. prakAranA azuddha pAriNAmika karmanA udaya, upazama, kSaya ke bhAvano tyAga karI. dhyAna samaye kSayopazama rahita hovuM te zuddha pAriNAmika bhAva che tenuM pAriNAmika bhAva che. tathA dravyanI dhyAna karavuM. joke dhyAna paNa svabhAvabhUta anAdi pAriNAmika paryAyarUpe vinazvara che. zuddha zaktithI ja pragaTa e bhAva- pAriNAmika dravyarUpa hovAthI pariNAma arthAt svabhAva jenuM avinAzI che. mATe jJAyaka svarUpI prayojana che te. vaLI mAtra jJAyaka pAriNAmika zuddha bhAvanuM dhyAna bhAva jeno AdhAra che te jIvano karavuM te sarvotkRSTa che. sAmAnya pAriNAmika bhAva che. acetana rIte AtmAnuM jJAna, agninI bhAva zeSa dravyano (dhamadharma) uSNatA, jIvomAM bhavyatA ke pAriNAmika bhAva che. abhavyatA, pAriNAmika che. AtmAno asAdhAraNa guNa cetana | pAriNAmikI buddhi : vayovRddhatAnA che. tenA traNa bheda che. 1. jIvata anubhavathI pragaTa thayelI buddhi. - zuddha caitanyarUpa je jIvatva te | pAritApikI kriyA: AzravarU5 25 avinazvara tathA zuddha dravyAzrita kAyikI kriyAmAMthI potAnA ke hovAthI zuddha dravyArthika nayanI paranA tADana tarjanA vaDe saMtApa apekSAe zuddha pAriNAmika bhAva karavo te. che. paraMtu dasa prANone abhyAdhika pAribhASika zabdaH amuka arthamAM rUDha dhAraNa karanAra karmaAzrita thayelA zabdo. jemake zraddhA-ruci te hovAthI vinAzazIla che, ! samyaktva kahevAya. paryAyaAzrita hovAthI te azuddha | pAriSa devaH parSadAnA devo. Indrane pAriNAmika bhAva che. vicAraNAmAM sahAyaka traNa 2 bhavyatva: mokSamArgane | prakAranI sabhAnA devo. kAraNabhUta avasthA che chatAM pAriSahaH devono eka prakAra che te vinazvara che. sabhAmAM mitra samAna hoya che. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAriSThApAnikA samiti pAriSThApAnikA samiti sAdhu : sAdhvIjano tathA vratIjano mATe khAsa. maLa mUtra thUMka Adi zArIrika melo jyAM nAkhavAnA hoya te bhUmine jovI, pramArjavI. pArthivI dhAraNA : dhyAnano eka prakA2 che. pArzvanAtha : vartamAna covIsInA trevIsamA tIrthaMkara. pArzvastha munino eka prakAra che. indriya kaSAya tathA viSayothI | parAjita thaIne cAritrabhraSTa muni pArzvastha che. tenI sevA karavAvALA paNa pArzvastha jevA che. saMyamIonA doSa jue che. tethI te munio nathI, namaskArane yogya nathI. yadyapi koI ekAMtathI asaMyamI na hoya, saMyamIonI sAthe rahe paNa niraticAra saMyamanuM pAlana na kare. eka ja sthAnamAM rahe. gRhasthonA vadhu saMparkamAM rahe. adhikaraNa jevAM sAdhano grahaNa kare. athavA anya padArthono saMgraha kare te pArzvastha sAdhu kahevAya che. pAlaMba : bhagavAna mahAvIranA tIrthamAM aMtakRta kevaLI thayA. pAhuDa: prAkRta) graMtha che. di.A. kuMdAkuMdAcAryazrI dvArA 85 pAhuDa graMthanI racanA thaI hatI. temAMthI 156 jaina saiddhAMtika samayasAdi 12 upalabdha che. aSTapAhuDa graMtha pracalita che. pAMDu : cakravartInI nava nidhiomAMthI eka. pAMDukavana : sumeru parvata paranuM cothuM vana, jenA 52 cA2 caityAlaya che. pAMDukaMbalAzilA : sumeru parvata uparanI eka zilA, jenA 52 pazcima videhanA tIrthaMkarono janmAbhiSeka thAya che. pAMDuzilA : sumeru parvata para sthira eka zilA, jenA 52 bharatakSetranA tIrthaMkaronA janmakalyANakano utsava thAya che. (janAbhiSeka) pAMzulapAda : dhULiyA pagavALA, nAnAM bALako. picchikA di. muni. anya jIvonI jayaNA mATe morapiMchano komaLa guccho rAkhe che te. : pitta : audArika zarIranI pitta dhAtu che. pipAsA H tRSA (tarasa) munijano atizaya garamImAM tathA pitajva2 ke anazanamAM tRSAne samatAthI sahana kare te pipAsAjaya che. tathA zarIra ane indriyonA saMyamamAM thatI maMthanarUpa pipAsAne saMtoSa ane saMyamathI jya kare te pipAsA che. pizAcaH devanI jAti che jenA cauda Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che te. zabdaparicaya 157 puNaya. bheda che. dhyAna karavAmAM Ave che. tenA pizuliH zrutajJAnanA aneka bhedomAMthI pariNAme dhyAnI - muni (anya zrutajJAna prApta karavA mATe pravRttino tyAga karI) mokSanA anaMtamo bhAga devAnI je prakriyA sukhane prApta kare che. piMDasthAvasthA tIrthaMkara prabhunI janmathI piSTapesanaH ati prasaMga. koI vAtane kevaLajJAna pAme tyAM sudhI traNa moTuM rUpa ApI tenuM punarAvartana avasthA. janmAvasthA, karyA karavuM. rAjyAvasthA, dIkSitAvasthA. piMDaH eka vastumAM ghaNAno samAveza, | | pIDA : vedanA. jemake keLAnI lUma. drAkSanuM jhUmakhuM. | pItalezyA: traNa zubhalezyAmAMthI athavA UMDAI ane moTAI sUcaka. | prathama leyA. karmonI je prakRtionA peTA bheda | puNya: jIvanA dAna dayAdi zubha bhAva thaI zakatA hoya te - jema ke puNyanuM kAraNa che. azubha-pApa nAmakarmamAM gati, jAti vagere. bhAvathI bacAve che. puNyathI thatA piMDastha dhyAna: A dhyAna dvArA jIva sAMsArika bhogAdi pApajanaka upayogane ekAgra karavAno udyama hovAthI tenuM puNya sAdhaka mATe heya kare che. jemake - che. paraMtu tene sarvathA pAparUpa 1. zveta kiraNothI skurAyamAna mAnI levuM nahi. sAmAnya jIvone aSTaprAtihArya yukta kevaLI pApanI apekSAe puNya sAruM che. arihaMta athavA kevaLI tulya mumukSu mATe nIcenI avasthAmAM Atma svarUpanuM dhyAna puNyapravRtti avazya thAya che. paraMtu 2. potAnA nAbhi hRdaya mastaka nidAna ke apekSArahita hovAthI AdimAM kamalanI kalpanA karI puNyAnubaMdhI puNya hovAthI ati tejasvI skurAyamAna paraMparAe mokSanuM kAraNa che. ahaMtanA rUpanuM dhyAna. laukika jIvonuM puNya nidAna ane 3. nAbhi AdimAM traNa lokanA tRSNAsahita hovAthI pApAnubaMdhI svarUpanI dhAraNA vaDe thatuM dhyAna. hovAthI pApajanaka mAnyuM che. te 4. dhyAtAnuM potAnA zarIramAM saMsAramAM DubADe che. tethI paramArtha sthita zuddha AtmasvarUpanuM dhyAna. dRSTie evuM puNya tyAjya che. A uparAMta aneka dhAraNAo vaDe apekSAe je AtmAne pavitra kare Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyAnubaMdhI pApa 158 - jaina saiddhAMtika te puNya che. tene mATe je vratAdi | nizcayathI zubhopayoga paNa kahyAM che tene zAstramAM nizcayathI saMsAranA baMdhanuM kAraNa che. puNya kahyuM che. jema zItaLa evA caMdanathI utpanna darzana, pUjana, bhakti, vrata Adi agni dajhADe che. tema dharmathI pramAdarahita zubha kriyAo rUpa puNya) bhoga avazya duHkhadAyI vyavahAradharma puNya che. te nimitte che. karmasvabhAvathI baMdhanarUpa - thatA zubha pariNAma bhAvapuNya che. duHkhadAyI che. rAgI jIva karma bAMdhe bhAvapuNyanA nimittathI utpanna che. vairAgya prApta jIva karmathI chUTe satAvedanIya Adi zubha prakRti che ema samajIne karmomAM prIti na rUpa pudgala paramANuono piMDa karavI. (jaththo) dravyapuNya che. samyagudaSTi AtmAne indriyasukha zuddha mana vacana kAyAnI kriyA tathA iMdriya - jJAna Adeya nathI. tenuM zuddha darzana jJAna rUpa upayoga paNa AtmajJAna hovAthI te jANe che ke nizcayathI puNyakarmanA Azrava che. saMpUrNa karma mAtra Adeya nathI. kevaLa trikALI dhruva zuddhAtmA puNya sugatinuM kAraNa che mokSanuM upAdeya che. baMdha ane mokSanuM kAraNa nathI. kAraNa anukrame potAnA vibhAva pApa to pApa che, paNa je puNya ane svabhAva pariNAma che. evuM je pApanuM - saMsAranuM kAraNa che tene jANato nathI tene puNya ane pApa jJAnI pApa kahe che. evA puNyane baMnemAM mohajanita pariNAma thAya jJAnI heya kahe che. kathaMcita pApa che. baMne pariNAma pudgalamaya duHkha karmakSayanuM nimitta bane to hovAthI eka che (Azrava) sAruM che. ane puNya jo bhogAdithI vyavahArathI zubha rUpa pariNAma narakAdinuM kAraNa bane to te mokSamArgano kevaLa jIvamaya duHkhadAyaka che. mithyAdRSTinuM puNya pariNAma hovAthI ane azubha rUpa viSayukta auSadha jevuM che. mATe baMdha mArga kevaLa pudgalamaya kaSTa sahIne paNa samyakatva prApta hovAthI baMnemAM anekatA che. karavuM. mithyAdaSTimAM sadA rAgAdi zubhakarma sonAnI beDI samAna kaSAyabhAvanI tIvratA hovAthI hovAthI, azubha loDhAnI beDI teno zubhopayoga paNa adharma bane samAna hovAthI baMnemAM ekatA che. che. karmayanuM kAraNa banato nathI. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 1pa9 pudgala parivartana - parAvartana nidAna puNya vaDe bhogAsakta thaI pudgala padArtha avibhAga paramANu tevo jIva trIje bhave narakagamana (no puMjI che. paraspara baMdha thavAthI kare che. jagatamAM citravicitra padArthonuM puNyanI kathaMcita apekSAe ISTatA nirmANa thAya che, je skaMdha kahevAmAM eTalA mATe che ke vratAdi vaDe jIva Ave che. Ama pugalanA paramANu sadgati jALavI rAkhe che ke ane skaMdha be bheda che. sparza, rasa, sAMsArika sukhanI prApti kare che. gaMdha, varNa yukta pudgala che. te avratAdi narakanuM kAraNa bane che. saMkhyAta, asaMkhyAta tathA anaMta dharma sadgatinuM kAraNa bane che, pradezayukta che, tethI anizcita che. ane tenI vRddhi mokSanuM kAraNa bane zarIra, indriyo, mana, vacana, kAyA, che. mATe dharmano paraSArtha karavo. zvAsozvAsa, janmamaraNa, sukha-duHkha pApathI dUra raho. bhogamUlaka puNya ItyAdi pugalanA saMyoganuM niSiddha che. yogamUlaka puNya kevaLa nimittakArya che. niSiddha nathI. karmanI prakRti, sthiti, rasa, pradeza puNyAnubaMdhI pApaH je pApakarmanA dvArA aneka prakAranI pudgalanI udayathI sAMsArika dukha Upaje zaktio che. vividha prakAranA paraMtu te samaye samabhAva rahevAthI zabda paNa paudgalika che. (acita) te bhAva puNyanuM kAraNa bane. jema pRthvI, pANI, agni, vAyu, caMDakauzike pratibodha pAmyA pachI vanaspati sarvamAM spazadi hovAthI kIDIonA caTakA sahana karyA. te padArtho paudgalika che. saMsAra puNayAnubaMdhI puNya: je puNyakarma jIvanA vibhAva paugalika che. udayamAM AvyuM chatuM sAMsArika pudgalakSepaH pudgala prakSepa) sukho - samRddhi maLavA chatAM sAmAyika, pauSadhamAM pramANa karelA Asakti na Upaje. AtmakalyANa sthAnanI bahAra koI paththara vagere karavAnI vRtti thAya. prAya pheMkIne potAnuM prayojana siddha karavuM samyagadaSTi AtmAnI AvI | te pugalakSepa dezavratano aticAra sthiti hoya che. jemake dhanAjI, zAlibhadra vagere. pudgala parivartana - parAvartana : pudgalaH je padArthamAM pUraNa - galana anaMtakALa A jagatamAM rahIne svabhAva che te pudgala che. mULabhUta | tamAma vargaNAonAM pudgalone Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgalavipAkI karma 160 jaina saiddhAMtika audArika zarIrAdirUpe grahaNa | pururavAH di. saM.) bhagavAna mahAvIrano karIne mUke, temAM jeTalo kALa jAya nayasArano janma. nAma pururavA. te athavA samasta lokAkAzanA puruSa: je uttama guNavALo, uttama pradeza pradeze kramazaH mRtyu pAmI bhoga aizvaryavALo uttamakarma sparzIne pUrAM kare che athavA karavAvALo che, tene puruSa kahevAya kALacakranA prati samayomAM kramazaH che. je nirmANa nAmakarmanA udayathI maraNa pAmIne pUrNa kare, tathA puruSanA cila dharaNa kare che te rasabaMdhanA sarva adhyavasAya dravyapuruSa. nizcayathI je utkRSTa sthAnomAM kramazaH mRtyu vaDe sparze samyagudarzanAdino svAmI che. te mATeno puruSArthI te puruSa che. pudgalavipAkI karmaH je karmanuM phaLa | puruSa vedaH jenAmAM strI viSayaka zarIramAM thAya. abhilASA che, te puruSaveda che, pudgalAnaMdI jIvaH pugalanA, puruSanA jIvane strI sukhanI icchA sAMsArika, bhautika sukhamAM AnaMda thAya te. lenAra. puruSArtha: puruSa-puruSArthapradhAna prakRtipudgalAstikAyaH varNa, gaMdha, rasa, vALo che. tethI laukika ke lokottara spazadivALuM jaDarUpa dravya vizeSa. sarva kSetramAM puruSArtha kare che. artha punarbhava : A janma pachI bhAvimAM janma ane kAma puruSArthanI sarva jIvo thanAra. ruci rAkhe che, je ahitakArI che. vikAyava : sAdhujano gRhasthane dharma ane mokSano puruSArtha puNyarUpa sAmAyika Adi dharmakArya punaH hovAthI te hitakArI che. dharma punaH karavA jevuM che, ema kahe. puruSArtha puNyarUpa hovAthI laukika puraskAraH satkAra sahita apAtI bheTa. kalyANavALo che. mokSapuruSArtha puraskAra pariSahaH munine ati satkAra lokottara kalyANaprada che. arthamAM garvanuM kAraNa bane teno jaya. svArtha Adi doSa hovAthI purAkalpaH aitihAsika. sahacarita anarthakArI che. kAma apavitra vidhine purAkalpa kahe che. zarIranI nIpaja che. tethI te zUdra purimadrakaH sUryodaya ane sUryAstanI che. dharmapuruSArtha puNyarUpa hovAthI vacceno adha bhAga gayA pachI apekSAe upAdeya che, bhoganI traNa navakAra gaNIne AhAra levo. daSTie heya che. mokSapuruSArtha Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 16 1 pUjA upAdeya che. mahAna che mATe kevaLa | puSparAvartaH eka prakArano uttama mokSapuruSArthane jJAnIo uttama kahe | varasAda che. puSkalAvatIH pUrva videhanI puSkalAvarta svAbhAvika kriyAmAM - sAdhanAmAM kSetranI mukhya nagarI. puruSArtha gauNa thAya che, (zreNimAM) puSpakaH devanuM eka sthAna vimAna) puruSottamaH puruSomAM uttama, arihaMta puSpaka vimAna atyaMta suMdara che te tIrthaMkarano guNa) rAvaNe meLavyuM hatuM. purohitaH cakravartInuM cauda ratnamAMthI | puSpadaMtaH A covIsInA navamA eka. anya artha brAhmaNamAM amuka tIrthakara zrI suvidhinAthanuM bIjuM vidhi karAvanAra nAma. pulaviH pulavione nigoda kahe che. puSyaH eka nakSatra. eka eka AkAzapradezamAM puMDarika zrutajJAnanuM 12muM aMga bAhya. asaMkhyAta lokapramANa hoya che. di.saM.) audArika tejasa tathA kArpaNa | puMDarikinIH pUrva videhastha zarIranuM upAdAna kAraNa che. puSkalAvartanI mukhya nagarI. kacchauDaaMDara vakakhAra pulavinI puSkalAvatI. aMtarasthita dravyonI samAna | pUjA: AraMbha samAraMbha tathA alaga alaga anantAnatta rAgAdiyukta gRhasthone jina(guru) nigoda jIvothI bharapUra che. pUjA pradhAnadharma che. temAM paMca pulAka muni - cAritrIno eka prakAra. parameSThIonI pratimAno Azraya jenuM mana uttara guNonI bhAvanAthI (avalaMbana) che. pUjAmAM mukhyatA rahita che. vratamAM zithila hoya. arihaMta tIrthakaranI che. pUjA puSkara puSkaradvIpa) : madhyalokano mukhyatve pradhAna hovAthI karmanI bIjo puSkaravara dvIpa tathA trIjo ghaNI nirjarA thAya che. samudra, puSkaravara samudra. puSkara- pUjA aneka prakArathI thAya che temAM vRkSanI vizeSatAthI tenuM nAma dravyapUjAmAM jaLa, caMdanAdi puSkara dvIpa che. tenA madhyabhAgamAM vilepana vagere aSTa dravyonI mAnuSottara parvata che. tenA kAraNe vizeSatA che. nRtya, gIta, tenA be vibhAga thayA hovAthI caityavaMdanAdi bhAvapUjAno prakAra puSkarArdha kahe che. che. Ama pUjA dravya tathA bhAvathI Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjA 16 2. be tathA vividha prakAre che. nAmapUjA: arihaMta bhagavaMtanA nAmano jApa karIne hRdayamAM vizuddha bhAva dhAraNa karavo. sthApanApUjA: arihaMta bhagavaMtanI vividha AkAre sthApanA karavI Arasa, uttama dhAtu jevA padArthonI pratimA dvArA temanA guNonuM smaraNa thAya che. dravya, kSetra, kALa ane bhAvapUjAnA prakAra. dravyaH arihaMtAdi bhagavaMta samakSa jaLa, puSpAdikathI pUjA karavI, paMcAMga khamAsamaNAM devAM, pradakSiNA karavI vagere. trikALa darzana karavAM. kSetrapUjA: arihaMta bhagavaMtanA paMcakalyANaka jyAM thayA hoya tyAM upara pramANe pUjA karavI. kALapUjA: kalyANako tathA parvanA divase thatI vizeSa pUjA. tathA nitya niyama tarIke samayocita pUjA karavI. bhAvapUjAH arihaMta bhagavaMtanA anaMta guNonI bhAvapUrvaka stavanA, caityavaMdana karavA. jApa ke dhyAna bhAvapUjA che. nizcayapUjA: vikalparahita mana AtmAmAM sthita thAya, ane paramezvaramAM lIna thatAM baMnenuM jaina saiddhAMtika samarasa - aikya thavAthI konI pUjA karavI? AvI dazA jJAnIjanonI hoya che. paMca parameSThI AtmAmAM ja sthita che, tenuM mane zaraNa ho. evI bhAvanA hoya che. te nizcayapUjA. Ama aneka prakAre pUjA karavI te pAtra zrAvakanuM nitya kartavya che. arthAt gRhastha trikALa arihaMta darzana tathA gurudarzana karavAM te prathama kartavya che. rAtrie pUjAvidhino niSedha che. uttama zrAvake arihaMta bhagavaMtanI snAnAdithI zuddha thaI zuddha vastra dhAraNa karI trikaraNa zuddhi tathA uttama padArtho vaDe pratimAnI dravyabhAvapUjA tathA siddha bhagavaMtanI dhyAnathI pUjA, ane AcArya, upAdhyAya tathA sAdhu bhagavaMtanI stuti, vaMdana tathA yogya sAmagrI vaDe pUjA karavI. naMdIzvara jevA dvIpa vagere sthAnomAM devo bhakti-pUjA kare che. kAraNa ke jinapUjA sagatidAyaka mahAnirjarA karavAvALI tathA mokSanAM phaLa denArI, durgatino nAza karanArI ane adhika puNyanI prApti karAvanArI che. jinapUjA rUpa ArAdhanA - bhakti na karanAra ratnatrayanI prApti karI Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 163 pUrvaprayoga zakato nathI. paraMtu bhagavAnanAM || che. teno abhyAsa karavo. darzana pUjana karIne pote svayaM / pUraka: prANAyAmano eka prakAra, paramAtmasvarUpa bane che. tALavAnA chidrathI athavA bAra jina bhagavAnanI pUjAnI jema aMgula parvatathI kheMcIne pavanane bhaktipUrvaka jinavANInI icchAnusAra potAnA zarIramAM satuzAstronI pUjA karavI joIe. pUraNa kare. te pUraka prANAyAma - jina bhagavAnanI pUjA dvArA jIvane pavana che. potAnA zuddha svarUpanI zraddhA thAya pUrNa nirAvaraNaH jenAM AvaraNa che. zAstrabodha dvArA saMpUrNapaNe naSTa thayAM che te sarvajJa samyagujJAnAdinI prApti thAya che. bhagavAna. jina bhagavAnanI AjJAnA dhAraka | pUNakaH pUro aMka-akhaMDa. AcAryAdinI stuti vaMdanA paNa pUrvakroDa varSa coryAsI lAkhane coryAsI pApanAzaka che. samyagucAritranuM ! lAkhe guNavAthI je Ave te 1 avalaMbana che. pUrva=7056 00, 00, 000, nuM jinapUjAmAM sacita acita uttama | 1 pUrva. dravyono upayoga karavo te vyartha | pUrvagataH dRSTipravAda aMgano cotho bheda nathI. devo uttama dravyo vaDe pUjA | | athavA pUrvAnA svarUpane jeNe - bhakti kare che. zrAvaka potAnI | prApta karyuM che te pUrvagata kahevAya. pAse je uttama dravyo hoya te vaDe | pUrvadharaH cauda pUrva bhaNelA mahAjJAnI. pUjA kare che. zrAvaka potAnA pUrvaparAyatAH pUrva-pazcima dizAmAM jIvananirvAhamAM ghaNA padArthono lAMbA jaMbudvIpamAM cha e varSadharo bhoga-upabhoga kare che. tethI tene ane vaccenAM kSetro pUrva-pazcima sacita padArtho vaDe vinayapUrvaka lAMbAM che. pUjA-vidhi karavAmAM doSa nathI. pUrvaparikSepiH AgaLanA dvIpa samudrone pUjA-vidhimAM vaparAtA padArthonI vIMTaLAIne rahelA jemake jaMbudvIpane pAchaLa ucca bhAvanA che. temAM vIMTaLAIne lavaNasamudra. dharmabuddhi hovAthI teno niSedha no pUrvaprayogaH pUrvanA prayatnone lIdhe, karavo. viveka rAkhavo. vartamAnamAM prayatna karyo na hoya pUjA saMgrahamAM aneka prakAranI | chatAM kArya thAya. jemake paga laI pUjA ane tenI phaLazruti darzAvI ! lIdhA pachI hiMcoLAnuM cAlavuM. parva Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvamImAMsA ghaMTanuM vAgavuM. pUrvamImAMsA : eka darzana che. pUrvavida zrutakevaLI athavA pramatta apramatta muni pUrvanA jANanAra che. pUrvavideha H sumeru parvatanI pUrva dizAmAM sthita kacchAdi soLa kSetrone pUrvavideha kahe che. pUrva samAsazAna pUrveno samAveza kareluM jJAna. pUrvAMgaH kALanuM eka pramANavizeSa. pUrvAcArya viracita pUrve bhUtakALamAM thayelA AcAryonAM banAvelAM zAstro, zrI umAsvAti, | hemacaMdrAcArya vagere. pUrvAnupUrvI : pUrvathI cAlyuM AvatuM. pUrvAnubaMdha : pUrvAvasthAmAM prApta jJAnAdi zaktione, saMskArone gADha karavA. sthira karavA. pUrvAnuvedya bhUtakALamAM meLavelA saMskAronuM gADhapaNe punaH meLavavuM. pUrvaparaparyAya : dravyanuM AgaLapAchaLa : thayeluM ane thavAvALuM je pariNamana jemake sonAnA kaDuM-kuMDaLAdi. pRcchanA saMzayanuM samAdhAna karavA athavA nizcita arthanI khAtarI mATe prazna pUchavo. graMtha, artha vagere mATe pRcchanA karavI. pRthakkaraNa vastune alaga pADavI. vyavahAranayanI apekSAe jemake jIvanA trasa sthAvara be bheda. vaLI jaina saiddhAMtika sthAvaranA pAMca bheda vagere. pRthak H bhinnapaNuM. koI paNa vastumAM 2thI 9nI saMkhyA. jemake mAIlapRthakatva eTale 2thI 9 mAIlanuM aMtara. Agamika saMjJA che. 164 pRthu : baLadevanA paMdaramA putranuM nAma. pRthvI dharatI. athavA eka tattva. (paMcamahAbhUta) jainadarzana-kAroe tene sthAvara ekendriya jIvano prakAra kahyo che. tenA baDI mATI Adi ghaNA bheda che. sonuM, rUpuM, hIrA vagere pRthvIkAyanA bheda che. pRthvIkAya : mATIrUpe kAyA che jenI tevA jIvo. paththara, dhAtu vagere. peya H pravAhI padArtha, jaLa, dUdha vagere. peziH audArika zarIranA mAMsano prakAra. mAMsapezi pazunya H cADIcugalI. aDhAra pApasthAnakamAM paMdaramo doSa. anyanA doSa pragaTa karavA mATe jemAM vANIno durvyaya che. potaja : jIva yonimAMthI bahAra nIkaLI. tarata ja halanacalana karI zake tene potaja kahe che. o2mAM vIMTAyA vinA janma thAya. hAthI, sasalA, noLiyAnA baccAMo. pauruSa puruSArtha. jemAM puruSArtha karavAnuM sAmarthya che. pauSadhavrata H dharmanI puSTi kare te. covIsa kalAka sAMsArika saMbaMdha choDI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 16 5 pratibaMdha tyAgamaya jIvana. zrAvakanA bAra vratamAMnuM 11muM vrata. prakaraNasama jAti: baMne padArthanA sAdharmsanI ke vaidharmInI prakriyAnI siddhi thAya che. vicArane Azrita anizcita pakSa ke pratipakSane prakaraNasama kahe che. prakaraNasama hetvAbhAsa : je padArthonuM virodhI sAdhana hAjara hoya te. jemake zabda anitya che. kema ke te nityadharmarahita che. tema virodhI tattvanuM hovuM te. prakAraH bheda, bhAga, vagere. prakAzaH teja. jyota. bAhya padArthonA jJAnane prakAza kahe che. prakIrNakaH paracUraNa) zreNibaddha vimAnanI vacamAM vikharelAM puSponI jema chUTAMchavAyAM - paMktirahita sthita vimAno, devonA AvAso. athavA cAre dizA ke vidizAonI vacce paMktirahita je bila che te narakanA AvAso che. prakIrNaka deva: gAma ke zaheranA rahevAsI jevA deva. prakurtI sarva prakAre kSepakanI zuzruSA kare che, temAM parizrama paDavA chatAM prasanna rahe kare che, te AcAryane prakurvI AcArya kahe che. prakRtibaMdha: rAgadveSAdina nimittathI jIvanI sAthe paugalika karmono niraMtara baMdha thAya che. jIvanA pariNAmonI vicitratAthI karma paNa aneka prakAranI phalAdAna zaktiyukta che. tenA mULa ATha prakAra che ane uttara bheda 148 che. vaLI anaMta jIvonI prakRti anusAra anaMta prakAra che. arthAt saMpUrNa karmono samUha anaMta che. prakRtiH svabhAva. jemake sAkaranI prakRti gaLapaNa. tema jJAnAvaraNIyanI prakRtinuM jJAnane AvaraNa karavuM. athavA tattvaarthanuM jJAna na hovuM. ekAryavAcInAmaH zakti, lakSaNa, guNa, dharma, prakRti, AkRti vagere jJAnAvaraNAdi aSTavidha karmonA svakarmayogya pudgaladravyano AkAra te prakRtibaMdha che mohAdijanaka tathA jJAnAdighAtaka te te svabhAvavALA kArmaNa pugala skaMdhono AtmA sAthe saMbaMdha thavo. nAma tathA bheda. jJAnAvaraNa (5) darzanAvaraNa (9) vedanIya (2), mohanIya (28) Ayu (4) nAma (93) gotra (2) aMtarAya (5). sAdi-anAdi-dhruva - adhruvabaMdhI prakRtionuM lakSaNa : sAdibaMdha: karmanI prakRtino baMdha viccheda thayA pachI je navIna karma baMdhAya te. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakRtivAda 166 jaina saiddhAMtika anAdibaMdhaH jIva ane karmano | prakRti baMdhane yogya che. jema anAdikAlIna saMbaMdha. trapaNuM hoya tyAre sthAvarapaNuM na dhruvabaMdha: abhavyanA baMdhane hoya. dhavabaMdha kahe che. tenI kamarahita aghAtI karma prakRtinA udayathI dazA nathI) je prakRtino pratyaya pradhAnatayA saMsAranA kAryamAM dhruvabhAvathI prApta thAya che te nimittabhUta sAmagrInI prApti thAya dhruvabaMdha che. che. te zubha ke azubha sukha ke adhuvabaMdhaH eka vAra baMdhano duHkharUpa hoya che. ghAtakarmanI vinAza thayA pachI punaH baMdha thAya prakRti AtmAnA guNone AvaraNa te adhuvabaMdha - athavA bhavyanA kare che, ghAta kare che. jema grahaNa baMdhane adhuvabaMdha kahe che. karelo AhAra saptadhAturUpe sAtAvedanIya, zubha Ayu, zubha pariName che. tema grahaNa karelA nAma. zubha gotra puNyarUpI karmayugalo ATha prakRtiomAM prakRtio 4ra che te sivAyanI sarva pariName che. mithyAtva, avirati, 84 prakRtio pAparUpa che. kaSAya, pramAda yoga - karmabaMdhanuM pudgalavipAkI prakRtioH je kAraNa che. prakRtionA phaLasvarUpe vipAka | prakRtivAdaH sAMkhyadarzananI mAnyatA, pudgala rU5 zarIramAM thAya che te. puruSa ane prakRti. bhavavipAkI: AyuSyarUpa cAra prakrama: upakrama. nimitta. prakRti. teno vipAka narakAdi prakriyAH paddhati, rIta, - padArthanuM bhavomAM thAya che. kSetravipAkIH bhavAMtare jatAM cAre | prakSepakaH nAkhanAra, pheMkanAra. gatinI AnupUrvI prakRtio | pragaNanAH sthiti, baMdha adhyavasAya kSetravipAkI che. sthAnanA pramANanI prarUpaNA thAya jIvavipAkI: je prakRtiono vipAka jIvamAM thAya che. 148 prajJapti: jJAna, vidyA. prakRtimAMthI mizra ane samyakatva prajJAH samyagujJAnane prajJA kahe che. prakRtirahita 146 prakRti baMdha | prajJApanIbhASAH jJAnayukta vacana yogya che, temAM paraspara virodhI prajJApanIya gurujI samajAve te pramANe prakRtino baMdha na thAya tethI 120 samajavAnI jenI manovRtti che. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 167 pratikramaNa tevo saraLa svabhAvI pAtra ziSya. AdhyAtmika saMkalpa, paMcasamiti prajJA pariSaha: huM kyAre aMga ane guptirUpa saMkalpa zubha praNidhAna pUrvAdi jJAna pAmIza ? nipuNa che. indriya viSaya-kaSAyarUpa thaIza tevuM vicAravuM te vikalpa duSmaNidhAna che. pAparUpa prajJApariSaha. athavA mArA jevo che. savizeSa manane zuddhatattvamAM jJAnavizArada bIjo nathI tevA eka sthAne lagAvavuM te praNidhAna jJAnamadano nirAsa karavo te prajJApariSahajaya che. atizaya | prasiddhi mAyAno eka bheda pratikuMcana) buddhi hovA chatAM garva na kare, | praNipAta: namaskAra karavA, praNAma karI potAne alpajJa jANe, ane | page paDavuM. jJAnavRddhi mATe jhaMkhanA kare. praNItatattva: gItArtha jano vaDe pracaya: Dhagalo, samUha, vRddhi kahevAyeluM tattva. pracalA: darzanAvaraNIyanI pAMca | prataraH pratara tathA devonA AvAso. prakAranI nidrAmAMthI trIjA prakAranI ( prataralokaH sAta rAja laMbAI ane nidrA, jene kAraNe beThA beThA ke pahoLAIvALo loka. UbhA UbhA UMgha AvI jAya. [ pratara samuThThAtaH kevaLI samuddaghAtano pracalApracalA: jemAM cAlatAM cAlatAM eka prakAra. UMgha Ave. (ghoDAnI jema) | pratikramaNaH pApathI-doSathI pAchA pracchannaH AlocanAno eka doSa. vaLavuM. saMsArI jIvane kaSAyavaza prajananazaktiH jIva-deha utpanna niraMtara aMtaraMga ke bAhya doSa karavAnI zakti. vIrya tathA bIjanI lAgyA kare che. tenI zuddhi ke utpAdaka zakti. prAyazcitta karavuM zreyArthIne mATe prajanendriyaH puruSacihna, garbhaja jIvane jarUrI che. bhUtakALamAM lAgelA utpanna karanAra indriya. doSa ane vartamAnamAM lAgatA prajvalitaH trIjA narakanuM chaThuM pratara. doSanuM gurujano pAse prAyazcitta praNaya : bAhya padArthomAM mamatvabhAva. levuM jarUrI che. te rIte strI-puruSano anyonya sneha. zAstrAnusArI vidhipUrvakanuM praNAma: namaskAra. divasanuM, rAtrinuM, pAkSika, caumAsI praNidhAna praNidhAna jIvano saMkalpa, te tathA sAMvatsarika pratikramaNa doSa zubha ane azubha be prakAre che. dUra karavA mATe karavuM jarUrI che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikramaNa 168 pramAdavaza thayelA doSothI nivRtta thavuM te pratikramaNa che. vAstavamAM jyAre jyAre doSa thAya tyAre te doSa mithyA thAo tevo saMkalpa tathA doSane gurujano pAse pragaTa karI tenuM prAyazcitta levuM te pratikramaNa che. sAdhujano pramAdarahita AvuM pratikramaNa kare che, te uparAMta rAtridoSathI mukta thavA prAtaHkAle vidhiyukta pratikramaNa te rAI pratikramaNa. divasanA lAgelA pApadoSathI mukta thavA saMdhyAkALe thatuM pratikramaNa devasi pratikramaNa che. AvA be samaya pratikramaNa thavA chatAM anya doSo rahI jAya che. athavA jenAthI e pramANe niyamita pratikramaNa na thAya te paMdara divase kare te pAkSika pratikramaNa che. cAra mAse karavuM te caumAsI pratikramaNa che. Akhare pUrA varSanA doSane dUra karavA mATenuM sAMtvasarika pratikramaNa avazya karavuM. vAstavamAM AtmAne zubhAzubha AzravathI mukta karavo te nizcaya pratikramaNa che. nijazuddha Atma pariNatinI kriyA te pratikramaNa che. virAdhanAthI dUra thaI ArAdhanAmAM rahevuM. unmArgano tyAga karI jaina saiddhAMtika sanmArgamAM rahevuM. Arta raudradhyAnathI mukta thaI dharmadhyAna, zukla dhyAna karavuM. mithyAdarzanAdino tyAga karI samyagdarzanAdimAM joDAvuM te pratikramaNanI yogyatA che. prathama ane carama tIrthakaranA ziSyo calAyamAna thatAM tathA prAya mUDhamati hovAthI doSa - aticAra hoya ke na hoya paraMtu upara pramANe pratikramaNa karavAnI AjJA zAstrAnusArI che. bIjAthI trevIsamA tIrthakaranA ziSyo saraLacitta hovAthI jyAre aticAra lAge tyAre zIdhra pratikramaNa karI aticArathI mukta thatAM. saMsArIjIva pApayukta hovA chatAM jo pratikramaNa na kare to te aparAdha che. pratikramaNanI vidhi dareka saMpradAyanI alaga alaga prakAranI hoya che, teno Azaya aticAra - doSathI mukta thavAno che. pratikramaNa e Avazyaka kriyA che. sAmAyika sahitanA pratikramaNamAM cha Avazyaka samAya che. temAM pApa doSa - aticArathI mukta thavAnI vizeSatA che. phakta sAmAyika e samabhAva yukta, sAvadya pApakarmathI trividha yoga) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 169 pratibhagna mukta thavA mATe che. jemAM japa, | pratighAtaH eka koI padArthano anya dhyAna, svAdhyAyanI vizeSatA che. | padArtha dvArA vyAghAta. nAza karavo. zrAvaka zrAvikA mATe sAmAyikanuM pratighAtI pratighAta karavAvALo. kALapramANa 48 miniTanuM che. | pratijIvaguNa: vastunA abhAvasvarUpa pratyAkhyAna ane pratikramaNamAM e dharmane pratijIvI guNa kahe che. aMtara che ke dravya, kSetra, kALa tathA jemake nAstitva, acetatva bhAvathI potAnA ja kAraNe potAnA avyAbAdha, avagAha, agurulaghu, zarIrathI lAgelA doSono tyAga sUkSmatva. karavo. teno artha paccakakhANa che. pratipakSa: virodhI pakSa, je aneka padArthono tyAga pratipAta: paDavuM, dharmamArgamAM zithilA abhyAdhika samaya mATe karavo te thavA jevuM. tathA navakArazIthI mAMDI | pratipAtI avadhijJAnaH eka vAra thayA upavAsathI paNa adhika tapanA pachI jatuM rahe. paccakakhANane pratyAkhyAna kahe che. pratipAtI mana:paryavanajJAna Rjumati - mithyAtvAdi doSone kAraNe utpanna thAya pachI jatuM rahe. pariNAmothI virakta thavuM te | pratipratakazAnaH zrutajJAnano eka bheda. pratikramaNa che. pratibaMdhaH koI vastuno lagAva thavo, pratikSepaH sAmo AkSepa karavo. khaMDana athavA vizeSa karIne rokANa thavuM. karavuM. pratibaMdhaka : koI kAryane rokanAra, kArya pratijJA : koI vizeSa kAryanI siddhi mATe thavAnAM kAraNo hAjara chatAM kArya atyAdhika samaya mATe vidhi thavA na de. manuSya janma chatAM niSedhathI niyama levo. jemake satya dharmakAryamAM bAdhA pahoMce. bolavuM. maithuna sevana na karavuM. dharmI pratibuddhatAH samyagudarzanAdi guNone dvArA sAdhya dharmahetune siddha karavuM vikasita kare ane karmamalane dUra te pratijJA che. kare tenuM nAma pratibodhana che. pratijJA virodhaH pratijJAvAkya (saMkalpa) pratyeka kSaNe tathA sUkSma kALe thato tathA hetuvAkyano virodha karavo . pratibodha che. AvI utkRSTa kSaNamAM pratijJA saMnyAsaH koI paNa pakSano tIrthaMkara nAmakarmano baMdha thAya che. niSedha thatA prathama karelI pratijJAnA | pratibhagnaH utkRSTa sthitibaMdhane yogya mAnelA arthane choDI devo. utkRSTa saMkleza pariNAmathI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastu. pratibhA 170 jaina saiddhAMtika pratinivRtta thaIne vizuddhinuM prApta | pratizravaNAnumati: potAnA nimitte thavuM. karelA AraMbhasamAraMbhathI banAvela pratibhAH vyaktitva. pratyabhijJAna, te AhAra vApare nahIM, paraMtu matijJAnano eka prakAra che. prathama pauSadhAdimAM jarUra paDe sukhaduHkhanI koI padArtha joyo tyAra pachInA vAta kare. kALamAM te padArtha jotAM pratyakSa | pratiSedha : niSedha. jJAna thaI jAya che. te matijJAnanuM pratiSThAH sthApanAmahotsava, vidhipratyabhi-jJAna che. vidhAnapUrvaka jinapratimAnI pratibhAsaMpanaH koInAthI Dare nahi. pratiSThA pUrNa zuddhiyukta karavI. tejasvI mAnavI. A sarva kriyAo AcAryAdinI pratibhedIH pratibheda karanAra. jeno nizrAmAM zuddha maMtroccAra dvArA paDagho paDe che. uttarabhedavALI karavAmAM Ave che. pratisaraNa: samyaktvAdi guNonI pratimA : mUrti, AkRti. anya arthamAM | preraNA karavI. zrAvakanI kramazaH agiyAra pratimA | pratisevanA kuzIla sAdhu zithilAcArI hoya che. saMlekhanA sahita bAra sAdhu lIdhelA niyamamAM chUTachATa pratimA che. bhogave. pratiyogI : je dharma-guNamAM je dharma. | pratikaraNaH mithyAtvanarAgAdi doSonuM guNano abhAva hovo te dharma te | nivAraNa karavuM. abhAvano pratiyogI che. jema | pratIka: cila, nizAna koI padArthanI ghaTamAM paTa na hoya. samAna AkRti jevuM. pratirUpaka banAvaTI sikkA vagereno | pratIccaH pazcimadizA. pratyaka) kapaTa sahita vyavahAra karavo. [ pratIcchanA: jJAnIjano dvArA kahelA pratilokakrama: vizeSanI mukhyatA tathA | arthano nizcaya karavo ke zravaNa sAmAnyanI gauNatA karavAmAM je karavuM. asti-nAstirUpa vastu pratipAdita | pratItiH dRSTi, zraddhA, ruci, pratyaya, thAya te. tattvArthanuM ja svarUpe che te ja prakAre prativAsudevaH je traNa khaMDanA adhipati, | svIkAra karavuM te. vAsudevano virodhI. te vAsudevanA | pratyakSaH sAmAnya rIte najara samakSa hAthe mare. jANeluM joyeluM. vizeSArtha AtmA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyaya zabdaparicaya 171 dvArA jANelA vizada jJAnane pratyakSa | pratikUla hovuM te, evI pravRtti na kahe che. tenA be bheda che. karavI. 1. sAMvyavahArika pratyakSaH je | pratyabhijJAna : prathama koI vastu joI indriya dvArA thAya che. chatAM te hoya te vastu punaH jotAM khAtarI pratyakSa che jemake lAla varNa jovo, thavI ke A te ja vastu che. jemake sAkaranuM gaLapaNa jANavuM, koI puSpa joyuM hoya te ja puSpa vyavahAramAM te jJAna pratyakSa che, punaH jotAM A te ja puSpa che tevI paraMtu indriyAdhIna hovAthI tene pratIti te pratyabhijJAna che. Ama saMpUrNa pratyakSa manAtuM nathI paraMtu bhUtakALanI smRti ane vartamAnanuM parokSa jJAna manAya che. jJAna te pratyabhijJAnanI joDI che. 2. pAramArthika pratyakSa: pratyaya : nimitta, kAraNa, e artha indriyAdithI para padArthothI pratyayano che. praNAligata svAdhIna - nirapekSa kevaLa AgamamAM A zabda pradhAnatA AtmAmAM utpanna thatuM jJAna. e karmonA Azrava athavA baMdhanA pAramArthika jJAnanA be bheda che. nimitta mATe vaparAya che. jemAM dezapratyakSa, sarva pratyakSa. vikala mithyAtva, avirati Adi pratyaya che. evA aneka bheda che. dezapratyakSaH sImita dravya, kSetra AtyaMtara pratyaya : krodhAdirUpa kALa tathA bhAvaviSayaka dravyakarmonA skaMdha AtyaMtara avadhijJAna tathA manaparyayajJAna, pratyaya che. je indriyanI apekSArahita che. bAhya pratyaya : krodhAdirUpa sarvapratyakSaH sarvajJa bhagavAnanuM bhAvakaSAyanI utpattinA trikALavartI, traNa lokanA sarva kAraNabhUta jIva ke ajIva rUpa padArthonuM yugapat jJAna saMpUrNa zuddha bAhya dravya te bAhya pratyaya. jJAna, kevaLajJAna, nirAvaraNa jJAna, vAstavamAM rAgAdibhAva, pratyakSa pramANa: indriya, mana Adi mithyAtvAdi pAMca kAraNa, hiMsAdi anyanI sahAya vagara AtmAne pApo, vagere kAraNo - pratyaya thatuM sAkSAt jJAna. Azrava tathA baMdhanA hetu bane che. pratyanika zrutajJAna ke zrutanA dhArakono | pratyavekSaNa dehamAM jIva che ke nahi te avinayarUpa ziSyanuM pravRttine | AMkhathI jovuM te pratyavekSaNa che. sakala) Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyAkhyAna pratyAkhyAna H AgAmI kALamAM doSa na karavAnI pratijJA te pratyAkhyAna athavA sImita kALa mATe AhArAdino tyAga karavo tathA AhArAdi karyA pachI punaH yogya kALaparyaMta anAdino tyAga ka2vo. paramArthathI bhaviSyakALanA zubha ke azubha karma je bhAvathI baMdhAya te bhAvathI AtmAne nivRtta karavo te AtmapratyAkhyAna che. icchAono tyAga karI samAdhimAM rahevuM. pratyAkhyAnano adhikArI gRhastha ke muni che. te sivAyanI gatimAM pratyAkhyAna saMbhava nathI. (apekSAe tiryaMcane hoya) pratyAkhyAnane paccakkhANa (dRDha saMkalpa) kahe che. te aneka prakAranA hoya che. samyaktva sahita gRhastha ane muni pratyAkhyAna vaDe bhAvavizuddhi kare che. tene mATe je ayogya hoya teno tyAga kare che, te alpakAlIna athavA jIvita sudhI grahaNa kare che. navakA2zIthI mAMDIne upavAsa e paccakkhANa che. pAMca aNuvrata mULaguNa pratyAkhyAna che prAye jIvanaparyaMta hoya. anazana tapAdi uttaraguNa pratyAkhyAna che te maryAdita samaya mATe hoya, pratyAkhyAnarahita jIvana 172 jaina saiddhAMtika virAdhanA che, sahita maraNa ane maraNa pratyAkhyAna ArAdhanA che. pratyAkhyAnAvaraNa : mohanIya karmanI uttarabhedanI prakRtirUpa eka karma che jenA udayathI jIva viSayAdino tyAga karavA samartha thato nathI. pratyAkhyAnane AvaraNa karanArA krodhAdi kaSAyo che, jethI jIva sarva viratinA bhAva karavA asamartha bane che. sAmAnyataH teno samaya eka pakhavADiyAno che. pratyAhAra : indriyonA asaMyamane rokavo. : pratyuSakAla : prAtaHno saMdhikAla. pratyekazarIra nAmakarma je karmanA udayathI vanaspatinAM phaLa, phUla vagerenAM zarI2 judAM judAM che. pratyekazarIrava{NA pratyeka zarIranI vanaspatine lagatI vargaNA. prathamAnuyoga : Agama saMbaMdha : prathamAnuyoga jemAM dharmakathAnI vizeSatA che. dRSTi-pravAdano trIjo bheda. prathamopazama samyaktva H darzana mohanIyanI traNa prakRti ane anantAnubaMdhInI 4 prakRti evI rIte sAta prakRtiono upazama thavAthI je utpanna thAya te upazama samyaktva ane sAte prakRtiono Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 173 kSaya thavAthI je utpanna thAya te kSAyika samyaktva ane cha prakRtiono anudaya ane samyaktva mohaniyanA udayathI je utpanna thAya te kSAyopazamika samyaktva kahe che. anAdi mithyAdaSTinI pAMca ane sAdi mithyAdaSTinI sAta prakRtionA upazamathI utpanna thAya tene prathamopazama samyaktva kahe che. dvitiyopazama sAtamA guNasthAnakamAM kSAyopazamika samyagdaSTi jIva zreNI caDhavAnI visaMyojana karIne sanmukha avasthAmAM anaMtAnubaMdhI catuSTayanuM (apratyAkhyAnAdirUpa) darzanamohanIyanI traNa prakRtiono upazama karI samyaktvane prApta kare te dvitiyopazama samyaktva che. pradakSiNA : guru, jinapratimA ke jinAlayanI najIka rahI AjubAju traNa vAra stuti sahita pradakSiNA hoya che, savizeSa arthamAM jene jinAlayanI bhamatI kahe che. je garbhadvAranI AsapAsanI pavitra bhUmi che. pradeza : (Space point or Place as become place.) je zaktinA kAraNathI dravyano koI paNa AkA2 hoya. AkAzanA atyaMta sUkSma pradhvaMsAbhAva avibhAgI aMzane pradeza kahe che. paramANu ane pradezanuM kSetra pramANa samAna che. A pramANe dareka dravyamAM pRthak pRthak pradezanI gaNanA che. rUpI dravyamAMthI pradezanuM chUTA paDavuM te paramANu che. arUpI jIvAdi padArthone pradeza piMDa eka saMlagna hovAthI pradeza chUTo paDato nathI. pradezatva : pradezanA bhAva - (lakSaNa)ne pradezatva kSetratva kahe che. te avibhAgI pugala paramANu dvArA gherAyeluM sthAna che. pradezabaMdha : karmarUpathI pariNata pudgalaskaMdhonuM Atmapradeza sAthe joDAvuM. baMdha thavAvALAM karmonI saMkhyAnA nirNayane pradezabaMdha kahe. jIva eka samayamAM anaMta pudgaladravyone grahaNa kare che. te pradezabaMdha che. pradezavistha karmapudgala pradeza jemAM sthApita thAya che. : pradezodaya : tIvra karmane haLavAM rasavALAM karI sajAtIya evI 52 prakRtimAM saMkramAvIne 52 rUpe bhogavavAM. pradoSa : tattvajJAna, jJAnIjanono upadeza vagere mokSanuM sAdhana che. tenA guNa gAna gAvAne badale mauna rahevuM ke apalApa karavo. pradhdhAbhAvaH AgAmI paryAyanA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 che. pradveSa jaina saiddhAMtika vartamAna paryAyanA abhAvane e vyavahArika prabhAvanA che. pradhvasAbhAva kahe. pUrvAcAryonA evA prabhAvanAnA praSa: aMtaranI IrSA, adekhAI. ullekha maLI Ave che te dezakALa prabhaH 21muM indraka sApekSa che. prazaMkaraH saudharma svarganuM 27muM Indraka | prabhuH zuddhAtmA, paramezvara, bhagavAna, - paTala. Izvara, paramAtmA vagere prabhA prakAza, jyoti taduparAMta dareka ekAryavAcI che. dravyanuM potAnuM vizeSa lakSaNa hoya savizeSa ghAtakarmonA kSayathI jene kevaLajJAna prApta thayuM che. paramArthane prabhAva: vyaktitva - prabhAva, pragaTa jemaNe saMpUrNa jANyuM che. nija karavuM, udyota karavuM athavA zApa ke svabhAvanI prApti karI che. upakArarUpa zakti . yathArthapaNe tattvanA upadezaka che. te prabhAvanAH samyagRSTi AtmAnuM eka prabhu che. aMga che, je jinendra bhagavAnanA prabhutva zaktiH jeno pratApa akhaMDita jJAnano yathArthapaNe prasAra kare che che, samasta Atmika zaktirUpa - ane samyagujJAnAdi guNa vaDe svayaM ! prabhutva. AtmAne prakAzamAna kare che. AvA | pramatasaMvata: chaThThA guNa sthAnavartI vyavahAra prabhAvanA guNanA baLathI sAdhu. jemAM hajI kaMI vikalpa ke mithyAtva, kaSAya, viSaya je pramAdano aMza che. vratAdimAM vibhAva pariNAmarUpa para samayanA saMzayayukta mana vacana kAyAnI prabhAvane naSTa karI zuddhopayoga rUpa pravRtti. svasaMvedana jJAnathI nija pramANa : jenA dvArA padArtha jANI zakAya zuddhAtmAno anubhava kare che te che te pramANa che. pramANa jJAnano nizcaya prabhAvanA. jinapUjAdithI bheda che. sva-para prakAzaka tapAdi anya vidhi vidhAno dvArA samyagujJAna pramANa che. tenA para matavAdIone prabhAvita karavA. parokSa ane pramANa be bheda che. kathaMcita zAsanarakSA ane utkarSa matijJAna sAMvyavahArika pratyakSa che. mATe camatkArika prayogo dvArA zrutajJAna parokSa che. avadhi, jJAnIjano prabhAvanA karIne mana:paryava, kevaLajJAna pratyakSa che. mithyASTiono parAbhava kare che temAM kevaLajJAna vikalparahita che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya pramANanA cAra bheda che. 1. pratyakSa, 2. anumAna, 3. upamAna, 4. zabda. purAvo, sAkSI, yukti, sAdhyane sAdhanAra hetu ekArtha che. saMzaya, vimoha, vibhramarahita je vastunuM jJAna te jJAnasvarUpa AtmA pramANa che. pramANanaya tAloka : zve. A. vAdidevasUri racita nyAyaviSayaka graMtha che. (TIkA) bIjuM nAma syAdvAdaratnAkara che. pramANa navairadhigama : jIvAdi tattvonA zAna karavAnA upAyane pramANa tathA nayathI nirUpaNa kare che. te sivAya anya upAya nathI. zvetAMbara digaMbara baMne AmnAyamAM AcAryo racita graMthamAMthI vizeSa abhyAsa karavo. pramANaparIkSA : pramANamImAMsA -- vidyAnaMdi kRta saMskRta nyAya viSayaka graMtha. pramANamImAMsA : che. A. hemacaMdrasUri racita nyAya viSayaka graMtha. pramANayojana : kSetranuM pramANavizeSa, pramANarAzi : gaNitamAM yogya pramANa karI je uttara Ave te. pramANavistAra, pramANasaMgraha : di. A. racita nyAya viSayaka graMtha. pramANAMgula : kSetra pramANano eka bheda. pramAtA : jANanAra. vastune meLavavAnI 175 pramoda ke choDavAnI icchA kare te. pramAda : kaSAya sahita avasthAne pramAda kahe che. dharmamAM anAdara, cAra kaSAya, nava nokaSAyanA pariNAma, udaya, ALasa, nidrA, mULaguNa uttaraguNarUpa dezavrata mahAvratamAM aticA2 lAgavo. cAra vikathA, cAra kaSAya, pAMca indriyanA viSayo, rAga, nidrA e paMdara prakAra vagere pramAda che. chaThThA guNasthAnaka sudhI alpAdhika prabhAva hoya che. pramAdacarita anarthadaMDamAM AvatA doSo, aticAra. pramArjana - pramArjita jIvonI rakSA mATe komaLa upakaraNa, rajoharaNa caravaLA jevAM sAdhanothI vastu ke bhUminuM pramArjana karavuM. pramiti : kasoTI - parIkSA karIne jenuM jJAna thAya te. prameya : dareka padArthamAM jaNAvAno guNa che te prameya. prameyatva : pramANa dvArA je jaNAya te. je zaktinA kAraNathI dravya koIne koI jJAnano viSaya hoya. prameyaratna koza : prameya ratnAkara, nyAya viSayaka saMskRta graMtha. pramoda : mukhanI prasannatA dvArA aMtaranI bhakti ke anurAganuM vyakta thavuM. jJAnI guNavAna janonA guNathI harSa pAmavo. : Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayoga 176 jaina saiddhAMtika prayogaH mana, vacana, kAyAnA yogane sudhI varasaze. e pramANe dhUma, prayoga zabdathI grahaNa karAya che. dhULa, bhayaMkara jvAlA dareka sAta prayojana : koI vastu meLavavA ke divasa sudhI varasaze. choDavAno prayatna, upAya. Aja pramANe bharatakSetramAM prayojyatA: prayojanavaza. AryakSetranI citrAbhUmi upara eka prarUpaNA: nirUpaNA, prajJApanA, tattvanuM yojananI bhUmi baLIne naSTa thaze. yathArtha nirUpaNa, rajUAta. vaja tathA mahAgninA baLathI pralaya : kALa badalAtAM je bhayaMkara hAni AryakhaMDanI bhUmi potAnAM pUrvavartI vagere thAya che te. jainadarzana pramANe skaMdha svarUpane choDIne lokAMta avasarpiNIno chaThTho duSama duSama sudhI pahoMcI jaze. te samaye Arya kALa pUrNa thatAM, duSama duSama khaMDanI zeSa bhUmi dhUli tathA kALanA ogaNapacAsa divasa kIcaDarahita thaze tyAre pachI tyAM bAkI raheze tyAre AgAmI kALa utpanna thatAM te manuSyanI UMcAI zarU thatAM pahelAM jaMtuonA eka hAtha. Ayu soLa sAla te bhayadAyaka ghora pralayano prAraMbha pramANe anya prakAro thaze. yugano thaze. te vakhate parvatonI prAraMbha thaze. zilAdikanuM cUrNa karI nAkhe tevo | pralaMba aMkura, komaLa pAna, phaLa, kaThora bhayaMkara saMvartaka vAyu sAta divasa pAna agrapalaMba che. kaMdamULa je phUMkAze. vRkSAdi paNa nAza pAmaze. bhUmimAM utpanna thAya che te pralaMba te samaye manuSya tathA tiryaMca vastra ane sthAnanI icchAthI bhayaMkara pralApa: vacanane punaH punaH kahevAM - vilApa karaze. te vakhate judA judA jematema bolavuM. saMkhyAta ke lagabhaga saMpUrNa yugala | pravacana: Agama, siddhAMta, pravacana gaMgA - siMdhu nadIonI vedI para ekAryavAcI che. prakRSTa vacana, tathA vijayArdhaparvata upara praveza siddhAMta tathA bAra aMgonAM nAma karaze. te samaye deva - vidyAdhara pravacana che. sarvajJanAM prakRSTa vacana dayAA thaIne saMkhyAta jIvarAzine che. temAM dezadvatI, mahAvratI te pradezomAM mUkaze. tyAre bhayaMkara asaMyata samyagdaSTi pravacana garjanA sahita tuhIna, kSAra ane kahevAya che te pravacanano vizeSArtha viSa jaLarUpa pratyeka sAta divasa che, ratnatraya vItarAganAM vacana, Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 177 pravajyA. dvAdazAMgI pravacana che. jenI racanA viziSTa che. aneka apravacana mAtA cAritranA e arthasabhara che. vizeSa upAdAna ATha bheda che. te paMcasamiti ane kAraNo sahita che. jene hRdayaMgama traNagupti rUpa che. te sAdhujanonA karavAmAM gItArtha AcAryonI jJAna, darzana tathA cAritranuM rakSaNa sahAyatA hoya che, tevI paddhatithI kare che. jema putrane mAtA pApathI dvAdazAMga racavAmAM Ave che. je bacAve che tema mokSamArgamAM prakRSTa - utkRSTa vacana hoya che. aSTapravacana mAtAnuM jJAna pravacanI: bhAvAgamanuM nAma pravacanI atyaMtAvazyaka che. cAtayaka che. che. arthAt dvAdazAMga graMthanuM nAma pravacana prabhAvanAH utkRSTa AcAryo pravacanI che. dvArA sarvajJanAM vacananI prabhAvanA. pravacanIyaH prabaMdhapUrvaka vacanIya pravacana bhakti: jinazAsananI sevA, athavA vyAkhyAnanuM pratipAdana vItarAganA vacanamAM acala zraddhA. thAya te. pravacanasAra di.A. zrI kuMdakuMda kRta pravajyAH vairAgyanI uttama bhUmikAne prAkRtagAthA pramANa navatattva prApta mumukSu parivAra tathA viSayaka tattvadaSTinI vizeSatA- parigrahano, tenA mamatvano saMpUrNa vALo graMtha che. jenA para aneka tyAga karI saunI kSamA mAMgI cakAonI racanA upalabdha che. gurunA zaraNamAM jAya che. jJAtA pravacana sAroddhAra: je. A. drazya thaIne samabhAvamAM jIvavAnI nemicaMdrasUri dvArA lokasvarUpane pratijJA le che. chakAyanI jIvanI darzAvato graMtha che. rakSA tathA iMdriya viSaya, kaSAyano pravacanAdvA: addhAkAla. prakRSTa saMyama pALe che, tene pravajyA ke vacanono kAla je zrutimAM hoya te dikSA kahe che. pApAraMbhathI rahita zrutajJAna. saMyamanuM pAlana kare che. bAvIsa pravacanArtha: vacana ane artha baMne pariSahone jIte che. maLIne vacanArtha kahevAya che. je zatrumitra, vaMdakaniMdaka, lAbhaAgamamAM vacana ane artha e alAbhamAM samabhAvI che. upAzraya baMne prakRSTa arthAtu nirdoSa hoya te jevA pavitra sthAnamAM vAsa kare che. AgamanI pravacanArtha praNAlI che. kalpa nA AcArane pALe che. athavA te dvAdazAMga bhAvakRta che. gocarI bhikSA dvArA dehanirvAha kare Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravaravAda 178 jaina saiddhAMtika che. tapanuM utkRSTa ArAdhana kare che. | karI paMcamuSThi loca karI svayaM jAti veza liMganA bhedarahita pravajyA grahaNa kare che. jinazAsanamAM pravajyAnI praNAlI asnAna, azobhA, adaMtadhAvana, che. yadyapi kusaMskAra yukta nindrita kezaloca, khullA page cAlavuM. kuLa, jAti, vRddhAvasthA, vikalAMga sahajayoge ghara gharathI bhikSA zarIra, alpabuddhi, krodhAdi meLavavI, kAyakaSTa samabhAve sahevuM. kaSAyavALo, kuSTha rogI, dIkSAne saMyama pAlana mATe jarUrI pAtra thato nathI. upakaraNa-upadhi rAkhavI jevA saMskArayukta ucca gotrAdivALo niyamathI cAritra pALe che. mithyASTi pravajyA grahaNa karIne grahaNa jevA durnimittamAM, duSTa samyaktva prApta kare che. grahonA udayamAM, adhika mAsa, bhagavAnanI upasthitimAM aneka naSTa tithi jevA divasomAM jIvo ekasAthe dIkSita thatAM temane dIkSAvidhino niSedha che. zubha prabhunA vacanano vizvAsa hato. nimittomAM ane zubha divasomAM tethI alpakALamAM samyakatva gRhastha virakta thaIne gRhavAsa pAmatA hatA. choDe che. jeNe kaSAyo zAMta karyA vartamAna paMcamakALamAM mumukSuo che. viSayothI vimukha thayA che. je dikSA grahaNa karI mithyAtvAdi zAstrano abhyAdhika abhyAsI rahita prajJAvaMta sAdhupaNuM pALe che. che. jJAnI gItArtha AcAryo tene yadi svajanAdi kuTuMba parivAra dIkSita kare che. sAmAnyataH jenuM rAjI thaIne rajA Ape to sAruM che, mana saMsArathI virakta thAya che te agara virakta thaIne dIkSA grahaNa dIkSA grahaNane yogya manAya che. karavI. je. saM. mAM puruSa tathA strI parivAra A divasomAM ekatra baMne dIkSita thAya che. di. saM.mAM thaIne aThThAImahotsava tathA phakta puruSa digaMbara avasthAmAM jinapUjAdino mahotsava kare che. dIkSita manAya che, te pahelAM anya pravaravAdaH svarga ke apavarga mokSa)nuM bhUmikA ke pratimAdhArI hoya che. kAraNa ratnatraya pravara che. tenuM kathana strI arcikA kahevAya che. je ucca jenA dvArA thAya che te AgamanuM pratimAdhArI thaI zake che. ahata nAma pravaravAda che. tIkara siddha parameSThIne namaskAra | pravartaka sAdhu jenuM jJAna alpa che paraMtu Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 179 prastAva sarva saMghanI maryAdAne yogya hoya, | kaSAyo zAMta thayA che. tevA AcaraNanuM jene jJAna che te ! prazastakaSAyaH kaSAyo vAstavamAM pravartaka sAdhu che. aprazasta ja che. tathApi jyAre pravAdaH jenA dvArA ISTa arthane guNonI rakSA ke guNonI vRddhi uttamatAthI pratipAdita karavAmAM pUrato Azraya levo paDe, te Ave te. vyavahArathI prazasta kaSAya che. pravicAraH maithunanA upasevanane kahe che. ziSyanA doSane dUra karavA gurujIno te vedano (kAmabhoganuM pratikAra Akroza. bALakane durAcArathI mAtra che. bacAvavA mAtApitAno Akroza. pravRttiH pramANathI jANelI vastune prazasta pariNAma: mohano upazama, jJAtAnI prApta karavAnI ke kSayopazama ke kSaya kare evo choDavAnI icchA sahitanI ceSTAnuM AtmAnA jJAnAdi guNavALo. nAma. upayogapUrvakano bhAvavizeSa. prazamaH paMcendriyonA viSayamAM tathA | prazra kuzala sAdhu abhyAsa arthe tIvra krodhAdimAM manane zithila, jJAnavRddhane pUchIne je tattvanuM zAMta karavuM. aparAdhI pratye paNa gaveSaNa kare. samabhAva rAkhavo. savizeSa | prazna vyAkaraNa : dvAdazAMga zrutajJAnanuM anaMtAnubaMdhI kaSAyonA udaya- | dasamuM aMga. bhAva tathA pratyAkhyAnAdi | praznottara zrAvakAcAraH di.A. racita kaSAyonA maMda udaya nizcayathI zrAvakAcAranA vizeSa varNanano prazamabhAva che. samyaktvano avinAbhAvI | prastaraH svargalokamAM zreNibaddha tathA prazamabhAva paramaguNa che. tenA prakIrNaka vimAna prastara kahevAya che kAraNathI upazama samyaktva ane narakanA prakIrNaka naraka prastara utpanna thAya che. mithyASTino kahevAya che. prazamabhAva samyaktvanA abhAvathI prastAra: akSa saMcAra gaNitamAM aMkonuM prazamAbhAsa che. sthApana karavuM te. prazasta: je dhyAna karmone naSTa karavA | prastAva pramANa phaLarUpathI jene grahaNa samartha che. karAya tevo heya upAdeya rUpa prazasta upazamaH utkRSTapaNe jenA | tattvano nirNaya. sAmAnya graMtha. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastha. 180 jaina saiddhAMtika rajUAta. prANanA be prakAra che. 1. dravyaprANa, prastha: dhAnya Adi jenAthI pAmI 2. bhAvaprANa. zakAya te, tolanuM eka vizeSa dravyapANa: pudgala dravyathI je pramANa. utpanna thAya te dravya prANa dasa prasthApakaH darzanamoha kSapaNAnA (kSaya). prakAre che. pAMca indriyo, traNa baLa prAraMbha samayamAM sthita samyakatva yoga) zvAsocchuvAsa, AyuSya. prakRtinI prathama sthitino A prANo janmathI maraNaparyaMta aMtarmuhUrta zeSa rahe tyAre tenA hoya che. te jIvanA svabhAvarUpa aMta samaya paryata prasthApaka ane nathI. aMta niSeka paryata niSThApaka bhAvaprANa : darzana, jJAna, cAritra kahevAya che. (sthiratA) vIrya (zakti) saMsArI prahAra saMkrAmiNIH eka maMtravidyA. jIvone - dravya ane bhAvaprANa baMne prApha : pUrva dizA. prAcca). hoya, tenA bhAva prANa azuddha che. prAkAra: jinagRha AdimAM pAkI IMTo siddha jIvone bhAva prANa zuddha che. dvArA je varaMDA - gelerI banAve che. dravyaprANa nathI. prAkRta saMkhyA sAmAnya aMka - saMkhyA. prANataH kalpavAsI devono eka prAgabhAva: vartamAna paryAyano pUrva bheda. paryAyamAM abhAva tene prAgabhAva. prANanAzaka: zarIranA dravya prANono AgAmI paryAyamAM vartamAna nAza kare tevA jhera, agni jevA paryAyano abhAva te pradhvasAbhAva. padArtho. AtmAnA jJAnAdinA prAcI: pUrvadizA. bhAvaprANono vinAza kare tevA prANaH kAlanuM pramANavizeSa. rAgadveSAdi. prANa : jIvamAM jIvatavyanA lakSaNane | prANavAdaH dvAdazAMga grutajJAnanuM prANa kahe che. mukhyatve jIvanA agiyAramuM pUrva indriyAdi vyavahAra prANa che. | prANasaMyamaH prANAyAma dvArA jIvanI cetanatva zakti teno zvAsocchavAsano saMyama. nizcayaprANa che. jIvanI | prANAtipAtaH hiMsA, prANIonA ekendriyAdi jAti pramANe prANa | prANano mana vacana ke kAyAthI hoya che. jenA saMyogathI jIva viyoga karavo. te jIvano jIvana avasthAne prApta thAya che. | hiMsAviSayaka vyApAra che. para Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 prANAyAma zabdaparicaya prANInA prANa haNavA. jIvaghAta karavo. paheluM pApasthAnaka. prANAtipAtikI kriyA : anya jIvonI jemAM hiMsA thAya tevI AraMbhasamAraMbhavALI kriyA; pacIsa kriyAmAMthI pAMcamI. prANApAna: zvAsocchavAsanI paddhatisaranI kriyA. prANAyAma: jainetara sAdhako dhyAna tathA samAdhimAM prANAyAmanI mukhyatA mAne che. jenAcArya tenI mahattA mAnatA nathI kAraNa ke cittanI ekAgratA thatAM zvAsa nirodha svataH thAya che. yadyapi tenA ghaNA bheda che. traNe yogano nigraha karavo ane zubha bhAvanA rAkhavI te prANAyAmano eka hetu che. nAsikAthI pavanane tAlurandramAM kheMcIne prANane dhAraNa karI zarIramAM pUrNa rIte roke te pUraka, tene nAbhimAM sthira karI rAkhe te kuMbhaka, tyAra pachI nAbhimAMthI prayatnapUrvaka bahAra kADhe te recaka A traNenI eka saMjJA prANAyAma karAvIne tyAM niyaMtraNa kare che. A dazA aciMtya che. durlabha che. ghaNA abhyAsa vaDe, zrama vaDe, anubhavagocara thAya che. jainadarzananI praNAlimAM bAnAvasthAmAM zvAsocchavAsano pravAha svAbhAvika hovo joIe. jethI zarIrane kaMI paNa kaSTanuM kAraNa bane ke dhyAnamAM vikaLatA na Ave. vaLI prANAyama mokSamArgamAM kAryakArI nathI. pavanajaya thavo te AtmasAkSAtkAra ke Atmadarzana nathI. mATe mukhyatve mumukSu ke munine bhogothI virakta thaI, kaSAyamaMdatA vaDe. vizuddhabhAvayukta jitendriya thavuM te yogIno prANAyAma che. prANAyAma -- vAyu dhAraNAthI mukti na hoya kemake vAyu paugalika che, zarIrano dharma che. mukti AtmAno svabhAva che. vAyudhAraNA kathaMcita ekAgra thavAnuM sAdhana che. vAyudhAraNA muktinuM kAraNa hoya to A kALamAM te vaDe mukti thaI zake. paNa te vaDe mukta thatI nathI. te zarIranA svAthyanuM kAraNa banI zake. mukti ke dhyAnanuM nahi. yadyapi dIrghakALanI sAdhanA vaDe prANAyAmane siddha karIne yogIo viSayone jIte che. manane saMyamamAM A prANAyAmano abhyAsI-yogI niSpamAdI thaIne uttama prayatna vaDe potAnA manane pavananI sAthe maMda gatie niraMtara hRdaya kamaLanI kaNikAmAM madhyamAM praveza Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtaH smaraNIya 182 jaina saiddhAMtika rAkhe che. saMkalpo-vikalpo zame che. | ane aprApti karIne je punaH ane ghaNI vidyAo tathA nizcita karAya te aprApti samAlabdhio pragaTa thAya che. e kAraNe jAti. prANAyAma sAdhanAmAM upayogI prAptakarma: prApta thayeluM karma. manAya che. prApyakArI indriyo: je indriyo je prAtaH smaraNIya: prAtaH kALe prabhAte viSayo grahaNa kare tenA AdarapUrvaka smaraNa karavA paramANuono indriyonA yogya. upakaraNane sparza thavo te, sparza, prAtihArya: arihaMta tIrthakaranA ATha rasa, ghANa, zrotra prAptakArI prAtihAryo - puNyAtizayo hoya che. indriyo che. je indriyo potAnA prAduSkAraH AhArano eka doSa. viSayanI sAthe saMyoga pAmIne prAdoSika kAlaH rAtanA pUrvabhAvanI jJAna karAve. samIpa divasano pazcima bhAga ! prAbalyaH jora, jusso, kamanuM jora (pAchaLa) te savAra ane sAMjano prAbhRtaH di. saM) AhArano eka doSa. saMdhikAla che. je vAtAvaraNamAM zudra savizeSa pado dvArA spaSTa arthane tattvo kAryakArI hoya che. tethI te pAhUDa kahe che. tIrthakara dvArA thayelI samaye zubhakAryo ke zAstrAbhyAsa prarUpaNA prAbhUta che. tenI paraMparAne thato nathI. AcAryo dvArA thatA vyAkhyAnane prAdoSikI kriyA: AzravanI pacIsa prAbhRta kahe che. paugalika kriyAmAMthI eka kriyA. krodhAvezathI padArthonA paNa anya bhedo che. thatI kriyA. prAbhRtaka jJAna: zrutajJAnano prakAra, te prAptAprApta vibhASA: saMskRta bhASAmAM uparAMta prAbhUtaka, prAbhUtakajJAna je niyama amuka zabdomAM nakkI pAbhUtaka samAsajJAna vagere che. lAgu paDato hoya, ane amuka prAmAya: padArthane nizcita karavAnuM zabdomAM bilakula lAgu na paDato lakSaNa. hoya tevA zabdomAM te niyama prAyazcitta : pratisamaya aMtaraMga ke bAhya vikalpa lAgu pADavo. lAgatA doSonI nivRtti karIne prApti samAjAtiH hetunA sAdhyanI aMtara saMzodhana dvArA thato sAthe je prApti karIne nizcita prazcAttApa athavA tenI zikSA mATe karAya che. te prApti samAjAti. upavAsAdi karIne doSathI mukta Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 zabdaparicaya pauSadhopavAsa thavuM. bAhya doSonuM prAyazcitta svayaM | prAyazcitta prasannatApUrvaka ane karI zakAya. paraMtu aMtaraMga ke | jAgRtipUrvaka thaI zake. vaLI te tIvapaNe punaH punA doSonuM doSa punaH punaH na thatAM bhAvaprAyazcitta nirdoSa bhAve gurujano vizuddhi thAya. pAse levuM. AcAryAdi ziSyonI prAvacana: zrutajJAnanuM bIjuM nAma. prakRSTa yogyatA pramANe prAyazcitta Ape zabda yukta thatuM jJAna mRta prAvacana che. te atyaMtara tapano eka prakAra kahevAya che. prAvikRtaH sAdhune sthiratAno nizcayathI jJAnI muni jJAnasvarUpa vasatikAno eka doSa. AtmAnuM punaH punaH ciMtana kare che. prAsukaH je padArthamAMthI ekendriya pramAdathI jenuM mana virakta che, te jIvonuM avana thayuM hoya acita utkRSTa prAyazcitta che. jemAM doSa banelo padArtha prAsuka che. jaLa, pravezanuM kAraNa nathI. vyavahAra | ana vagere. apekSAe AlocanA, pratikramaNa, | priyaH je vastu ISTa lAge, ruce te priya. tadubhaya viveka, vyutsarga, tapa, cheda | rati. parihAra, upasthApanA vagere dasa | priyakAriNI H bhagavAna mahAvIranAM bheda che. potAnA doSonI gurujano mAtAnuM upanAma. di. saM). pAse olAcanA karIne nivRtta prayobhAvaH prIti kriyA. thavuM. jyAre doSa thAya tyAre tarata | pratyabhAva: maraNa thayA pachI koI ja AlocanA karI levI. | zarIramAM janma levo. AlocanA levAno bhAva thAya preSyagaNa: ApaNe jenuM poSaNa karavAnuM ane kadAca maraNa thAya to paNa tene | che tevA nokarAdino samUha. AlocanAno lAbha maLe che. ane preSTha prayoga : sAmAyika ke pauSadhamAM je temAM kALakSepa karI maraNa pAme svIkRta maryAdAthI bahAra pote na che, tenuM sazalya maraNa manAya che. jAya, paNa anya dvArA te kALakSepathI doSanuM vismaraNa thAya vyApArAdi kArya siddha kare, te eka doSa che. jJAnI gurujano dravya kSetrAdinI | pauSadhopavAsaH parvanA divasamAM cAre yogyatA tathA ziSyanI pAtratA | AhArano tyAga karI pavitra joIne prAyazcitta Ape che. jethI | sthAna, upAzrayamAM dharma Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praukSaNa vidhi 184 jaina saiddhAMtika dhyAnAdimAM rAtridina pasAra karavA te. sarva AraMbha parigrahano tyAga kiravo. gRhasthanA vratamAM te phaNIdharaH nAga; moTI phaNAvALo sarpa. sAticAra che. niSpAdakaH phaLa utpanna karanAra, upavAsa: caturbhakta kahevAya che avazya phaLa ApanAra. kAraNa ke AgaLa pAchaLanA divase phlopadAyaka: je bIjamAMthI avazya eka vAra bhojana ane upavAsamAM phaLa nIpaje. bhojanano tyAga, sAdhaka vadhumAM phlopadAyakatA: phala ApavAnI vadhu be vAra bhojana kare tethI cAra bIjamAM rahelI avaMdhya zakti. TaMkano tyAga karavAthI caturbhakta phaLa: vanaspatino eka bheda che. tenA paccakakhANa upavAsanuM kahevAya bhakSyAbhakSyano vicAra karavo. che. azakta hoya te yogya tapa kare. zAstramAM karmonA vipAkane karmaphaLa pauSadhopavAsamAM snAna, vilepana, | kahe che. puSpa, aMjana, gaMdha vagereno tyAga che. indriya viSayono tyAga karI AtmA samIpa rahevuM te upavAsa bakuzaH je nirgatha-muni che. je che. te divase dhyAna, jApa, dharmakathA mahAvratonuM pAlana kare che. zarIra guru upadezanuM zravaNa karavuM, tathA upakaraNomAM kaMIka AsaktibrahmacaryanuM pAlana karavuM. rAtre | yukta che. lokasaMparkathI gherAyelo (alpanidrA) saMthAre zayana kare. pauSadhopavAsa pUrNa thatAM, pAlana baddhaH mohanIya karmanA AvaraNayukta vidhi karIne gRhastha ghare jAya. jina jJAnane baddha kahe che. pUjAdi karI, gurujanone - atithine baddhavacanaH vacanathI baMdhAyelA. AdarapUrvaka bhojana karAvI pachI badhdhamAna Ayu parabhavanuM AyuSya je pote bhojana kare. punaH tapa jIve bAMdhI lIdhuM che. karavAnI bhAvanA rAkhe. AvA badhdhamAna karmaH mithyAtvAdi dvArA tapanuM phaLa svarganI prApti, pApa karmasvarUpane prApta thatA kAmaNanAza karI paraMparAe mokSa pAme che. pudgala skaMdha badhyamAna kahevAya prakSaNa vidhi pratimAnI pratiSThA samaye tevI pokhaNAvidhi. (AvakAra) banArasI vilAsa paMDita banArasI che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 185 baMdha dAsa racita AdhyAtmika pada- | bahurUpiNIH aneka rUpa dhAraNa karavAnI saMgraha. vidyA. bahala: kAMjI, drAkSasa, AMbalIno rasa | bahuzruta : bAra aMgonA jJAtA hoya te. vagere pravAhI padArtha che. bahuzruta bhaktiH bAra aMgonA jJAtA bahirAtmA: indriyonA viSayamAM tathA jJAnI pratye Adara. rAcato, dhanAdi, strIAdi parivAra bahmAraMbhI jIvaH jenA jIvanamAM ghaNA bAhya padArthomAM vyasta, sva-para AraMbhasamAraMbhanI pravRtti hoya. dehamAM Atmabuddhi kare che te. je baLaH zakti, mana, vacana, kAyA, baLa mada moha, mAna, rAga, dveSamAM nitya | kahevAya che. saMtapta che, je jIva mithyAtva doSane baLamadaH zArIrika zaktino ahaMkAra. kAraNe tIvra kaSAyabhAvamAM praviSTa Avo mada adhogati apAve che. che. nijazuddhAtmAnA sukhane na baMdha: paramANu ke skaMdhanuM bhegA thaIne jANato daihikasukhamAM Asakta eka thavuM te baMdha che. heya-upAdeyanA jJAnarahita, 1. jIvabaMdha. dhanAdi bAhya tattvanI zraddhArahita jIva padArthonA nimitte jIvamAM barihAtmA che. mithyAtva ke rAgAdibhAva te vaLI je cha Avazyaka zrAvakanA jIvabaMdha ke bhAvabaMdha karmane paravaza nityakartavyarahita, dhyAnAdithI karavAvALA AtmapariNAmane rahita, jinAjJAyukta dharmabhAvanA- bhAvabaMdha kahe che. rahita jIva bahirAtmA che. te prathama 2. paramANuonuM paraspara maLavuM te guNasthAnavartI che. ajIvabaMdha - pudgalabaMdha che. bahuH matijJAnano eka bheda bahu. 3. jIvanA pradezo sAthe karma bahuvidha vagere. pugalo ke zarIrano baMdha te bahumAna : ghaNo Adara; deva, guru, dharma, ubhayabaMdha athavA dravyabaMdha che. A saMgha, jJAnI, jJAna, jJAnanAM sAdhano, uparAMta karmabaMdha aneka prakAranA guNavAna pratye bahumAna. vaLI AgamAdinuM cittanI A uparAMta aneka bheda che. dravya ekAgratApUrvaka adhyayana karavuM te. ane bhAvabaMdhamAM bhAvabaMdha mukhya bahumukhI: aneka prakAranI pratibhA che. kAraNa ke bhAva vinA karmo ke dharAve. zarIrano svataH baMdha thato nathI. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMdha cheda 186 jaina saiddhAMtika mithyAtvAdi nimittonA nirodhathI ane Azravano bheda jANe che tyAre dravyabaMdhano nirodha thAya che tyAre baMdha thato nathI. AtmAne je karmathI bhAvavizuddhi vaDe jIva mokSa pAme mukta jANe che te mukta thAya che. sAmAnyataH aneka cIjonuM jIva ane karmano saMbaMdha anAdino ekapaNAnuM jJAna karAvavAvALA che. temAM ajJAna ane rAganI saMbaMdha vizeSane baMdha kahe. mukhyatA che. mithyAtva avirati baMdhadaH karmanA baMdhano kSaya thavo je pramAda, kaSAya, yoga, paNa ! caudamuM guNasthAnaka che. karmabaMdhanuM kAraNa che. aNumAtra baMdhana - nAmakarmaHnAmakarmano bheda che. kaSAya paNa baMdhanuM kAraNa bane che. zarIra nAmakarmanA udayathI prApta zuddhAtmAne bhAvanAnA baLathI karelA karmayugalonA anyonya moharUpa (kaSAya) pariNamana thatAM saMghAta - bhegA thavuM. jo nathI tethI baMdha thato nathI. karmodaya baMdhananAmakarmanuM nimitta na hoya mAtra baMdhanuM kAraNa nathI. teno kSaya to zarIra lAkaDIonA DhagalA jevuM paNa thAya che, tethI jIva mokSa pAme hoya. tenA pAMca zarIra pramANe che. bAhya padArthonA nimittathI | pAMca bheda che. mohajanita bhAva ja audayika che baMdhana baddhatvaH te sAdhAraNa guNa che. te AThe karmonA baMdhanuM kAraNa che dareka dravya pote anAdikALathI te sivAyanA bhAvo AtmasvabhAva potAnA svabhAvathI baddha che. jemake rUpa che. yadyapi zarIra tathA jIvanuM jIvatva. pudgalanuM varNAdi. AtmAne baMdhya baMdhakabhAva che. joke te jIvanA karmodayamAM nimitta AtmA amUrtika hovAthI che ane zeSa dravyo svabhAvathI sparzazUnya che tethI tene karmayugala pariNAmika che. sAthe nizcayathI koI saMbaMdha nathI. | baMdhavicchedaH te te guNasthAnakane yogya chatAM ekakSetrAvagAhe rahevAvALA karmanA baMdhanuM aTakI javuM jemake karmapudgala tenuM nimitta che. tene mithyAtva mohanIya tathA upayogarUpa rAgadveSAdi bhAvane | anaMtAnubaMdhI kaSAyanuM cothA kAraNe vyavahArathI karmabaMdha che. te | guNasthAnake aTakI javuM. dUdhapANInI jema saMyoga saMbaMdha che. | baMdhavidhAna : prakRti, sthiti, anubhAga jIva jyAre jJAtA draSTApaNe AtmA tathA pradezanA bhedathI bhedane prApta Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya baMdhane baMdhavidhAna kahe che. baMdhasthAna : eka. jIva ekasAthe jJAnAvaraNIyAdi ekeka karmanI keTalI keTalI prakRtio bAMdhe te. baMdhasvAmitva : trIjA karmagraMthanuM nAma. narakata Adi 62 mArgaNAomAM kaI kaI mArgaNAmAM vartato jIva keTalAM karma bAMdhe te. bAdara : sthUla, cakSugocara. eka jIvanuM eka zarIra athavA aneka jIvonAM aneka zarIro bhegAM thAya ane te cakSuthI joI zakAya, tevA pudgala skaMdho. bAdara paryAptAH je jIvonAM zarIro cakSugocara che, potAnA bhavane yogya 4/5/6 paryAptio jeNe pUrI karI che. athavA pUrI karavA samartha che tevuM bAdara paryApta nAmakarma. savizeSa pRthvI AdithI je rokAI jAya athavA bIjAne roke. jema kapaDAM vaDe retanuM rokAvuM. te bAdara che. bAdarekendriya : jene sparzanI eka ja indriya maLI che tevA pRthvI Adi sthAvara jIvo, je cakSuthI gocara thAya tevA zarIravALA. koI paNa AdhAranuM nimitta prApta karIne ja nivAsa kare. bAra parSadA : bhagavAnanA samavasaraNamAM 12 jAtanA jIvono samUha bAhya parigraha prabhunI dezanA sAMbhaLanAra hoya te. 1. bhavanapati, 2. vyaMtara, 3. jyotiSka, 4. vaimAnika, devo 5 thI 8 A cAre devonI devIo. 9 sAdhu, 10 sAdhvI, 11 zrAvako, 12 zrAvikAo. bArasaaNuvekhA : bAra anuprekSA anityAdi bhAvanAo. bAla : bAla jIva, maMda buddhi. bAla tapa : yathArthatArahita mithyASTi ajJAnI jIvanA tapa. vrata vagere. bAlamaraNa : mithyAsRSTi jIvonuM tathA sAmAnya jIvonuM maraNa. bAhulya H vividhatA - vicitratA. bAhya H anyanA jovAmAM Ave tevI kriyA, vrata, tapa vagere. bAhyaupakaraNa indriya : je te viSayane grahaNa karavAvALI aMdaranI iMdriya jema zabda zravaNanA aMdaranA pugalivazeSa. 187 bAhyatapaH upavAsAdi dekhAya tevA cha bAhya tapa. bAhyanivRtti indriya : bahAra dekhAtI cAmaDIrUpa, aMdaranI indriyanI mAtra rakSA karanArI evI pudgalanA AkAravALI indriyo. jemake AMkhanI pAMpaNa. palaka dvArA nivRttino upakAra kare te bAhya upakaraNa. bAhya parigraha : dhana, dhAnya, rUpuM, sonuM, Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ binapramANatA jamIna, gRha, dAsa, dAsI. vastrapAtra Adi dareka paudgalika padArthonI mAlikI. mUrchAbhAva. binapramANatA H zarIranA aMgonI jevI UMcAI Adi racanA hovI joIe tevI na hoya. bila : nArakIonA janmanA sthAnane bila kahe che. biMba : pratimA, karmanA kSayathI je atyaMta che tevA sarvajJa tIrthaMkara devanI pratimA. gurujanonI pratimA. bIja : vanaspatino bheda che, tenuM lakSaNa che. athavA ugamasthAna che. bIjabhUta H aMze aMze jemAM mULa kAraNanuM svarUpa rahyuM hoya. jemake bAlapaNamAM paDelA dharmanA saMskAro. bIja samyaktva : samyagdarzana, bodhibIja. 188 jaina saiddhAMtika buddha hoya che. pa2nA upadezanA nimittathI thatA jJAnabhedathI baudhitabuddha kahevAya che. buddhabodhita je jJAnI mahAtmAo pratibodha pAmelA che. teonI pAse upadeza sAMbhaLavAthI je pratibodha thAya te. buddhikIrti : mahAtmA buddhanuM aparanAma. budha H yathAvasthita vastu tattvanA sAra tathA asAranA viSayanA bhedanI vicAraNA dvArA thatuM jJAna. bRhatkathAH bRhata kathA koza, kathAmaMjarI, siratsAgara. bRhatkSetra samAsa : che. muni jinabhadragaNi kSamAzramaNa racita trailoka prarUpaka prAkRta gAthAbaddha graMtha. bIjAkSara : maMtronA bIjAkSara jevA ke OMOM hrIM zrIM klIM Adi. bRhatrayama H : di. A. racita saMskRta bhASAbaddha nyAya viSayaka graMtha. bRhat saMgrahiNI sUtra : zve. saM. jinabhadra gaNi kSamAzramaNa racita prAkRta bhASAbaddha graMtha. (saMghAyaNI) bIsIyaH je karmonI vIsa kroDAkroDI sAgara utkRSTa sthiti, nAma-gotra bRhaspati eka graha che. (nAstika : vedanIyanI che te. buddha kevaLajJAnAdi anaMta catuSTya yukta AtmA buddha che. sAmAnya artha buddhivaDe je sarva kaMI jANe che te buddha sAmAnya. pratyekabuddha : potAnI zakti vaDe naisargika jJAnanA bhedathI pratyeka darzanano sthApaka) be ghaDI : 48 miniTano samaya; 24 miniTanI eka ghaDI. bodhi samyagdarzana, samyajJAna, sabhyacAritrarUpa samyaktva. bodhidurlabha anuprekSA : bAra bhAvanA paikI 11mI bhAvanA che. Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 189 samyagdarzana-samyaktva pAmavuM keTaluM durlabha che tenuM ciMtana. bodhibIjaH samyaktvarUpI mokSanuM avandhyakAraNa, avazyaLa Ape. bodhisattva : bauddhadarzanamAM 'samyagdaSTi jIva' mATeno pAribhASika zabda. buddha bhagavAnano sthApelo dharma bauddha dharma darzana kahevAya che. bhAratane badale cIna jApAnamAM vadhu prasAra pAmyo hato. bauddha darzananA anuyAyI buddhane bhagavAna sarvajJa mAne che. bhagavAM vastra dhAraNa kare che. bauddha sAdhuo brahmacarya tathA jIvadayA pALe che paraMtu jo pAtramAM mAMsAhAra maLe to tene zuddha mAnIne grahaNa kare che. bhagavAna mahAvIranA samakAlIna; bihAramAM buddha - gautama buddha thayA hatA. gautamabuddha ane gautamasvAmI judA che. brahma : kalpavAsI devonuM pAMcamuM kalpa. brahma ahiMsAvratanuM yathArtha pAlana karIne pavitra thAya che te brahma. samasta vastuone jANanAra tathA syAta padathI cilita zabda brahma che. sarva jIva eka brahmano aMza nathI. brahmano artha thAya che. nirmala jJAnasvarUpa AtmA zarIrathI nirmamatva thaI AtmAmAM lIna thavuM te brahma. brAhmaNa brahmacarya : adhyAtmamArgamAM brahmacaryane sarvapradhAna mAnyuM che. nizcayathI AtmAnI svamAM ramaNatA te brahmacarya. aDhAra hajAra bhAMgArahita, navavADayukta che. strInA (strIpuruSa anyonya) tyAgarUpa, aNuvrata, mahAvrata che. strIpuruSanI anyonya bhogecchAno tyAga, anubhUta viSayasevananI smRti, zRMgAra viSayaka kathAtyAga. vRddhA yuvAna strI pratye mAtA tathA bahena samAna bhAva. muni strIsaMga kare nahi. tenA rUpane nIrakhato nathI. snigdha ke vikArI AhArano tyAga. zrAvaka aNuvratamAM svadArAsaMtoSa vrata grahaNa kare che. parvatithie vrata pALe che. maithunamAM nava lAkha paMcendriya jIvonI hiMsA che, tevo bodha grahaNa karavo ke maithunathI AtmAnuM ahita che. brahmacArI je brahmamAM AtmAmAM) AcaraNa kare che. indriyavijyI che. jene parastrI mAtra mAtA bahena samAna che. AjIvana jene brahmacaryavrata grahaNa karyuM che te. brahmavidyA : AtmalliSeNa racita saMskRta chaMdabaddha adhyAtmika graMtha. brahmottara H kalpavAsI devono eka bheda. brAhmaNa : jaina darzanamAM aNuvratadhArI vivekavAna zrAvaka susaMskArI Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakta 190 jaina saiddhAMtika hovAthI dvija ke brAhmaNa kahevAya che. | no tyAga karI saMlekhanA levI. sAmAnya rIte cAra varSamAM brAhmaNa (anazana) eka varNa che. savizeSa tapa, ! bhaktAmara stotra: nyU.A. mAnatuMga zAstrajJAna tathA saMskArI | racita AdinAtha bhagavAnanuM jAtiyukta brAhmaNa che. eka vAra | saMskRta chaMdabaddha stotra. janmathI ane bIjI vAra kriyAthI | bhakti sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, ema be prakArathI dvija kahevAya che. ke sAdhvI sarvane mATe ahaMta mAtra brAhmaNakuLamAM janmelo ja tIrthaMkara paramAtmAnI vaMdanA, brAhmaNa kahevAto nathI. stuti, pUjA, vagere dvArA bhakti brAhmaNatvamAM guNa-karma pradhAna che mokSamArganuM pradhAna aMga che. kevaLa janma nahi. je hiMsArUpa bhAvonI vizuddhi sAthe bhagavAna dharmanI ghoSaNA kare, je madya mAMsa pratye anurAga te bhakti che. bhojI che te adharmI brAhmaNa che. laukika bhakti saMsAranA doSanA bIjarUpa che. te prayojanarUpa hoya che te sAcI sanmAnanIya nathI. je satya, zauca, bhakti nathI. vAstavika kSamA ane damana jevA dharmanuM bhAvabhakti samyagudRSTine hoya, AcaraNa kare che te prazaMsanIya che. mithyASTinI manAtI nathI. vAstavamAM brAhmaNano vidyAvyAsaMga bhaktanI vANImAM bhASAmAM e mahAguNa che. bhagavAna pratye kartAbhAvano 'Aropa hoya che. jemake vacanathI stuti kare, manathI bhAvavaMdanA kare. bhakta: gaNitanI dRSTie bhAgAkAra- zarIra dvArA prasanna citte vividha | vidhimAM bhAjyarAzine bhakta kahe pUjA karIne lokottama paramAtmA che. bhagavAnanA anuyAyIne bhakta jinendra mane paripUrNa jJAna, samAdhi kahe che. AhAranA prakAramAM A ke bodhi Apajo. mArA para zabda vaparAya che. anugraha karajo. ema kahe - mAge. bhaktapAna vicchedaH Azritajanone yadyapi paramAtmAne nimitta karIne samayasara bhojana pANIno viyoga bhAvavizuddhi to svayaM potAnA karyo hoya, te doSa che. cittanI thavAthI bodhi vagere prApta bhaktapratyAkhyAnamaraNa : cAre AhAra- thAya che. paraMtu paramAtmAnuM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 191 bhagavatI sUtra avalaMbana prabaLa nimitta che. dUdha vAstavamAM prANIonI rakSA covIsa tIrthakaronA utkRSTa sahita, tenAM baccAMne pUratuM guNonI stuti karavI te bhakti che. ApIne levAnI paddhatithI bhArata nizcayathI nija paramAtmatattvarUpa jevA dezamAM dUdha zuddha padArtha samyagudarzanAdi zuddha ratnatrayarUpa manAto hato, manAya che. gAyanA pariNAmanuM bhajana te bhakti che. mAMsa ane dUdhamAM aMtara che. jema zuddhAtmatattvanI bhAvanArUpa bhakti maNidhara sarpanA maNi ane jheramAM che. darzanavizuddhi Adi sahita aMtara che. sarpano maNi viSano ahiMta bhakti che. chatAM tevA bhAva nAzaka che. jhera jIvano nAzaka che. thavAmAM ahatAdi kAraNabhUta che. tema gAyanuM dUdha zuddha che, mAMsa bhaktiyoga: karmono kSaya karavAnA traNa malina che. gAya AdimAMthI mAMsa mArgo, prAthamika jIvo mATe prabhu- letAM jIvane duHkha thAya che. dUdha bhakti, madhyama jIvo mATe levAthI duHkha thatuM nathI. kathaMcita kriyAmArga, uttama jIvo mATe dUdha levAmAM na Ave to AMcaLanA jJAnamArga. yadyapi traNe anyonya- bhArathI duHkha thavA saMbhava che. paraMtu gAyanuM ane tenAM baccAMnuM poSaNa bhakyAbharyA mokSamArgamAM aMtaraMga pUratuM thavuM jarUrI che. pariNAmanI pradhAnatA che. paraMtu amuka dezomAM je rIte gAya AhAranI asara pariNAma para AdinuM dUdha levAmAM Ave che te thatI hovAthI bhakSyAbhaDhyano paddhatio amAnuSI hovAthI dUdha viveka rAkhavo, atyaMtAvazyaka che. tyAjya gaNavAnuM jarUrI banyuM che. madya, mAMsa, madha, mAkhaNa cAra mahA paraMtu AhAra tarIke temAM mAMsa vigaI, ajANyAM phaLa, kaMdamULa, jevo dUdhamAtramAM doSa nathI. tuccha phaLa, vAsI bhojana, dvidala, ! bhagavatI ArAdhanA: diA. racita bahubIja, anaMtakAya, calitarasa, | prAkRta gAthAbaddha ArAdhanAdarzaka (phUga lAge) jevA padArtho vikAra graMtha che. tenA para anya pedA karavAnuM kAraNa che tethI TIkAgraMthonI racanA che. tyAjya karavA. te padArtho zarIrane | bhagavatI sUtra: je.A. racita Agamika paNa hAnikAraka che. vaLI prAsaka graMtha che. vyavahAra prajJapti nAmanA AhAranI samayamaryAdA jALavavI. pAMcamA aMganuM nAma. pUraka che. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaTTAraka 192 jaina saiddhAMtika bhaTTAraka: di. saM. pramANe digaMbara muni | paraloka bhaya, arakSA, agupti, pahelAnI prAthamika lAla vastradhArI maraNa, vedanA tathA akasmAta. avasthA. AvAM kAraNothI zuM thaze tenI bhadantaH bhagavAna, paramAtmA, ahaMta, niraMtara bhIti te bhayakaSAya siddha jemanA kalyANako thAya che te mohanIyano udaya che. bhadatta che. apekSAe AcAryAdi bhayabhItaH bhayothI AkuLavyAkula gurujanone bhadata kahevAya che. AtmA (bhayAnvita). samyagubhadraH nirdoSa, sajjana, dharmano adveSI, dRSTine darzanamoha javAthI tattvanI guNavAna. yathArtha zraddhAne kAraNe uparokta bhadrabAhuH bhagavAna mahAvIranA bhaya nathI, yadyapi A prakRti zAsanamAM pAMcamA zrutakevaLI hatA. AThamA guNasthAnake kSaya thAya che. bhagavAna mahAvIranA nirvANa pachI bhayasaMjJA: manuSya uparAMta prANImAtrane bAra varSa bihAramAM duSkALa bhayasaMjJA hoya che. paDavAthI temaNe 12000 sAdhuo bharataH bhagavAna RSabhadevanA saMsArI sahita dakSiNa - nepALa bAju avasthAnA jyeSThaputra tathA vihAra karyo hato. temanA ziSya bhagavAnanA mukhya zrotA hatA. sthUlabhadra chellA dazapUrvadhara thayA. prathama cakravartI hatA. rAjyAdino yadyapi zvetAMbara ane digaMbara tyAga karI, pravajyA grahaNa karI. matamAM A kathana viSe matAMtara che. mokSa pAmyA hatA. bIjA bharata di. A. racita bhadrabAhu caritrano dazaratha rAjAnA kaikeyIrANIthI patra saMskRta chaMdabaddha graMtha che. tathA rAmanA bhAI temaNe paNa bhadravyAkhyA: saraLa - uttama vyAkhyA saMsArano tyAga karI pravajyA vAcanA. prahaNa karI mukti prApta karI hatI. bhadrazAlavanaH sumeruparvatanA mULamAM bharatakSetraH aDhAI dvIpamAM Avelo sthita eka vana che tenI cAre eka khaMDa. bharata cakravartIe je dizAomAM cAra caityAlaya che. khaMDamAM zAsana karyuM te kSetranuM nAma bhaya: mohanIyakarmanI nokaSAyanI bharatakSetra, A nAma anAdi paNa prakRti che, jenA udayathI jIvane bhIti, ciMtA - udvega pedA thAya che. 1 bhava: AyuSya nAmakarmanA udayanA tenA sAta bheda che. Alokabhaya, | nimitte jIvane je avasthA - paryAya che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya utpanna thAya che te bhava che. (janma) te utpattinA prathama samayathI laIne aMtima samaya sudhInI avasthAne bhava kahe che. janmamaraNa vaDe saMsAramAM bhavacakra 193 bhaTakavuM. bhavana H (bhavanavAsI devo) bhavanapati devone rahevAnAM moTAM bhavano. ratna prabhA pRthvInA eka bhAgamAM A bhavano che. bhavanamAM rahevAvALA bhavanavAsI devo che. temanA dasa bheda che. teo kumAra kahevAya che. teo atyaMta zobhAyamAna hoya che. atyaMta vaibhavazALI hoya che. yadyapi uparanA devo karatA temanA aizvaryAdi pramANamAM alpa hoya che. bhavanabhUmi samavasaraNanI sAtamI bhUmi. bhavanirveda : saMsAra upara udAsIna. saMsArasukhathI vAMchArahitapaNuM. bhavaparipAka : bhavonuM pAkI javuM, aMta Avavo. mokSa mATenI pAtratA. bhavaparivartanarUpa saMsAraH saMsAranuM cAre gatimAM jIvanuM thatuM paribhramaNa, tenA kAraNe zarIranI avasthAonuM thatuM parivartana. bhavapratyayajJAna H avadhijJAna. deva ane nAkane je janmanI sAthe hoya te bhavapratyaya avadhijJAna. bhaviSyavANI bhavapratyaya prakRtio : je bhava maLe tene yogya prakRtiono udaya. bhavapratyayika : bhava jemAM nimitta che evuM. jema pakSIne UDavAnI zakti. mAchalAMne taravAnI zakti. nArakIne tathA devone vaikriya zarIra tathA avadhijJAna bhavathI maLe. bhavaticaya dharmadhyAna H bhavasvarUpanuM, janmamaraNanuM ciMtana karI cittane ekAgra karavuM. bhavavipAkI prakRtioH cAre gatimAM jIva utpanna thAya tyAre te gatine yogya prakRtiono udaya thAya te. jenA phaLathI jIva saMsAramAM rahe te bhavavipAka karma. bhavasthiti : bhavAMtara thatAM je avasthA thAya te. kAyasthiti jema ke pRthvIkAyanA jIvonuM bhavAMtara thAya paNa pRthvIkAyamAM ja utpanna thAya te kAyasthiti. bhavAda : paryAya saMbaMdhamAM paribhramaNano utkRSTa kALa.. bhAbhinaMdI : - sAMsArika sukhomAM AnaMda mAnanAra. bhavitavya : je kALe je banavAnuM hoya te bane tevuM bhavitavya je chadmasthanA jJAnano viSaya banato nathI. bhaviSyavANI : AgamamAM anekavidha bhaviSyavANIno ullekha che. jemake Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavya kayA ArA-kALamAM zuM thaze. paMcamakALamAM pUrNa mokSa, kevaLajJAna jevA padArtho lupta raheze. jaMbukumA2 pachI koIno bharatakSetre mokSa nathI. chaThThA ArAmAM kevAM du:kho paDaze vagere. sAmAnyataH saMsAramAM paNa jyotiSIo te te zAstronA AdhAre AgAhI kare che. bhavya H saMsA2thI mukta thavAne yogya te bhavya ane tevI yogyatArahita te abhavya, evuM jinezvaranuM kathana che. yadyapi bhavya jIva mAtra mukti ja pAmaze tevuM nathI. keTalAka bhavya jIvo muktino puruSArtha karavA samartha nahi bane te jAtibhavya ja rahevAnA. (abhavyasama) je ghaNA dUrAnudUra samaya pachI puruSArtha karavA samartha thaze te durvyavya che. ane samIpamAM puruSArtha vaDe mukti pAmaze te Asanabhavya che. jeNe mukti prApta karI lIdhI che teo bhavya ke noabhavya nathI. muktinI prApti pachI bhavyatva sAMta thAya che. arthAt jenAmAM samyagujJAnAdi guNo pragaTa karavAnI yogyatA che te bhavya, saMkhyAta, asaMkhyAta ke anaMtakALe bhaviSyamAM mokSa prApta kaze. abhavya jIva bhale sAdhupaNuM 194 jaina saiddhAMtika pAmaze topaNa te anaMtakALe paNa mokSanI prApti nahi kare. tene mokSanI prAptinI bhAvanA ke zraddhA thatI nathI. je kevaLajJAnAdi svarUpamAM, svAbhAvika nijasvarUpanA sukhamAM samyag zraddhA dharAve che te bhavya. tethI viparIta abhavya che. zuddha nizcayanayathI bhavyaabhavyano bheda nathI. sarva jIva sattA apekSAe zuddha caitanya che. azuddha nayathI bhavya-abhavyamAM atyaMta aMtara che. bhavyatvaguNa : je zaktinA nimittathI AtmAmAM samyagdarzanAdi guNa pragaTa thavAnI yogyatA hoya. bhasmachanAgni rAkhathI DhaMkAyelo agni. bhAga : aMza, paryAya, bhAga, hAra, vidhA, prakAra, bheda, chaMda tathA bhaMga ekArthavAcI che. bhAgAbhAga H kula dravyanA vibhAga karIne keTalo bhAga konA hissAmAM Ave che te bhAgAbhAga. jema ke eka samayabaddha sarva karma pradezono kaMI bhAga jJAnAvaraNIne maLyo temAMthI cotho bhAga matijJAnAvaraNIne maLyo. te prakAre karmonI prakRti, sthiti, anubhAga, pradeza, cAre prakAranA alpatara baMdhaka Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 zabdaparicaya bhAvakarma jIvonA viSayomAM yathAyogya lAgu | kSAyopathamika che. 5. kamanA udaya karIne teno ghaNo vistAra karavAmAM AdithI nirapekSa caitanyatva Adi Avyo che. bhAva pAriNAmika che. bhAjanAMga kalpavRkSa eka prakAranuM vRkSa. eka jIvamAM eka samayamAM bhATaka jIvikA: sAvadya pApavyApAra bhinnabhinna avasthAone kAraNe dvArA jIvikA. guNasthAnomAM yathAyogya bhAva bhAmaMDaLaH tIrthakara jevA pavitrAtmAnA thAya che. tenA saMyogI bhedone pUrNa zarIranA tejane saMharIne sannipAtika bhAva kahe che. A mastakanI AsapAsa goLAkAramAM bhAvo saMcita che. tejapUrNa AkRti te bhAmaMDaLa; karmodayanA nirUpaNa vagara ane tIrthaMkaranA ATha prAtihAryamAMthI SaguNa hAni ke vRddhimAM sthita eka che. bhAvanI saMkhyA vagara bhAvanI bhArAropaNa: bIjA jIvanA zarIra para prarUpaNAnuM varNana zakya nathI. bhAranuM mUkavuM. AropaNa karavuM. audayikabhAva baMdha karavAvALo che bhAva: (lAgaNI, ruci, pariNAma) aupathamika kSayopathamika tathA bhavana bhavatIti vA bhAvaH thavuM kSAyikabhAva muktine kAraNabhUta athavA mAtra hovuM te bhAva che. che. pariNAmikabhAva baMdhamokSa cetana tathA acetana dravyomAM nirapekSa che. potAno svabhAva-lakSaNa hoya che te paugalika padArthomAM spardhAdi te dravyono bhAva che. padArthonA bhAvo audayika che. ane jaDatvapariNamanane bhAva kahe che. guNa pariNAmika ema be acita bhAva tathA paryAya baMne bhAva che. cetanajIva dravyanI apekSAe tenA pAMca dharma, adharma, AkAza-kALamAM bhAva che. 1 audayika - karmonA kevaLa eka pAriNAmika bhAva che. udayathI thatAM bhAva, 2. karmanA te acita che. svAbhAvika che. upazamathI opazamika sabhyatva nizcayathI zuddha caitanya tathA tathA aupathamika cAritra che. 3. pAriNAmika bhAva zuddha che. kSAyika, te te karmanA kSayathI thatA | bhAvakarma: jIvanA rAgAdi bhAva kevaLa-jJAnAdi kSAvikabhAva, 4. te bhAvakarma che, je dravyakarmanuM nimitta te karmonA kSayopazamathI thato bhAva pAmI ajJAnadazAmAM AtmAmAM che. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 guNo. bhAvanA jaina saiddhAMtika thAya che. thavuM te. bhAvanA: jemAM bhAvanI mukhyatA che, te | bhAvapApa: cAra ghAtakarmono udaya, bhAvanA. 1. saddabhAvanA, 2. mukhyatve mohanIyakarma. jemAM asaddabhAvanA. (samyabhAvanA, krodhAdi kaSAyo hoya. mithyAbhAvanA). puNya-pApa, rAga bhAvapurvaH cAra ghAtakarmono vairAgya, saMsAra-mokSanA kAraNamAM kSayopazama. vizeSa mohanIyano bhAvanAo che. vIAMtarAyanA upazama, samyagUjJAna, kSamAdi kSayopazamathI AtmA dvArA zuddha viSayanuM punaH punaH anuzIlana te bhAvapUjA : AtmAnA ucca pariNAmotathA jJAta padArthanuM punaH punaH pUrvaka bhagavAnane namaskAra Adi ciMtana karavuM tevI bhAvanAo pUjA karavI te. aneka prakAranI che. samyagudarzana bhAvaprANa: AtmAnA jJAna-darzanajJAnAdi bhAvanA, anityAdi bAra cAritra-vIrya Adi guNo. bhAvanA, maitrI Adi cAra bhAvanA. bhAvabaMdhaH jIvanA kaSAyarUpa pariNAmapAMca mahAvratanI pAMca pAMca | bhAvabaMdha che. bhAvanAo. darzana vizuddha Adi bhAvabaMdhanuM nimittakAraNaH udaya ane soLa bhAvanA. je tIrthaMkara udIraNA avasthAne prApta pUrvabaddha nAmakarmanA hetubhUta che) A sarve pariNAma bhAvabaMdhanuM samyagubhAvanA che. | nimittakAraNa. kAmaceSTA, kleza, mohajanita, | bhAvabaMdhanuM upAdAnakAraka krUratAjanita AsurIbhAvanA bhAvabaMdhanA te samayanA aMtaraMga kutsita yAne duSTa bhAvanA che. pUrva kSaNavartI yoga, kaSAyarUpa bhAvanikSepaH vartamAna paryAya, saMyukta AtmAnA paryAyavizeSane vastune bhAvanikSepa kahe, jema ke bhAvabaMdha upAdAna kAraNa kahe che. rAjya kartA puruSa rAjA kahevAya. bhAvamalaH jIvanA malina bhAva. nAmAdi cAra nikSepamAM vastunA bhAvamokSa kevaLajJAnAdinuM pragaTa thavuM. mULa svarUpane bhAvanikSepa kahe che. | bhAvaliMga: sAdhutAnI aMtaraMga dazA, bhAvanirjacaH upayoganI zuddhi dvArA - savizeSa saptama guNasthAna. - sakAma nirjarAne kAraNe jIvanA | bhAvalezyAH kaSAyabhAvarUpa azubha rAgAdi bhAvanuM dUra thavuM, naSTa ! lezyA, tathA maMdakaSAyayukta Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 bhASA thAya. temAMthI Arya ane plecchono vyavahAra cAle che. temAM saMskRta zabda tathA tenAthI viparIta zabda paNa hoya che. sarve sAkSara zabda che. tenA aneka bheda che. zabdaparicaya zubhaleyAnA bhAva. bhAvazrutajJAna : zAstranA - saddagurunA bodhanuM pariNamana, bhAvazuddhi. bhAvasaMgrahaH A. devasena dvArA racita prAkRta graMtha. bhAvasaMvara: saMyamAdi dvArA jIvanA rAgAdibhAvanuM rokAI javuM. bhAvahiMsAH anyanuM kharAba karavAnA ke mAravAnA pariNAma, kaSAyonI tIvratA. bhAvArtha: zAstranA, AgamanA artha karavAnI vidhi. bhAvAzrava: yoganA tathA mithyAtvanA kAraNe jIvamAM karmajanita bhAva thAya. dravyabaMdhanA nimittakAraNa athavA bhAvabaMdhanA upAdAna kAraNane bhAvAzrava kahe. bhAvendriyaH pAMca indriyonA viSayane jANavAvALA te te indriyonI samIpamAM rahelA caitanyapradezomAM matijJAnanA kSayopazamano upayoga - zakti, jJAnAvaraNakarmano kSayopazama. bhASA: sAdhAraNa je jIbha vaDe bolAya te bhASA (vAcA) che. manuSyanI bhASA sAkSarI che, pazu-pakSIonI bhASA nirAkSarI che. bhASAtmaka zabdanA be bheda che. 1. sAkSara, 2. anakSara. sAkSara jenA vaDe zAstranI racanA dviyiAdi jIvonA zabda anakSarAtmaka zabda che. temAM dvidriyathI mAMDIne asaMzI paMcendriya paryApta jIvonA mukhathI utpanna thatI bhASA, bALaka tathA mUka jIvonI bhASA anakSarAtmaka hoya che. di. saM. pramANe tIrthaMkaranI divyadhvani, sAtizaya jJAna anakSarAtmaka che. karkaza, kaThora, kaTu, bhayaMkara, jIvonI hiMsAvALI bhASA durbhASA che. madhura, nirdoSa, priyatA, jIvone sukhadAyaka bhASA mRdubhASA che.. bhASAnA anya prakAra AmaMtraNIH jenA vaDe anyane abhimukha ke saMbodhana karAya che. ajJApanI: koIne kaMI karavAnI preraNA ApavI jema ke saMyama ahiMsAdi pALo athavA asatya na bolo ItyAdi. yAcanI bhASA: jJAnanA upakaraNanI yAcanA karavI. prabhASAH tamane saMyamAdi sukhazAtA che athavA kaMI Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAsamiti vedanA che ? prajJApanI Apavo. bhASA: 198 dharmopadeza pratyAkhyAnI bhASA : padArthonA tyAganI pratijJA karavI. icchAnulomA H koIne kaMI icchA mATe pUchavuM. saMzayavacana H A vRkSanuM ThUMThuM che ke manuSya che ema pUchavuM te. anakSara vacana : AMgaLI ke capaTI vaDe izArAthI kahevuM. bIjI rIte bhASAnA cAra prakAra che. paryaMtI : labdhi - zakti anusA2 dravya vacanano je upayoga. madhyamA H vaktAnI buddhi anusAra dravya vacanano je upayoga. vaikharI : kaMThAdinA sthAnane bhedIne nIkaLe te, arthAt karmendriyagrAhya paryAyasvarUpa dravyavacana. sUkSma AtmAnA kSayopazamathI pragaTa manAtA AtmAnA akSarane (aMtara avAja) grahaNa karavAvALI tathA kahevAnI zakti. bhASyaH sUtrakathita artha jemAM spaSTa karyo hoya te, sUtramAM kahelA saMkSipta arthane vistArathI samajAvyo hoya, jema ke tattvArtha bhASya, vizeSAvazyaka bhASya. bhAtrayama che. devacaMdrasUrie A. banAvelAM jaina saiddhAMtika tathA caityavaMdana, guruvaMdana paccakakhANa traNa bhASya. bhASAparyApti bhavAMtare jatAM : jIva jyAre navA zarIranI racanA mATe je AhArAdi sAmagrI bhegI kare tema bhASA paryAptine tyAre ja grahaNa karI samApta kare che. bhASAvargaNA : jainadarzana pramANe vizvamAM ATha vargaNA che. temAM zabdarUpe pariName che te bhASAvargaNA pAMcamI che. eka prakAranA pudgala skaMdho jene AtmA grahaNa karI bhASA svarUpe banAvIne bhASA rUpe prayoje. bhASAsamiti : sAdhujano bhASA vacanano samyag prakAre upayoga kare che. bhAsuraH eka graha. bhikSA : (sAdhujanonI gocarI) sAdhujano saMyamanA pAlana mATe zrAvakanA gharethI nirdoSa AhAra grahaNa kare. lAbha-alAbhamAM samatA rAkhe. di. saM. ane zve. saM. mAM A vidhimAM aMtara che) sAdhu pote bhojana banAve nahi, potAne mATe baneluM grahaNa kare nahi. sAdhu mATe bhikSAno AcAra ghaNo ja upayogapUrvakano kALane lakSamAM rAkhIne hoya che. temAM 42 prakAranA doSanuM nivAraNa karIne Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 199 bhUmi bhikSA grahaNa karavAnI hoya che. | thAya che. bhikSu: sAdhu, saMnyAsI. bhUtanaigamanaya: naigamanayano eka prakAra bhinaH juduM, alaga. je bhUtakALane sUcave. bhinna bhinna dravyArthika nayathI AtmA | bhUtArtha : yathArtha, satya. - deha eka kSetrAvagAhamAM bhUmi: lokamAM jIvonA nivAsasthAnane abhinna che. paryAyArthika nathI bhUmi kahe che. baMne avasthAthI bhinna che. narakanI sAta bhUmi. narakanI nIce bhItiH bhaya, Dara, bIka. nigodanI nivAsabhUta kalakala bhaktAhAra pAcanaH khAdhelA AhArane nAmanI pRthvIne AThamI bhUmi kahe pakavanAruM (tejasa zarIra) bhuja parisarpaH je hAthathI cAle, jenA vaLI lokAgre siddhazilA-mukta hAtha beThelI avasthAmAM bhojanAdi jIvonuM sthAna ISaprAgabhAra tathA cAlavAne mATe kAma Ave. pRthvI AThamI pRthvI che. vAMdarA, khisakolI vagere. madhyalokamAM manuSya tathA tiryaMcanI bhujaMgaH sarpa, vyaMtarajAtino eka bheda. nivAsabhUta bhUmimAM eka karmabhUmi bhujAbaLaH potAnA ja hAthanuM baLa bhuraskArabaMdha karmonI thoDI prakRtio bIjI akarmabhUmi. tyAM puNyanuM phaLa bAMdhato jIva vadhAre prakRtio sukha bhale ho kAraNa ke tyAM bAMdhe tyAre pahelA samaye kalpavRkSathI jIvananirvAha che paraMtu bhayaskArabaMdha kahevAya. tyAM aNuvratAdi dharma saMyama ke bhUgoLa: pRthvI saMbaMdhI vicAro. dvIpa ratnatrayanI prApti nathI. samudrAdinuM varNana. karmabhUmimAM manuSyane khetI Adi bhUcara pRthvI para cAlanArAM prANIo | pakarma karavAnuM hoya che. paraMtu - manuSya-pazu vagere. mokSamArganI ArAdhanA thaI zake bhUtaH prANI sAmAnya, je karmodayane che. jemAM zubhAzubha kamano kAraNe vividha gatiomAM utpanna Azraya che. thAya che. prANI mATe paryAyavAcI karmabhUmimAM asi zastrAdi dhAraNa zabda che. vyaMtaradevanI jAtine bhUta karavAM. maSi: lekhanakArya karavuM. kahevAya che. te mRta zarIramAM praveza kRSi khetI vagere kArya karavuM. A kare che. ane te zarIra doDe, UbhuM uparAMta hastakaLA, vANijya Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmigAmI kena roddhAMtika vyApAra, vyavahArikatAmAM dAna- | saMghAta bhegA thayelA padArthano nyAya vagere SaTkarma che. yadyapi bheda chuTuM) karavuM. skaMdhono vibhAga, ati azubha karmanuM sthAna narakanuM eka padArthamAM viruddha dharmonA che. zubhakarmanuM sthAna svarga che. lakSaNanuM rahevuM ane bhinna bhinna zubhAzubha karmarahita sthAna kAraNonuM hovuM te bhedasaMghAta. siddhaloka che. bhedajJAna: AtmA ane dehamAM thayelI karmabhUmiH pApa karIne jIva ekAkAra mAnyatAne choDIne narakagati pAme che. puNyavaDe AtmA ane deha judA che tevuM jJAna svargaloka pAme che. karmano kSaya thavuM. AtmAno AtmApaNe karIne siddhagati pAme che. anubhava thavo. graMthibheda thavo. svaaDhIdviIpamAM karmabhUmi phakta paMdara para padArthomAM svaAtma buddhino che. 5 bharata, 5 airAvata 5 bheda thavo. mahAvideha. jemAM tIrthakara ane | bhedachedaH baMne vastu vacce rahelI nigraMthamunionA yoga maLe che. ] bhinnatAno nAza karavo. yugalika kALa pachI bharatakSetre tathA | bhedAbhedaH koI paNa be vastu vacce airAvatamAM trIjA ArAne aMte apekSAe bheda-judAI, ane mahA parivartana thaI karmabhUmino apekSAe abheda - ekatA hoya. prAraMbha thAya che. SaTkAla parivartana manuSya ane pazu vacce bheda che thAya che. jemAM sukhaduHkha baMne hoya paNa paMcendriyapaNuM abheda che. che. bhoktA : nizcayathI zubhAzubha karma jenuM bhUmigAmI: pRthvI para gamana karanAra nimitta che evAM sukhaduHkha manuSya-pazu Adi. pariNAmanuM bhostRtva hovAthI jIva bhUmizuddhiH pUjA-vidhAnAdimAM bhoktA che. bhUmizuddhi mATe maMtrAdinuM vyavahAranayathI zubhAzubha mugala ArAdhana. karmothI saMpAdita iniSTa bhUkuTi: baMne AMkhanI pAMpaNanI madhyano viSayonuM bhophtatva hovuM te bhAga. jene AjJAcakra ke bhoktA. (asaddabhUta vyavahAranaya) jyoticakra kahe che. paramArthathI svarUpabhUta svAtaMtrya bhedaH judu - bhinna. aMtaraMga ke bAhya jenuM lakSaNa che evA sukhanI e baMne prakAranAM nimittothI upalabdhirUpa bhoktatva che. arthAt Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 201 bhogopabhoga parimANa vrata potAnA cetana bhAvano bhoktA che. | thavuM te. arthAt vibhAvanA nimittathI jIva bhogopabhoga bhoga-upabhoga jovuM. zubhAzubha karmano karyA hovAthI bhogopabhoga parimANa vrata rAga, dveSa, bhoktA che. svabhAvathI jIva svarUpa rati-arati jevA mohamUcchanA - guNano karyA hovAthI bhoktA che. bhAvane ghaTADavA mATe parigraha bhoktA bhogyabhAvaH bhoganAM sAdhano- Adi vastuonuM parimANavrata levuM. ne bhogavavAnuM bhoktApaNuM. Indriya viSayo AdinuM pratidina bhogaH bhoganA be bheda che 1. bhoga parimANa karI levuM. te parigraha 2 upabhoga paribhoga) bhoga, parimANa nAmanuM pAMcamuM aNuvrata bhojana, pAna, gaMdhamALA vagere che. te alpakAlIna ke jIvanapaMcendriya saMbaMdhI viSayabhoga je paryatanuM hoya che. kALanI maryAdAne eka vAra bhogavyA-vAparyA pachI niyama kahevAya. jIvanaparyaMta punaH bhogavavAmAM na Ave te dhAraNa kare te yama (aNuvrata) che. bhoga. aticAraH viSayonI upekSA na upabhoga-paribhogaH je padArtho - karavI. bhUtakALanA sevelA viSayopAtra ghara alaMkAra-vAhana vagere je nuM smaraNa karavuM. vartamAnamAM padArtho punaH punaH bhogavavAmAM aMtilAlasA rAkhavI. bhaviSyamAM Ave te upabhoga, paribhoga. rasa viSayaprAptinI tRSNA sevavI. ane sparzendriya kAma che. ane gaMdha viSayanI gerahAjarImAM mAnasika rUpa zabda bhoga che. bhoga smaraNa ke tevo anubhava bhogabhUmi: naraka duHkha mATenI karavo. A sarve A aNuvratanA bhogabhUmi che. svarga sukhajanita aticAra che. bhogabhUmi che. tiryaMcanI mukhyatve trasaghAta, bahughAta, pramAda, duHkhanI bhUmi che. manuSya mATe aniSTa, anupasevya rUpe bhogopa karmabhUmi sukhaduHkhamizrita che. bhoganA doSa che tenuM parimANa bhogAMtarAyakarma: aMtarAyakarmanI prakRti che, jenA kAraNe jIvane saMsAramAM pramAda moha tathA svAdane kAraNe sukhanAM sAdhanono aMtarAya hoya. sudhA-tRSAthI pIDita vyakti paramArthathI jIvanA guNonuM utAvaLa karIne sacita vastu AvaraNa thavuM, tenuM vyakta na apakva AhAra, pAna, vilepana karavuM. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bhogyakALa jaina saiddhAMtika vastrAdi paridhAnamAM pravRtta thAya che te doSajanita che. je gRhastha bhogopabhoga parimANa makhaH yoga, yajJa, pUjA, ijyA. karIne saMtuSTa rahIne adhika pUjAvidhinA paryAyavAcI zabda che. bhogono tyAga kare che. te maghA : eka nakSatra. ahiMsAdi vratanuM uttama rIte maghAnArakIH chaThThI nArakI pAlana kare che. maNicitaH sumeru parvatanuM bIjuM nAma. bhogyakALaH pUrve bAMdhelAM karmono udaya mata: pakSa, paMtha. zarU thAya tyArathI teno matAnuzA: prativAdI dvArA darzAvelA bhogavavAno kALa, karmadalikonI doSane potAnA pakSamAM svIkAra racanAvALo kALa. karI le, paraMtu tenI sudhAraNA na bhojana: je khAvA lAyaka padArtho che te. kare, ane prativAdInA pakSane kahe bhojanakathAH eka vikathA che. zarIrane ke tamArA pakSamAM paNa doSa che. te jarUrI AhAra Apavo paraMtu te matAnujJA nAmanuM nigrahasthAna che. mATenI gamavA na gamavAnI matArtha: AgamAdinA arthamAM ajJAnacarcAvArtA, prazaMsA ke niMdA na vaza potAnA abhiprAyane sAco karavI. TharAve te matArtha. bhautika dRSTiH sAMsArika sukhavALI | matiH sAmAnya buddhi. matikalpanA : potAnI buddhi pramANe bhramaH (bhramaka bhramakA) pAMcamI narakanuM | vastunI kalpanA karavI. bIjuM pratara. sAmAnyataH zaMkA matijJAnaH indriyo tathA mana dvArA bhramarAhAravRttiH (bhArIvRtti) bhikSA, matijJAnAvaraNanA kSayopazamathI bhramara jema dareka puSpamAMthI thoDo utpanna thatuM jJAna. je manana thaI thoDo rasa le tema sAdhue gRhastha zake te matijJAna. te sAMvyavahArika nA alaga alaga gharethI alpa pratyakSa jJAna che. mAtrAmAM gocarI levI. mati, smRti, saMjJA, pratyabhijJAna) bhrAntaH prathama pRthvInuM cothuM pratara. ciMtA (tarka) ane abhinibodha te (ratnaprabhA) paryAyavAcI zabdo che. bhrAntiH vastunA svarUpane viparIta rIte matijJAnAvaraNano kSayopazama grahaNa karavuM. zaMkA chatAM te parokSajJAna che. samyakatva dRSTi. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya rahita ajJAna che. tethI AtmA svayaM potAne jANavA mATe asamartha hoya che. bhautikapaudgalika padArthono paricaya karIne caMcaLa bane che. mohavaza parapariNatino abhiprAya karavAthI ThagAya che, AthI paramArtha dRSTie matijJAna hovA chatAM jIva ajJAnI manAya che. jIvamAtra matijJAna dharAve che. matijJAnanA avagraha, ihA, apAya dhAraNAdi bheda che. te sivAya bahu, bahu vidha vagere bheda che. nirvikAra zuddhAtmAnI anubhUtine abhimukha je matijJAna che te anaMta sukharUpa hovAthI nizcayathI upAdeya che. matijJAnAvaraNa H indriyo tathA mananA . nimitte thatA jJAna paranuM AvaraNa. jethI indriyonI viSayone grahaNa karavAmAM alpatA hoya tathA buddhinI maMdatA hoya che. mativiparyaya : buddhinI viparItatA, dharmanA svarUpamAM viparIta mAnyatA karavI. jema che tema na mAnavuM. matsa matsya : mAchalAM, mahAmatsya, jaLacara prANI che. matsyagalAgalanyAyaH moTuM mAchaluM nAnA mAchalAne gaLe. moTo nAnAne dabAve. sabaLo nabaLAne dabAve 203 tevI paddhati. matsa2 : koI vastumAM vinAprayojana kutUhala karavuM. 52 vyaktine vighna ApavuM, teno ke tenA guNono ghAta karavA icchA karavI. madha madaH ahaMkAra, abhimAna, tenA mukhyatve ATha prakAra che. kula, jAti, bala, Rddhi, tapa, rUpa, jJAna, satkAra (pratiSThA) A dareka prakA2no mada jIvane nIcagotrakarma baMdhAve che. madonmatta : ghaNo garviSTha, ahaMkArathI chakI gayelo. - margha : madirA dArU, A padArthanI utpattimAM khUba hiMsA rahelI che, temAM niraMtara sUkSma ekendriya jIvonI utpatti thAya che. tenA sevanathI AtmaguNone ghAtarUpa kAma, krodha, mAna, bhaya, ghRNA, kaThoratA jevA doSonI utpatti thAya che. buddi bhraSTa thaIne niMdanIya AcaraNa kare che. aMte durgati prApta kare che. maMdirAne maLatA carasa, gAMjo bhAMga, Asava jevA nazAyukta padArthono tyAga karavo. madha : madhu, mAMsa-madya (midarA)nI jema madha paNa abhakSya padArtha che. madha madhumAkhInI lALa che, temAM sUkSma ekendriya jIvonI niraMtara utpatti hoya che. madha meLavavA madhapUDAmAM Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhura saMbhASaNa rahelA jIvonI hiMsA thAya che. tethI sAdhake teno tyAga karavo joIe. madhumizrita gulakaMda jevA padArthono tyAga karavo. 204 madhura saMbhASaNa vacanamAM madhuratA, vANImAM saumyatA, priya tathA sabhya vacana. madhusAvI: jemAMthI madhu22sanuM jharavuM hoya. sa2La svabhAvI. madhyaloka : manuSyaloka-tilioka aDhIdvIpamAM eka lAkha cAlIsa yojana merunI UMcAIe barAbara madhyaloka che. madhyAhna : baporano saMdhikALa mana : citta, buddhi, (lAgaNI, bhAva.) mana atyaMta2 indriya che, tenA be bheda che 1 dravyamana, 2 bhAvamana. dravyamana : hRdayasthAnamAM ATha pAMkhaDInA kamalanA AkArarUpa pudgalonI racanA-vizeSa) cakSu Adi indriyanI sAthe te te viSayomAM nimitta hovAthI apratyakSa tathA atyaMta sUkSma hovAthI tene indriya na kahetA anindriya kahevAya che. (iSat indriya) dravyamananI : manovargaNA vizeSathI racanA thAya che, te pudgala vipAkI nAmakarmanA udayathI hoya che. te bhAvamananuM nimitta che. bhAvamanathI jaina saiddhAMtika pariNata AtmAnA guNa, doSa, vicAra, smaraNAdi karavAmAM dravyamana nimitta che. indriyono vyApAra manane AdhIna che. guNa doSanA vicAra ke smaraNamAM indriyonI apekSA nathI tethI te aMtaragata karaNa hovAthI manane aMtaHkaraNa kahe che. bhAvamana : saMkalpa vikalpAtmaka pariNAma, vicAra, ciMtanarUpa, jJAnanI avasthAvizeSa te bhAvamana che, te jJAnasvarUpa che. jJAna jIvano guNa hovAthI teno AtmAmAM aMtarbhAva thAya che. tenA labdhi ane upayoga be lakSaNa che. zakti ane vyApAra-te manoyoga che. manavAMchita : managamatuM, iSTa hoya. mana:paryaya : dravya, kSetra, kALa, bhAvanI maryAdAthI je bIjAnA manamAM rahelA rUpI padArthane spaSTa jANe, caudapUrvI saMyati munine A jJAna hoya che. pAMca jJAnamAM cothuM che. saMzi jIvonA mananI vAtavicArane pratyakSa jANe che. avadhijJAnathI alpakSetra hovA chatAM vizuddhinI vizeSatA che. anyanA mananuM nimitta chatAM te atIndriya jJAna che. tenA be bheda. 1 jumati : temAM kevaLa ciMtita Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 205 manuSya padArthone ja jANe che. vartamAna | karmanA udayathI mana:paryAya jJAnane kALamAM trikALa viSayaka mUrtika | AvaraNa thAya te. dravyanA ciMtana karavAvALA jIvanA | mana:pathati: bhavAMtare jatAM navIna manamAM sthita vicAra - arthane jANe dehanI racanAnI paryApti samaye che. A uparAMta anyanI saMjJA, manovargaNA grahaNa thaI manarUpe smRti, ciMtA, jIvita ke maraNa, pariName che. lAbha-alAbha, sukhaduHkha, nagara, | manISA: buddhi - mati. deza, vinAza, ativRSTi, manISI puruSoH buddhizALI mahAtmAanAvRSTi, sukALa-duSkALa, kSema, o, jJAnIjano. bhaya, roga Adi mUrtika padArthone manuja : manuSyini - strInI sAthe pratyakSa jANe che. jeno vyakta mana maithunakarma karavAvALo manujasAthe saMbaMdha che te badhA padArthonA manuSya. arthane jANe che. avyakta manavALA | manuSyaH hita-ahitano heya-upAdeyano jIvo sAthe saMbaMdha rAkhavAvALA viveka dhAraNa karavAne kAraNe te padArthone jANatA nathI. manuSya kahevAya che. paramArthathI 2. vipulamatiH ciMtita, mokSanI prAptinuM dvAra hovAnuM aciMtita, ardhaciMtita ke nimitta hovAthI A gati sarvottama ciMtanapUrvaka sarva saMzi jIvonA che. cauda rAjalokanI vacamAM mananA vicArone jANe che. pistAlIsa yojana pramANa mana:paryaya jJAnAvaraNa karmanA aDhIdvIpa manuSyakSetra che. tenI kSayanA nimittathI anyanA sumeruparvatanA zikharaparvatanI manogata mUrtika sthita padArtha, tenA sImA che. manuSya svayaM aDhIdvIpanuM bhAvane jANe, tathA mananA ullaMghana karI zakato nathI. saMbaMdhamAM te te padArthonuM pariNamana karmabhUminA manuSya ane thAya tene pratyakSa jANavuM te bhogabhUminA yugaliko manuSya che, mana:paryayajJAna. tathA AryadezamAM vasanArA Arya, bhUta, bhaviSyamAM tathA vartamAna, ane anArya dezamAM vasanArA jIva dvArA ciMtana karelA padArthone pleccha tema manuSya be prakAre che. vipulamati jANe che. manuSyane utkRSTa mana maLyuM che. mana:paryaya jJAnAvaraNa: je jJAnAvaraNa vaLI manuSya jAtimAM tapa, vrata, Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSyavyavahAra 206 jaina saiddhAMtika pratyAkhyAna samyakatva, dhyAna tathA | nokaSAya, veda vagere azubha mokSa jevAM utkRSTa sAdhananI prApti pariNAma hovAthI te azubha thAya che, tethI manuSyagati zreSTha che. manoyoga che. manuSyavyavahAraH huM manuSya chuM, vrata, samiti, gupti, saMyama, tapa zarIrAdinI sarva kriyAo karuM chuM. Adi zubha pariNAma zubha strI-parivAra Adino grahaNa - manoyoga che, tyAga karI zakuM chuM vagere sAmAnya manoyoganA cAra prakAra, temAM mana manuSyano vyavahAra che. tathA vacananI prayatnarUpa pravRtti manuSpAyuH manuSyanI gatine yogya hoya che. te mana ke vacanayoga che. AyuSya karma. (1) satya manoyoga : jaLanuM jJAna manogatabhAvaH manamAM rahelA pariNAma. karAvatuM jaLa, jenA dvArA snAnAdi manoguptiH manane gopavavuM. saMkalpa - thaI zake. jemAM jaLano bodha thAya. vikalpathI zAMta karavuM. ra) asatya manoyoga : jaLanuM manodaDa: mana dvArA thatI kriyA jJAna karAvatuM kAdavarUpI jaLa jemAM manoyogaH vItarAya tathA snAnAdinI kriyAno abhAva che. noIdriyAvaraNanA kSayopazamarUpa jaLa che. paNa te upayogI nathI. AMtarika manolabdhine kAraNe (3) satyAsatya manoyoga : jaLamAM bAhya nimittabhUta manovargaNAnuM jJAnano viSayabhUta saddabhAva tathA avalaMbana rahIne mananI avasthA- abhAva. sukAyelA taLAvamAM nI sanmukha AtmAmAM thatAM jaLa che. paNa hAla te jaLarUpe nathI. parispaMdana te manoyoga che. bAhya () asatya amRSA manoyoga: padArthanA ciMtanamAM pravRtta thayelA varasyA vagarano megha jemAMthI jaLa manamAM utpana jIvapradezono varasyuM nathI paNa jaLa nathI evuM parispaMda te manoyoga che. nathI. manovargaNAthI utpanna thatA | manovargaNA: je vargaNAne grahaNa karIne dravyamananA avalaMbanathI je jIvano vicAra-manarUpe pariNamavuM. saMkoca-vistAra thAya che te mamakAra: sadA anAtmIya evA manoyoga. AhArAdi saMjJA, | karyajanita sva-parazarIrAdimAM zubhaazubha leyA, indriya | AtmIya buddhi, te mamakAra. viSayo, rAgAdibhAvo, kaSAya, | mamatvaH anya padArthomAM mArApaNAno Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya bhAva te. maraNa dehanuM AtmathI chUTI javuM te tadbhava maraNa, ane pratikSaNe AyukarmanuM kSINa thavuM te nityamaraNa. kSaNekSaNe vibhAvamAM rahevuM te bhAvamaraNa. potAnA pariNAmo vaDe prApta AyuSyakarma, indriyo, manAdino nAza thavo te maraNa. savizeSa Ayukarmano nAza thavo te maraNa che. saMsAramAM sarva jIva maraNadharmI che. paraMtu ajJAnInuM maraNa bAlamaraNa che. te zarIra dvArA jIvano tyAga kare che. jJAnIonuM maraNa paMDitamaraNa che. (jJAna) dvArA zarIrano tyAga kare che te samAdhimaraNa che. zarIra sAdhanAne yogya na rahe tyAre anazana ke saMlekhanA dvArA jJAnIjana bhojanAdi, jaLAdino saMpUrNa tyAga kare che. jJAnIjana kaSAyonA kSINa thavAthI samAdhimaraNa sAdhya kare che. maraNabhaya H manuSya sAta prakAranA bhayathI bhayabhIta che. temAM maraNabhayanI mukhyatA che. AjanmanI jJAta vastuo chUTI jAya teno bhaya. 200 maraNa samuddAta : mRtyukAle utpatti sthAna sudhI AtmapradezonuM laMbAvavuM paraMtu Ayukarma pUrNa thayuM malapariSaha na hoya eTale te pradezo pAchA saMkocAya. Ayu pUrNa thAya tyAre ja pradezo chUTe. markaTabaMdha : mAMkaDAnuM baccuM tenI mAne peTe evuM vaLagI rahe ke te mAtA kUde topaNa baccuM chUTuM na paDe. tema zarIranAM hADakAMno evo bAMdho. marmasthAna : audArika zarIramAM tALavuM, kapALa, hRdaya, nAbhi jevAM marmasthAna. jyAM AtmAnA ghaNA pradezonuM astitva che. tenA vizeSa chedanabhedanathI mRtyu thAya tevAM hoya che. mala : doSajanita padArtha. parasevo, maLa, mUtra, kAdava, e bAhya mala che. AMtarika doSo te aMtaramala che. jemake kaSAya tathA rAgAdi bhAvo. jIvanA pradezomAM eka kSetrAvagAharUpa baMdhane prApta prakRti Adi bhedo yukta jJAnAvaraNAdi ATha prakAranA saMpUrNa karmarUpI 2ja jIvanA pradezo sAthe saMbaMdha hovAthI te atyaMtaramala che. rAgAdibhAva bhAvamala che. jema zuddha suvarNa mATInA saMsargathI malina thAya che tema jIvanA samyagdarzanAdi guNo mithyAtva vagere karmanA saMyogathI malina thAya che. malapariSaha : asnAnAdi jevA pariSahano svIkAra karyo che te sAdhu Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhya. malayagiri 208 jana saMddhAMtika sAdhvIjano malapariSahajaya kare che. | aMgabAhya. vaLI samyagUjJAnAdi vaDe karmakalaMka- | mahAtamaH prabhA : narakanI aMdhakAramaya malane dUra kare che. sAtamI bhUmi mAghavI) malayagiriH zvetAMbara prasiddha AcArya. mahAtmA: mokSa mArganI mahAprayojanamalayAcala: suMdara, vaLI atizaya nI sAdhanAne kAraNe zramaNane sugaMdhavALo pavana jyAM vAya che | mahAtmA kahe che. (sAdhujano) tevo eka vizALa parvata. mahApurANa: di. A racita tresaTha malladhArI deva: digaMbara prasiddha zalAkApuruSacaritra. AcArya. mahApuMDarika dvAdazAMga grutanuM 13muM mallavAdI je. A. dvAdazAMga nayacakra- aMgabAhya. nA racayitA. mahAbhArataH mahAbhArata yuddhanuM vRttAMta. mallinAthaH vartamAna covIsInA pAMDava-kaurava bhAIo vacce thayeluM 19mA tIrthaMkara. bhISaNa yuddha. malliNaH dI. saM.mAM prasiddha maMtrataMtra- mahAmasya: svayaMbhUramaNasamudra AdivAdI bhaTTAraka hatA. nA mahAkAya matsya-mAchalAM. je. saM. pramANe syAdvAdamaMjarI tathA ! mahAmaMDalIka: rAjAomAM eka ucI mahApurANanA racayitA niSpakSa je. zreNI. mahArAjA) A. hatA. mahAmAtyaH rAjakAryanA mukhya maMtrI, mazakapariSaha: macchara vagerenA DaMkha- adhikArI. daMza, pariSaha. mahAvigaI: atizaya vikAra karanArA masikarmaH karmabhUminA manuSyono lekhana padArtho, te te varNavALA asaMkhya Adi sAvadya vyApAra. jIvothI yukta evA madha, mAMsa, mastiSkaH audArika zarIranA uparano madirA, mAkhaNa. mastakano bhAga. mahAvidehakSetra: jaMbudvIpanA atizaya mahattAH mahattvanuM prabhutva madhyabhAgamAM pUrva-pazcima eka mahasenavanaH bihAra pradezanuM suMdara vana, | lAkha yojana lAMbuM, e ja pramANe jyAM bhagavAna mahAvIra svAmInI ghAtakIkhaMDa ane puSkara dvIpamAM prathama dezanA ane saMghanI sthApanA aniyata mApavALAM mahAvidehathaI hatI. kSetro badhAM maLIne pAMca che. mahAkalpa: dvAdazAMga grutajJAnanuM 11muM | mahAvIra: vartamAna covIsInA 24mA Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala zabdaparicaya 209 tIrthakara. mahAvrata: sAdhu-sAdhvIjanonAM ahiMsAdi paMcamahAvrata. mahAsattA: sarva padArthonA astitva guNane grahaNa karavAvALI sattA sAmAnyane mahAsattA kahe che. mahAtkaMdhaH sarvavyApaka pudgala dravya sAmAnya. dhamastikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya. maMkhali gozAlakaH bhagavAna mahAvIra nA samayamAM thayelo. bhagavAnanA dikSAkALa daramiyAna thoDo vakhata sAthe rahyo. tejolegyA labdhi prApta thayA pachI te potAne sarvajJa manAvato. bhagavAna mahAvIrano prathama avarNavAda karyo. aMtima samaye pote satya samajyo hato. maMgala: eka graha che. vizeSa sukha ApanAra te maMgaLa; navakAra maMgaLamaya che. maMgala pApavinAzaka bhAva athavA puNyaprakAzaka bhAva tathA dravyanamaskAra vagere maMgala che. nirvibe zAstraracanA samApta thAya te mATe prathama ke aMtamAM maMgala karavAno Adeza che. anya laukika kAryonI nirvibe samApti mATe tathA phaLaprApti mATe maMgala karavAnI praNAlI che. jJAnAvaraNAdi dravyamala tathA ajJAna-adarzana Adi bhAvamalane pApane, gALe, vinAza kare. dahana kare, zuddha kare, te maMgala' che. maMgalam sukhanuM - puNyanuM nimitta che. savizeSa AcAryo - sAdhujano dvArA mAMgalikanuM zravaNa puNyanuM nimitta che. te zreSTha che. puNya, pUta, pavitra, prazasta, ziva, bhadra, kSema, kalyANa, zubha e ekAryavAcI che. jenAthI Atmahita thAya te sarve nimitto maMgaLakArI che. ahaMnta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu te nAmamaMgala che. ahaMnta-jina paramAtmAnuM pratibiMba te sthApanAmaMgala che. vidyamAna AcArya, upAdhyAya sAdhunA deha e dravyamaMgala che. jyAM kalyANako athavA pavitra tIrtho e kSetramaMgala che. kevaLI samughAta dvArA pUrita traNe lokanA pradezo kSetramaMgaLa che. je kALamAM koIpaNa jIva kevaLajJAnanI prApti kare tathA te mahAtmAonI dIkSA Adi avasthAo je kALamAM thAya te kALamaMgala che. vartamAnamAM maMgalarUpa Adi, madhya, ke aMtamAM kareluM jinastotrarUpa maMgalanuM uccAraNa saMpUrNa vinono nAza kare che; jema sUryano prakAza aMdhakArano nAza kare che. laukikamAM Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalA maMgala sukhadAyaka che, 52mArthamAM mokSadAyaka che. zAstrAbhyAsamAM ziSyo dvArA prAraMbhamAM karelA maMgaLathI zAstramAM pAraMgata thavAya che. madhyamAM maMgaLa karavAthI nirvighne vidyA prApta thAya che. aMtamAM maMgala karavAthI vidyAnuM phaLa prApta thAya. arihaMta maMgala, siddha maMgala, sAdhu maMgala, (AcAryAdi.) kevaLI prarUpita dharmamaMgaLa prasiddha che. tene maMgalAcaraNa paNa kahevAya che. maMgalA : eka vidyA che. maMgalAvarta : pUrvavidehanI maMgalAvarta eka nagarI che. maMgalAvarta pUrvavidehanuM eka kSetra. maMjUSA H vastu mUkavAnuM sAdhana, vastusaMgrahapeTI, te maMjUSAno artha thAya che. maMDapabhUmi samavasaraNanI AThamI bhUmi. maMDalIka : rAjAnI eka padavI. maMDalIka vAyu : eka prakArano vAyu maMDaLa : goLAkAre raheluM cakra. jaMbudvIpamAM sUryacaMdrane pharavAnAM maMDaLo che. : 210 maMDaLaH prANAyAma saMbaMdhI cAra maMDaLo che. sAmAnyataH samUhane maMDaLa kahe che. maMtra : maMtra eka zakti che. vidyA, maNi, jaina saiddhAMtika maMtra, auSadha vagerenI aciMtya zaktinuM mAhAtmya prasiddha che. e pratyakSa jovAmAM Ave che. e tarkano viSaya nathI. sarvadharma saMmata che. maMtrano laukika vyavahAra mokSamArgamAM niSedha che. vaLI vazIkaraNa jevI malina vidhino paNa niSedha che. maMtrasiddhinA camatkAra paNa niSedha che. tevAM kAraNonuM sevana karanAra sAdhaka ke sAdhu mArgathI muta thAya che. adhogati pAme che. yadyapi kaSTakArI upadravone sAdhu vyakti ke saMgha mATe maMtra dvArA vidyA) te upadravone naSTa kare te vaiyAvRtti ke Apadadharma che. laukika vyavahAranAM aneka prakAranA maMtranI upAsanA hoya che. jainadarzanamAM namaskAra paMcaparameSThI maMtranI vizeSatA che. temAM navakAramaMtranI cAra padanI cUlikA sAthe aneka prakAre upAsanA karavAmAM Ave che, kAraNa ke cUlikAmAM darzAvyA pramANe sarva pApano nAza karavAne samartha A maMtra che. Asana, AhAra, bhAvazuddhi sahita zraddhA Adarayukta A maMtranI upAsanA bhavanivAraNano hetu bane che. te jApa, mALA ane -- Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 zabdaparicaya mAnastaMbha dhyAnarUpe karI zakAya. mALA vaDe | mAghavatIH sAtamI nArakI. maMtra gaNI zakAya. jApa vaDe | mAtaMgapatiH (hAthI) hAthIono pati. mAnasika maMtra gaNI zakAya. ane mAtsarya: IrSA, adekhAI. dhyAna mATe tenI ghaNI paddhatio mAdhyasthabhAvaH taTasthapaNuM che. jemake brahmaraMdhra Adi cakramAM | mAnaH mada, ahaMkAra, abhimAna, te te padanI sthApanA varNa ane ! namratArahita, garva.. guNa vaDe ciMtana - dhyAna thaI | mAnatuMgaH zve. saM. tathA di. saM. baMnemAM zake. zvAsocchavAsa (prANavAyu) sammAnita AcArya che. bhaktAmara sAthe maMtra joDI zakAya. stotranA racayitA che. prANavAyune aMdara rokI mAnasaH manamAM utpanna thayelI ceSTA AnaMdamaya bhAvaprasannatApUrvaka tathA mananI saMjJA, mAnasa che. eka pada ke be padane joDavA ema mAnasAhAra: mAnasika AhAra. nava padanuM dhyAna karavuM mAnasika duHkhaH aniSTatAnuM, azubhapadasthadhyAnano prakAra) A dhyAna yoganuM nimitta pAmIne manamAM vaDe manazuddhi thatAM jIva duHkhI thavuM. samyagadarzanAdinI prApti kare che. mAnastaMbha: samavasaraNanI mAnastaMbhamaMtrajAsaH jinapratiSThA mahotsavamAM bhUmimAM atyaMtara bhAgamAM koTa maMtroccAranuM mAhAsya. hoya che, jenI aMdara vanakhaMDo, maMtrI maMtro viSe pravINa (sAmAnyataH devonAM krIDAsthAna. vApio rAjyanA zAsanane vyavasthita vagerethI suzobhita hoya che. tene calAvanAra) traNa mALa che. madhyamAM vRtAkAra maMtropajIvI: maMtra vaDe AjIvikA hoya che. atyaMta suzobhita hoya calAve temAM doSa lAge che. che. pratyeka dizAmAM ekaeka maMdaH alpa, tIvratAnA rasanI jinapratimA hoya che. A uparAMta devonAM bhavanomAM tathA zAzvata maMdamithyAtvI - jenuM mohanIya karma caityAlayamAM A pramANe mAnastaMbha zithila thayuM che te. hoya che. dareka tIrthakaranA samayamAM maMdaraH sumeru parvatanuM aparanAma. tenI UMcAInuM pramANa ghaTatuM jAya maMdAkArakSetra parvatAkAranuM kSetra. cAre che. mithyASTi jIvo jJAnAdinA bAju parvata hoya. garvavALA A mAnastaMbhanA jovA ochAI. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnuSottara 212 ne saiddhAMtika mAtrathI abhimAnarahita thAya che. | sthAnakamAM sattaramuM pApa che. mAnuSottara: madhyalokanA puSkaradvIpanA | mAyAzalya: kapaTajanya doSa. madhyamAM sthita kuMDalAkAra parvata mAraH cothI narakanuM bIjuM pratara jenA kAraNe puSkaravara dvIpanA be mArutIdhAraNAH dhyAnano eka prakAra bhAga thayA che. bIjA bhAgamAM | (jUo yogazAstra) manuSyono vAsa nathI. A parvatanuM mArga: jenA dvArA mArgaNa - gati - ullaMghana thatuM nathI tethI te thAya che te mArga athavA patha. cAre mAnuSottara kahevAya che. gatinA kAraNe cAra mArga, mokSarUpa mAya: pramANa - tenuM lakSaNa kevaLajJAna paMcamagatimArga. Ama mArga - patha tathA Agama svarUpa che. aneka prakAranA che temAM mokSamArga mAyA: AtmAno kuTila bhAva, vaMcanA, upAdeya che. je je dharmavizeSothI kapaTa, prapaMca, chala arthAt anyane jIvonuM anveSaNa (zodha) karAya te ThagavAnI vRtti. mohanIya karmanI te dharma - vizeSo te mArga. kaSAyaprakRti che. tenA cAra bheda che. mArgaNAH IhA, UhA, apoha, mArgaNA, 1. anaMtAnubaMdhI - vAMsanI gAMTha gaveSaNA, ane mImAMsA jevI tIvra mAyA, 2. ekAryavAcaka nAma che. mArgaNA - apratyAkhyAnIya bakarAnA zIMgaDA zodhavuM. jina Agama pramANe jIva jevI mAyA, ghaNA prayatna ghaTe. 3. je bhAvo dvArA, je avasthAomAM pratyAkhyAnIya-gAyanA mUtranI anumArgaNa bodha ke zodha pAme che vAMkI dhArA thoDA vakhatamAM bhUMsAI te mArgaNA che. jIvonA AvA jAya tema mAyAnI vRtti zamI jAya. bodha ke zodhanI zrutajJAnamAM 14 4. saMjvalana mAyA, pANImAM lITI mArgaNA che. tenA cauda bheda che. kheMcAya ane tarata ja laya pAme bheda: gati, indriya, kAya, yoga tevI atyaMta alpakAlIna. veda, kaSAya, jJAna, saMyama, darzana, rAganA - mAyAnA udayathI jIvanA lezyA, bhavya, samyaka, saMjJI ane pariNAma mAyArUpa thAya che. tevA AhAraka A cauda mArgaNApariNAma tiryaMcAyunuM kAraNa bane sthAnomAMthI jIva kayA mArgaNA sthAnathI mokSa pAmavAne adhikArI mAyAmRSAvAdaH manamAM kapaTa rAkhI che te jANavuM. ene mArgakhAdvAra kahe asatya bolavuM. aDhAra pApa che. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya ardhapugala 1 mArgapatita : parAvartanakALanI aMdara AvavAthI saMsAra taravAnA sAcA mArge caDhelo. (patita) 2 mArgabhraSTa : sAcA kalyANakArI mArgathI cuta thayelo. 3 mArgaprabhAvanA : mokSamArganA nimitta maLe tevI prabhAvanA prasAra karavo. 4 mArgAnusAritA : sarvajJa bhagavaMte batAvelA mArgane anusaranAro. 5 mAbhimukha : saMsAra taravAnA sAcA mArganI sanmukha. mArdava : namratA, viveka je jIva jAti, kuLa dhanAdinuM abhimAna nathI karato te namratA guNavALo che. sAdhu, tapasvI gRhasthamAM jAti AdinA abhimAnano abhAva che, te mArdava guNavALo che. te mAnano nigraha kare che. kAraNa ke mAna kaSAyathI A - janmamAM apayaza, 52janmamAM nIcagotra maLe che. ane anya doSo temAM bhaLe che mArdavaguNa yukta sAdhakamAM guruno anugraha prApta thAya che. mASaLa : tolanuM eka pramANa mAMsa : prANIonA ghAtathI mAMsa maLe che. te atyaMta hiMsaka padArtha che. marelAM prANIonA mAMsamAM anaMtA 213 mithyA anekAMta nigoda jIvanI hiMsA che. vaLI te prANIo prANaghAtathI ghaNI pIDA pAme che. te mAMsamAM anya jIvotpatti thAya che, tenA sevanathI narakagati prApta thAya che. mAMsano paraMparAthI je upayoga thAya che te jema ke cAmaDAmAM TIpAya. te vastuo cAmaDAmAM rAkhelAM ghItela Adi padArthono tyAga karavo joIe, kAraNa ke te cAmaDA AdithI te jIvanA mAMsaAzrita trasa jIvonI hiMsA thAya che. bhale te cakSugocara na ho. chatAM AcAryAdinI AzA pramANa mAnavI. mithyA ekAMta : padArthanuM svarUpa aneka dharmovALuM che, chatAM eka ja dharmavALuM mAnavuM. jema ke AtmA kSaNika che, athavA sarvathA nitya che. pote je kuLadharma svIkAryo hoya te sarvajJanA praNIta tattvathI viruddha hoya, athavA temAM paNa vidhiniSedha na svIkAre paNa kevaLa vyavahA2naya ke kevaLa nizcayanayane svIkAre. baMneno samanvaya ke yathArthatA na svIkAre. mithyA anekAMta : badhA dharma sarakhA che. evI vizALa dRSTi rAkhavI tene dharma mAne. svarganA sukhane samAna mAne vagere. mokSanA Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 mithyAjJAna jaina saiddhAMtika mithyAjJAnaH sarvajJa bhagavAne kahelA asataguru tathA hiMsArUpa jagatanA svarUpane te rIte na asadharmamAM zraddhAna AvuM mAnatAM viparIta mithyA mAnavuM mithyAtva mahApApa che. aDhAramuM jema ke AtmA parano kartA bhoktA pApasthAnaka che. je zalyarUpa che. che vagere. audayika bhAva che. mithyAtvaH mithyAdarzana. jenI dRSTimAM abhigrahika, anAbhigrahika, sarvajJa paramAtmAe kahelAM tattvonuM abhinivezika, sAMzayika, zraddhAna nathI. je karmanA udayathI anAbhoga ema pAMca prakAra jIvane viparIta zraddhAna thAya te. uparAMta mithyAdarzana aneka mithyAtva karma: mohanIya. darzana- prakAranuM che. gRhIta tathA agRhIta mohanIyanI prathama prakRti. jemAM mithyAtva, gRhItamithyAtva e svarUpadharmanI bhrAMti hoya che. vartamAna janmamAM grahaNa thatAM mithyAtva kriyAH mithyASTinI kriyA pariNAma che, agRhIta mithyAtvae mithyAtva kriyA manAya che. te bhale pUrvabhavanA cAlyA AvatA tapa, japa karato hoya paNa jo pariNAma-saMskAro che. samakita sanmukha thayo nathI ke mArge jJAnarUpa puruSArtha dvArA mithyAtvano caDhyo nathI tenI kriyA mithyA che. tyAga karavo ane samyagudarzananI mithyAdarzana : svAtmatattvathI prApti karavI. aparicita jIva zarIra, dhana, mithyAdarzana kriyAH je darzanamAM parivArAdimAM svAtmabhAva rAkhe vItarAga paraMparA nathI tevA tathA temAM sukha duHkha mAne ane te darzananI kriyAo saraLa jANI te pramANe varte, tenA abhiprAya ane pramANe kriyA karavI te. rucine mithyAtvadarzana kahe che. mithyAdarzana doSa: potAnA ja matano jinezvara praNIta jIvAdi padArthomAM AgraharUpI doSa. khoTA matano azraddhAna tathA mithyAtva karmanA mAyAyukta pracAra karavo. udayathI thatA pariNAma te viparIta mithyAdarzana vacanaH mithyASTiyukta jJAnarUpa ke ajJAnarUpa hoya che. e vacana bolavAM. jemake deha ja mithyAdarzana che. AtmA che. satadeva, sadguru tathA satadharmamAM | mithyAdRSTi guNasthAnakaH paheluM guNaazraddhAna ane asatudeva sthAnaka, AtmabhAna tathA Atma Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mizra zabdaparicaya 215 jJAnathI rahita bAhya jagatamAM, che. te samyakatvarahita mithyASTi bhautika sukhamAM potAno samasta che. jJAnarahita te jIvanA sarva bhAva puruSArtha vyaya karI jIvanane nirarthaka ajJAnamaya che, tethI baMdhanuM kAraNa kiravAvALA sarva laukika jana thAya che. mithyASTi bahirAtmadaSTi para- mithyAdaSTi Azrava, baMdha, tathA samaya) kahevAya che. viparIta jJAna pApano kartA che. eTale tenI - mAnyatA - zraddhAne kAraNe temanAM nirjarA chatAM baMdha cAlu che. kadAca dharma, tapa, vrata, vairAgyAdi anahetu kaSAyanI maMdatA thAya topaNa thAya che, saMsAranI vRddhi kare che. bhogecchA hovAthI pApAnubaMdhI avirata samyagRSTi bAhya pravRtti puNyano kartA bane che. jyAre karato jaNAya che chatAM samyagRSTi jIva mukhyatve saMvara, samyagadarzana sahita hovAthI nirjarA ane mokSarUpa bhAvano kartA saMsAra vardhaka nathI hotI. teno hoya che. vaLI jyAre samAdhisaMsAra saMkSepa pAme che. avasthAmAM sthira rahevA samartha mithyAdarzananA udayathI jIva nathI hoto tyAre viSayakaSAyAmithyAdaSTi kahevAya che. tene kAraNe dinA durgAnane rokavAno puruSArtha tene tattvanI zraddhA thatI nathI. kare che. tethI saMsAranI sthitino zarIrAdi avasthAomAM ke nAza karIne puNyAnubaMdhI puNya paradravyamAM mohita gRhastha ke sAdhu bAMdhIne teno kartA thAya che. mithyAtvarUpa pariNAmathI karmabaMdha bhavAMtaramAM te puNyano udaya thavA kare che. mithyASTi jIvana joke chatAM te samyagudRSTi pUrvabhAvita paMcAcArAdinuM pAlana karavA chatAM bhedavijJAnanA baLathI punaHsamyagudarzanAdinA pariNAmarahita bhogecchAnA pariNAma karato nathI, aMtaHcetanA/jJAnasvarUpanA jema ke bharatarAjA, jaMbusvAmI abhAvathI ghaNuM puNyakarma bAMdhe che. vagere. te puNya pApanuM kAraNa banatuM pariNAme saMsAramAM ja paribhramaNa nathI tethI te puNyAnubaMdhI puNya kare che. kahevAya che. samyagudRSTi jIvano sAdhu hovA chatAM dehAdimAM krame karIne saMsAra naSTa thAya che. anurakta che, viSaya kaSAyathI | mizra: be bhAva anyonya padArthanuM saMyukta che. AtmasvabhAvamAM supta | bhaLavuM. jema ke apakva-dupakva Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mizraguNasthAna AhArano doSa. saMyamAsaMyama cAritra, samiti guptirUpa pravRtti-nivRtti. sabhyamithyA guNasthAna. mitraguNasthAna : dahIM ane sAkaramAM jema baMneno mizrasvAda Ave tema samyaktvathI paDatA samaye ke mithyAtvathI caDhatA samaye kSaNabhara je avasthAnuM vedana hovuM te samyag mithyAtva athavA mitraguNasthAna kahevAya che. jenA udayathI jIvamAM tattvomAM zraddhAna tathA azraddhAna yugapat utpanna thAya che. kevaLa | samyaktvarUpa ke kevaLa mithyAtvarUpa pariNAma hotA nathI. samyagmithyAprakRtinA udayathI mizra pariNAma hoya che. te saMyama ke dezasaMyamane prApta karI zakato nathI. mizrapariNAmamAM mRtyu ke AyubaMdha thato nathI. mizra pariNAmane kAraNe jJAna tathA ajJAnanA mizraNanI saMbhAvanA che. jJAnamAM yathArtha zraddhA na hovAthI tene jJAna kahevAya nahi. ane pUrNarUpe ayathArtha zraddhAno paNa saddabhAva nathI tethI te ajJAna kahevAya nahi. tethI te sabhyamithyA mizra kahevAya che. A prakRti sarvaghAtI nathI. samyaktvano pUrNa nAza nathI. paraMtu 216 - jaina saiddhAMtika mizrane kA2Ne samyaktvanI utpatti thatI nathI. mizra guNasthAnaka audiyaka nahi paNa kSAopazamika bhAva che kAraNa ke samyaktvano kevaLa nAza nathI. miSTa saMbhASaNa : satya paNa madhura bhASAyukta vacana. mImAMsA : matijJAnanA avagraha upayoga dvArA grahaNa karelA arthavizeSanI vicAraNA karavI. mImAMsAdarzana : vaidika darzanono vikAsakrama - samanvaya muktA-mukti H mokSa. saMsAranA bhavabhramaNanI samApti. muktAzakti H caityavaMdananI eka mudrA. mukha : zarIranA uparanA bhAgane athavA pUrA zarIrane mukha kahe che. mukhapaTaH pUjA pratiSThA jevA prasaMgamAM mukhe bAMdhavA ATha paDavALuM vastra. mudrA : deva-guru vaMdana, dhyAna, sAmAyika pratikramaNa karatI vakhate mukha ke zarIranI sthira AkRti hoya te. mukhyatve cAra prakAranI che. mitamudrA : padmAsana ke khaDgAsana UbhA dhyAna mudrA) yogamudrA : paryaMkAsana, ke vIrAsana karIne paganI hatheLI para besIne baMne hAthane nAbhi nIce uparanIce rAkhavA. vaMdana mudrA UbhA rahIne baMne : Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagere. zabdaparicaya 217 hAthane joDIne koNIne peTa AgaLa aMtarmuhUrtaH eka muhUrtathI eka rAkhIne DhIMcaNa vALIne bhUmi sudhI samaya ocho tathA eka AvalithI namI, joDelA hAtha para mAthuM adhikakALa pramANa. aMtarmuhUrtanA rAkhavuM te. aneka bheda che. muktAzukti: caityavaMdanamAM muMDa: pAMce IndriyonA viSayono tyAga, AvatI eka mudrA. jayavIyarAya vinAprayojane vacanano tyAga, sUtra bolatAM baMne hAthane kamaLanA hAthapaganI vinaprayojane ceSTAdoDAnI jema polA rAkhI mastake ono tyAga, mana dvArA dudhdhana rAkhavA te mudrA. duciMtanano tyAga karavo. muni : zramaNa, saMyata, sAdhu, vItarAga, mUDha : mohathI grasita, hitAhitanA RSi, aNagAra, bhadata, yati, vivekahIna, bahirAtmA, lokasaMjJAne anurUpa jIvavuM te munisuvratasvAmI: vartamAna covIsInA lokamUDhatA, anya devadevatAmAM 20mAM tIrthakara. devapaNAnI mAnyatA karavI te mumukSu: mokSano arthI, devagurunI devamUDhatA. mahAvatI nigraMtha AjJAyukta zAstrAnusArI vidhino sivAya camatkAranA pralobhana AvakArI, Avazyaka kriyAno ApanArane guru mAnavA gurumUDhatA, ArAdhaka, guNasaMpanna-paropakArane dharmamAM saMzayAdi te dharma mUDhatA che. pradhAna rAkhI svaupakAranA ja | mUcchaH dhana, dhAnyAdi, strI-parivAra lakSaNayukta ArAdhaka, chatAM AdimAM rAgAdibhAva. moharUpa nirapekSa svaupakAravALo. manobhAva. sAmAnya arthamAM musala: kSetranuM pramANa, yuga, dhanuSa, pittAdi prakopathI bhAnarahita nAlI, daMDa vagere paryAyavAcI che. zarIranI avasthA mUccha che. muhAvApuraH vartamAna muMbaInuM prAcIna | mUrtaH rUpI. AkRti. mukhyatve indriya grAhya padArthone mUrta athavA rUpI muhUrtaH pUrI 48 miniTa 3773 kahe che. cha dravyamAM pugala-bhautika ucchavAsonA athavA 5110 padArtho mUrta che. pudgalano sUkSma nimiSanuM eka muhUrta. aMza paramANu ke sUkSma skaMdha jyotiSazAstra pramANe 21600 indriyagrAhya nathI chatAM paNa tenuM ucchavAsano eka ahorAtra che. kArya sthUla skaMdha indriyagrAhya nAma. WWW.jainelibrary.org Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jaina saiddhAMtika hovAthI tene mUrta mAnavAmAM Ave | mUrtika AkRtiyuktarUpI padArthone che. eTale jIvanA rAgAdi bhAva | mUrtika kahe che. paNa mUrta mAnavAmAM Ave che. mUlaguNa zrAvakanA vratAdi mULaguNa che. pudgala padArtho sparza, rasa, varNa, anazanAdi uttaraguNa che. gaMdhAdiyukta che, te sivAya pAMca sAdhujanonA: sattAvIsa guNa dravyo sparzadirahita amUrta che. mULaguNa che. anazanAdi uttaraguNa karmanA abhAvamAM AtmA spadizUnya amUrta che. ]. mUlAcAraH di. saM. yatyAcAra yatikarmanuM phaLa spazadi indriyo dvArA ! AcAra viSayaka prAkRta gAthAbaddha jIvane sukhaduHkha rUpe pariName che graMtha. tethI AThe karma rUpI che. je | mUlArAdhanA: di. saM. bhagavatI bhAvamana pudgalonA avalaMbanathI ! ArAdhanA graMthanuM anya nAma. saMskArita hoya che te paugalika | mUlArAdhanAdarpaNa: di. saM) bhagavatI che. tathA pudgala-pudgalanA ArAdhanAnI TIkA guNadoSa vicAra ke smaraNAdi | mULaH vargamULa, ghanamULa gaNitano upayoga sanmukha thaI AtmAmAM viSaya che. kaMdamULa sAdhAraNa vicAranuM nimitta bane che te vanaspati che. dravyamana mUrti che. mULarAzi : gaNitanI saMkalana ke AtmAnA auzcika, aupathamika, vyakalana. je rAzimAM (gaNatarI) kSAyopathamika bhAvomAM pudgala anyarAzi joDavAmAM Ave, ke skaMdhonA vikalpo varte che, mATe te ghaTADavAmAM Ave che. paugalika che. kSAyika ke mRgaH haraNa. pAriNAmika bhAvamAM pugala mRgacAritaH svecchAcArI sAdhu. skaMdhonI vartanA nathI tethI te guraAjJAmAM avivekI. paudgalika nathI. mRgapatiH siMha. mUrti pratimA mukhyatve deva-gurujanonI mRgazISaH eka nakSatra. pratimA hoya che, jenI pUjA vagere mRtasaMjIvanIH eka maMtravidyA. karavAmAM Ave che. saMsArI jIvonI | mRtyu: maraNa. dehano AtmAthI viyoga AkRtine bAvaluM kahevAmAM Ave | thavo. mRtyulokaH manuSyaloka madhyama ke Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 219 mokSa ticchaloka. ( tiththu ADuM) meruH sumeruparvata. puruSa-rAjAnuM nAma mRtyuMjaya yaMtraH maMtranA evA yaMtro che ! paNa hoya che. jenI mRtyuthI bacavA sAdhanA thAya | maitrI anyane mArA dvArA duHkha na ho che yadyapi AyuSyakarma pramANe mRtyu tevI bhAvanA te maitrIbhAvanA. nIpaje che. sUkSma ke sthUla bhedarUpa trasa ke mRSAnaMdI raudradhyAna: mRSA eTale sthAvara jIvo sukhaduHkhAdi asatya. dhyAnanA prathama be avasthAomAM samatA pAme, koI azubhadhyAnamAM raudradhyAna bIjuM jIva virAdhanA na pAmo tevI uttama che. jemAM pariNAma raudra, krUra ane bhAvanA maitrIbhAvanA che. dareka jIva hiMsAdi bhAvavALA hoya che. jene vairabhAva tyajI sukhane prApta ho. kAraNe A dhyAnamAM AyuSyano tevI nirverabuddhi. baMdha mahadaMze adhogatino thAya maithuna : cAritramohanIya prakRtimAM vedache. koI paNa asatya jevAM kAryomAM karmanA udayathI rAga-kAma AnaMda mAnavo te mRSAnaMdI pariNAmathI yukta strI-puruSane raudradhyAna. anyonya viSayabhoganI kAmanA mRSAmanaH manamAM asatya vicAra thavI tathA mana-vacana-kAyAno karavA, asatya manoyoga. viSaya vyApAra te maithuna che. A mRSAvacana: asatya vacana bolavAM. maithuna karmabaMdhanuM kAraNa che. asatya vacanayoga. mokSa saMsAranA rAgAdi bhAva karma ane meghaH saudharma devalokanuM 20muM pratara. dravyakarmathI sarvathA mukta thavuM. zuddha megharatha zAMtinAtha bhagavAnano pUrvano ratnatrayathI mokSaprApti manuSyabIjo bhava. gatimAM ja saMbhava che. mokSe jatAM meghA: narakanI trIjI pRthvI. jIva eka samayamAM svAbhAvika mecaka: saMsArI AtmA aneka gatithI lokAgre sthita thAya che. avasthAorUpa che te mecaka tyAM sAdi anaMta-anaMta kALa sudhI medaH audArika zarIranI e ghAtu. samAdhi-sukhamAM rahe che. jemane (carabI) janma nathI. jJAna ja temanI medhA padArthane jANavAnI tIkSNa buddhi. kAyArUpa che. mokSa pAmatA jIva avagrahano eka prakAra. carama zarIrano 2/3 bhAga lokAjhe meya: je padArthane mApI zakAya. avagAhana karI sthita thAya che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSa 220 ATha karmono nAza thavAthI ATha guNo anaMta sAmarthya yukta pragaTa thAya che. anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra (kSAyikasamyakatva) anaMtavIrya. arUpItva (sUkSmatva) aguruladhu, avyAbAdha sukha, anaMta sthiti. A uparAMta anaMta guNo pragaTa thAya che. jeTalA jIva siddha thAya che teTalA jIva nigodamAMthI nIkaLI vyavahArarAzimAM Ave che, tevI jagata sthiti kevaLagamya che. nigodanA jIvo anaMtAnaMta che, anaMta jIvo mokSe javA chatAM saMsAra anaMta jIvothI bharelo ja rahevAno che. baMdha hetuonA mithyAtvAdi) abhAva ane sakAma nirjarAthI dravya-bhAva sarva karmono AtyaMtika kSaya thavo te mokSa che. jema beDIthI bAMdhelo prANI beDIthI mukta thaI svataMtra bane che tema jIva saMsAranAM sarva karmathI mukta thaI svataMtra bane che, ane svasukhano anubhava kare jaina saiddhAMtika che, je kevaLI bhagavaMtane zarIrAvasthAmAM hoya che. svarUpamAM avasthAna te vAstavika mokSa che. dravyamokSa: bhAvamokSanA nimittathI jIva karmonA pradezothI mULamAMthI judo thaI jAya che. karmanA ekapaNa paramANuno jyAM sparza nathI te dravyamokSa. sarvakarmamaLathI mukta azarIrI AtmA UdgalokanA aMte sarvajJasarvadarzI anaMta atIndriya sukhano anubhava kare che. teo kRtakRtya che. jyAM janma-maraNa saMyoga-viyoga, bhaya-duHkha roga-zokano AtyaMtika abhAva che te siddhagati che. te siddhazilA athavA ISatrAgabhAra AThamI pRthvI kahevAya che. ATha samayathI adhika cha mAsamAM caturgati jIvarAzimAMthI nIkaLIne 108 jIva mokSamAM jAya che. tyAre teTalA jIva te samayamAMthI nigoda bhavamAMthI nIkaLI caturgatirUpa bhavane pAme che. (vyavahArarAzimAM) anya (disaM.thI kathana.) ke kSepakanA mRta zarIranA mastaka ke datapaMktine jo koI pakSIgaNa laIne parvatanA zikhara para mUkI de to jaNAya ke te jIvamukta thayo che. mokSaprAptino upAya mokSa be bheda che. 1. bhAvamokSa 2. dravyamokSa. bhAvamokSa karmone nirmula karavAmAM samartha evA zuddhAtmAnI upalabdhirUpa nizcaya ratnatrayAtmaka jIvano zuddha pariNAma bhAvamokSa Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya saMvaranirjarArUpa zuddhabhAva che. kSetra, kALa, gati, anya liMga, tIrtha, cAritra, 221 pratyekabodhita, buddhabodhita. jJAna, avagAhana, aMtarasaMkhyA alpabahutva jevA aneka bheda che. zve. saM. pramANe paMdara liMge pUrvAvasthAanusAra bheda che. mahAvideha sivAya karmabhUmimAM suSamAduSamAnA trIjA ArAnA aMtaHbhAgamAM tathA duSamAsuSamAnA cothA ArAmAM manuSya siddha thAya che. mahAvidehakSetra cothA ArA jevo che. tyAM tIrthaMka2 5ramAtmAnuM sAtatya che, te kSetramAM bhavyAtmA manuSya sarvakALe mokSanI prApti karI zake che. mokSapAhUDa : di. A. kuMdakuMda racita mokSaprAptinA kramano gAthAbaddha graMtha. mokSamArga : samyagdarzana, samyajJAna, samyacAritrarUpa ratnatrayanA zuddha pariNAma te mokSa mArga che. temAMthI koI eka sAdhanathI mokSa nathI. kAraNa ke tattvarUpa padArthane jANIne tenI zraddhA ke ruci thavAmAtrathI ke zAstrajJAnathI mokSa nathI paraMtu tenI sAthe zuddha cAritra hovuM jarUrI che. vyavahArathI sAdhanA mATe bheda batAvyA che, te vyavahArUpa che. mokSamArga paraMtu te eka akhaMDa cetananA sAmAnya ane vizeSa aMza che. sAmAnyataH sAdhaka abhyAsadazAmAM savikalpa thaIne pachI. nirvikalpatAne prApta kare che. samyAna, samyagdarzana, sabhyazcAritra, sabhyatapa A cAranA aikyathI saMyama hoya che. je jIvane mokSanI prApti karAve che. Ana svayaMprakAzaka che. tapa karmavinAzaka che. cAritra rakSaka che. traNeno saMyoga mokSaprAptinuM kAraNa che. rogamukti mATe auSadhanI zraddhA, tenuM jJAna tathA sevana jarUrI che, tema samyag zraddhA jJAna ane cAritra traNenI mokSamArgamAM AvazyakatA che. arthAt jJAnakriyAno saMyoga kAryakArI che. mokSamArga eka sAdhanathI nathI. jIvAdi nava tattvonuM yathArtha zraddhAna pUrvasaMbaMdhI AgamajJAna, padArthono adhigama sammAna che. ane rAgAdino parihAra samyAritra A vyavahAra-mokSamArga che. je AtmA svane jANe che, jue che. svarUpAcaraNa kare che tevI abheda ratnatrayanI zuddha pariNati te nizcaya mokSamArga che. samasta cagAdi vikalpopAdhirahita Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ morapIMchI 222 paramAlAdaka sukharUpa dhyAnasvarUpa e nizcaya mokSamArga che. enAM paryAyavAcI anya nAma che. 52masamAdhi, paramatattva, paramAnaMda, paramajJAna, paramavItarAgatA vagere. jema koI dhanano artha puruSa rAjAno paricaya karI rAjAne jANe che, pachI tenI zraddhA kare che, pachI tenuM anucaraNa kare che. tevI rIte sAdhaka ananyamaya AtmAne jANe che, zraddhe che, pachI anusaraNaAcaraNa kare che. pachI anubhava dvArA AtmAmAM laya pAme che. vyavahA2thI traNa bhAva alaga che. nizcayathI traNenuM aikya thaI je samabhAva che te mokSamArga che. vyavahAramArganA pravezarahita jIva nizcayamArgane jANavAmAM samartha thato nathI. jema prabhAta thayA vagara sUryano udaya tho nathI. vyavahAramArga nizcaya mokSamArganuM sAdhana che, nizcayamArga sAdhya che. Avo bodha pAmavAthI te paraMparAyukta mokSanI prApti thAya che. morapIMchI : digaMbara sAdhuo jyaNA mATe rAkhe te sAdhana. mokSamArga prakAzaka : paM. ToDaramalacita hiMdIbhASAyukta AdhyAtmika graMtha. mokSazAstra : jaina saiddhAMtika tattvArthasUtra. zrI (umAsvAmiracita) moha mUrchA, mamatva, parapadArthonI : icchA. jIvano 525dArtha saMbaMdhI mUDhabhAva moha che. vyasanI mANasane jema sukhanI bhrAMti pedA thAya che tema mohagrasita jIvane parapadArthamAM sukhanI bhrAMti thAya che. krodhAdi kaSAya. hAsyAdi nokaSAya tathA veda-kAmanA ane mithyAtva sarve mohanI senA che. rAga dveSa ajJAna e mohanA sAthIo che. strIputrAdino rAga te vyAmoha che. aprazasta che. yadyapi deva-guru dharma pratyeno zubhabhAva-rAga prazasta che. mohanIya : je jIvane mohita kare che. anaMta prakAranAM karmomAM ATha karmonI mukhyatA che, temAM mukhya mohanIyakarma che, je jIvanA zraddhA ane cAritraguNano ghAta kare che. AvaraNa kare che. tethI te saMsAranuM mULa kAraNa che. mohanIya karmanA be bheda che. 1. darzanamoha, 2. cAritramoha. darzanamoha : jIvanA samyaktva guNano ghAta kare che. tattvanuM azraddhAna. cAritramoha : samatA-vItarAga guNarUpa cAritrano ghAta kare che, Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 223 mohanIya A baMnenA udayathI jIva rAga dveSane AdhIna thaI paribhramaNa kare ! che. darzanamohanI traNa prakRti che. 1 mithyAtva mohanIyaH jenA udayathI jIva sarvajJa praNIta mArgathI vimukha thAya che. viparIta mAnyatA kare che. hitAhitano vicAra karavAmAM asamartha hoya che. 2 mizra mohanIyaH je karmanA udayathI jinavara kathitatattvomAM - AgamamAM zraddhA tathA tenA pratipakSa kudeva kuzAstrAdimAM zraddhA yugapatuM hoya che. samyagu mithyAprakRti kahevAya che. 3 samyakatva mohanIya : kSayopazama samyakatva. je karmaprakRtinA udayathI AptavacanamAM-jinavara kathita padArthomAM zraddhA che paraMtu temAM kaMIka asthiratA-zithilatA che. vaLI sattAmAMthI A prakRtiono kSaya thayo nathI teno udaya thavAnI zakyatAvALI prakRti che. darzana mohanIya prakRtinA baMdhanuM kAraNa kevaLI, zruta, saMgha, dharma, devAdino avarNavAda, anAdara che. satya mokSamArgane asatya ane asatya mokSamArganI satya prarUpaNA karavI te che. cAritramohanIya: asaMyamabhAva ! mithyAtva, avirati, kaSAyanI pAparUpa kriyAo karavI te tathA ghAtI karmonI sarva prakRti pAparUpa che. te cAritrane AvaraNa kare che. te pApakriyAonA tathA rAgAdinA abhAvane tathA sakriyAnA AcaraNane cAritra kahe che, je grAhya che. cAritramohanayanA be bheda che. 1. kaSAyamohanIya, 2. nokaSAya-mohanIya. kaSAyamohanIyanA 16 bheda che. 1. anaMtAnubaMdhI, 2. apratyAkhyAnA-varaNa, 3. pratyAkhAnA-varaNa 4. saMjvalana, e cAranA krodha, mAna, mAyA, lobha = 16 nokaSAyamohanIya nava prakAranA che. hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda napuMsakaveda. kaSAya ke nokaSAya vedanIya karmanA udayathI jIva te te prakRtinA karmanuM vedana kare che. jeTalo kaSAyano abhAva teTaluM cAritra che, jeTalo kaSAyano udaya teTalI cAritranI azuddhi che. AtmAne cAritrathI yuta karavAnuM kArya cAritramohanIyanuM che. nizcayathI zuddhAtmAnubhavathI zruta karavAnuM cAritramohanIyanuM kArya Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maukharya 224 jaina saiddhAMtika nathI. svayaM kaSAya karavA-karAvavo, | kalyANako thayA che te divasa mauna tapasvIjanono avarNavAda karavo. | ekAdazI kahevAya che. saMklezayukta vratanuM dhAraNa karavuM te | plAna: karamAI gayeluM. kaSAyamohanIyanA AzravanuM kAraNa | pleccha: cha khaMDamAM dakSiNavALo madhya khaMDa AryakhaMDa che. zeSa pAMca khaMDa maukharSa: durAgrahathI sArarahita pleccha khaMDa che. jyAM tIrthakara, anAvazyaka vacano bolavAM. paMcamahAvratadhArI gurujanono yoga vAcALatA. nathI. dharmasaMskAra nathI te bhUmi maunaH bAhya vacananI pravRttinA tyAga myuccha che. te bhUmimAM janma lenAra sAthe aMtaraMganI kalpanAyukta jo dharmasaMskArayukta nathI to te mananI pravRttino tyAga e saMpUrNa myuccha che. mauna che. AtmA jJAnasvarUpa hovAthI padArthone jANavAnuM tenuM kArya che, temAM vacananuM zuM kAma ? | yakSaH jenAmAM lobhanI mAtrA vadhu hoya chatAM paNa hitakArI vacano | che. jene bhAMDAgAramAM nImavAmAM bolavAM. sAdhujano upadezakArya Ave che. vyaMtara devano pizAcakare. guruAjJA ke jinabhakti mATe jAtino eka bheda che. cha dizAnA pUchavuM vagere maunanA vatIne rakSaka deva, tathA tIrthakaronA pakSo jAgRtipUrvaka karavAnuM che. mauna hoya che. alpakAlIna ke jIvanaparyatanuM | yajJa: (yAga) ghaNuM dAna karavuM, pUjA dhAraNa karyA pachI tenuM nirAkuLapaNe karavI. jenA vaDe jIva Indra jevI pAlana karavuM. aticArano doSa na padavI prApta kare che. karavo. khAsa karIne Avazyaka- krodhAgnine kSamA dvArA, kAmAgnine kriyAmAM, pApakAryanI kriyAmAM, vairAgya dvArA, udarAgnine anazana bhojana samaye mauna rAkhavuM. tenA dvArA Ahuti Ape che te yati, vaDe puNyanI vRddhi thAya che. manano muni, anagArarUpI zreSTha dvija saMyama thAya che. vacanasiddhi jevI vanamAM nivAsa karIne AtmayajJa labdhi prApta thAya che. savizeSa dvArA mukti pAme che. atyaMta uttama zvetAMbara saMpradAyamAM mAgasara suda kriyA karavAvALo tapasvI gRhastha agyArasa ke je divase kula 150 potAnA vaDIlone vedamaMtra dvArA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 225 yamarAjA aSTa dravyanI Ahuti Ape che te | che. A cAra guNasthAnamAM laukika che. Ama devayajJavidhi | yathAkhyAta cAritra hoya che. paraMparAthI cAlI Ave che. | yathAjAta : di. saM. vyavahArathI yatiH zramaNa, saMyata, RSi muni, sAdhu, nagnapaNAne - digaMbara avasthAne aNagAra, bhadata, dAMta, zabdo yathAjAta rUpadhara kahe che. te muni ekAryavAcI che. je indriyonA jya samasta parigraharahita hoya che. dvArA potAnA zuddhAtmasvarUpamAM nizcayathI AtmAnA svarUpane prayatnazIla che. paMcamahAvrata dhArI yathArthapaNe prApta karavuM. che. kSamAdi dasa yatidharma che. yathAtathAnupUrvI: AnupUrvI. navakArayativaravRSabhaH yatimAM je varazreSTha che. | maMtranI AnupUrvI Ave che. te tIrthakara, gaNadharadeva che. | yathApravRttakaraNaH parvata pAse vahetI yatkiMcitaH kaMIka, thoDuM, alpa. nadInA vaheNamAM taNAtA paththaranA tyAcAraH yatiAcAra, yationA goLa thavAnA nyAye nadI ghoLa AcAra-vicArane yatyAcAra kahe pASANa) anAyAse AtmAne che. mUlAcAra, bhagavatI ArAdhanA sahaja vairAgyAdi bhAva Upaje, jevA graMtho te AcAranA nirUpaka jenA kAraNe Ayu sivAya sAte karmonI sthiti alpa thAya. yathAkhyAtacAritra: samasta mohanIya- | yathApravRtta saMkrama pUrve bAMdhelAM karmonAM karmanA upazama ke kSayathI Atma- dalikonuM baMdhAtAM karmomAM nAkhavuM. svabhAvarUpa avasthAne yathAkhyAta- | te rUpe pariNamana thavuM. cAritra kahe che. kaSAyonA sarvathA | yathArtha je padArtha jevA svabhAve sthita abhAvathI AtmAnI zuddhi | che te pramANe mAnavo. vizeSane yathAkhyAta cAritra kahe | yadacchIpalabdhiH IcchAnusAra zAstroche. tenA adhikArI upazAMta kaSAya | nA artho lagADavA. vItarAga chadmastha 11 guNasthAne | yadaSTa: AlocanAno eka doSa che. jyAMthI jIva pAcho paDe che. | yama : bhoga upabhoganAM sAdhanono kSINa kaSAya vItarAga chadhastha | AjIvana tyAga karavo tene yama guNasthAna 12muM che. tyAra pachI kahe che bhoga upabhoga parimANa sayogI kevaLI 13muM guNasthAna. vrata athavA pAMcamuM aNuvata) ayogI kevaLI 14muM guNasthAna | yamarAjAH mRtyukALa, mRtyusaMbaMdhI che. - Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yava bhAvo je bane che tene vizeSapaNe jANanAra deva. yava : kSetranuM eka pramANavizeSa. yavana : bharatakSetrenA AryakhaMDano eka deza. yunAnanuM jUnuM nAma. yavamadhya : karmapravRttionI eka jAtanI Ahuti yazakIrti H puNya vaDe prasiddhi pAmavI te yazakIrti nAmakarmanI prakRti che. tenAthI viruddha ayazakIrti nAmakarma che. yazovijyajI : zve. saM.nA prasiddha upAdhyAya hatA. zrI hiravijayasUranI paraMparAmAM hatA. adhyAtmasAra, adhyAtmopaniSada, AdhyAtmikamatakhaMDana, nayarahasya, nayapradIpa, nayopadeza, jainatarkaparibhASA, jJAnabiMdu, zAstravArtA samuccaya TIkA, devadharma parIkSA, yatilakSaNa, samuccaya gurutattvavinizcaya, aSTasahasrI vivaraNa, syAdvAdamaMjarI, jayavilAsa, digpaTacaurAsI (da. saM.nI mAnyatAo 52 AkSepa) ityAdi aneka graMthonI racanA karI hatI. di. mAnya nizcayanayanuM khaMDana karyuM hatuM. samayasAranA upayogI tattvanuM lekhanamAM anusaraNa karyuM hatuM. lagabhaga 325 varSa pUrva thayA hA. 226 jaina saiddhAMtika yaMtra: viziSTa prakAranA akSara, zabda, maMtra, ke koTho banAvIne khAsa AkRtio doravAmAM Ave che. maMtrazAstra anusAra temAM alaukika zakti mAnavAmAM Ave che. tethI tenI pUjAvidhi karavAmAM Ave che. AvAM yaMtro aneka prakAranAM che. jema ke NamokAra yaMtra, RSimaMDaLayaMtra, zAMtiyaMtra, siddhacakrayaMtra, sarvatobhadrayaMtra vagere. yaMtrapIDanakarma : sAvadha pravRtti dvArA pIDA upajAvavI. puMjana karavuM : jyAM jyAM je jarUrI hoya te joDavuM. yAkinI mahattA : zrI haribhadrasUrine bodha karanArAM mahAna sAdhvIjI yAkinI'. yAjJikamata H saMsArI jIvanI kadI mukti thatI nathI tevI mAnyatA dharAve che. yAcanA pariSaha : sAdhusAdhvIjano AvazyakatA bhikSA-gocarInI mATe pravRtti kare paNa zuddha AhAra na maLe te yAcanApariSaha che. e pariSahane teo samatAthI sahI le che, te yAcanApariSahaya che. yAnaH ghaNA bhAra sahita samudramAM AkAzamAM gamana karavAne samartha jAja. -- yAvatkathita : sAmAyika cAritrano bIjo bheda che je bAvIsa tIrthaMkara Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 227 yuti prabhunA zAsanamAM tathA hovAthI marIne devalokamAM janme. mahAvidehakSetramAM sadA hoya che. A akarmabhUmi che. tyAM tIrthakarAdi dIkSA grahaNa karatAM je jIvanaparyata na hoya. apAya te vrata. yugAdipuruSa: yuganI AdimAM hoya yAvAnudezaH udiSTi AhArano eka | tevA mahAmAnavo jevA ke kulakarone doSa. yugAdipuruSa kahevAya che. temanI yuka: kSetranuM pramANa. saMkhyA 14nI hatI. yuktaH samAdhivAcI zabda che. yukta, | yugma (sama) je rAzi cArathI - thaI samAhita, tathA tadAtmaka ekArtha- zake te kRtayugma. je rAzi cArathI vAcI che. - thaI zake pachI be rUpe zeSa rahe yuktiH tarka athavA vastune | te bAdara yu.... samajAvavAno eka prakAra. ] yugma: athavA be samAna vastune yugma yukticiMtAmaNitattvaH di. A. | kahe jemake caraNayugma - somadevakRta nyAya viSayaka graMtha. | yutasiddhaH daMDa ane daMDInI bhrAMti. yuphatyanuzAsana: di. A. samantabhadra- pradezathI bhina lakSaNa hoya te. racita saMskRta chaMdabaddha graMtha. yutiH samIpatA, saMyoga, tenA cAra yuga: be kalpono eka yuga. prakAra che. yuga : sAmAnya artha ghaNuM bhAre ane 1 jIvavutiH kuLa, grAma, nagara, ghaNuM moTuM, je ghoDA ke khaccara dvArA guphA, aTavImAM jIvonuM milana. kheMcavAmAM Ave che te. pudgala yuti: vAyunA nimitte yugakaMdharaH kAyotsargano eka pAMdaDAMonA hAlavAnI kriyAnI aticAra. jema eka sthAna para pudgalonuM yugapatuH aneka vastuonuM ekasAthe maLavuM. jJAna thavuM te jIvapudgalayutiH jIvapudgalo yugalikabhUmiH je bhUmimAM naramAdA- ubhayanuM maLavuM. strI-puruSanuM joDakuM janma, paraNe, 2 kSetrayutiH jIvAdi dravyonuM sAthe mare. kalpavRkSanA AdhAre nArAkAdi kSetramAM maLavuM kSetrayuti. jIvana nabhe. parigraha na hovAthI 3 kALayutiH dravyonuM dina, mAsa saraLa svabhAvanAM hoya. ane varSa Adi kALanI sAthe samyakatvAdi pAme nahi, saraLa maLavuM. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yunAna 2 28 jaina saiddhAMtika 4 bhAvayutiH jIvadravyonuM krodhAdi | jIvano upayoga te vAstavamAM kaSAyonI sAthe maLavuM. pariNAma yoga che. baMdha che. samIpatA ke saMyoga yuti | yogadarzanaH je darzanamAM aneka prakAranA yoganI prasiddhi che. yoganuM yunAnaH vartamAna grIsa prayojana mukhyatve indriyanigraha yuvatI: yuvAna strI cakravartInAM cauda che. tyAM yogano artha samAdhi che. ratnamAM eka strIratna (strI). pAMtajalayoga rAjayoga che, yoga: karmonA saMyogathI jIvanA prANAyAma AdithI paramAtmAno pradezonuM parispada ke saMkoca- sAkSAtkAra karavo te haThayoga che. vistAra thavuM te yoga che. athavA ema be prakAra che. vaLI jJAnayoga, mana, vacana, kAyAnI pravRttinA karmayoga ane bhaktiyoga ema pratye jIvano upayoga, vIryazakti traNa prakAra yoganA che. yadyapi ke prayatnavizeSa te yoga. te eka yoganA anya bhedo che. hovA chatAM mana, vacana, kAyAnA pAtaMjala yoganA ATha prakAra che. nimittathI traNa kahevAya che. tenA 1. yama : ahiMsA, satya, asteya, paMdara bheda paNa che. tenI pravRtti brahmacarya ane aparigraharUpa mana, kramika che, yugapatuM nathI. vRtti eka vacana, kAyAno saMyama te yama 2. sAthe bhale jaNAtI hoya. niyamaH zauca, saMtoSa, tapa, vIyatarAyanA kSayopazamathI prApta svadhyAya, IzvapraNidhAna (bhakti) vIryalabdhi (zakti) yoganuM kAraNa pAMca che. 3. Asana: siddhi 4. che. evA sAmarthyavALA AtmanA prANAyAma: zvAsocchavAsanI mana, vacana, kAyavargaNA nimittika gatino saMyama ke nirodha. 5. Atma pradezonuM parispada (halana- pratyAhAraH indriyonuM aMtarmukha calana) yoga che. temAM pariNAmane thavuM. 6. dhAraNAH vikalpapUrvaka je kAraNe zubha azubha be bheda che. kAlpanika dhyeya nirNita karyuM hoya saMsArI jIvanA samasta pradezomAM temAM citta sthira karavuM. 7. dhyAna: rahelI karmone grahaNa karavAnI dhyAna, dhyAtA, dhyeyasahita cittanI zakti te bhAvayoga che. temAM ekAgratA. 8. samAdhi: dhyAna, jIvanA pradezonuM parispaMda thavuM te dhyAtA, dhyeyarahita aikya - dravyayoga che. kriyAnI utpattimAM | cittasamAdhi. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya yogadRSTi samuccaya che. A. pU. haribhadrasUri kRta yoganI ATha dRSTionI vizadatAvALo graMtha che, gujarAtI bhASAMtara che. teono yogabiMdu yogaviMzikA yogazataka vagere yoganA svarUpane jaNAvatA graMtho che. yoganirodha : mana, vacana, kAyAnA yogono nAza thavo te kevaLajJAnI bhagavaMto te2mA guNaThANAnA aMte karmabaMdhanA kAraNarUpa sUkSma ane bAdara traNe yogone roke, nirodha kare. yoganirodha krama H bAdara (skUla) vacanayoga tathA bAda2 manoyogano bAdara kAyayogamAM sthira thaIne nirodha kare. bAdara kAyayogathI roke che. te pramANe sUkSma vacanayoga tathA sUkSma manoyogane sUkSma kAyayogamAM sthira thaIne nirodha kare che te kAyayoga dvArA kevaLI bhagavAna sthira rahe che. utkRSTa zuklalezyA dvArA sUkSma kAyayogathI sAtAvedanIya karmanA baMdhane karavAvALA kevaLI sUkSmakriya nAmanA trIjA zukladhyAnano Azraya kare che. tyAre sUkSmakriya zukladhyAna prApta thAya che. te dvArA sUkSmakAyayogano nirodha kare che. tyAre Atmapradezo nizcala bane che. yogamAM tattvavicAra tyAra pachI aMtarmuhUrta kALa sudhI ayogIne yogano AtyaMtika abhAva thAya che, saMpUrNa Azravano nirodha thAya che. tyAre sarva karmothI mukta thaIne AtmA eka samayamAM siddhine prApta kare che. mukta thAya che. yoga zabdanA ghaNA artha che. joDavuM, yoga thavo, AtmAne mokSanA bhAva sAthe joDe te karmakSayanuM kAraNa che. yogamArga : AcArya somadeva dvArA racita dhyAna viSayano saMskRta chaMdabaddha graMtha. 229 : yogamAM tattvavicA2 H citta eka tattva che. tenI pAMca avasthA che. kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra, niruddha, 1. cittanuM saMsArI viSayamAM bhaTakavuM te kSipta, 2. nidrAALasamAM rata rahevuM te mUDha. 3. AzA nirAzAmAM jhUlyA karavuM vikSipta. 4. eka viSayamAM cittanuM ekAgra thavuM. pa. sarva vRttionuM rokAI javuM te niruddha prathama traNa yoga mATe tyAjya che. aMtima be avasthAo yoga mATe upayogI che. jainadarzanamAM zvetAMbara digaMbara baMne sampradAyamAM AcAryoe vibhinna zabdo dvArA yoga, dhyAna, Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogamudrA 230 jaina saiddhAMtika samAdhinuM varNana karyuM che. tene | yogIzvaraH yogIomAM sarvottama mokSamArganuM mukhya aMga mAnyuM che. | tIrthakara bhagavAna. yoga prarUpita aneka graMthonI | yogyatA: pAtratA. potAnA viSayabhUta racanA karavAmAM AvI che. jJAnAvaraNIya tathA vIryAntarAyanA yogamudrA: sAdhanAmAM eka prakAranI kSayopazamanI vizeSatA che. mudrA che. yojanaH kSetranuM pramANavizeSa. cAra yogavakratA : mana, vacana, kAyAnA gAuno eka yojana. dviIpa, samudra, yoganI viparItatA, kuTilatA. nadInA mApa mATe 3200 yogavatanaH bhagavatIjI, uttarAdhyayana, mAIlano yojana ane zarIrAdinuM kalpasUtrAdi apUrva mahAgraMthonA mApa jANavuM hoya to 8 mAIlanuM adhyayana mATe indriyonuM damana yojanapramANa. karI tapazcaryApUrvaka karAtI dharmakriyA. yojanabhUmi: eka yojana pramANe cAre yogazAstra che. A. hemacaMdrasUrikata dizAnI bhUmi ke jyAM zrI tIrthakara AdhyAtmika graMtha. bhagavAnanI vANI sarva jIvone yogasAraH di.A. yogendudevaracita sapramANa saMbhaLAya. AdhyAtmika graMtha. je. saM. mAM. | yoniH jIvone janmAMtare utpanna thavAnuM yogasAra graMtha che, paNa temAM sthAna. jemAM jIva audarikAdi kartAno ullekha nathI. nokamavargaNArUpa pugalonI sAthe yogAbhyAsa: yoganAM zAstrono saMbaMdhane prApta thAya. tevA jIvone abhyAsa karI yogo para saMyama utpanna thavAnA sthAnane yoni kahe meLavavo. che tenA corAzI lAkha bheda che. yogI: nizcayathI je kAyAnA samasta temAM zaMkhAvarta Adi AkArabheda vyApArathI rahita che. je moha garva che. mukhyatve zIta, uSNa, zItoSNa ane daMbharahita che. ugra tapasvI che ubhaya evA bheda paNa che. vaLI te yogI che. zuddhAtma bhAvanAmAM sacitta acitta, mizra bhedo che. prayatnazIla, sUkSma savikalpa saMvRta (DhaMkAyeluM) vivRta khulluM. tevA avasthAmAM sthita te puruSa bheda che. prArabdhayogI kahevAya che. sacitta yoni : cittanA vizeSa nirvikalpa avasthAmAM sthira pariNAma. vaLI jyAM kevaLa niSpannayogI che. jIvotpattinuM sthAna che. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya deva-nAkanA acittayoni : upapAta janmanI yoni, mAtAnA udaramAM zukrazoNitayukta acita yoni che tenI sAthe mAtAnA caitanya pradezonuM mizraNa te mizrayoni che. raktakaMbalA : sumeru parvatanI eka zilA che. tenA para airAvatakSetranA tIrthaMkarono janmAbhiSeka karavAmAM Ave che. raktavarNa 231 raktavarNa : lAlaraMga, nAmakarmanI prakRti che. raktazilA H sumeru parvatanI eka zilA che. jenA 52 pUrvavidehanA tIrthaMkaronA janmakalyANaka / abhiSeka karavAmAM Ave che. raktAkuMDa : airAvatakSetrano eka kuMDa che. jemAMthI raktA nadI nIkaLe che. rakSAbaMdhanavrata : jai. di. saM. zrAvaNa suda 15nA divase viSNukumAra munie akampanAdi 700 munio 52 balirAjA dvArA thayelA upasargane potAnI labdhi dvArA dUra karyo hato, tethI te divasa rakSAbaMdhana kahevAya che. te divase upavAsa karIne "hIM. viSNukumAra munaye namaH maMtranI mALAno trikALa jApa kare. raghu : raghuvaMza) ikSvAkuM vaMzanA ciMta ayodhyAnagarInA rAjA, jenA vaDe raghuvaMzanI utpatti thaI. 24: dhULa-mATInI rajakaNo. 52mArthadRSTie jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa karmaraja che. te traNe kALane viSayabhUta anaMta arthaparyAya tathA vyaMjanaparyAya svarUpa vastuonA viSayane aMtaraMga bodha karavAvALI zakti tathA anubhavane pratibaMdhaka hovAthI 2ja kahevAya che. jema bhasma ke dhULa vaDe mukhAkRti DhaMkAya che tema pharma vaDe Atmazakti AcchAdita thAya che. rajata mAnuSotta2 parvatano, rucaka parvatano, tathA mAlyavAna parvatano eka kUTa. rajoharaNaH rajane dUra karavAnuM sAdhana, jaina zvetAMbara sAdhusAdhvIjanone jIvonI jayaNA pALavA mATe rakhAtuM sAdhana. rajjU : audArika zarIramAM mAMsa rajjunuM pramANa. kSetranuM eka pramANa vizeSa. rati je prakRtinA udayathI prema utsAha, utsukatA thAya che. arita tenAthI viparIta che. je prakRtinA udayathI jIva viSayomAM Asakta thaIne temAM ramaNa kare che. je karmaskaMdhonA udayathI jIvane dravya, kSetra, kALa, bhAvamAM rAgaca Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rati utpAdaka vacana 232 jaina saiddhAMtika utpanna thAya che te rati che. ane | abheda ratnatraya che, te nizciya aruci utpanna thAya te arati mokSamArga che. baMne dRSTi kahevAya che. mokSamArgane mATe prayojanabhUta che. rati utpAdaka vacana: je vacana | ratnatrayakathAH di. A. pavanadI kRta bolavAthI anyane rati-sneha-rAga saMskRta graMtha Upaje. ratnatraya cakravaMtra - ratnatraya yaMtra: ratikara : naMdIzvara dvIpanI pUrvAdi cAre ! vidhAnayaMtra ArAdhanA mATenuM yaMtra dizAomAM cAracAra vAvaDIo | che. che, te darekanA bahAranA khUNA para | ratnatraya vidhAnaH paM. AzAdharanI lAla parvata che. tethI tenuM nAma saMskRta TIkA che. ratikara che. tevA 32 ratikara che. | ratnaprabhA adholokanI prathama bhUmi che. te darekanA zikhara para eka eka jemAM manuSya, deva, tiryaMca ane jinamaMdira che. nArakonuM sthAna che. te ratnanI prabhA ratipriyaH kinnara nAmanA vyaMtara jevI che. tenA traNa bhAga che. 1 jAtino eka bheda kha2 bhAga, 2 paMka bhAga 3. ratna: cakravartInI navanidhimAMnI eka abbahulla bhAga. khara, paMkabhAganidhi, maNi vagere ratno. mAM bhavanavAsIono nivAsa che. ratnakareDa zrAvakAcAra : I.sa. 2. di. savizeSa prathama naraka che. A. samatabhadra dvArA racita saMskRta | ratnAkara samudra. tenA taLiye ratnono chaMdabaddha graMtha. zrAvakAcAra viSayaka bhaMDAra manAya che. ratnAkara eTale prathama graMtha che. tenA para vistRta syAdvAda zailIno dariyo. TIkA che. ratnocayaH sumerunuM aparanAma. rucaka ratnatrayaH samyagudarzana, samyagujJAna, parvatano eka kUTa. samyagucAritra A traNa guNone rathaH be paiDAMvALuM ghoDAthI kheMcAtuM ratnatraya kahe che. sAta (nava) sAdhana. je yuddhamAM adhirathi ke tattvanI, sat deva, guru, dharmanI mahArathine caDhavA yogya hoya che. zraddhA Agama tathA jIvajIvAdi rathakAraH sArathi. ratha calAvanAra bhedanuMjJAna te vyavahAra ratnatraya racyApuruSaH zerIomAM rakhaDato puruSa che. AtmasvarUpanI zraddhA tenuM ke bALaka. saMvedana jJAna, nirvikalpa samAdhi | rayaNasAra : di. A. zrI kundakundaracita Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAga zabdaparicaya 233 AcaraNa viSayaka prAkRta gAthAbaddha | khAvApIvAnI ati lolupatA. graMtha. rasaghAtaH pUrve bAMdhelAM karmonA rasano rasaH svAdane rasa kahevAmAM Ave che. (tIvratAno) dara aMtarmuhUrte anaMta je jIbha vaDe cAkhI zakAya che. anaMta bhAga karIne haNavo. maMdarasa nAmakarmamAM je karmanA udayathI karavo. apUrva karaNamAM A dazA jIvanA zarIramAM pratiniyata hoya che. tIkhAza Adi rasa utpanna thAya | rasabaMdha : karmonI tIvra - maMdatArUpe phaLa che te karmaskaMdhane rasa kahe che. tenA ApavAnI zaktivizeSa. tenA pAMca bheda che. tIkho, kaDavo, cAra, traNa, be, ekaThANiyA rasa kaSAyelo (tUro, khATo, madhura, A hoya che. mULa bhedanA anya aneka bhedo che. | rasavardhaka racanA: je zAstronI racanA ghI dUdha Adi gorasa che, sAkara { evI hoya ke vAMcatAM vAMcatAM rasa goLa Adi Izurasa che. drAkSa, kerI { vadhe. phaLarasa che. tela, sIMga Adi ! rahasya: koI vastuno chUpo ke agatyadhAnyarasa che. indriyonI apekSAe no bheda. rasanI mukhyatA che tethI jIbhane rahasyAbhyAkhyAna: strI-puruSa dvArA rasanA kahe che. ekAMtamAM karelA AcaraNane rasa parityAga bAhya tapa kahyuM che, ! anyatra pragaTa karI devuM te dUdha, dahIM, ghI, tela, goLa rahobhyAkhyAna che. (gaLapaNa) A rasanA padArtho eka | rAI pratikramaNa : rAtrimAM lAgelA sAthe, ke eka eka divase eka eka . doSonI kSamA rUpa prabhAte karAtuM rasano tyAga karavo. te uparAMta pratikramaNa. amuka phaLa, mIThuM, vagereno tyAga rAkSasa: vyaMtara devono eka bheda che. te rasatyAga che. jenA vaDe rAkSasa dvIpamAM rahevAvALA indriyono jaya-saMyama thAya che. vidyAdharono vaMza rAkSasavaMza rasanAno jaya thatAM anya kahevAya che. rAkSasane bhISaNarUpanI indriyono saMyama thAya che. kriyAo karavI priya che. rasatyAga karIne Asakti utpana | rAga : iSTa padArthomAM prIti-rIti te rAga karavI te tapane aticAra lAge che. che. teno dveSa sAthe avinA-bhAvI rasagArava Rddhi: gArava = Asakti, saMbaMdha che. rAga IniSTa Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 rAja jaina saiddhAMtika pariNAmanuM kAraNa hovAthI tyAjya jIva tRpta thato nathI. AzA tRSNA che. samyagRSTi AtmA nIcenA viSa samAna mAnIne teno tyAga guNasthAnamAM rAgayukta hoya che. karavo. rAgAdi AtmAno svabhAva chatAM rAgamAM sukhabhAva na hovAthI na hovAthI tyAjya che. jJAna, baMdha nathI. yadyapi jeTale aMze darzanAdi kSamAdi jIvanA guNazubhAzubha bhAva che teTalo baMdha che. svabhAva che. jema jema AtmasvarUpa apramatta guNasthAna sudhI rAga vikasita thAya tema tema vyakta che. pachI dasa sudhI sUkSma paMcendriyanA viSayanI prIti ghaTe che. che. buddhigamya nathI. mAyA, lobha, yadi mana mohanA udayathI traNa-veda, hAsya, rati, e rAganA rAgAdikathI pIDita thAya to paNa bheda che. krodhAdi kaSAyanuM upAdAna munie manane AtmasvarUpamAM cAritramoha che. te karmanA udayathI joDIne rAgano kSaya karavo. je tenA vipAkanuM kAraNa IniSTa paramAtmasvarUpane jANe che te padArthomAM zuddhAtmAthI viparIta mohamAM lipta thato nathI. prIti-aprIti rUpa, harSa-viSAdarUpa svarUpa ramaNatA thavAthI mokSanI pariNAma rAga che. vAstavamAM abhilASA paNa karato nathI. padArtho iSTaniSTa nathI paraMtu potAne mokSasvarUpanuM saMvedana che. mohavaza ISTaniSTa pariNAma thAya vyavahAra dRSTie rAgadveSanuM bAhya che. prazasta padArthono rAga kAraNa parigraha che, teno alpa yA prAthamika avasthAmAM hoya che. te sarvathA tyAga karavo. tenAthI zubharAga che, paraMtu aprazasta asaMga sAdhusAdhvIjano rAgadveSa rAganI apekSAe te prazasta che. para vijaya meLave che. paraMtu jenAmAM cirakAla sudhI mane sukhadAyaka lezamAtra paNa rAgAdi varte che te viSaya adhika pramANamAM maLe tevI Agamadhara hovA chatAM AtmaicchA karavI, evI AzA-rAga svarUpane jANato nathI. pratyeka prANImAM hoya che. ane e rAjaH asaMkhyAta yojana eTale eka sukhadAyaka padArtha mArAthI kadI paNa rAja- rajju, tiloka-madhyaloka alaga na thAya tevI tIvra 1 rAja pramANa che. abhilASA te tRSNA che. agni | rAjaloka: caudarAjanI UMcAIvALo iMdhaNothI tRpta thato nathI tema | dhamastikAyAdi dravyovALo nIce Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 235 7 rAja Adi pahoLAIvALo loka | rAjavArtika: di. A. akalaMkabhaTTaracita sarvArthasiddhi para vistRta saMskRta vRtti che. rAjasadAnaH je dAna Ape temAM sAttvikatA hoya paNa phaLanI AkAMkSAvALo hoya. rAjA : uttama kulamAM utpanna thayelA, prajAnuM pAlana karanAra, dukhethI rakSaNa karanAra, muguTa dhAraNa karavAvALA, prajAne mATe kalpavRkSa, samAna. rAjyapiDaH rAjAnA rasoDAno AhAra, sAdhu sAdhvIjanone khapato nathI. catribhojanaH rAtre, sUryAsta pachI bhojana-AhAra karavo te. jaina darzanamAM rAtribhojana tyAganuM ghaNuM mahattva che. temAM sUkSma-trasa jIvonI hiMsAno mahAdoSa lAge che. vIjaLI dIvA, anya dIvA, ke anya prakAza hoya to paNa te sUkSmajIvo bhojana, agnimAM ke AhArAdi vastumAM paDe tene ApaNe joI zakatA ke bacAvI zakatA nathI. aNuvratadhArI ke pAkSika uttama zrAvake sUryodaya pachI 48 miniTa thAya tyAre ane sUryAsta pahelAM 48 miniTa thayA pahelAM bhojana AhAra karI levo joIe. yadyapi zrAvakapaNuM maLyuM che rAtribhojana te sarvane mATe rAtribhojana tyAga uttama che. vizeSapaNe jo vAdaLAthI ghaNuM aMdhAruM thAya tyAre paNa tyAga karavo joIe. aNuvatI A niyama na pALe ke auSadhAdi sAMja thayA pachI le to temAM aticAra lAge che. arthAtu mana vacana kAyAthI rAtribhojana tyAga kare che te jIvadayA/ahiMsAne uttama prakAre pALI zake che. anyathA hiMsA thAya che. rasa gAravavALo jIva rAtri-bhojana tyAga karI zakato nathI. Avo aviveka e bhAvahiMsA che. vaLI rAtribhojanamAM agni tathA dIvAnA prakAzanI jarUra paDe che. jemAM agnikAyanA jIvonI hiMsA rahelI che. vaLI rAtre banAvelA bhojanane divase jamavAthI paNa doSa-aticAra lAge che. anivArya saMyogomAM jaLa auSadha jevA padArtho le teno paNa zrAvakane raMja hovo joIe. zrAvaka 11 pratimA dhAraNa karI AtmavikAsa kare che. jema jema pratimA grahaNa kare tema tema AvA niyama avazya pALe che. joke niyamathI aNuvrata ke chaThThI pratimA samaye rAtribhojana tyAganI vizeSatA che. chatAM dareka avasthAmAM A niyama hitAvaha Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAdha 236 jaina saiddhAMtika che. jethI sAMja pachInI pratikramaNa | riSTAH sAta nArakamAMthI pAMcamI jevI ArAdhanA uttama rIte thAya nArakI. rucakaH saudharma svarganuM 15muM paTala - rAdha : saMsiddhi, ArAdhanA, prasannatA, Indraka. pUrNatA sAdhita, vagere ekAryavAcI rucakapradezaH lokAkAzanA atimadhya zabda che. paradravyanI mUcha ke bhAge samabhUtalAnA 8 AkAza tyAgathI zuddhAtmAnI siddhi te rAdha pradezo, athavA AtmAnA asaMkhyAta pradezo paikI atizaya rAmakathA: di. A. kIrtidhara racita jaina madhyabhAga vartI 8 nirAvaraNa rAmAyaNa che. je. A. rAmasUrIzvara Atmapradezo. tathA bhadraguptasUrIzvara racita jaina rucakagiriH jyAM digakumArI devIono rAmAyaNa che. nivAsa che. rAmagiri kathaMcita nemacaritanI | ruciH dRSTi; zraddhA; tattvArthanI yathArtha apekSAe giranAra parvata che zraddhA. di. saM.) rujAH vAta, pitta, kaphanI viSamatAthI rAmaputraH disaM.) bhagavAna vIranA utpanna zarIra saMbaMdhI pIDA; roga. tIrthamAM aMtakRta kevaLI thayA | rudraH eka graha, asurakumAra, adharma hatA. yukta vyApAramAM raudrakarma karavArAziH mULa rAzimAM je rAzine ghaTAvI vALo. anyane pIDA ApanAra kUra. zakAya. dhAraNa karelA saMyamathI bhraSTa hoya. rAzi abhyAsa: koI paNa vivakSita rudhiraH audArika zarIramAM lohInuM saMkhyAne te ja saMkhyA teTalIvAra pramANa. 2, saudharma devalokanuM dasamuM lakhI paraspara guNAkAra karavAthI paTala indraka. je rakama Ave che. jemake 4 x 4 rUpaH cakSu dvArA grAhya vastunI AkRti, x 4 4 4 = 256. kALo Adi pAMca varNa rAsabhaH gadheDo athavA gadheDA jevI | rUpagatAcUlikA dvAdazAMga zrutajJAnamAM cAla (azubha vihAyogati). bAramAM aMganA uttama bhedamAMthI riklaH kSetranuM pramANa vizeSa. eka bheda. rikasaMbhavA: AkAzopapana devano ! rUpanimaH eka graha. eka bheda. rUpapAlI : kinnara nAmanA vyaMtaradevano Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 237 rogapariSaha eka bheda. rUpamASa phaLa: tolanuM pramANa | rUpAnupAtaH rUpanuM dekhADavuM. mane koI vizeSa. jaladI jue ema mAnI potAnA rUparekhA: sAmAnya bahAranI mAhitI. zarIrane dekhADavAnI ceSTA kare. rUpastha : dhyAna che. tIrthaMkara paramAtmA dasamA vratano eka aticAra. samavasaraNamAM prAtihArya yukta rUpIH mUrta - paugalika padArtho. jemAM devothI pUjAtA vagere prakAranI | spazadi lakSaNo hoya. pratimAne bhAvathI dhAraNa karI recaka prANAyAmaH rokelA prANavAyune dhyAna karavuM te. athavA ahita bahAra kADhavo. tIrthaMkara pratimAnAM aMgo AdinuM ! revatI : eka nakSatra che. bhagavAna dhyAna karavuM. tathA temAM anaMtajJAna, mahAvIranA samayamAM uttama darzana, dAna, lAbha, bhoga-upabhoga zrAvikA hatA. vIrya, kSAyika samyakatva, cAritra- rezamaH eka prakAranuM vastra. yukta tathA jemaNe ghAtI karmone raivataka: saurASTramAM AvelA giranAra naSTa karyA che tevA sarvajJanuM dhyAna parvatanuM tIrtha. karavAthI jIva svasvarUpane prApta rogaH kuSThAdi aneka prakAranA roga. kare che. yadyapi ahaMta dhyAna roga : (zArIrika pIDA) audArika piMDastha padastha rUpastha traNe zarIramAM aneka rogo thavAnI dhyAnamAM samAna che. zakyatA che. zarIranA 3 karoDa rUpAtIta: azarIrI, sarva karmakSaya thatAM roga che, te darekamAM pA roga je siddha thayA che temanA zuddhAtmAnuM bharelA che. te sarve rogo azucidhyAna te rUpAtIta dhyAna che. rUpastha maya che. abhakSyAdi, dUSita dhyAnamAM sthira, tathA jenI AhAra-pANInA sevanathI vAtAdi cittavRttio naSTa thaI che, te siddha vikAra thavAthI roga utpanna thAya paramAtmAnuM dhyAna karI zake che. che. roga pIDAkArI che. tevA sAdhujano siddha paramAtmAnuM azAtAvedanIyanuM pariNAma che. dhyAna karI anukrame potAnA rogapariSaha zarIra roga ane azuci zuddhAtmAne dhyAve che ke huM svayaM padArthothI bhareluM che, tema vicArI siddha svarUpa chuM. ema svarUpanuM guNarUpI ratnonA saMrakSaNa mATe dhyAna karIne svasvarUpane prApta kare zuddha AhAradino svIkAra kare che. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ romarAjI 238 tapAdi vaDe zarIrathI niHspRha rahIne sAdhujano roga pariSahane samatAthI sahana kare che. romarAjIH zarIramAM rahelAM ruvAMTAMnI paMkti, samUha. roSaH krodhane vaza thatA tIvra pariNAma. Akroza. rohiNI: bhagavAna ajitanAthanI zAsaka yakSiNI. eka vidyA. eka nakSatra. rohiNIvataH dara mAse rohiNInI tithine divase sAmAnyataH strIo saubhAgya mATe A vrata kare che te 7 varSa ne 7 mAsa karavAnuM hoya jaina saiddhAMtika pariNAma raudra kahevAya che. tevAM kAryonI vicAraNA te raudradhyAna che. tenA cAra prakAra hiMsAnaMda, mRSAnaMda, teyAnaMda tathA saMrakSaNAnaMda. 1. hiMsAnaMdI raudradhyAnaH krUratApUrvaka hiMsA karavI, talavAra jevAM zastra dhAraNa karavA. hiMsAnI kathA karavI. svabhAvathI hiMsaka hovuM. temAM AnaMda mAnavo. 2. mRSAnaMdI raudradhyAnaH kaThora vacana, asatya vacana, anyane duHkhadAyI thAya tevAM kaTAkSa vacana bolIne AnaMda mAnavo.. 3. teyAnaMdI : paradhananuM haraNa karavuM. kyAMthI vadhu dhana meLavuM tenA vicAramAM AnaMda mAnavo. 4. saMrakSaNAnaMdI : ghaNo parigraha vadhAravo, game tevAM pApo karavAM temAM AnaMda pAmavo. raudradhyAnanuM pariNAma adhogati che. raudradhyAna pAMcamAM guNasthAnaka sudhI hoya che. paraMtu pariNAmamAM kaSAyanI maMdatA hovAthI vaLI samyakatva hovAthI te jIvonA kUra pariNAma tIvra hotA nathI tethI te jIvo narakagati pAmatA nathI. sAdhujanone AvA kUra pariNAma thatA nathI tethI chaThThA guNasthAnathI raudradhyAnanI saMbhAvanA nathI. raudraH bhayaMkara. kUrapariNAma. raudradhyAna : jenadarzanamAM aneka prakAranAM dhyAna che. temAM cAra dhyAna mukhya che. temAM be zubha che be azubha che, dharmadhyAna tathA zukala dhyAna zubha che. ArtadhyAna-raudradhyAna azubha che. raudradhyAna: hiMsAdi pApa karIne rAjI thavuM, te raudradhyAna atyaMta ahitakArI che. anya jIvone mArIne ke pIDA ApIne, asatya vacana bolIne, anyanA dhanAdi harIne tathA parigrahano saMgraha kirIne AnaMda mAnavo, te raudradhyAna che. rudrano artha krUratA che, tevA Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 239 labdhi laghu nAnuM. zIdha. antarmuhUrtakALa. laghuakSara: joDAkSararahita je vyaMjano lakSaNa : jenA dvArA padArthanuM lakSya karI svara sAthe hoya. zakAya che. athavA paraspara maLelI laghu AgAraH kAyotsargamAM je sthAne vastuothI jenA dvArA padArthanuM hoIe te sthAna tajyA vagara levI alaga jaNAvuM. jemake phaLanI paDatI nAnI chUTachATa, annattha mIThAza. agninI uSNatA. sUtramAM chIMka Adi kahyA che te. lakSaNanA be bheda che. AtmabhUta, bAra AgAra che. anAtmabhUta. AtmabhUta jemake laghu dIkSA: prathama ane carama agninI uSNatA je agnine tIrthakaranA zAsanamAM bharata tathA jaLAdi padArthothI judo pADe che, airAvata kSetramAM prathama apAtI ane te svabhAvabhUta che. anAtma dIkSA, athavA Itvara kathita bhUta jema puruSanA hAthamAM lAkaDI. sAmAyika cAritra. je puruSathI judI che. svabhAvabhUta laghunIti: pezAba - mUtra (sAdhunathI. vizvanA dareka padArtho sAdhvIjano mATe vaparAto khAsa svalakSaNathI jaNAya che. jema zabda) pudgalanuM lakSaNa sparza, rasa, gaMdha, laghu vigaI: madha, madirA Adi mahA varNAdi. AtmAnuM lakSaNa jJAna, vigaI vikAravALA padArthonI darzana, cAritra zakti Adi che. apekSAe ochI hiMsA ke vikAraazuddhAtmA rAgAdivALo che. vALA padArtho ghI, tela, dUdha dahIM zuddhAtmA sarva karmarahita che. goLa ane tUro - taLelo padArtha. lakSaNahInaH zAstramAM kahelA lakSaNa bhAre padArtho hovAthI vigaI rahita. vartanarahita kahevAya che, je bhakSya che. lakSaparva: eka auSadha che. laghu sthiti: karmonI prati samaye lakSmaNapurI: vartamAna lakhanau. baMdhAtI jaghanya sthiti, (nAnI) lakSya: saMkalpapUrvakanA manane lakSya kahe latAmaMDapaH udyAnamAM vRkSonI che. prApta karavA lAyaka mana. velaDIothI banelo maMDapa. laghimA vikriyA traddhi: jemake zarIrane latAlatAMga: kALanuM pramANa vizeSa. nAnuM banAvI zakAya te vaikriya labdha: Ouotient (prApta). labdhi . labdhalakSyaH jeNe potAnuM lakSya sAdhya Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ labdhi prApya karyuM che te. labdhi H zAna Adi vizeSa zaktine labdhi kahe ke kSayoyazama zakti kahe che. arthAt jJAnAvaraNa karmanA kSayopazama vizeSane labdhi kahe che. jenA kAraNe AtmA dravyendriyanI racanA karavAmAM utsuka thAya che. arthAt jIvanA matijJAnAvaraNa karmanA kSayopazamathI utpanna thayelI vizuddhi dvArA padArthanA bodhane grahaNa karavAvALI zakti. guNaprAptinA arthamAM tapa vizeSathI prApta thayelI Rddhizakti. samyagdarzana, samyajJAna, sabhyazcAritramAM jIvanA upayoganuM joDAvuM. mukti thatAM sudhI iSTa vastunI prApti mATe aNimA vagere vaikriyazaktine labdhi kahe che. labdhionI paraMparA tathA teno upAya je AgamamAM kahyo hoya te Agama labdhi. dAnAdi labdhi vIryaMtarAyanA kSayopazamathI ke kSayathI je pAMca labdhio pragaTa thAya te pAMca prakAranI kSayopazama ke kSAyika labdhi kahevAya che. kSayopazamathI alpAdika (eka dezIya) labdhi pragaTa thAya che. labdhi aparyApta : janmAMtare jatAM navIna dehanI racanA karatAM je 240 jaina saiddhAMtika potAne yogya paryApti pUrI karavA mATe samartha na thAya. paryApti pUrNa karatAM pahelAM maraNa pAme kula cha paryAptimAMthI traNa paryApti kare paNa cothI paryApti karatAM pahelAM maraNa pAme. labdhi indriya : AtmAmAM pragaTa thayela jJAnazakti iMdriya sahAyaka che. labdhi paryApta: je potAne yogya paryApti pUrI kare pachI ja mRtyu pAme te labdhiparyApta. labdhi pratyayika : je vaikriya zarIranI prAptimAM labdhi ja kAraNa che, paraMtu bhava kAraNa nathI te. temAM manuSyo ane tiryaMconuM avadhijJAna tathA vaikriya zarIra, je labdhi tapa dvArA prApta thAya che te. labdhisAra : di. A. nemicaMdra siddhAMta cakravartI dvArA racita prAkRta gAthAbaddha graMtha. labhya H prApta thaI zake tevuM sulabha. lalitAMgadeva : IzAna svarganA deva. bhagavAna RSabhadevano AThamo bhava. lallaka : chaThThI narakanuM trIjuM paTala. lavaNatApi : AkAzopapanna deva. lavaNa samudra H madhyalokano prathama samudra jenuM jaLa khAruM che. jaMbudvIpane valayAkAre vIMTaLAyelo sAgara. hAla silona, zrIlaMkA laMkA : Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 241 lezyA rAmAyaNanA samayanI rAvaNanI bhAvaliMga: atyaMtarazuddhi sahita sonAnI nagarI che. bhAvaliMgathI dravyaliMga ane lAkSA : vANijya karma, sAvadya vyApAra- dravyaliMgathI bhAvaliMga hoya che. no eka prakAra. tethI baMnene pramANa kahyA che. lAghava : haLavApaNu, svabhAvamAM namratA ekAMta matathI baMne liMgano tapa vaDe dehamAM haLavApaNuM thatAM viccheda thAya che. mokSamArgamAM svAdhyAya sAdhanA saraLa rIte thaI bhAvaliMganI pradhAnatA che. zake. lIkha: kSetranuM pramANa vizeSa. lAghavatA halakAI. laghutAgraMthI. mAna- | lIlA vistAra TIkAH je. A. haribhadrahAni thavI. sUri dvArA racita graMtha. lalita lAntakadeva: vaimAnika devalokano chaThTho | vistara. loka. laMkAmataH sthAnakavAsI matanuM aparalAbha : kaMIka maLavuM. prApta thayuM. nAma. lagabhaga sADAcAraso varSa lAbhAMtarAyakarma: kaMI lAbha thavAno pUrve thayo. hoya temAM aMtarAya thAya. | lepaH telamardana karavuM. auSadhi dAnezvarIne tyAM yAcaka dInatAthI | lagAvavI. mAgaNI kare chatAM kaMI maLe ja nahi. | levaDa: hAthamAM coTe tevo padArtha. (dahIM athavA maLyuM hoya to koI lUMTI | jevA) levAnI eka kriyA jAya ke khovAI jAya. lezyA: AtmAno kaSAyAdivALo yoga lAyakAta: pAtratA, yogyatA pariNAma tathA saMsArI jIvane lAMgalikA gati : vigrahagati (vAMkI). kaSAyathI anuraMjita mana, vacana, lAMtava: lAMtava devonuM sthAna. kAyAnI pravRttinA bhAva lezyA che. liptaH AhArano eka doSa. tenA cha prakAra che. temAM traNa zubha liMgaH sAmAnyapaNe jAti, je cihna che traNa azubha che. vaDe strI-puruSa AkRti oLakhAya, zubhalezyA- tejovezyA, pAlezyA, te strIliMga, puruSaliMga, napuMsaka- zukla leyA. azubhalezyAliMga. kRSNalayA, nIla-lezyA, sAdhujano mATe be liMga che. kApotalezyA, tenA nAma pramANe 1. dravyaliMga, 2. bhAvaliMga. tenA varNa che te dravyalezyA che. dravyaliMga: bAhya vezane kahe che. ! AvA zubha ke azubha bhAvarUpa Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyAtIta 242 lepa dvArA AtmAnA pariNAma lepAya che. AtmAnA pradezo ane karmano saMyoga karavAmAM lezyA mukhya che. arthAt mithyAtva, avirati, kaSAya yoga lezyAnA hetu che. lezyAtIta : uparokta lezyAnA saMbaMdha rahita mukta jI. caudamA guNasthAnakavALA, tathA siddha paramAtmA. loka : jainaabhimata pramANe A anaMta AkAzanI madhyano anAdi tathA akRtrima bhAga jemAM jIva-ajIva (pudgala) Adi cha dravyano samudAya rahelo che te loka che. anaMta AkAzanI apekSAe manuSyAkAra AkAzano A bhAga loka kahevAya che. tenI cAre bAju traNa prakAranuM vAyumaMDaLa che. lokanI uparathI nIce sudhInA madhyamAM eka rAju pramANa phakta trasanADI che. jemAM sthAvara ane trasa baMne jIvo rahelA che. tenI bahAra trasajIvo na hovAthI trasanADI kahevAya che. jemAM traNa vibhAga che. adholoka, madhyaloka, Urdhvaloka, lokAgre siddhaloka che. adholokamAM naraka che, madhyalokamAM manuSya tathA tiryaMca che. UrdhvalokamAM devo che. siddhalokamAM muktajIvo che. jaina saiddhAMtika janmamaraNarUpa A saMsAra loka kahevAya che. madhyaloka - aDhIdvIpamAM jaMbudvIpa, dhAtakIkhaMDa ardhapuSkara dvIpa che. jemAM manuSyono nivAsa che. zeSa dvIpomAM tiryaMca ane bhUtapreta Adi aMta2 devo che. lokanuM kSetra cauda rAju che. sAta rAju pramANa adholoka, eka rAju pramANa madhyaloka, devaloka pAMca rAju. lokAgra eka rAju che. A lokamAM trasanADI sivAya sarvatra sUkSmajIvo saghanapaNe rahelA che. tejaskAyika jIvo kevaLa karmabhUmimAM che. adholokamAM tathA bhavanavAsIonA vimAnamAM pAMce sthAvarakAyanA jIvo rahelA che. AkAzanA jeTalA bhAgamAM jIva-ajIva Adi cha dravya che te loka che. ane tenI cAre bAju zeSa anaMta AkAza che. te alokAkAza che, temAM gati sahAyaka dharmAstikAya ane sthiti sahAyaka adharmAstikAya na hovAthI muktAtmAo paNa lokAge sthita thAya che. tenI upara gati karI zakatA nathI. adholokano AkAra vetrAsananA jevo che. madhyalokano AkAra UbhA mRdaMganA uparanA bhAga (jhAla2) jevo che. Urdhvalokano Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 zabdaparicaya lolaka AkAra UbhA mRdaMga jevo che. | lokAloka prakAzIH kevaLajJAna jemAM anya darzanakAromAM loka paricaya | loka-aloka baMne prakAzita thAya kaMIka maLato Ave che. paraMtu vartamAna vijJAna sAthe kaMI meLa | lokeSaNAH lokamAM prasiddhi maLe tevI jovAmAM Avato nathI. tRSNA, ceSTA. lokanAlI : caudarAjalokanA madhyamAM | lokottaradharma: saMsAranA sukhathI AvelI trasanADI. jemAM trasa ane | vimukha. AtmasukhanI apekSAsthAvara baMne prakAranA jIvo hoya vALo paramArtha mArga. che. locaH sAdhusAdhvIjano kezaloca kare te lokapAla devaH cAre dizAnA pAlaka hAtha vaDe vALa kheMcI muMDana kare. devo, soma, yama, varuNa, kubera. | logaviruddhaccAo: lokAcAranIloka viruddhatyAgaH lokAcAranI viruddha sajjanatAnI viruddha je AcaraNa vartanano tyAga karavo, jemake thAya . lokasaMsthAnanA niyama vyasana, parastrIgamana, anIti viruddha vicAraNA. vagere. lobha Asakti, gRddhi, spRhA, dhanAdi lokavibhAgaH loka svarUpa varNanano vastunI atizaya jhaMkhanA. yogya graMtha. (di. saM.) sthAna para dAna na karavuM te. lokavyApI je dravyo samasta caudarAja- nizcayathI samasta parigrahano lokamAM vyApIne rahe che. lokAkAza- tyAga karavAne badale anya vyApta. padArthono svIkAra karavo. lokasaMjJA : lokamAM sAruM dekhAya tema taratamatAnI dRSTie lobha e cAra karavuM. lokomAM je dharmAcaraNa prakArano che. lobha mukhya cAra cAlatuM hoya te rUDhi pramANe karavuM. kaSAyano cotho bheda che. sarva lokavyavahArane anusaranArI je doSano bApa kahevAya che. lobha chUTe buddhi jemake paththara eTalA deva. anya kaSAyo zAMta thAya che. lokAgra: caudarAjalokano agrabhAga. | lomAhAraH zarIranA ruvAMTAMthI levAto jyAM anaMta siddha paramAtmAono AhAra-vAyu zarIra upara vAsa che. lagADAtA auSadha vigere. lokAntikadevoH pAMcamA devalokanI | lolaH bIjI narakanuM navamuM paTala. bAjumAM vasanArA devo. lolaka: (lolavansa) bIjI narakanuM Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohAvita 244 jaina saiddhAMtika dasamuM paTala. rahasyane jANe che, lokavyavahAra lohAgnivatu: loDhuM ane agni jANe che, saMyamI che, zrotAnA ekameka che tema jIva ane karma paNa manane jANe che, temanA praznonuM ekameka che. je judA paDI zake che. samAdhAna kare che, mitabhASI che. loMcaH mUMDana. kezano loca karavo. sAdhu mokSamArganA upadezanI pradhAnatA sAdhvIjano hAtha vaDe vALane kheMcI che. svaye jJAnI che. vaktAnI prAmANikatA tenA vacanathI samajI laukikadharma: loka vyavahArarUpa dharma | zakAya che. saMsArasukhanI abhilASAe thato | vakSAraH pUrvavidehanA 3ra kSetromAM dharma, vibhAjita karavAvALA 16 parvata. vacanaH zabda dvArA bolAya che. (vANI). vacanakSamAH anya pratye bolavAmAM vakra jaDa pariNAmavALA jIvo. je kutarka kSamA rAkhavI, e tIrthakaranI AjJA kare paNa bodha na pAme. vakragatiH bhavAMtare jatAM vaLAMkavALI | vacanagutiH sAdhu-sAdhvIjanonI traNa gati guptimAM vacanagupti dvArA maunano vakrAMta: pahelAM narakanuM 11muM paTala. saMketa che. vaktA: jenAmAM vajratva paryAya vacanabaLa: jIvanA dasa prANomAM eka (zakti) pragaTa thaI che te. indriya vacanabaLa che. je dvArA pANIno apekSAe be indriyathI paMcendriya- uccAra thAya che. jIvamAM vaktApaNAnI zakti che. vacanayoga: zarIranAmakarmanA udayathI chatAM manuSyamAM spaSTa vaktApaNA- prApta thayelI vacanavargaNAnuM nI zakti che. te aneka viSayo AlaMbana laI vIryAtarAya, mati dvArA vyakta thAya che. akSarAdi AvaraNano kSayopazama 1. paramArthamArgamAM sarvotkRSTa thavAthI aMtaraMganI vacanalabdhinA vaktA trikALajJAnI tIrthakara che. kAraNe vacanarUpa avasthAnI 2. sAmAnya kevaLI, 3. zrutakevaLI. abhimukha thayelA AtmAnA tyAra pachI dezakALane anusarIne pradezanuM parispada thavuM te vacanamuni mahAtmAo sAmAnya vaktA yoga che. arthAt vacananI upattine che. je prANa che, samasta zAstronA kAraNe je prayatna karavAmAM Ave te Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya vacanayoga che. bhASAvargaNA saMbaMdhI puddagala skaMdhonA avalaMbanathI jIvanA pradezomAM je saMkoca vistAra thAya che te vacanayoga che. tenA cAra prakAra che. vacanayoga : bhASA choDavA mATe AtmapradezomAM thatI bolavAnI satyavacana. 2. 245 sphuraNA 1. asatyavacana. 3. satyAsatya ubhayavacana 4. satya nahi ane asatya paNa nahi te. savizeSa vacana vargaNAnA nimittathI je yoga thAya te satyavacanayoga, tenAthI viparIta yoga mRSA vacanayoga che. baMnenA yogane ubhaya vacanayoga kahe che. asaMzI jIvonI anakSararUpa bhASA ane saMzI jIvonI AmaMtraNI Adi bhASA che te amRSA - asatya che. vacananA zubha ane azubha be prakAra che. vikathA mAtra azubha vacanayoga che. kaThora, apriya, saMsAra utpAdaka, kaSAyojanita zabda azubhavacana yoga che. saMsArane samApta karavAvALo upadeza sva5ra hitakArI, mitabhASA zubhavacanayoga che. vacanazuddhi : sAdhu-sAdhvIjanonI pAMca samitimAM bhASAsamiti che. vacanAticAra : vacanagupti ke mauna vAMjara pALavAnA niyamamAM asatya ke bhagavAnanI 35 sAvadha vacana bolavAthI aticAra lAge te. vacanAtizaya : guNoyukta anupama divyavANI je sAmAnya mAnavamAM na hoI zake te. vajaRSabhanArAca H zarIra nAmakarmanI saMhanana - saMghayaNanI majabUtAI sUcavatI prakRti che. cha prakAranA saMhananamAM A prathama ane yathAnAma pramANe atyaMta majabUta bAMdhAnuM zarIra hoya che. je hADakAmAM markaTabaMdha (pATo) ane khIlI mArI hoya teTaluM atizaya majabUta saMghayaNa. vajaghoSa H trevIzamA tIrthaMkara pArzvanAthanA bIjA bhavamAM hAthIpaNe utpanna thayA tyAre te hAthInuM nAma. te hAthI munidarzanathI pratibodha pAmyo hato. vajabaMgha : prathama tIrthaMkara RSabhadevano sAtamo bhava. vajata2 : madhyalokano aMtima aSTama sAgara. vajanAbhi : prathama tIrthaMkara RSabhadeva no trIjo bhava. vajrapaMjara : rakSA karanArA ghaNA maMtro paikI A eka rakSAkArI maMtra che. A sarvavidhio nimitta saMbaMdha Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vajamUka 246 jaina saiddhAMtika dharAve che. indriya tathA zvAsocchavAsane vajamUkaH sumeru parvatanuM aparanAma. prANathI alaga karI zastra dvArA vajavAna: gaMdharvajAtinA vyaMtara devono maraNa nipajAvavuM. nizcayathI eka bheda, mithyAtvAdi vaDe AtmapariNAma - vajazRMkhalA: bhagavAna abhinaMdana guNono ghAta karavo. nAthanI zAsaka yakSiNI, eka devI, vadhapariSaha: sAdhu-sAdhvIjanone anya eka vidyAnuM nAma. dvArA zarIrane tADana pIDananI vajAMkuzA : bhagavAna sumatinAthanI pIDA upajavA chatAM manamAM kleza zAsaka yakSiNI, eka devI, eka karatA nathI ke saMrakSaNa karatA nathI. vidyA. potAnA bhUtakALanA duSkarmanuM phaLa vagrAma : vartamAna vaDodarAnuM prAcIna che, zarIra nAzavaMta che, tema vicAra nAma hovuM joIe. prAcIna nAma karI potAnA samyagu-darzanAdimAM vaTapada hatuM. daDha rahe che, tathA koI caMdanano lepa vaDIdIkSA: avasarpiNI kALanA prathama ! kare to khuzI na thatAM koI pIDA ane carama tirthaMkaranA samayamAM | upajAve to duHkhI na thatAM ubhaya prathama dIkSita thayelA ne yogyatA paristhitimAM samabhAvamAM rahe che thatAM punaH paMcamahAvratonuM te vadhapariSaha jaya che. uccAraNa karAve. vanaka: cothI narakanuM trIjuM paTala. vaNathalI: vAmanasthalInuM apabhraMza vanaspati: aneka prakAranA velA, vRkSa, nAma, jUnAgaDhanuM eka gAma. phaLa, phUla, zAka, zAkhA vagere. jaina vaNikakarma : sAvadya pApa vyApAranI darzanamAM vanaspati ekendriya pravRtti. jIvanuM zarIra manAya che. corAzI vatsa: bharatakSetranA madhya AryakhaMDano lAkha yonimAM daza lAkha pratyeka eka deza. vanaspati ane cauda lAkha sAdhAraNa vatsAH pUrvavidehanuM eka kSetra vanaspatinA utpanna thavAnAM sthAna (vatsAvatI) vidatovyAghAta : potAnA ja vacanano 1. pratyeka vanaspatikAya - je phaLa vyAghAta thAya, tevAM vacana. phUla ItyAdimAM eka jIva che te vadana : mukha. pratyeka che. pratyeka zarIra bAdaravadha: koI prANIno ghAta karavo. Ayu, | sthUla hoya che. (je joI zakAya) Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya eka vanaspati jIvavALI apratiSThita che. asaMkhyAta sAdhAraNa zarIravALI vanaspati sapratiSThita che. temAM pratyeka alaga zarIradhArI jIva potAnA sukhaduHkha ekalo bhogave che. tRNa, velA, nAnA moTA vRkSa kaMdamUla pAMce pratyeka vanaspati che. paraMtu te jyAre nigoda zarIrane Azrita hoya to pratiSThita pratyeka kahevAya che. paraMtu jyAre te paripakva thAya ke nigodathI rahita thAya to apratiSThi kahevAya che. te anyanA upabhogamAM Ave che. je karmanA udayathI eka za2I2mAM eka jIva jIvita rahe che te pratyeka zarIra nAmakarma che. pratiSThita pratyeka vanaspatine upacArathI sUkSma ke bAdara nigoda kahevAya che. AdhAramAM Adheyano upacAra ka2vAmAM Ave che. (jemake nigoda Azrita) sapratiSThita pratyeka H je pratyeka vanaspatinA Azraye aneka sAdhAraNa vanaspatinA zarIra hoya te. apratiSThita pratyeka je pratyeka vanaspatinA Azraye koI paNa sAdhAraNa vanaspati na hoya te. pRthvI, pANI, teja, vAyu, kevaLI 247 vanaspati bhagavAna, AhAraka zarI2, deva, nArakI e AThe sivAya saMsArI jIvonA zarIramAM sAdhAraNa vanaspatikAya nigodano Azraya che. asaMkhyAta sAdhAraNa zarIra hoya che. temAM vaLI anaMtAnaMta nigoda rahe che. 2. sAdhAraNa vanaspatikAya : anaMta jIvonuM eka zarIra che, temAM anaMtA jIvonA janma, maraNa, zvAsocchvAsa eka sAthe samAnarUpathI thAya che. tethI te zarIrane nigoda kahe che. upacArathI temAM vasavAvALA jIvane paNa nigoda kahe che. tenA be bheda che. 1 nitya nigoda je anAdikALathI Aja sudhI nigodamAMthI bahAra nIkaLyA nathI. ane nIkaLavAnA nathI. tathA nigodathI bahAra nIkaLI trasa sthAvara AdimAM bhamIne punaH punaH nigodane prApta thavAvALA jIvo. 2 itanigoda (anitya) sAdhAraNa vanaspatinA jIvo skUla ane sUkSma baMne prakAranA hoya che. sUkSma sAdhAraNa nigodanA zarI2 ke jIva lokamAM sarvatra ThasoThasa bharelA che. paraMtu te evA sUkSma che ke chadmasthanA jJAnano viSaya thatA nathI. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vanAvAsyA nigoda : ni'eTale anaMtapaNuM, jenuM nizcita che te jIvone 'go'. da' eTale de che. evuM jenuM zarIra nigoda che te jIvane nigoda kahevAmAM Ave che. saMtarA, kerI, sapharajana, cIku jevAM phaLo apratiSThita pratyeka vanaspati che. pAMdaDAM, phaLa, phUla atyaMta kumaLI avasthAmAM sapratiSThita pratyeka vanaspati hoya che. paraMtu pAkI javAthI ke vikasita thavAthI apratiSThita thAya che. anaMta jIvonuM samAna zarIra hovAthI te anaMtakAya che. te sarve abhakSya mAnavAM. jenuM mULa bIja che te Adu, lIlI haLadara, kaMdamULa-mULabIja che. je kaMdathI utpanna thAya te baTATA sUraNAdi kaMdamULa che. sAdhAraNa nAmakarmanA udayathI jIva nigoda zarIrI hoya che. sUkSmabAdara baMne jIvo paryApta ane aparyAptA hoya che. vanAvAsyA : bharatakSetranuM eka naga2. vanIpaka : AhAra saMbaMdhI eka doSa. vandhyabIja: je bIjamAM phaLa na bese, 248 ugADavA chatAM aMkura na phUTe. vandhyA strI H je strIne puruSano yoga thavA chatAM putraprApti na thAya te. vapuH zarI2. rUpa, vinAzI padArtha. vamana thavuM : kareluM bhojana mukhathI vikRta jaina saiddhAMtika : thaIne udAnavAyunA dhakkAthI bahAra Ave, UlaTI thavI, covihAranA paccakkhANa pachI vamana thAya te aticAra che. vaya : uma2. je bALa yuvAna vRddhAvasthAne sUcave che. AyuSyakarmane AdhArita che. vAstavamAM zuddhAtmanA saMvedanane vinAza karavAvALI bALa, yuvAna, vRddhatva avasthAnA kAraNe gaNAto jIvanano kALa samayamaryAdA. vayovRddha umaramAM vRddha anubhavI puruSo. varatanuH uttama zarIranuM rUpa. varaci : navamA naMda rAjAno purohita - te zAlamaMtrIno dveSI - jenA kAraNe zakaTAlanuM mRtyu thayuM hatuM. varavIra H bharata cakravartInA nAnA bhAI. dIkSA grahaNa karI mokSe gayA. varasIdAna : tIrthaMkara bhagavAna saMsArano tyAga karatAM pahelAM eka varasa sudhI satata vastra, dhana, jhaverAtanuM dAna Ape te. varATaka : kroDI. koDI varAhamihira H rAjA vikramAdityanA navaratnamAMthI eka prasiddha kavi, zrutakevaLI bhadrabAhunA nAnA bhAI hatA. varuNa : lokapAla devono eka bheda. mallinAtha bhagavAnano zAsaka Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deva. zabdaparicaya 249 varNa deva. varuNa kAyika AkAzopapanna ! avibhAga paricchedathI adhika anubhAganuM nAma prathama spardhakanI varga: abhyAsa mATe varga zabda vaparAya Adi vargaNA che. tenAthI niraMtara che. siddhAMtathI samAna avibhAga eka eka avibhAga paricchedanI praticchedonA dhAraka pratyeka karma adhikatAnA kamathI vargaNAo paramANune varga kahe jIvanA eka thaIne prathama spardhakanI aMtima pradezanA avibhAga praticchedane vargaNA bane che. varga kahe che. avibhAga praticcheda : kSetravargaNA: eka AkAza pradeza jeno bIjo bhAga thaI zake nahi pramANa avagAhanAthI mAMDIne te avibhAgI aMza je karmonA pradezottara AdinA kramathI kaMIka anubhAgarUpa phaLavALI zakti che. alpa ghanalokanA sarvakSetra vargaNA koIpaNa rAzine be vAra paraspara guNavAthI varga bane che. kALavargaNA : karma dravyanI apekSAvargaNAH samAna guNavALA paramANunA e eka samayathI adhika eka piMDane vargaNA kahe che. je mukhyataH AvalithI mAMDIne utkRSTa karmapAMca pradhAna jAtivALA sUkSma sthiti sudhI kALa vargaNA che. skaMdhonA rUpamAM lokanA sarva pradezo bhAvavargaNA: audAyikAdi pAMce para sthita rahe che. jIvanA sarva bhAvonA sarvabheda noAgama prakAranA zarIro tathA lokanA sarva preraNArUpa bhAva vargaNA. sthUla bhautika padArthonuM upAdAna AThavargaNA: dAyika, vaikriya, kAraNa hoya che. mUrtika amUrtika AhAraka, tejasa, kArmaNa pAMca maLIne 23 bheda thAya che. je zarIranI pAMca vargaNA. bhASA, mana jAtinI vargaNA hoya te ja jAtinA ane zvAsocchuvAsanI traNa. padArthanuM nirmANa thAya che. paraMtu bhautika jagatanA jaDa cetana paramANuomAM hAni vRddhi thavAthI padArthonAM saMyoga viyogamAM A vargaNA svayaM potAnI jAti badalI vargaNAonuM sthAna addabhuta che. le che. ane vizeSatAmAM bhaLI vizva vyApaka che. jIvamAtramAM te te pariNata thAya che. jAti pramANe vargaNA hoya che. vargonA samUhane vargaNA kahevAya | vargamULaH Square root. che. vargaNAntarathI eka eka | varNa: raMga vizeSa - je cakSu dvArA joI Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNavyavasthA 250 jaina saiddhAMtika zakAya che te. jenuM varNana thaI zake ! vardhamAnaH jenI dareka prakAranA jJAnamAM te. tathA brAhmaNa Adi cAra varNa vRddhi che te vardhamAna. vardhamAna - - jAti che. bhagavAna mahAvIranuM janmasamayanuM karma siddhAMtathI nAmakarmanA udayathI nAma. vartamAna covIsInA aMtima varNano vibhAga thAya che. arthAt tIrthakara. zarIramAM varNanI utpatti thAya che. | vardhamAna caritra: kavi asaMga racita tenA pAMca bheda che kRSNa (kALo) mahAkAvya (hiMdI) nIla (vAdaLI) lohita (lAla) | vardhamAnatapa: je tapa uttaro uttara hAridra pILo) zukla (sapheda) A vadhatuM jAya. savizeSa eka pAMca varNa - raMgamAM anya raMgono AyaMbIla pachI upavAsa. be samAveza mizraNathI thAya che. AyaMbIla pachI upavAsa. ema varNavyavasthA gotrathI UMca tathA nIca 3-4-5 sudhI karIne chelle 100 gotra. jAtithI brAhmaNa, kSatriya, AyaMbIla pachI upavAsa. dareka vaizya, zUdra, cakravartInI senAmAM A zreNI pachI upavAsa Ave. 5050 cAra varNano nirdeza che. nAmakarmanA AyaMbIla ane 100 upavAsa udayathI utpanna thayelI jAti eka thAya. prathama pAMca saLaMga ane pachI manuSya che, paraMtu AjIvikA chUTA thaI zake. AdinA bhedathI cAra prakAra thayA varSa: kAlanuM eka pramANa. saMvatsara. che. yadyapi vratonA saMskArane dhAraNa bAra mAsa pramANa varSa kahevAya che. kare te brAhmaNa. zastra dhAraNa kare | varSadhara: eka parvata che. sImAparvata. te kSatriya. nyAyapUrvaka dhana kamAya | valayaH goLAkAra, cUDI AkAra. te vaizya. ane halakI vRttino valIkaH bhagavAna mahAvIranA tIrthanA Azraya le te manuSya zUdra kahevAya eka aMtakRta kevaLI. che. mukti mArgamAM jAti vezano valkala: pAMdaDAthI banAvelAM vastro. bheda nathI. kAraNa jAti veza | valtha: saudharma svarganuM cothuM paTala. dehAzrita che. deha ja AtmAno vallabhikAH dareka IndranI vallabhikA saMsAra che. tethI A mArgamAM devI hoya. jAtinI vizeSata nathI guNathI je | vallibhUmi: samavasaraNanI trIjI uttama che te muktimArgane pAme che. bhUmi. valaH chaThThI narakanuM bIjuM paTala. | vazitva vikriyA 3ddhiH anyane vazamAM Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 251 vastra karI zakAya tevI labdhi-Rddhi. | racita prAkRta gAthAbaddha graMtha. vasatikAH di.saM.nA sAdhujanone vasupAla: vastupAlaH jeNe Abu parvata sthiratAnuM sthAna, ke je manuSyothI para aitihAsika - AzcaryakArI ke tiryacothI ke jaMtuothI bAdhA jina maMdironuM nirmANa karyuM hatuM. rahita hoya, dhyAna-svAdhyAyanI samaya I.sa.116 7. disaM. pramANe siddhine mATe ekAMta guphA, ke zUnya magadhanA prasiddha rAjA hatA. prakAzayukta sthAna, vadhu hitakArI vastuH cIja, padArtha, jemAM pariNamana che. gAmathI bahAra chatAM jyAM thatuM rahe te vastunuM lakSaNa che. je zrotAono janasamUha-saMgha AvI anekAMtasvarUpa che. te niyamathI zake, mananI ekAgratA naSTa na kAryakArI che. arthAt jemAM guNathAya, dhyAnAdi nirvibe thaI zake paryAyano vAsa che. vastu sAmAnyatevuM sthAna. je kSetramAM viSaya vizeSAtmaka che. vastu zrutajJAnano kaSAyanI utpatti thAya, Adarano eka bheda che. sattA, satva, sat, abhAva hoya, strI Adi sAmAnya, dravya, anvaya, artha, e bahujanano saMparka hoya, kaleza, sarve ekAryavAcI zabda che. bhaya upajAve ke upasarga thAya tevA | vastRtva : je zaktinA kAraNathI dravyamAM sthAnano muni tyAga kare. yadyapi arthakriyA hoya, jema ghaDAnI vitarAga munine sarva sthAna sama arthakriyA jaLadhAraNa. vastunA che. vikalpa nathI. paMcamakALamAM bhAvane vastutva kahe che. upara saMghanI bahAra rahevAno niSedha che. mujaba tenA prakAro che. potAnA 46 doSa varjita sthAna- svarUpane grahaNa kare, anyanA vasatikAnA che. svarUpano tyAga, te vastunA vasaMtaH sumeru parvatanuM aparanAma. eka vastutvanuM vyavasthApana che. RtunuM nAma che. vastu samAsa : zrutajJAnano eka bheda. vasA: audArika zarIramAM vasA dhAtunuM vastraH dehanI rakSA, lajjA, zobhA mATe pramANa paheravAmAM AvatAM vividha kapaDAM, vasuH lokAMtika devono eka bheda che. komeTA jevA jaMtunA rezamathI vasudhAH aneka dravyone dhAraNa kare che utpanna thatAM vastro aMDajavastra, tethI pRthvI vasudhA kahevAya che. kapAsamAMthI utpanna thatAM voMDaja vasunaMdizrAvakAcAraH di. A. vasunaMdi vastra, bakarAM gheTAM, UMTanA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastrAMga UnamAMthI utpanna thatAM ropaja vastra, vRkSa-vela AdinI chAlamAMthI UpajatAM vastro valkala vastra, mRga, vAgha, hAthI vagerenA cAmaDAmAMthI utpanna thatAM carma vastra. voMDaja ane valkala vastra, pramANamAM nirdoSa che. vastrAMga : vastra pradAna karavAvALuM kalpavRkSa. vahorAvavuM H sAdhu sAdhvIjanone Adara pUrvaka nirdoSa bhikSA ApavI. vali : agni, iMdhaNa, lokAMtika devono eka bheda che. vaMzAnAkI : sAta nArakIomAM bIjI nAka. vAukAya : vAyukAyajIvo, pavananA jIvo. jenuM zarIra pavana che. vAk : vANI, vacana. vAlaH chala prapaMcayukta vANI. vAkyaDava : bolavAnI 252 kuzaLatA. satata bolyA ja karavuM. vAvilAsa : vANIno nirarthaka zabdaprayoga, jeno kaMI hetu na hoya. vAkya : padonA, zabdonA samUhane vAkya kahe che. vAkyazuddhi : vacana-bhASA samiti, samyak prakAre vANIvyavahAra. vAcaka : bAra aMganA jJAtA vAcaka vAcaspati. vAcanA : satzAstra, AdhyAtmika jaina saiddhAMtika graMthanA sUtro arthonuM pAtra jIvone pradAna karavuM, arthAta ziSyone graMthonuM jJAna ApavuM. tenA cAra bheda che (1) nA: anyadarzanono pUrvapakSa karIne tenuM nirAkaraNa karI potAnA pakSane sthApita karavAvALI vyAkhyA (2) bhadrA H yuktio dvArA samAdhAna karIne pUrvApara virodhano parihAra karIne siddhAMtamAM sthita samasta padArthonI vyAkhyA. (3) jyA : pUrvApa2 virodhanA parihAra vagara siddhAMtanA arthonuM kathana ka2vuM. (4) koI vAra khaMDanapUNa vRttithI vyAkhyA karavI te saumya vAMcanA. vAcyavAcakabhAva : zabda e vAcaka che. teno artha te vAcA che. te baMneno je saMbaMdha te vAcyavAcakabhAva. vAcyArtha: je zabdathI je kahevA jevuM hoya te jema ke gaMgA eTale gaMgAnadI. vANijya : sAvadha vyApAra tenA pAMca prakAra che. vANI : bhASAnuM vyakta thavuM. pralApa, vacana, payaMti Adi vANInA prakAra. - vAtakumAra H bhavanavAsI devono eka bheda. vAtavalaya H vAyumaMDaLa. je samagra lokakAzamAM vyApta che. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya vAtsalya : nirdoSa prema-sneha. saMsAramAM mAtAnA premane vAtsalya kahe che. samyagdaSTa AtmAno sarva prati samAna bhAva vAtsalya kahevAya che. je AThaguNamAM prasiddha che. sUrya jema jaLanuM zoSaNa kare che, tema prema-rahita mAnavanI dharmabhAvanA zoSAI jAya che. vAtsAyana akSapAda gautamabuddhanA nyAyasUtranA sarva pradhAna bhASya kAra. vAda : hArajItanA abhiprAyathI karelI koI viSaya saMbaMdhI carcA. yadyapi vItarAga mArgamAM te aniSTa che. chatAM paNa vyavahAra dharmanI prabhAvanA mATe teno prayoga vidvAno kare che. vAdamahArNava : zve. A. abhayadeva kRta saMskRta nyAya viSayaka graMtha vAdicaMdra : nandisaMghanA A. vAdicaMdra. racita pArzvapurANa, zrIpAla AkhyAna, jJAna sUryodaya nATaka Adi racanAo che. vAdirAja di. A. samantabhadranuM : 253 aparanAma. vAnaprastha H gRhasthapaNAno tyAga karIne je vanavAsI rahe che te. vAnaravaMza : sugrIva hanumAna Adino vaMza. vAmana saMsthAna : uparanAM aMgo pramANa vAcaMganA sara hoya anya aMgo pramANasara na hoya. nAmakarmanI prakRtinA udayathI cha saMsthAnamAMthI (AkRti) pAMcamuM saMsthAna nAmA : bhagavAna pArzvanAthanAM mAtA. aparanAma brAhmI, varmilA, vamAM. vAyA : (vAraNA) ahita kAryamAM vartatA ziSyane gurujI roke tevI samAcArI. pazcimottara khUNAvALI vidizA. vAyu : aneka prakAranA hoya che. sacita acita vAyu. vAyukAyika ekendriya jIva che. apekSAe sthAvara nAmakarmayukta che. vaheto rahevAthI gatizIla che. sAmAnya pavana : bhamato, UMce jato pavana, 2ja sahita guMjato pavana, pRthvImAM rahIne cakkara ghUmarIvALo pavana, phUMkAto pavana, ghanavAta-tanavAta, (jADo-pAtaLo) jaLavRtti sahita phUMkAto baLavAna vAyu jhaMjhAvAta kahevAya che. vartuLAkAre ghUme te mAMDalika vAyu kahevAya che. vAyubhUti H bhagavAna mahAvIranA trIjA gaNadhara hatA. vArAMganAH anya anya puruSo sAthe saMbaMdha dharAvatI strI. jeno koI eka pati na hoya. vAyavya : Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAriSeNa vASeiNa : eka viziSTa muni thaI gayA. vAruNI : madirA. pazcimadizA. savizeSa dhyAnano eka prakAra che. hemacaMdrAcArya racita yogazAstramAM tenuM varNana che. vAruNIvara : madhyalokano cotho dvIpa - sAgara vArtA : vizuddha uccArapUrvaka vyaktivizeSanuM varNana athavA dharmavArtA. vAlukAprabhA : sAta nArakImAMnI trIjI nArakI. vAsakSepa : maMtrIne karelo caMdanano bhUko. gurujano zubhAziSarUpe sAdhakane mastake mUke. vAsanA H zarIradine zuddha, sthira ane AtmIya mAnavArUpa ajJAna che. tenAthI punaH punaH pravRttirUpa abhyAsathI utpanna saMskAra te vAsanA che. dehanata viSayo ke indriyAbhimukha vRttionA saMskAra te vAsanA che. vAsudeva jainadarzanamAM tIrthaMkaranA samayamAM nava vAsudeva, nava prativAsudeva hoya che. baMne bhogAkAMkSI ane hiMsakavRttine kAraNe marIne narake jAya che. vAsupUjya : vartamAna covIsInA bAramA tIrthaMkara. : vAstu : gha2, navA gharamAM praveza karavA mATe vAstupUjana karavAmAM Ave che. jaina saiddhAMtika vAhinI : vastune laI javAnuM sAdhana (zabavAhinI) vagere. vikaTa : muzkela, takalIphavALuM, eka grahanuM nAma che. vikathA : dharmakathA ke Atmahitarahita 254 kathana karavuM te. rAjayakathA, dezakathA, bhojana kathA, strI-puruSa kathA cAra prakAre che. vikala : doSayukta. : vikalana : vaheMcaNI ka2vI. Distribution (vitaraNa) vikalAdeza H vikala + Adeza = vastunA astitva Adi aneka dharma, kALAdinI apekSAe bhinna bhinna rajUAta thAya, tyAre eka zabdamAM aneka arthonA pratipAdananI zakti na hovAthI kramika pratipAdana thAya te. athavA aMzanI kalpanA karavI te nayane AdhIna che. vikalAMga : khoDakhAMpaNavALuM zarIra. vikalendriya : be indriyathI mAMDIne traNa ane cAra indriya sudhInA jIvo mATe eka zabda te vikalendriya, ekendriya ane paMcendriya sivAyanA. vikalpa : mana-cittamAM UThatA taraMgo, vicAro. te be prakAre che. 1. jJAnAtmaka 2. ajJAnAtmaka (rAgAtmaka), rAgAdinA saMpUrNa abhAvane kAraNe pragaTa thatuM Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vigraha zabdaparicaya 255 kevaLajJAna, svasaMvedana jJAna, | manamAM vikAra pedA thAya che te zukladhyAna nirvikalpa che. darzana | vikRti che. nirvikalpa che. samyagUjJAna | vikrama saMvataH vikramAditya magadha vizeSatAne grahaNa karatuM hovAthI | dezanA rAjA hatA tenA nAma parathI savikalpa che. chatAM indriya tathA | vikrama saMvata pracalita thayo. manathI utpanna vikalpa rahita | vikrAMta: prathama narakanuM teramuM paTala. hovAthI nirvikalpa che. zukla | vikriyA: vikRti) vaikriyaka zarIra dvArA dhyAnamAM buddhipUrvaka vikalpa na ! anya padArthone vikanI kriyA. hovAthI te dazA nirvikalpa che. | vikSepa: anyanI vAtacItamAM vacamAM vikalpaH rAgadveSane kAraNe sukha- bolIne aMtarAya karavo. vighna du:kha, harSa-zoka, karavAM, putrAdi karavuM. parivAramAM mArApaNAno bhAva, | vikSepaNI kathA: je vyAkhyAnamAM saMsAravyavahAranA bhAva karavA te vArtAlApamAM anya kathananuM koI sarva vikalpa che. jJAnadazAmAM prakAre kevaLa khaMDana ja karavuM. jema pratibhAsita bAhya padArthonuM ke saMsAra mAtra duHkhathI ja bharelo pratibiMbita thavuM te jJAnanA che. temAM kyAMya sukha nathI. vikalpo che. vikalpa zabdano artha saMsAramAM puNyanita sukhane paNa upayoga sahita avasthA che. duHkha kahevuM. yogonI pravRttinA parivartanane | vikhavAda karavo: jhaghaDo karavo, paraspara vikalpa kahe che. zeyAkArarUpa | kleza karI manadu:kha karavuM. jJAnanI paryAya te vikalpa che. | vigaI. zarIramAM vikAra kare, tevI vikAra : AtmAnA azuddhabhAvo, | mAMsAdi mahAvigaI, ghI Adi laghu indriya viSayajanita vAsanA, vigaI che. dehAdinA rogo, cittanI malinatA, | vigraha: vyAghAta, nukasAna karavuM, duHkha vikAra che. pahoMcADavuM, kuTilatA. karma siddhAMta vikAla: vikasa, eka prakArano graha che. ! pramANe audArika Adi nAmakarmanA vikRtiH vikAra) vikAra vizeSa prakAre udayathI te te zarIrane yogya mananI vAsanA sAthe saMbaMdha dharAve pudgalone grahaNa karavA te vigraha che. vikRti bhojanAdi sAthe saMbaMdha che. saMsArI jIva dvArA zarIra dharAve che. je bhojanAdi dvArA | grahaNa karAya che tethI zarIra vigraha Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. vigrahagati 256 jaina saiddhAMtika kahevAya che. maLatuM nathI. je pradezo jyAM sthita vigrahagatiH eka zarIrane choDIne che, tyAMthI upara - nIce, tiththu bIjA zarIrane prApta karavA mATe (ADuM) kramathI vidyamAna AkAza bhavAMtare jIvanuM je gamana thavuM tene pradezonI paMktine zreNI kahe che. e vigrahagati kahe che. tenA be prakAra zreNI dvArA jIvonI bhavAMtare gati che. 1. Rju - (iSa) sarala arthAt thAya che. zreNInuM ullaMghana thatuM dhanuSamAMthI chUTelA tIranI samAna vaLAMka rahita, te gatino samaya vibaH saMkaTa, Apatti, aMtarAya, eka che. saMsArI jIvone Adhi, vyAdhi vakragati hAthamAMthI tirachA pheMkelA upAdhirUpa aneka vibo hoya che. tIranI jema vaLAMka vALI gati te paramArtha mArgamAM dAna, lAbha, pANimuktA gati te be samayavALI bhoga, upabhoga, vIryano nAza che. be vaLAMka vALI traNa thavo te vighna che. samayavALI gatine lAMgalikA gati vidhvajaya-vibaharaH vinone kahe che. traNa vaLAMkavALI gati jItavA, vibone haranArA cAra samayavALI te gomUtrikA mahAprabhAva-zALI maMtrAkSara. gati che. Ama vakragatinA traNa uvasaggahara jevuM stotra. bheda che. vigrahagatimAM kAmaNa | vicaya: padArthano viveka, vicAraNA yoga hoya che, gati zreNI anusAra | | mImAMsA parIkSA karavI. dhyAnanA hoya che. Rju gatimAM AnupUrvIno prakAramAM AjJA vicaya vagere. udaya nathI, kArpaNa yoga nathI | vicAra : artha, vyaMjana, yoganI hoto. audArika mizra ke vaikriyaka saMkrAMtine vicAra kahe che savizeSa mizra kAyayoga hoya che. vigraha manovargaNA dvArA grahaNa karelA gatimAM jIvonA pradezono saMkoca pugalonuM vicArarUpa saMkramaNa koI thAya che. saMsArI jIvanI viSayanA jJAnanuM thavuM, punaH punaH vigrahagati baMne prakAranI hoya che. ciMtana karavuM te vicAra. mukta jIvonI gati kevaLa Rju | vicikitsA : jugupsA, dhRNA, tiraskAra gati hoya che. vigrahagatimAM ! thavo. vadhumAM vadhu traNa samaya hoya che. | vicitra: ayogya vartana ke prakRti. kAraNa tenAthI vadhu utpAda kSetra | vicitrA zreyAko sumeruparvatanuM bIjuM Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257. thavuM. zabdaparicaya vidyAdhara nAma. teno loTa, tenuM mizraNa thavuM te. viccheda thavo: vinAza thavo. samApta jemAM sUkSma jIvonI utpatti thAya che, tethI abhakSya che. vijAtiH sajAtithI viparIta. vidAraNa prANIonA aMga vicchedano vijAtIya : para dravya. vyApAra che. vijAtIya svabhAva : para dravyanA ! vidArakriyA: vastu-lAkaDA jevA svabhAvamAM maLI javuM. padArthane phADavAnI sAvadya kriyA. vijigISa kathAH zAstrArtha ane | vidizA dizAnI sAthe saMbaMdha dharAvatI svapakSanA sthApana mATe vAda karavo. khUNAvALI dizA. vijJaptiH vinaMti. avAya jJAnano videha: zarIrarahita siddha bhagavAna paryAyavAcI zabda. vigatadeha. vaLI deha hovA chatAM vijJAnaH jANavA yogya padArthane jenI dazA dehAtIta che, te arihaMta vizeSapaNe jANavuM, (jJAna) che. temanI upasthiti jyAM kAyama dharmavijJAna AtmahitakArI che. banI rahe che te deza videha kahevAya bhautika vijJAna bhogajanita che. che. jyAM tIrthaMkarAdi zalAkA puruSa, vitatu: eka prakArano prAyogika zabda. | Rddhi dhArI sAdhu-sAdhvIjanonI vitatha: asatya. je zrutajJAnamAM | sadA upasthiti hoya che. asatya nathI hotuM te avitatha - vidyA vidyAno artha yathAvasthita tathya che. vastunA svarUpanuM avalokana vitarkaH vizeSa rUpathI uhA, tarkaNA karavAnI zakti. A uparAMta maMtra, karavI. zrutajJAnano eka prakAra che. | taMtra, jyotiSa vidyA hoya che. nijazuddha AtmAnA anubhavarU5 | | vidyA cAraNa muni: jJAnanA baLe bhAvakRta athavA nija zuddhAtmAne AkAzagAmI gativALA kahevAvALo je aMtaraMga jalpa- | vidyAdhara: vaitADhaca parvata para nivAsa sUkSma zabda te vitarka che. karavAvALA manuSya paNa vidyAdhara vitaMDA. potAnA pakSanI sthApanA karyA hoya che. teomAM vidyA viSayaka vagara parapakSanuM khaMDana karavuM, te vijJAna hoya che. vidyAnupravAdano arthAt tattva ke atattvano vicAra abhyAsa hoya te, vidyAdhara, teo karyA vagara kevaLa khaMDana karavuM te. samakita prApta karI pravajyA laI vidala: kAcuM dahIM ane kaThoLa, ghaLa, mukti pAmI zake che. vidyAdharanA Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parva. vidyAnuvAda 258 jaina saiddhAMtika nagaromAM sarvadA cothA kALa jevuM | bhavanA-guNanA kAraNe aTakyo hoya che. hoya tevA karmone sajAtIya karmomAM vidyAnuvAdaH aMga zruta jJAnanuM navamuM palaTAvavA te. jema ke cothe guNaThANe anaMtAnubaMdhI kaSAyanuM vidyA pravAda pUrvaH caudapUrvamAM eka jemAM ! saMkramaNa kare. maMtra, taMtro aneka vidyAonuM vidhvasaH vinAza, samApti. labdhionuM varNana che. vidhvaMsa pariNAma: hiMsAyukta vidhutyumAra: bhavanavAsI devono eka pariNAma. bheda. vinaya: AtmikaguNa che sAmAnyataH vidyopajIvana: jJAna-vidyA dvArA saMsAramAM paNa vinayanuM prayojana AjIvikA calAvavI, (te doSa che). uttama manAya che. mokSamArgamAM vidha: aMza, paryAya, bhAga, hAra, vidha, | vinayanI pradhAnatA che. tenA be prakAra, bheda, cheda, bhaMga, paryAya- prakAra che, 1 nizcaya vinaya vAcI che. 2. vyavahAra vinaya. vidhAtA: bhAgya, prArabdha, karma, 1. nizcayathI ratnatrayarUpa guNano paryAyavAcI zabda che. vinaya, svakIya zuddhi. vidhAnaH prakAra, vidhinI kriyAno vyavahArathI: ratnatrayadhArI sAdhu paryAyavAcI zabda kathanano prakAra. sAdhvIjano, jJAnIjanono, vidhinirapekSa : je jIvo avidhi seve che, pUjanIyano vinaya jarUrI che. jJAna vidhinI jarUra nathI tevuM mAne che, prAptimAM guru vinaya pradhAna che. AvuM vicAravuM te virAdhanA che. caturvidha saMghano vinaya karavo, vAgha, pradhAna : zAstrAnusArI vidhine gRhastha jIvanamAM vaDIlajanono, mAnya karI te pramANe kArya kare. jJAna-guNa vRddhajanono Adara vidhi sApekSa : je AtmAo ajANatAM karavo. kaSAyone nAza karavAno ajJAnavaza avidhi seve che paNa prayatna, karmamalane dUra karavAno tenI jANa thatAM temane duHkha thAya prayatna karavo azubha kriyAothI che ane vidhimAM zuddhi kare che. dUra rahevuM, samyagdarzanAdi bAra vidheyAtmaka : hakArAtmaka valaNa. prakAranA tapa vratAdimAM je vizuddha vidhyAta saMkrama : karmonI je je uttara pariNAma thavA te, indriyono kRtiono baMdha je je sthAne saMyama karavo, A sarva prakAramAM Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 259 vibhAva. zaktine chupAvyA vagara prayatna | viparIta bhAva. karatAM rahevuM te bhUmikA anusAra | vipaLaH kALanuM eka pramANa. vinaya che. mokSamArgamAM vinayanA | vipAka: pAkavuM. savizeSa karmaudayane ke pAMca bheda che. jJAna, darzana, cAritra, udIraNAne vipAka kahe che. pUrvokta tapa ane upacAra vi kaSAyone kAraNe tIvramaMdarUpa jJAna vinaya: kALAdi prakArathI bhAvAzravanA bhedathI karmanuM udayamAM ATha bheda che. darzanavinaya : AvavuM te vipAka che. niHzaMkita Adi ATha bheda che. vipAkakSamA karmonuM phaLa kevuM bhayaMkara che cAritra vinaya: pAMca samiti tema vicArI anyanA aparAdha Adi ATha bheda che. tapa vinayaH | pratye kSamA rAkhavI. saMyama, pariSahajaya, Avazyaka vipAka vicayaH dharmadhyAnano bIjo kriyAo karavI, upacAra vinaya prakAra che. karmanA udayathI jIva kevuM anya tapasvajano ke cAritradhArI- duHkha pAme che teno vicaya - ono vinaya upacAra karavo. vicAraNA - ciMtana karIne karmanI pAMca prakAranA vinayamAM mana vacana nirjarA karavI. kAyAnA traNa yogothI vinaya | vipAkasUtraH dvAdazAMga grutanuM 11 muM karavo. vinayarahita manuSya mokSane aMga. prApta karato nathI. vinavaguNa | vipulamatiH mana:paryavajJAnano bIjo sarvAdhika guNa che. mokSanuM dvAra che. bheda. vinaya vaDe vidyA-jJAnanI prApti | vipratipattiH viparIta nizcaya dRSTi thAya che. namana karavA yogyane ! vistutaH jaLamAM jema caMdranA pratibiMbanamavuM. namanane yogya na hoya tene 1 nuM halanacalana. tema mananI taraMga na namavuM. vinaya abhyatara tapano | prakAra che. vinayapaNAnI prApti te | vibhaktiH vibhAga karavo te vibhakti, vinaya saMpannatA che. bheda, pRthakatA. viniyoga karavo : prApta zaktino | vibhaMgaNAnaH mithyA avadhijJAna. vinayapUrvaka upayoga karavo. vibhaMgAH pUrva videhanI 12 nadIo. viparyAsaH viparIta vartana, buddhi, | vibhAvaH karmonA udayathI jIvamAM thatAM adhyavasAya, mithyAtva mohanIyanA rAgAdi vikArIbhAvo, nimittanI udayathI jinezvaranI vANImAM | apekSAthI A bhAvo karmonA che. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 vibhASA jaina saiddhAMtika jIvanI apekSAe jIvanA che. AtmAno je anubhava kare che te saMyogI hovAne kAraNe ekanA che jItamoha che. jJAnI ane tema na kahevAya. zuddhanayanI [. ajJAnInI apekSAe baMne nayanuM apekSAe Atmapradezo upara kathana che. karmonI sattA nathI. paraMtu svabhAva- vibhASA: vividha prakAre bhASaNa - kathana thI anyathA pariNAma karavA te karavuM te, prarUpaNA, nirUpaNa, vibhAva che. AtmAnA guNonuM vyAkhyAna. karmarUpa pudgalonA guNo sAthe vibhutva zaktiH sarva bhAvomAM vyApaka ekameka thavuM te vaibhAvika bhAva che. evI bhAvarUpa zakti, jemake rAgAdi zabdAdi viSayomAM nathI te jJAnarUpI eka bhAva sarva bhAvomAM to nimitta mAtra che. AtmA je vyApta che. sarvane jANe che. zubhAzubha bhAvane kare che te vibhramaH ajJAnatA, ajANapaNuM, bhAvano te vAstavamAM kartA che. te zaMkAyukta daSTi, mithyAjJAna dvArA bhAva tenuM karma bane che, tethI te bhrama pedA thAya che. jema aMdhakAramAM AtmA karmano bhoktA bane che. doraDImAM sarpano lAma pedA thAya niraparAdha AtmA zuddhAtmAnuM che. tema ajJAnarUpI aMdhakAramAM sevana kare che. sAparAdha AtmA AtmAmAM dehabhAva, parapadArthamAM niyamathI azuddha AtmAnuM sevana sukhabuddhino bhrama pedA thAya che. kare che. AtmAmAM je rAgadveSa pedA | vibhrAMta: bhrAMti, bhrama. prathama narakanuM thAya che temAM para dravyo nimitta che AThamuM paTala paNa doSita nathI. potAnuM ajJAna vimarza vicAra vinimaya, AtmA nitya e doSa che. azuddha nizcayanaya mate che ke anitya che tevo vinimaya. te anAdi rAgAdi pariNAma | vimalanAthaH vartamAna covIzInA teramA jIvano svabhAva che. karmakRta A tIrthakara. svabhAva vibhAva kahevAya che. vimAna : AkAzagamana karatuM jahAja, rAgAdi utpattimAM padravyane ja yAna. vartamAna sadImAM mAnava dvArA kevaLa nimitta mAnavuM te ajJAna che, zodhAyeluM vaijJAnika kSetranuM Azcaryate potAno ja aparAdha che. kArI vAhana. Aje temAM ghaNI bhedajJAnanA baLa dvArA rAgAdithI pragati thaI rahI che. chatAM te dUra thaI, mohane tyajI potAnA bhautika hovAthI vinazvara che. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devo. zabdaparicaya 26 1 virodha vizeSataH devalokamAM vaimAnika | prApti pachI punaH prApti na thAya devonA sthAna-AvAsa vimAna che. tyAM sudhIno kALa. be jIvonA te svAbhAvika hovAthI nitya che. mokSa thavAnI vacceno kALa. tevo vimAnavAsIdevaH vimAnamAM vasanArA cha mAsa vadhumAM vadhu kALa hoya. virAgaH rAganA - cAritramohanA vimukha : koI padArthathI bheda karavo. dUra udayano abhAva. paMcendriyanA rahevuM. zeya viSayomAM vibhinna viSayothI virakta thavuM te. rUpavALA jJAnane vimukhajJAna kahe indriyonA viSayonI abhilASA no tyAga karavo te viSaya virAga. vimoha: ajJAnano eka prakAra che. ! virAga vicaya: dharmadhyAnano eka bheda musApharIe jatAM mArganI zaMkA jenuM ciMtana karavuM. thavI, bhUlI javuM. virATaH vizALa. viyoga chUTA paDavuM. alaga thavuM. virAdhana: hiMsAdi pApakarmo dvArA virataH saMyamI, pratyAkhyAnAvaraNanA virAdhanA karanAra, kSayopazama nimittaka pariNAmonI | virAdhanA: pApa lAgavuM. jinAjJA viruddha vizuddhi virati - saMyata kahevAya che. - vartavuM. hiMsAdi sevavA. AzAtanA tenA be bheda che. zrAvaka-zrAvikA karavI. dezavirati che. sAdhu-sAdhvIjano | viruddha rAjyAtikrama: rAjyanA kAyadA sarvavirati che. viruddha kArya karavuM. anIti vagerenuM viratAvirataH vratothI saMpanna gRhastha. | AcaraNa karavuM. saMyatAsaMyata dezavirata. viruddha hetvAbhAsaH je siddhAMtano viratiH hiMsAdi avatathI nivRtta thavuM. svIkAra karIne pravRtta thAya te ja viratidharaH tyAgI AtmAo siddhAMtano virodhI thAya. je hetu dezavirati zrAvaka - zrAvikA. sAdhya prati asaMbhava che te viruddha sarvathA virati lenArA sAdhusAdhvIjano. virodha : anyanI vAtano niSedha karavo. viramaNa vrata: aTakavuM. choDI devuM, jema anyanA vicAranI sAme paDavuM. ke sthUla prANAtipAta viramaNa vrata, vizeSataH eka dravyanuM svarUpa sthUla hiMsAthI aTakavuM. lakSaNa anya dravyanA svarUpa virahakALa: AMtaruM paDavuM. vastunI lakSaNathI bhinna hoya tevo virodha Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilakSaNatA iSTa che. saMsAranI racanAmAM paraspara dvaMdva virodharUpa che. jemake rAga-dveSa, krodha-kSamA, strI-puruSa, | rati-ati baMnenA lakSaNamAM virodha che. guNono paraspara parihAra karIne astitva mAnavAmAM na Ave to dravyanA svasvarUpane hAni thAya. vilakSaNatA H 262 viparItatA, vastumAM UlaTAM cihno dekhAvAM. vilaya thavo H nAza thavo. pRthvIno nAza thavo. vilasita asukumAra jAtinA eka bhavanavAsI deva. vilAsa H bhoganI krIDA sUcavato zabda. netrakaTAkSa, zarIraceSTA vagere. vivakSA : vaktAnI icchA ke vicAradhArA te vivakSA che. vivakSAthI vAkyaprayoganI paddhati hoya che. vizeSataH nayane vivakSA kahe che. vivakSita dharma : vastumAM anaMtadharmo che, temAM je dharmanI pradhAnatA karavAmAM Ave te jema ke bhramara kALo che. vivara : lavaNa samudranA pAtALamAM taLiye sthita moTA moTA khaMDa. vivarta : chidra. pariNamanane vivarta kahe che. paLe paLe badalAtA pariNAmanI vicitratA. vivAda : potAnA abhiprAya, siddhAMta, ke matanA pratipAdana ane anyanA jaina saiddhAMtika matano parihAra karavA kathana karavuM. vAda karavo te. vivAha : strI-puruSano, yuvaka-yuvatIno gRhasthadharmamAM joDAvA mATeno prasaMga jemAM svaicchika jIvananI maryAdA thAya che. parastrI-puruSa tyAgano abhiprAya rahe che. sAMsArika rUDhi che. vivikta zayyAsana : (vasavATa) sAdhusAdhvIjano mATe ekAMtamAM nivAsa, jaMtu Adi upadravarahita, sthAna, jyAM nirbAdhya brahmacaryapAlana thAya. dhyAna, svAdhyAya vagerenI anukULatA Take. chatAM kaMI upadrava thAya to samatA rAkhe. jenA vaDe rAdveSanA bhAva thAya tevA sthAna, Asana, zayyAno tyAga kare, indriyonA viSayathI virakta, AtmasvarUpamAM sthiratA te vivikta zayyAsana che. viveka: saMsArI jIvo mATe gurujano jJAnIjano ane vaDIlono Adara te viveka, hitAhitano vicAra ka2vo te, dezakALane anurUpa yogya vartana te viveka, vizeSataH je je padArthonA nimittathI azubha bhAva thAya tenAthI dUra rahevuM. aticAra - doSa lAge tevA dravya, kSetra, kALa - ane bhAvathI manane alaga karavuM. krodhAdi kaSAyone zAMta karavA te, Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 263 vizeSa arthAt AtmasvarUpanI prAptimAM | che. kaSAyonI tIvratA saMkleza che. bAdhA na pahoMce tevuM vartana, maMdatA vizuddhisthAna che. temAM AcAra, AhArAdimAM jAgRti te hAnivRddhino krama hoya che. darzana viveka che. upayoga nirAkAra hovAthI te vivecanaH koI padArtha, ke siddhAMtane samayamAM atizaya saMkleza ke vizALapaNe vicAravuM ke rajU karavuM vizuddhino abhAva che. te vivecana che. jJAnaupayoga sAkAra hovAthI te vizadaH vizALa - udAra bhAvanA. samaye atizaya saMkleza ke vizuddhi vizAkhAH eka nakSatra che. hoya che. vizuddhi e labdhino eka vizArada paMDita, vidvAna, kaLAnA prakAra che. karmonA kSayopazamathI jANakAra. thatA zubha pariNAma che. vizuddhi viziSTaH vizeSa prakAranuM, uttama. eTale kevaLa pavitratA nahi.) viziSTa pratibhAsaMpannaH sAmAnya vizeSa: anya padArtho karatAM kaMIka mAnava karatAM vizeSa pratibhAvaMta. vizeSatA hoya che. vastunA samAna viziSTAdvaita vedAMtadarzananI eka bhAvane sAmAnya kahevAya ane zAkhA. tenAthI anya visamAna ke vizuddhaH vizeSa prakAranI zuddhi. karma asAdhAraNa bhAvane vizeSa kahe che. | siddhAMtanI dRSTie AtmAmAM je samAna jaNAtA padArthamAM paNa nirmaLatA thAya te vizuddhi che. bhinnatA jaNAve te vizeSa, jemake krodhAdi pariNAmane saMkleza kahe dharmAstikAya, adharmAstikAya che. sAtAvedanIya baMdhanA kAraNa- arUpI ajIvatattvo che. paraMtu eka bhUta pariNAma vizuddha che. asAtA gatisahAyakathI ane bIjuM vedanIya baMdhamAM kAraNabhUta sthitisahAyakathI arasaparasa bheda saMkleza pariNAma kahevAya che. vaLI batAve che. baMnenAM A lakSaNo Adeya Adi zubhanAmanI vizeSa kahevAya. arthAt sajAtIya prakRtinA baMdhane kAraNabhUta kaSAya- ke vijAtIya padArthothI dravyAdinA sthAnone vizuddhasthAna kahe che, tethI bhedathI je potAne ananya jaNAve viparIta azubha prakRtionA te vizeSatA che. vastunA ghaNA baMdhanA kAraNabhUta kaSAyonA lakSaNo jaNAya te jJAna vizeSa che. udayasthAnone saMklezasthAna kahe | vizeSa guNaH anya dravyamAM na hoya Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSata tevo dravyano vizeSa guNa. vizeSataH khAsa karIne, mukhyatve vizeSAvazyaka : (mahAbhASya) zve.A./ zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNaracita sAmAyika Adi Avazyaka para pAkRtagAthA baddha mahAgraMtha. vizeSopayoga : vastumAM rahelA vizeSa dharmane jANavAvALo upayoga je jJAnopayoga ke sAkAra upayoga kahevAya. vizleSaNa : vastunA bhedanuM vividharUpe vicAraNA, nirIkSaNa karavuM. Analysis. vizva : pUrA saMsArane duniyAne vizva kahe che. lokAMtika devano prakAra che. vizvanaMdi : bhagavAna mahAvIrano 15mo pUrvabhava. vizvasena H bhagavAna pArzvanAthanA pitA vizvAsa : zraddhA, khAtarI, sajjanatAnuM eka lakSaNa. viSa : jhera, jene khAvAthI prAye A bhavathI mRtyu nIpaje che. je sthUla padArtha che. viSayonI lAlasAne viSa jevI gaNI che. je bhavobhava rakhaDAve che. je sUkSma bhAva che. viSa vANijya karma - evo sAvadya pApa vyApAra. viSama dRSTAMta : je dRSTAMtanA bodhane anusaratuM na hoya. viSamAvagAhI siddha : je siddha 264 jaina saiddhAMtika paramAtmA anyonya eka betraNa Adi AkAza pradezothI judI avagAhanA dharAve che, sarakhe sarakhA AkAzamAM nahi te. viSaya : vastunA guNane batAve. tene grahaNa karanAra pAMca iMdriyo che. tenA ATha sparza, pAMca rasa, be gaMdha, pAMca varNa traNa zabda ema kula 23 viSayo che. jemAM mananI vizeSatA che. viSaya pratibhAsa (jJAna) : jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI viSaya barAbara jANe anyane samajAvI zake, paraMtu darzana-mohanIyano tathA cAritra-mohanIyano kSayopazama na hovAthI tattvaci na thAya ke AcaraNa na thAya. viSayasaMrakSaNa dhyAna : icchita viSayonI prApti thayA pachI ajJAnavaza jIva temAM sukhanA ane te punaH maLe tevI rIte tenI rakSAnA bhAva niraMtara kare che. tene raudradhyAna kahe che. je adhogatinuM kAraNa che. viSayAbhilASa : pAMce indriyonA viSayano abhilASa, sukha bhogavavAnI viSaya vAsanA, icchA. viSaMga : mamatvano bhAva, strI Adi mArAM che tevo saMbaMdha. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya viSNu : audArika zarIrano azuciyukta padArtha. maLamUtra. viSNu : pUrNa nirmaLa kevaLajJAna dvArA lokAlokamAM vyApta thAya che. tethI te zuddhAtmA paramAtmA viSNu kahevAya che. visardeza: vijAtIya. asamAna. visaMyojanA : mohanIya karmanA anaMtAnubaMdhI 4 karmono nAza karyo che, paraMtu tenA bIjabhUta mithyAtva mohanIya karmAdi traNa darzana mohanIyano nAza karyo nathI jethI punaH anaMtAnubaMdhI baMdhAvAno saMbhava che tevo kSaya. anaMtAnubaMdhI catuSkanA pudgala skaMdhone pa2 prakRtirUpe pariNamAvavuM te. arthAt zeSa bAra ane nava nokaSAyorUpe pariNamavuM. te anaMtAnubaMdha rasane choDIne 52 rUpe pariNata thayelI anya karmonI punaH utpatti thatI nathI. potAnA svarUpane choDIne anya prakRtirUpe rahevuM te anaMtAnubaMdhIno upazama che, ane udayamAM na AvI zake te darzana mohanIyanI traNa prakRtiono upazama che. A visaMyojanA samyagdaSTi jIva athavA mithyA - samyaSTi jIva kare che. kemake tIvra saMkleza rUpa pariNAma hotA nathI. 265 vihAra visaMvAda : vAda, paraspara viruddha vAta UbhI thavI. visaMvAdI lakhANa ke vacana : pUrvA52 viruddha lakhANa ke vacana. vistAra : phelAvo. visasopacaya : vijra upacaya, visrasA arthAt AtmapariNAmathI nirapekSa potAnA svabhAvathI ja maLe te paramANu e visa upacaya che. karma ke nokarma rUpathI pariNamyA vagara tenI sAthe snigdha ke rukSa guNa dvArA eka skaMdharUpa thaIne rahevuM te visa upacaya. vihAyogati : nAmakarmanI prakRti che. je zubha yA azubha gati-cAla che. je karmanA udayathI jIvanI bhUmimAM ke AkAzamAM gati thAya che. tenA zubha-saraLa cAla ane azubhavihAyo gati vAMkIcUkI cAla tevA be bheda che. vihAra : sAdhu-sAdhvIjanonuM eka sthAnathI anya sthAne pagapALAM javuM. eka sthAna para rahevAthI dravyAdimAM sneha thavAthI saMyamajIvanamAM bAdhA Upaje che. vaLI sAdhusAdhvIjanone ekalavihArIno niSedha che. paraMtu gaNamAM rahevAnuM yogya che. jethI pramAda, svacchaMda, zithilatAno ke kuTilatAno doSa nivArI zakAya. guruAjJA-nizrAmAM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihuyarayamalA 266 jaina saiddhAMtika svAdhyAya abhyAsa uttamapaNe thaI |. AtmAthI rAga-dveSa ajJAna dUra zake. mATe zramaNa saMghanI sAthe thayAM che. saMpUrNa nirdoSa avasthA rahevuM ke vihAra karavo tevI vItarAgatA che. jinAjJA che. vaLI eka sthAnamAM vItarAga chaghastha: bAramA guNasthAnacAturmAsamAM sthiratA hoya che. te no aMtima samaya, te AtmA have sivAyanA kALamAM vihAranuM teramAM guNasthAne praveza karI pUrNa prayojana kahyuM che. savizeSa ATha vItarAga thaze. jyAM ghAtI karmano mAsanA ATha kalpa kahyA che. nAza thaze. athavA aniyata kALa hoya che. vItarAga stotra : je. A. zrI cAturmAsamAM varSAne kAraNe hemacaMdrAcArya racita saMskRta jIvotpatti thatI hoya che tethI te chaMdabaddha graMtha. kALa sthiratAno che. anya kALe | vItazoka: zokarahita. eka grahanuM nAma jIvone bAdhArahita, jaLa kIcaDa | rahita bhUmino doSa na Ave tema | vIraH parAkramI. vIratA pragaTa kare. vihAra kahyo che. savizeSa dharmakArya karmazatruo para vijaya prApta kare. mATe ke AhArAdi mATenI anukULa te. vIra vardhamAna bhagavAna vIrabhUmimAM vicaravuM. mahAvIra, ativIra nAmathI yukta vihuyarayamalA: je paramAtmAe raja che. vartamAna covIsInA aMtima ane mela dhoI nAkhyA che te. | tIrthakara che. viMdhyAcalaH bharatakSetranA AryakhaMDano | vIra nirvANa saMvataH bhagavAna eka parvata. mahAvIranA nirvANanA divasathI vItabhaya: bhayarahita. zarU thayelo saMvata.. vItarAgaH jeno rAga AtyaMtikapaNe | vIrAsanaH eka Asana che. naSTa thayo che te. mohanIya karmano | vIrya : zakti. audArika zarIranI sAta nAza karyo che, nirvikAra Atma- dhAtumAMthI eka dhAtu je zakti svarUpane pAmyA che, te zramaNa yukta che. nirvikAra AtmAno je zuddhopayogI vItarAga che. samatA, puruSArtha. kRtakRtya svarUpa buddhi. mAdhyastha, zuddhabhAva vItarAgatA AtmasAmarthya. vIryAntarAyakarmanA cAritradharmanI ArAdhanA e sarva sarvathA kSayathI kSAyika - anaMta paryAyavAcI zabda che. jenA vIrya pragaTa thAya che. kevaLajJAnanA Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya padArthone viSayamAM anaMta jANavAnI je zakti che te anaMta vIrya che. chadmastha jIvone vIryaMtarAyano kSayoyazama hoya che. jethI alpa jANe, alpa sukha hoya. 5ramArtha mArgamAM puruSArtha karavo te vIryaMtarAyano sAco kSayopazama che. sidhdhomAM anaMtavIrya che. tethI temanA dAnAdi kSAyika che. vIrya pravAda: zrutajJAnanuM trIjuM pUrva. vIryAcAra : paMcAcA2no pAMcamo prakA2 che, je cAre AcAranI pAlanA karavAmAM samartha che. zakti chupAvyA vagara dharmakAryamAM puruSArtha karavo. vIryaMtarAya : aMtarAyakarmanA udayathI sAMsArika sukhabhoga jIvane prApta na thAya. dAnAdi satkarmanI ruci na thAya. 5ramArtha mArgamAM udyama na thAya. vRkSa jhADa, vanaspatijanya sAmAnya vRkSa, ane kalpavRkSa icchita vastu Ape te. azokavRkSa je samavasaraNamAM bhagavAna tIrthaMkaranA mastaka upara vizALa vRkSa hoya che. vRtta: baneluM, thayeluM caritra vRttAMta, kathA. vRtti: bhAva - pariNAma, vartana. vRttiparisaMkhyAna H gRhasthanovRttisaMkSepa. savizeSa sAdhusAdhvIjano veda e bhikSAvRtti mATe amuka ghara, amuka vastuno saMkSepa karavo. vRttimAna vRtti sahita. jemake dravya svayaM guNonA lakSaNa-vRtti sahita hovAthI vRttimAna kahevAya. vRtti saMkSepa H icchAone kAbUmAM levI cha bAhyatapano eka prakAra. bhojanamAM amuka padArtho ja grahaNa karavAno niyama. 267 vRddha : vaya vadhavA vALuM ghaDapaNa zIlAdi guNothI vRddha. vRddhAnugAmI : vaDIlo, vRddhojanone anusaravuM. temano upakAra mAnavo. vRddhAvasthA : ghaDapaNa, jarAvasthA. vRddhi : pUrva vastumAM ke bhAvamAM adhikatA thavI. vRSabha : vRSabho pradhAna :'vRSabha pradhAna, prathama, uttama, AdinAtha bhagavAna prathama thayA. vRMdAvalI : AvalIno samaya. vesUrya madhyalokano aMtima saptama sAgara. vettA : jIvane vettA kahevAmAM Ave che. jANakAra, jJAnarUpa. tetrAsana : meMDhanI samAna adholokano AkAra. ghAsanI khurazI. veda : (liMga) tenA be bheda che. bhAvaveda, dravyaveda. vyaktimAM jaNAtuM strItva. puruSatva, napuMsakatvano bhAva, bhogecchA bhAvaveda kahevAya che. 2. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedaka te te zarIranuM te jAti cihna te dravyaveda che, te janmaparyaMta rahe che. paraMtu bhAvavedamAM kaSAya-vAsanA vizeSa hovAthI kSaNamAtramAM badalAI jAya che. di. saM. pramANe dravyavedathI mAtra puruSanI mukti saMbhava che. paraMtu bhAvavedathI traNeno mokSa saMbhava che. zve. saM. pramANe dravyathI paNa traNavedathI mukti che. mAtra nimitta kAraNa che. A veda eTale dravyaliMga. AtmAnA caitanyarUpa paryAyamAM maithunarUpa cittavikSepanuM utpanna thavuM te veda che. nAmakarmanA udayathI thAya te dravya liMga. ane te pramANe AtmapariNAma thavA te bhAvaliMga che. temAM strI-puruSane anyonya cAritramohanIyanA nokaSAyanA vikalparUpa abhilASA thAya che. napuMsakamAM baMne prakAranI abhilASA thAya che. jene traNe prakAranA vedothI utpanna thato aMtardAha dUra thayo che te vedarahita che. nakagati, ekendriya, vikalendriya, samUrcchanamanuSya, tathA tiryaMcomAM kevaLa napusaMkateda hoya che. bhogabhUminA (akarma) manuSya tathA tiryaMca ane sarva prakAranA devomAM strI-puruSa, veda hoya che. karmabhUmi 268 jaina saiddhAMtika ja manuSya tathA paMcendriya tiryaMcamAM traNe veda hoya che. tIrthaMkara nAma karma prakRtino baMdha yadyapi traNe vedomAM thAya che paraMtu teno udaya di.saM. pramANe puruSavedamAM thAya che. te mAne che ke samyagdaSTa jIvane strIvedano karma baMdha thato nathI. tema tene strI paryAyano udaya thato nathI vaidaka : udayano bhoktA. udayakarmano anubhava. vedaka samyagdarzana H kRtakRtya samyag darzana pahelAM thatuM samyagdarzana. vedana : jJAna, anubhava. vedanA : vartamAna ke bhaviSyamAM thato sukha ane duHkhano anubhava. vizeSa du:khanI pIDAne vedanA kahevAmAM Ave che. te vedanA ArtadhyAna che. cetanA, upalabdhi, vedanA ekAryavAcI che. ATha karmono anubhava vedanA che. kAraNa ke karmono anubhava thAya che, vedanA samuddAta : zarIramAM asAtA vedanIyanA udayathI pIDA thAya tyAre sarva Atmapradezo sthira karI, samabhAva rAkhI, pIDA sahana karI asAtAnA dalIkone jaldI nAza karavo te. tIvra pIDAnA anubhavathI ativedanAvaza jIvapradezonuM vikhaMbha tathA utsedhanI apekSAe traNaguNA phelAI javuM te, zarIramAM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 269 vaikriya samughAta rahIne Atma pradezonuM zarIrathI ! udayathI thAya che, yadyapi sAtAbahAra nIkaLI javuM. AyuSyakarma | janita sAMsArika sukha paNa zeSa hoya to pradezo zarIramAM duHkhajanita che. svAbhAvika sukha sthAna laI le. jIvamAtra mATe A svasvarUpanI zuddhatAmAM che. niyama nathI temAM taratamatA che. vedAMtaH vedonA aMtima bhAgamAM vedanIya : ATha karmamAM trIjo prakAra che. ! jaNAtA uttara mImAMsA - aghAtI karmanI prakRti che. jenA brahmamImAMsA vedAMta che e dvArA karmono anubhava thAya che. advaitavAdI che. temAM sAdhu brAhmaNa bAhya sAmagrInA saMyoga ke viyoga hoya che. jenadarzana anekAMtavAdI dvArA jIvanA bAhya sukhaduHkhanuM hovAthI eka ja nayano pakSa nathI, kAraNa vedanIya karma che. sukhane paraMtu vipakSI anya nayone grahaNa kAraNabhUta sAtavedanIya che. ane kare che. paraMtu vedAMta ekAMtavAdI duHkhane kAraNabhUta asatAvedanIya hovAthI svaitano sarvathA nirAsa kare che. bAhya padArthonI IniSTa che, Avo bheda che. vedAMta AtmAne kalpanA mohajanita che. tethI karmano kUTastha nitya mAne che. jainadarzana udaya paNa mohanIyano sahavartI dravyathI nitya ane palaTAtI che. sukhaduHkhanA vedanathI sAtA paryAyathI anitya mAne che. ane asatAvedanIya kahevAya che. | vedikA : parvata, nadI. dvIpa vagerene cAre devAdika gati tathA anya prakAranA | bAjunI dIvAla te vedikA. zArIrika mAnasika sukhano udaya | vedya : vedavAyogya. sAtavedanIya che. narakAdi tathA paivakatA : teja dRSTi, rAdhApUtaLIne janma-maraNa roga Adi jevAM che vIMdhIne vijayI thanAra. zArIrika mAnasika duHkha asAtA | vaikAlika: vizeSarUpakALa. je kALamAM je vedanIya che. ghaTanA bane te jemake dazavaikAlika sAtA vedanIya karmanA AzravanA jemAM daza kAlika prarUpaNA che. temAM kAraNamAM anukaMpA, vrata, dAna, munionA AcAra-AhAranI zIla, sarAga saMyama, kSamAdi guNo, zuddhatA darzAvI che. vaiyAvRtta vagere che. tethI viparIta vaikriya samughAtaH vaikriya zarIra kAraNo asAtAvedanIyakarmanA banAvatA Atmapradezone sthira Azrava che. duHkha asAtAnA karI anya zarIranI racanA karI Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikriyika zarIra temAM Atmapradezone sthira karI te zarIra bhogavavA dvArA vaikriya zarI2 nAmakarmano nAza karavo. vividha RddhionA mAhAtmyathI saMkhyAta asaMkhyAta yojana zarIrane vyApaka karI jIvapradezonA avasthAnane vaikriyika samuddAta | kahe che. vaikriya zarIranA udayavALA devo nAko potAnA svAbhAvika AkArane choDIne anya AkAro banAve te. devo mULa zarIre dharatI para AvatA nathI. vaikriyika zarIra H (vaikriyazarI2) eka zarIra hovA chatAM bIjAM nAnAM moTAM aneka zarI2 banAvavAnI je zakti - labdhi tenA be bheda che. 1 bhavapratyaya je devo ane nArakone janmathI hoya che. yogIjanone tapanI vRddhi vaDe pragaTa thAya che. temanuM zarIra audArika che, te Atma pradezonuM te prakAranuM kaMpana vaikriya. kAyayoga che. te vividha RddhiothI yukta hoya che. potAnA zarIrane siMha Adi jevuM banAvavuM te ekatva vikriyA che. ane bahAramAM makAna maMDapa jevI racanA karavI te pRthakatva-bhinna vikriyA che. paMcendriya tiryaMca, manuSya, paryApta teja ane vAyunA jIvone vaikriya zarIra hoya che. deva 270 jaina saiddhAMtika nAraka sivAya te saune labdhi yukta hoya che. teja tathA vAyunA pracaMDa rUpane vaikriya zarIra kahe che. vAyuno jhaMjhAvAta agnino dAvAnaLa te vaikriyatA che. vaitaraNI : narakanI eka nadI. vaitRSNA upekSA. naitRSNaya : samatA- saMtoSa. vainayakI buddhi : gurujanonA vinaya karavAthI utpanna thatI buddhi. vaimAnika deva : ucca koTinA devo, bAra devaloka (di. saM. pramANe 16) tathA nava praiveyaka ane pAMca anuttara vimAnanA devo. vaiyadhika2Nya viruddha adhikaraNamAM (vastu) rahenAra, bhinna jagAe rahenA2 jema jaLa ane agni baMnenAM lakSaNa bhinna che, ekasAthe rahetAM nathI. bIjI rIte eka vastumAM be virodhI tattva rahe che. jema ke nitya-anitya. anekAMtavAdamAM sApekSapaNe be virodhI vastu rahI che, tethI taiyAyiko tenA 5ra vaiyadhikaraNyadoSa darzAve che. vaiyAvRtta-vaiyAvacca : gurujano, tapasvIo, glAna, upakArIo, guNIjano vaDIlajanonI sevA, sA2vA2, bhakti karavI te. tana, mana, dhana, bhAvathI temane prasannatA ane zAtA pahoMce te pramANe sevA Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 201 karavI. savizeSa sAdhusAdhvIjanone zArIrika pIDA samaye, koI upadrava samaye, vaLI AhAra auSadha, zuddhajaLa, sthAna vagere jarUriyAta pUrI karavI. jenA vaDe svakalyANa thAya che. utkRSTa bhAvanAyukta vaiyAvRttathI tIrthaMkara nAmakarma paNa baMdhAvAnI saMbhAvanA thAya che. vaiyAvRtta na karanArano guNavikAsa thato nathI. adharmAcaraNa thAya che. sAdhusAdhvIjano parigraharahita che, gRhastho parigrahI che. vaiyAvRtta paraMparAe mokSanuM kAraNa hovAthI temane te mukhyatAe che. sAdhusAdhvIjano upakArI ane pavitra hovAthI temanI vaiyAvRtta vadhu lAbhakArI che. anyanI pAtratA pramANe vaiyAvRtta karavI te gRhasthano dharma che. vai2: anyonya saMgharSa dvArA zatrutA rAkhavI. vairAgya : virAga - virakti, viSayothI virakti, saMsAranAM sukha bhoga deha, parivAra pratye anAsakta bhAva. madhyastha, samatA, upekSA, sAmya, niHspRhA, vaitRNya, zAMti ekAryavAcI che. vairAgyanI puSTi mATe anityAdi bAra ane maitrI Adi cAra ema soLa bhAvanAthI bhAvita thavuM. vyaktavyatA vairAtrika : ardhIrAta pachI be ghaDI thAya tyAMthI mAMDI be ghaDI rAta bAkI rahe teTalA kALane vairAtrika kahe che. vairAnubaMdha : pUrvabhavonA paspara vaimAM je prakRtinA udayathI navo verabhAva baMdhAya. jema agnizamAM-kamaTha vagere. vaizeSika : eka mata che. Izvarane sRSTinA sarjana tathA pralayanA kartA mAne, zivanA upAsaka che. pratyakSa tathA anumAna beno svIkAra kare che. te matanA sAdhu vairAgI kahevAya che yadyapi koI strI sahita hoya che. namaskAra karavAvALAne OM namaH zivAya' kahe ane saMnyAsIone namaH zivAya kahe. jaTAdhArI jevA saMnyAsIo hoya che. vaizya vaNika, je vyApAra, khetI, pazupAlana AdithI jIvikA kare. nyAyasaMpanna dhananI prApti kare. vaistrasika kriyA : svAbhAvika kriyA. vaistrasika kudaratI. vosirAmIH duSTa evAM pApothI mArA AtmAne dUra karuM chuM. vyaktavya : potAnA abhiprAya, mAnyatA ke vicArane darzAvavo. vyaktavyatA : jenA dvArA abhiprAya Adi vyakta thAya tenI pratibhAne vyaktavyatA kahe che. paramArthathI je zAstromAM svasamaya Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyatikrama nuM varNana ka2vAmAM Ave, ke vizeSarUpathI jJAnanuM nirUpaNa karavAmAM Ave te svasamaya vaktavyatA che. para samaya mithyAtvane kahe che, tenI jJAna prarUpaNA karavAmAM Ave te prakaraNa ke anuyoga tene parasamaya vyaktavya kahe che. vaLI jyAM svasamayanI yathArtha sthApanA ane para samayane doSayukta jaNAve te tadubhaya vaktavya kahevAya che. vyatikrama : koI vrata, pratijJA ke zIla vratane dhAraNa karyAM pachI tenuM ullaMghana karavuM te. vyatireka : bhinna bhinna padArthomAM rahelAM vilakSaNa pariNAmone vyatireka kahe che. jemake pazu hovA chatAM gAya ane bheMsa baMnenI prakRtimAM vilakSaNatA che. vyatireka prApti : jyAM jyAM sAdhyano abhAva hoya tyAM tyAM sAdhanano abhAva hoya, jema ke agni na hoya to dhUma paNa na hoya. vyatireka vyabhicAra : jyAM sAdhya na hoya chatAM hetu hoya te. jemake agni pragaTelo na hoya chatAM lAkaDAmAM tenuM hovuM athavA pragaTato agni na dekhAya paNa dhUma hoya. vyabhicAra asane sarUpe grahaNa 272 jaina saiddhAMtika karavuM. laukikamAM parajanya strIpuruSano loka viruddha anItirUpa saMbaMdha. vyaya : vinAza, vastu-dravyamAtra utpAda, vyaya, dhroba yukta che. temAM vyaya eTale vastunI prathama avasthAno tyAga (vyaya) thaI, navI avasthAno utpAda thavo. ane mULa vastu teja svarUpe Take te. jema AtmAnI zarIra avasthAo badalAya. vyavasAya : prayatna karavo, vyApAra dhaMdho ka2vo, siddhAMtathI jJAnane avasAya kahe che. teno abhAva te vyavasAya. vyavahAra : levaDa-devaDa karavI, Apa-le karavI, anyonya saMbaMdho bAMdhavA. vyavahAranaya : sAta nayamAM eka naya che je vastuonuM vidhipUrvaka pRthakkaraNa kare. eka bhedane mukhya kare, upacArane paNa svIkAre. Aropita bhAvane paNa mAnya rAkhe, (bAhyabhAva) abhUtArthatA - jemake jIvanA be bheda trasa ane sthAvara. upacAra - sonuM varase che, (sAro varasAda thAya tevuM). ghI ja AyuSya che. kAraNa ke te zarIrane baLa Ape che. Aropa huM kALo rUpALo chuM. AtmA sukhaduHkhAdino kartA che. A naya bheda, upacAra ane Aropane svIkAre che. jemake dukAno che te saMgrahanaya che, Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 273 vyAja paNa sADInI ke dhotInI dukAna | vyaMjanAvagraha: jyAM indriyo ane tenA ema spaSTatA karavI tevo bheda - viSayono mAtra saMyoga hoya paraMtu pRthakkaraNa kare te vyavahAranaya che. spaSTa bodha na hoya. jema navA vyavahArarAziH je nigodanA jIvo eka zakorAmAM nAkhelA jaLakaNanI jema vakhata nigodano bhava choDI vaLI avyakta hoya. avyakta padArthamAM bIjo bhava pAmI punaH nigodamAM avagraha te vyaMjanAvagraha. ke anyatra janmyA te jIvo. vaMtaraH devonI halakI prakRtivALI eka vyavahAra satyaH A ghara-parivAra mArAM jAta. je manuSyalokathI nIce zUnya che, paraMtu te paramArtha nizcayathI sthAnamAM vase che. deva hovA chatAM asatya che. kAraNa ke AtmAne koI mAnavanI strImAM mohita thaI ghara ke parivAra che nahi. te kevaLa vaLage che. athavA koI vyaktine ke jJAtA draSTA che. te vyavahAra satya. pazune rAgathI sahAya kare ane vyavahArAlaMbI: kevaLa bahAranA dveSathI pIDA Ape je bhUta, preta vyavahAra dharmane anusare paraMtu pizAca kahevAya che. vaikriya zarIraAtmalakSyabhUta ke mokSakAraNabhUta dhArI hoya che. anya vaibhava paNa nizcayadharmano bodha na pAme. hoya che. bhUta pizAca mRta kalevaravyaMgavacana : bahAramAM mIThI bhASA dvArA mAM krIDA karavAnA svabhAvavALA aMtaramAM jhera rAkhavuM. athavA hovAthI temAM praveza kare che. tethI vacanamAM kaTAkSa karavo. mRta zarIra para amuka prakAranI vyaMjanaH kakko, bArAkhaDInA akSaro, kriyAnuM prayojana bane che. teo kakhaga Adi akSaro, svara sAthe zubhakAryomAM vighna na kare tethI bolAya che. zAka jevI vastuo zAMtipATha jevI vidhi karavAmAM jenAthI vizeSa aMjita rasavALI) Ave che. thAya te. vyAkhyA prajJapti dvAdazAMgano eka bheda vyaMjanapayayaH chae dravyomAM rahela che. di. A. amitagati racita kaMIka dIrghakALavartI sthUla paryAyo, saMskRta graMtha che. A. baudeva kRta jemake manuSyanI bALa, yuvAna, karma viSayaka prAkRta graMtha che. vRddhatva Adi paryAyo. vAghAta: maraNa. vyaMjanazuddhiH AcAryajanoe racelA | vyAja: mUDInA rokANanuM vaLatara. sUtrAdinuM zuddha uccAraNa karavuM. | Interest. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyApaka 274 jaina saiddhAMtika vyApakaH vyApIne rahevuM. jema jIva ! te hotA nathI. zarIra pramANa vyApIne rahe che. | vyutsarga: bahAramAM paugalika padArtho vyApAra dhaMdho, vyavasAya, artha prApta no, parigrahano tyAga karavo. ane karavAnI pravRttine vyApAra kahe che. atyaMtaramAM kaSAya Adi vyApta: dharmAstikAya jevA mahAna vibhAvano tyAga karavo. athavA skaMdho/dravya caudarAjalokamAM sarvatra nitya mATe ke aniyata kALa mATe vyApIne rahe. zarIranA bhAva ke zarIrano tyAga vyAptiH jyAM jyAM hetu hoya tyAM tyAM karavo. arthAt zarIranI mamatvasAdhyanuM avazya hovuM avinAbhAva buddhi tyajIne upasargAdine jItavA saMbaMdha. athavA jyAM sAdhyabhAva te. vaLI amuka samaya mATe ubhA hoya tyAM hetunA abhAvanuM hovuM te rahI kAyotsarga karavo te. be prakAre, prathama anvaya vyApti, kAyotsarganuM mAhAsya. vyutsarga bIjI vyatireka vyApti. A pramANe prAyazcittanuM nAma kAyotsarga che. te sAdhya sAdhananA niyama, te vyApti. dareka pratikramaNamAM doSonA paraspara sahacArI niyama. jemake nivAraNanI sAdhanA mATe agni hoya tyAM dhumADo hoya. vidhipUrvaka karavAmAM Ave che. vyAbAdhA : pIDA, duHkha. kAyAdi yoganI sthiratA. mamatva vyAmohaH putra, strI, parivAra. pratyenA tyajIne AtmAnA nirvikalpa rAgane vyAmoha kahe che. svarUpamAM dhyAtAnuM rahevuM te. amuka vyAvRttiH sajAtIya ke vijAtIya kALa sudhI jinastuti, caturvizati padArthothI sarvathA alaga rahe tevI jinaguNonI bhAvanAmAM sthira thavuM. pratIti. athavA kahevAyogya manuSyane zarIra saMbaMdhI ghaNI padArthamAM bIjA padArthano niSedha. kriyAo karavAnI hoya che. tenI vyAsa: Diameter. phelAvo. nivRtti ke gupti te kAyotsarga. bucchitti-vyucchedaH je guNasthAnamAM vidhipUrvakano kAyotsarga karmaprakRtiono baMdha udaya athavA navakArAdi vaDe beThA rahIne ke sattAnI bucchitti hoya te guNa- UbhA thaIne thaI zake. ekAMtamAM sthAna sudhI ja te prakRtiono karavuM vadhu lAbhadAyI che. hiMsAdi baMdhaudaya athavA sattA prApta thAya kriyA ke anya kriyAonA che. AgaLanA koI guNasthAnamAM prAyazcittarUpe kAyotsarga karavo Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 275 ucita che. kALanA mAdhyamathI temAM ghaNA bheda che. savizeSa sAmAyika, tathA pAMce pratikramaNamAM tenI vizeSatA che. kAyotsargathI thatI zuddhi dvArA karmanAza tathA duHkhano nAza thAya che. kAyotsargamAM kAyAno tyAga nathI paraMtu tenA mamatvano tyAga che. jo tema na thAya to aticA2 lAge che. AthI anya doSa TALIne niraticAra kAyotsarga karavo. te atyaMta2 tapamAM chaThThuM atyaMta mahattvanuM tapa hovAthI tapanA badhA prakArathI thatI yogyatA pachI aMtamAM che. temAM pAMca aNuvrata ke mahAvrata paNa samAI jAya che. vyutkrAMta prathama narakanuM agiyAramuM paTala. vrata : muparatakriyAnivRtti zukladhyAnano : trIjo bhAMgo, zuddha dhyAna. vraNamukha : audArika zarIrano prakAra. yAvajIvana hiMsAdi pAMce avrata, pApothI nivRtti te sAdhute sAdhvI jano mATe mahAvrata, sarvavirati vrata che. zrAvaka zrAvikA mATe alpa-eka dezavrata te dezavarata aNuvrata che. A vratonuM bhAvanA sahita niraticAra pAlana karavAthI sAdhaka mATe sAkSAta ke paraMparAe mokSanI vrata prAptino hetu che. hiMsAdithI nivRtta thavuM, pratijJA / niyama levA, padArthono alpAdhika tyAga karavo, pAtradAna AdimAM pravRtti karavI, vyavahArarUpa vrata che. kaSAyono tyAga te atyaMtara vrata che. zrAvakonA aNuvratasamyaktva sahita che. vratadhArIe rAtribhojanano tyAga karavo. nizcayathI vizuddha jJAnadarzanarUpa svabhAvamAM sthira thaI zubhAzubha rAga Adi vikalpano tyAga karavo te vrata che. arthAt AtmA vaDe AtmAmAM pravRtti karavI. mohanIya karmanA udayanA abhAvamAM zuddhopayoga te cAritra che, te utkRSTa vrata che. deza vrata ke mahAvrata gurujano pAse viveka sahita levAnA che. savizeSa deva, guru, saMghanI sAkSImAM karavA jarUrI che. dravya kSetrAdine anurUpa vrata levA. tene dRDhapaNe pALavA prayatna karavo. maraNAMta upasargamAM paNa muni pratijJAno tyAga na kare. chatAM koI pramAdavaza vratabhaMga thAya to zIghra prAyazcitta kare. vratamAM TakavA mATe dareka vratanI pAMca pAMca bhAvanAonuM bhAvana karavuM. vrata sAmAnyapaNe puNyano hetu Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vratI sAmAnya chatAM jema photarA sahita dhAnya paNa phLano hetu thAya che tema niraticAra vrata paraMparAe mokSano hetu thAya che. dezavratamAM maryAdita tyAga hovA chatAM te aNuvrata mahAvratanA saMskAra mATe upayogI che. tethI sAmAyikanA vratamAM zrAvaka sAdhu jevo kahyo che. vrata aneka prakAranAM che, prakAranI hiMsAdino tyAga karI krame krame pratijJAomAM vRddhi karavI. ane pUrNa vratanI yogyatA karavI. vratI : niHzalyo vratI, aNagArI saMsArathI nivRtta che te mahAvatI. AgArI gRhastha saMyAsaMyata te aNuvatI. vratanA badalAmAM koI paNa prakAranA phaLanI AkAMkSArahita hoya che. AkAMkSA doSazalya che. kAraNa zalya vratane ghAtaka ane bAdhaka che. jema zarIramAM kAMTo ghUsavo kaSTadAyaka che, tema vratamAM zalya kaSTajanaka che. vratane niSphaLa kare che. zakaH 1. vartamAna nAma bekTriyA che. 2. saMvatanA arthamAM kahevAya che zakaTa: jemAM bhAra bharIne laI javAya tevuM be paiDAvALuM vAhana - gADuM. zakaTamukhI : vijyArdha dakSiNa zreNInuM 276 jaina saiddhAMtika eka nagara. zakavaMza : magadhadezanI rAjya vaMzAvalI anusAra eka nAnI jAti. 605mAM zakasaMvata pracalita thayo hato. zakya prayatna H kAryasiddhi thAya tevo prayatna. zakya prApti H prameyone (jaNAvA yogya padArtha) jANavAne mATe pramAtAnuM pramANa. (jANanAra) zakyAraMbha H je kArya karavuM zakya hoya teno AraMbha karavo. zataka H so gAthA lagabhaganA graMtho zataka kahevAya. jemake samAdhi zataka - karmagraMthazataka. zataparva: eka vidyA. zatabhiSA : eka nakSatra. zatamukha : bhagavAna vAsupUjyano zAsaka yakSa. so mukha jevI zakti. zatAbdI mahotsava : so varSa pUrNa thayAM hoya teno moTo utsava. zatAra : kalpavAsIdevono eka bheda. zatru : vairabhAva rAkhanAra, aMtaraMga zatru moha che. zatruMjaya : pAlItANA mahAtIrtha (vivArdha uttara zreNInuM eka nagara) zani : eka graha che, je lokaprasiddha che. zanmukha H bhagavAna vAsupUjyanA zAsakayakSa : zatamukha. zabala : asura bhavanavAsI deva. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 zabdaparicaya zayA pariSaha zabdaH (Apana) jenA dvArA artha kahI upayogI sAdhana che. paramArthathI zakAya. je vacanathI bolI zakAya zrutajJAnanuM pradAna kare che. AthI te tathA je dhvanirUpa che. bAhya apekSAe zabda brahma kahevAya che. zravaNendriya dvArA avalaMbita | zabdana: zabdanI ja mukhyatAthI je bhAvendriya dvArA jANavAlAyaka vAta kare te, liMga, jAti, vacana dhvani, te zabda. tenA cAra prakAra vyavahAranI vizeSatA pradhAna kare. che. 1 tata: vINAdikanA zabda. 2 jemake dArA, bhAryA, kalatra strIvitataH Dhola AdinA zabda, 3 vAcaka che. chatAM traNano bheda kare. suSiraH maMjIrA, tAla AdinA zabda pramANa: AgamathI pramANita. zabda, 4 vaiaisika : megha AdinA | zabda liMgajajJAna : zrutajJAna. nimittathI svAbhAvika zabda | zabdAnukUlita AlocanA : eka zabda pudgala-potAnA utpatti prakAranI AlocanA che. pradezathI nIkaLIne lokanI dase | zabdAnupAta : koI kArya mATe zabdane dizAomAM thaIne utkRSTapaNe bhAra mUkIne anyane kahevuM, dezAvalokanA aMtabhAga sudhI keTalAka gAsika (dasa sAmAyika) vrata zabdo pahoMce che. te zabda grahaNa karyA pachI niyamita pugalano ochAmAM ochA be bhUmikAnI bahAra UbhelA mANasasamayathI laIne aMtarmuhUrtakALa ne aMdara bolAvavA IzAro karavo, hoya che. DholAdinA avAjanI khoMkhAro khAvo, tALI pADavI e apekSAe zabda bhASA kahevAya che. rIte zabdane pheMkavo. te aticAra dravya vacana: zabda dvArA, jIbha dvArA vyakta thAya te. zama: viSaya kaSAyone zAMta karavA bhAvavacana: manamAM UThatA bhAvo, zamAvavA saMsAranA saMtApa duHkhane manamAM ja bolyA karavuM. nAza karavAvALo guNa che. zabda skaMdhajanya che. te AkAzano samyaktvanuM prathama lakSaNa che. guNa nathI. zravaNa indriya pratyakSa zayyAtarapiMDa: sAdhu-sAdhvIjano je che. bhASAjanya skaMdha TakarAvAthI gRhasthane ghare rAtrivAsa rahyA hoya, zabda utpanna thAya che. zabda-bhASA saMthAro karyo hoya tenA bIjA prANIonI eka zakti che. | divase te ghare bhikSAno tyAga kare. saMsAranA vyavahAramAM ati | zayyA pariSaha: sAdhujanone Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaraNa 278 svAdhyAyAdinA zrama pachI alpa ArAma mATe zayana karatA je kaMI pratikULatA Ave te sahana kare. zaraNaH Azraya 1. laukika zaraNa = rAjA, pitA, parivAra, dhana, nagara, vagereno Azraya levo. 2. lokottara zaraNa = paMcaparameSThI, gurujano tathA dharmanuM zaraNa. zarAbaH dArU, nazAyukta pINuM. zarAvaNuMH mATInuM koDiyuM ke pAtra. zarIra : saMsArI jIvane nAmakarmanA udayathI prApta thatuM zarIra je galana, paDana, saDanane yogya che. jIvanuM te te zarIra avagAhana kSetra che. lakSaNathI deha AtmAthI bhinna che. ane eka kSetre hovAthI, sukha AdinA anubhavanuM kAraNa hovAthI abhinna che. zarIramAM Atmabuddhi saMsArabaMdhanuM kAraNa che. zarIra rUpI sAdhana Atma sAdhanA mATe upakAraka che. anyathA zarIranuM mamatva tapa sAdhanAdine paNa vyartha kare che. zarIranI rakSA nahi paNa dharmamArganuM sAdhana gaNI tapAdi vaDe zarIra bhAvano tyAga karavo. anyathA zarIra du:khadAyI che. zarIra anaMtAanaMta paramANuno pUMja che tenA pAMca bheda che. 1. audArika zarIraH audArika zarIra nAma karmanA udayathI prApta jaina saiddhAMtika thatuM zarIra, abhyAdhika sapta dhAtuvALuM ane sthUla che. manuSya ane tiryaMcane hoya che. 2. vaikriya zarIra H te te nAmakarmanA udayathI prApta thatuM zarIra. janmathI ja deva ane nArakane saptadhAturahita hoya che. manuSya tiryaMcane labdhithI prApta thAya che. audArika zarIra karatAM sUkSma che. 3. AhAraka zarIraH te te nAmakarmanA udayathI caudapUrvI saMyati munine labdhithI prApta thatuM zarIra. mahAvidehamAM tIrthakaranA darzanArthe ke zaMkA samAdhAna mATe potAnA zarIramAMthI AhAraka pudgalonuM tejasvI eka hAtha pramANa pUtaLuM banAve ane kArya samApta thatAM te pAchuM zarIramAM samAI jAya che. AhAraka zarIra mATe labdhino upayoga te muni mATe pramAda manAya che. vaikriya zarIra karatAM A zarIra sUkSma che. 4. taijasa zarIraH te te nAmakarmanA udayathI saMsArI jIva mAtrane hoya che. AhAraka karatAM sUkSma che. bhavAMtare paNa sAthe jAya che. zarIranI uSmA kAMti vagerenuM kAraNa che. 5. kArpaNa zarIra: te te nAmakarmanA udayathI prApta samasta saMsArI Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya jIvane hoya che, taisa zarIrathI sUkSma che. bhavAMtare kAryaNazarIra jIvane anyagatimAM laI jAya che. taijasa tathA kAryaNa zarIra pratighAta rahita che. bhavAMtare jatAM te banne zarIro AtmapradezonI sAthe jAya che. zarI2 : nAzavaMta che. zIryate yat tat zarIra. zarIra ciMtA : zarI2mAM thayelA rogonI ciMtA thavI, roga ArtadhyAna che. zarIrastha zarIramAM rahenAra, zarIra = dhArI. zarIraparyApti : jIva pugalanA avalaMbanathI je zakti vaDe rasarUpa thayelA AhArane rudhira, mAMsa, meda, asthi, majjA vIrya ema alpAdhika sAta dhAtupaNe pariNamAvI zarIra race te zarIra paryApti. je je zarIra hoya te prakAre zarIra paryApti hoya. zarkAprabhA : narakanI trIjI pRthvI, zarkarA-paththarayukta hoya che. zalAkApuruSa : tIrthaMkara cakravartI Adi atyaMta puNyazALI prasiddha puruSone zalAkApuruSa kahe che. te sarve vajrarUSabhanArAnArAca saMghayaNavALA hoya che. ati rUpavAna, baLavAna ane saMpUrNa sulakSaNavALA hoya che. tIrthaMkara 279 zAkAhArI tathA tIrthaMkaranuM, te pramANe anya zalAkApuruSonuM paraspara milana thatuM nathI. tIrthaMkaranA samayamAM cakravartI Adi thAya che. tIrthaMkara 24, cakravartI 12, vAsudeva 9, prativAsudeva 9, baLadeva 9 = 63. zalAkApuruSa. triSaSThi caritra jemAM che, te kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcAryanI kRti che. kula zalya : pIDAyukta vastu. jema zarIramAM kAMTo ghUsI jAya ane duHkha thAya pIDA Ape tema doSo mana saMbaMdhI bAdhAnuM kAraNa hovAthI te karmodaya janita doSane zalya kahevAmAM Ave che. tenA traNa bheda che. 1. mAyAzalya : jenA kAraNe jIvamAM kapaTa pedA thAya che. 2. mithyAtvazalya H jenA kAraNe jIvanA samyaktva guNamAM doSa pedA thAya che. 3 nidAna zalya : dharmanA phaLarUpe bhoganI AkAMkSA thAya che. A traNe zalya sahita pariNAma adhogatinuM kAraNa che. vratI zalyarahita hoya che. zaMkAkuzaMkA paramAtmAnA vacanamAM samAdhAnanI vRtti rahita kevaLa azraddhAnA abhAve zaMkA karavI. zAkAhArI : anAja, phaLa, vanaspati jevA padArthano AhAra karanAra. : Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zApa zApa H anyane aniSTa vacana kahevAM athavA koI labdhi dvArA anyane pIDA thAya tevuM karavuM te zApa che. zAlibhadra H bhagavAna mahAvIranA eka ziSya je anuttaropapAdaka thayA. zAlisikthamatsya : saMmUrcchana matsya sadA mAchaluM. zAlmalIvRkSa : devakurumAM sthita anAdi vRkSa che. te pRthvIkAyano bheda che. narakamAM e jAtanuM vRkSa hoya che, jenA pAna karavata jevA hoya che. zAzvata sukha H avinazvara, rahenAruM, avinAzI sukha. zAsana : jenA dvArA samasta anaMtAanaMta dharma viziSTa jIvAjIvAdika padArtha jANI zakAya te AjJArUpa Agama-zAsana che. mukhyatve AtmAne jANavo te AgamazAsana che. tathA jinAjJA, tIrthaMkaranI tIrtha sthApanA, zAsana kahevAya che. 280 zAsana rakSaka H zAsananI rakSA karanArA adhiSThAyaka devo tathA devIo. zAstra: guru paraMparAthI jagatanA jaDa cetana svarUpanA siddhAMtanuM yathArtha pratipAdana jemAM hoya te zAstra. yadyapi zAstranA ghaNA bheda che. AtmasvarUpa pratipAdaka satzAstra che. je mumukSujanone svAdhyAya mATe Atmabodha mATe upayogI che. jaina saiddhAMtika zAstro bhaNavAM ane bhaNAvavAM te zAstrajJAna ane zAstradAna che. zAstra kathita (vihita) bhAva : zAstramAM kahelA tattvanA bhAvo. zAstra niSiddhabhAva : zAstramAM niSedha karelA na karavA yogya bhAvo. zAstra vArtA samucyaya H zve. u. yazovijayajI racita saMskRta bhASAmAM nyAya viSayaka graMtha. zAstrasAra samuccaya H di. A. yogIndra racita saMskRta sUtra pramANa siddhAMta graMtha. zAMtinAtha : vartamAna covIsInA soLamA tIrthaMkara. zAMtisAgara : digaMbara AcArya hatA. zikAra H AkheTa, nirdoSa prANIono zastrAdi dvArA ghAta karavo. zikSA : zAstrAdhyayana - zAstrAbhyAsa karavo jenAthI pApanI nirjarA thAya che. vyavahAra zikSaNanI gauNatA jANavI. zikSA daMDanA arthamAM vaparAya che. zikSAvrata : zrAvakanAM bAra vratamAM prathamanA ATha vratanI zuddhi mATenA cAra zikSAvrata che. sAmAyika, dezAvagAsika, pauSadhopavAsa atithi saMvibhAgavata. dezavirati zrAvakano A AcAra che. zithila H nabaLuM, zithilAcAra = nabaLA AcAra je jIvanane zobhApAtra na : Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 281 zukladhyAna hoya. zItaLa jaLa * havAne samatAthI zibikAH pAlakhI je manuSyonA dvArA | sahI le che. evA pariSahano upADavAmAM Ave che. paramAtmAnA parihAra kare che. dIkSA kalyANakamAM prabhunI zibikA | zItalanAtha : vartamAna covIsInA devo race che, upADe che. dasamAM tIrthakara. zilAH narakanI trIjI pRthvI. moTA | zItalezyA: baLatI vastune ThAravAnI paththara. eka labdhi. zilAropaNa vidhiH jinAlaya, jaina | zItaLa: ThaMDosparza. upAzraya Adi dharmasthAnone | zIla: vratonI rakSAne zIla kahe che. baMdhAvavA mATe pAyo khodIne temAM pAMca aNuvratAdino samAveza zubhamuhUrte zilA mUkavAnI je vidhi che. vratonI rakSA mATe kaSAya - thAya che. tene zilA sthApanA ke nokaSAyano mumukSu tyAga kare che. zilAnyAsa vidhi paNa kahe che. niraticAra pAlanano prayatna kare zilpakarma: paththarAdimAM AkRti karavI. che. jene kAraNe tIrthaMkara nAma joke A karma sAvadya manAya che. karmanI pAtratA thAya che. zilpa eka kaLA che. zIla pAi : di, A zrI kuMdakuMdaracita zilpasaMhitAH di. A. racita eka | jJAna-cAritranA samanvayAtmaka 40 racanA che. gAthA yukta graMtha. (aSTapAhUDa) ziva : parama samAdhirUpa nirvANane ziva ! zIlavata: pAMca varSanuM vrata che. jemAM kahe che. paramAnaMdarUpa sukhane, abhinaMdana svAminA maMtrano jApa jJAnarUpa mukti padane ziva kahe che. jeNe anaMta catuSTaya dhAraNa thayA che zIlAMkaH je. A. racita navAMga vRtti. che, te svayaM ziva tattva che. zuka: eka graha che. zivamataH vaiziSika mata. zukladhyAna: dhyAna karanAra sAdhujanozivAdevI: bhagavAna neminAthanI nA rAgAdibhAva samApta thatAM je mAtA. nirvikalpa dazA pragaTa thAya che te zItaH trIjI narakanuM bIjuM pratara. rUpAtIta dhyAna che. sAkSAta mokSanuM zItagRhabharatakSetranA malayagirinI kAraNa che. indriyAtIta dhyAna che. najIkano eka parvata. cittanI apUrva aMtarmukhatA che. zItapariSahaH sAdhujano himavarSA ke | atinirmaLa tathA niSkapa avasthA Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zukladhyAna che. AtmA nijAtmamAM lIna che. svasaMvedana jJAna zukladhyAna che. te pachI atyaMtara avasthAmAM nizcita, bAhya zarIrAdi padArthothI taddana bhinna-zUnya, atyaMta nirmala AtmA kevaLI thAya che. sarva avalaMbana rahita dazA hovAthI zUnya kahevAya che. avalaMbana yukta dazA ciMtana ke bhAvanA che. zreNImAM 8mA guNasthAne dharmadhyAna sAthe apekSAe zukladhyAnano prAraMbha thAya che. prathama be bhAMgA 13mA guNasthAne hoya che. zukladhyAnanA cAra bheda che. 1. pRthakatva vitarka savicAradhyAna : A dhyAnamAM aneka dravyonA viSayono vicAra ciMtana hoya che. te samaye upazAMtamoha muni mana vacana kAyAnA yoganuM paNa parivartana kare che. arthane vAcaka zabda tathA anyonya yogonuM saMkramaNa thAya che. saMkramaNamAM vicArano sAva hovAthI A dhyAna savicAra kahevAya che. aneka dravyonA jJAna ka2vAvALA zabdazruta vAkya dvArA A dhyAna utpana thAya che. pRthakatva alaga, vitarka zrutajJAna, savicA2-vicAra saMkramaNa, yadyapi dhyAna karavAvALA - 282 jaina saiddhAMtika munine jeTalA aMzamAM svarUpamAM sthiratA nathI rahetI teTalA aMzomAM abuddhivaza vikalpa utpanna thAya che. tethI eka arthamAMthI bIjA arthamAM, traNe yogamAMthI koI paNa eka yogamAM je pariNamana thAya che tene vicAra kahe che. teno aMtarmuhUrta kALa che. te samaye jIvane kevaLajJAna ke mukti thatI nathI. upazAMta kaSAya-vALA muni A dhyAnanA svAmI che. te caudapUrvadhArI zAtA che. zrutajJAnanI saMpUrNa prApti karI che tene be dhyAnano AraMbha thAya che. 2. ekatva vitarka avicAra : A dhyAnamAM eka ja yogano Azraya laI eka ja dravyanuM dhyAtA ciMtana karatA hoya che. tethI te ekatva vitarka dhyAna kahe che. aneka artha ane yoga saMkrAtirahita che. karmonI sthitino ghaTADo ke nAza karIne zrutajJAnanA upayogathI yukta hoya che. nizcala manavALA kSINa kaSAyavALA muni nirlepa che. koI eka artha ke yoganA avalaMbanathI arthAt eka dravya, guNa, ke paryAyamAM nizcala bhAvathI sthita cittavALo muni asaMkhyAta guNazreNI:karmanI Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 283 nirjarA karato, karmano ghAta karato aMtarmuhUrta kAla rahe che. kSINa kaSAyanA aMtima samaye cAra ghAtI karmono nAza karI kevaLajJAna yukta anaMta catuSTayane pAme che. A dhyAna kevaLajJAnanI utpattinuM kAraNa che. A dhyAnathI jIva pAcho vaLato nathI. upazAMta kaSAya jIvanA bhavakSaya ke kAlakSayanA nimittathI punaH kathaMcita kaSAyone prApta thAya che. tyAre A dhyAna pratipAta thAya che. jIva pAcho paDe zukladhyAna 4 samucchinnakriya anivRttiH aMtima uttama zukladhyAna vitarkarahita/vicArarahita, anivRtti, kriyArahita che. audArika, tejasa tathA kArpaNa zarIranI atyaMta nivRtti, zarIranAmakarmanA baMdhano nAza karavA ayogIkevaLI bhagavAna samucchinna kriyAnivRtti nAmanuM cothuM zukladhyAna dharAve che. temAM prANApAna ke saMcArarUpa kriyAno tathA sarvaprakAranA yoga dvArA thanArI Atma pradeza parispaMdarUpa kriyAno cheda thavAthI te aMtima zukla dhyAna che. arthAt yoga ane sarvakriyA (cheda) ucchinna thAya che, te apratipAtI 3. sUkSmakriya apratipAtInuM svarUpa : vitarka ane vicAra rahita sUkSma kriyA karavAvALA AtmAne hoya che. saikALika viSaya ane padArthonuM yugapatu jJAna karavAvALA, sUkSma kAyayogamAM rahelA kevaLI A dhyAnanA dhAraka che. ahIM sUkSma kAyayogano virodha kare che. AyukarmanA aMtarmuhUrta zeSakALamAM sarva vacanayoga, manoyoga tathA bAdara kAyayogano tyAga karIne phakta sUkSma kAyayoganuM (zvAsakriyA) avalaMbana laIne A dhyAna kare che. kriyA artha yoga che. te sUkSma hovAthI sUkSmakriya apratipAtI kahevAya che. A dhyAnanA svAmI sayogI kevaLI che. prANApAna nirodhaH nAkathI nIkaLelo zvAsa nirvikalpa samAdhimAM maLI jAya te samaye karma sarvathA naSTa thAya che. ane mana atyaMta sthira thaI jAya che. amana thAya che. te samucchinna kriyAnivRtti. A dhyAnanA svAmI sayogI kevaLI che. je zailezI avasthAne prApta karI sarvakarmathI rahita ayogI avasthA prApta karI siddha thAya che. eka samayamAM mukta thAya che. A kALe bharatakSetrathI pUrNa mokSa nathI. apekSAe jAti vezanA bheda Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuklalezyA 284 jaina saiddhAMtika vagara vItarAga mArge bhavyAtmA | yukta AtmA zuddha kahevAya che. mokSa pAme che. tattvanuM mULasvarUpe anubhavamAM zuklalezyAH ati ujjavaLa pariNAma. AvavuM te zuddha che. jemake AtmA koIne pIDA ApyA vagara kArya jJAnasvarUpa che. te sAmAnya bheda karavAnI vRtti. che. rAgAdi yukta che te vartamAnamAM zuciH zuddhi = pavitra = adhyAtma vizeSabhedarUpa hovAthI azuddha che. mArgamAM lokottara zuci che. | karmamalarahita cetanA zuddha che. karmamalano nAza karI AtmAmAM | zuddha gocarI : 42 AhAranA doSa sthira thavuM. tenA samyagudarzanAdi | vagaranI sAdhunI bhikSA. sAdhana che. jyAM pavitra ! zuddha dazA: sarvathA mohavagaranI mahAtmAono saMparka thAya tevI | AtmAnI avasthA, zuddhAtmA. bhUmi. AtmAnI rAgAdi rahita | zuddhanizcayanaya kevaLa vastunA mULa pavitra avasthA lokottara zuci che. svarUpane ja darzAve che. jemake laukikaH zuci = zarIra, vastra, AtmA A nizcayanayathI dareka vyavahArasthAnanI pavitratA, vaLI avasthAmAM zuddha che. vyavahAra kALa, agni, bhasma, mATI, gobara, -apekSAe anya bheda manAya che. pANI, sAmAnya jJAna, nirdoSatA, | zuddhamatiH bhUtakAlIna bAvIsamAM ugarahita bhAva vagere laukika tIrthakara. (zuddha buddhi) di.saM.) - zUcinAM kAraNo che. jemake sAbunI zuddhAtmadarzana, zuddhAtmasvarUpa, zuddhAtmajagAe mATI vaDe vAsaNa ke hAtha jJAna: nirvikalpa samAdhinA anya sApha karI jaLathI vizeSapaNe sApha nAma che. karavAmAM Ave che. zuddhAtmadevaH bhUtakAlIna pAMcamAM zuddhaH pavitra. zuddhabhAva-upayoga, tIrthakara di.saM.). pariNamana, tattva, paramArtha, svabhAva zuddhiH pavitratA dhAraNa karavI. sAdhuvacana tathA tenA arthanuM dhyeya zuddha sAdhvIjano mATe prAyazcitanA ane ekAryavAcI che. doSothI rahita saMyama rakSAnA ghaNA bheda che. siddhAMta e zuddha che. AtmA sAdhanA mArgamAM zuddhi ati samasta anya dravyonA rAgAdi mahattvanuM aMga che. koI paNa doSa bhAvathI rahita thatA zuddha kahevAya thAya tyAre prAyazcita vaDe citta che. nirUpAdhika rUpa anaMtaguNa zuddhi avazya karavI. saMyama Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 285 zubhayoga bhAvanI rakSA mATe aneka prakAranI | kevaLa nirvikalpa upayoga. je zuddhi batAvI che. kAyazuddhi, anaMta guNakSeNI nirjarAnuM kAraNa (kAyaklezarUpa) vinaya zuddhi, vacana che. mokSa prAptino mULa hetu che. zuddhi, iryApatha zuddhi, sAmAnyapaNe cothA guNasthAnake (gamanAgamana) bhikSA zuddhi, teno aMza mAtra hoya che. sAtame pratiSThApana, upakaraNa. maLa kaMIka vizeSatA che. guNazreNImAM utsarga, zayana zuddhi pramArjanA). mukhyatA che. sayogI - ayogI savizeSa darzana jJAna, cAritra, kevaLIno zuddhopayoga che. vinayAdi zuddhi atyaMtAvazyaka che. siddhAvasthAmAM parama zuddhopayoga vaLI svAdhyAya karavA karAvavAmAM dravya, kSetra, kALa ane bhAvazuddhi zubha : pAparahita - manano zubhabhAva. jarUrI che. mada, matsara, kaSAya zubhanAma karmanA udayathI cAra rahita bhAva zuddhi che. aghAtI karmomAM zubhano udaya hoya dravyazuddhiH jvara, kuSTharoga, che. jemAM cakravartIthI mAMDIne aneka ziroroga, duHsvakha, rudhira, viSTA, prakAranI nAmakarmanI prakRtio mUtra, atisAra tathA pitta-parunuM zubhapaNe varte che. tyAre jIva daihika hovuM. tevA rogAdi yogamAM sukhano anubhava kare che. azubha pUjanAdi azAtanAmAM upayoga karmanI nivRtti ane zubhakarmamAM pravRtti te prAthamika cAritranI kSetrazuddhiH pavitra sthAnonI najIka bhUmikA che, te vAstavikapaNe mana : maLamUtra hADakAM, vALa, nakha cAmaDAM zuddhi che. zubha e puNya prakRti che, jevA padArtho rAkhavA nahi. azubha pApaprakRti che. baMne Azraya kALazuddhi: vIjaLI, (AkAzanI) IndradhanuSa, sUryacaMdragrahaNa, akAla | zubhabhAva: prazasta (maMda) kaSAyovALo vRSTi, meghagarjanA, dAvAnaLa, jina- mAnasika pariNAma, devAdi pratyenA mahimArahita kALa akALa che. | rAgavALo bhAva, sukRtya-dAnAdinA azuddhi che. bhAva, dhArmika anuSThAnanA bhAva. bhAvazuddhi-Arta raudra dhyAna rahita | zubhayoga mana, vacana, kAyAnA yoganuM bhAvazuddhi che. zubha pravartana. sAvadya vyApArathI zuddhopayogaH zubhabhAvathI paNa rahita | mukta rahI zubhapaNe vartavuM te. rAkhavo te. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhopayoga 286 jaina saiddhAMtika zubhopayoga: anityAdi bhAvanA. meruparvata jevI niSkapa avasthA tattvaciMtana, svAdhyAyAdimAM prApta karI ayogI guNasthAnakane upayoganuM zubhapaNe rahevuM. prApta kare te samayanI avasthA. zubhraH zveta - sapheda. zokaH aniSTanA udayamAM cittanI zuzraSA: dharma sAMbhaLavAnI atizaya vyAkuLatA. upakAra karyo hoya tevA utkaMThA. jano pAsethI pratikULatA thatAM zuSkaH lUkhuM. rasahIna, viveka vagaranA cittanuM vyAkuLa thavuM te zoka che. jJAnane zuSkajJAna kahe che. mohanIyakarmanI prakRti che. arati zUdraH halakuM = jemake phaLanAM photarAM, - aprIti thavAthI zoka thAya che. tucchabhAva, halakA padArtho, jemAM dveSa paNa hoya che. varNavyavasthA pramANe halakA kRtya zokAtura: zokathI pIDAyelo. karavAvALI zUdrajAti. zocaH dasa yati dharmanuM eka lakSaNa che, zUnya - khAlIpaNuMH cittanI ana- saMtuSTa rahI ati prApajanaka adhyAsa dazA, sarva vibhAvarahita lobhano tyAga karavo. sAdhu-sAdhaka jIvanI dazA kathaMcita zUnya dazA icchAone rokIne vairAgyanA bhAvothI yukta AcaraNa kare che te zUnyavAdaH anekAMta dRSTirahita, ekAMta zocadharma che. dhanAdi vastuonA mithyAvAda AkAzakusumavat zUnya mamatvano tyAga karavo. bhoga, upabhoga, indriyonA viSayonI, zUraH neminAtha bhagavAnanA pitAmaha jIvavAnA (Arogya) lobhanI jemaNe zauryapurI vasAvI hatI. nivRtti. bhojanAdi padArthonI zeSa karmo: bAkInAM kAryo/karmo. lolupatAno tyAga karIne zeSa dharmo : je dharmanI vAta cAlatI hoya AtmasaMtoSa vaDe lobha-tRSNAno te sivAyanA dharmo. tyAga kare che te zocadharmI che. zaikSa: zikSita ke zIlayukta sAdhu. parastrI ke paradhananI abhilASA zailA : narakanI trIjI bhUmi. rahita, parahitaciMtAvALo zailezaH zaila - sumeruparvatanuM bIjuM AMtarika kalahane jItanAro nAma. zocadharma che. dhanAdinI prApti zailezIkaraNa: nirvANa pAmatAM pahelAM puNyane AdhIna che, lobha karavAthI sayogI kevaLI yoganirodha karI te prApta thatI nathI. paraMtu lobha che. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 287 zrAvaka Aloka paraloka baMnemAM duHkhadAyI darzanane prerita che. mATe zraddhA che. mATe lobharUpa mahAkaSAya para karavAmAM udyamI thavuM. vijaya prApta karavo te zauca ke mithyA dRSTi kSayopazamadhArI bhale zaucadharma che. (zauca - pavitra). sUkSma ke dUrastha padArtho jaNAve to zauma : pavitratA. (zauca) paNa te sarvajJa kathita jevA pUrNa na zraddha: vizvAsa, AsthA. hoya tethI bahuzruta - samyagadaSTi zraddhAnaH dRSTi, zraddhA, ruci, pratyaya, e temanA dvArA mohita thatA nathI, ekAryavAcI che. paramArthathI alpajJAnI paNa zraddhAvAna mohita AtmAnuM yathArtha svarUpa jANavuM te, thatA nathI. sadgurunI nizrAnA pratIti jenuM lakSaNa che te zraddhA. abhAve samyagadaSTi paNa koI vAra sarvajJa kathita tattvonI-dravyonI asatuno svIkAra karI le che. paraMtu yathArtha zraddhA, ruci, nizcaya, te sarvajJanI AjJAmAM pravartato hoya samyagadarzanarUpa zraddhAna che. jevI to te yathArtha zraddhAna kare che. zraddhA che, tevuM AcaraNa te cAritra samyagu upadeza maLavA chatAM paNa che. kadAca AtmA dhyAna, jo jIva satno svIkAra na kare to svAdhyAya, pratikramaNa karavA te mithyAdRSTi che. kAraNa ke te azakta hoya to paNa zraddhAne ekAMtapakSI hoya che. samyagdaSTi TakAvI rAkhavI jethI samyakatva Take. vastunA anekAMta svarUpane svIkAre je bhAvimAM cAritrane kheMcI lAvaze. che. paraMtu samyagu zraddhAvAna hoya kadAca tattvonuM jJAna na hoya paraMtu jene jinavacana para zraddhA che, temAM zramaNaH aNagAra - sAdhu-sAdhvI, yati, rUci che, te zraddhAvAna che, tattvAdi muni. saMsArathI virakta hoya, temAM para bhale aMdha zraddhAnarUpa AjJAmAM | samyagU-mithyA be bheda che. che te samyaktva che. jemake paramANu samyaguzramaNa virAgI che. mithyA Adi sUkSmapadArtha, rAma rAvaNAdi zramaNa saMsArano sarAgI che. (eka sudIrgha kAlavartI, dIrdha AyuSyAdi, grahanuM nAma zramaNa che. dUravartI merU Adi. sadaiva zravaNendriya: kSotra - kAna, zabda jinavANI dvArA jANI zakAya che, [ sAMbhaLanArI indriya. anyathA nahi, tevI zraddhA aMdha || zrAvaka uttama puNya dvArA je zraddhA paNa yukti yukta che. samyagura | zrAvakakuLamAM janmyo che te zrAvaka Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka 288 kahevAya che, chatAM puNyane badale | guNanI vizeSatA e sAco zrAvaka sAmAnya zrAvaka: zrAvakAcAra pALato, dratAdinuM pAlana karato, Avazyaka kriyAno karanAro paMca parameSThInA darzana pUjanano bhakta. dAnAdi dharmavALo, mULa - uttaraguNane jANanAro, pALanAro, gurunA upadeza ane AjJA mAnavAvALo, paMcavratane pALanAro, aDhAra pApothI DaranAro, traNajIvonI rakSAvALo, parahita ciMtAvALo hoya che. yadyapi apavAda tyajIne zrAvaka sarvavirati dhAraNa karyA pachI mokSamArgane pAtra bane che. alpabhavamAM mukti pAme che. dezavirati zrAvaka uttama che. jema AtmAnA traNa bheda che tema di, saM pramANe zrAvakanA apekSAe traNa bheda che. 1. pAkSika zrAvaka 2, naiSThika zrAvaka 3. sAdhaka pAkSika zrAvaka: gRhasthane kuTuMbAdi parivAranA nirvAhane kAraNe hiMsA tathA AraMbhAdi kAryo hoya che paraMtu tenuM nivAraNa karavA te utsuka che ane ahiMsAnA bhAva rAkhavAvALo che. deva gurunI AjJA pramANe vartato vyasana ane jaina saiddhAMtika mAMsAhAra jevA abhakSya AhAranA tyAgavALo. devapUjA, guruvaMdanano upAsaka, zakti gopavyA vagara dAnAdi karavAvALo, parigrahanA tyAgano abhyAsI, pApanuM prAyazcita karavAvALo, maitrI Adi bhAvanAonI vRddhi karavAvALo che, te avirati che. tenA pratAdi aticAra yukta che to paNa pAkSika zrAvaka jarUra che. naiSThika zrAvaka: bhogathI, bhoganAM sAdhanono tyAgI samyakRtva sahita dezaviratinI dhAraka che. uttama leyAyukta che. pratimAone dhAraNa kare che. viSayAdimAM aticAra na lAge tevI temanI jAgRti che. aNuvratadhArI che. A uparAMta jinAjJA ane gurunI nizrAvALo zrAvaka uttama AcAra, zIlayukta tapa vratane AdaranAro samyaguvaMta AtmA samIpa mukti gAmI hoya sAdhaka zrAvaka: muni samAna dhyAnamAM lIna siddha bhaMgavaMtomAM jenuM citta lIna che. zArIrika kriyAno tyAga karyo che. te samAdhimaraNa karavAvALo sAdhaka zrAvaka che, zrAvakAcAranI AcAra saMhitAnA aneka graMtho upalabdha che. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 289 zrutajJAna zrI : mAnavAcaka akSara che. te anya | pramANe teo jANe che, kahe che. sarva arthamAM lakSmI thAya che. pUjyatAne zrutajJAnanA jJAtA che. dvAdazAMgane sUcavavA "zrI" lakhAya che. dhAraNa karanAra hoya. te dvArA teo zrItiH samyagudarzanAdi zuddha guNonI zuddhAtmAne sanmukha thaIne jANe che. vRddhirUpa uttarouttara uttama ane lokamAM prakAza kare che. avasthAne prApta karavI te bhAva- zrutajJAna : indriyo dvArA je te padArthone zrIti che. koI ucca sthAnamAM grahaNa karIne tenAthI saMbaMdhita sthita padArtha levA cAhe to anya padArthone jANavuM te. vaLI avalaMbana sahita paMktikramathI jenA dvArA padArthanuM zravaNa thAya che caDavuM te bhAvathIti che. te zabda zrutajJAna che. te parokSapaNe zrIpAla: muni suvrata svAmInA sarva vastuone anekAMtarUpe darzAve vakhatamAM zrIpALa ane tenI patnI che. je saMzaya viparyayarahita hoya mayaNAe zrI navapadanI uttama ArAdhanA karI aneka samRddhi zrutajJAnAvaraNa karmanA prApta karI hatI. aMte saMsArano kSayopazamane kAraNe mUrta-amUrta tyAga karyo hato. samIpamukti- aneka padArthonA svarUpano nizcaya gAmIpaNuM prApta karyuM hatuM. navamAM karavAvALA aspaSTa-parokSa jJAna janmamAM mukti pAmaze. zrutajJAna che. te matijJAnapUrvakanuM zrIpALa - mayaNA rAsano graMtha che. mati kRta baMne jJAna joDiyAM gujarAtI bhASAmAM prasiddha che. je che. anyonya grahaNa karavAvALAM vinayavijaya AcAryajIe lakhyo che. chatAM zrutajJAna zabdAtmaka che. hato. pAchaLano bhAga pU. paraMtu temAM jIbha, kAna vagereno yazovijayajIe pUro karyo hato. sahayoga hovAthI matipUrvakanuM zrImaMDapabhUmiH samavasaraNanI AThamI zrutajJAna hoya che te sarva padArtha bhUmi viSayaka parokSa jJAna che. tenA zrIzalaH hanumAnanuM bIjuM nAma, aMgabAhya tathA aMgapraviSTa Adi zrutakevalIH cauda pUrvanA jANakAra, ghaNA bheda che. Atma siddhi ke samitiguptinA dhAraka saMyatimuni kevaLajJAnamAM mati zrutajJAna caudapUrvadhArI hoI paramAtmAe nizcita kAraNa che. paraMtu avadhi - jagatanuM svarUpa jevuM kahyuM tevuM te mana:paryavajJAna ke kevaLajJAnanuM Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutajJAnAvaraNa 290 kAraNa nathI. matijJAnanuM atyaMta nirmaLa thavuM, svAdhIna thavuM te kevaLajJAna che. dvAdazAMga tathA anya AgamAdi jJAna dravya kRta che ane te dvArA utpanna thatuM anubhavajJAna te bhAvakRta che. akSara, varNa, pada, vAkya vagere rUpathI-zabdathI utpanna thatuM akSarAtmaka zrutajJAna pradhAna che. kAraNa ke bhASAyukta vyavahAra, zAstrAbhyAsa sarva vyavahAra akSarAtmaka zrutajJAna che. kevaLa liMgathI indriyathI thatuM zrutajJAna be indriyathI mAMDIne paMcendriya tiryaMcane hoya che. paraMtu tenAthI vyavahAranI vizeSa pravRtti thatI nathI. yadyapi jIvamAtrane A baMne jJAna abhyAdhika hoya che. zrutajJAnAvaraNa: je bhASA-vacanano yoga tathA zAstrAdinuM jJAna tenuM AvaraNa. zRMkhalitaH kAyotsargano vyutsarga eka aticAra. zreNI: paMkti - zreNI zabda aneka prakAre prayogamAM Ave che. sAmAnya arthamAM sopAna, paMkti, pagathiyAM vagere artha thAya che. jemake AkAzazreNI lokanA madhyamAMthI upara nIce, tirache. karmanI sthita AkApha: pradezonI paMktine zreNI jaina saiddhAMtika kahe che. devalokamAM vimAnanI zreNI hoya che. narakamAM dizAonA zreNIbaddha bila hoya che. AdhyAtma kSetramAM zreNI Atmika utthAnanI che tenA be prakAra che 1. upazama tathA 2. kSapaka zreNI. 1. upazama zreNI : mohanIyakarmano upazama karIne AtmAno vikAsa teno guNasthAna krama 8thI 11 che. darzanamohanIya kSaya karelo na hovAthI te upazama zreNIe caDhe che. kSapaka zreNI caDhI zakato nathI. kaSAyonI udIraNA thavAthI agiyAramethI te pAcho paDe che. kathaMcita Ayukarmano kSaya thavAthI mRtyu thAya to devalokamAM utpana thAya che. aupazamika cAritra mokSanuM kAraNa banatuM nathI kAraNa ke aMtarmuhurta kALamAM jIva nIce Ave che. kAraNa ke mohano udaya nizcayathI thAya che. te nIcenA guNasthAnakane prApta kare che. jo pariNAma vizuddhi thAya to punaH uparanA guNasthAnake caDhe che. nIcenA guNasthAne paDavAmAM kyAM to AyukSaya ke kALakSaya kAraNa che. yadyapi tenI saMkhyA saMkhyAta che. 2. kSapaka zreNI : jeNe asaMyatAdi guNasthAnamAM koI eka prakRtino kSaya karyo che. ane jeNe AgAmI Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya bhavanA Ayukarmano baMdha karyo nathI. te kSapaka zreNI mAMDe che. te samyaktvanI apekSAe kSAyikabhAva che. jeNe darzanamohabhAvano kSaya karyo che te kSapaka zreNI mAMDe che. upazama zreNI karatAM kSapaka zreNInI saMkhyA be gaNI che. A zreNIno dhAraka aMtarmuhUrtamAM kevaLI thAya che. zreyaskara : hitakara, lokAMtika, devono eka bheda che. zreyAMsanAtha : vartamAna covIsInA agiyAramA tIrthaMkara. zrotA : pravacana, vyAkhyAna, upadezanuM zravaNa kare te. AtmakalyANanI jijJAsAvALo vItarAganI vANInuM zravaNa ka2nA2 sAco zrotA che. tenA aneka bheda che. (1) uttama zrotA vastunA saMpUrNa svarUpane jANanAro (2) ekadeza jANanAro (3) vastunA svarUpathI ajJAna. zrotAnA ATha guNa che. suzruta, zravaNa, grahaNa, dhAraNa, smRti, uhA, apoha, nirNaya. jJAnIno upadeza hitakAraka jANe, pApabhIru hoya, sAcAsukhano abhilASI, upadezanI yathArthatA jANanAra, durAgraha rahita ahiMsAmaya dharmane vinayasaMpanna, 291 dhAraNa karanAra. zrotra : kAna. zravaNendriya. zlAghA : potAnI prazaMsA, eka prakArano doSa che. kliSTa : coMTeluM - vyApta AliMgana yukta. zleSa : AliMgana karavuM. bheTavuM. zleSma : nAka, kAnano mela, thUMka. zvetAMbara : zveta vastradhArI jaina sAdhusAdhvIjano jemAM mUrtipUjaka ane sthAnakavAsI baMneno samAveza che. SaTakarma : di.saM. jinapUjA, guruupAsanA, svAdhyAya, saMyama, tapa, dAna zrAvake A cha kartavyo nitya karavA joIe. SaTakAya : kAyArUpI jIvanA cha bheda. pRthvIkAya, apakAya(jaLa) teukAya (agni) vAukAya, (pavana) vanaspatikAya, trasakAya (je hAlatA cAlatA hoya. prathamanA pAMca sthAvara che. SaTakhaMDaH bharatAdi 170 bhUmionAM kSetromAM pratyekamAM be be nadI tathA eka.eka viyArdha parvata che. tene kAraNe A kSetro cha khaMDamAM vibhAjita thayAM che. tenA para cakravartInuM zAsana cAle che. temAMthI eka AryakhaMDa ane bIjA pAMca mleccha khaMDa che. paTakhaMDa - Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TakhaMDAgama SaTakhaMDAgama dvAdazAMganA zrutaskaMdhamAMthI karma siddhAMta viSayaka mahAna graMtha che. je cha bhAgamAM che. prathama bhAga di. A. puSpadaMta ane bIjA pAMca A. bhUtabalinI kRti che. SaTaguNa hAnivRddhi H SaTa (SaDa) cha prakAre hAni vRddhi, adhyavasAyanAM sthAnomAM thatI hAni vRddhi. 1. anaMta bhAga adhika 2. asaMkhyAta bhAga adhika, 3. saMkhyAta bhAga adhika 4. saMkhyAta guNa adhika pa. asaMkhyAta guNa adhika 6. anaMtaguNa adhika. Ama traNa prakAra (bhAga)hAni thAya. traNa prakAre guNa (vRddhi) thAya. dareka dravya hAnivRddhirUpa utpAda vyaya svabhAvavALAM che. paDadarzana : H bhAratabhUmimAM judA judA mata pravartaka cha darzana che. 1 jaina bauddha, cArvAka, nyAya, vaizeSika, sAMkhyayoga, mImAMsaka. paDadarzana samucyayaH . A. haribhadrasUriracita saMskRta sUtrabaddha graMtha che. paDajaH sAta svaramAMthI eka svara. Dabhakta : be upavAsaH cha TaMka AhArano tyAga. 292 paDa sthAnaka H (SaTa) cha sthAna. je jainadarzanamAM mahattvanAM che. 1 jIva che, 2. jIva nitya che. 3. jIva vibhAvadazAmAM karmano kartA che. svabhAvathI jaina saiddhAMtika svarUpano kartA che. 4. jIva vibhAvathI karmano bhoktA che. svabhAvathI svarUpano bhoktA che. 5. jIvano mokSa che. (sarva karmathI mukta.) 6. mokSano upAya che. te bhakti, saMyama, tapa samyagdarzana, jJAna tathA cAritra ityAdi. gleMDa : napuMsaka (na strI cihnamAM hoya ke na puruSa cihnamAM hoya). SoDazakAraNa bhAvanA: 16 bhAvanAo. anityAdi 12 tathA 4 maitrI Adi cAra bhAvanAo. sakalacAritra H munionuM cAritra. sarva saMgaparityAga cAritra. sakalAdezaH sarva nayone sAthe rAkhIne vastunuM svarUpa samajAvavuM. pramANathI jaNAtuM vastunuM svarUpa sakala pAramArthika pratyakSa kevaLajJAnane kahe che. sakaSAyI jIva: kaSAyavALo jIva. prathama guNasthAnakathI dasa guNasthAnakanA prAraMbha sudhI jIvo kAyayukta hoya che. temAM hAnivRddhi hoya che. samRddhadhaka H je AtmAone sittera koDAkoDI sAgaropamanI mohanIya karmanI utkRSTa sthiti have phakta eka vAra baMdhAya tevI yogyatA. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya saghana H polANa vagaranuM nakkara, nagada. sacitta : jIva sahitanA padArthone sacitta kahe che. agni 52 pakAvavAthI, kApavAthI, mIThAvaDe coLavAthI, vanaspati, jaLa, pRthvInA padArtho acitta bane che. A uparAMta kaMda, mULa, bIja, vaLI agnithI acitta na thAya tevA padArtho abhakSya che. sacitta, tathA abhakSya padArtho sAdhu sAdhvIjanoe sarvathA tyAga karavo. gRhastha vratadhArI ho teNe paNa tyAga karavo. anya sarve ArAdhakoe viveka rAkhavo. sukAI gayelI, pakavelI, tApamAM tapAvelI, mIThA ke khaTAzathI mizrita karelI, yaMtramAM pIselI, zastrathI chinna karelI vastuo prAsuka ke acita H* sacitta parihArI : sacita jIva sahita vastuno parihArI, tyAgI. gRhastha dharmamaya jIvanamAM A doSane parihare che. pratimAdhArI uttarouttara sarvathA sacitta vastuno tyAga kare che. sacelaka sAdhu : di.saM.mAM kaupIna jevuM vasa dhAraNa karanAra. zve. saM.mAM vastradhArI sAdhujano. sAya : svAdhyAya. pratikramaNamAM vairAgyapreraka kAvya gavAya che te. 293 sattAgata karma sat : utpAda, vyaya, dhrauvya yukta traNenI yugapada pravRtti te sat. sat vastunA astitvanuM sUcaka che. satno artha sattva che. sattA, sattva, dravya, anvaya, vastu artha, vidhi, e sarva ekAEvAcI che. sat zabda Adara tathA prazaMsAvAcaka che. jemake satpuruSa, sadeva, sadguru, saddharma, tattvanuM lakSaNa sat che. teno nAza nathI. satkAra puraskAra pariSaha : koI satkAra kare ke na kare paNa teno jene vikalpa thato nathI te satkAra puraskAra pariSaha jya che. sakriyA : ahiMsAdi kriyA sakriyA che. zuddhAtmAmAM sthiti sakriyA. sat pratipakSI : sat sadA potAno pakSa karavAnI apekSA rAkhe che. satpuruSa : kiMpuruSa jAtino vyaMtara deva che. mukhyatve mahAtmAone jJAna pragaTa thAya te jJAnI satpuruSa che. sattA : hovuM. vidyamAnatA, astitva. AtmA sAthe dharmanI ane karmanI sattA hoya che. saMsAramAM vizeSa vyaktionuM Adhipatya, te sattA che. sattAgata karyuM : bAMdhyA pachI udayamAM na AvelAM tevAM sattAmAM rahelAM karmo, abAdhAkALavALAM karmo sattAgata karma che. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAgataparyAya 294 jaina saiddhAMtika sattAgataparyAyaH je paryAyo thaI cUkyA | che. parAkrama, baLa, zakti, sattva. che. je bhAvimAM thavAnA che. te sarva | sattvazALI: zaktivALo parAkramI. dravyomAM tirobhAve - sattArUpe sattvahInaH zakti-baLa rahita. rahelA che te. saddaavasthArUpa upazama: vartamAna satya: jevuM hoya tevuM kahevuM, batAvavuM samayane choDIne AgAmI kALamAM te sAmAnya lakSaNa che. paraMtu udaya AvavAvALAM karmonuM sattAmAM adhyAtma mArgamAM hita tathA mita rahevuM te. vacana satya kahevAya che. kadAca sagatiH uttamagati, sAMsArika temAM asatyano aMza hoya paNa te sukhanI apekSAe deva ane manuSya vacana kalyANarUpa hoya che. dharmanI | gati. vRddhine mATe Atmahitakara vacana | saddabhUta vyavahAranayaH eka akhaMDa kahevAM te satya che. vyavahAramAM dravyane bhedarUpa (judA) viSaya paNa asatya na bolavuM, aNuvrata, karavAvALA jJAnane, saddabhUta mahAvratamAM bIjuM vrata satya che. vyavahAranaya kahe. jemake jIvanA yatidharmanuM eka lakSaNa satya che. matijJAnAdika guNanA bheda. satya vacana bolavAmAM bAdhA sadazaH jIvananuM jJAnarUpa pariNamana pahoMce to mauna rahevuM. satyavratamAM pratisamaya jJAnarUpa ja rahe che. krodha, bhaya, lobha, hAsyano tyAga samAna, sarakhuM, jemake jIvanA che. sUtronusAra bolavuM arthAt jJAnasvarUpa pariNAma te pariNamana kaTuvANI bolavI nahi. satya karatA hovA chatAM jJAnasvarUpe ja ahiMsAnuM aMga che. pratisamaya rahe che. satyapravAdaH dravyazrutanuM chaThuM parva. ajJAnAvasthAmAM paNa jJAna jAtinuM sattvaH sattA, satu, sAmAnya dravya, ullaMghana thatuM nathI. tevuM samAna anvaya, vastu, artha, vidhi ema tattva che. anekavidha svarUpe vaparAya che. sadAcAraH uttama AcAravALo. sAmAnya rIte jIvo mATe paNa sattva adhyAtma mArgamAM jJAnAcAra Adi vaparAya che. jemake "satveSa maitrI pAMca AcAra che. tenA pAlana karmanA paripAkathI jIva aneka karavAvALo. yonimAM janmamaraNa kare che te | sadAvirAdhaka: haMmezAM pApamaya saMjJAne prApta jIvana sattva kahevAya AcaraNa kare che. virAdhanA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 295 pratiSThita pratyeka karavAvALo. dhumADAno sapakSa lIlA iMdhanathI sanikarSaH pariNAma. indriya ane maLeluM agnivALuM rasoIghara. padArthanuM joDAvuM. jema dhrANendriya | saparyavasitakRta : je zrutajJAnano aMta ane sugaMdhanA paramANuM. dravyAdinA Ave te aMtavALuM zrata. jemake utkRSTa - anutkRSTa jevA bhedanI je dravyathI eka vyaktinuM jJAna lupta parIkSA thaIne nirNaya thAya te. thAya. kSetrathI bharata airAvatamAM sAnipAtika bhAva: eka ja amuka ArA-kALamAM nAza thAya. vastunA pariNamananA ghaNA prakAro je kALathI je zrutajJAnano aMta ekatrita thAya che. jemake eka ja Ave. je bhAvathI jIvonA samyagUguNasthAnamAM ke jIvasamAsamAM je jJAnano aMta Ave te. ghaNA bhAva ekatrita thAya te sAya: yAga, yajJa, kratu. pUjA. ijyA. bhAvo. jemake samyagadaSTimAM makha. maha, pUjanavidhinAM nAmo che. kSAyikabhAva, upazAMtabhAva, | saptaRSiH sAtabhAIoe sAthe paMcendriyayukta manuSyapaNuM vagere. dIkSA lIdhI hatI teo sapta RSi sanmatiH bhagavAna mahAvIranuM bIjuM kahevAtA. nAma (di.saM.) saptatikAH chaThTho karmagraMtha, je. A. sanmatisUtraH hai. A. siddhasena devacaMdra racita sittera gAthAno divAkara kRta tattva viSayaka saMskRta graMtha. paMca saMgrahamAM Avato eka gAthAbaddha graMtha. A graMtha di. je. bhAga. jemAM baMdhAdinA bhAMgAnuM bane AmnAyane mAnya che. tenA varNana che. para che. A abhaya devasUrie saptabhaMgI: jemAM sAta bhAMgAonuM TIkA lakhI che. varNana che. eka vastunA pramANamAM sanAtana : anAdi, nitya Adi aviruddha vidhi-pratibaMdha dharmonI vagaranuM. kalpanA te saptabhaMgI. athavA sanmArga: jinezvara paramAtmAe bodhajanaka sAta bheda, saMsArathI mukta thavAno batAvelo | sapta vyasana : jugAra, zikAra, mAMsa, mArga, mukhyatve mokSamArga, te madirA, parastrIgamana, corI mArgane anusarato mArga | vezyAgamana. sapakSa: jyAM sAdhyanA sadUbhAvane | sapratiSThita pratyeka : je pratyeka rahevAno nizcaya hoya jemake | vanaspatinA Azraye aneka Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sama sAdhAraNa vanaspatinAM zarIra hoya te. sama : samAnabhAva - ekIbhAva, maitrI bhAva. madhurabhAva. (samyaktva samyagdarzana) sarvajJa paramAtmAnA dharmanI yathArtha ci. sandeva, sadguru, sadharmanI pratye dRDha prIti-ruci. jinezvara praNIta tattvanI yathArtha zraddhA. samakita - samacatuHstra saMsthAna cAre bAjuthI sapramANa zarIranI AkRti. jamaNA DhIMcaNathI DAbo khabho, DAbA khabhAthI jamaNo DhIMcaNa. kapAlanA madhyabhAgathI paloMThIno madhyabhAga, paloMThInuM aMtara A cAra jagAnAM mApa samAnapaNe hoya. samatolavRtti jenA mananA pariNAma samAna che. eka pakSa ke mAnyatAmAM ekAMta kheMcANa ke Agraharahita. samadatti : dAnano eka prakAra. samAnabhAve dAnanI vidhi. samanvaya karavo paraspara virodhI jaNAtA dharmo ke lakSaNomAM apekSAe samAdhAna samajAvavuM, karavuM. barAbara racanA karavI jemake AtmA dravye nitya che ane janmamaraNa hovAthI anitya che. (avasthAthI) paryAyathI anitya che. samabhAvamudrA : jenA mukha 52 rAga : 296 jaina saiddhAMtika dveSanA bhAva UpasatA jaNAtA nathI. samabhiruDhanaya : sAta nayamAM chaThTho naya che. je zabdanA dhAtu pratyayathI jevo artha thato hoya, te ja pramANe zabda prayoga karavo, jemake manuSyonuM pAlana kare te nRpa ane pRthvInuM pAlana kare te bhUpa. liMgAdikanA bheda hovA chatAM paNa zabdanA bhedathI padArthanA bhedane grahaNa kare. samabhUtalA pRthvI: lokano atizaya madhyabhAga, je bhUminI upara nIce sAta sAta rAja thAya. ane pUrvAdi cAre dizAmAM ardho ardho rAja thAya, tevI sarva bAjuthI madhyanA 8 AkAza pradezavALI bhUmi. samaya kALano ati sUkSma prakAra. kALa, vakhata, zAstra, Agama, svAtmA, paryAyavAcI zabda che. saMpUrNa dravyonI jaghanya paryAya sthiti eka samaya mAtra hoya che. te samaya pudgala paramANunI najIkamAM sthita AkAzapradezanA atikramaNa pramANa je avibhAjaya kALa che te samaya che. jIva dravya eka samayamAM pariNamana kare che ane pariNamanane jANe che te samaya che. bahirAtmA tathA aMtarAtmA parasamaya che, pa2mAtmA svasamaya che. je pudgala karmanA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya pradezomAM sthita che te 52samaya che. je bhavya jIva samyajJAnAdimAM sthita che te svasamaya che. vibhAvamAM lIna pa2samaya che. svabhAvamAM lIna svasamaya che. samayakSetra : aDhI dvIpa, jyAM manuSya, tiryaMcanuM janmamaraNa che, tevuM kSetra. caMdra-sUryanI gati AzrayI rAtridivasano kALa jyAM che te. samayajJa : zAstrone jANanAra jJAnI puruSo, zruta kevaLI Adi. samayaprabaddha H eka samayamAM jeTalA karmaparamANu ane nokarmaparamANu baMdhAya te. samayavitpuruSa : zAstro-pUrvonuM jJAna dharAvanAra jJAnIpuruSo, zrutakevaLI, Adi. samayasAranATaka : paM. banArasIdAsakRta AdhyAtmika racanA che. samarAMgaNa : yuddha bhUmi ke laDAInuM kSetra. samarpaNabhAva : jyAM upakAra ke prIti che tene AdhIna rahevuM. devaguru pratyeno samarpaNabhAva paraMparAe mokSano hetu che. laukika saMbaMdhono samarpaNa bhAva apekSAvALo che, te rAgAdino hetu hovAthI baMdhanakArI che. samavasaraNa : arhata bhagavAnanA upadeza mATenuM sthAna tiryaMca manuSya tathA deva temanI amRtavANInuM zravaNa karIne tRpta samazreNI thAya che. A samavasaraNa deva racita hoya che. tenI sAta bhUmi ati ramaNIya hoya che. dareka jIva samAna bhAvathI bese che tethI gaNadharoe tene samavasaraNa kahyuM che. jyAM bA2 parSadA hoya che. samavAyaH siddha padArthonuM ekapaNe maLavuM te. samavAya kAraNo pAMca che. karma, kALa, svabhAva, puruSArtha, niyati, koI padArthanI siddhi mATe gauNa mukhyatAe A pAMca kAraNa hoya che. 297 samavAyAMga sUtraH zve. A. siddhasena divAkara sUri racita saiddhAMtika graMtha che. paMDitavarya sukhalAlajIe tenuM bhASAMtara karyuM che. samavAyIkAraNa je kAraNa : pote kAryasvarUpe bane. jemake ghaDAnuM samavAyIkAraNa mATI. mokSanuM samavAyIkA2Na zuddhopayoga. samavRtti : sahavRtti. dravya ane guNa sahavartI che. guNa guNIno ekarUpathI anAdi tAdAtmya saMbaMdha. samaveta sahita yukta. jemake dharmabhAvathI yukta. samazreNI : bhAvamokSa pAmelo samaya AvatAM jyAre nirvANa pAmI mokSe jAya che, tyAre AjubAjunA vadhArAnA eka paNa pradezane Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra 298 jaina saiddhAMtika sparyA vagara jeTalA AkAza- je.saM. yazovijayajI upAdhyAye pradezomAM potAnI avagAhanA che, TIkA lakhI che te samAdhizataka. teTalA AkAza pradezone sparzato ! samAdhimaraNaH samyagadarzanAdi guNo sparzato samAna paMktithI upara sahita maraNa thavuM. saMlekhanA jene jAya te. paMDitamaraNa kahevAmAM Ave che. samayasAra: di. A. kuMdakuMda racita samAraMbha: sAvadyakarma - pApa yukta mahAna adhyAtmika graMtha che. sAdhana sAmagrI bhegI karavI. ane tAttvika dRSTithI bharapUra che. te pramANe pravRtti ke pApo karavA sAmAnya, pariNAmI, jIvasvabhAva, tatpara rahevuM. paramasvabhAva, dhyeya-grAhya, parama samAlocanA karelA doSonI - pAponI tathA tattva e tenAM apanAma che. gurujanonI AjJA pramANe samajasamAcAra : adhyAtma mArgamAM samatA- pUrvaka AlocanA karavI. zikSA bhAva - sama - AcAra te. levI. prAyazcitta karavo. kheda thavo. ahiMsAdi AcAra. laukika kaMI | samAvagAhI: sarakhesarakhA kSetramAM paNa vigatanA khabara maLavA. avagAhIne jagA karIne) rahenAra samAdhi: vItarAga bhAvathI AtmAmAM siddha paramAtmAno AtmA jeTalA rahevuM. sarva vikArono nAza thavo te AkAzakSetrane avagAhIne rahela parama samAdhi. zubha ke zuddha hoya, barobara teTalA ja AkAzaupayogamAM ekAgra thavuM, paMcapara- kSetramAM avagAhIne bIjA anaMta meSThInA smaraNamAM lIna thavuM, dhyeya siddhAtmAo rahe. tathA dhyatAno samarasI bhAva, samitiH sAdhake Atmahitane lakSya uttama pariNAmomAM cittane sthira samyagU pravRtti karavI. dareka karavuM, svarUpamAM cittano nirodha prakAranA kAryamAM yatanA - jayaNA karavo. samyagudarzanAdi guNo rAkhavI. sAdhusAdhvIjano mATe sahita bhavAMtare javuM. vikaTa pramAdarahita iryAsamitinI paristhiti, upasarnAdimAM atyaMta vizeSatA che. nizcayathI AtmA samatAbhAve rahevuM te munionI pratye samyagUgati- pariNati. samAdhi che. samasta rAgAdinA tyAga dvArA samAdhitaMtra: di. A. pUjyapAda racita AtmAmAM lIna rahevuM, ciMtana AdhyAtmika graMtha che jenA upara karavuM. vyavahArathI munijanonI Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 299 samyagudarzana pAMca samiti che. irSA, bhASA, | svarUpAcaraNa te samyagu cAritra eSaNA, AdAnabhaMDamatta. nipekSaNA, pAriSThApanikA samiti. samyagujJAna : samyakatva sahitanuM jJAna, samucita sAthe maLeluM. ghaNI saMkhyAthI jemAM mohanIyano kSaya, upazamAdi - rAzirUpa baneluM. che te samyagRjJAna vikalpAtmaka che. samucita zakti : najIkanA koI upalabdhi, zraddhA, anubhava te kAraNamAM rahelI kArya zakti jemake jJAnarUpa che. jJAnI bAhya apekSAe sAdhanAkALathI pragaTa thatI samakita bhogI ke rAgI dekhAvA chatAM te jevI avasthA. aMtaramAM virAganA bhAva-vALo che samughAta: sattAmAM rahelAM karmono yadyapi anya kaSAyonA udaye mahApuruSArtha vaDe tAtkAlika krodhAdi karato jaNAya che, chatAM vinAza karavo. tenA mukhya sAta tenI viveka daSTi teno pakSapAta bheda che. mULa zarIrano tyAga karyA karatI nathI, paNa udvega sahita vagara taijasa tathA kArmaNa zarIranI jAgrata hoya che. tethI te sAthe jIva pradezonuM zarIranI sAthe kaSAyayukta hovA chatAM apekSAe bahAra nIkaLavuM te vedanA kaSAya, nirAsava kahevAya che kAraNa ke vaikriyika, mAraNAntika, taijasa, tIvrapaNe karmabaMdha karato nathI. AhAraka tathA kevali samuddaghAta. paraMtu aSTa karmone nAza karavAmAM samAsa : ghaNA bhedano ke padano udyamI che. tethI zIdhra karmothI chUTe samAveza thato hoya te. che. chatAM karmavipAkathI je kaMI bane samyakatvaH sAcI daSTi - vastunA che teno jJAtA hoya che. tethI svarUpane yathArthapaNe zraddhavuM. yathArtha temano bhAva jJAnamaya hoya che. tatvArtha zraddhAnane samyaktva kahe che. sonuM kAdavamAM hovA chatAM zuddha rahe te je guNanI nirmaLa dazA pragaTa che. tema samyagudRSTi AtmA thavAthI potAnA zuddhAtmAno apekSAe bhUmikA pramANe zuddha rahe pratibhAsa, yathArtha pratIti thAya te. samyagucAritra: vItarAga jinezvaranI | samyagadarzanaH mithyAbhAva rahita, AjJAnusAra saMyamAdinuM dRDhapaNe jinavara kathita tattvo-padArthonuM pAlana. heyAdibhAvono viveka. zraddhAna, svAtmAno nizcayapUrvaka AtmabhAvanI sthiratA ke ramaNatA, sva-para bheda tathA kartavya che. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana 300 akartavyano viveka. anAdi mithyA upazama dRSTine sarva prathama samyaktva hoya che. te aMtarmuhUrtakAlIna hovAthI jIva tyAMthI paDIne punaH mithyAtvane ke kSayopazamane pAme che. te samaye yogyatA pramANe guNasthAnamAM dvitIyozama ke kSAyika samyaktva prApta kare che. je atyaMta acala che. te tIrthaMkaranA kevaLInA pAdamUlamAM manuSyanA jIvane prAraMbha thAya che. yapi maraNa thAya to cAre gatimAM pUrNa thAya che. samyagdarzana pUrvanA ArAdhaka jIvane svabhAvika pragaTa thAya che. koI jIvane upadezAdi jAtismaraNajJAna jinabiMbadarzananA nimittathI thAya che. svAbhAvika sa.da. thatAM pahelAM pUrvabhavamAM nimittonI apekSA hoya che. vyavahAra apekSAe samyagdarzana dasa prakAre che. AjJArUpa, mArga, upadeza, sUtra, bIja, saMkSepa, vistAra, artha, avagADha, paramAvagADha, rucinA bhedathI che. laukika jIvono bahirviSayarUpa hoya che. samyagdRSTino darzanopayoga, kSaya upazama ke kSayopazama pariNAmathI traNa prakAre che, temAM prathamanA be nirmala darzana-upayoga jaina saiddhAMtika zuddha che. trIjuM, samala hovAthI aticA2nI saMbhAvanA che. darzana zabdathI nija zuddhAtma zraddhAnarUpa sa.da. grahaNa karavuM. sa.da.thI AtmA sattAmAtra vastune jue che sa.jJAna vaDe, dravya tathA paryAyane jANe che. traNemAM yathArtha zraddhAnamAM koI bheda nathI. (zubha) rAganA saddabhAvamAM sarAga tathA abhAvanI apekSAe vItarAga evA be bheda che. sAga zama, saMvega nirveda AsthA ane anukaMpA dvArA anumAna gamya che. vItarAga sa.da. kevaLa anubhava gamya che. chatAM sa.da. niHzaMkita, nikAMkSita, nirvitigicchA amUDha dRSTi, upagRhana sthitikaraNa, vAtsalya, prabhAvanA guNo sahita hoya che. savizeSa nirvikalpa hovAthI aMta2mAM zraddhA ke labdhirUpa avasthita mAtra rahe che. tethI sUkSma vicAra vagara samajAya nahi. mokSamArgamAM sa.da.nuM sarvocca sthAna che. mokSanuM dvAra che. kAraNa ke tenI prAptirahita jJAna, cAritra tapa Adi vyartha, akAma nirjarArUpa che. sa.da.nAM lakSaNomAM svAtma saMvedananI pradhAnatA che. sa.da. prAptinI yogyatA cAre gatimAM saMzI jIvane hoya che. sadeva, guru ane dharmanI acala zraddhA te sa.da. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 301 sayogIkevaLI che. sadanI prApti pachI jIvano baddhAyuSyane choDIne anya sa.da. vadhumAM vadhu ardhapudgala parAvartana jIva tiryaMca ke narakagatimAM jato kALamAtra saMsAra zeSa rahe che. nathI. te karmano kata ke bhoktA darzanamohano kSaya thavAthI te jIva nathI paNa karmane jANe che. tethI taddabhava ke traNa cAra bhavathI vadhu mukta che. tenA avirati, saMsAramAM nathI raheto. dezavirati, tathA sarvavirati evA nizcayathI: vizuddha jJAna, darzana, bheda che. svabhAvanuM nirAtmAmAM saMvedana | samyapha prakRtiH je karmanA udayathI sa.da. che. zuddhAtmA ja upAdeya che samyakatva paryAyanA mULano ghAta te zraddhA sAdA che. to na thAya paraMtu cala malAdika samyagRSTiH jene samyakatva prApta thayuM doSa Upaje te. che te AtmA. karma-prakRtinI ! samyakamithyAtvaH je karmanA udayathI vicitratAne kAraNe tenuM ciMtana maLelA mizrapariNAma je samyaka sAMsArika jIvo karatA alaga hoya paNa nathI ane mithyA paNa nathI che te sAmAnya mAnava samajI zakato nathI. Asava bhAvanAnA sayogIdazA: yogavALI AtmAnI abhiprAyanA abhAvane kAraNe te dazA sAmAnyapaNe 1thI 13 guNanirAsava hoya che. chatAM pUrvanA sthAna sudhI che. temAM yoganI udaye prati samaya bhUmikA pramANe ceSTAo hoya che te. yadyapi A karmabaMdha thAya che te kSayopazamAM dazAmAM paNa kevaLI paramAtmApaNe jJAnanuM pariNamana che. samyagudRSTi kevaLa jJAtA-daSTA rUpa hoya che. AtmA samyakatvanI hAjarImAM sayogIkevaLI: teramA guNasthAnavartI viSayAdikano upabhoga karavA mahAtmAo. jeo dehadhArI manachatAM te nirjarAnuM kAraNa bane che. vacana-kAyAnA yoga sahita che. karmavipAka yukta kriyA jJAnIne temane iryApatha Asava che. eTale baMdhanuM kAraNa banatI nathI. Asava che, paNa baMdha kevala zAtA sAmAnya bhUmikAmAM koI sa.da.ne vedanIyano che. jemanAM cAra karma cetanA ke karmaphaLa cetanA hoya ghAtakarmo nAza pAmyAM che. paraMtu che topaNa te jIva jJAnamayI zarIra ane yoga sahita hovAthI hovAthI jJAnacetanA kahevAya che sayogI kevaLI kahevAya che. temAM Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarahapA arihaMta tIrthaMkara kevaLI, sAmAnya kevaLI evA bheda che. arihaMta kevaLI ATha prAtihAryo sahita tathA bAra guNo yukta che. sAmAnya kevaLIne cAra ghAtI karmo nAza pAmyA che. arihaMta paramAtmA mukhyapaNe upadeSTha che. sAmAnya kevaLI khAsa saMyogomAM upadeza Ape che. 84 sarahapA : bauddha darzananA siddhomAMthI eka siddhanuM nAma. sarAga saMyama : deza cAritra che. cAritra che paNa hajI devAdi pratye zubhAga che. 302 sarvagata : kevaLajJAna dvArA sarva lokAlokane jANatA hovAthI kevaLI (jIva) sarvagata kahevAya che. sarvajJa : kevaLajJAnI vItarAga paramAtmA tIrthaMkara. 1. sarvaghAtI prakRtiH AtmAnA zraddhA, cAritra, sukha vagere anujIvI guNono sarvathA ghAta karanArAM karmo, sarvaghAtI prakRti kevaLajJAnAvaraNa, 2. kevaLadarzanAvaraNa 3. nidrA 4. nidrAnidrA 5. pracalA 6. pracalApracalA, ane 7. tyAna vRddhi. krodhAdi vigera mohanIyanI anaMtAnubaMdhI 4, apratyAkhyAnI 4, pratyAkhyAnI 4, - jaina saiddhAMtika mithyAtva 1, mizra 1, kula 21 sarvaghAtI spardhaka : AtmAnA jJAnAdi guNane pUrNapaNe AvaraNa karanArI kArraNa vargaNA. sarvatobhadra : zrAvakanI eka pratimAno prakAra. sarvathAH je vastu sarvane lAgu paDe. sarvatra vyApta. kAyama mATenI. sarvadazitvaH samasta vizvanA sAmAnya bhAvone sattAmAtrane jovArUpa pariNamita bhAvarUpa zakti. vizeSa bhAvone jANavArUpa parimita bhAva te sarvajJatva che. sarvaloka vyApI : caudarAloka pramANa vizva) samasta lokamAM vyApIne rahe tevA dharmAstikAya Adi padArtho. sarvaviratidhara H hiMsAdi pAMca avratano, sthUlapaNe ke sUkSmapaNe sarvathA tyAga, saMsAranA sarvasaMga parityAgI sAdhu sAdhvIjano. paMcamahAvratI. sarvasaMvara bhAva : dravya ke bhAvarUpa sarva karmonuM AvavAnuM sarvathA rokAI javuM, arthAt mithyAtva Adi karmabaMdhano sarvathA kSaya te caudamuM guNasthAnaka. sarvArthasiddhi vimAna : devalokamAM pAMca anuttara vimAna che, jemAM kevaLa ekAvatArI jIvo che, jemane sarva Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya arthonI - prayojanonI siddhi prApta thaI che tevI saMjJA. sarvavadhijJAna : utkRSTa avadhijJAnano eka prakAra. sallekhanA : uttama prakAranA sAdhakono svaicchika dehatyAga. ati vRddhadazA, asAdhya rogagrasta athavA vArI na zakAya tevA upasarga ke dukALa jevA samaye sAdhaka apUrva samatAbhAve, aMtaraMga kaSAyonuM sabhyaprakAre zamana karI, AhArAdino kramazaH saMpUrNa tyAga karI, krame karI bAhya dehatyAga kare te sallekhanA samAdhimaraNa ke anazana che. samyagdaSTijanone te yathArthapaNe saMbhava hovAthI temanuM samAdhi ke paMDitamaraNa kahevAya che. zarIra prati je svabhAvathI upekSita che tevA zrAvaka, zrAvikA, sAdhu ke sAdhvIjano uparokta avasara samaye ke Ayu pUrNa thavA kALe AvI samatAthI dehano tyAga kare che e AtmahatyA nathI, paraMtu svaicchika dehatyAganuM parAkrama che. sallekhanA vidhimAM upadezanA nirvyApako, paricArako vagerenI apekSA hoya che, jethI sAdhakAtmA uttama bhAvamAM samAdhi TakAvI zake tevuM nimitta hoya che. bAhya 303 sahajAnaMdI sallekhanA te dehAdino tyAga ane aMtaraMga sallekhanA te aMtaraMga kaSAyono tyAga che. sallekhanA baLapUrvaka karavAmAM anyanA AvatI nathI. potAnI ja svayaM preraNAthI thAya che. kaSAyathI mukti dvArA pariNAmonI vizuddhi sallekhanA che. sallekhanA samaye kaSAyayukta pariNAmone kAraNe saMsAra bhramaNa thAya che. dharmarUpI amRtapAna sahita sallekhanAdhArI (sAdhujano) samasta prakAranAM duHkhothI mukta thaI dustara evA mokSane prApta kare che. ane gRhastha devalokane prApta karI anukrame manuSyapaNAmAM cAritradharmane pAmI mukta thAya che. savicAra : zukladhyAnano bIjo prakAra, jemAM pUrvagata zrutanuM sUkSma ciMtana che. je eka padArthamAMthI ke eka yogamAMthI, paryAyamAMthI bIjA padArtha, yoga ke paryAyamAM parivartana pAmavAvALuM che. sAmAnya artha vicArasahita. savipAka : karmano udaya, phaLa yukta karma. sahakArI dareka dravyano parasparamAM upakAra te sahakArI nimitta che. sahaja : sahasiddha, je kArya vinA prayatne sahaja paNe siddha thAya. sahajAnaMdI : karmarahita AtmAnI sahaja Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 sahanAnI jaina saiddhAMtika AnaMdamaya avasthA. rUpe saMkramaNa na thAya. darzana sahanAnI: gaNitanA koI prakAranI che. mohanIyanuM cAritra mohanIyamAM kalpita kriyAnuM eka cina. saMkramaNa na thAya. paraMtu krodha sahabhAva : guNa dravyano sahaja svabhAva. kaSAyanuM nokaSAyamAM anyonya avinAbhAva saMbaMdha. sahabhU. saMkramaNa thAya. (oLaMgavuM) sahavRttiH samavRtti, guNa tathA guNInuM | saMkramaNakaraNa: je zakti vizeSathI sAthe hovuM. tAdAmya saMbaMdha. vivakSita karmane sajAtIya karmamAM sahasA : utAvaLe thatuM kArya. nAMkhe tevo pariNAma. sAtAsahasAticAraH utAvaLe - ajAgRti | vedanIyane baMdhAtA asAtA pUrvaka thatI kriyAmAM lAgato vedanIyamAM nAMkhavuM. pariNamavuM). aticAra. saMkrAMtiH anyonya badalAvuM. sahastranAma stava: di. paM. AzAghara saMkSipta pariNAma: phlezajanita racita saMskRta gAthA baddha graMthamAM pariNAma. bhagavAnanAM 1008 nAmo dvArA saMktiSTAsuraH atyaMta kaSAyothI stavana karavAmAM AvyuM che. bharelA paramAdhAmI devo. sahasAra : AThamo devaloka. saMkucita dazA : anaudAra manavALI sahAyakaH sahAya-madada kare tevuM. dizA. sahya : sahana thAya tevuM. saMketa paccakakhANaH koI nizAnI saMkaradoSaH saMpUrNa svabhAvanI yugapa dhArIne paccakakhANa karavuM jemake prApti jemake nAstino svIkAra mUThI vALIne ke gAMTha vALIne. ane amukano asvIkAra mizraNa. | saMketasthAnaH paraspara maLavA koI saMkalanaH juduM juduM hoya tene bheguM karavuM. nizAnIvALuM sthAna. saMkramaNa parivartana, jIvanA saMkoca rAkhavoH vAtanI rajUAta karavA pariNAmone kAraNe karmaprakRtinuM zarama thavI. badalAIne anya prakRtirUpa thavuM te. saMkSepaH TUMkAvavuM. (saMkSipta). athavA pUrvanI bAMdhelI prakRtinuM saMkhyAH koI vastunA bhedo, prakAro, anyaprakRtirUpa thavuM. saMkramaNa mULa vagerenI gaNatarI karavI. jenI prakRtinuM thatuM nathI, uttara prakRti- saMkhyAthI gaNatarI na thAya te onuM thAya che. jemake AyuSyakarmanuM asaMkhyAta. saMkramaNa na thAya. manuSyAya game te | saMgrahaH ghaNI vastuonA samUhane Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 305 saMzI jaNAve jemake mIThAInuM bajAra. | saMjJAH prANImAtramAM rahelI gherI vyavahAranaya juduM jaNAve ke amUka preraNA. te AhAra, bhaya, maithuna mIThAInI dukAna. ane parigraha ema cAra prakAranI saMghaH ghaNA samUhanuM maLavuM. savizeSa che. asaMgni jIvomAM bacAvano sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane bhaya. zarIrasukhanI vAsanA, ane zrAvikAnA samUhane caturvidha saMgha zirIranuM rakSaNa, bhaya vagere saMjJA kahe che jenI sthApanA tIrthakara hoya che. saMjJA matijJAnanA bhedamAM bhagavAna kare che, te samyagu jAya che. uttama prakAranI saMjJA praNAli che. cAramAMthI eka padArtha samyagujJAnanI hoya che. sAmAnya na hoya te jainazAsananI praNAlI- jIvomAM AhArAdi IcchA mAM nathI, paNa mithyA che. abhilASA saMjJA che. jenA kAraNe saMghayaNaH hADakAnI majabUtAIno jIva paribhramaNa pAme che. duHkha zarIrano bAMdho. bhogave che. saMjJA saMsArI jIvasaMghAtaH bhegA thavuM - paramANuonuM mAtrane hoya che. saMjJA guNabhegA thavuM. sthAnakanA vikAsamAM ghaTatI jAya saMghAtananAma karmaH je karmanA udayathI che. kSINa thAya che. audArikAdi zarIrane yogya | saMjJIH garbhaja manuSyo, tiryaMca pudgalono jaththo ekaTho karavo. paMcendriya, deva tathA nArakamAM daMtALI jema vikharAyeluM ghAsa bheguM mananA sadbhAvamAM AlaMbanathI kare tema. kriyA, vAtacIta, vikalpa sahita, saMcitakarma: pUrve bAMdhelAM ke ekaThA zikSA-bodha, vizeSa prakAranI karelAM karmo je sattAmAM rahe. samaya grahaNa karavAnI zakti vALA jIva Ave phaLa Ape. saMjJI che. yadyapi nAnA jIvajaMtumAM saMjIvanI auSadhi) jenA sevanathI jhera ISTanI prAptino prayatna karavAnI Utare, melI vidyA dvArA pazu buddhi ane aniSTathI dUra thavAnI banelo mAnava punaH mAnava thAya. buddhi-preraNA jovA maLe che, paraMtu saMjvalana kaSAyaH sarvaviratidhara sAdhu- temAM uparanAM lakSaNano abhAva che. sAdhvIjanomAM rahelo atizaya maMda vaLI hitAhitano, jIvAjIvano kaSAya je yathAkhyAta cAritrane vicAra kare, potAnA nAmathI koI roke. ati alpa samaya pUrato rahe. bolAve te sAMbhaLIne Ave, ane Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdigdha 306 jaina saiddhAMtika yogya javAba Ape te saMjJI, tethI | covIzInA trIjA tIrthakara. viparIta asaMjJI kahevAya. | saMbhrAMtaH bhrAMtivALuM prathama narakanuM chaThuM guNadoSa, vicAra vagere mananuM pratara. svataMtra kArya che. mithyA dRSTi | saMmUrNima: mAtApitAnA saMyogarahita guNasthAnakathI mAMDIne kSINa je jIvo janme che. traNe lokamAM kaSAya, vItarAga chadmastha upara, nIce, tichamAM dehanuM cAre guNasthAnaka sudhInA tamAma jIvo bAjuthI mohita mUchita thavuM. manuSyo saMjJI che. zabdanA pudgalonuM grahaNa karavuM te samUIna. bodharahita paNa jIva zrutajJAna | saMmoha: moha sahita. pAmI zakato nathI tethI muktinI saMyamaH pAMce indriyone tathA manane sAdhanA karI zakato nathI. asaMzI vazamAM rAkhavuM. samyagu prakAre jIvone matizrutajJAna manarahita ahiMsAdi vratonuM pAlana karavuM. jAtivizeSanA kAraNathI hoya che. kaSAyo para jIta meLavavI. jIvanA lakSaNa svarUpe hoya che. dehAdhyAsano tyAga karavo. chakAya saMdigdha: zaMkAvALuM mana, matijJAnanA jIvanI rakSA karavI. sAdhu sAdhvIbAra bhedamAMthI eka bheda. jano mahAsaMyamI che. saMpadA: sUtro bolatAM alpamAtra | saMyama sthAna: cAritravALA jIvonAM aTakavAnuM Ave te sthAno. paraspara adhyavasAya sthAnonI sAmAnya arthamAM samRddhinAM sAdhano taratamatA dhana Adi. saMyojanA kaSAyaH maMda paDelA kaSAyo saMparAyaH sAMsArika maMda kaSAya. vaLI pAchA anaMtA saMsAranA saMpradAnaH eka zakti che. potAnA dvArA paribhramaNanI vRddhi kare tevA anyane ApavAmAM Avato bhAva. kaSAyo. cha kArakamAnuM eka kAraka. saMrakSaNAnubaMdhI: dhanAdinA rakSaNanI saMprajJAna : samAdhidazA. kSapaka zreNImAM niraMtara mUcha te raudradhyAnano cotho AtmAnI mohakSayavALI kevaLa- bheda che. jJAna najIkanI dazA. saMraMbha: pApa karavAnI vRtti. AraMbha saMpratyaya : samyagu nimitta, sAcI zraddhA. karavo te. saMbhava: zakyatA. saMlApaH vAraMvAra bolavuM. AlAve saMbhavanAthaH bharatakSetranI vartamAna | saMlAve. Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 307 saMvaravidhi saMsInatA: zarIrane saMkocI rAkhavuM. | saMvaratattvaH AvatAM karmone rokavA. indriyone kAbUmAM rAkhavI. manane pAMca samiti traNa gupti Adi viSaye kaSAyathI dUra rAkhavuM te. saMyama dvArA Azravane rokavo. te saMlekhanA karavI icchAone saMkocavI. saMvara chaThTha tattva che. jema nAvanuM dehanuM mamatva tyAgIne aMta samaye chidra purAI javAthI jaLano praveza svecchAe dehane tyajI devo. nathI tema mithyAtvAdino abhAva rogAvasthA, vRddhAvasthAmAM deha thavAthI jIvane karmono saMvara thAya jyAre sAdhanAne yogya nathI raheto che. Azravarahita sahaja svabhAvatyAre uttama sAdhaka dehanuM mamatva nA pragaTavAthI sarva karmone rokavAne tyajI svecchAe saMlekhanA karI deha samartha je zuddha paramatattva che tenA tyAga kare che. samAdhimaraNa pAme svabhAvathI utpanna je zuddha cetana che. (sallekhanA) pariNAma che. te nizcayathI bhAvasaMvatsaraH kALanuM eka pramANa (varSa) saMvara che. navIna dravyakarma jenA dvArA saMvata zarU thAya te pudgalonuM rokAI javuM te dravya vIrasaMvata, vikramasaMvata, zakasaMvata, saMvara che. IsvI saMvata, gupta saMvata vagere. | saMvaravidhiH zuddhopayoga dvArA puNyasaMvatsari pratikramaNa bAra mAse varSamAM pAparUpa zubhAzubha yogonA lAgelA pApanA prAyazcitta mATe rokAvAthI zuddha darzanajJAnamAM sthira karAtuM vArSika pratikramaNa che. thaI, anya vikalpothI rahita, paryuSaNanA aMtima divase karavAmAM AtmA dvArA AtmAne dhyAve che. Ave che. Atmasva-svarUpano anubhava kare saMvaraH mithyAtvAdithI Azrava thAya che, che, te alpa zramamAM karmothI rahita tenAthI viparIta samyakatva, thaI AtmAne prApta kare che. temAM dezavirati, sarvavirati, anAdi saMyamAdinuM AcaraNa te vyavahAra yoganI nivRtti, A sarve navAM che. samyagU pravRtti sAthe nivRttino karmone AvatAM roke che. te dravya aMza hoya che. arthAta saMvara sAthe saMvara che, tathA samiti, gupti, nirjarA hoya che. nivRttinA aMza bhAvanA, kSamAdidharma, pariSaha jya, mATe vratAdi saMvara che. samyagudRSTi cAritrano zuddha bhAva, bhAvasaMvara AtmA saMvaranA adhikArI che. mithyASTine saMvaranA bhAva thatA Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvAsAnumati 308 jaina saiddhAMtika nathI. sAdhu-sAdhvIjano jemaNe | saMvedhabhAMgA: baMdha udaya ane sattAnI vratonI maryAdA karI che teo vicAraNA karavI ke keTalI karma sahajapaNe saMvara kare che. bAra prakRti baMdhAya tyAre keTalI udayamAM bhAvanAothI bhAvita thavAthI hoya, keTalI sattAmAM hoya. rAgadveSa kSINa thAya che. yoga saMvyavaharaNaH AhArano eka doSa. nirodha thavAthI saMvara siddha thAya che. | saMzaya: A zuM haze ?- cAMdInI vastu saMvAsAnumatiH potAnAM dhanAdi, che ke chIpa che? devAdi tattvomAM parivArAdimAM mamatA hoya tenI dvidhA thavI te sAMzayika mithyAtva vAta na kare, sAMbhaLe nahi, mAtra che. samyagdarzanamAM kSayopazamanI mamatA hoya. kSatine kAraNe saMzaya - zaMkA pedA saMvAha: jyAM pagathI mAMDIne mastaka thAya paraMtu tattvo para daDha pratIti sudhI dhAnyanA DhagalA thAya te. hovAne kAraNe te zaMkAne sAMzayika saMvAhana : bahu prakAranA araNyothI mithyAtva na kahevAya. vastu aneka yukta mahAparvatanA zikharane dhama che. tenA asAdhAraNa saMvAhana kahe. svarUpano nizcaya na thAya to zaMkA saMviti: jJAnanA anubhavIne saMviti thAya che. paraspara virodhI padArthone kahe che. sAthe joIne zuM sAcuM haze tevI saMvRtaH DhaMkAyeluM, je jovAmAM na Ave. zaMkA pedA thAya. jemake AtmA zuddha saMvega pariNAma: mokSa pAmavAnI che. bIjo kahe che. AtmA azuddha atizaya rucivALo tattvaniSTha, che. temAM zuM sAcuM haze? teno pariNAma. nirNaya na thavo te. saMvegaH saMsArabhAvathI nitya DaratA ] saMsatka sAdhuH kaSAyo tathA viSayone rahevuM. samyagdarzana, jJAna tathA vazIbhUta koI bhraSTa sAdhu sarva cAritrano samAdara, labdhirUpa doSono bhoga banIne azubha sAttvika bhAva, prasannatA, saMvega pariNAmone prApta kare che. athavA che. dharmabhAvanAno ullAsa saMvega maMtrAdi vaDe AjIvikA kare. che. dhArmika mahAtmAono Adara, | rAjAdine vaza varte te. paMca parameSThImAM prIti saMvega che. ! saMsargaH koInA paricayamAM rahevuM te. saMveganI kathAH je kyA dvArA jIvane | vastumAM bhedabhedanI apekSA. mokSAbhilASA pragaTe. saMsAra: janmamaraNavALuM karmajanata Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya sthAna. anAdi kALathI prANI janma maraNa karIne lokanA pratyeka pradezane, paramANuone, kALanA samayone sarva prakAranA kaSAyabhAvone tathA nakAdi bhavone anaMta anaMtavAra grahaNa kare che. AvA pAMca parivartanarUpa saMsAra che. karmanA vipAkathI jIvane AvuM parivartana niraMtara thayA kare che. mukhyatve eka zarIrane choDe che ane bIjuM grahaNa kare che. saMsAracakra : janmamaraNanuM paribhramaNa thavuM. saMsAramAM bhamyA karavuM. athavA niraMtara janmamaraNa karI saMsAramAM cakkara mAryA karavuM. saMsArAnuprekSA : A saMsAra janmamaraNarUpI kevo du:khadAyI che tenAthI kema mukta thavuM tenuM ciMtana karavuM. saMsArAbhinaMdI saMsAranA sukhamAM atizaya AnaMda mAnanAra. saMsiddhi thavI : samyag prakAre vastunI prApti ke siddhi thavI. : saMskAra : zubhAzubha bhAva vRtti. saMskAro pUrva bhavanA ane A janmamAM navA grahaNa thAya che. dareka jIvamAM svabhAvagata saMskAra hoya che. nija AtmAmAM zudhdhatA te AtmasaMskAra che. - saMstanaka : bIjA narakanuM paTala. saMstara H pRthvI, zilA. duHkha phaLaka tathA saMhanana duHkha A saMsAra che. samAdhinA nimittamAM tevI vicAraNAnI AvazyakatA che. saMstavaH bhakti, stuti, sadaivAdinI stuti bhakti saMstava che. saMstAropakramaNa : saMthAro pAtharavo. bhUmine joyA vaga2, pramAAM vagara saMthAro karavo te 11mA vratano aticAra che. doSa che. saMsthAna : je karmanA udayathI audArika Adi pAMca zarIronI AkRti bane che te saMsthAna nAmakarma che. trikoNa, catuSkoNa, goLa vagere AkRti hoya che. 309 zarIranI AkRtinI racanAnA mukhyatve cha prakAra che. samacatuHsra, nyagrodha parimaMDaLa, sAdi (svAti) kubja, vAmana, kuMDaka zarIra nAmakarma. saMsthAna vicaya : caudarAjaloka vyApI cha dravyonuM sUkSmatAthI ciMtana karavuM. dharmadhyAnano eka bheda che. sahanana : saMghayaNa : zarIranI hADakAnI majabUtAIno bAMdho. te zarIra saMhanana nAmakarma - tenA cha bheda che. vajra RSabha nArAca, vajanArAya, nArAya, ardhanArAca, kika, chevaDuM, prathamanA traNa ArAdhanAnI dRSTie uttama che. majabUta che. pachInA halakA ane nabaLA che. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMhAra visargaM saMhAra visargaH AtmAnA pradezono dIpakanI jyotinI jema saMkoca ke vistAra thavo. sAkAra : 310 AkAravALuM, cetanAnuM jJAna, sAkAra vikalpavALuM upayoga. sAkAra maMtrabheda: svArthavaza anyano chUpo abhiprAya, kathana jANIne dveSavaza pragaTa karI devo. mRSAvAdano eka prakAra. sAketa H ayodhyAnuM apara nAma. sAgara : samudra dariyo, lodhi sAgAraH parigraha sahita gharamAM rahevAvALo gRhastha athavA bAra prakAranA (vrata) saMyamAcaraNa te. gurujano pratye vinaya. Adara, dAna, tattvono abhyAsa, vyasanAdino tyAga, agiyAra pratimAne dhAraNa kare. sAgAra dharmAmRta dipaM. AzAdhara racita saMskRta zloka bada zrAvakAcAra viSayaka vistRta graMtha. sAgaropama : kALanuM vizeSa pramANa. sAgaranI upamAvALo, keTaluMye pANI uleco chatAM khAlI na thAya tevuM. saMkhyA pramANe 10 koDAkoDI palyopamano eka sAgaropama kALa thAya. sADha porisa H paccakkhANa H sUryodaya pachI lagabhaga pAMca kalAka eTale jaina saiddhAMtika navakArazI pachI (4 kalAka) ATha ghaDI pachI. AhArAdinuM sevana kare. sAtanaya vastune samajavA pramANajJAnano aMza. naigama, saMgraha vyavahAra, sUtra, zabda, samabhirUDha, evaMbhUta ema sAta prakAra che. dareka naya koI eka prakA2ne vizeSa mAne. sAtarAjaloka : asaMkhyAta yojanano eka rAja ema sAtarAja pramANa samabhUtalAthI bheruparvatanI taLeTI) nIce ane upara je loka che te sAta rAjaloka pramANa che. rAja-2jyuM. sAta samuddAta H sattAmAM rahelAM karmone prayatnapUrvaka zIghratAe nAza karavo te sAta bhedavALuM che. vedanAatyaMta vedanAthI AtmapradezonuM kaMI bahAra nIkaLavuM, kaSAya-kaSAyo dvArA AtmapradezonuM kaMIka bahAra nIkaLavuM. maraNa-mULa zarIrane choDyA vagara kaMIka pradezonuM bAra nIkaLavuM vaikriya-vaikriya labdhino prayoga. tejasa tathA AhAra zarIra dvArA AtmapradezonuM bahAra nIkaLavuM. kevaLI samudyuta : AyuSya karma karatAM anya karma 52mANu adhika hoya to kevaLI samuddAta vaDe Atmapradezone caudarAjaloka pramANa phelAve, pachI saMharI le. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya satAgArava : sukhanI, zarIranA svAsthyanI atizaya Asakti. sAtAvedanIya : vedanIya karmanI prakRtimAM zubha prakRtino udaya jenA vaDe zarIranuM svAsthya sAtAmaya rahe. sAttvikadAna : dAna Ape paNa mAna ke phaLanI icchArahita. sAdiH je vastuno padArthanI avasthAno AraMbha thAya. sAdi anaMta : jenI Adi che paNa aMta nathI jemake kSAyika samyaktva - ke siddhadazA sAdi saMsthAna H cha saMsthAnamAMthI trIjuM saMsthAna, nAbhi nIcenA avayavo pramANasara hoya, uparanA pramANasara na hoya. - sAdi sAMta : jenI Adi che ane aMta paNa che jemake jIvanI deva nAraka Adi avasthAo. jIva te sthAne utpanna thAya ane maraNa pAme. sAdRzya : padArthathI bhinnAbhinna rahelo dharma te sAdazya. jemake AtmA ane zarIra. lakSaNathI bhinna che, kSetrathI eka kSetrAvagAha che. sAdhakadazA : AtmA mohanIyAdi ghAtI karmono kSaya karavA tarapha vartato hoya te samayanI avasthA. sAdhakapaNAno artha : (di. saM.) elakanI pahelAnI bhUmikA arthAt saraLa cAritrapAlana kare. ekavastra rAkhI 311. sAdhAraNa vanaspatikAya gharamAM rahe ke gurukulamAM 2he. vaiyAvRtya kare. eka pAtramAM eka vAra besIne zrAvakanA ghare bhikSAbhojana kare. upavAsa pratyAkhyAna kare. zrAvaka pAsethI sAmagrI maLe to prabhusevA kare. bhUmikAnusAra anya kSullakanA bheda che. sAdhakAtmA H AtmAnuM hita kare tevI sAdhanAvALo. sAdhana H nimitta, kA2Na kAryamAM sahAyaka. sAdharmsa : sAdhyamAM jenI vRtti nizcala hoya te. sAdhAraNa : aneka vastumAM ke vyaktimAM samAnatAvALuM lakSaNa te. sAdhAraNa kAraNa aneka kAryonuM je kAraNa hoya te, eka kAraNathI bhinna bhinna aneka kAryo thatAM hoya te kAraNane sAdhAraNa kAraNa kahevAya. sAdhAraNa dravya : dhArmika sarva kAryomAM vAparavA yogya evuM samarpita kareluM dravya. jemake sAdhAraNa dravyakhAtuM. sAdhAraNa vanaspatikAya : anaMta jIvo vacce eka ja bhogya za2I2 prApta hoya. eka ja audArika zarIramAM anaMtA jIvonuM hovuM. temAM sUkSma nigoda ke je carmacakSugrAhya nathI. Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu 312 sthUla nigoda te kaMdamULa Adi. sAdhuH paMcamahAvratadhArI nigraMtha muni. jemAM Atma vizuddhi pradhAna che. AcArya, upAdhyAya ne sAdhu traNe sAdhupaNuM che. temAM saMghakata aMtara che arthAt bhUmikA pramANe bheda che. gurutattvanI mukhyatA che. mokSanA mArgabhUta zuddha cAritranA ArAdhaka tathA ArAdhanA karAvavAvALA sarva jIvomAM samabhAvavALA che. je saMsArathI sarva saMga parityAgI che, te zramaNa, saMyata, vItarAga, anagAra, bhadata, dAMta vagere kahevAya che. je vairAgyanI parAkASThAvALA che te ekAMtasevI che te bAhya pravRttithI nivRtta hoya che. yadyapi janautkarSanI bhAvanAvALA hoya che. pariSahono jaya karavAvALA upasargone samatAthI sahevAvALA jaina saiddhAMtika tattvonA jJAtA, sAgara samAna gaMbhIra, meru jevA niSkapa, caMdra samAna zItaLaguNavALA, maNi samAna tejasvI, kSiti samAna bAdhAone sahana karavAvALA. sarpa samAna aniyatapaNe kSetramAM rahevAvALA, AkAzanI jema nirAlaMba, tathA aparigrahI, sadAne mATe paramapadanI prAptinI abhilASAvALA, uttama sAdhu janone vaMdana ho. sthavirakalpI vaLI chatrIsa guNovALA sAdhujano che. chaThThA guNasthAnake zubhopayoga yukta bhakti, zAstrAbhyAsa upadezAdi kare che. ane sAtamA guNasthAne zuddhopayogayukta hoya che. jyAM nirvikalpa dazAmAM sarva bAhya pravRttithI nivRtta hoya che. sAdhunI dazAnI taratamatAthI pAMca bheda che. pulAka bakuza kuzIla, nigraMtha tathA snAtaka. vyavahAra dRSTie paMcamahAvrata, paMca samiti, traNa guptinA dhAraka sAdhu che. nizcaya dRSTie je anaMta jJAnAdi svarUpa zuddhAtmAmAM rata che. te sAdhu che. sAdhu savizeSa tattvonA zraddhAnarUpa samyaktvasahita hoya te sAcuM sAdhupaNuM che. samyaktvarahita sAdhu samyagudRSTivaMta zrAvakathI hIna che. utkRSTa sAdhu dazA jinakalpI - ekAMtavAsI karma zatru sAme siMha samAna parAkramI. svabhAvamAM hAthI samAna unnata, baLadanI jema bhadra prakRtivALA, mRganI samAna saraLa, pazusamAna nirdoSa gocarI vRttivALA, pavana samAna niHsaMga, apratibaddha paNe vihAravALA, sUrya samAna jJAna prakAzavALA, sakaLa Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 313 sAmAyika sAdhu saMghaH sAdhujanono samUha. sAmAnya: 1. je guNa sarva dravyomAM sAdhya: dhyeyanI siddhi. mukhya dhyeya samAna jaNAya, jema ke arUpIpaNuM mokSaprApti che. dharmAstikAya vageremAM che. kALuM, sAdhya zuddhiH rAgAdi mohadazAnA pILuM ke UMca-nIcanA bhedarahita tyAgayukta je dRSTi. saMpUrNa bAhya padArthono sAdhya sAdhanadAva: je sAdhyanuM je sAmAnyasattA svIkAra kare che. sAdhana hoya te sAdhyamAM ja te darzana upayogano viSaya che. vastu sAdhanane joDavuM - kuMjana karavuM te. sAmAnya tathA vizeSAtmaka che. sAdhyasAdhanabhAvaH jevuM sAdhya che tevAM sAmAnya, vastunA mULa svarUpane sAdhana ane tevo bhAva. svIkAre che. vizeSa, vastunI sarva sAdhvI saMghaH sAdhvIjanono samUha. avasthAno svIkAra kare che. sAnaH anadhyavasAyano cheda kare. | sAmAyikaH sarva jIvo pratye samabhAva, anizcita bhAvano cheda kare. samatA, sAma- Aya vRddhi) Ika sAnnipAtika bhAva : ghaNA bhedavALA pratyaya che. samatAnI vRddhi kare te. bhAvono samUha. jIvana-maraNa, mAna apamAnamAM ke sAnivezaH dezanA svAmIne rahevAnuM sukha-du:khAdimAM rAgadveSa na karavo sthAna. te samabhAva. sAmAyika cAritrano sAnubaMdhaH tIvra gADha karmabaMdha, bheda che. sAdhu sAdhvIjanonuM saMpUrNa zubhAzubha hoya. jIvana mATenuM che. te gRhasthanuM sApekSaH apekSA sahita vastunuM kathana, niyatakAlIna che. rajUAta. sAmAyikano mULa zabda samaya che. sAmaMtopani pAtikI kriyA: AzravanI eka sAthe vastunA svarUpane kAyikI 14mI kriyA che. potAnI jANavuM. svAtmAmAM ekarUpa thavuM. gaNAtI sajIva-nirjIva vastu, sAvadyapAparUpa hiMsAdithI mukta riddhi, siddhi vagerenI loko prazaMsA thavuM, nivRtta thavuM te sAmAyika, kare to rAjI thAya, aprazaMsA kare AtmabhAvamAM sthirabhAva karavAthI to duHkhI thAya che. jIvonuM sAmAyika saMpUrNa thAya che. sAmAnika deva IndranA pitA jevA hoya sAmAyika yukta AtmA saMyama, che. teo indranI jema satkAra pAme niyama, tapamAM lIna hoya che. sAmAyika vidhinA sAta adhikAra che. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyika cAritra kSetra, kALa, Asana vinaya, mana, vacana, kAyAnI zuddhi. gRhasthanuM 48 miniTanuM sAmAyika Avazyaka che ane navamuM vrata che. sAmAyika cAritra : 314 samatAbhAvanI prAptivALuM, iSTAniSTamAM harSazoka nathI tevuM cAritra. pAMca prakAranA cAritramAM sAmAyika prathama cAritra che. rAgAdinI ke sAvadya pApa vyApAranI nivRttirUpa hovAthI te cAritra che. sAmAyika pATha : di. A. amitagati racita samatAbhAvotpAdaka saMskRta zlokamAM pATha che. jenuM gujarAtI bhASAMtara thayuM che. sAmIpya : tulya jAtinA padArtho. bhAva samIpatA. sAmparAyika Asava : je karmaparamANu jIvanA kaSAya bhAvonA nimittathI AtmAmAM kaMIka vakhata mATe sthitine prApta thAya te. sAmya H samabhAva, sAmAyika, samatA. sAra : jemAM kaMI tathya ke mUlya che te. sArasvata H lokAMtika devono eka bheda. sArthaka H jemAMthI hitAvaha phaLa maLe te. sAlaMbanayoga : AtmasAdhanAmAM 52dravyanuM bAhya avalaMbana levAmAM Ave te. sAvadha karma : je kAryamAM hiMsAdi pApavALAM kAryo hoya te. hiMsAjanaka jaina saiddhAMtika mana vacana kAyAnA vyApArane sAvadya kahe che. vAstavamAM sAvadhano artha prANaccheda thAya che. vaLI jemAM asi. (zastra) maSi (lekhana) kRSi (khetI vagere)no tathA vyApArAdi kriyAmAM alpAdhika hiMsAdi thatAM hoya te. mATe gRhasthe alpAraMbhI rahevuM, A uparAMta sAvadyakarmanA ghaNA prakAro che. yadyapi dAnAdi kriyAo apekSAe sAvadya che, chatAM paNa te ArAdhanA rUpa hovAthI iSTa che. sAdhujano mATe sAvadya karmano sarvathA niSedha che. sAvadhabhAva : pApayukta mananA vicAro, durbAna vagere. sAvadhayoga : pApayukta manavacana kAyAnI pravRtti jemAM upayoga joDAya che. sAvadhAna : jAgrata, je kArya karavAnuM hoya te ekAgrapaNe kare. sAzaMsa H phaLanI AzA sahita kAryamAM pravRtti karavI. sAsAdana sAsvAdana : upazama samyaktva pAmelo jIva cha AvalI zeSa rahe tyAre anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI samyaktvane vamatAM je kaSAyano vikArI bhAva bhaLIne malina thAya te bIjuM guNasthAnaka. hajI mithyAtvano udaya L Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 315 zabdaparicaya sukRta thayo nathI tethI te sAsAdana yojana lAMbI pahoLI vaccethI samyakatva kahevAya che. ATha yojana jADI. cAre bAju anaMtAnubaMdhInA udayathI tenuM UMDAImAM ghaTatI ghaTatI aMte jJAna ajJAna kahevAya che. te atizaya pAtaLI sphaTika ratnamaya niyamAM pahele guNasthAnake paDe che. zilA, tenuM bIjuM nAma ISaprAgasAhasI : parAkramI, bhaviSyamAM karavAnAM bhArA pRthvI che. kAryono vicAra karyA vagara siddhahema zabdAnuzAsanaH hai. A. utAvaLe kArya karI lenAro. hemacaMdrajIracita zabdakoza sAMzayika mithyAtva: AtmA potAnAM vyAkaraNa. kAryono kartA haze ke para vastunA siddhAyatanaH zAzvata mUrtio jemAM che kAryano kartA thato haze evo saMzaya tevAM maMdiro, kuTo upara naMdanathavo. kevaLI bhagavaMte kahyo te dharma vanAdimAM, naMdIzvaradvIpamAM, tathA sAco ke anya darzano kahe che te devalokanA vimAnAdimAM je zAzvata sAco evo saMzaya thavo. caityo, jinAlayo che te. siddhaH saMsArathI, janmamaraNathI, sarva. | siddhAMtaH Agama, pravacana, te siddhAMta karmathI sarvathA mukta azarIrI. che je anAdithI che. zAstranA siddha kevaLI : siddhapaNuM prApta karavA arthane siddha kare te siddhAMta tenA chatAM AtmAno mULaguNa kevaLa- ghaNA bheda che. tenA viSe ghaNA jJAna sahita hoya te. zAstranI racanA thaI che. siddhacakra yaMtraH paMca parameSThIpada rUpa | siddhiH ISTa kAryanI saphaLatA. arihaMta, siddha, AcArya, upalabdhi, AtmAnuM karmarahita thavuM upAdhyAya tathA sAdhu ane dharmarUpa darzana, jJAna, cAritra, tapa ema nava siddhidAyaka: mokSa prApta karAvanAra padonuM baneluM cakra, te vividhatA nimitto, jemake paramAtmA. yukta siddhacakra yaMtra. siMdhuH bharatakSetranI prasiddha nadI. siddhatvaH AtmAnI saMpUrNa karmothI | siMhaH vanyaprANI. eka graha che. rahita jJAnAdi ATha guNo yukta | sukRtaH zubha kartavyo. zuddha avasthA, jIvano pAriNAmika sukatAnumodanA sArAM kRtyonI prazaMsA. bhAva che. sukhaH jenA vaDe manane AnaMda Ave siddhazilA : lokAgre pistAlIsa lAkha | iSTa lAge che. tenA be prakAra che: Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhadAyaka - sukhaprada 316 jaina saiddhAMtika laukika tathA alaukika. sukha zaktiH AkuLatA rahita jenuM laukika: puNyakarmanA phaLathI lakSaNa che. indriyonA viSayo maLe temAM sukha | sukha zeliyApaNuM zarIrane sAcavavA lAge. bAhya sAdhana vaDe prIti prayatna karavo. temAM sukha mAnavuM Upaje. zarIramAM sAtAno udaya sukhAnubaMdha: anubhavamAM AvelAM sukha upajAve. A laukika sukha vividha sukhonuM punaH punaH smaraNa duHkhanuM kAraNa che. kAraNa ke karavuM. parAdhInatA yukta AkramatA che. sukhAsanaH anukULatA sahita beThaka - vaLI viSayavAsanA AtmAne besavuM. aniSTa che. saMsAranA paribhramaNanuM sugataH jenuM jJAna prazaMsApAtra che, je kAraNa che. anaMta catuSTaya prApta karI mukti alaukika sukha : nirAkuLa dazA pAmyA che. yukta che. svAdhIna che. indriyAtIta | sugAtrA: vArAMganA putra. che. karmajanya phlezothI mukta che. sujJaH hitAhitano vicAra karavAvALA vikalpa rahita hovAthI samAdhi- sutajanma: putra janma janya sukha che, jemAM nirAmaya sudipakSaH ajavALiyAvALuM AnaMdanI upalabdhi che. duHkharahita pakhavADiyuM. sukha te sAcuM sukha che. chadmastha | sudhA : amRta. samakitavaMta jIvane AMzika sudhIH paMDita, vidvAna, viziSTa buddhialaukika sukhanuM vadana hoya che. vALo. siddhonuM sukha anaMta avyAbAdha sudhIraH ghaNI dhIrajavALo. UMDA vicAravALo. sukhadAyaka - sukhapradaH sukha ke AnaMda supArzvanAthaH vartamAna covIsInA upajAvanAra. - sAtamA tIrthaMkaradeva. sukhabodha: saraLatAthI samajAya tevo suptaH nidrAno eka prakAra. ALasa. bodha. subhagaH nAmakarmanI prakRti che, jenA sukhamakALaH suSamakALa. jemAM sukha - udayathI prItikaraNapaNuM thAya che. samRddhi, baLa vagerenI vizeSatA subhadraH sajjanatAno guNa. hoya. avasarpiNI kALano bIjo subhASita: ucca saMbodhana - bhASaNa. Aro. sumatinAthaH vartamAna covIsInA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 317. sUkSma pAMcamA tIrthaMkara deva. suSamAH avasarpiNI kALano bIjo sumanasa: phUla, puSpa jevuM komaLa mana. Aro, je traNa koDAkoDI navaraiveyakanuM pAMcamuM stara. sAgaropamano che. sukha, samRddhi, suyoga: uttama kalyANakArI yoga- AyubaLanI vRddhivALo vALo. yugalikakALa. surapati sevita indriyo vaDe pUjAyelA, suSamA duSamakALa: avasarpiNIkALano sevAyelA tevA arihaMta deva. trIjo Aro je be koDAkoDI surapuSpavRSTiH arihaMta bhagavAnanA sAgaropama che. jemAM sukha adhika vihAra, pAraNuM, samavasaraNa vagere ane duHkha alpa hoya. samaye devo phUlanI-puSyanI vRSTi suSamA suSamA: avasarpiNI kALano kare te. prathama Aro. je cAra koDAkoDI surabhigaMdhaH suMdara gaMdha, ghrANendriyano sAgaropamano che. jemAM sukha eka prakAra. samRddhinI vizeSatA che. yugalika suralokaH devaloka-svarga loka. kALa che. surAgiriH surAlaya sumeruparvatanuM bIjuM | suSira prAyogika zabdaH zabdano eka nAma. prakAra, pavana pUravAthI thato zabda, surAsurasevitaH devo tathA dAnavo vaDe | vAMsaLI ityAdi. pUjAyelA tIrthaMkara bhagavAna. susthitaH sArI rIte sthiti che jenI. vaimAnika ane jyotiSkane sura-deva susvaraH nAmakarmanI zubha prakRti che, kahevAya, bhavanapati ane vyaMtarone jenA udayathI kaMThamAM madhuratA asura kahevAya. yadyapi cAre deva nikAya - prakAro che. suhatiH eka nagarInuM nAma che. surendraH devonA Indra. sUkSmaH carmacakSuthI agrAhya padArtha te sulabhatA: je vastu sahelAI - ochA jIvanA pradezo, pudgalanuM paramANu, prayatnathI maLe te. kALano eka samaya je kevaLIgamya sulocanAH sArA AkAranA cakSuvALI. che. nigodanA sUkSma jIvo suvidhinAtha: vartamAna covIsInA parasparamAM ke bAdara padArtho sAthe navamA tIrthaMkara deva. ke pRthvI, jaLa, Aga ke vAyuthI suvizALaH sArI rIte ghaNuM vizALa. vyAghAta pAmatA nathI, zastrathI navaraiveyakanuM trIjuM paTala. chedAtA nathI, tevA sUkSma zarIra hoya. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSma ekendriya 318 jaina saiddhAMtika vALA jIvo che. tethI paramANu | che. paraspara pratibaMdha karatA nathI. sUkSmakALa pudgala parAvartana : sUkSmajIvonAM zarIra AdhAranI utsarpiNI tathA avasarpiNInA apekSA rahita che. temanuM pariNamana sarva samayone eka jIva mRtyu vaDe paNa atyaMta sUkSma che, sUkSma kramazaH sparzI sparzIne pUrA kare nAmakarmano udaya che. te karmanA temAM jeTalo kALa lAge teTalo udayathI jIva pRthvIkAyAdi pAMca samaya. arthAt anaMta utsarpiNI prakAre sthAvara ekandriya jIvonuM ! tathA anaMta avasarpiNIno kALa zarIra pAme che. nigoda bAdara jAya. nAmakarmavALA jIvonuM zarIra alpa ! sUkSmakriyApratipAtI zukladhyAnaH hovA chatAM anya dvArA vyAghAta ! parama zuddha zukla dhyAnano cotho pAme che. sUkSma zarIra jemake prakAra tyAra pachI kevaLI paramAtmA jaLakaNa vastramAM TakatA nathI, paNa nirvANa pAme che. eka nAno rAIno dANo ke jaMtu | sUkSma kSetrapugala parAvartanaH cauda vastranI ArapAra nIkaLatuM nathI. rAjaloka pramANa saMpUrNa vaLI te bAdara zarIra pRthvI | lokAkAzanA pratyeka pradezane eka Adine AdhArita che. jIva kramazaH mRtyu vaDe sparzIne pUrNa munionuM AhAraka zarIra bAdara kare. je kSetranA pradeze mare tenI hovA chatAM apekSAe sUkSma che, zreNInA pradezane sparze paNa anya labdhidvArA te parvatAdimAMthI pasAra pradeze sparze te na gaNAya. thaI jAya che. sUkSma dRSTiH pUrvApara saMkalanApUrvaka sUkSma ekendriyaH pRthvIkAyAdi pAMca vicAra karIne kAma karavAvALI sthAvara che te dareka bAdara tathA dRSTi . sUkSma che. sUkSma jIvonA zarIra | sUkSma dravya pudgala parAvartana : cakSugocara nathI. te lokAkAzamAM audArika Adi vargaNAo rUpe sarvatra saghanapaNe rahelA che. bAdara saMsAramAM rahelA tamAma jIvo lokanA eka dezamAM alpa) pudgalAstika dravya - paramANane rahelA che. te cakSugocara che. audArikAdi koI paNa rUpe grahaNa pANInA jIvonuM zarIra pANI che. karIne lokanA sarva pudgalone te pramANe anya sthAvara jIvonuM kramazaH janmamaraNathI sparze te. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 319 sUtra pahUDa sUkSmanigodaH anaMtA jIvonuM eka | sUtaka: maraNa tathA janma samaye zarIra te athavA sAdhAraNa azucinA doSanI vidhi. te samaye vanaspatikAya, tevAM anaMta jinapUjA AdikriyAo tathA zarIronI luMba bhegI thAya to paNa munine bhikSAdAnano niSedha che. carmacakSuthI grAhya na thAya te. (amuka kALa) sAmAnyataH traNa sUkSmabhAva pudgala parAvartana : divasanA bALakanuM, ke yuddhamAM karmaprakRtinA rasa - anubhavanAM sarva maraNane prApta jIvanuM, agni Adi adhyavasAya sthAnone eka jIva dvArA ke anazana vaDe maraNa thayuM kramazaH mRtyu vaDe sparzIne pUrNa kare hoya sAdhu sAdhvIjanono kALadharma thayo hoya, to tenuM maraNa sUtaka sUkSmazarIra: carmacakSuthI agrAhya te lAgatuM nathI. sUkSma zarIra. AhAraka, taijasa, rajasvalA (mAsikadharma) strIno kArmaNa traNa che. zArIrika pravRttino vikAra che. sUkSma saMpUrAyaH (sAMparAya) dasamuM guNa- strIno sparza, tenA dvArA bhojana sthAna che, te cAritra guNa che. jemAM grahaNa vratIjano cAra divasa na saMjvalana lobhanI prakRti sUkSmarUpe kare. e samayamAM strInA zarIramAM ja mAtra hoya che. te sivAya kaSAyo amuka jherI tattva pedA thAya che. ane teno rasa upazAMta ke kSINa tethI sAdhakanI sAdhanAmAM thayo hoya che. je cAritramAM kaSAya azuddhinA paramANunI asara ati sUkSma hoya te sUkSma sAMparAya pahoMce che. yadyapi strI dehano e cAritra che. sUkSma mohanIya karmanA kudaratI krama che. chatAM prakRtijanya bIjano jemaNe nAza karyo che. A vastuno svIkAra karI zuci guNasthAnakanA svAmI mukhyatve jALavavI joIe. jema sarpanI sAdhu sAdhvIjano che. prakRtinA jherano svIkAra karIe sUkSmaskaMdhaH sUkSma paramANuno jaththo, chIe. sUkSma hovAthI cakSugrAhya na hoya. | sUtra zAstra, Agama, temAM rahelA pado sUcI: vigata jaNAvato krama jemake | zloka vagere. pustakanI viSaya sUcI. sUtrakatAMga zrutanA daSTi pravAda aMgano sUTyagula kSetra pramANano eka bIjo bheda. bheda. sUtra pAhUDaH di. A. kuMdakuMda racita Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 sUryapattana samyagujJAna viSayaka prAkRtagraMtha, tenI saMskRta TIkA upalabdha che. sUryapattanA vartamAna sUrata. sUryaprajJaptiH aMgazrutano eka bheda. sUryAcaraNa sumeru parvatanuM apara nAma. sUryAvarta. sUyabhaH lokAMtika devono eka bheda. sRSTiH vizva, duniyA, saMsAra. senjAdhira: vasatikA ke upAzraya jevAM sthAno, vageremAM sAdhu sAdhvIjano sthiratA kare. gRhasthanA nivAse sthiratA kare to teothI sekjhAdharanA hAthano AhAra prahaNa na thAya. semaraH narakamAMnuM eka vRkSa. sevA: vaDIlo, gurujano AdinI vaiyAvRtta karavI. athavA laukikamAM aneka prakAre nispRhabhAve kArya karavuM. sopakrama: krama eTale nimittavALuM AyuSya karma. sAmAnya dehadhArInuM nimitta maLatAM karma ghaTIne nAnuM thAya tevo AyuSyano baMdha hoya, athavA nAnuM na thAya paNa mRtyu samaye koIka nimitta hoya. jemake rAvaNanuM AyuSya ghaTe tevuM na hatuM paNa bANa vaDe maraNa pAmyo. sohamapati : saudharmanAmanA prathama devalokanA je indra hoya te. saudharma: sudhamAM nAmanI sabhAno jaina saiddhAMtika AcAra tenA Indrane saudharma kahe che. sudharmA sabhAnI madhyamAM indranuM siMhAsana che, tenI pAse ATha paTadevIonA siMhAsana hoya che. te uparAMta hajAro devonAM Asana hoya che. saudharmendra tIrthakaranA janmakalyANaka samaye janmAbhiSeka kare che. saubhAgyaH sukhayukta sthiti, puNyodayavALo samaya. saubhAgyavatI strIH pativALI, saMsAranA sukhavALI strI. jenA paricayathI loko AnaMda pAme. skaMdhaH be athavA bethI adhika pudgala paramANuono jaththo. paramANumAM rukSa tathA snigdha (lukho - cIkaNo) guNa hovAthI te paraspara maLe che ane vIkhare che. tenA sUkSma tathA zUlapaNe aneka bhedo che. lokamAM rahelA dvIpa, caMdra, sUrya Adi aneka mahAna skaMdho pRthvI para che. te sarve pRthaka hovA chatAM madhyavartI skaMdho dvArA parasparamAM joDAyelA che. spazadi lakSaNo pudagala skaMdhonI paryAyAvasthA che. arthAt dareka jaDa pudgala padArtho pUlapaNe skaMdha che. karmAdi ATha vargaNAono samUha skaMdha che te sUkSma che. dhamastikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya e pRthaka pRthapha eka eka mahAna Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 321 skaMdho che. hara stotra, vagere. stavana (stava-prazaMsA) stuti prabhunA | myAnagRddhiH hathiNaddhi) eka prakAranI guNa gAvA viSenAM pado. ghora nidrA. je darzanAvaraNano prakAra potAnA doSa pragaTa karavAvALAM che. tenA udayamAM jIva anyano pado te. UMghamAM ghAta karIne Ave pAcho stabdhaH kSobha pAmavo, Azcarya thayuM. nirAMte UMghI jAya. temanA zarIra stibUkasaMkrama: udayavALI karmaprakRtimAM paNa vajakApa hoya te jIvo prAyaH anudayavALI sattAmAM rahelI karma narakagati pAme che. prakRtinA dalikono prakSepa karavo. strIH ghaNA prakAro che. dharmapatnI. (bheLavavI) dAsIpatnI, parastrI, gaNikA sUpa: ahaMta bhagavAnanA samavasaraNa- vagere. brahmacaryanA pAlanArthe mAM mAnastaMbha jevI racanA. puruSone strIsaMgano tyAga minAro) batAvyo che. zAstromAM ghaNA stana prayoga : corane corI karavAmAM darzanakAroe strIonI atyaMta sahAyaka thavuM. corane te kAryamAM niMdA karI che. te kevaLa tenA preraNA ApavI. zArIrika rUpa para puruSane udvega, stanApahataH corIno mAla kharIdavo vairAgya pedA karavA mATe che. yadyapi anumodanA karavI mahAna doSa che, aneka strIo satI tarIke, vatIne aticAra lAge. tIrthakaranI janetA tarIke pUjya tenita : kAyotsargano eka aticAra paNa che. - doSa. vAstavamAM jenAmAM duSTa vRttio steyaH corI, mAlikane pUchyA vagara che, te svayaM "strI rUpe che. strI vastu grahaNa karavI. narakAdinuM kAraNa nathI paNa steyAnaMda raudradhyAnaH corI jevAM kAryo vikAravRttio kAraNa che. strI, karI temAM AnaMda mAnavo. mahilA, nArI, kAMtA, pramadA, patnI stotra: saMskRta-prAkRta bhASAmAM vagere ekAryavAcI che. deva, manuSya, racAyelAM bhagavAnanA guNonuM tiryaMca tathA nAraka ema cAra bheda varNana karanArAM sUtro-zloko vagere. che. strInI prakRtimAM bhaya tathA jemake bhaktAmara - kalyANa maMdira mAyAnI vizeSatA che. puruSa vagere, vItarAgastotra, uvasagna- nirbhayatA ane parAkramane kAraNe Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strIkathA 322 jaina saiddhAMtika zreSTha manAya che. strI guNothI satI ! sthAnakavAsI: eka mata che je cAraso manAya che. pacIsa varSathI pracAra pAmyo che. strIkathAH strInA bhoga, zRMgAra, zvetAMbaradhArI sAdhu-sAdhvIjano je prakRti saMbaMdhI carcA karavI te sthAna ke upAzrayamAM rahIne dharma vikathA che. karanAra, pratyakSa mUrtine pUjanIya na strI pariSaha strInA hAvabhAva ke mAnanAra tathA maMdirane pUjanIya zRMgArAdithI calita na thAya te sthAna tarIke na mAnanAra ke temAM sAdhu strI pariSahajayI che. na janAra kevaLa sthAnane mAne te strIvedaH je karmanA udayathI strIne sthAnakavAsI. puruSabhoganA bhAvo utpanna thAya | sthAnayoga: eka prakAranuM Asana che. A karma mohanIya prakRtino | vizeSa, kAyotsarga, padmAsana nokaSAya bhAva che. vagere. sthapatiH cakravartInAM cauda ratnomAMthI sthAnAMgaH dvAdazAMganuM trIjuM aMga. eka. sthApanA: koI vastunI sthApanA, sthalagatA cUlikAH aMga zrutajJAnano AkRti, jemake maMdiramAM mUrtinI eka bheda sthApanA. nikSepa tarIke mukhya sthalacara jIvoH bhUmi para cAlanArA vastunI gerahAjarImAM tenI smRti jIvo, prANI, gAya, bheMsa vagere. mATe athavA AkArarahita vastumAM virakalpa: sAdhujanono vastImAM mukhya vastuno Aropa karavo. rahenAro samUha. jemake prabhunI pratimAne prabhu IMDila bhUmi : jyAM jIvahiMsA na thAya mAnavA. tevI nirdoSa bhUmi. sAdhu sAdhvI- sthAvara: sthira rahetI vastu, sthAvarajanone maLa-mUtra vagere paraThavavA tIrtha, sthAvarakAya jIva. yogya bhUmi. sthAvarajIva: sthira rahevAvALA. sukhasthAna: koI niyata jagA. bhAvanI duHkhanA prayojanamAM potAnI IcchA utpattinA kAraNane sthAna kahe che. mujaba hAlI cAlI na zake te je avasthAmAM karma prakRtio rahe sthAvara nAmakarmanI prakRtino udaya che te sthAna, sthiti, avasthAna che. che. tene phakta kAyarUpa sparzendriya nizcayathI sthAna sarve pugala ja che. jenA vaDe te khAya-pIe dravyanuM pariNamana che. jANe, jue, ane zarIrane potAnuM Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya mAne, yadyapi temanI cetanA ati alpavikasita che. mUrchA prApta manuSya jevI che. buddhipUrvaka temano vyApAra nathI. te pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspatinA jIvo che. tenA asaMkhya bheda che. jIvo anaMtA anaMta che. sthAvara jIvo anya jIvanA sparza jJAnamAM mukhyapaNe nimitta che. temanAmAM jIvatva che paraMtu teono buddhipUrvaka vyApAra hoto nathI. agnivAyu-kAyanA jIvo sthAvara che chatAM temanI halana calana kriyA jovAmAM Ave che tethI temane trasa paNa kahyA che. paraMtu teo sthAvara nAmakarmanA udayavALA hovAthI sukhaduHkhanA prayojanathI teonuM halanacalana thatuM nathI tethI gatizIla chatAM sthAvara che. 323 sthitiH sAmAnya artha kALa, samaya, vastunuM rahevuM, athavA jyAM gati nathI te. saiddhAMtika artha karmaprakRtine lAgu paDe che. avasthAna kALane sthiti kahe che. baMdhakALathI mAMDIne pratisamaya eka eka karIne karma udayamAM AvIne khare che te karmanI sthiti che. pratisamaya kharatA karma dravyane niSeka kahe che. kaSAyanI tIvratAne kAraNe saMkleza pariNAmonI adhika ane vizuddha spardhaka pariNAmonI hAna sthiti baMdhAya che. karmarUpathI pariNamelA pudgala karma skaMdhonuM karmapaNuM jIva sAthe rahevuM te kALane sthiti kahe che. eka bhavanI sthiti bhavasthiti che. kAyAno parityAga thatAM anya bhava viSayaka sthiti kAyasthiti che. sthitighAta : sthiti kAMDakaghAta. jIvanA zuddha adhyavasAyathI karmanI sthitinuM ghaTavuM. : sthira sthira nAmakarmanI prakRtinA udayathI zarIranA amuka avayava sthira rahe che. sthUNA : audArika zarIranA sthUNA pramANa. sthUla H udAra, dekhAya tevuM, halakuM, jADuM. snigdha H cIkaNuM, zarIranA ATha sparzamAM eka sparza. spardaka : vargaNAonA samUhane spardhaka kahe che. spardhaka : sarakhe sarakhA jemAM rasaavibhAga hoya tevA karma52mANuonA samudAya te vargaNA. ekottera vRddhinA krame thayelI vargaNAono samudAya te spardhaka. hAni tathA vRddhivALI vargaNAone spardhvaka kahe che. eka paramANumAM rahevAvALA avibhAga praticchedone varga kahe che. pratyeka paramANu eka eka varga che. spardhakanA Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sparza dezaghAtI tathA sarvaghAtI be prakAra che. anya prakAro paNa che. AtmAnA guNone sarva prakAre AvaraNa karanArI je karma zaktio che, te sarvaghAtI, je | kevaLa pAMcanidrA, kevaLajJAnAvaraNa, darzanAva2Na, apratyAkhyAna, : pratyAkhyAna, anaMtAnubaMdhInI 12 ema 16 sarvaghAtI prakRtio che. tathA eka dezathI (alpa) AtmAnA guNone AvaraNa karavAvALI karma zaktio dezaghAtI che. sparza sparza paudgalika cAmaDInuM lakSaNa che, je sparzanAma karmanA udayathI thAya che. tenA zIta-uSNa, snigdha-rukSa, laghu-guru, mRdu-karkaza ema ATha prakAra che. sparzendriya dehadhArI mAtrane sparza karavAvALI bodha thavAvALI indriya hoya che. : spaSTaH sAkSAta rUpathI je dekhAya te. spRhA : jhaMkhanA, vAMchanA, icchA, AzA abhilASA, Asakita. 324 * sphaTika : kAca jevo svaccha pRthvIkAyika padArtha. smaraNa H bhUtakALamAM anubhavelI vastu yAda AvavI. smara prabhAsa : bhUtakALamAM joyelA ke jAlA padArthonuM vismaraNa thaI jaina saiddhAMtika anya padArthonuM smaraNa thavuM. smRti matijJAnano eka prakAra che. smaraNa thavuM. yAda AvavuM. smRtibhraMza : smRtino abhAva thavo. smAta : aneka dharmonA sadbhAva pragaTa karavA 'svAta' = zabdano prayoga thAya che. je anekAMta praNAlIne sUcaka che. jenA sAta bheda che te saptabhaMgI che. syAdvAda : anekAMta dharmayukta vastunuM kathana karavAvALI paddhati. eka zabda ke eka vAkya dvArA pUrI vastunuM eka sAthe kathana karavuM azakya hoya tyAre koI eka dharmalakSaNanI mukhyatA karIne anyanI gauNatA kare, koI vAra mukhyane gauNa kare. tethI dareka vAkyanI sAthe svAtu, kathaMcita, apekSA zabdano prayoga karavAmAM Ave che. arthAt apekSApUrvaka bolavuM, jagatanA sarva bhAvo apekSApUrvaka ja che tethI ekAMta karavo te mithyAbhAva che. jemake AtmA jJAnasvarUpa che tyAM jJAnanI mukhyatA ane anya guNonI gauNatA batAvI, AtmA samatA svarUpa che tema kahe tyAre jJAnaguNanI gauNatA karI samatAnI mukhyatA batAvI. svacchaMdatA : mohavaza hitAhitanI dRSTi Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 325 svAdhyAya vagaranAM vacana ke vartana, manasvI- | darzAvanAruM je vizeSaNa hoya, te paNuM. anya vastuno - lakSaNano vyavaccheda svataMtratAH svAdhInatA, je vivekasaha | na kare, gauNatA mukhyatA hoya. hoya che, savizeSa svAdhInatA | svaliMga siddhaH paMcamahAvratadhArI, AtmAnA sukhaviSayaka che. nirgathadazA, bhAvaliMgamAM je svacchaMdatA ane svataMtratAmAM mahAtmAo kevaLajJAna pAme te. AkAza bhUmi jevuM aMtara che. | svastika sAthiyo zubhapratIka che. svadArA saMtoSaH sAMsArika sAmAjika tenA anya prakAro maMgaLa-kalyANa ke pArivArika vyavahArothI prApta thayelI potAnI strImAM sukha svasyAvaraNaH (svasyAvArya guNa) saMbaMdhI ke anya vyavahAramAM potAnA ja guNonuM AvaraNa kare saMtoSa mAnavo te gRhasthajIvananI jemake jJAnanuM AvaraNa kare te maryAdA che. saMpUrNa brahmacaryanuM jJAnAvaraNIya karma vagere. pAlana azakya hoya tyAre svAdhyAyaH AtmAnuM manana, ciMtana lagnajIvananI maryAdAmAM zrAvakane thAya te svAdhyAya athavA jemAM bAra vratamAM cothuM vrata svadArA satuM zAstro, ke AdhyAtmika saMtoSa parimANa vrata che. strIe zAstronuM bhaNavuM, bhaNAvavuM. tenA teja pramANe puruSanA saMbaMdhamAM anya rIte pAMca prakAro che. samajavuM. vAcanA: gurujano pAse bodha svabhAvadazA: jema sAkaranuM gaLapaNa levo. e svabhAva che, tema AtmAnI pRcchanA prazno dvArA zaMkA zuddhatA svabhAva che. krodhAdi samAdhAna karavuM. vibhAva dazA, parabhAvadazAnA parAvartanAH punarAvartana karavuM. tyAga pUrvaka uttama AtmAvasthA, (raTaNa karavuM). te svabhAvadazA. anuprekSAH manana - ciMtana pUrvaka svayaMsaMbuddhaH je mahAtmAo potAnI ekAgra thavuM. bhAvanA karavI. meLe ja svayaM pratibodha pAmI dharmakathA: AdhyAtmika kathana vairAgI banI saMsAra tyAga karI karavuM. (satsaMga) jJAna pAme tevI yogyatA. svarUpasUcaka vastunA svarUpamAtrane Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haDI 326 jaina saiddhAMtika nimitte rAga pedA thAya che. hAhAMga: kALanuM eka pramANa. hahIH audArika zarIranAM hADakAM. hitaH je mUla ke uttara guNothI hataprAya: lagabhaga haNAyeluM, maravAnI vibhUSita che, tathA heya upAdeya najIka pahoMceluM. tattvano jene yathArtha nirNaya che, hatyAH hiMsA karavI, AtmahatyA, dhyAna adhyayanamAM lIna che te maraNa thavuM. zramaNa hita sAdhe che. gRhastha haritAlaH madhyalokano aMtano paMdaramo jIvanavALo mumukSu AtmahitamAM sAgara-dvIpa. pravRtta che te hita che. haribhadra sUri. je. A. mahAtArkika, hitAvaha: AtmAnA kalyANane dArzanika, hatA. jemaNe 1444 ApanAra. mahAna graMthonI vI. saM. 1300 hiMsAH sva-para bAhya prANono ghAta lagabhaga racanA karI hatI. karavo. paTakAya jIvono ghAta bAhya hastakarmaH chedana, bhedana, AghAta - dravya hiMsA che. temAM thatAM rAgAdi karavo, bAMdhavuM. toDavuM, graMthana karavuM, bhAva hiMsA che. nizcayathI rAgAdiekatra karavuM. lekhana, citra Adi nI utpatti, tathA azuddhopayogathI kAryo hAtha vaDe thAya che te. Atma zaktino cheda thato hovAthI haMsa: anaMtajJAnAdi nirmaLa guNa te nizcaya sva-hiMsA che. rAgAdinuM sahita haMsanI jevA ujvaLa anya nAma hiMsA, adharma, avrata paramAtmA haMsa che. pazuomAM haMsa che. pramattane hiMsaka kahyo che. uttama manAya che. je dUdha apramatta ahiMsaka che. pramAdI ke ane pANI chUTuM pADanAra pakSI kaSAyI AtmA prathama svahiMsA kare che, pachI anyanI hiMsA thAya che. hAridraH pILo raMga (varNa). mohAdithI pariNata AtmA svakIya hArdasama: hRdayatulya je kAryamAM jenI zuddha prANono ghAta kare che. mukhyatA hoya, hetu. vyavahArathI anyanA prANono cheda hAva: mukhano vikAra, hAvabhAva. karavo te vyavahAra hiMsA ghaNA hAsyaH hasavuM, mohanIya karmanI prakAranI che. dveSathI, kAyAthI, prANa nokaSAyanI prakRti che. tenA ghAtathI, paritApa upajAvavo. udayathI hAsya Ave che. jenA kriyAthI ema hiMsA pAMca prakAranI. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdaparicaya 327 hRdayaMgama te uparAMta cAra prakAranI hiMsA anAsakta rahevuM. mUcha ghaTADavI. vinAkAraNa kevaLa saMkalpa - je kaMI karavuM paDe te dayA jAgRti pramAdathI thatI saMkalpI hiMsA che. pUrvaka karavuM. bhojanAdi, saphAI vagerethI thatI hiMsAdAnaH je vaDe nirarthaka hiMsA thAya hiMsA AraMbhI che, dhanaupArjana tevAM zastro Adi banAvavA ke mATe thatI hiMsA udyogI che. anyane tevAM kAma karavA ApavA potAnA AzritonI rakSA ke deza te anartha daMDanuM mahApApa che. rakSA mATe thatAM yuddhAdi virodhI hiMsAnubaMdhI raudradhyAna: hiMsA karavAnA hiMsA che. vaLI asatyavacana, vicAro karavA. jemake khUnI corIthI meLavelA padArtho ke vicAre ke kevI rIte khUna karavuM, anyanuM kaMI paNa haraNa karI levuM athavA hiMsaka vyApAranA vicAro te hiMsA che. rAgayukta hovAthI karavA. maithuna hiMsA che. aMtaraMga kaSAya, hInabaLa: ochA baLavALuM. nabaLuM. mithyAtvAdi cauda prakAra, bAhya nava hInAdhika mAnonmAnaH koI paNa vastu prakAranI mUcha, mamatvabhAva potAne levA mATe adhika vajana nizcayathI hiMsA che. rAtribhojanamAM rAkhavuM ane anyane ApavA alpa paNa hiMsA rahelI che. mATe hiMsA vajana karavuM. vagere kapaTa buddhimAM niMdanIya che. doSa che. koIpaNa hiMsAnA prakAramAM chakAya | huMDaka saMsthAnaH je karmanA udayathI jIvanI hiMsA saMbhava che. te | zarIranA aMga-upAMga beDoLa hoya. durgatinuM dvAra che. duHkhanuM bIja che. | huMDAvasarpiNI: A paMcamakALa dharmapApano sAgara che. prabhAvanAnI dRSTie ati hiMsAyukta koI paNa tapa, dAna, Utarato kALa che. mohagrasta paropakArAdi kAryo vyartha jAya che. jIvonI pradhAnatAvALo che. mATe gRhastha sAdhakoe upayoga- hRdayaMgamaH kinnara nAmanA vyaMtara pUrvaka sarva pravRtti karavI, jAtino eka bheda. athavA hRdayane mahAhiMsAnA doSathI dUra rahevA khUba game tevuM. jAgrata rahevuM. bhAvavizuddhi mATe bhAvahiMsAnA nimitta thatAM bAhya padArthothI sAdhake saMkSepa karavo, Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 jaina saiddhAMtika zabdaparicaya kaSAyonI bhayAnakatA kaSAyano | anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAnIya | pratyAkhyAnIya | saMjvalana prakAra zeno samyakatvano | dezaviratino | sarvaviratino | yathAkhyAta ghAta kare? | ghAta kare | ghAta kare | ghAta kare ! cAritrano ghAta kare | kaI gatie | naraka gatie | tiryaMca gatie manuSya gatie devagatie laI jAya | laI jAya | laI jAya | laI jAya | laI jAya kyAM sudhI | jIvana paryata | varSa paryata | cAra mAsa paMdara divasa rahe sudhI rahe | sudhI rahe krodhanI | parvatamAM paDelI |pRthvImAM paDelI dhULamAM paDelI| pANImAM upamA | phATa jevo | phoTa jevo | rekhA jevo | paDelI | rekhA jevA mAnanI paththaranA hADakA lAkaDAnA | netaranI upamA | thAMbhalA jevo | jevo | thAMbhalA jevo | soTI jevo mAyAnI vAMsanA mULa | gheTAnA | gomUtranI | vAMsanA | upamA jevI | zIMgaDA jevI | dhArA jevo chotarA jevI lobhanI | kasuMbInA gADAnA paiDAnI | kAjaLanA ! haLadaranA - upamA raMga jevo | marI jevo | raMga jevo | raMga jevo kaSAya eTale jIvanA pariNAmanI cIkAza, malinatA. jema telamardanavALo puruSa jamIna para vyAyAma kare tyAre cIkAzane kAraNe dhULa coMTI jAya, tema jIvanA kaSAyamaya upayogane kAraNe jIvanA pradezone karmaja coTe che. te uparanA dRSTAMta pramANe tIvratA ane maMdatA samajavI. mithyAmati jIvane anaMtAnubaMdhI kaSAya mukhyatve hoya che. uparanA prakAromAM hAnivRddhi thavA saMbhava che. chatAM A pramANe saMbhAvanA darzAvI che. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Blo adhyAtma bhoMyoga guNajJa cAva nirAvaNa jJA Gicat upayoga zrI sadgurubhyo namaH raghuvI Tq @ saraLa zabdakoza ocea upazAMta vibhAga-2 baMdhanA kAraNo vIryakara zrutajJA{ kaSAyonI bhayAnaka kALacaka Balois gIragatA pUrvapayoga lokottara guNasthAna Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda paricaya kevI rIte meLavazo ? saraLa zabdakoza, jemAM lokabhogya zabdo uparAMta pAribhASika zabdo paNa che. temAM saraLa artha ane saMkSipta samaja ApI che. jethI navA abhyAsIone prathama vibhAgane badale bIjo vibhAga saraLa ane rasaprada lAge, tevI dhAraNA che. Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akkosa parisahaH 1ramo parisaha kaThora vacana sahana karavApaNuM. aajhamaH uttama, zreSTha. akSayapadapUrNa kSaNa vagaranI sthitimAM aariH zatru vagaranuM. icchA vagara rahelo AtmA. aThayAsI : eza ArAma, sukhacena. akSayaloka: svarga. aIzanA: eSaNA - icchA. akSarakUTaH akSaramAM thayelI bhUla. eka aetarAjha : TIkA, vAMdho, vivAda, parvata. Thapako. akSaratUlikA: kalama, lekhaNa. akaja: nakAmuM. akSarabrahmAtmA: paramAtmAnA akada: karAra, pratijJA. guNavALuM. akaniSTha -: buddha bhagavAna, buddha. akSaralAbhaH IzvaraprApti. akaniSThapaH buddha (uttama ke madhyama) akSaralokaH avinAzI duniyA. akamalaH sauthI hoziyAra. akSaralobha : brahmadhAmanI jijJAsA, akarabaradilI: dilanI moTAI, dilanI moTAI. mumukSatA. udAratA akSarasaMhati: thoDA zabdamAM ghaNA akarmatvakendraH AkhA padArthanuM arthanI racanA. akarmatva ja eka biMdumAM samAyeluM akSAvali : japamALA. kalpI zakAya te biMdu. akSAMtiH adekhAI, IrSA, akSamA. akarmazIla: ALasu, nirudyamI. akSikaMpa: AMkhano palakAro. akalpavAsIH vimAnamAM vasatA eka akSiNa paribhogI: sacita khorAka jAtanA devo. khAnAruM. akAma maraNa : ajJAnapaNe viSaya akSipagrAhI : bahu dhIme dhIme grahaNa AdinI AsaktimAM thatuM maraNa, karanAra. bAlamaraNa. akSetrarI : AtmajJAna vagaranuM, akAmA: saMyamI, jitendriya. zarIranA tattvane na jANanAruM akAlacArIH kavakhate gocarI karanAra. akhilAtmA paramAtmA. akAla paribhojI: rAtri bhojana akhilAnaMdaH paramezvara. karanAra. agamagaDha: brahma svarUpa rUpI killo. akUla: pAra vinAnuM, sImA vagaranuM. aguNarIH guNanI parakha na hoya evuM. akRtazruta: zAstrajJAna rahita aguNavAdI: bIjAnA doSa bolanAruM. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agurulaghutvaguNa agurulaghutvaguNa je zaktine lIdhe eka padArtha bIjI vasturUpe na pheravAya, eka guNa bIjA guNa rUpa na thAya, tema ja eka cIjanA aneka ke anaMta guNa vIkharAIne judA judA na thaI jAya te zakti. agurulaghutva pratijIvI guNa : uccatAne nIcatAno abhAva. ageMdra : meru parvata. agradatta airAvata kSetranI vartamAna covIsInA 23mA tIrthaMkara. aghAI AtmAnA jJAnAdi guNono 332 nAza na karanAra. aghAtI karma : AtmAnA guNane svataH eTale potAnI meLe ghAta na kare evA vedanIya karma. acitatva : jIva vagaranI sthiti. acitamahAsaMdha : jIva vagaranA asaMkhya paramANuno moTo jaththo. dharmAstikAya jevA. acittaAhAra : jIvanI hiMsA na thAya evo khorAka. acelaka : pahelA ne chellA tIrthaMkaranA sAdhuno vastra saMbaMdhI AcAra. acelapariSaha : jUnAM ochAM ke phATelAM kapaDAM hoya athavA kapaDAM na ja hoya to paNa manamAM kheda rAkhyA vagara te sthiti pramANe rahevAno niyama. acaurya : corI nahi karavI te. saraLa acauryavrata corI na karavAnuM trIjuM guNavrata ke mahAvrata. acyuta : e nAmano 12mo devaloka. acyutapati agiyAramA ne bAramA devalokanA indranuM nAma. ajitAtmA jeno AtmA koIthI jitAyo nathI evuM. ajiteMdriya H indriyo jItI na hoya evuM. ajitya H na jitAya evuM, ajita. ajina tIrthaMkara nahi te, vItarAga nahi te. : ajinamaMti : jaina dharma nahi pALanAra. ajIva : nava tattvomAMnuM jaDatattva. ajIvatattva : jIva vagarano padArtha, jIva vinAnI vastu. ajIvadravya : ajIva, jaDa padArtha. ajIvamizrita H satya mRSA eTale kaMIka sAcI ane kaMIka jUdI bhASAno e nAmano eka bheda. ajIvarAzi : jaDa vastuno samUha. ajIvavibhakti : jIva vinAnI vastuno vibhAga. ajogI : caudamA guNasthAnake pahoMcelo jIva. aDDAntikA : e nAmano eka utsava. aThThAI mahotsava. aDDA : mAthAnA vALa potAne hAthe jhUMpI kADhavA te loca. aThThAI : ATha divasa sudhI cAlatI Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 333 adhiSThAtA dharmane lagatI pravRtti. cha | atibhAraH pahelA aNuvratano cotho aThThAIo che. ekI sAthe ATha aticAra. divasa sudhI karavAmAM AvatA atIrthakara : tIrthaMkaranI padavI nahi upavAsa. pAmanAra saMpUrNa jJAnI puruSa. aThThAIdharaH aThThAI karavAnA ATha | atIrthaMkarasiddha tIrthakaranuM pada pAmyA divasamAM zarUAtano divasa. | vagara mukti meLavanAra AtmA. aDhIdvIpa: jaMbudvIpa, dhAtakIkhaMDa, ne | atIndriya: indriyanI zakti bahAranuM. puSkaradvIpano ardha bhAga maLI | atapriyadarzanaH AtmAne pratyakSa thato 45 lAkha jojana vistArano jovApaNuM. dvIpasamUha. adattadAnaH je vastu ApelI na hoya aNagAraH vratadhArI gRharahita. tenuM grahaNa, corI, enA traNa bheda aNagArasiMha: muniomAM siMha jevo che. dravyodattadAna, bhAvAdattadAna, yati, uttama sAdhu. dravyabhAvAdattadAna. koI cAra bheda aNuvrata: gRhasthanuM vrata. paNa mAne che. svAmI adattadAna, aNuvratadhArI : nAnuM vrata karanAra - jIva adattadAna, tIrthakara adattavratadhArI zrAvaka. dAna, guruadattadAna. aNodarI (uNodarI): dararoja ochuM | adattadAnaviramaNa: corI na karavA ochuM jamavAnuM tapa, saMbaMdhI zrAvakanuM e nAmanuM trIjuM aticAra : vrata ke niyamano bhaMga thAya vrata. evo doSa. adarzanathiNaddhi nidrAnA udayavALuM. atithisaMvibhAga : abhyAgata mATe adarzanapariSaha sUkSma padArthanA bhojanamAMthI vidhi sahita kADhavA- | darzanano abhAva sahana karavApaNuM. mAM Avato bhAga. adizikaH AhArano e nAmano eka atithisaMvibhAgavata: supAtrane dAna ! doSa. ApavA saMbaMdhI zrAvakanuM e ! adhamastikAyaH jIva ne pugalanI nAmanuM bAramuM vrata. gati aTakAvavAmAM madadakartA dravya. atiduSamA : duSyamaduSama nAme sthiti sahAyaka tattva. avasarpiNI - UtaratA kALano adhikaraNakriyAH hiMsAnA ojAra chaThTho ane utsarpiNI eTale caDhatA rAkhavArUpI pApanuM kAma. kALano pahelo Aro. adhiSThAtA: rakSaka deva. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adholoka adholoka : titilokathI eTale ke madhyalokathI nIceno pradeza. adhyavasAya : manovRtti, mananuM valaNa. AtmA ane karmanA nimittathI thato vyApAra. saraLa vakhatanI sthitinI maryAdAnI barobara ja hoya tevuM pheraphAra athavA vadhaghaTa na thaI zake evuM; mukhyatve AyuSyakarma. anabhigrahika mithyAtva : guNa avaguNa pArakhyA vinA khoTAne paNa sAcAnI hAramAM gaNavArUpa ajJAna. sAdhana. adhyAtmacitta : adhyAtmamAM rokeluM | anarthadaMDa : hetu vagara karAtuM karmabaMdhana. anarthadaMDavirati : nirarthaka pApavRtti na karavApaNuM, pAchA vaLAvApaNuM. anarthadaDavirativrata : kAraNa vagara 334 adhyAtma : aMtaHkaraNa ane indriyo vagere AtmAnI jJAnazaktinAM mana. adhyAtmajJAna H AtmA viSenuM tattva jJAna. adhyAtmadarzana : sarvatra AtmAnuM dekhAvApaNuM. adhyAtmadarzI : AtmajJAnavALuM. adhyAtmaduHkha : dehasaMbaMdhI athavA manasaMbaMdhI duHkha. adhyAtmadRSTi AtmA sivAya bIjI koI vastu mArI nathI evuM jJAna. dareka jIvane AtmArUpe jovApaNuM. adhyAtmadeva : 5ramAtmA. adhyAtmadhaivata H AtmabaLa, AtmAnI zakti. adhyAtmaniSTha : AtmajJAnamAM lIna. adhyAtmayoga : cittane viSayamAMthI vALIne paramAtmAmAM joDavAnI kriyA. anapavartanIya : bhogakALa eTale ane bhogavavAno vakhata baMdhakALanI eTale karmabaMdhananA karmabaMdhanamAM paDavAthI dUra 2hevAnuM vrata, zrAvakanuM e nAmanuM AThamuM vrata. anavasarpiNI : nahi Utarato evo kALa. anazana H annapANIno jIvana paryaMta tyAga, saMthAro. e nAmanuM tapa. A lokanA ke paralokanA koI lAbhanI AzA rAkhyA vagara karmanI nirjarA eTale karmanA jhI javA mATe, dhyAna dharavA mATe ke zAstrano abhyAsa karavA mATe AhAra, kaSAya eTale krodha, mAna, mAyA ane lobha mAMhenuM koI eka ane viSayano tyAga karavA rUpa tapa. anazanadoSa H saMthAro karyAM pachI koI jAtanI vAsanA thavAthI lAgatuM dUSaNa. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 335 anaMtAnubaMdhI viyojaka anazanavrata: amuka vakhata sudhI nAmano guNa siddhane Ave che. AhAra pANInA tyAganuM vrata. AthI lokane Aloka karavAnI ne anastamitasaMkalpaH sUryAsta pahelA Alokane loka karavAnI zakti jamI levAnI pratijJAvALuM. temane maLe che. paNa A pravRtti anaMtaH aMta nahi. AtmaguNa viruddha hovAthI te A anaMtakAya: anaMta jIvavALI zaktino upayoga karatA nathI. vanaspati, kaMdamULa. anaMtAnaMtapradezaH anaMtAnaMta paramANu anaMtajJAna: kevaLajJAna. thI banelo jaththo. anaMtajJAnI : kevaLajJAnI AtmA. anaMtAnubaMdhIH kadI jAya nahi evo anaMtaghAtI AtmAnA mULa guNanI dioSa ke duHsvabhAva, anaMtakALa ghAta karanAra karma prakRti, ghAtI- AtmAne saMsAra sAthe saMbaMdha karmanI prakRti. karAvanAra kaSAya, eTale krodha, anaMtacakSuH kevaLajJAnI, jenI jJAna- mAna, mAyA, lobha. dRSTi aMta vinAnI che tevo AtmA. | anaMtAnubaMdhI krodhaH anaMta bhava sudhI anaMta catuSTaya: anaMta jJAna, anaMta rakhaDAvanAra gusso te utpanna darzana, anaMta sukha ane anaMta | thayA pachI maraNa sudhI bhUsAya vIrya e cArano samUha. nahi ane samakitane aTakAve. anaMtacAritraH bodhisatvanuM eka | anaMtAnubaMdhImAna jIvane ghaNA lAMbA svarUpa. samaya sudhI saMsAramAM rakhaDAvanAra anaMtadarzI : kevaLI, siddha bhagavAna. garva. anaMtapradezaH asaMkhya paramANuno | anaMtAnubaMdhImAyA: samakita guNane samUha. rokanAruM kapaTa, anaMta saMsAra anaMtabhAga: anaMtamo bhAga. vadhAranAra kapaTa. anaMtabhAgahAnika anaMtame bhAge thato | anaMtAnubaMdhIlobha : atitIvra lobha, nAza. A jAtanA lobhane lIdhe jIvane anaMtamohaH ghaNuM ajJAna, mithyAtva. ghaNA lAMbA vakhata sudhI saMsAramAM anaMtarAgamaH tIrthakare gaNadharane bhaTakavuM paDe che. saMbhaLAvela dharmazAstra. anaMtAnubaMdhI viyojaka: ghaNA lAMbA anaMtavIryaH atula zakti, aMtarAya vakhata sudhI AtmAne saMsAra sAthe karmano kSaya thavAthI anaMtavIrya saMbaMdha karAvanAra krodha, mAna, mAyA Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAgata ane lobhano kSaya karavA jeTalI vizuddhi pragaTa karanAra. anAgataH paryuSaNamAM karavAnuM tapa kAraNasara agAuthI karI levuM te dasa paccakkhANamAMnuM e nAmanuM eka. bhUtakALa. anAgAra H tyAgI, viSayatRSNA vaga2no puruSa. anAcAra : AcAra-vyavahA2no bhaMga, paccakkhANanI hadanuM ullaMghana. anAcina : bhikSAne lagatA abhighaTa doSanA be bhedamAMno e nAmano eka. anAcIrNaH nahi AcaravA jevuM. anAjIva H gujarAna vagaranuM. anAtIta : saMsArasAgara oLaMgI pele pAra pahoMcanAra jIva. anAbhoga e nAmanuM eka jAtanuM mithyAtva eTale viparIta zraddhA. anitya H vinAzI kSaNabhaMgura. anityabhAvanA H saMsAranI badhI vastu nAzavaMta che evI mAnyatAnuM ciMtana. anivRttibAdara : navamuM guNasthAna. aniSkRtapApa H jenuM prAyazcitta na thayuM hoya tevuM pApa. anukaMpaka : AtmahitamAM pravRtta thanAra. anukaMpA : karuNA. anugamana : gurune AvakAra ApavA sAmA javAnI kriyA. 336 saraLa anuguNa : sUtranI vyAkhyA. anuttara H devatAono e nAmano prakAra. anuttaragati : mokSa. | anuttaravimAna : vijaya, vaijyaMta, jayaMta, aparAjita ane sarvArtha siddha e pAMca vimAnamAMnuM dareka, AmAMnA pahelA cAra vimAnamAM vasatA deva be vAra manuSyajanma dhAraNa karIne ane sarvArtha siddha vimAnavAsI deva phakta ekavAra manuSyajanma laIne mokSa pAme che. anudharma : anukULa dharma. anudharmacArI : tIrthaMkaranA mArga pramANe dharma pALanAra, cAlanAra, anubaMdhadayA : dayAnA ATha prakAra mAMheno e nAmano eka prakAra. guru ziSyanA hita mATe Thapako Ape. anubhavagocara : pratyakSa jJAnathI jANI zakAtuM. anuSThAna : AcaraNa, kriyA. amRtAnubaMdhI : raudradhyAnanA cAra bheda mAMheno bIjo, khoTuM bolavAno vicAra karI ane khoTuM bolI temAM AnaMda levA saMbaMdhanuM. anekAMta anekadharma AtmA trikALa hoI nitya che, ane kyAreka te avasthA palaTe tethI te anitya che. AvI rIte AtmA ane dareka vastu anaMtadharmavALI che. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 337 apAyaricaya dharmadhyAna anekAMtadarzanaH dareka vastunuM enA | aparigrahaH mohano tyAga, sarva vastu pAsAparatve judI judI rIte jJAna | nA tyAgI sAdhujanonuM mahAvrata. thAya che evo mata. aparigrahaaNuvrata: dhana-dhAnya vagereanekAMtavAdaH vastunuM ekAMta svarUpa na nI amuka hada TharAvI te uparAMtano mAnavuM evo mata, syAdvAda AhUta- tyAga karavAnuM zrAvakanuM pAMcamuM darzana, dareka vastunuM enA pAsA vrata. paratve judI judI rIte jJAna thAya ! aparigrahI: saMgraha na rAkhanAruM. che evo jena tattvajJAnano siddhAMta, apariNataH pUrepUrI aceta eTale jenavAda. nirjIva na thaI hoya te vastu anekAMtikavAdaH vastunA anaMta dharmo bhikSAmAM levAthI munine lAgato batAvanArI upadeza ApavAnI doSa. rIta. aparyAptakarma : jene lIdhe jIva potAne aneSaNIyaH sAdhue na levA jevuM. yogya paryApti eTale pUrepUrI anyatvaH pariNAmikabhAva. eTale zakti meLavI zakato nathI. evuM AtmAnI svAbhAvika avasthA pApakarma. mAMheno zuddha bhAva. aparyAptiH apUrNatA, ochApaNuM. anyatvabhAvanAH judApaNAno vicAra, apavarga cheDo, samApti, mokSa, mukti, ciMtana, nirvANa. anyaliMgIH jainetara pozAkavALuM. | apavarga: mokSa pAmeluM. anveSaNA: gRhasthathI apAtI bhikSA apavarjanaH tyAga. levApaNuM. apavarjita : mukta - chuTakAro meLaveluM. apakarSaNaH karmanI sthitimAM eTale apavartanA: mananI vRtti pramANe AtmAnI sAthe karmanA rahevAnA A agAunAM bAMdhelA karmanI lAMbI vakhatamAM ghaTADo. sthiti ane tIvra rasamAM thato apakAya: pANInA jIvano varga, jemanuM ghaTADo. zarIra pANI che. jIvanA cha bheda- ] apAya : zaMkA vinAnuM jJAna. mAMno eka bheda, apAyaricaya dharmadhyAna: dharmadhyAnanA apaDilehaNa : lUgaDAM, pustaka vagere cAra bheda mAMheno bIjo, jIva vAparavAnI vastunI nahi karAtI saMsAramAM du:kha kema bhogave che tapAsa. teno vicAra. doSanA svarUpanuM Jain Education International Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 apAsaro saraLa, ciMtana. vratamAM aMtarAya rUpa lobha. apAsaro: jaina sAdhu, sAdhvIne apratyAkhAnikAH vrata na hovAne lIdhe UtaravAnuM ThekANuM, jainanuM dharma | lAgatI kriyA eTale doSa. sthAnaka. (upAzraya) apramatta : apramAdI, mada, viSaya, apudgalaH siddha bhagavAna. kaSAya, nidrA vikathA Adi pramAda apunabaMdhakaH alyAdhika rAga-dveSa vagaranuM. vinAnuM, kemake rAgadveSa na hoya to | apramattasaMvata : pramAda vinAno sAdhu, karmanAM baMdhana lAgatAM nathI. sAtame guNasthAne pahoMcelo jIva. apUrvakaraNa : cauda guNasthAnaka mAMhenuM | apramANaH pramANa uparAMta AhAra AThamuM. karavAthI sAdhune lAgato doSa. apratyAkhAnaH zrAvakanA vrata levAnA ! apramANabhojI : batrIsa koLiyAthI bhAvane aTakAvanAra kaSAya eTale vadhAre AhAra karanAra. krodha, mAna, mAyA ne lobhanAM | apramArjita: nahi vALeluM, sApha karyA pariNAma. | vinAnuM, apratyAkhAnakriyA: paccakakhANa eTale | apramAjitacArI: vALyA vinAnI pApanA tyAganI pratijJA na jagyAmAM besanAra ke cAlanAra ke karavAthI lAgato doSa. paraThanAra eTale nakAmI cIjo apratyAkhAnAvaraNa : zrAvakanA vrata | (maLamUtrAdi) tyAganAra sAdhu. levAnI vRttine aTakAvanAra kaSAya | aprazastakAyavinaya: adhama kArya krodha, mAna, mAyA, lobha tenI karatAM zarIranuM rokANa, duSTa kAryathI asara vadhAremAM vadhAre eka varSa kAyAne dUra rAkhavAnuM. rahe che. aprazastavihAyogati: pAparUpa apratyAkhAnAvaraNakrodhaH eka varasa gaNAtI 82 prakRti mAMhenI eka, sudhI bhUMsAya nahi ane zrAvakanA jene lIdhe jIva azubha gati vrata na levA de evo krodha. (cAla) pAme che. apratyAkhAnAvaraNamAna : zrAvakanA vrata abAdhAkALaH karmanA baMdha ane udaya levAmAM bAdhArUpa garva. vacceno kALa. apratyAkhAnAvaraNamAyA : zrAvakanA abhavitavya: na thavA jevuM. vrata na levA de evuM kapaTa. abhaviya : mokSa na pAme evuM. apratyAkhAnAvaraNalobhaH zrAvakanA abhavyatva mokSa mATe lAyaka na hovA Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza paNuM. abhavyasiddha : mokSa mATe apAtra jIva abhASaka : eka indriyavALo jIva, kemake tene jIbha hotI nathI. abhigrahika : artha barAbara samajI zakAya evI bhASA. eka prakAranuM mithyAtva. abhinivezika potAnI vAta upara lAvavAne sUtranA arthane maraDI upadeza karavo te. Agraha rAkhavo te. : amarendra : indra. amAri : ahiMsA. amApiDaha : jIva na mAravAno DhaMDhero. amUrta varNa, gaMdha, rasa ne sparza vagaranuM. 339 ayazaH kIrtinAma : jene lIdhe jaza kIrti maLatA nathI evI nAma karmanI eka prakRti. ayogIkevaLI : je avasthAmAM zArIrika, mAnasika ane vAcika pravRttino abhAva thaI jAya tevI Atmika sthitinI cauda bhUmikAmAMnI (guNasthAnaka) chellI. ayogIkevaLIguNasthAna H mana, vacana ne kAyAnA yoga rahita kevaLajJAnI jIvanI bhUmikA jemAM mana vacana ne zarIranAM karmo chUTI jAya te caudamuM guNasthAna. ayogIpaNuM : mana, vacana ke kAyAnA aruNa yoga vinAnI sthiti, badhAM karmo chUTI gayAM hoya evI dazA. ati : saMyamamAM udvega, jJAna, darzana, cAritra, tapa ne vIrya e pAMca AcAramAM aci. atipariSaha : sAdhunA 22 pariSaha mAMheno e nAmano eka, svIkArela mArgamAM muzkelIne lIdhe kaMTALAno prasaMga Ave tyAre kaMTALo na lAvatA samatA rAkhavI te pariSaha jaya. aSTi : lokAMtika deva, devonA nava bheda mAMheno eka teo tIrthaMkarane dIkSAdharma pravartavAnI vinaMtI karavA Ave che. arihaMta H tIrthaMkara. te kAma krodha vagere aMtaraMga zatrune haNe che. tIrthaMkara ane sAmAnya kevaLI e banneno arihaMtamAM samAveza thAya. guNe temaja puNyAtizayavALA te tIrthaMkara ane guNe pUrA paNa puNye adhUrA te sAmAnya kevaLI kahevAya che. arihaMtazAsana : jinaAjJA, tIrthaMkaranI AjJA, jainazAstra. arihA : zatrune haNanAra. arihaMta aruNa : dakSiNa dizAmAM vasatA eka jAtanA lokAMtika deva, naMdIzvara samudra ane aruNodayasamudra vacceno khaMDa. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthadaMDa 340 saraLa arthadaMDa: svArtha mATe karAtuM karma baMdhana. | vagara paugalika eTale rUpI arthI: sUtra tathA arthane jANanAra. padArtho viSe thatuM maryAdAvALuM jJAna, ahaM tIrthakara. amuka hada sudhI jANI dekhI zake ahaMtaH kevaLa eTale saMpUrNa jJAna tevuM jJAna. pAMca jJAna mAMhenuM trIjuM, meLavyuM hoya evo sAdhu, kevalI, devone tathA nArakane te jJAna tIrthakara, vItarAga, jinezvara janmathI ja hoya che. tapAdi vaDe arihaMta. tiryaMca eTale pazu ane manuSyane ahaMtapaNuM : tIrthaMkaranI padavI. thatA avadhijJAnanA cha bheda che. 1. ahaMtapralApI : pote ahaMta nahi hovA anugAmika, 2. anAnugAmika, 3. chatAM potAne ahaMta tarIke vardhamAna, 4. hiyamAna, 5. oLakhAvanAra puruSa. avasthita ne 6 anavasthita. ahaMtadarzanaH jainadarzana, jainadharma. avadhijJAnAvaraNaH avadhijJAnane ahaMtadevaH kevaLajJAna eTale saMpUrNa | rokavAnA svabhAvavALuM karma. jJAna vaDe padArthone jANI pachI | avadhidarzana: avadhijJAnathI mUrta teno prakAza karanAra tIrthakara. | padArthanuM sAmAnya jANapaNuM. ardhasvarUpaH tIrthakaranuM lakSaNa. avadhidarzanAvaraNa : amuka hadamAM joI ahaMdubhaktaH tIrthakarano upAsaka. zakavAnI zaktine rokanAra karma, ahaMta : tIrthakara, jina bhagavAna, darzanAvaraNI ya karmanI eka prakRti arihaMta. kAma, krodha, moha, mada, ke jenA pariNAme jIva avadhi lobha ane adekhAI jevA durguNa- darzana pAmato nathI. rUpI duzamanone haNanAra sarvajJa. avasarpiNI : sukha samRddhithI Utarato alAbhapariSaha: mAgyA chatAM joItuM na kALa - dasa kroDAkoDi eTale maLe tyAre sahana karavAthI thatuM 1000,000,000,000,000 tapa. sAgara varSano hoya che. alezI : leyA vagaranuM, siddha eTale ! avAya : zaMkA vinAnuM jJAna. carcA karI mukAtmA mATe A vizeSaNa vaparAya vastuno karAto nizcaya. avigrahagati: akuTilagati, jIva eka avakAza : utpattisthAna. jagA. bhavamAMthI bIjA bhavamAM jatAM avagAhanA: UMcAI. kSetra. rastAmAM vaLAMka vagara gati kare te. avadhijJAna: indriyonI sahAyatA ! avijJA: ajANya doSa sevavo te. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 341 azubhayoga avijJAyaka : ajANa. eTale zAMti ane asAtA eTale avitaskaraNa: kharAba kAma karavApaNuM, azAMtirUpa AkuLatA na lokaniMdita karma karavuM te. hovApaNuM. avidyA: kuzAstra. avataH vrata choDI devApaNuM. (1) aviparyayaH viparIta buddhi na hovA- prANavadha (2) mRSAvAda (3) paNuM. adattadAna ) maithuna ane (5) avimuktatAH parigrahavRtti, parigraha parigraha ema pAMca avrata che. rAkhavo te. azaraNabhAvanAH maraNa vakhate avirataH koI cIjanA tyAga rU5 | arihaMta deva sivAya koIno manano bhAva na hovApaNuM. Azaro nathI evuM ciMtana. bAra avirataguNasthAna : cauda mAMhenuM - 4thuM bhAvanAmAMnI eka. guNasthAna A guNasthAne rahela | azarIraH siddha. AtmA vrata na karI zake paNa | azAtanAH apavitratA. samakIta eTale zuddha jJAna pAme. | azAtA : asukha, duHkha, aviratamaraNa : bALamaraNa, avratapaNe azAtAvedanIyajenA pariNAme jIva maravuM te. duHkha bhogave evuM karma aviratavAdIH avirata chuM ema azAzvataH kAyamanuM nahi evuM, kahenAra parigrahadhArI. anitya. aviratasamyaphadRSTiH vrata na karI zake ! azubhakAyayoga: zarIra vaDe kharAba paNa samyaktva eTale tattvanA kAma karavA te. dehanuM azubha yathArtha jJAnanuM (zraddhAnuM) hovApaNuM. kAmamAM joDANa, jemake koInuM khUna aviratiH pAMca aNuvrata rahita. karavuM, corI karavI. avizodhi: aticAra, cAritrane malina | azubhanAmakarma: nAmakarmanI eka karavuM te. prakRti, mAThuM phaLa ApanAruM karma avihaDa : akhaMDa, sthAyI. jene pariNAme zarIranA rUpALA avyAbAdha: lokAMtika devatAnI nava ! avayava na maLe te karma. mAMhenI eka jAta. A deva vAyavya azubhamanoyoga: mananuM kharAba kAmamAM khUNAmAM rahetA manAya che. mokSa, | joDANa. jemake koInI ghAtano siddhisthAna. vicAra karavo, hAMsI karavI. avyAbAdhapratijIvI guNa: sAtA | azubhayoga: mana, vacana tathA zarIranuM Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azubhavacanayoga kharAba kAmamAM joDANa. azubhavacanayoga vacanano kharAba kAmamAM upayoga. jemake jUThuM bolavuM, gALa devI. azubhavipAka : kharAba pariNAma ApanAra karma. jenA pariNAme azAMti (duHkha) bhogavavuM paDe tevuM karma. 342 azubhAnuprekSA : saMsAranI azubhatAno vicAra. azUnyakAla H jaNAvavA dhArelA ThekANe bahArathI koI navo jIva utpanna na thAya ane temAMthI marIne koI jIva bahAra jAya nahi teTalo vakhata, avirahakALa. azokavRkSa : devatAo taraphathI batAvAtA tIrthaMkaronA ATha prakAranAM prAtihArya prabhAva) mAMheno eka. aSTakarma : jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya mohanIya, AyuSya, nAma, gotra ane aMtarAya e ATha prakAranAM karma, aSTaprakArIpUjA : jaLa, caMdana, dhUpa, phUla, dIpa, cokhA, naivedya ane phaLa ema ATha prakAranI pUjA. aSTapravacanamAtA : zrAvaka-zrAvikAne sAmAyika pauSadhamAM ane sAdhu, sAdhvIne dararoja pALavAnA ATha AcAra, pAMca samiti eTale saraLa dhyAnapUrvaka kriyA karavI te ane traNa gupti, azubha kAmamAMthI aTakavuM te. (1) joIne cAlavuM, (2) vicArIne bolavuM, (3) khAvApIvAnI cIja tapAsIne levI, (4) ahiMsA, (5) nirmAlya cIja nAMkhI detA hiMsA na karavI, (6) manano saMyama (7) jarUra paDye ja bolavuM ane (8) jarUra vinA zArIrika pravRtti na karavI. e aSTapravacana mAtA kahevAya che. aSTamapratihArya : tIrthaMkarono ATha prakAre prAtihArya) jovAmAM Avato prabhAva. asaOAya H zAstrano abhyAsa aTakAvanAruM kAraNa. tevAM kAraNa 32 che. asadbhutavyavahAranaya judA rahelA padArthane ekarUpe mAne tevI samaja. eka padArthane bIjA rUpe jANavAvALuM jJAna, jemake mATInA ghaDAne ghIno ghaDo kahevo. asamarthakAraNa : pariNAma pedA karanAra sAmagrInA be bhedamAMno e nAmano eka. asamAdhi : mananI ekAgratA na hovApaNuM. asamAdhimaraNa : duHkhada sthitimAM thatuM maraNa. bALabhAve eTale ajJAna dazAmAM ArtadhyAna karatAM thatuM Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 343 ahiMsA mota. jevAM pApa karavAM te. asamitiH bolavA-cAlavA ane levA- | asAtA: jenA pariNAme jIva duHkha mUkavAmAM kALajI na rAkhavI te. pAme evo vedanIya karmano eka asamyapha samakata eTale zuddha jJAna | bheda. duHkhano bhogavaTo. vagaranuM. asatAvedanIyaH du:khano bhogavaTo. asarvagatattvaH sarvavyApI na hovApaNuM. asiAusA: jaina dharmano eka maMtra, asarvajJa: kevaLajJAnI nahi evuM. ahaMta bhagavAna, siddha bhagavAna, asaMkhyAta : gaNI zakAya tenAthI vadhu. AcAryajI, upAdhyAyajI ane asaMkhyAtapradezaH ghaNAM paramANuthI sAdhujI e darekano prathama akSara banela. letA "asiAutA" evuM vAkya asaMga: mokSa, mukti temAM saMsAranI nIkaLe che. jenuM OM evuM yoga sAthe saMbaMdha raheto nathI. jemake bindunuM svarUpa thAya che. dhana, vastu vagereno saMgraha tathA | asiddhatva: mukti na maLI hoya evI krodha, mAna, mAyA, lobha vagere. | sthiti. asaMjJI: mAtApitAnA saMyoga vagara astikAya: jene viSe che ema kahI utpanna thayeluM. zakAya te, pradezano eTale sUkSmamAM asaMpannatAH eka kriyA bIjI kriyAne | sUkSma aMzanA samUharUpa padArtha. te | vikharUpa na thavA pAme e sthiti. pAMca che. dharmAstikAya, asaMpuTita na maLela. khulluM. adharmAstikAya, AkAzAstikAya, asaMmatapUjA: pApathI aTakela na hoya jIvAstikAya ne pudgalAstikAya. tevAnI pUjA, mithyAtvi eTale astitva: e nAmano eka prakArano khoTI samajavALAnI pUjA, navamA pAriNAmika bhAva eTale ne dasamA tIrthaMkaranI vaccenA svAbhAvika guNa. je vastuno nAza vakhatamAM AvI pUjA cAlu thaI na manAya. hatI, ane te dasa accherA eTale | | ahaha e nAmanuM narakanuM pratara. AzcaryakAraka banAvamAMno eka ahiMsA: koI paNa jIvane mana, vacana gaNAya che. ane kAyAthI na dubhavavAnI vRtti. asaMyatAtmA: AtmasaMyama vinAnuM, AtmAnI potAnA svarUpamAM citta saMyamamAM na hoya evuM. sthiratA, bIjAM prANIne duHkha na asaMyamaH ajJAna, vrata toDavuM te, hiMsA devuM te mAtra puNyarUpa ahiMsA che, Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 ahiMsAaNuvrata saraLa dharmarUpa ahiMsA nathI, puNya | bhaviSyamAM udaya AvavA yogya anitya ane dharma nitya che. eTale phaLa ApavA jevA karmanA AtmAnI dareka vikArI avasthA paramANuone AgaLa-pAchaLa phaLa AtmAnA zuddha bhAvanI hiMsA che. ApavA jevA karavA te. tethI AtmAe potAnA sthira aMtarapuruSaH AtmA, jIva, paramezvara, bhAvamAM rahevuM te ahiMsA kahevAya. | aMtaryAmI, paramAtmA. ahiMsAaNuvrata: nAnA, moTA koI | aMtarabhAva: paramArtha. jIvanI mana, vacana ane kAyAthI | aMtarAtmA: paramezvara, aMtaryAmI, thatI dareka jAtanI hiMsAno tyAga jIvAtmA. na karI zakAya, tethI pote nakkI | aMtarAya: karmanA ATha bhedamAMno eka karela maryAdAthI vadhAre hiMsAno bheda dAna, lAbha, bhoga, upabhoga tyAga. ne vIrya eTale sAmarthya e pAMcamAM ahiMsAdharma: jemAM hiMsAno khAsa | vighna nAkhanAra karma. niSedha karavAmAM Avelo hoya | aMtarmuhUrtaH be ghaDInI eTale 48 evo dharma. miniTanI aMdarano vakhata, nava aMjanagiri : naMdIzvara dvIpamAM Avelo samayathI mAMDI be ghaDI, 48 e nAmano parvata. miniTamAM eka samaya ocho hoya aMjanazalAkA : prANapratiSThA, mUrtinI tyAM sudhInA vakhatane aMtarmuhUrta sthApanA karatA pahelAM maMtro bhaNI kahe che. temAM karAtuM prANanuM AropaNa, aMtimalobha : cAra prakAramAMnA chellA mUrtimAM mukAtuM caitanya. (bhAva) prakArano lobha, saMjavalano lobha, aMtagaDadazAsUtra: e nAmanuM aMgasUtra. tenI sthiti vadhAremAM vadhAre paMdara aMtagata : AnugAmika avadhijJAnano divasanI hoya che. lobhanA cAra eTale sAthe sAthe janAra maryAdita prakAra. anaMtAnubaMdhI, jJAnano eka bheda. A jJAna apratyAkhAnI, pratyAkhAnI ne dharAvanAra jyAM jyAM jAya tyAM tyAM saMjvalana. te jJAna paNa tenI sAthe ja rahe. | aMtimazarIra: chevaTanuM zarIra, je zarIra aMtarakaraNarUpa upazama: karmanI jIva choDI mokSa pAme te zarIra. zaktine dabAvI devAnA be prakAramAMno e nAmano eka | Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza A AkAzapradeza H AkAza nAmanA dravyano avibhAjya eTale jenA bhAga na pADI zakAya evo bhAga. AkAzabheda : AkAzanA prakAra, lokAkAza ane alokAkAza ema be jAtanAM AkAza che. AkAzAstikAya : cha prakAranAM dravyo mAMnuM e nAmanuM dravya. dareka vastune avakAza eTale jagyA ApanAra dravya. AkAMkSA : bIjA dharmavALAnI vibhUti eTale saMpatti joI tene potAnI karavAnI icchA, darzananA pAMca aticAramAMno bIjo. Arkicanya H koI paNa vastumAM mamatva buddhi eTale moha na rAkhavo te, niHspRhatA. AgAra : gRhastha, gRhasthAzramI, chUTa, mokaLAza. AcAmsa : bhAta jevuM lukhkhuM anAja divasamAM eka vakhata khavAya evuM tapasvIonuM AyaMbila. AcAraNA : AcaraNa, vartana. AcAradIpa : AratI utAravAno dIvo. AjIvaka : gozAlake sthApelo eka saMpradAya. AjIvika : gozAlAno sAdhu. 345 Atmavaccheda ANupUrvInAma : nAmakarmano eka bheda. je karma pramANe je gatimAM jIva javAno hoya te gatimAM tene laI jAya che. AtapanAma : nAmakarmanA ATha bhedamAMno eka, jene lIdhe jIvane garamI ne prakAza ApanAra zarIra maLe che. sUryanA biMbanI peThe bIjAne tApa pedA karanAra tejavALuM zarIra maLe evuM nAmakarma. AtApanA : ThaMDI, garamI sahana karavI te. AtApI : AtApanA lenAra. Atmatattva : AtmajJAna, (jJAna), darzana (zraddhA) ane cAritrarUpa traNa tattva. AtmatoSaNa : AtmajJAnathI Upajato AnaMda. Atmatva : AtmasAkSAtkAra. AtmatvAbhiniveSa : AtmA hovAnI dRDha mAnyatA. AtmaniSTha : AtmAmAM tallIna, potAmAM magna. AtmaprapoSaNa : potAnuM saMrakSaNa. Atmaprabodha H jIva saMbaMdhI jJAna. AtmapravaNa: potA ta2pha valaNavALuM AtmaparAyaNa AtmaniSTha. AtmapravAda : e nAmanuM eka zAstra. AtmA paramAtmA viSenI carcA. Atmavaccheda : ahaMkAra jato rahevAthI thatuM jIva saMbaMdhI jJAna. - Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavedI 346 saraLa AtmavedIH AtmAne oLakhanAra. AtmAnAtma: AtmA ane AtmA AtmaSaSThavAda: paMcamahAbhUta ane sivAyanI bIjI vastu jaDa ne chaThTho AtmA teno nAza thato nathI cetana. evo mata. AtmAbhimukhaH AtmA tarapha vaLeluM. AtmasamRddhiH jJAna, darzana eTale kharI aMtaramukha, paramAtmAnA ciMtanamAM zraddhA, cAritra ane tarUpI lIna. AtmAnI lakSmI. AtmAvajJA: potAno tiraskAra, AtmasaMvidvAdaH AtmAnI tapAsa AdimokSa: mokSa - janmamAMthI karavAno siddhAMta, aMtaradRSTivAda. chuTakAro. AtmasaMvedana: asmitA, Atmabodha, AdeyaH sahelAIthI maLe sArI rIte AtmabhAna. jALavIne rAkhI zakAya ane AtmasaMzaya : aMtaranI zaMkA. zatruthI na laI zakAya tevo lAbha. AtmasaMzodhanaH Atmazuddhi. potAne | AdeyakarmaH jIva je kahe te thAya, Adara pavitra karavApaNuM. maLe. eTale jIvane jenAthI AtmasaMstha: jIvamAM magna raheluM. vAsiddhi thAya te karma. AtmasAdhanaH AtmAnA maraNa pachI | AdeyanAma: jenA pariNAme boleluM sArI gati thAya tevA upAya. vacana manAya evuM karma. AtmasiddhaH svayaMsiddha, potAnI meLe | | AdyasaMyamI: uttama saMyamI, indriya thayeluM. nigraha karanAra, AtmasiddhiH jIvanA svarUpanI oLakha | | AdhAkarmaH jaina sAdhune khAsa potAnA prApti. mATe banAvela khorAkapANI levAthI AtmaphuraNa: ApoApa vicAra thavo lAgato doSa. AnupUrvInAmakarma baLadane jema nAtha AtmahA: AtmAnA jJAna vinAnuM kheMcI jAya tema jIva je gatimAM nAstika. javAno hoya te ja gatimAM tene AtmAnaMda jIvano sAkSAtkAra thavAthI laI javAnA svabhAvavALuM karma. thato AnaMda, brahmamAM lIna thavAthI AmnAyaH dharmagraMthanA pAThanuM zuddha maLatuM sukha, nijAnaMda, pUrNAnaMda uccAraNa brahmAnaMda paramAtmA saMbaMdhI | AyuSakarma ATha karmamAMnuM pAMcamuM. tene vicAro karyAthI thato saMtoSa. pariNAme jIva jiMdagI bhogave che. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 zabdakoza AhAraka vargaNA ArajikAH jaina sAdhvI (ArajA). karavAthI thato doSa. AraMbhaka: zarIranuM nirmANa karanAra. | AstikyaH tIrthakare jaNAvela badhA AraMbhI : Atmika vastuthI judI vastu bhAvonA astitva upara vizvAsa. upara Asakti rAkhI hiMsA tIrthakare upadezela badhAM padArthomAM karanAra. AsthA, zraddhA. Alocana : pApanI kabUlAta. AsevanAH AropaNa; sAdhu jIvananuM AvaraNa : mAyAnuM DhAMkaNa. paripAlana; sUtrano abhyAsa; AvalikA: eka zvAsocchavAsano paNa sAdhue vrata athavA niyamamAM bhaMga atyaMta nAnAmAM nAno bhAga - karavApaNuM. samaya. AsavAnuprekSA: 12 mAMhenI 1 bhAvaAzAtanA: avagaNanA, apavitra nA indriyanA sukhanA premamAMthI karavuM te. thatA kharAba pariNAmano vicAra. AzAtAdanI: jenA pariNAme jIva AhAraka: e nAmanA zarIramAM duHkha bhogave tevuM karma. AtmAnA pradeza vistAravApaNuM. Azrava jaina dharmanAM nava tattva mAMhenuM 0 e nAmanuM zarIra banAvavAnI e nAmanuM eka; mana vANI ane zaktivALA sAdhu. kAyAthI karelAM karmano saMskAra 0 eka jAtanI zakti jethI amuka jenA vaDe karma grahaNa thAya. jJAnavALA muni potAnI zaMkAnA AzradvAra : AtmAne karma lAgavAno samAdhAna mATe hAtha jevaDuM zarIra mArga. karmabaMdhano hetu. dhAraNa karI tIrthaMkara pAse jAya che. AzravabhAvanAH rAga, dveSa, ajJAna 0 zarIranA pAMca prakAra mAMheno mithyAtva badhAM AzrAva che ema ciMtavavuM te. siddhivALA sAdhu te banAvI zake. AsaktiH lAlasA, tRSNA; tIvra | AhArakajoga: AhAraka zarIra mATe IcchA. ALasu, susta. karAtI pravRtti. Asana sAdhue dUra karavAnA khorAkanA AhArakalabdhi: AhAraka zarIra ATha doSa mAMheno eka doSa. banAvavAnI zakti. AsanadoSa : khAmI bharelI besavAnI | AhAraka vargaNA : AhAraka zarIranI rIta. racanAmAM upayogI thAya tevA AsAdanAH upadeza devAnI manA pudgala eTale paramANuno jaththo. eka. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhArapauSadha 348 saraLa AhAraka samuddaghAta : AhAraka zarIra banAvavA AtmAnA pradezonuM zarIrathI bahAra kADhavApaNuM. ikSaH zeraDI, zeraDIno sAMTho ke rasa. AhArapauSadha: eka divasa ane rAta ikvAku: pahelA tIrthakara RSabhadeva cAre AhArano tyAga. anna, svAmIno vaMza. pANI, sukhaDI, mukhavAsa e cAre ijana notaruM, AmaMtraNa. jAtanA khorAka eka divasa ane | ijyAH yaza, pUjA. rAta na levA te. Itara: bIjuM anya. AhAramizrajogaH AhAraka zarIra | itvarika anazana: anazana tapano eka banAvatI vakhata bIjA zarIra sAthe | prakAra thoDA vakhata mATe annate zarIranuM joDANa thAya te vakhata pANIno tyAga. no zArIrika vyApAra. i-rika sAmAyika cAritra: thoDA AhAravargaNA: AhAraka eTale amuka vakhata mATe pahelavahelI levAmAM siddhithI sAdhu potAnA AtmAnA AvatI munidIkSA; thoDA vakhata bhAgamAMthI banAvavAmAM AvatuM mana, vacana ane zarIrane badhAM eka hAtha jevaDuM zarIra e traNa pAparUpa kAmomAMthI rokavArUpa zarIrarUpe rUpAMtara thanAra padArtha. saMyama. ALavaNaH karela doSanuM prAyazcitta. indhanaH bALavAnuM lAkaDuM, kAThI. AMgaDavANAMdevamUrtinI navarAvyA IriyAsamitiH cAritranI rakSA mATe pachI lUchavApaNuM. jaina munie saMbhALapUrvaka karavAnI AMgI mUrti mATe banAvela khokhA jevo pAMcamAMnI e nAmanI kriyA. sonA rUpAno zaNagAra tathA saMbhALa rAkhI cAlavApaNuM. vividha prakAra. ISakAra: lavaNa samudra pachI Avelo AMbela: eka jAtanuM tapa jemAM eka cAra lAkha jojana pahoLo e ja vAra khAvAnuM ane jemAM dUdha, nAmano parvata. dahIM, ghI, goLa, tela, maracuM, Ihaloka A duniyA, jIvaloka, sAkara, koI paNa vigaI laI na mRtyuloka, bhUloka, pRthvI. zakAya. (AyaMbila) ihalaukika Aloka saMbaMdhI, A jagatanuM. IhasAna H upakAra, AbhAra. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unaMga zabdakoza 349 IhAnataH duzmanAvaTa, vera. | Asakti. IhAbala: icchAzakti, tIvra icchA. ISatH jarA, thoDuM. IhAmaga : uMdara. nATakano eka prakAra. | IhA : icchA, umeda, udyama. IhAtha: A lokanA sukhano - abhilASI. ILa: pRthvI. ukALaH sukALa, caDhatIno kALa. iMgalAH prANavAyunI jamaNI nADI. uktaH kaheluM, boleluM. iMtejAraH AturatA, adhirAI, utsuka. | ukhANuM: samasyA koyaDo. iMtejhAma : prabaMdha, baMdobasta, vyavasthA. ugra: kodhI, bihAmaNuM. iMdukaLA: caMdranI kaLA. uMghalAvoH AnaMdano uchALo, varaghoDo. iMduloka : uparanI duniyA (caMdra). uccaravuM : bolavuM, uccAraNa karavuM. iMdra: devono svAmI. AMkhanI kIkI. | | uccAbhilASa : UMco - unnata iMdrajAtika: jAdugara, najarabaMdhI kare tevuM. abhilASA. iMdrajALa: baLakapaTa, bhrama, najarabaMdhI, ucchiSTaH eThuM, boTeluM. khAtAM vadheluM. ujAgara: jAgRta dazA. iMdrabhUtiH covIsamA tIrthaMkara ujvaLaH UjaLuM, dedIpyamAna. mahAvIranA prathama gaNadhara gautama utApaH tApa, taDako, baphAro, ciMtA, svAmI. (bauddha) corAzI siddho phikara, saMtApa, pIDA. mAMheno eka. utkaTa : tIvra, jalada, prabaLa. utkarSa: unnati, AbAdI, vRddhi. utkIrNa : AlekheluM, kotareluM. IkSAH jovuM, vicAravuM. utkRSTa : zreSTha, uttama. IMgAlaka: (aMgAra - agni) | utkamaH UlaTo krama, ullaMghana. utkrAMti, agnino jemAM upayoga thAya tevo kramika vadhAro. dhaMdho. utkrozaH cIsa, bUma. IMgaladoSaH svAdavALI cIjanI | uttapta: ghaNuM garama thayeluM, krodhAyamAna. prazaMsAthI vatIne lAgato doSa. | uttarIya upavastra IpsA : IcchA. uttIrNa : tarI pAra UtareluM, pAsa IzitA : mahAnasiddhi, sarvoparIpaNuM. | thayeluM. ISaNAH vAsanA, strI AdinI ! uttuMgaH UMcuM, svAbhimAna. jAdu. Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttejita 350 saraLa uttejitaH uzkerAyeluM, uttejana pAmeluM. | udrakaH vadhAro, atizayatA, caDiyAtAutthAnaH UThavuM, udaya, jAgRti paNuM. utsAha, udvartana : kUTako. khoTuM vartana, zarIre tela utpatti: pedAza, janma, mULa. AdinuM vilepana. utpala: kamaLa. udvignaH vyAkuLa, khinna, duHkhI. utpalavaH kUdako, uchALo. unmattaH bhAna vagaranuM, krodhI utpAta: tophAna, ApattinuM cihna abhimAnI, garviSTha. vinAzakAraka Apatti, tophAnI. unmAdaH ghelachA, mada, tophAna. utpIDanaH anyonya dabAvavuM; pIDA | unmArga: kumArga. karavI te. unmIlanaH AMkhonuM UghaDavuM, jAgRta uakSA: dhAraNA, kalpanA. thavuM, khIlavuM, mukta thavuM. utsarga: tyajI devuM, tyAga, maLamUtranA | umUlana : mULamAMthI kADhI nAMkhavuM, tyAga mATenA aMgonI yojanA. nikaMdana. utsadhaH UMcAI, mahattA. unmeSa: AMkhano palakAro, phuraNa, udadhi samudra, cauda ratnomAMnuM eka vikAsa. udAtta: udAra, ucca, unnata. upakaraNa : madada karavI, sAdhanA udAnaH gaLA tarapha UMce caDhIne sAmagrI, savizeSa dhArmika sAdhano. mAthAmAM jAya che te vAyu. upakata : AbhArI. udAraH tyAgazIla, dAnazIla, saraLa, | upagrahanaH AliMgana. anyanA doSa bhavya, umadA, vistRta. DhAMkavA. uddIpana: saLagAvavuM, prajvalita karavuM, upaghAtaH hAni, IjA, mArI nAMkhavuM. uttejanA, uzkeraNI. upacaya: saMcaya, vadhAro, Dhagalo, uddezaH dhAraNA, hetu. unnati. uddhata: uddhAraka. upajIvaka: Azrita, dAsa. koInA udhRta: avataraNa tarIke lIdheluM. | upara AjIvikA cAle che. uddadhvastaH ujjaDa, jaDamULathI nAsa | upadrava: pajavaNI, ijA, pIDA, trAsa, pAmeluM. saMkaTa. udyApana: dharma, pratAdinI samAptinI | upadraSTA sAkSI, draSTA, jonAra. vidhi ujavaNI. upapAtaka: gauNapApa. deva, nArakano udyotaH prakAza, teja. janma Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 zabdakoza aihalaukika upameya: jene upamA ApavAmAM AvI | hoya te. upalaH paththara, zikhA, khaDaka, ratna. ekakAlika ekakAlIna, mAtra ekavAra upalabdhaH maLeluM, meLaveluM, jANeluM. - banatuM, samakAlIna, eka samayanuM. upayaH puruSa ke strInI gRhya ekacitta: ekAgra, tallIna dhyAnastha. indriya. ekatva: eka hovApaNuM, ekatA. upAdAna: aMgIkAra, svIkAra, | ekaniSTha: ekanI ja upara AsthA samavAyIkAraNa, jemAMthI koI paNa hovI te. vastu banAvAI hoya te dravya. jemake ekaprANa : eka jIva. mATImAMthI ghaDo. (mATI upAdAna). ekabhuktaH ekavAra bhojana khAnAra, upAMga: aMganuM aMga. jemake hAthAnAM bhegAM besIne khAvuM te. AMgaLAM. ekamayaH ekamAM lIna, ekarUpa. ubhayaH baMne, sva-para ubhaya. ekAkI: nirAdhAra, ekaluM. ensAiklopIDiyA : jJAnakoza, sarva saMgraha graMtha. Ukhara: khArATavALI jamIna jemAM kaMI ! evam H Ama, A rIte. pAke nahIM. eSaNA: vAsanA, icchA. UkhaLaH khAMDaNiyo. eSayitA: vAsanAvALo. UrdhvaH UMcuM - gagana taraphanuM, udIta. UMce janAruM. UrvaH vAdaLa, vaDavAnala. samudra. aikAgrayaH ekAgratA. aikAsya: ekAtmapaNuM. aikAMtika: ekAMtane lagatuM. RkSaH lUkhuM. tAro. nakSatra. parvata. aikyaH ekatA. juH saraLa, sIdhuM, anukULa. aicchika: potAnI IcchAnuM, traNaH AbhArano bhAva. marajiyAta. 28ddhiH vRddhi, saMpatti. aitihayaH paraMparAgata vAta ke varNana. airAvaNaH Indrano hAthI. airAvatI: vIjaLI. aihalaukika: Aloka saMbaMdhI. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aihika aihika : sAMsArika. aidrajAtika : mAyAvI - jAduI. aidriya H indriyane lAgatuM, indriyagamya. : o ogho : rajoha2Na, 2joyaNo. jayaNAnuM suvALuM sAdhana. suMvALA vALa jevA taMtuno guccho. ojasa : (oja) zukra dhAtumAMthI tattvarUpe banI krAMti ane prabhAvarUpe virAjatI zarIranI dhAtu. prakAza, teja, baLa, pratibhA, caitanya. otaprota : ekabIjA sAthe vaNAI gayeluM, tallIna, tanmaya. odana : rAMdhelA cokhA. aucitya : ucitapaNuM, yogyatA. audArika : udara saMbaMdhI. zarIra. audArya : udAratA. audAsInya : vairAgya. aupapattika : tarkazuddha. aupamya H sarakhApaNuM, tulanA. uttama. aupAdhika H upAdhine lagatuM. auSaNya : uSTagatA, garamI. austukya H utsukatA. ka kacchavAhavaMza : jaina mata pramANe e nAmano eka uttama vaMza. kaTAsaNuM kaTa (ghAsanI sAdaDI) + Asana. Una, darbha ke ghAsanuM 352 saraLa AsanIyuM, pAtharaNuM. kaTuladAyaka : kaDavAM phaLa ApanAra. kaTuvipAkI : kaDavA pariNAmavALuM. kaThina : sparzano eka prakAra. sparzanA ATha prakAra che. kaThina-mRdu gurulaghu, zIta-uSNa, snigdha ane rukSa. kaThoLa : jenI be phADa paDe tevuM dvidala dhAnya. AnA choDanA mULamAM nAnI gAMTho hoya che temAM ati sUkSma jaMtuo hoya che. kaDALa H saMthAro karanAra sAdhunI sevAbhakti karanAra sAdhu. kaDibaMdhana H keDe bAMdhavAnuM vastra. kaDemANe kaDe H ka2vA mAMDyuM te karyuM tevo siddhAMta. kaNavAhAvaMza : eka uttama vaMza. : kathAvali e nAmano naMdizvarasUrIe lakhelo pAkRtagraMtha. kanakakUTa : meru parvata. kanakazaila sumeru parvata. kanakasapIti : eka graMthanuM nAma. kanakAvali : pAMca varSa, nava mAsa, aDhAra divasamAM pUruM thatuM tapa. kanyAnA sagapaNanA kanyAlIka : bAbatamAM khoTuM bolavApaNuM. kappiya sUtra : bAra upAMga mAhenuM eka upAMga kappiyA H e nAmanuM eka aMga. kamakka H sAdhvIne paheravAnuM eka jAtanuM vastra. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 bhAva. zabdakoza karmakSetra kamaThaH pArzvanAtha prabhune upasarga | karNikAcalaH sumeru parvata. karanAra vyaMtara deva. kirtAkArayitA : karanAra - karAvanAra, kamma - karma: jJAnAvaraNAdi ATha karma. | kartavaH pariNAmika bhAvo mAMheno kammapayaDI: karmaprakRti. eka bhAva. anAdi siddha eka kammavivAgaH (karma vipAka) je. A | zivazarmAe racelo pAkRtagraMtha. | karmaH jIvanA rAgadveSAdika pariNAmonA karaNajI : saMyama pALavAnI kriyAno nimittathI kAzmaNavargaNArUpa je vAraMvAra upadeza karavA chatAM mugalaskaMdha jIvanI sAthe baMdhane jaDapaNe te pramANe nahIM vartavuM te. prApta thAya che. karmanI traNa avasthA karaNatraya: mana, vacana ane kAyA e manAya che. baMdha, sattA ane udaya. traNa kriyAnAM sAdhana. prathama karma baMdhAya che tyAre karaNapurI : caMpApurInagarI, vAsupUjya bAMdhavAnA samayamAM tenI baMdha svAmInA pAMca kalyANaka jyAM avasthA. bAMdheluM karma amuka vakhata thayAM te. sudhI kAMI paNa phaLa darzAvyA vinA karaNasatyaH kriyAmAM dekhAtuM satya. emane ema paDyuM rahe tene karmanI sAcI pravRtti. sattA avasthA kahe che. sattAno kALa karaNAdhipa: AtmA, indriyono pUro thatA karma udaya avasthAmAM adhiSThAtA deva. Ave. karmanA be prakAra che. 1. ghAtI karaNIyaH karyA vagara cAle nahIM tevuM. 2. aghAtI. muktine bAdhaka hoya avazya karavA jevuM. te ghAtI ane muktine abAdhaka karapaNatA : kRpaNatA. hoya te aghAtI kahevAya che. karapI: kaMjUsa - kRpaNa - lobhI. karmaka: karma samudAyarUpa dravya. karayugma: be hAthanuM joDakuM. karmakaraNaH karmanuM sAdhana. karasaMpuTaH hAthanA paMjAne chIpanA karmakASTa: jJAnAvaraNAdi ATha karmarUpI AkAre kocalA jevo karI bIjA - iMdhaNa. hAthanA paMjAne tevo ja karI tenA karmakoSaH karmano khajAno. upara DhAMkavAthI kamaLAnA DoDAno karmakSapaNA: karma khapAvavAM te. AkAra. karmakSaya: karmano nAza. karAvaNiH karAvavuM te. karmakSetra : karmabhUmi. asi, masi ane karNadolanaH aNuparamANunI gati. | kRSi karIne gujarAna calAvAtuM hoya Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 saraLa karmagraMtha tevI bhUmi paMdara che. karmamocana: paramAtmA, siddha. karmagraMthaH karma viSayaka graMtha, karmavipAkaH karmanuM phaLa. karmapAka. kevAM karmagraMthiH karmabaMdhana. karma karavAthI kevAM phaLa maLe che te karmaja: ATha karmanA jaththArUpa kArpaNa batAvanAruM zAstra. zarIra. kamatItaH karmathI para, karmanA baLane karmacalaH karmono samUha. ullaMghI gayeluM. karmanirjarAH karmabaMdhanano aMzathI kSaya. | kamadAnaH paMdara prakArano vyApAra. te karmapAkavazAtaH karmanA pAkavAthI. pUrva | zrAvakane mATe niSiddha che. nAM karmonA phaLavAnI taiyArIthI. | karmodayaH karmano udaya, karmanuM pragaTa karmaprakRti: je.A. devazarmaracita graMthanuM ! thavApaNuM. nAma. karmano svabhAva. karmano guNa. | karmopAdana: karma baMdhAvanAra. karmabaddhaH zubhAzubha karmanA baMdhavALuM. karmopArjana: karmanuM upArjana, karma karmabaMdhaH rAga, dveSa karavAthI kArmaNa- bAMdhavAM te. vargaNAnA pudgalonuM AtmAnA kalakI : kalka - pApa. pradezomAM ekameka maLI javApaNuM. kalatraH patnI, kuTuMba parivAra. karmabIja: karmanuM bIja. rAga, dveSa, moha kalpavRkSaH manavAMchita vastu jenI vagere. pAsethI maLe te vRkSa. karmabhAva: jJAnAvaraNatva Adi prakRti. | kalaha: kajiyo aDhAra pApasthAnakamAMnuM karmabhUmija: karmabhUmimAM pedA thayelA bAramuM pApasthAnaka. manuSya. temAM mokSamArgane kalApaveza: uttamavaMza. jANanArA ane teno upadeza kilikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya kaLiyugakaranArA tIrthaMkaro pedA thaI zake che. mAM ghaNAM zAstra jANatA hovAthI karmabhUmi paMdara che. pAMca bharata - kalikAlasarvajJa kahevAtA. pAMca airAvata ane pAMca videha. kaluSayoni vALuM: azuddha utpattivALuM. karmamalaH karmarUpI mela. kalpaH AcAra - vidhi - niyama. chanI karmamalahInaH karmanA mela vinAnuM. saMjJA. bAramA lokavAsI deva. karmamukta karmanA baMdhanathI chUTuM thayela. | kalpakAra: kalpasUtra vagere AcAra graMtha karmabhUla : karmanuM mULa kAraNa - mithyAtva, lakhanAra. avi ti, pramAda, kaSAya ane yoga | kalpadharaH saMvatsarInA pAMca divasa che. evA pAMca kAraNa che. bAkI hoya te divase. zrAvaNa vada Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 355 kaSAyasamudughAta amAsano divasa kalpadhara kahevAya | je kalyANaka manAya che. te divasoche eTale zrAvaNa vada amAsathI mAM tapanI sAdhanA karavAmAM Ave bhAdaravA suda trIja sudhI kalpasUtra sAMbhaLavAmAM Ave che. kavala: moM bharAya chatAM moM vikRta na kalpanIka : khape tevuM yogya. thAya teTalo koLiyo. kalpabhava: eka prakAranA deva. kavalahAra: koLiyA laIne jamavuM te. kalpavyavahAra: kAlika zrutajJAnano eka | kaSAyaH kaSa (saMsAra) + Aya vRddhi) prakAra. jenAthI saMsAranI vRddhi thAya te. kalpasUtra: sAdhuonA AcAra varNavato jenA udayathI saMsAramAM janamaraNa graMtha. te pAMca che : 1. uttarAdhyayana karavAM paDe che. krodha - mAna - mAyA 2. nizithasUtra 3. kalpasUtra - lobha. 4. vyavahArasUtra 5. jinakalpasUtra. | kAyakuzIlaH cha prakAranA nigraMthamAMnA kalpahiMsA: rAMdhavA, khAMDavA vageremAM kaSAyayukta sAdhu. A jAtanA thatI hiMsA. munie saMjvalana sivAyanA bIjA kalpAtItaH nava raiveyakathI pAMca kaSAyo apekSAe jItI lIdhA anuttara vimAna sudhInA devatA. hoya che. vimAnika devono eka prakAra. A kaSAyakSamaH krodha, mAna, mAyA ane devone koI AcAra nathI ane lobhano nAza. koInI AjJA paNa nathI. kaSAyaduSTaH alpa kAraNathI ghaNo kalpitAkalpitaH e nAmanuM utkAlika kaSAya karanAra, sUtra. kaSAyadoSa: mananA dasa mATeno eka kalpopapanaH vaimAnika devono eka doSa. prakAra. bAra devalokamAM rahenArA kaSAyamohanIya kaSAyarUpa mohanIya devo kalpopapanna kahevAya che. jemAM karmanI prakRti. IMdranI AjJA ane AcAra hoya | kaSAyasamughAta: kaSAyathI vyAkuLa banelo AtmA potAnA AtmakalyANakaH savizeSa tIrthakaranA AtmA- pradezo bahAra kADhI mukha vagere ne lagatA mukhya prasaMganA utsava polANa bhAgo bharI prabaLa te pAMca che. 1. cyavana 2. janma udIraNA vaDe kaSAya mohanIya 3. dIkSA 4. kevaLajJAna 5. mokSa. karmanA keTalAka dalikone Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSTatapasvI 356 udayAvalikAmAM nAMkhI udayamAM lAvI vinAza pamADe che. kaSTatapasvI : ugra tapathI iMdriyonA samUhane jItI lenAra muni. kastUrImRga : eka jAtanuM haraNa. tenI DUMTImAMthI kastUrI nIkaLe che. kaMdarpa : abhimAna kAma vadhe tevI vAto karavI te. anarthadaMDaviramaNa vratano eka aticAra. kAusagga : kAyAno vyApAra choDIne eka Asane sthira thavuM te. kAkAlIya : aNadhArI rIte banelo banAva. kAkanAmA sAdhuone bhojanAMtarAya. sAdhu cAlatA hoya athavA UbhA hoya tyAre kAgaDo viSTA kare tethI Avato aMtarAya. saraLa ratna che. kAgaLasvarUpaguru : guruno e nAmano eka prakA2. 1. kASThasvarUpa 2. kAgaLasvarUpa 3. paththarasvarUpa kASThasvarUpa - pote tare ane tAre. kAgaLasvarUpa guru e madhyama che. te saMsAra sAgarane tarI zake nahi. paraMtu pote kaMI puNya meLavI zake te bIjAne tArI zake nahI. paththara svarUpa - pote DUbe ane anyane DubADe. kApilIya : eka graMthanuM nAma. kApotalezyA : cha mAhenI trIjI lezyA. lezyA eTale adhyavasAya. kAmapuruSArtha: cA2 puruSArthamAMno eka sAMsArika puruSArtha, kAmarupitva H icchA pramANe rUpa dhA2Na karavAnI zakti. kAkaMdI : suvidhinAtha prabhunI kalyANaka bhUmi. caMpApurInI najIka. kAkAdipiMDaharaNa : khorAkamAM eka jAtano aMtarAya. kAgaDA vage2e grAsa laI jAya to kAkAdipiMDaharaNa aMtarAya kahevAya che. kAkiNIratna H cakravartInuM eka jAtanuM ratna. te lakSmIbhaMDA2mAM utpanna thAya che. te viSahara che. te cha dizAe cha tAnavALuM. samacaturastra AkAre, bAra hAMsa ane ATha kaNikAvALuM atizaya prakAza pADanAruM ane sonInI eraNa jevuM kAyagatAsmRtiH zarIranA judA judA kAyagupti H zarI2 hAlecAle nahi tevI sthiti. jaina munie pALavAnI trIjI gupti. kAyaH samUha, saMgha, samudAya, zarIra. kAyaka H zarIrasaMbaMdhI. kAyakriyA : corI vagerenI koziSa. kAyakleza H zarIrane duHkha ApavuM te. cha bAhyatapa mAhenuM eka. anazana, uNodarI, vRttisaMkSepa, rasaparityAga, kAyakleza ane saMlInatA. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357. zabdakoza kAlAtikrama bhAga upara azubha bhAvanA. pariName te karmayugalono samUha. kAyanirodha: zarIranA vyApArano | kAmaNazarIraH jJAnAvaraNAdi ATha parityAga. karmono samUha. karmanAM piMDarUpa kiAyasaMyamaH iMdriyanigraha. zarIra upara athavA karmanA vikAsa rUpa A kAbU rAkhavApaNuM. saMyamanA prakAra zarIra che. kArpaNa pudgalonuM baneluM sattara che. pAMca sthAvara, 4 trasa, A zarIra jIvapradezanI sAthe prekSya saMyama, apahRta saMyama, kSIranIranI jema satata saMbaMdhavALuM pramUjya saMyama, kAya saMyama, upekSya che. parabhavamAM jIva A zarIranA saMyama, vAsaMyama, mana saMyama ane sArmathyathI jaI zake che. upakaraNa saMyama. kAryakAraNabhAvaH kAraNa ane kArya kAyasthiti : pRthvI vagere kAyamAM vacceno nitya saMbaMdha. avicchinnapaNe rahevuM te vacamAM kAla: cakravartInA nava mATenuM e nAmanuM koI bIjI kAyamAM janma na letAM eka nidhAna. temAM badhI kArIgarI koI eka ja kAyamAM vAraMvAra tathA zilpakarmano samAveza thAya janmavuM te. che. paramAdhAmInI ekajAta. te kAyikakarma: zarIrathI karAyeluM karma. karma nArakIne aneka prakAranuM bhayaMkara be prakAranA che. AMtara ane bAhya. du:kha ApI rAjI thAya. pizAca bAhya karmo vAcika ane kAyika jAtanA vyaMtara devatAno iMdra, ema be prakAranAM che. maraNa, vAyukumAra jAtinA devatAkAyikapApa: kAyA vaDe karAyeluM pApa. nA iMdranuM nAma, samayanuM mApa, kAra: kriyA-kRti. AThamA devalokanuM e nAmanuM eka kAraNa : kAryanI utpAdaka sAmagrI. vimAna, jUnI cIjane navI ane kAramaNa : ATha karmathI baMdhAyela zarIra, navI cIjane junI banAvanAra e deha. nAmanuM cha mATenuM eka dravya. kArika : TIkA - vivaraNa. zlokabaddha | kAlacakra : eka utsarpiNI ane eka vyAkhyA. TUMkAmAM bahu artha avasarpiNI maLIne jeTalo vakhata dekhADanAruM lakhANa. thAya teTalo samaya. kArmahayoga: kAmaNa zarIrathI thatuM | kAladharma: avasAna. aMta. samayano AtmapradezanuM kaMpana. svabhAva. kAmaNavaNAH kAzmaNazarIra rUpe kAlAtikramaH khorAkane tenA vakhatanI Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraLa kAlAtikrAMta 358 bAMdhela maryAdAthI vadhu vakhata | kinnaralipiH lalitavistarAmAM rAkhavo te. jaNAvela cosaTha mAhenI eka kAlAtikrAMta: bhUkhane samaye nahi paNa ! lipi. tene ullaMghIne maLelo khorAka. | kilveiSaH eka jAtanA UtaratI jAtakAlAtItaH kALano atikrama. vakhata nA deva. teo iMdranI sabhAmAM jaI pasAra thaI javo te. . zakatA nathI. teone halakI kAlAbhigraha: pahele pahore ke chelle jAtanAM kAma karavAM paDe che. pahore amuka vakhate AhAra vagere ! kilbiSikabhAvanAH kilbiSa jAtanA maLe to ja levuM ema kAla saMbaMdhI devamAM utpanna thavuM paDe tevA niyama dhAravo. | durguNa. jemake guruniMdA. kAlAvartaH kALanuM cakra. kiMkara : cAkara, gulAma. kAloda: kAlarUpI samudra. kipAka jherI phaLavALuM jhADa. te jovAmAM kAlodadhiH aDadanA raMga jevA kALA ramaNIya ane khAvAmAM madhura hoya pANIvALo samudra je dhAtakIkhaMDane che. paNa khAdhA pachI thoDI ja pharato Avelo ATha lAkha vAramAM khAnAranuM mRtyu thAya che. yojananA vistAravALo che. | kiMjuruSa : jaMbudvipanA nava khaMDamAMno kAzyapa: mahAvIrasvAmInA gotranuM eka khaMDa. vyaMtaradevanI eka jAti. nAma. kiMjuruSakaMThaH eka jAtanuM ratna kASThamUla: dvivaladhAnya jemake caNA, | kukarma : nIca karma. durAcaraNa. loka maga. athavA zAstraniMdita kAma. kALacakra: kALarUpI cakra. vIsa kuThArAghAta: UMDA ghA. sAgaropama jeTalo vakhata. kuNAla : saMprati rAjAnuM nAma. kAMgaDAjI : Adezvara paramAtmAnuM | kutarkavAda: avaLI rIte vicAra karavA uttaramAM AveluM purANuM tIrtha. nI paddhati. kAMdapiMka : kAma saMbaMdhI. kAmadevanI | kudesaNa : mithyAdarzana. vRddhinuM kAraNa. kudeva : rAgAdiyukta deva. kinnaraH ahaMtano upAsaka. kinnara | kuNDapramANAtikramaH aneka prakAranAM jAtinA vyaMtaranA dasa prakAramAMno kapaDAM ane vAsaNonuM pramANa nakkI e nAmano vyaMtara deva. karyA pachI teno atikrama karavo. kinnarakaMThaH eka jAtanuM ratna. | kubera : vartamAna covIsInA Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 3pa9 kevalI ogaNIsamA tIrthaMkaranA upAsaka. | vajaya kAMTA tenI aMdaranI kubAladoSaH vacananA dasa mAMheno eka bAjue hoya che. temAMthI nArakano doSa. upapAta janma thAya che. kumAraH asurakumAra - AdidevatA. | kUTastha : mULasvarUpe ja AtmA. kumArazramaNaH nAnI vayamAM dIkSA | kUTasthanityaH sarvakALe eka svarUpe lIdhela sAdhu. bALa brahmacArI rahenAra ane apariNAmI. sAdhu. kUpamaMDukanyAya: kUvAnA deDakA jevo kulakara: yugaliyAno rAjA. yugaliyA- saMkucita mata. kUvAno deDako koI one te kSatriyono AcAra ane vastune kUvAthI moTI na mAne tema agnithI annAdi pakavavAnI thoDA jJAnane lIdhe koI mANasa kriyA zIkhave che. potAnA jJAnanI bahAranI vAta na kuzIla: nizanA pAMcamAMno eka mAne. prakAra. kuzIlanA be bheda, prati- | kRtakRtyaH jenA sarva manoratha siddha thayA sevanA kuzIla ane kaSAyakuzIla. hoya tevuM, kRtArtha kuzrutajJAna : zrutanuM ajJAna, mithyAtva. | kRtavarmA: vimalanAtha prabhunA pitAnuM kusaMghayaNa : zarIrano halako bAMdho. nAma. kuMjaratanayAH aMjanAsatI, hanumAnanI ! kRtAMta: pUrvajanmamAM karelA zubhAzubha mAtAnuM nAma. karmanuM phaLa (saMsAra). kuMDagrAma: mahAvIrasvAmI bhagavAnanI | kevalajJAnAvaraNaH kevalajJAnane pragaTa kalyANaka bhUmi - kSatriyakuMDa. ! nahi thavA devAnA svabhAvavALuM kuMthunAthaH vartamAnakALanA chaThThA cakravartI | karma, jJAnAvaraNIya karmanI eka ane sattaramA tIrthaMkara. temano ! janma hastinApuramAM thayo hato. | kevaladarzana: kevalajJAnanI sAthe thanAra kuMbhakaLaza : eka maMgaLa cihna. | sAmAnya avalokana. saMpUrNa darzana. kuMbha : narakanA bhayaMkara kedakhAnAmAM | kevaladarzanAvaraNaH darzanAvaraNIya karma praveza karavAnI koTaDI. te aMdara nI eka prakRti. jene lIdhe AtmA pahoLI ane moDhe sAMkaDI hoya che. | kevaLadarzana prApta na kare. tenI aMdara kahovAyelA bhayaMkara | kevalI : jemane kevalajJAna thayuM che paNa durgadha mAratA azucImaya padArtho aghAtI karma bAkI che tevA sAdhu bharelA hoya che. tIkSNa dhAravALA bhagavaMta ke tIrthakara. prakRti. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalIkavalaAhAra kevalIkavalaAhAra : kevalI bhagavaMte moDhethI AhAra levo te. kevalIgata H kevalajJAnIne lagatuM. kevalIgamya : kevaLajJAnI jANI zake tevuM. kevalIsamuddAta H kevalIjJAnI taraphathI karavAmAM Avato potAnA Atmapradezano vistAra. je vakhate AtmA kevaLI avasthA pAme che tyAra pachI AyuSya, nAma, gotra ane vedanIya e cAra aghAtIkarma bAkI rahe che. te vakhate jo AyuSya karmanI sthiti ochI hoya to te jIva potAnA AtmAnA pradeza samagra lokamAM phelAve che Ama karavAthI cAre karmanI sthiti barAbara thaI jAya che. A kriyAne kevalI samuddAta kahe che. kevaLaupayoga : sAmAnya ane vizeSa sarvajJatva baMne prakArano bodha sarvadazitva. kevaLamahotsava : tIrthaMkarone kevaLajJAna thAya tyAre devo taraphathI karAto mahotsava kalyANaka. kezalocana : jaina muni potAnA keza koI zastranI madadathI kADhatA nathI temaja vadhavA paNa detA nathI hAthathI keza kADhavAnI kriyAne kezalocana kahe che. te kAyakleza tapamAM Ave che. 360 saraLa koTAkoTi : kroDAkroDa. eka karoDano eka karoDathI guNAkAra. koTi : asaMkhya, karoDo. koNika : zreNika rAjAno putra. je zreNika rAjAne jelamAM pUrIne phaTakA mArato hato. kauTuMbika kuMTuMbane lagatuM. kaustubha : eka jAtano amUlya maNi. kriyA : karmabaMdhano hetu; kAyikI Adi 25 sAvadya eTale pApakArI vyApAra kriyA. kriyAsthAna : karmano viSaya, karmabaMdhanuM kAraNa. krItataradoSa : vecAtI ke adalAbadalI thI koI cIja meLavIne sAdhu bhagavaMtane te vahorAvavAthI thato doSa. krodha H gusso, anAdara, Aveza. krodhapratyAkhyAna H gussAno tyAga. satya vratanuM anuvIcibhASaNa, krodhapratyAkhyAna, lobhapratyAkhyAna bhayapratyAkhyAna, hAsyapratyAkhyAna ane mAnapratyAkhAna. krauca : tIrthaMkarano eka dhvaja. eka pakSI. sa kSaNalava tIrthaMkara paramAtmAnuM kSaNa mAtra ke lava mAtra vairAgya bhAvathI dhyAna (samayano sUkSma bhAga) kSapaka : jaina sAdhu mahAtmA. karmano kSaya Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 36 1 sudhApariSaha karanAra. sAyikabhAva: karmono nAza thatAM pedA kSapakazreNI: karmono nAza karavAnI thatA mananAM nava bhAva, jJAna, paripATI. AtmaguNa pragaTa karI darzana, lAbha, bhoga, upabhoga, guNasthAnake caDhelo sAdhaka guNa- vIrya, samyakatva ane cAritra A sthAnakamAM kadI paDato nathI paNa kSAyikabhAva che. caDhato ja rahe che. chevaTe te kSAyopathamikabhAva : kSaya ane upazamaparamapadane prApta kare che. thI pedA thato bhAva. kSayopazama kSamApanA: doSano pazcAttApa, eka prakAranI AtmAnI zuddhi che. aparAdhanI mAphI mAgavI te. karmanA udayamAM nahi AvelA khapAvavuM te khamatakhAmaNAM. aMzanA kSayathI te pragaTa thAya che. kSamAzramaNa kSamAnA guNothI zobhatA | kSINakaSAyamoha: bAramuM guNasthAnaka. sAdhubhagavaMta. temAM kaSAyano kSaya thAya che. yopazamaH (kSAyopazama). udayamAM | kSINaduHkha duHkha vagaranuM. AvelAM karmono kSaya ane udayamAM ! kSaNamoha moha vinAnuM. kSIrae na AvelA eTale sattAmAM rahelAM | nAmano pAMcamo samudra, e nAmano kama dabAvelA (zAMta) rahe te. pAMcamo dvIpa. sAyika: samyakatvano eka prakAra. | kSINarAga : rAga vagaranuM. mohanIya karmanA kSayane lIdhe thatuM. | kSIranIranyAyaH dUdha ne pANI bhegAM samyaktva. hoya temAMthI dUdha grahaNa karI pANI sAyikacAritra: kevaLa cAritra. tajI devAya che. jema sAra kheMcI kSAyikajJAna : kevaLajJAna - jJAnA- nakAmI vastu pheMkI devAya tema. varaNIya karmano sarvathA kSaya thAya | kSIrameghaH bharatakSetramAM utsarpiNIno tyAre utpanna thatuM jJAna. bIjo Aro besatAM sAta divasa kSAyikadarzana : kevaLadarzana. darzanA- sudhI puSkarasaMvarta nAmano megha varaNIya karmano sarvathA kSaya thAya varasyA pachI bIjo megha sAta tyAre utpanna thatuM darzana. divasa sudhI varase te dUdhano kSAyikadAna : abhayadAna. dAnAMtarAya varasAda. karmano sarvathA kSaya thAya tyAre | yuti H chIMka. kevaLajJAnInuM abhaya dAna anaMta- kSudrasarvatobhaddaH e nAmanuM eka tapa. jIvone upakArI che. sudhApariSaha: game tevI bhUkha hovA Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetra 36 2 saraLa chatAM svIkArela maryAdA viruddha AhAra na letAM samabhAvapUrvaka bhUkha sahana karavI te. khaIraH eka uttama vaMza. kSetra : Arya ane anArya deza-pradeza. khacakra: zarIranI aMdaranAM cha cakra. kSetrakalpaH kSetrano rivAja. khamAvavuM : kSamA karavuM. zrAvako paryuSaNa kSetracArya : AryadezamAM utpanna thayela pachI eka bIjAne khamAve che. mANasa. khamAsamaNuMH gurune vaMdana karavAnA kSetradevatAH kSetranA adhiSThAyaka deva. ] sUtranuM paheluM pada kSetravastu pramANa atikrama: je jamIna | kharakAMDa: ratnaprabhA nAmanA pahelA khetIvADIne lAyaka hoya te kSetra, narakanA traNamAMno sauthI uparano ane rahevAlAyaka hoya te vastu. e ghaTTa bhAga tenI jADAI soLa baMnenuM parimANa nakkI karyA pachI hajAra yojananI che. lobhavaza tenI maryAdAnuM ullaMghana kharasvara : vaja jevA kAMTAvALA karavuM te. zAlmalI vRkSa upara nArakone kSetravRddhi : judI judI dizAnuM juduM juduM caDhAvI gadheDA jevo avAja kADhatA parimANa nakkI karyA pachI vadhAre nArakIne Amatema kheMcanAra pramANavALI dizAmAM ghaTADo karI paramAdhAmI devo. ochA pramANavALI dizAmAM khAdima: svAdiSTavastu. miSTAnna - vadhAro karavo te. pharasANa cAra AhAramAMno trIjo kSetrasaMnyAsa : bIjAM badhAM kSetrane choDIne eka ja sthAnane vaLagIne besavuM te. gharabAra choDIne koI tIrthasthAnamAM pratijJApUrvaka rahevuM te. gaccha: eka AcArya bhagavaMtano kSepaka: graMtha vageremAM graMthakAra sivAya ! ziSyAdika parivAra. bIjAe lakhelo pATha. gacchavAsaH sAdhu samudAyamAM rahevuM te. kSemada : nirvANadarzI. gaccha : samudAya. kSododa: e nAmano samudra. zeraDInA gajaH hAthI. covIsa tasunuM mApa. rasa jevuM mIThuM pANI. bAraNAnI bhUMgaLa. kSododaka: zeraDInA rasa jevA gajasnAna : hAthI taLAvamAM snAna karyA pANIvALo samudra. pachI pAcho dhULa urADI malina prakAra. Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 363 thAya tevuM vyartha snAna. gaNa H samudAya, samUha, gaNadhara : tIrthaMkara bhagavAnanA mukhya ziSyo. je prathama dIkSita thAya pachI tIrthaMkara caturvidha saMghanI racanA kare. gaNadharavAdaH tIrthaMkara pAse prathama dIkSita thayelA mukhya ziSyonuM zaMkA samAdhAnapUrvakano guru-ziSya saMvAda. gaNipiTaka : jainadharmagraMthano samUha. gaNI : sAdhujanonuM eka pada. ganImata : saddabhAgya, prabhukRpA. gama H jatuM karavuM. manane rokavuM. zoka, duHkha. gamya : pahoMcAya tevuM, samajAya tevuM. gaya: moTo hAthI, gaja (gavaMda). gayaNa : AkAza gagana. gayaNuM : pANI vagere pravAhI cIja gALavAnuM sAdhana. gayava2 : hAthIno netA. garaka : lIna, magna. garaNIjI : (guruNIjI) AryA, sAdhvI jI. garIbanavAja : garIbonA belI. paramezvara. gardatoDa : lokAMtika devono navamAMno eka prakAra. A devo tIrthaMkarone dIkSA levAnI vinaMtI karavA Ave che. A temano AcAra che. guNavata garbhagRha H derAsarano aMdarano bhAga ke jyAM pratimAjI birAjamAna che. gabhAro. garbhaja : janmano eka prakAra. gahana : anyane chetarAvA mATe karAtuM kapaTa, UMDANa. geMDa : daDo. stavanA. gaMdharva : eka jAtanI lipi. eka deva. ahorAtranA trIsamAMnuM bAvIsamuM muhUrta. gaMdharvakaMThaH eka jAtanuM ratna. giranAra : A khUba pavitra pahADa che. zrI naimanAtha prabhunuM dIkSA, kevaLajJAna ane mokSa ema traNa kalyANaka A jagyAe thayAM che. rAjImatIe ahIM ja prabhunA svahaste dIkSA lIdhI hatI. gItArtha : bahuzrutI, ghaNA zAstrone jANanAra. guNaThANuM : guNasthAnaka, AtmavikAsanI caDatI-UtaratI zreNI. mokSanuM pagathiyuM. guNadeza H guNanI jagA. padArthanA dharma eTale guNonuM kSetra. guNapratyaya : guNanA anuSThAnanA baLathI pragaTa thatuM - kSayopazamathI thatuM zAna. guNavattva : jIvanA pAriNAmika bhAvamAMhenuM eka guNavAnapaNuM. guNavrata : zrAvakanuM chaThTha, sAtamuM ane - Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNahAniAyAma AThamuM e traNa vratano samUha. guNahAniAyAma eka guNahAninA samayano samUha jemake, koI jIve eka samayamAM 6300 paramANunA samUharUpa samayaprabaddhano baMdha karyo ane 48 samayanI sthiti paDI. guNahAnionA samUharUpa nAnA guNahAni cha prakAranA che. 48 samayanI sthitimAM 6 guNahAni hovAthI pratyeka guNahAninuM parimANa 8 AvyuM. tene ja guNahAninuM AyAma kahevAya che. guNAtIta : AtmajJAnI, guNone prakRtine) oLaMgI gayeluM. guNAMza : eka samayamAM eka guNanI avasthA. gupti H mana, vacana ane kAyAne azubha pravRttithI rokavA te. guru: pAMca samiti ane traNa gupti sAthe pAMca mahAvrata tathA kSamA, nirAbhimAnatA, tRSNAtyAga, tapa, saMyama, satya, zauca, akiMcana, brahmacarca vagere zramaNadharmonA dhAraka sAdhu bhagavaMta. sparzanA ATha prakAramAMno eka prakAra. 364 gRhapatiratna : cakravartI rAjAnA sAtamAnuM eka ratna. cakraratna, hastiratna, azvaratna, maNiratna, strIratna, gRhapatiratna ane saraLa pariNAyakaratna A sAta ratna cakravartI rAjAnAM che. gokarNadvIpa : lavaNasamudramAM Avelo e nAmano aMtaradvIpa. gocarI : sAdhu mahAtmAnI bhikSA. jema caravA nIkaLelI gAya eka ja sthaLethI saghaLo cAro nathI caratI paNa thoDuM thoDuM karIne aneka jagyAethI ghAsa care che. ane cAro kevo che te paNa vicAratI nathI. tema sAdhumahAtmA dehanirvAha mATe levAmAM AvatA AhArano bhAra eka ja vyakti ke sthaLa upara na nAMkhatA thoDuM thoDuM laI nirvAha kare che. gotra : AThamAnuM eka prakAranuM karma, jenA kAraNe jIva ucca athavA nIca gotra pAme te karma. gautama : guru gautama. mahAvI2 svAmI paramAtmAnA prathama ziSya ane prathama gaNadhara. graMthi : rAgadveSanI gAMTha. grevaiyaka : bAra devalokanI upa2 AvelA e nAmanA nava devaloka. tenI traNa trika che. dareka trikamAM traNa traNa devaloka che. te puruSAkRti lokanA grIvAnA sthAnanA bhAgamAM hovAthI grevaiyaka kahevAya che. te grevaika nAmanA devonuM nivAsasthAna che. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 36 5. cakSuruddaghATaka ghoTaka doSaH kAyotsarga karatAM eka paga UMco rAkhe te doSa. ghanaH atizaya guNa. e nAmanuM deva ghora brahmacarya: dIrghakALanuM brahmacarya vimAna. ghanaghAtI-karmano eka pAmatA svapnamAM paNa jene viSayaprakAra. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, no vikAra na thAya tevI zakti. mohanIya ane aMtarAya e cAra karma ghanaghAtI karma che. (ghAtI) atizaya guNono nAza kare tevuM. cau : cAranI saMkhyA. ghanavAtaH ati jADo vAyu. vimAna caukkara : cAra hAthavALuM. AdinA AdhArabhUta jAmelA caugati: cAra prakAranI gati deva, barapha jevA athavA thIjelA ghI ! mAnava, tiryaMca, nArakI (caturgati) jevA eka prakArano kaThina vAyu. caudiziH cAre dizAmAM. pahelI narakabhUminI nIce ghanodadhi caunANIH cAra jJAnavALA mati, cuta, che tenI nIce ghanavAta che, tenI avadhi, mana:paryava. nIce tanuvAta che ane tanuvAtanI caupada: cAra pagavALAM pazu. nIce AkAza che. caubhaMgI: cAra prakAra. ghanodadhivalaya pratyeka narakanI pRthvI cauvihAra: cAra prakAranA AhArano nIce baraphanI mAphaka jAmela tyAga. ghanarUpa pANInuM valaya. te vIsa cakravAka: eka jAtanuM pakSI. narahajAra yojana jeTaluM hoya che. mAdAmAMthI ekanuM maraNa thatAM bIjuM ghaMTAkarNa: te eka deva che. temanI jhUrIne marI jAya, tevI Asakti. sthApanA mahuDImAM buddhisAgara | cakrezvarI : jaina tIrthaMkara zrI RSabhasUrIe karAvI che. devanI bhakta devI, jena zAsananI vRtaH e nAmano eka dvIpa, e nAmano adhiSThAtrI devI, soLadevI mAMhenI eka samudra. vRtamegha: ghInA jevo varasato varasAda cakSuH prANInI AMkha vaDe thatuM jJAna. bharatakSetramAM bIjo Aro besatAM cakSudarzanaH jainadarzana pramANe darzana cauda divasa sudhI be megha varasyA upayogano eka prakAra. te pachI sAta divasa sudhI trIjo megha nirAkAra che. varase te. cakSuddaghATaka: kharI vastunuM sAcuM jJAna eka. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakSurhaTa thavuM. AMkha UghaDI javI. cakSurhaTa : AMkhane AnaMda ApanAruM. cakSuSmAna : AMkhavALuM, dekhatuM. caturiMdriya H sparza, rasa, gaMdha ane netra cAra indriyavALo. caturgamana : cAre dizAmAM javuM. caturthavrata: cothuM vrata, brahmacarya. caturdazapUrvI : cauda pUrvadhArI. caturvidha H cAra prakAra sAdhu, sAdhvI zrAvaka zrAvikAno samUha. camakabANa H lohacUMbaka. camara H asurakumAra devono eka indra. caraNapakSAlana H caraNa dhovA te. caraNabhUmi : mAtRbhUmi. caraNa24: paganI raja. caraNasevA : AdaraNiya vyaktinI sevA, bhakti pAdasevana. caraNAnuyoga : jainadarzananA AcAra ane kriyAyoga darzAvato graMtha. caraNAviMda : caraNakamaLa. carama : chelluM, aMtima. sauthI moTuM, halakuM. caramadeha H aMtima deha, cAmaDAno deha. carAga : dIvo. carcApariSaha : 366 sAdhu-sAdhvIjanono svIkArela dharmajIvanane nirdoSa rAkhavA asaMgapaNe pAdavihAra judAM judAM sthAnomAM kare tyAre je pratikULatA Ave te samatAthI sahe. carvaNa (carvaNA) rasano svAda levo, : saraLa piSTapeSaNa karavuM. punaH punaH vicAra karavo. ciMtana, manana, nididhyAsana. calakSetra H asthira jagA. calacitta : caMcaLamana. calaNa : AcaraNa, Teva, Adata, pracAra, rivAja, aMkuza. caladRSTidoSa : sAmAyikamAM bAra kAyAnA doSamAMno najaranuM asthi25NuM te doSa. caMDa : kopa, krodha, tapa, ugratA (caMDatva). caMDaka2: sUrya. caMDakopI : ekadama gusse thAya tevuM. caMdraka : mAcihna. caMdracakra : 29 varSanuM kALacakra te vItyA pachI mahinAnI tithi ane divasa enAM e ja Ave. caMdradhanu : caMdranA prakAzathI thatuM indradhanuSa. caMdranADI H zarIranI mukhyanADI, bIjuM nAma IMDA, DAbI nAsikAnuM cAlavuM. caMdrapAda : caMdrakaraNa. caMdraprajJapti : e nAmanuM upAMgasUtra caMdra viSenI vizeSa mAhitI. caMdraprabhu : e nAmanA AThamA tIrthaMkara. caMdra saMvatsara : je varSamAM adhika mAsa na hoya te, jemAM 24 5khavADiyAM hoya. cAkSuSa H pratyakSa najare joI zakAya tevuM. | cAkSuSIH sUkSma padArthadarzaka vidyA. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 36 7 caityavAsI cAturmAsa : cAra mAsa, sAdhu sAdhvI- | AbhAsa. dunyavI malinatAne jano aSATha suda caudazathI kArataka | vaLagI rahenAro jIvAtmA. suda caudasa sudhI eka ja sthAnamAM | cinagArI: agnino taNakho, preraNA. rahe te. kajiyo karAvavo. cAraNaH ucca Adarzane anusarI | cinmayaH paramAtmA, nirmaLamati, jJAna uttama jIvana jIvanAra sAdhaka. thI bharapUra, kevaLajJAnamaya. cAritra mohanIya : jaina darzanamAM karmanI | ciraparizIlana: lAMbA samayano ATha prakRtimAM ghAtakarmanI prakRti, | abhyAsa. karmaprakRtinA rAjA jevI. jIvane | cirasthAyIH lAMbo vakhata Take tevuM. satyanuM bhAna bhulAvanAra, cAritra- | ciraMtanaH jUnuM, purAtana, prAcIna. dharmane aTakAvanAra. | ciMtana : eka cittathI bhakti, vicAra, cAritra vinaya : ziSTAcAra, namratA. smaraNa karavuM, dhAraNA, dhyAna. cikitsAdoSa? sAdhanI bhikSAmAM ! cUlikA AgaLanAM prakAronI puravaNI, lAgato doSa. e nAmano eka kALa vibhAga. 84 citizaktiH Atma-caitanya zakti. lAkha prayuta cUlikAMga - cUlikA cittaH aMtaHkaraNa, hRdaya. meruparvatanI coTalI - zikhara cittakSepaH cittanI asvasthatA, cetanaH AtmA, jIva, jJAna, sajIva, ajaMpo. gativALuM. cittajJaH manane jANanAra. cetanadhana : AtmajJAna prakAza. cittanirodhaH manane sthira karavAnI ! cejhaH upacAra, hAsya, vinoda, hAvakriyA. bhAva. cittavAnaH udAra cittanuM. caityaka: azvattha. rAgRha pAse e cittavibhramaH Aveza, unmAda bhAMti, nAmano parvata che je jainonuM tIrtha che. eka jAtano sanipAta. caityagRhaH daherAsara, maMdira. cittazuddhi: mananI nirmaLatA. aMtaH | caityavaMdana: daherAsaramAM dravyapUjA pachI karaNanI zuddhi. bhAvapUjA-vaMdana mATe jainomAM thatI cittasamAdhAna: mananI zAMti, saMtoSa. pavitra kriyA. cittadhairya: mananI sthiratA. caityavAsI: daherAsarane mAnanAra tIrthacitrabhAnu: sUrya, ravi, agni. mAM rahenAra. cidAbhAsaH buddhimAM paDelo caitanyano | cauvihAraH cAre AhArano tyAga. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chavAstha 368 saraLa jatiH sAdhu. janatva : mANasAI. chagha0 : alpajJa, saMsArI jIva, rAga janAvavI : saMsAra, duniyA. keSavALuM. jarnataH janmeluM. chavicchedaH zrAvakanA pAMca aNuvratano janmAMtaraH anya janma, punarjanma. trIjo aticAra, koI prANInAM jyeSTha: moTuM, jeThamAsa. kAnanAka kApavAM, chedavAM. jyotiSThaH cAra devamAMnuM eka devaloka. chaMdaH akSarano ke mAtrAno meLa. jyotiSIjoSa jonAra. AvaraNa. abhilASa. niyamathI jarAyuH garbhane viMTaLAyeluM pAtaLuM paDa. banelI kavitA athavA rAga. jalatvaH pANIpaNuM. saMgIta. vyasana. vaLagavuM. jaladhi : sAgara. chidraH kANuM, doSa, khAmI. jalasukha: kamaLa. chillaraH upara uparanuM pANI, tUTeluM jalpa: dhImo avAja, maMtra gaNavAnI taLAva, khAbociyuM. kriyA. chUtaH aDI zakAya tevuM, saMsarga, pavitra. jaLarAja: jaLarAzI, samudra. chedopasthApanIyaH pAMca cAritra mAMhenuM jaMghAcAraNa : jAMgha para hAtha mUkI eka. prathama dIkSita thayA pachI AkAzagamana karavAnI zaktisAdhu viziSTa kRtano abhyAsa vALA yuni. karIne jIvana paryata levAmAM jaMbAla: kAdava-kIcaDa, sevALa, lIla. AvatI dIkSA. athavA prathama jaMbudvIpa: aDhIdvIpano prathama dvIpa. lIdhelI dIkSAmAM doSa AvatA jabudvIpapaNatiH e nAmanuM jainanuM prathamanI dIkSAno cheda karI punaH eka kAlikasUtra jemAM jaMbudvIpanuM navesarathI karavAmAM AvatuM dIkSA | varNana che. AropaNa. jaMbusudesaNA jAMbunuM jhADa jenA parathI jaMbudvIpa nAma prasiddha che. jaMbusvAmI: sudhamAM svAmI gaNadharanA jagatkRtnaH saMpUrNa vizva, kRtna - ziSya, aMtima mokSagAmI muni. saMsAra. jAgartiH sAvadhapaNuM, jAgavuM, jAgRta. gAtA : jagatarakSaka. jAjvalyamAnaH prakAzita. jajJa: jagata. jAtakakathA: janma saMbaMdhI kathA (buddha Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 369 jIvAstikAya bhagavAna). jinazAsanaH jinezvaranI AjJA, jenajAtinAmakarma: nAmakarmanI eka prakRti, | dharmano siddhAMta. jenA udayathI jIva ekendriyAdimAM jinAjJA : jinezvaranI AjJA. utpanna thAya. | jihuvala: bhojanano lAlacu. jAtismaraNajJAna: pUrvajanmanuM jJAna. jihuvA: jIbha. jAnupAta: ghUMTaNiye paDavuM. jihuvAa: jIbhane Terave. jAnupradezaH jAMgha. jInagRha: daherAsara, jaina maMdira, jApa: koI maMtranuM punaH punaH raTaNa karavuM, jIrAya: tIrthakara, jinezvara. manamAM uccAraNa karavuM. jIraNa : ghasAI gayeluM. jigISa: jIvavAnI icchAvALuM. jIrNazIrNa: taddana jarjarita. jijJAsAH bodha thavA mATenI tIvra | jIrNoddhAra : jUnI ghasAI gayelI vastune icchA. AtmajJAna prAptinI samarAvavI, savizeSa dhArmika AturatA, parIkSA, prazravicAra. sthAnonI yogya vyavasthA. jijJAsAvRttiH kaMI paNa jANavAnI | jIvaH cetanAyukta AtmA. icchA. te vRttine saMtoSavAnI jIvatara: janmAro. kriyAmAM jJAnano bodha thayA kare. jIvatavya: jIvatara, jiMdagI jIva7). jijJAsAhIna: kaMI paNa jANavAnI jIvatvaguNa: prANa dhAraNa karavAnI IcchA na thAya. zakti . jiNavaraH (jiNaMda) jinezvara, tIrthaMkara, jIvadayA: prANIonI dayA, rakSA, jina. abhayadAna. jita krodhaH krodhane jItanAra. jIvanaprada: jIvana ApanAruM. jitendriya: sparzAda indriyone jIvAjIva : jIva ane ajIva. cetana jItanAra, temAM harSa-zoka na ane jaDa. karanAra. jIvAnukaMpA : ahiMsA, jIvadayA. jitendriyataH indriyone vaza rAkhavA- jIvAbhigama: utkAlika zrutajJAnano eka prakAra. utkAlikasUtra, jIvAjinakalpa: utkRSTa AcAra pAmI ! jIvanuM jJAna ApanAruM eka jaina ekAMtavAsamAM rahenAra. dharmanuM sUtra. jinacaityaH jainamaMdira jina prAsAda) | jIvAstikAyaH jIvano samUha, jIvajinapraNItaH tIrthaMkara bhagavAne kaheluM. | rAzi. karma karanAra, bhogavanAra, vALuM. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvitAzaMsA 370 saraLa zubhAzubha karma anusAra janma dhAraNa karanAra. jIvitAzaMsA : jIvavAnI icchA. ! zApta: jJAna, samajaNa, buddhi, cetanA. saMthAro lIdhA pachI pUjA satkAra stuti. maLavAthI lalacAIne jIvanane jJAtaH mahAvIra bhagavAnanuM upanAma. icchavuM. jANItuM, prakhyAta, vidita. jukti : upAya, yukti. jJAtajJeya: jANeluM ane jaNAvA yogya. jugaH yuga, jamAno. jJAtatva: jJAna vaDe jANavApaNuM ajJAnajugaliyA strI-puruSanuM joDuM je sAthe no abhAva. janma, mare sAthe. temano nirvAha zAtadharmakathAsUtraH jaina dharmanA kalpavRkSa dvArA thAya. atyaMta saraLa agiyAra mAMhenuM eka aMga sUtra. hRdayanA hoya. marIne svarge jAya. zAtanaMdana: jJAtaputra - bhagavAna jugupsAH Aropa, doSa, niMdA, dhRNA, mahAvIra svAmI. tiraskAra, bIbhatsa, jugupsA, jJAtavya: jANavAlAyaka vastu. mohanIya prakRti ke enA udayathI jJAtA: aMtarAtmAnuM jJAna dharAvanAra, jJAnI. malina vastu pratye dhRNA utpanna thAya. niMdA thAya. jJAtAaMgaH jaina dharmanA mukhya bAra jugutsopAdaka: tiraskAra/kaMTALo aMgamAMnuM eka aMga. upajAvanAruM. jJAtAjJAta: jANeluM tathA ajANyuM. juhAramitra: juhAra - namaskAra. mArge jJAtAdharmakathA: jainadharmanA agiyAra maLatA phakta anyonya namaskAra mAMhenuM chaThuM aMga. gaNipiTakanA karavA ke khabara pUchavA jeTalo bAra mAMhenuM eka sUtra. saMbaMdha. jJAna: caitanyanuM lakSaNa, saMsArIne jainadarzanaH jinezvara devoe pratipAdana vastuno indriya sAthe manano kareluM darzana. saMbaMdha thatAM AtmAne te te viSayajainetara H jaina sivAyanuM. nuM jJAna thAya te parokSa che. jJAnIne joharaH jIvita strInuM agni snAna, upayoga dvArA pratyakSa jJAna thAya jauhara nAnuM taLAva. ratna. zobhA. jJAnakathA : mokSa saMbaMdhI kathA. jvarA : mRtyu, mota. jvalaMta : tejasvI. jJAna kendra : sAmAnya rIte jyAMthI dareka Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza prakAranI lAgaNIbuddhi pedA thAya tevo magajano bhAga. jJAnacakSu : aMtarcakSu, pavitra dRSTi. jJAnadagdha : ajJAnI, adhurA jJAnane kAraNe thato viparyAsa. jJAnadravya : maMdiro ke daherAsaromAM thatI rakamanI Upaja je te ja kArya mATe vaparAya. jJAnadhArA : vizeSa prayatna dvArA eka iSTa vastumAM upayogane joDavo. jJAnanADI : : suSumaNA nADI. jJAnaninyataH satya vastune, potAnA jJAnane tathA jenI pAsethI jJAna prApta karyuM che tevA gurune chupAvanAra tathA u5kA2 bhUlI janAra. jJAnapariSaha : sAdhujanone viziSTa jJAnanA abhAvamAM potAne halako mAnavAno bhAva. jJAnapulAka : jJAnane niHsAra banAvanAra pulAka labdhivALo. jJAnapratibaMdhaka : saMzaya, asaMbhavano, viparIta bhAvanA pratibaMdhaka che. jJAnapravAda : caudapUrva mAMhenuM pAMcamuM pUrvazAstra. jJAnamAtsaryaH jJAna saMbaMdhI mada, anya levA yogya chatAM dveSabuddhithI jJAna ApavAnI bhAvanA na thAya. jJAnavRddha jJAnamAM pAraMgata anubhavI. jJAnavairAgya : jJAnapUrvaka thayelo ucca 371 zeyatattva vairAgya. tattvabodhathI thayelo saMsAratyAgano bhAva. jJAnasamAdhi : jJAna svarUpamAM lInatA. jJAnAcAra : jainadarzananA paMcAcAramAM prathama AcAra, jJAna bhaNavuM, bhaNAvavuM vagere. jJAnaprApti mATenA vinayAdi guNonuM pAlana. jJAnAtizaya : tIrthaMkara bhagavAnano pUrNajJAnarUpI zreSTha guNa, jenA vaDe teo lokAlokane saMpUrNa jANe. jJAnAtIta : jJAnanA vikalpathI paNa pAra gayelA pUrNajJAnI. jJAnAvaraNa H karmanI mukhya ATha prakRtimAM prathama prakRti je AtmAnA jJAna svarUpane AvaraNa kare. jJAnAvaraNa karyuM : AtmAnI jJAna zakti dabAvanAra karma. A karma sarvaghAtI che teno saMpUrNa kSaya thatAM AtmA kevaLajJAna prApta kare. jJAnAvasthitaka : jJAnamAM sthita thayeluM jJAnAMtarAyakarma. jJAna prAptimAM, tenA sAdhanamAM aMtarAya Ave athavA eka jIva anyane paNa aMtarAya karI karma bAMdhe. jJAnopayoga : upayoganA be prakAramAMthI vizeSa jJAnane jJAna upayoga kahe che. tenA ATha bheda che. zeyatattva : jaNAvA yogyatattva jagatanA padArtho viSayaka tattva. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhaNa. 372 saraLa jhaNaH krodhanI dhrujArI. jhAkaLa: osa, tuSAra. jhAMjhavAnuM jaLa mRgajaLa dUrathI dekhAto pANIno AbhAsa. jhukAva: gati, pravRtti. jhUThaH asatyatA, jUThANuM. jhoka valaNa. vAMka. gAya, gheTAM-bakarAMno vADo. | Ta | Tabo: anuvAda - bhASAMtara, gujarAtI zabdArtha. jainasUtromAM pATha upara jhINA akSarathI pATha pramANe artha lakhelo hoya. jUnA hastalikhita graMthonA pAnAmAM nIce-upara hAMsiyAmAM lakhelI TIkA. TahukA: koyalano avAja. camatkArapUrNa ukti . TaMkA: AtmA. parvatanI bAju. TaMkAraH (TaMkArava) Azcarya, acaMbo upodaghAta, prastAvanA. kIrti, prasiddhi. cetavaNI, sUcanA, pagaraNa. caMcaNaH upara Tapake lakhI rAkhavuM, TUMkI noMdha. TIkAkAra : bhASyakAra, vistRta vivaraNa, vivecaka. TuMkAroH kaDavAM vacana, apamAna lAge tevI vANI, dhikkArayukta bhASA. taka : anukULa samaya, prasaMga, avasara, - yoga, anukULatA. takatAka: Apattino samaya. takatI : zilAlekha, dAtA vagerenA nAma ane kAmane lagatI vigatano lekha. takato - takhto: arIso, moTI chabI. jenA para citarAmaNa karI dizA darzAvI hoya. taka(ga)dIraH nasIba, bhAgya. takarIraH vAtacIta, vicAraNA. takavAdaH paristhitino lAbha uThAvI lenAruM vartana. takasAdhu. takasIra : bhUlacaka, kasUra. takAjo : (tagAdo) anyane ApelI vastu ke rakamanI kaDaka ugharANI karavI. takiyAghara: kabrastAna. takSaka: sutAra, eka nAganuM nAma hatuM. takSazilA : prAcIna nagara jyAM mahA vidyApIThomAM vidyArthIo zikSaNa letA. takhata : siMhAsana, rAjagAdI. takhallusa : lekhaka ke kavionAM upa nAma. takhtanazInaH rAjagAdIe AveluM. rAjasiMhAsanArUDha. tagataga: jhINo prakAza. tageDavuM: thAkI jAya tevuM doDAvavuM. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 373 tattvAnveSaNa tajajJa : te te viSayanA niSNAta, jJAtA, | nuM jJAna dharAvanAra tattvadarzI. - vidvAna, pAraMgata. tattvajJAnaH sRSTino kevI rIte vikAsa tAruM? aphINanuM bIla. thayo te viSe mULa sudhI jaIne tajjanya : tenAthI janmeluM. meLavavAnI buddhi, zakti, tattvataza : jJAnI, jANakAra. dRSTi. (tasvAvabodha) taTinI : nadI. tattvataH vAstavika rIte jotAM. tattvanI taDapa : talapa. najare. taDapavuM: vastu meLavavA valakhAM mAravAM. | tattvadarzanaH vastunA yathArthapaNAne taDitA: vIjaLI. jaNAvanAra dRSTi. taDityanaH vAdaLa, megha, tattvadohana : tattvanA rahasya tAravavAnI tato bhraSTaH vaccethI rakhaDI paDeluM. zakti . sthAnathI Ata thayelo. tattvadraSTA : tattvanA jJAtA. tatkAladhI H je samaye je yogya hoya te tattvanirNayaH vastunA mULasvarUpano sUcavanAra buddhimAna. nirNaya karanAra. tatkALa: (takSaNa) tatkAlIna, te ja ! tattvaniSThaH tattvamAM jenI acala zraddhA kALe, te ja kSaNe. che te. tatsama : tenA jevuM. tattvanyAsaH mUrtinAM aMgo upara maMtra tattvaH koI paNa padArthanuM asala dvArA karavAmAM Avato vidhi. svarUpa, sAra, sattva, rahasya, tattvapratItiH mULa tattvonI zraddhA. siddhAMta. AMtarikabaLa, (sattva) | tattvabhASI: spaSTapaNe yathArtha nirUpaNa tattvArtha. karanAra. tattvagata jemAM satya ke tattva samAyeluM | tattvabhUtaH tattvarUpe raheluM. mULabhUta. che te. tattvamasi: parabrahma, te tuM ja chuM tevI tattvagrAhI: tattvane grahaNa karanAra. parabrahma sAthenI aikyatA. tattvaciMtaka satya viSe vicAra karanAra, ananyatA, zuddhaadvaitano bhAva. philosophara. tattvamImAMsaka: tattvanuM manana ciMtana tattvajijJAsA mULa svarUpane jANavAnI kiranAra. tIvra IcchA. tattvasAkSAtkAra : tattvano spaSTa tattvajJaH tattvaviMda, tattvavettA, | anubhava Atmadarzana. tattvAbhinI, tattvonuM jJAna, darzano | tattvAnveSaNaH tattva viSenI khoja, Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvAbhASI 374 saraLa, zodha. tadabhava : te janmamAM. tattvAbhASI: tattvarUpa na hoya chatAM | tadarthe: ene khAtara. tattvarUpa hovAno bhAsa Ape. tadaMtargataH emAM samAIne raheluM. tattvAvadhAnaH vAstavika dekharekha. tanmaya. tadAkAra. darzana. taviSayaka: ene lagatuM. tattvArthasUtra: jainadharmano mahAna tana-tApa: zarIramAM thatI mUMjhavaNa. tAttvika graMtha. zArIrika kaSTa (tana-zarIra) tatpada: brahmadhAma, parabrahma (vedAMta). tanatrANa : kvaca. bakhtara. tatsat (tatsama) te brahma sAcuM che tevo tanabadana : jigarajAna mitra. gADha maitrI. ugAra. tanaya : (tabu) putra. tanuja, Atmaja. tatsadeza : enA jevuM, maLatuM, sarakhuM. | tanayA: putrI, Atmama (tanujA). tathAgata : jJAnI, sarvajJa, buddha, nirvANa- tanahA: ekaluM. mArgI. tanasukha: zarIranuM sukha. tathArUpa kahyA pramANe svarUpa dharAvatuM tanuja: putra. tathA vidhaH e prakAranuM, evuM. tanuvAtaH (tanavAta) tanuvAtavalaya - tathAstuH ema thAo tevA AzIrvAda. pAtaLA vAyunuM valaya. ghanavAta - sAruM, vAru vagere. jADA vAyuno AdhArabhUta, narakanI tathaiva : e ja pramANe. nIce hoya che. tathya: sAcI hakIkata, satya. taniSThaH tene viSe lAgaNIvALuM. tathyAtathya: sAcuM khoTuM mizra. tanmaya: ekAgra - drupa. taththAMzaH koI paNa vigatano satya tanmAtrA: indriyonA sparzAdi vagere. tanhAIH ekAMtavAsI. tadananya: tadAkAra tadAtmaka - tadrupa. tapa: kamane bALavAnuM anuSThAna, jenA tadanaMtara: enA pachI, tyAra pachI. bAra prakAra che. tadanuyAyIH anusaranAruM. tapagaccha zvetAMbara sAdhuno eka paMtha. tadanusAraH e pramANe. ene tapana : sUrya - taDako. tapavuM, tApa. anusarIne. tapAcAra : je. saM.mAM paMcAcAra mAMheno tadapi topaNa, tathApi. eka AcAra. tadabIraH yukti, tajavIja, prayatna, tapovanaH tApasa, mahAtmAone vyavasthA, peravI. rahevAno Azrama sthAna. bhAga. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 375 tADana tapodhana: tapasvI. taruvaraH moTuM ke uttama vRkSa. tabIba: zArIrika rogano upacAra | tarka: kalpanA, anumAna, saMbhAvanA, karanAra vaidya, hakIma, DaoNkTara, khulAso na apAya tevuM. tamaH avidyA mAnasika vyathA, | tarkapaTu tarka karavAmAM pravINa. ahaMkAra, tarkavitarka: gUMcavaNiyA vicAra tamaka: damanA rogano eka prakAra. tarkasiddha: tarkathI siddha kareluM. tamana: AzA, abhilASA. tarjakaH tiraskAra karanAruM, tarachoDanAruM. tamasa: aMdhakAra, tamoguNa, abhimAna, | tarjanI : aMgUThA pachInI AMgaLI. tamastrI. tapa: tRpti, saMtoSa. tamasvatIH tasvinI. (tamistrI) talaba : AturatA (talasa) tIvra IcchA. rAtrI, rajanI, nizA. talasparzI: tarata ja asara kare tevuM tamA : garaja, paravA. agAdha. taratamatA: thoDuMghaNuM, be vacceno | tavaMga: sthApatya (eka bhAga). taphAvata. tavArIkhaH sAcI bInA, itihAsa, tarala: asthira, caMcaLa, hAlatuM. jaladI taskara: cora. UDI jAya tevuM. taLeTI: parvata nIcenI sapATa bhUmi. taraNatAraNa : tAranAra paramAtmA. taMtaH jida, haTha. keDo, cheDo, tAga levo, taraNi: taravAnuM sAdhana. pAchaLa paDavuM. taraNuM : ghAsanuM taNakhaluM. taMtraH adhikAra, vyavasthA, prayojaka. taraNopAya : taravAno upAya. taMdulaH cokhA. taratamaH (taratamatA). alpAdhika, vattA- | taMduliyomasya: moTA magaramacchanI ochA bhAvavALuM. AMkhanI pAMpaNamAM thato cokhA tarala: pAtaLuM, manohara, suMdara, vikAra- jevaDA zarIrano maccha, tenuM zIla. AyuSya aMtamuhUrtanuM ghaNuM alpa taraMgaH mojuM - laherI, Urmi. hoya che, paNa te paMcendriya hoya che, taraMgita : capaLa, caMcaLa. te manamAM mAchalA khAvAnA ghaNA taraMgINi: nadI. bhAva rUpI hiMsA kare che. jai.saM.) taru: vRkSa taMdrAH nidrA pahelAMnI dazA. AchI taruNa: yuvAna, juvAniyo. taruNIH yuvatI - juvAna strI. tADana : mArA mAravo, trAsa Apavo. UMgha. Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAdeza tAdeza H svabhAvanuM, guNanuM. enA jevuM maLatuM. tAmasa H ahaMkAra, ajJAnarUpI aMdhakAra gusso, durguNI mAnava sarpa. tAmasakarma : tamoguNayukta kArya. tAraMgA gujarAtamAM AveluM jainonuM mahAna aitihAsika tIrtha. tAMtrika : mAyika gupta vidyAvALuM. tiindriya : traNa indriyavALo jIva. tikta saMskRtamAM kaDavuM, gujarAtImAM tIkho. tikSa: tIkSNa, teja. tigma : pracaMDa prakhara taDako. tigmAMzuM - tigmarazmi H sUryanAM kiraNo. tiya : traNa loka. 376 tiA : tRSNA. titikSA : sukhadu:kha sahana karavAnI zakti. sahiSNutA. (titikSa) titIrSAH pAra UtaravAnI icchA. tithi : caMdranI gatine anusarato divasa tArIkha, vAra. tithipatra : paMcAMga. tidaMDI : saMnyAsI. timaMgaLa : timi nAmanAM dariyAI prANIone khAI janAruM moTuM dariyAI prANI. timira: ajJAna aMdhakAra. tirachuM : vAkuM, tirthaMka, (kATakhUNo na hoya tevo khUNo). tirodhAna : (tirobhAva) DhaMkAI javuM, saraLa adRzya thavuM. aMtardhAna thaI javuM, AcchAdana, DhAMkaNa, tirobhUta : DhaMkAyeluM, nAza pAmeluM tirthaMgajAti). tirohita : adRzya, agoca2. tirthaMgaloka : aDhA2so yojana pramANa tItiloka. tirthaMgati : trAMsI-ADI gati, pazupakSI vageremAM janma. tiryaMca : janAvara, ekendriyathI mAMDIne paMcendriya sudhInAM pazu, pakSI. tiryaMcagati : tiryaMca gatimAM janma, jyAM parAdhInatA che. tilAMjali : tarpaNa karavA mATe tala nAMkhelo pANIno khobo. taddana choDI devuM, tyAga karavo, sarvathA choDI devuM. tilo2H nAmanuM eka pakSI. tivihA2 H pANI sivAya traNa AhAra no tyAga. tizaH icchA. tithya H poSamAsa. puSya nakSatra. tiSyayuga H kaLikALa, kaLiyuga. tihAM : tyAM padyamAM gavAya). tihuyaNa : traNa bhuvana. traNa loka. tIkSNa : dhAravALuM. tINI aNIvALuM. sUjhavALuM, sUkSma baddhivALuM, tIrtha : pavitra dharmarAga. (tIrthabhUmi) tIrthasvarUpa : pUjavAne, Adarane yogya. tIrthaMkara : jainadharmanA pravartaka jinezvaro. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taijasa na hoya. zabdakoza 377 tIrthanA sthApaka. no sapATa khUNo. tIrthodaka: pavitra nadI-sarovaranuM pANI. sUpaH ghI. tIsa: icchA. tUSaH kapaDAnI ko. tINuM : kAramuM, bhayAnaka ' tUSpIbhAva: mUMgA rahevuM e. tuccha : mAmUlI, kSudra, halakuM. niMdApAtra. tRNamaya: ghAsa ja patharAyuM hoya tevI tucchakarma: phalaprAptinI icchAvALuM halakI bhUmi. kArya. tRNavatH ghAsa jevuM halakuM, jenuM mUlya tataMgaH eka prakAranuM jUThANuM. kutUhala kare tevuM dhAMdhala. tRNazayyA: ghAsanI banAvelI pathArI. turaMga: ghoDo. turaMga mananA ghoDA. (saMthAro) (tulaMga) tRpta : saMtoSI. turiyAvasthA: janma-maraNa vaTAvIne tRSA tarasa, pipAsA. prApta thatI dazA. (turiya) AtmA tRSArtaH tarasathI pIDAyelo. sAthe ekatA. tarIya pada. tRSNA : lAlasA, kAmanA, vAsanA, tulanA: sarakhAmaNI samAnatA. icchA. tulA : trAjavAnI dAMDI. teukAya: agnino jIva. tuSaH (tUsa) photarA. kaNasaluM. tejasa zarIra : zarIrane kAMti ApanAra, tuSAra : jhAkaLa, osa, hima, barapha. AhArane pacAvanAra. tuSAragiri: baraphathI DhaMkAyelo parvata. tejodveSaH anyano utkarSa sahana na tuSTa: prasana. thAya te. tuMgAra: uttama prakAranAM makAno, tejomahArIH tejane harI janAruM. prasAdo. tejolezyA: tapa dvArA utpanna thatI tuMDa: mAthuM, moTuM, cAMca, sUMDha, magaja, zakti, jenA dvArA zApa ApIne bheju vagere. mijAjI. gussAvALo anyane bALI zakAya. svabhAva. terApaMtha : tera zrAvakone laI upAzrayane tUka TUka) padyamAM gAI zakAI tevI badale anyatra pauSadha karavAnI eka kaDI. saMjJAvALo. tenA anuyAyI. sUta: jUThANuM, banAvaTI, gapa, prapaMca. sthAnakavAsI jaina saMpradAyane tUtaka: AgaboTa, vahANa, jahAja, maLatuM. vagereno mathALAnA AgaLa bhAga- taijasa: rAjasa avasthAmAM thato Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taijasalabdhi 378 saraLa ahaMkAra. trasaH svayaM hAlI cAlI zake tevA jIvo taijasalabdhi: ThaMDA ke garama pudgalo (trasakAya). phelAvavAnI taijasa lezyA utpanna trasanADI: jyAM mukhyapaNe trasakAya karavAnI zakti. jIvo rahe che te lokanI vaccenI tailacitraH talamizrita raMgothI lokanADI. banAvelI chabI. trasanAmakarmaH je karma udayathI jIvane toka: gaLAmAM bharAvavAnI vajanadAra trapaNuM maLe. beDI. trasayoniH trasa jIvonuM utpattisthAna. toDo: caNataramAM mukAto paththarano trATaka: dRSTine sthira karI karavAmAM majabUta bhAga. AvatI haThayoganI prakriyA. totAkahANI : popaTanI jema bolI jAya ! trATakavuM: acAnaka hallo karI tUTI tevuM. toto popaTa. 24 tolo popaTa paDavuM. aNadhAryo dhasAro karavo. totiMga: bahu moTA kadanuM, bhAre trANa : rakSaNa, Azraya, Azaro, zaraNa. vajanadAra. trANI: rakSaNa karanAro. topha: uttama, zreSTha. trAta: rakSaNa. tobo : gadheDo. trAhi: rakSaNa karo evo udgAra. toya : pANI. trAhita paricaya vagaranuM. toyaja: kamaLa. trAMsa: trAMso bhAga, vaLAMka, phAMso, toyada: meghavALuM. khUNA paDato bhAga. toyanidhi sAgara, dariyo, samudra, | trikaraNayoga: mana, vacana, kAyAno udadhi. vyApAra te karaNa. karavuM, karAvavuM, toSaH prasannatA, saMtoSa. anumodavuM te yoga. toSaNaH lAMcaruzvata. trikaraNa zuddhi : mana, vacana kAyA e toSitaH saMtoSa, prasannatA pAmeluM. | traNenI zuddhi. tyaktavya: tajI devA ke choDI devA | trikALajJaH traNe kALanuM jJAna dharAvanAra. lAyaka. trikALavartI-darzI) traNaratna: samyagujJAna, samyagu dana | triguNAtIta: sattva, rajasa, tamasa e ane samyagu cAritra. traNe prakRti - guNarahita. trapata : saMtoSa. triguptiH mana, vacana, kAyAnI pravRttine trapta : vidyA, adhyAtma. gopavavI. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 379 datta trijagataH triloka, AkAza, pRthvI, | yajJanI vedI. jainadarzanamAM judo pAtALa, madhya, Urdhva. artha che. sAdhusAdhvIjanonI tritApa: Adhi, vyAdhi, upAdhi. kudaratI hAjatanI kriyA. tridazaH deva, amara, sura. thANAMgaH e nAmanuM eka aMgasUtra. tridaMDa: mana, vacana, kAyA e traNa daMDa. thApaNamoso : koInI thApaNa mUDI traNeno saMyama karyAnI nizAnI rUpa corI levI, pAchI na ApavI. daMDa. sAdhujano rAkhe che. thApanAcAryaH jai.saM. gRhasthane tridoSaH vAta, pitta, kaphano prakopa, sAmAyika jevI vidhi mATe gurunA saMnipAta, sanepAta. pratikanI sthApanA. tridhA : traNa prakAre. thAvara: sthAvara, khasI na zake tevuM. tripadI: traNa padovALuM, utpAda vyaya. ! thAvara nAmakarmaH je karmanA udayathI dhrauvya. sthAvarapaNuM maLe. ekendriyAdi tripiTakaH sUtra, vinaya ane abhidharma jIvo. e traNa prakArano bauddhadharmanA | thIvara : sthavira vRddha. (daDha makkama) graMthono samUha. thINaddhi: ghora nidrA, uMghamAM paNa kAma trizalAH bhagavAna mahAvIranA mAtA. karI Ave chatAM tene bhAna na hoya. trizaMku : madhyamAM laTakI janAro. truTi: kSati khAmI. taMgadoSaH cAmaDIno doSa. dakSa: nipuNa, kuzaLa, pravINa, hoziyAra, tvagindriyaH tvacA rUpa sparzendriya. DAhyuM, zANuM. tvarAH utAvaLa. dakSiNA: bAhmaNa ke gurune janone tvaritaH utAvaLe kAma karavuM. vegIluM. | apAtI bheTa. dakSiNAbhimukhaH dakSiNa dizA tarapha moDhAvALuM. thakAvaTaH thAka, zrama. thAka lAgavo. | dakhamuM: pArasIonuM smazAna. thaDaka (thaDako): gabharATa. DaravuM. bhaya | dago: kapaTa, prapaMca, chetaravuM, cheha lAgavo. dattaH ApeluM. thaDothaDaH lagolaga, aDoaDa. dattaH gata utsarpiNI kALanA thayelA e thanagana: nAcavAno avAja. nAmanA AThamA tIrthaMkara. thiMDila - IMDila: yajJa praNAli pramANe | dattaH nava mAMhenA e nAmanA sAtamA Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dattaka 380 vAsudeva. dattaka : khoLe besADeluM. (anyanuM saMtAna) dattahIna : dAna ApyA vagarano. dattAtmA : jeNe potAnuM sarva dAnamAM ApyuM hoya te. dadhi : dahIM. dadhisUta : airAvata hAthI, ghoDo, dhanvaMtari, kalpavRkSa. caMdra. daphana : zabane dATavAnI kriyA. (beriyala) damaka H camaka, prakAza, caLakATa, kAMti, sphUrti. damaDI: nANAMno prakAra. jarA jeTaluM pramANa. (namAluM) damaDIcusta H lobhI. damana H indriyanigraha, saMyama. (julama) dayanIya - dayAjanaka: dayAne pAtra. dayArdra : dayAthI pIgaLeluM. dayitaH prItama, vahAlAM, pati, kAMta. dayitA: priyatamA, vahAlI, kAMtA. darakhAsta H koI paNa sUcananI rajUAta. nivedana, prArthanApatra, daramAyo : vetana, pagAra, daraza : bhAva, zraddhA. (darzana) darpa : ghaNo ahaMkAra, prabaLa garva. (kaMdarpa-moha) darpana : darpa. ahaMkArano nAza karanAruM. darpI : garvavALuM. darbha : DAbha nAmanuM pavitra manAtuM ghAsa. saraLa darza : dareka mahinAno chello amAsano aMdhAro divasa. te divase eka vaidika yajJa. (darzatithi) darzana anubhUti : jJAnapUrvakano anubhava. darzanapariSaha : mane samyagadarzana kyAre thaze tenI vicAraNA - saMtApa. darzanamImAMsA : jJAnapUrvakano vicAra, tAttvika vicAra. darzanamohanIyakarma AtmAnA zuddhajJAnamAM bAdhaka ane mUMjhavanAruM : karma. darzanavizuddhi : vItarAge kahelA tattva 52 nirmaLa - dRDha zraddhA. ruci. darzanAcAra : jainadarzananA pAMca AcAra mAMheno zraddhAdirUpa eka AcAra. darzanAva2NIyakarma : AtmAnI sAmAnya avalokanazaktine, bodhane Ava2Na kare. darzanopayoga : vizeSajJAna thatAM pahelA sAmAnya bodha thAya te, cakSu, acakSu, avidha tathA kevaLadarzana. : davaluM aNagamatuM, aNamAnItuM, aLakhAmaNuM. davAgni : dAvAnaLa. daviSThaH dUranuM, ghaNuM cheTuM. dazadigaMta : daza dizAo. dezanavasana darzana : dAMta, vasana vastrarUpe rahelA hoTha. dazapUrvI : dazapUrvano jJAnI. - Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 che. zabdakoza dIrghazaMkA dazavaikAlika: aMga bAhyasUtra mAMhenuM | deva. eka jemAM muninA AcArano bodha | dikumArI: e nAmanI devIo. digaMbara jaina saMpradAya, jemAM munio dazA zrutaskaMdha: aMga bAhyasUtro mAMhenuM vastrAdi rahita hoya. eka. digviratiH yathAzakti dareka dizAdasakata : hastAkSara sahI karavI daskata, omAM javA-AvavAnuM pariNAma dastaka. karI pApakAryathI levAtI nivRtti. dastAnaH strInuM mAsikadharma. divya: devatAo taraphathI dIkSita dastAnAH hAthanAM mojAM. tIrthaMkaranA pAraNA jevA prasaMge dastAnuM kudaratI hAjate javAnuM pAtra. | karAtI dhana vagerenI vRSTi. dahana : baLavuM, bALavAnI kriyA. | divyadhvani : tIrthakara bhagavAnanA ATha daMDa: hAthamAM pakaDI zakAya tevI lAkaDI, puNyAtizayamAM mAMheno eka DAMga, netra, chatrI, bIjA arthamAM prabhAva. sajA; dhArmika rIte mana vacana | dIkSaka: dIkSA ApanAra guru. kAyAnA daMDa, jenAthI AtmadaMDAya. | dIkSA : jainadharmamAM saMsAra tyAga karIne daMDakaH sajA karanAra. bahumatI pakSanA levAtuM sAdhupada pravajyA. sabhyone doranAra. dhArmika rIte dIkSA kalyANakaH tIrthakara bhagavAna nArakI Adi covIsa daMDaka. jyAre dIkSA le tyAre devo mAnavo diDavat praNAma: lAkaDInI jema UMdhA sau utsava manAve. sUIne karavAmAM AvatA praNAma. | dIpazikhaH kalpavRkSa (dIpAMga). daMtakathA : loko dvArA phelAtI kathAo. dIptiH prakAza jhaLahaLATa, krAMti, lokavAyakA, anuzrutine lagatI uttejanA. kathA. dIrghakAlikI: lAMbA samayanI smRti, dazaH jherI prANInuM karaDavuM. hRdayamAM vicAraNArUpa saMjJA. kheMce tevuM. dIrghakAlopadezikAH bhUta ane bhaviSyadazakozaH jheranI kothaLI. kALanI saMbaMdhI jJAnavALI saMjJA. dAduraH deDako, maMDUka. dIrghaloka: vanaspati kAya, jenI lAMbA digdha: levAyeluM, kharaDAyeluM. samayanI kAyasthiti. divyagaNaH devono samUha. dIrghazaMkA kudaratI hAjate javAnI zaMkA. dikumAra: eka prakAranA bhavana vAsI- (jAjarU javuM) Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIrghAyuSya dIrghAyuSya H lAMbI jiMdagI jIvanAro. duraMdezI : lAMbI najaravALuM. dIrghadarzI, lAMbo vicAra karanAro. lAMbI AvaradAvALo. durgama H na samajAya tevuM. mahAmuzkelIthI maLe ke pahoMcAya tevuM. durgaMcchA : malina padArthanI glAni thAya tevI mohanIya karmanI prakRti. durbhAgaH evI nAma karmanI prakRti ke upakAra karavA chatAM priya na lAge. durghaTa : mahAmuzkelIthI ghaDAya te maLe tevu. durlabha. dusaMbhava. durgharSa H kharAba prakAranI athaDAmaNa. durnimitta kharAba hetu, apazukana. durlakSa abhakSya, nahi khAvA yogya padArtha. durvyavyatA : mokSa pAmavAnI apAtratA. durbhAva H kharAba lAgaNI. durbhikSa H bhIkSA na maLe tevo dezakALa. durbhikSa dukALa. durbheda : muzkelIthI bhedI zakAya. durmati : durbuddhi. : duryodhana H muzkelIthI jItI zakAya tevuM. duvidhA: zuM karavuM ke zuM na karavuM tenI 382 mUMjhavaNa. duvihAra : pANI mukhavAsa, davA sivAya anya anAjanA AhArano tyAga. duzIla H durAcArI. duSama : Aro. avasarpiNIkALano pAMcamo saraLa duSamaduSama : avasarpiNIkALano chaThTho Aro. duSamAsuSamA H H avasarpiNI kALano cotho Aro. duSpakavAhAra : adhakacaruM rAMdheluM, tenuM grahaNa aticAravALuM che. duSpaDhilehaNA : avidhie paDilehaNa karavuM. duHsaha H (asahya) ghaNA kare khamI zakAya tevuM. duMdubhi H eka moTuM vAdya - nagAruM. nAda avAja. - dUrAnvita H mArI macaDIne sAdheluM. dRSTi : jovAnI kriyA. naja2, AMkha. dRSTi agoca2 : jovAmAM na Ave tevuM. dRSTiviparyAsa : dRSTinI bhrAMti. dRSTihIna : AMdhaLuM - samaja vagaranuM. devakUSya : deve ApeluM vastra. je devo ke indra tIrthaMkarane Ape che. devana H jUgaTuM, jugAra, dyUta. devAnupriya : devane paNa vahAluM. dezavirati. alpavratadhArI. | devAyuSkaH devatAno bhava. dezapratyakSa H alpa pratyakSa. anya padArthanI sahAya vaga2 rUpI padArthane spaSTa jANe. dezavirAdhaka : alpa virAdhaka (samyaktva). dehadamana : daihika tapazcaryAM. dehotsarga : dehano tyAga, maraNa thavuM. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 383 dharmanAtha dolAyamAnaH asthira cittavALuM. | dvAdazAMga: bAra aMgasUtro. dohitra : dIkarIno dIkaro. dviguNaH be guNavALuM. dohitrIH dIkarInI dIkarI. dveSaH IrSA, khAra. jhera, zatrutA vera. ghiAvA-pRthivI: AkAza ane pRthvI. dvataH judu - bhinna ghutiH prakAza, teja, kAMti, dIpti. lAvaNya-saudarya. dramakaH daridri. dharaNaH dharatI, dharA, bhUmi, jamIna. dravaH pravAhI padArthanuM vahevuM. dravavuM. dharaNIH pRthvInI sapATI. dravyaH guNa ane paryAyano AdhAra, | dharaNIdhara : parvata, pahADa, paurANika anaMta guNono piMDa, cAra nikSepA- mAnyatA pramANe zeSanAga, Izvara, mAMno eka. paramezvara, paramAtmA. dravyakarmaH jJAnAvaraNAdi karma. dharaNendraH e nAmano nAgarAja, jeNe dravyadayA: para jIvanI bAhya dayA. zrI pArzvanAthane mAthe nAgaphaNA dravyapApa: azubha karmapudgala. racI hatI. dravyapuNaya: zubha karma pudgala. dharaNopapAtaH e nAmanuM kAlikasUtra. dravyaprANa: zarIradhArI jIvane jIvananA | dharma: vastuno svabhAva, cAra mAMhenuM indriyAdi prANa. eka dharmadhyAna. durgatimAM paDatAM dravyabaMdhaH AtmA sAthe karma - pugala- dharI rAkhe, jJAna, darzana, cAritra, no saMbaMdha. taparUpa dharma, dAna-zIla, tapa, dravyaliMga: bAhyaveSa. bhAvarUpa dharma, AtmasvabhAva. dravyahiMsA: bAhyahiMsA. vadha. dharmakathAnuyoga: mahAna puruSonA drAvakaH ogALI - pigaLAvI de tevuM, jIvananI kathA. je jIvone sanmArga anya padArtha ogaLavA mATe che. javA avalaMbana che. cAra anuyoga bheLavavAmAM Ave tevuM. mAMheno eka yoga. kutagatiH jhaDapathI janAruM. dharmadurlabhabhAvanA : bAra bhAvanA mAMhemi: vRkSa, jhADa, taru. nI 12mI bhAvanA, dharma pAmavAnI kaMThaH joDuM, yugma, be vyakti vaccenuM ! durlabhatAnuM ciMtana-bhAvanA. yuddha. dharmadravyaH dharmAstikAya nAmanuM dravya. kiMdhAtItaH be tattvonA vikalpathI pAra | dharmanAtha: cAlu avasarpiNI kALanA gayeluM. bharatakSetranA 15mA tIrthaMkara. Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaci dharmaruci : nAmanA munie kaDavI-jherI tUMbaDInI bhikSA maLatA, bhUmi 52nA jIvonI rakSA mATe pote ja tene vAparI saMthAro karyo, pariNAme sarvArthasiddha vimAne upajyA tyAMthI eka bhava karI mokSa pAmaze. dharmalAbha : bhikSA levA mATe jaina sAdhvI-sAdhujanono A uccAra jIvone dharmanA lAbha mATe che. dharmasvAkhyAtatvAnuprekSA : dharma-durlabha dhyAnamaMtraH haMmezA dhyAnamAM rAkhavA dhyAnagamya : dhyAna karavAthI jANI zakAya tevuM. dhyAnabaheruM H kaMI vicAramAM hoya tyAre na sAMbhaLe tevuM. bhAvanA. jevo maMtra ke subhASita. dhyAvuM : dhyAnayogathI upAsanA karavI. dhyeya : dhyAnanuM lakSa, pAtra, padArtha, viSaya. dhAtrI: dhAvamAtA. dhAraNA : matijJAnano ekabheda. dhArAvADI : mAMgalika ke dhArmika prasaMga mAM jamIna upara goLAkAre ka2vAmAM AvatI dUdhanI ke pANInI dhArA. dhArAvAhI : eka dhAryuM cAle, pravAha baddhadhAra cAle te. dhAriNI : satI, aDhAramA tIrthaMkara aranAthanA zAsananI devI. dhAriNI : pRthvI. dhutaH saMyamanuM anuSThAna. dhuraMdhara : niSNAta, moTA vidvAna. dhUma : sAdhu-sAdhvIjanoe AhA2zuddhi mATe nivA2vAno doSa, dhumADAnI jema saMyamane lina kare. dhyAta : jene viSe dhyAna karavAmAM AvyuM hoya te. dhyAtatya : dhyAna karavA jevuM. - 384 dhyAtA : dhyAna karanAra. dhyAna : lakSa, ciMtana, smaraNa. vRttionI ekAgratA, vicAra, samAdhi manana. kALajI rAkhavuM. saMbhALa ke khyAla rAkhavo. saraLa dhruva : acala, sthira, nizvaLa, nakkI. eka tAro. (dhruva tAraka) dhruvayaMtra : hokAyaMtra. dhrauvya : pratyabhijJAnanA kAraNabhUta koI paNa dravyanI nitya avasthA. dhvani : avAja. nAda. dhvanitaraMga : avAjanuM mojuM. dhrAMta : aMdhakAra, aMdhAruM. nakAcita : nikAcita, kaThaNa cIkaNAM karmo. nakiMcita H kiMcita. kazuM ja nahi. nakSatra : AkAzamAM dekhAtA nakkI karelA tArAono te sthira samUha. nakSatragRha : jemAM nakSatranA sthAna Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza pramANe AkRtio cItarI pRthvInA paribhramaNane hisAbe nakSatro pharatAM dekhADavAnI racanA karI hoya te. nakSatravarSaH sUrya eka nakSatramAM hoya tyAMthI lagabhaga 365 divase tenA te nakSatramAM AvI rahe te samayano gALo. (nicyana varSa) nagaH parvata. vRkSa, jhADa. natAMga : jenAM aMga nIcAM namI paDyAM che te. nada: moTI nadI. napuMsaka H eka veda je strI puruSa baMnenA lakSaNa dharAve. nabhamaMDaLa : AkAzanuM samagra mAMDaluM, nabhamaMDaLa. nabhomAsa : namaskAramaMtra : : zrAvaNa mAsa. paMcaparameSThi maMtra (navakAramaMtra). minAtha : A avasarpiNInA bAvIsamAM tIrthaMkara. namokAramaMtra : navakAramaMtra. namotpurNa : jai.sa. tIrthaMkaranA guNonI stuti. zakrastava kahevAya. nayanAbhirAma : AMkhane pasaMda paDe tevuM. naraka : adhogati, jIva ghaNA pApo karI A gati pAme che. narakadvA2 : krodhAdi kaSAyo naraka tarapha laI janArA doSo che. (dvAra) narakAnupUrvI narakamAM laI janArI nAmakarmanI prakRti. 385 naSTabhAra naratana : puruSadeha. narapuMgava H zUravIra puruSa, uttama puruSa. nararatna H ratna jevo uttama puruSa. naraloka: manuSyaloka. pRthvIloka. naravuM H taMdurasta. naravyAghra : vAgha jevo Akaro, marada. narAdhama H adhama puruSa. narma: AnaMda, vinoda TIMkhaLa. narmada : haLavo AnaMda ApanAruM. nalina : kamaLa, phUla. nalinI : kamaLonA choDavAthI bharelI taLAvaDI. navakArazI H sUryodaya pachI be ghaDIe traNa navakAra gaNIne AhAra levAya. navajAta : taratanuM janmeluM bALaka. navadhAbhakti : zravaNa, kIrtana, smaraNa, pAdasevana, arcana, vaMdana, dAsatva, sakhya, Atma nivedana nava prakAre bhakti. navavADa : pUrNa bAhyacaryanA pAlana mATenA nava prakAra. navodaka H varasAdanuM navuM pANI, khodIne kADheluM navuM pANI. navodita : navI racanAno prAraMbha karyo che tevuM. nazvara : nAzavaMta, nazvara vinAzI. naSTaprAya H lagabhaga nAza pAmeluM. naSTabhA2 sarva rIte rakhaDI paDeluM. tArAja thayeluM. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naMdanavana naMdanavana : meru parvata paranuM devonuM krIDA sthAna. naMdAvarta : eka prakArano moTo sAthiyo. naMdiH naMdisUtra, sauthI jUnuM che. naMdighoSa : bAra prakAranA vAjiMtrano avAja. naMdisAla H eka prakAranuM maMdira. : naMdIzvara : AThamo dvIpa (naMdI, naMdIsara, naMdIsaradvIpa). nAkasa H devaLamAM vagADAto ghaMTa. nAgarI : lipi, bAlabodha, devanAgarI, saMskRta. hindI, nagaromAM jANItI bhASA. anya artha : pANIrahita miAna sAmagrI, sukhaDI, magadaLa, ApavA-levAno vyavahAra. caturAIvALI vAtacIta. nAThI : paroNo, mahemAna. nADa : zarIranI nADI, raga (nADaNa ke nADa) anya artha pradeza. nADIkiTa : kRmi (karama). nAdaH dhvani, ghoSa, avAja, svara. nAdabrahma : nAdarUpI paramatattva, nAdanuM sUkSma AdhAra sthAna. nAda2 : uttama, zreSTha. nAdA2 : devALiyo. nAnata : halakAI, dhikkAra phiTakAra. nAnapa : laghutA. gauNatA, kalaMka, khAmI. nAnAttva H vividhatA, judApaNuM darzAve, bhedabhAva. nAnAvidha aneka prakAranuM, tareha 386 saraLa tarehanuM. nAbhikulaka2 : RSabhadevanA pitA. nAbhicakra : ghUMTInuM cakra. kendrasthAna. nAmI - nAmIcuM : prakhyAta, vikhyAta, zobhItuM, uttama. nAmozI : hINapata, apayaza, zarama, lajjA. nArikera : nAriyeLa, zrIphaLa. * nAla : kamaLanI polI DAMDI, janmelA bALakanuM nAraDuM) pazunI kharI. nAsikendriya : nAkanI indriya. nAstika : zraddhA vagaranuM. Izvara jevuM niyAmaka tattva nathI evuM mAnanAra sAMkhya mata pramANe punarjanma, paraloka, karmakLamAM na mAnanAra, veda vagere zAstro tarapha zraddhA na dharAvanAra. : nikAya jIvono samUha, samudAya, (jAti) bauddha sUtro - subhASitono saMgrahane Avazyaka. nikRSTa : halakuM. adhama. nikSepa H pheMkI devuM. uparathI dAkhala karavuM * prakSepa), (tyAga). nikhila : saghaLuM, samasta, sarva, tamAma, samagra. nigaDa : beDI jaMjIra. nigUDha agamya na samajAya tevuM, rahasyamaya, mArmika. nigraha H iMdriyono saMyama. pakaDI rAkhavuM. nijarUpa : svarUpa. (nijAtmA). Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza nijAnaMdaH aMtarano AnaMda. nijAruM sArI cAlavALuM, sadguNo vALuM. nitaMba H pAchaLanA bhAgano strIno Upaselo bhAga. nitAMta H khUba atizaya. nityapiMDa : eka ja gharethI haMmezA bhikSA 387 zAzvata. nityAnitya : avinAzI ane vinAzI. nityAnityavastuviveka : kayA padArtho kSaNabhaMgura che ane kayA zAzvata che te sAco khyAla. nityopAsanAH nityanI ArAdhanA. nidarzana H niraMtara jovuM, dRSTAMta, udAharaNa, upadeza. nidAna mULa kAraNa. kAryakAraNano vicAra (cikitsA) aMta pariNAma. nidAna e zalya duSaNa che. nidAnamaraNa H amuka abhilASA karIne mAravuM te. nididhyAsa : (na) parama tattvanuM nitya ciMtana. (anubhava). nirdeza H AjJA, Adeza. nidhatta : levI. nityabhojaH nityanuM bhojana. nipIDaka : pIDA ka2nA2, nicovanAra. nityameva H apavAda vinA roje karavAnuM. | nipuNa : niSNAMta, kuzaLa, pravINa, dakSa. nityasiddha : avinAzI, sanAtana, nibadhya : bAMdheluM. nibiDa: gIca ghATuM, dRDha, majabUta. nibodha : jJAna, samaja, bodha. nibhA : AbhA, prakAza, teja, prabhA. nibhAMta H bhrAMti vagaranuM. nibhRta H nirjana, ekAMta. vizvAsu, zAMta. nibhraMchanA : tiraskAra. dhikkAra, tuccha niyatakAlIna nidhana H avasAna, mRtyu, mota, maraNa. nidhi : bhaMDAra. nitti) adhyavasAyanI tIvratAthI pUrve bAMdhelA zubhAzubha karmone dRDha karavA. nidhinikSepa : jamInamAM dhana dATavuM te ke dATeluM, tene lagato kAyado. ninAda : avAja, dhvani. nipatitaH paDatI pAmeluM. patana pAmeluM. bhraSTa thayeluM. nipAna : jaLAzaya, navANa. kAra. nimajjana : UMDANamAM DUbakI mAravI. nimitajJa : jyotiSI jozI. nimittavaza : kAraNane laIne. nimiSa : (me) AMkhanA palakAro jeTalo samaya. nimIlanonsIlana : (nimiSomeSa) AMkha mIMcavI ane ughADavI. nimna H nIcenuM. nIcANavALuM, nimnalikhita : nIcenI bAjue lakheluM. niyata : aMkuzamAM rAkheluM. nakkI kareluM, thayeluM, nirNIta. nizcita. niyatakAlIna : nakkI karelA samaya Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyati pramANenuM. niyati : prakRti, prArabdha. niyativAdaH badhuM kudaratanA (karma) krama pramANe thayA kare tevI mAnyatA. niyamaH cittanuM damana, saMyama zaucanuM pAlana. anya artha. rivAja praNAli, dhAro. niyamacArI saMyama vratanuM pAlana : karanAra. niyaMtA : niyamamAM rAkhanAra, 5ramAtmA, paramezvara. niyaMtraNa : aMkuza, manAI, pratibaMdha. niyANuM : dharmakSetra dharmanuM phaLa icchavuM. bIjo artha. (bhANe niyuta : dasa lAkhanI saMkhyAvALuM. niyoga : soMpeluM kAma. AjJA, sAMsArika praNAli pramANe niHsaMtAna strIne anya sagAthI zAstrokta vidhi pramANe ka2vAmAM Avato yauna saMbaMdha. AryomAM anya jAtimAM prAcIna rivAja hato. nicchinna H svAbhAvika, satat cAlu rahetuM. nirata : magna, lIna, mazagula, garakAva. niti H prabaLa Asakti. niratizayokta H jevuM hoya to yathArtharUpamAM kaheluM. niradhAraH nakkI kareluM. niranvaya H vaMza rahita. (nirvaMza). 388 saraLa nirapatya H bALaka marI gayuM hoya tevuM saMtAnahIna. nirapekSa : jemAM koI apekSA icchA kAmanA na hoya. taTastha, nispRha. nirabhigraha : anAsakta, koInuM paDAvI na le. nirabhra : vAdaLarahita. niya : nakaloka. nirarkhala H aMkuza ke pratibaMdha rahita. niralasa : ALasa vagaranuM. niravakAza : khAlI jagA vagaranuM, taddana bhareluM. niravadha : nirdoSa jemAM hiMsA na hoya. aniMdya. niravadhi : samayamaryAdA vagaranuM. niraMtara cAlu. niravayava : avayava ke aMgarahita. niravalaMba : avalaMbanarahita. niravazeSa : samagra. pUrNa, jemAM kaMI bAkI nathI. nirasana : samAdhAna. : nirAmiSa H mAMsa vagaranuM bhojana. nirAmiSAhArI : zAkAhArI. nirALuM H alaga. nicchi : icchA AkAMkSArahita. nirindriya H indriyarahita. nirIha H ceSTArahita, ceSTA na karanAruM. nicchi, zuddha bhAva. nirukti H vyutpatti (zabdanI). nirudaya H napANiyuM. pANI rahita. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 389 nizAkara nirupakramaH akarmaNya. AraMbha rahita. | nimaNAH saMthAro. nirupama: anupama. advitIya. niryuktiH sUtra - arthanI yukti ni-rUDha atyaMta jAmeluM. prakhyAta. anya darzAvanAra vAkya ke graMtha. (vADhuM) nirvatanAH racanA. nirodha : cittavRttiono saMgraha, saMyama. | nivaka: mUMgu. niRti: vanarAja, mRtyudeva. nivaNa: mukti jeno punaH janma nathI nirgamaH bahAra nikaLavAnuM dvAra. te. bUjhAI javuM) nirgalana: pravAhIne mApavAnI kriyA. | nirvIryaH zakti ke puruSArtha rahita. nirguNa : jemAM guNa na hoya. nirvegaH viSayothI aruci nirveda). nigraMtha : aparigrahI. mAyika upAdhi nirvega: pAMce indriyanA viSayathI jeno vinAno. vairAgya pAmelo. rAga gayo che. vairAgI zAMta rasano nirdoSa : avAja rahita. sthAyI bhAva, anya artha. nirjara: ghaDapaNa vagaranuM. dilagIrI - aphasosa, aNagamo, nirjarA Atma pradezathI karmanuM chUTuM, pazcAttApa. paDavuM. nirvera : verajherarahita. nirdabhaH daMbha vinAnuM. nirvAja: koI paNa jAtanA svArtha nirdaza: verajhera vinAnuM. vagaranuM. nirbaddhaH ajoDa, advitIya, rAga - dveSa | nilaya: ghara, makAna, raheThANa. Adi joDakAne vaTAvI janAruM. | nilIna: magna - lIna. nirdhama: dhumADA rahita. nivartaka pAchuM pharanAruM ke vALanAruM. nirbodha: bodha na pAmanAro. ajJAnI. nivartavuM: pAchA pharavuM. (nivRtta) nirbhara: AdhAravALuM Azrita. nivasanI: jaina sAdhvIne keDathI nIce nirbhatsakaH niMdA. avagaNanA karanAra. jAMgha sudhI paheravAnuM vastra. nirbhika: nirbhaya. nivAsana : rahevAnI sagavaDa. nimaNakarmaH e karma prakRtinA udayathI nivedaH naivedya) devadevIone dharAtI aMgopAMganI racanA thAya. khAdyasAmagrI niyaNaH saMsAramAMthI nIkaLI javuM. | niveditaH namratApUrvaka jaNAvavAmAM niyapika: zikSAguru, sarvane yogya rIte | AveluM. prasAdarU5). prAyazcitta Ape tevA, saMthArAno | nizAH rAta, rajanI. nirvAha karAvanAra. nizAkaraH nizAnAtha) caMdra. Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizAkusuma 390 saraLa nizAkusumaH caMdramukha phUla. (jhAkaLa) | niSiddhaH pratibaMdha hoya, dUSita, nizAcaraH rAtrie pharanArA, rAkSasa, agrAhya. cora, bhUta, pizAca, ghuvaDa. | niSeka: niSecana) chAMTavuM, siMcana, nizAvasAnaH rAtrino aMta bhAga reDavuM. paroDhiyuM, prabhAta, savAra, prAtaH- | niSekakriyAH saMbhoga - maithuna. kALa. niSedhAtmakaH nakArAtmaka, manAIvALuM. nizitaH tIkSaNa dhAravALuM. niSkarma - niSkarmaNyaH akarma, kAmakAja nizivAsara: rAtri-divasa, nizadina. vagaranuM, akarmaNya. nizItha madhyarAtri, vizeSa, jaina dharmano | niSkarSa: sAra, sAratattva. sArAMza AcAraviSayaka graMtha. tAtparya nizIthinI : rAtri, rAta, nizA, rajanI. | niSkAma: kAmanA vinAnuM, phaLanI nizcayakALa : mULa kALa dravya. icchArahita. nizcayanaya : vastu mULa svarUpane grahaNa | niSkicana: tyAgI athavA daridra, rAMka, karavAvALuM jJAna. sAmAnya guNane taddana garIba. grahaNa kare te dravyArthika naya, | niSkrama: bahAra nIkaLavuM, saMnyAsa vizeSa guNane grahaNa kare te grahaNa. (niSkramaNA) paryAyarthika naya. niSThA: zraddhA, AsthA, vizvAsa, nizcaya pratyakSajJAna : Atma dravyano | niSphara : dayAhIna, naThora, duSTa. dhruva-mULa vyApArarUpa upayoga. | niSpakSapAta : taTastha, samadaSTivALuM. nizcaya samyaktva: AdhyAtmika niSpatti: nIpaja, siddhi. vikAsathI utpanna thayelo Atma | niSpannaH nipajeluM. siddha thayeluM. pariNAma - saMvedanA nimaeNdaH gatihIna - sthira. nizcaya samyagaddarzana: rAgAdi upAdhi- ! niSpApa: pAparahita, nirdoSa. rahita nijazuddhAtma svarUpanI zraddhA | nisargaH svabhAva, kudarata, pariNAma. thavI. nistaraNaH pAra UtaravuM. mukti. nizcayahiMsAH bhAva hiMsA, koI jIva (nistaravuM) mare ke na mare paNa hiMsA karavAnA | nistAra: (dAna) niveDo, ukela. bhAva thavA te. niHzaMka : zaMkAno abhAva. nicetana: cetana vinAnuM, mRta. nissahI : dharmasthAnamAM mananI zuddhi nileTaH ceSTA, halanacalana vinAnuM. | ane jAgRti mATe bolAto zabda. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 391 naistraguNya zabdakoza niHzulka vaLatara-vetana vinAnuM, sevA- | nekaH sAcuM, prAmANika. bhAve kareluM. nekanajaraH kRpAdRSTi, pavitra dRSTi. niHzeSaH jemAM kaMI bAkI na rahetuM hoya | nekanAmIH suyaza. tevuM. (saMpUrNa thayeluM) necaLaH apAra, anaMta. niHzreyasa: parama kalyANa. aMtimadazA. | neti: zUnya. dekhAya ke saMbhaLAya tevuM paramArthamUlaka pariNAma. niHsattvaH baLa vinAnuM. rasa nIkaLeluM! neti-dhotI: yaugika kriyA. kUcA jevuM. nisAra. netra: nayaNa locana, AMkha. niHsaMgaH Asakti rahita. saMga rahita. | nepALo : julAba mATenuM tIvra auSadha. ninavaH satyane chupAvanAra ke | nema: (nIma) dhAraNA, Azaya, hetu, jainadarzanathI viruddha AcAravALo. lakSya. nIcakA : eka prakAranA cAra indriya- nemisUri . A mahAna zAstrajJa, vALA jIvo. prabhAvika AcArya hatA. nIcagotra: mAna, yaza, saMskAra, na maLe nizAnaH avasarpiNI kALanA tevA halakA kuLamAM janma thavo. | bAvIsamA tIrthaMkara nemanAtha ke niNapa: saraLapaNuM, zaramapaNuM, namratA. neminAtha. nIti : sAtvika AcaraNayukta saMskAra. naigamaH vedano jJAta, vepArI) (nAgarika nIpaTa: ghaNuM, atizaya, hoziyAra. jana) syAdvAdanA sAta mAMheno nIrava : zAMta, avAja rahita. prathama naya. nIraja: kamaLa, padma. (iMdIvara) naiSThikaH niSThAvALuM, gRhastha chatAM nIrada: megha. pANI ApanAro. brahmacArI. nIrAga: Asakti vinAnuM. naiziyika: nizcaya naya. nIla: vAdaLI raMganuM, AsamAnI, | naiSedhika kriyA: nakArAtmaka kriyA, zyAma. cha legyAmAMnI bIjI vezyA sAmAyika jevA anuSThAnamAM - jIvanA pariNAma. bahAranA kAryo nahi karavuM vagere. nIlAMjanaH kAjaLa, AMjaNa. naisaSTikI kriyA: paththara jevA padArtho nIvi : ekAsaNA jevuM tapa jemAM vikAra | pheMkavAnI kriyA. rahita AhAra levAno hoya che. naistraguNya: satva, rajo tathA tamoguNanUkula: mAnavajAti, vaMza. (nRvaMza) nA kArya jemAM prabhAva pADI zakatA nRzaMsaH krUra, ghAtakI, narAdhama. nathI te guNa. Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraLa nokaSAya 392 nokaSAyaH cAritra mohanIyano prakAra | paDavAIH saMyamamAMthI ke samyagu darzana- 1 che. kaSAyane utpanna ke sahAya thI patana pAmelo. karanArA hAsyAdi kaSAyo. (no- paDimA: pratimA) zrAvakanI agiyAra jevA) pratimA, khAsa niyama, abhigrahanI nojIva : nahi jIva ke nahi ajIva. dhAraNA yukta hoya. noparitAparita : nahi alpa ke nahi | paDimAtrA: jaina sAhityamAM zabdanI adhika jemake siddha bhagavAna alpa pAchaLa eka ubhI lITI batAvavAsaMsArI nathI ke dIrgha saMsArI nathI. nI paddhati. nopayatA paryAptaH paryApta nahi ke paDilAbhaH pratilAbha, vahorAvavuM. aparyApta nahi evuM ja lAgu paDe | paDilehaNaH sAdhu sAdhvIjanone temanAM che te siddha bhagavAna, te pramANe no upakaraNonI jIva rakSA mATe saMjJA saMjJI ke no sUkSma - bAdara tapAsI levAnI kriyA. viSe samajavuM. paDisevaNA: saMyamamAM lAgato doSa. nautamaH taddana thavuM. jemake sUtaLInI ! paNazAla : nizALa. vaLa caDhAyelI dorIne chUTI karavAthI paya: vecavAnI cIja. bajAra dukAna, ApameLe - sIdhI thaI jAya. hATa. vagrodha parimaMDaLaH cha mAMheno bIjuM | paDyAMganA: vezyA, gaNikA. saMsthAna. chello nyAya. patitapAvanIH pavitra karanAra, gaMgA vagere nadI. pataMga : eka jAtanA vANavyaMtara deva. pakakhI pratikramaNaH jaina darzanamAM paMdara patrahAraH traNa iMdriyavALA jIvonI divase thatuM prAyazcitta mATenuM jAti. pratikramaNa. padakalI: gIloDI. pakSa: pAMkha, paDakhuM, taDa, pArTI. padakSepa : pagaluM bharavuM. paccakakhANa : pratijJA, navakArazI Adi | padaccheda: vAkyamAM ke chaMdabaddha maMtramAM vrata. zloka ke kaDImAM pratyeka padane chUTuM paTaH kapaDAno vistarelo bhAga. paDado, | pADI batAvavAnI kriyA. pratyeka nadIno kinAro. padano paricaya. paTalaH jenA mathALA samAna hoya tevAM | divAna : padavIdhara, snAtaka, vimAna. grejyueTa. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 393 paramAna padArohaNa samAraMbhaH padavI ApavAno | parakIya: bIjAnuM. ajANyuM. meLAvaDo. paradA : anya jIvanI dayA. padAMbuja: padakamala, pagamAM paDavuM te. paradAraH pArakI strI. padma: e nAmanA eka baLadeva, navamA | paradArAgamana : parastrI sAtheno asa cakravartI, kamaLa. e nAmanI zubha vyavahAra. lezayA - pariNAma. paradhAmaH pavitra dhAma. mRtyu pachI padmadraha: cula himavaMta parvata parano e maLatuM uttama dhAma. nAmanuM moTuM jaLAzaya. paranIrthika: anya darzanI. prAprabha avasarpiNI kALanA chaThThA paraparivAdaH niMdA, kuthalI, paMdaramuM tIrthakara. - pApasthAnaka. pradmaprabhamaladhArI deva : di.A. niyama- papratyaya: pArakAnI buddhi pramANe sAra zAstra upara TIkAnA lekhaka. | doravAI javuM. padmazrI : eka ilkAba. parabhAryA: bIjAnI strI. padmAvatIdevI: eka dikakumArI. parabhAvaH paudgalika bhAva. trevIsamA tIrthaMkara prArthanAthanI parama: zreSTha, uttama, pavitra. atyaMta. zAsanadevI. paramagati: mokSa, aMtima ucca gati. panotuM: sAro - pavitra divasa lAvanAruM. paramaththa: paramatattva, jIvAdi nava uttama pagalAvALuM. bhAgyazALI. tattvo. pannaga: sarpa. paramahaMsaH uccakoTie pahoMcelA pamaravuM: sugaMdha phelAvavI. pavitra AtmA, jitendriya. pamarATa : sugaMdhano phelAvo. paramAgamaH satu zAstro, AdhyAtmika paya: pINuM. dUdha - pANI. pavitra zAstro. payagaMbara : mANasa mATe Izvarano | paramANavuM: mAnya rAkhavuM, jANavuM. saMdezo lAvanAra pavitra puruSa. | pramANita karavuM. payagAma : saMdezo. paramANu pudgalano atyaMta sUkSma payapAnaH dUdha pIvuM te. avibhAjya aMza. payodharaH strInuM stana, pazunuM thAna. paramAdaraH ghaNo Adara - sanmAna. (megha, varasAda) paramAdhAmIH halakA kUravRttivALA devo. parakammA : pradakSiNA, pratikramaNa. paramAnaH sarva zreSTha bhojana, dUdhapAka, parakAya: anya deha. pAyasa, kSIrAna vagere. Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramApatti paramApatti : ghaNI muzkelI. paramAyu H adhika AyuSya. 52dira : moTo zatru. paramArtha : sarvottama bhAvArtha - artha. cAritra, saMyama, mokSarUpa, nizcayadRSTi, uttama sAdhya. 5ramArthabhUta vyavahAra : je mokSamArga ne anusarato hoya tevo jJAnanita puruSArtha. paramArthamArga : Atmadharma. 52mAnakRta H jaina darzanano zuddha sAdhaka. jainadarzananA custa anuyAyI hoya tenI padavI. paramAlaMbana : pavitra avalaMbana. 394 sarvottama AdhAra. paramAvagADha : cUstapaNe lAgeluM. ekameka thayeluM. paramAvadhi : aMtima sImA, maryAdA, parAkASThA. paramAvazyaka H atyaMta jarUrI. parameSThI : arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu mAMhenA dareka. parameSThI namaskAra : pAMca parameSThIne Adara sahita vaMdana, namaskAra. paramaudArika ghaNuM udA2. audArika zarIranuM zuddhapaNuM. jemake tIrthaMkaranA zarIra. paravattA : paravazatA, parAdhInatA. (paravasu) (paravAna) paravivAhakaraNa : zrAvakanA cothA saraLa aNuvratano eka aticAra. paraviSaya : pa2padArthamAM lakSa rAkhavuM, mana joDavuM. parazAMti : parA - 52ma zAMti, nirvANa, mokSa. 52sattvopajIvI : (sattva-prANI) bIjAM prANIone khAIne jIvanAra. parasamaya : AtmAnI azuddha avasthA. parasta H bhakta, pUjaka. parastI : bhakti - laganI. paraspara vyAhata : anyonya viruddha. paraMtapa : ghaNI tapazcaryA karanAra, zatruone mUMjhavanAra. parAkASThA H sarvoccasthiti. parAga H phUlono rajakaNa. parAbhava : jitAI javuM. hAra pAmavI. mAnabhaMga thatuM. parAmarzaH vicAraNA, anumAna, tarka, arthagrahaNa. parAmarSa H kSamA karavuM, sahana karavuM. parAyaNa : sarvottama sthAna, abhimukha thavuM. pArtha H uttama vastu. : parArdha H ekaDA 52 17 zUnya mUkavAthI thAya te saMkhyA. parAvarta : pAchuM pharIne AvavuM. badalo. vinimaya. (paDachAyo). parAvartana : graMthonA abhyAsane doharAvavuM. parAvRta : pAchuM phareluM, goLAkAra kareluM. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza DhaMkAyeluM. kaMTALeluM. mukAyeluM. parAMmukha : (parAMgyukha) bahAranI bAju najara hoya tevuM. bedarakAra. parikara : samUha, jaththo, sahAyaka, savizeSArtha pratimAjInI AsapAsa pharatuM kotarakAma. e nAmano eka arthAlaMkAra. parikupita H khUba gusse thayeluM. (parikopa) kALa, pharI parikramaNa : bhramaNa vaLavAno rasto. parikamA) parikSINa : saMpUrNa ghasAI gayeluM. parigRhIta : potAnuM karI svIkAreluM. parigraha : jaMjALa parivA2, mAlamilakata, potAnA tarIke svIkAreluM. mUrchA. pAMcamuM pApasthAnaka. parigrahaviramaNavrata : dhanAdi parigrahano - saMkSepa karanAruM vrata. parigraha saMjJA : tRSNA, lobhanA udayartha parigraha pratye thatI mamatA. parigrahI : pa2padArthamAM Asakti rAkhanAra. parigrAhikI kriyA : parigrahanA saMgraha mATe lAgatI kriyA, eka doSa che. parijJA : samajapUrvaka tyAga karavo ke pratyAkhyAna karavuM. parizAparijJAna : samyajJAna, nizcayAtmaka jJAna. rizAmaka H bodha karAve tevuM. paricchinna H sAva chedAI bhedAI 395 gayeluM. maryAdita. pariccheda : vibhAga, khaMDa. prakaraNa : paripUta adhyAya) (sImA hada) pariNata : pariNAma pAmeluM. pariNita : pariNAma. pariNamavuM : badalavuM, UpajavuM. pariNatavAMcanA : ekavAra ApelA pAThanI punaHvAcanA karavI. pariNAma H cheDo, aMta, rUpAMtara, vikAra, asara, pariNAmI : phaLarUpe AvatuM. pariNAmarUpe nIpajyAM karatuM. paritAvaNiyA : bIjAne duHkha - upajAvanArI pApakriyA. paridevana : zoka, dilagIrI. paridhAna H kapaDAM, vastra, veza. piridha : vartulane pharatI rekhA. prabhAmaMDaLa. parinirvANa : AtyaMtika mokSa. nirvANa. parAzAMti. (vedAMta) taddana pAkeluM. prauDha, paripakva : anubhavI. paripatita : sarva prakAre bhraSTa thayeluM. paripATi paddhati, niyama. praNAlI, kAryakrama, krama, zreNI, pAraMparika rivAja. paripAta saMpUrNa paDatI, pUro : adhaHpAta. paripAlaka : sarva rIte rakSaNa karanAra. paripUta : khUba ja pavitra. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paribRhasa paribRhaNa : unnati, caDatI, samarthana - paripuSTi. paribhukta : sArI rIte bhogaveluM. paribhramaNa : goLa gatimAM pharyA karavuM. paribhraSTa : paripatita - sarvathA bhraSTa 396 thayeluM. parimala H sugaMdha, suvAsa, saurabha. parimArjana H svaccha karavuM. parimita : pramANasara mApeluM. parivarta : anaMta avasarpiNI tathA utsarpiNIno kALa. parivartana H vAraMvA2e zarIranuM uddhRrtana. UhApoha ke vicAraNA karavI, dhArmika carcAvicAraNA karavI. parivartanAlaMbana : dharmadhyAnanuM eka avalaMbana, jinabhASita sUtrArtha smaraNamAM rahevA mATe nirjarArUpa zuddha sUtrArthano vAraMvAra svAdhyAya karavo. parivApitA : punaH mahAvrato dhAraNa karavA. pariveSTana H AcchAdana, DhAMkaNa, vIMTo, kapaDAMno pATo. parivesanA : bhojana samAraMbha. parivrajyA : saMnyAsa, tyAga, dIkSA. pariziSTa : zeSa raheluM, puravaNI. parizIlana : anuzIlana - mananapUrvaka abhyAsa. parizuddha H taddana pavitra. parizeSa : samApti. aMta, zeSa raheluM. saraLa pazriva : Azrava tyajavAno hetu. pariSada : carcAsabhA. pari(rI)Saha : pratyeka Apattine samatApUrvaka sahI levAnI daDhatA (sAdhujano). parisaMkhyA : jJAna. pariharavuM : tyajI devuM, choDI devuM, tyAga karavo. parihAra tyAga, prAyazcittano eka prakAra. parihAsa : ThekaDI, mazkarI, hAMsI, majAka. parihata : jhUMTavI lIdheluM. parecchA : bIjAnI icchA. parecchAdhIna bIjAnI icchA pramANe karanAruM parecchAcArI. - pareza : paramezvara. parezAna : gabharAmaNa, herAnagati. parokti : bIjAnuM vacana. parokSa H najara bahAranuM. anyanuM kaheluM, vyAkuLatA, apatyakSa. paropakAra : anyane lAbhadAyaka vRtti. parjanya : eka jAtano megha, jenA va2syA pachI hajAra varSa jamInamAM tenI cIkAza rahe. sArAMza. paryavasthA : paryaMkAsana : yaugika Asana. paryavasAna : aMta, cheDo, pariNAma. AsapAsanA saMyoga. Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 zabdakoza paMcamahAviSa virodha, pratikAra. paramIno: jhINI ruMvATInI zAla. paryavasthitaH AsapAsa phelAIne rahevuM. | paMkabhUmiH kAdavavALI bhUmi. paryavekSaNaH nirIkSaNa. | paMktiH oLa - hAra, zreNI, paMgata, paryAptaH jene jeTalI paryApti bAMdhI | rekhA. hoya te pUrI kare tevo jIva. paMktibhedaH eka sAthe hAramAM jamavA paryAptiH jIvanI zakti, sAmarthya. na besADavuM. ochuMvatuM pIrasavuM. paryAyaH palaTAtI avasthA. paMgataH hArabaMdha jamavA besavuM. paryAyasthavira: vIsa varSa uparAMtanI paMga: laMgaDuM, pAMgaLuM dIkSAvALo sAdhu. | paMcakalyANaka : tIrthaMkaranA avana, paryAyArthikanaya: nayano eka bheda. | janma, dIkSA, kevaLajJAna, nirvANa. paryAyI : jene paryAya, avasthA bheda che ! paMcatanmAtrA: zabda, sparza rUpa, rasa, te dravyo. gaMdha te anukrame AkAza, vAyu paUpAsakaH sevA karanAra. teja, pANI ane pRthvInA viSaya paryuSaNa : jena saMpradAyanuM mahAparva, | che, tevI mAnyatA. parvAdhirAja. bAra mahinAmAM eka paMcatrANaH prANa, apAna, bAna, udAna vAra ATha divasanuM che. savizeSa |. ane samAna dehamAM rahelo vAyu varSa daramiyAnanA pApanI | paMcadivya: sonAmahora, phUla vastronI AlocanA tathA pApanuM prAyazcitta vRSTi, devaduMdubhi, ahodAna, mahAkaravAnuM che. dAna, dhvani A paMcadivya. tIrthakara parva: veDho, be AMgaLI vacceno bhAga. ! bhagavAnane pAraNuM thAya tyAre devo moTA graMthanA vibhAga, kAMDa. racanA kare. tahevAra-utsava. paMcameSThIH arihaMta, siddha, AcArya, palakAra: AMkhanA maTakA jeTalo samaya. upAdhyAya, sAdhu-sAdhvI) e pAMca palaka) uttama mahAtmAonuM svarUpa. palaja: niMdA. apavAda. paMcaprANaH prANavAyu. palevaNa: paDilehaNa. (jaMjALa) paMcamaAro: kaLiyuga, duSamakALa pakSAkRtaH pAchaLathI kareluM. paMcamakALa) pazcimAbhimukhaH pazcima dizA tarapha | paMcamagatiH mokSa. mukha rAkhIne raheluM. paMcamahAviSa: somala, haratAla, manaH pamaH jhINA vALa, ruMvAMTI, Una. | zilA, vadhanAga, sapaviSa A pAMca Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcamahAvyAdhi 398 saraLa kAtila jhera che. | | paMnyAsaH jaina sAdhune dIkSA lIdhA pachI paMcamahAvyAdhi : masA, kSaya, koDha, dasa varSe (amuka varSe thatuM vizeSa prameha, unmAda A pAMca bhayaMkara { padavIdAna. roga. pAkSika: pAkhI, paMdara divase thatI paMcamahAdvataH sAdhu-sAdhvIjanone vizeSa pravRtti ke pratikramaNa. pALavAnA ahiMsA, satya acaurya, pAkhaMDaH daMbha. DhoMga. dharmanI viruddhano brahmacarya, ane aparigraha (saMsAra- mArga. no tyAga) paMcazIla. pAtheya: mArgamAM bhojananI sAmagrI. paMcamuSTiH pAMca mUThI vaDe keza cUMTI | pATha: sUtra, mULa pATha. kADhavAno prakAra (jaina sAdhu) | paMDitamaraNa: samAdhi bhAvayukta maraNa. paMcama: ahiMsA, satya, acaurya, | paMDitavIrya: jJAna sahita jJAnInuM brahmacarya, aparigraha. AtmabaLa. paMcaratna : sonuM, motI, hIro, mANeka, | paMDukaMbalAH meru parvata uparanI eka nIlama, kiMmatI vastu. abhiSeka zilA. paMcaraMgaH rAto, lIlo, pILo, dhoLo, pANipratigrahI H karapAtramAM bhikSA kALo. lenAra jinakalpI sAdhu. paMcAcAraH jJAna, darzana cAritra, tapa, | pAtaruMH jaina sAdhu-sAdhvIjanone vIryanA AcAra. lAkaDAmAMthI baneluM raMgeluM bhikSA paMcAdhyAyI: pAMca adhyAyavALo graMtha. | levA mATe pAtra - bhAjana. paMcAmRta: dUdha, dahIM, ghI, goLa, sAkaranuM pAtAla : lavaNa samudramAM Avela sthAna. mizraNa. pUjana-abhiSekamAM pAda: cha aMgula jeTaluM pramANa. vaparAtAM dravyo. pAdapadma: caraNakamaLa, pAdapaMkaja. paMcAzikAH pacAsa zlokabaddha graMtha. | pAdapITha: UMce Asane beThelAne paga paMcAstikAya: jIvAstikAya, dharmAsti- | mUkavAnuM Asana ke temanA caraNa kAya, adharmAstikAya, AkAzA- pAse besavAnuM Asana. stikAya, pudgalAstikAya pAMca pAdareNa: padaraja. paganI raja. (sevaka astikAya dravya (jaina). paMcAsava: paMca avrata. prANAtipAta, | pAdazuzruSA: caraNasevA. mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, | pAdazailaH moTA parvatanI taLeTImAM parigraha. nAnA TekarA. bhAva). Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAza zabdakoza, 399 pAnajAMbhaka: eka jAtanA deva, je | svataH pariNAmathI thato bhAva. jaLane sAruMnarasuM banAvavAnI | pAriNAmikabhAvaH karmonA upazama kSaya vaikriya zaktivALA. ke kSayopazama ke audiyika bhAvanI pApakarma: jIvane aniSTa kAryanI prApti apekSArahita jIvano svabhAva, karAve, pApa baMdhAve tevuM kArya. tenA traNa bheda che - jIvatva, pApabhIru pApathI DaranAro pApabhaya). bhavyatva, abhavyatva. te jema che pApAnubaMdhIpApa dukha maLe ane duHkha | tema ja rahe che. maLe tevuM pApa baMdhAve. pAritaH pAra pAmeluM. cheDA sudhI jaI pApAnubaMdhI puNya: durgati vidhAyaka pahoMceluM. pApa sAthe saMbaMdha karAvanAra puNya. | pAritApanikI kriyA: svapara pIDA ajJAna bhAve dharmanA nAte upajAvanArI kriyA. zubhabhAva karavAthI thatuM puNya, je | pAritoSikaH upahAra, bheTa, InAma, pApano baMdha karAve. puraskAra, mAnad vetana. pApAnubhAgaH pApa prakRtino rasa. pAriSaha devaH IndranI sabhAno eka pApANasUtra: e nAmanA dhArmika dasa | deva. graMtho mAMhenuM eka. pArisADaNiyA: parityAgathI thato karma pApAsavaH azubhayogathI Avato baMdha. karmano pravAha. pArthivaH bhautika, prAkRtika, mATInuM, pAyala : nUpura, jhAMjhara. pRthvIne lagatuM. pAragata : nirvANa. pArtha: paDakhuM. pAraMgata : niSNAta, vidvAna. pArzvaka: nokara, pArSada) bhagavAna pAraMparikaH cAlyuM AvatuM. pArzvanAthano yakSa. pArAvAraH apAra, agAdha, puSkaLa, pArzvanAthaH jainadarzananA tevIsamAM aDhaLaka (samudra). | tIrthakara. pArAzIzI : tharmomITara, garamI mApavA- | pAla: zikharabaMdha daherAsaranI upalI nuM yaMtra. DerImAM TekarIno uparano bhAga pArigrahika kriyA: parigrahanI mamatA- athavA tyAM vaseluM nAnuM gAma. thI thatI kriyA. nAnA taMbuo. pAriNAmika: AtmAnA pAMca bhAvo | pAzaH phAMsAnuM doraDuM, phAMsalo, pakSI mAMheno mULa - zuddha bhAva. dravyanA one pakaDavAnI jALa, phasAvuM. Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAzavI pAzavI : pazu jevI vRtti, pazune lagatuM. pASANayuga : je yugamAM loko paththaranA zastra ke vastuo vAparatA hatA tevo alpavikasitayuga. prAcIna tama kAla. 400 pASANahRdaya : paththara jevuM kaThora hRdaya. pAsa sparza, saMparka, asara, raMga lAgavo, nikaTatA. (rajAciThThI.) pAsatya : AcArabhraSTa sAdhu, zithilAcArI. pAstApaDIkuM : cokhAnA akhaMDa 108 dANAnuM corasa AkAranuM paDIkuM evI rIte vALyuM hoya ke tene pheMkavAmAM Ave to paNa khUlI na jAya. vizeSa prasaMga mATe. pAMgaraNI : jaina sAdhunuM aMdaranuM vastra. pAMca saMvaraH ahiMsA, satya, asteya brahmacarya, aparigraha. pAMDuka : meru parvata uparanuM cothuM vana. (pAMDukavana) pAMtha : pathika yAtrI, musAphara, vaTemArgu. pitAmaha : dAdA. pitAnA pitA. pitAmahI : dAdI. pitAnI mAtA. pitRtAH vaDIlapaNuM. pitApaNuM. pitta: kalejAmAMthI jharato pAcana rasa. (gussAno kopa). pipAsaka H tarasyuM. pipAsA H tarasa, tRSA. (piyAsa) pipIlikA : kIDI. saMgraha karavAnI vRtti janma. piyALa: aMtakALa, avasAna. piSTapeSaNa : punarAvRtti, vAraMvAra (cIkAzabharI) eka ja vAta kahevI. piMgalA : traNa nADImAMthI jamaNI bAjunI nADI. saraLa piMDaniryukti H AhAranA guNadoSa saMbaMdhI vivecanavALuM pustaka. pITha H pAyAvALuM UMcuM Asana (vyAsapITha) vAMsAno bhAga. deva AcArya ke vidyAnuM sthAna - vidyApITha, pIDha : prauDha - anubhavI. pIyUSa : amRta, sudhA, amI. pIyUSapANi : jenA hAthamAM amRta che tevuM. (vaidya) puNyacitta : pavitra manavALo. puNyatithi (dhArmika) mahApuruSonI sAMvatsarika divasa. mAMgalika divasa. puNyaprakarSa : puNyonuM pragaTa thavuM. puNyaprakopa : ayogya kArya ka2nA2 52 Avato gusso. puNyapratApa H dhArmika kAryono pratApa. (puNyabaLa). puNyaloka : svarga. puNyahIna : durbhAgI. kamanasIba, duHkhI. puNyAnubhAgaH puNyaprakRtino rasa. puNyAsava: zubhayogathI baMdhAtuM karma. puNyAha : pavitra, mAMgalika, zubha divasa. puNyodaka : pavitra tIrthanuM jaLa ke Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza caraNAmRta. putraiSNA - putraiSaNA : putraprAptinI tIvra lAlasA. puddagala : varNa, gaMdha, rasa, sparzavALuM mUrta-rUpI dravya. saDana paNa nAza thavAvALuM dravya jeno sUkSma avibhAjya aMza te 52mANu. puddagala parAvarta H sarva pudgalanuM parivartana jeTalA kALamAM eka jIva kare teTalo samaya. anaMta kALa cakra jeTalo kALa vibhAga. pudgala prakSepa H dazamA dizAvagAsika vratamAM kAMkaro nAMkhI ke kaMI ceSTA karI potAnI hAjarI jaNAvavI tevo aticAra. 401 pudgala vipAkI : pugalanA saMyogathI udaya - vipAka pAmanArI karmanI chatrIsa prakRti. pudgalaskaMdha : paramANuno jaththo, bethI adhika 52mANuM skaMdha kahevAya. puddagalAstikAya : pudgalano dravyasamUha. punaripa : pharIvAra. punaHra punarAgamana H pharI AvavuM te (punaH). punarjanma : pharI janma thavo. (punarbhava) puraMdara : iMdra. puraMdarI : iMdrANI. purANa H purAtana, prAcIna, pUrvanuM. pracalita daMtakathAono saMgraha. (sAmAnya kaMTALAbharelI vAtane purANa kahevAnI rIta) purAtattva : prAcInakALane lagatI vidyA. purAtattvajJa : prAcIna vastuonI vidyA nA zAtA. puSkara H e nAmano dvIpane pharato samudra. puSkarava2dvIpa H e nAmano dvIpa. puSkara saMvartaka : e nAmano megha utsarpiNI kALanA bIjA ArAnA prAraMbhamAM vase che. sparzodivALA | pUjArha : pUjanIya. pUta : pavitra. (putra) pUrvasaMskruti puSkarAddha : puSkara dvIpano ardho bhAga jyAM mAnuSotta2 5rvata Avelo che. puSpacUlikA : e nAmanuM kAlikasUtra, agiyAramuM upAMgasUtra. pucUliyA e nAmanuM agiyAramuM upAMgasUtra. puMDarIka zrI RSabhadeva bhagavAnanA prathama gaNadhara je zatruMjya tIrtha 52 nirvANa pAmyA hatA. zatruMjyanuM upanAma che. puMDarIka parvata. eka narakanuM nAma paNa che. pUrva: corAsI lAkha varSane corAzI lAkhe guNavAthI je Ave te. aMga pUrvenA cauda lupta prAcIna mAMhenA dareka graMtha. pUrvadhara - pUrvadhArI : pUrvanuM jJAna dharAvanAra. pUrvazruta: pUrvAnuM, pUrvakALanuM jJAna. pUrvasaMskruti jaina sAdhu-sAdhvIne : Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvAcArya 40ra saraLa prazaMsAyukta bhikSA levAthI | dIkarInI dIkarI) lAgato doSa. paurANika prAcIna vidyAnuM jJAna pUrvAcAryaH agAu thayelA AcArya. dharAvanAra. pUrvArdhaH be pahora pahelA paccakakhANa pauruSeyaH mANase raceluM. karavA te. prakarSaka uttamatA, zreSThatA, udaya, pUrvagaH corAsI lAkha varSano kALa abhyadaya. vibhAga. prakaMpaH prabaLa dhrujAro. pRcchakaH pUchanAra. prakalpaH uttama AcaraNa, sadAcAra. pRcchA : pUchavuM. prakalpagraMtha : nizIthasUtra. pRthaka : alaga. prakalpita: pUrvopArjita dravya. pRthakkaraNa : alaga alaga karavA, prakAzarami: tejanuM kiraNa. vicAravAnI kriyA. prakAzavarSa: eka sekaMDamAM havAmAM pRthivIH pRthvIdharA, dharaNI. Azare 1,86,600 mAIlanI pRthutA: pahoLuM. gatie jatuM prakAza kiraNa eka pRthvIkAya: sthAvara jIvono eka prakAra. varSamAM kApe te aMtara. 1 prakAza pRSTha: puchAyeluM. varSa, eTale 5800 abaja mAIla pRSTha: pITha, pAnAnI baMne bAju. athavA 9280 abaja kimI. pageDAH bhArata varSanI bahAra buddhanuM prakAMDa: mahAna, moTuM, prakhara, uttama, cokkasa AkAranuM maMdira. - zreSTha, vakhaNAyeluM. potaja: oLa vIMTaLAyA vagaranA | prakIrNakaH eka prakAranA nagaravAsI janmatA prANI. sasaluM, uMdara, hAthI jevA sAmAnya deva. chUTaka zAstro. vagere. prAyazcittanA graMthomAM ullekha na potikAH muhapatti. moparI. hoya tevuM pAponI vigata. pothI : chUTA pAnAnI (jUnI) hasta- prakRtiH svabhAva, mULa sthiti. kudaratI likhita pustikA. baMdhAraNa, svarUpAvasthA. karmabaMdhano poyaNuM: poyaNInuM phUla, kamaLa, padma. eka prakAra, guNa, lakSaNa, dharma, porazIsI) : pahora) traNa kalAkano kudarata. samaya. pragraha: upAdhi, upakaraNa. pautra : putrano putra. pragRhIta : sArI rIte grahaNa kareluM. saMdhi pautrI: putranI putrI. (dohitrI - | na pAmyuM hoya tevuM. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 pratyaya zabdakoza pragopanaH chUpAvavAnI kriyA. saMtADavuM. | pratipRcchAH khulAsA mATe gurune pUchavuM pracaya: Dhagalo, rAzi, samUha. pracaMDaH ugra, prakhara, AkaruM. asahya, ! pratibaMdhaH pAdhika karmabhAva raudra - bhayaMkara. aTakAyata. prajJaptiH eka vidyAdevI, jJAnano bhAva. | prativAsudevaH tIrthakaranA samayamAM prajJAna : Agama. zAstra. samyagujJAna. cakravartAdi thAya tema vAsudeva prajJApatA: e nAmanuM utkAlika sUtra. prativAsudeva hoya te vAsudevanA prajJApariSaha: vidvatA hoya to garva na | dvArA mare ane narakagAmI thAya. karavo ane vidvattA na hoya to kheda pratiSThA saMsAra paribhramaNathI nivRttina karavo. rUpa avasthA. prajJAvaMta: vidvAna, jJAnI. pratikRta : svIkAreluM, ApeluM vacana. praNIta : kAvya, nATaka graMtha vagere jenuM | pratiSiddha : manAI karI hoya tevuM. raceluM hoya te. pratisevanAH virAdhanA. prataH chApelA kAgaLa, graMtha. nakala. pratisevanAkuzIla: bhaSTa thayela sAdhu. (prati) pratIkSA : rAha jovI. prataraH AkAza pradezanI lAMbI zreNi, | pratIpzaka AcAryanI nizrAmAM rahIne paTala. jJAna lenAra AjJAMkita, pratikriyAH virodhI kriyA. abhilASI sAdhu. praticaraNa: AlocanA. pratItaH spaSTapaNe samajAyeluM. pratichanaH eka prakAranuM preta. anubhavagocara. pratijInIguNa: vastuno aeria maka | pratIpa: viruddha vartana. guNa jemake nAstitva, acetanatva, | pratyakSaH sAmAnyapaNe indriyagrAhya. amUrtatva. pratyabhijJAH saMskAra ane indriyothI pratipattiH pratipAdana, lAbha, saMprApti, thatuM jJAna. (jIva ane IzvaranI pratIti, prabhAva. khaMDanAtmaka ekarUpa mAnyatA). sarakhI vastu rajUAta. joI pUrvanI vastunuM smaraNa thavuM. pratiprattikaH samakitathI paDe paNa punaH | pratyabhijJAnaH pUrve oLakhAyeluM tenI samakita pAmanAra jIva. nizAnI. pratipAti: AvIne pAchuM jAya tevuM | pratyaya: anubhavajanya jJAna, pratIti, avadhijJAna. vizvAsa. karmabaMdhanuM kAraNa. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyayAMtara 404 saraLa, kriyA. prakAra. pratyayAMtara: bIjA prakAranuM jJAna. | pratyutpanna : ekAeka UpajavuM.. pratyayikI kriyA: zastra banAvavAnI pratyupakAra : upakAranI sAme upakAra. pratyeka : dareka dareka, bhinna bhinna. pratyarthikaH duzamana, zatru. pratyekabuddhaH koI nimitta joIne bodha pratyavasthAna : pratipakSarUpe UbhA rahevuM. pAmanAra. pratyavAyaH viba, aMtarAya, naDatara. prathamopazama samyakatvaH anAdi pApa, kSati, doSa. mithyAdRSTinI pAMca ane sAdi pratyavIH vizvAsavALuM. mithyASTinI sAta prakRtionA pratyavekSaka mulAkAtI. upazamathI thatuM samyatva. pratyaMga : zarIranA tamAma aMgaupAMga. | pradatta : dAna ApeluM, arpita. pratyAkhyAna : pAchuM vALavuM. pradUSaNa : gaMdakI - malinatA. paccakakhANa, upekSA, tiraskAra). pradezaH pugalano ataMtya sUkSma aMza. paccakhANa na karavAthI karmanA dvAra karmabaMdhanA cAra mAMheno prathama khullA rahe che. pratyAkhyAnavAda: pratyAkhyAnanA | pradezaghana : nakkara pradezarUpe AtmAnI adhikAravALo. cauda mAMhenuM navamuM sthiti, pradezapiMDa. parva. pradezatattva: AtmAno eka pariNAma. pratyAkhyAnAvaraNa : kaSAyanA rasano pradezatvaguNa: jenA nimittathI dravyano bIjo prakAra, je sarvaviratinA koI paNa AkAra avazya hoya te bhAvane roke, thavA na de tenA cAra zakti . prakAro che - pratyAkhyAnAvaraNa ! pradezabaMdha : Atmapradezo sAthe baMdha krodha, mAna, mAyA, lobha. thavAvALA karmonI saMkhyA. pratyAgraha : Agraha sAme thato Agraha. pradezasaMkrama : karmanA daliyAne bhinna pratyAghAta : paDagho, paDachaMdo, AghAtanI svabhAvavALA daliyAmAM nAMkhavA sAme AghAta. te. karmapradezanuM saMkramaNa. pratyAtmA pratyeka AtmAne uddezIne. pradezAgraH karmanA phaLanuM pariNAma. pratyAhAraH pAchuM kheMcavuM. indriyonA pradoSaH saMdhyAkALa. (kALa) sUryAstathI viSayone nivAravA. yoganuM pAMcamuM rAtrinI cAra ghaDIno kALa. aMga. pradhvasa: bhAre vinAza. nAza thavAthI prayuktiH uttara, javAba. (pratyuttara) | thato bhAva. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza pradhvaMsAbhAva : AgAmI paryAyamAM vartamAna paryAyano abhAva. prapatti : zaraNabhAvanA, zaraNAgati. prapAta H khUba UMcethI paDavuM. (jhaMpApAta) prabaMdha H goThavaNa, vyavasthA. cAra prakAranI vikathAnI pravRtti. prabuddha : bodha pAmeluM. jJAnanI UMcI kakSA. prabodha : uttama bodha, upadeza, jAgRti. zikhAmaNa. prabhavasthAna : udbhavasthAna, utpatti sthAna. prabhA : yoganI sAtamI dRSTi. prabhAkaraH sUrya. prabhAvanA H zAsananI unnatinuM pravartana, tapasvI, saMgha AdinuM bahumAna. prabhutA sAmarthya, zakti, aizvarya, vaibhava, gaurava, adhikAra. (pavitratA) 405 prabhutva : svAmItva, prabhutA. prakRti : vagere, ityAdi. pramattadazA : pramAda, anya vikalpa sahita dazA. pramattavirata : chaThThuM guNasthAnaka jyAM (AtmabhAna) kaMI paNa vikalpa ke pramAda che. pramatta saMyata guNasthAna) pramANa H yathArtha jJAnanuM sAdhana. mAnya rAkhavuM. aneka dharma-lakSaNa dvArA vastuono vistArathI karavAmAM pramoda Avato nirNaya, je Agama pramANa che. niyamanuM pramANadoSa : AhAranA ullaMghana karavAno doSa. pramANagata : tarkazuddha, purAvAothI pUrNa. pramANagraMtha : pramANita graMtha. pramANAMgula : eka jAtanuM mApa, ATha vakhata jyanA madhyabhAganI jADAI jeTalI lAMbI tenAthI thAya te utsedhAMgula, tenAthI 400 gaNuM lAMbu aDhIMgaNuM pahoLuM te eka pramANAMgula. pramAtA : (AtmA) mA-nI mA, nAnImA. pramAtA : vizeSapaNe pramANathI prameyanuM jJAna meLavanAra, jIvAtmA. pramAtAmaha : mAtAnA dAdA. pramAtva H yathArthajJAna. pramAda : ALasa, asAvadhAnI, bedarakArI, bedhyAna, doSa, savizeSa asat pravRttimAM pravartana. dharmamAM pramAda ke anAdara. pramArjana : sAphasUphI karavI, vastra, pAtra joIne levA. prameya : pramANa dvArA siddha karavA jevuM. siddha karavA yogya vastu. pramoda : AnaMda, harSa, prasannatA, sukha, anyanA guNa joI thato prazaMsAbhAva. cAra bhAvanA mAMhenI eka bhAvanA. Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUcha. pramodAvyu 406 saraLa pramodAvyuH AnaMdanAM AMsu. pravAsana : dezanikAla karavuM. pramodIH prasanna citta. pravicAraH sukhabhoga. pramoha: vadhu paDato moha, mohAMdha, | prazamaH uparama, zAMti. prazasta : uttama, zreSTha. prazaMsApAtra prayoga : ajamAyaza. anuSThAna. samyaktvanuM eka lakSaNa. upayoga. sAdhana. mana, vacana, prazastiH prazaMsA. rAjA - dAnavIronuM kAyAnA yoga vaDe pravartana. guNakathana karatuM kAvya. prayogaja: AtmAnI phuraNAthI thayeluM. | prazasya: prazaMsAlAyaka. prayogamaraNa: niyANuM karIne maraNa | prazna vyAkaraNa - praznasUtra: e nAmanuM pAmavuM. (svecchAe eka aMga sUtra. prayogavIra: prayoga karavAmAM sAhasI. | pAphakathana: koI prasaMganI prAraMbhanI prayojana : trikALI dravya sAthe vartamAna- | bhUmikAnA be bola. nI avasthAnI saMdhi karavI. prAkukAla : pUrvano jamAno. pralaya : bhayAnaka vinAza. yugane aMte | prAgabhAva: pUrve kazuM nahotuM te thato sRSTino nAza, dharatIkaMpa ke jaNAvato tarka. dAvAnaLa, jaLano bhAre pralaya. ! prAgaitihAsa: itihAsa kAlanI pUrvano pralaMbI : sArI laMbAIvALuM. itihAsa. pralApa: asaMgata baDabaDATa. prANata : dazamA devalokanA Indra pralobha : prabaLalobha. prANatattva: zarIramAM raheluM jIvatattva, pravaktA : vyAkhyAna karanAra. caitanyatattva. pravacana vAtsalya: saMgha tathA sAdharmika | prAtaH smaraNIya : prAtaHkALa smaraNa upara niSkAma prema (jaina) karavAmAM AvatuM. deva gurunuM ciMtana. pravajyAH sarva saMga parityAga. dIkSA. smaraNa, stavana. saMnyAsa. prAdurbhataH pragaTa thayeluM. pravaNa : sanmukha, Asakta, rata, namatuM, | prAduSkaraNa : aMdhArAmAMthI ajavALAmAM vinIta. lAvelo AhAra. pravartinI sAdhvInA samUhane saMyamamAM | prAdezika pradezanA samUhathI baneluM. daDha rakhAvanAra guruNI. prAdoSikI kriyA: jIva ajIva padArtho pravacaka: ghaNI chetarapiMDI karanAra. para dveSa rAkhavAthI lAgato doSa. pravAda: lokopavAda, badanAmI. prAbhRta: ahaMta pravacanano eka bhAga. Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 407 bilaprANa (avayavo adhyAya. jemAM sArAMza hoya. prAyogikaH AzleSarUpa baMdhavALuM. phalAMsaH kUdako, phaLa. prAsAdaH jinamaMdira. kvAMtaH pariNAma bhogavavAno aMta. prAMjali : aMjali. phalitaH nIpajeluM, pariNata, niSkarSa. priyakAriNI : trizalAmAtAnuM upanAma. lIbhUtaH saphaLa thayeluM. phaLarUpe priyadarzanAH bhagavAna mahAvIra svAmI- pariNAma pAmeluM. nI putrInuM nAma. phalu: trAMsuM. prekSAdoSaH kAusagna samaye ADuM phalecchA: phaLanI IcchA. avaLuM jovuM. hoThanA hAlavAthI phlodaka: phaLa ane pANI. lAgato doSa. phalonmukhaH phaLa devAne taiyAra. prekSAsaMyama sUtA pahelA jIvarakSA mATe phlopabhogaH phaLano bhogavaTo. jayaNA karavI. blyu : tuccha. nAnuM. (suMda2). preSaka : mokalanAra. phAcara : naDatara UbhI karavI. prakhyaprayoga : dezAvagAsika jevA vratamAM | phiTakAra: dhikkAra, tiraskAra. bahArathI kaMI maMgAvavuM ke anya phitUraH baLavo, tophAna. pAse bahAra kaMI mokalavuM. phirasto : devadUta, payagaMbara. phoDIkarmaH kUvA, taLAva, jamIna Adi khodAvavAnI kriyA. phalaka: sapATa pATiyuM. paTala, takhto, AdhArabiMdu, AkAza, svarga. philata: pariNAme. baddhaH bAMdheluM. lida: phaLadAyaka. baddhamUSTi: kaMjUsa. jenA hAthamAMthI lapariNAmIH Akhare phaLa maLe tevuM. nANAM na chUTe. lavipAkaH sArA khoTA karmonuM phaLa | baddhamUlaH majabUta mULavALuM. baddharAga: ghaNI AsaktivALuM. phlazruti karmonuM phaLa jaNAvanAruM kathana. baddhavIryaH akhaMDa brahmacaryavALuM, pariNAma. baddhAMjaliH be hAtha joDelA che tevuM. phlAdezaH kUMDalI joI jyotiSa dvArA | badhiraH bahero. kahevAmAM AvatuM bhaviSya. balaprANa : mana, vacana, kAyA e traNa phlAdhyAyaH koI paNa graMthano chello zarIradhArI jIvanA prANa che. maLavuM. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ balavattara vicAra zakti mana baLa, bolavAnI zakti vacanabaLa ane zArIrika kriyAnI zakti te kAyabala. balavattara H vadhu baLavAna. balasAmya H zaktinI samatulA. balAghAta : baLathI thatI athaDAmaNa. balAnaka : maMdirano toraNa sahita dvAra vALo AgaLano bhAga. balikarma H zarIranI sphUrti mATe tela vagerethI thatI sAmAnya mardananI kriyA. 408 bahiriMdriya : bahAranI karmendriya. nAka, kAna vagere. bahirupAdhi : bahArathI AvI paDelI jaMjALa. muzkelI. bahirgata : bahAra raheluM. bahirgamana : bahAra javuM te. rirjagata : bahAranI duniyA. bahirjIvana : vyAvahArika bahAranuM jIvana. bahirbhAva : bahAranI sthiti. 00 bahirmukha : bahAranA jIvana. viSayomAM Asakta. bahita : svarga, bahudoSI : ghaNA doSavALuM. bahudhA H ghaNuM karIne. bahuzruta H zAstrasaMpanna. baLadeva : dareka vAsudevanA moTAbhAI baLadeva kahevAya. vAsudevanI jema baLadeva nava hoya. te dareka saraLa kALacakramAM hoya. baLavardhaka baLa vadhAranAruM. baMdha : saMsArI jIvane karmano baMdha, aneka cIjamAM ekapaNAnuM jJAna karAvavAvALo saMbaMdha, prANIone bAMdhavA te. (baMdhana) baMdhakAla : AgAmI bhavanA AyuSyanA baMdhano samaya. AyuSyanA trIjA bhAge baMdha thAya, athavA aMta samaya pahelAM aMtarmuhUrto thAya. baMdhananAmakarma : nAmakarmanI prakRtinA udayathI pAMce zarIronA pugalonuM paraspara joDAvuM, jemake audArika/ audArika. baMbhacera : brahmacarya. baMbhI : brAhmIlipi. bAkuzika zarIranI zobhA ka2vAmAM AsaktathI cAritrane malina karanAra sAdhu. (bakuza) bAdara : sthUla, cakSugocara evA sthUla padArtho tathA pRthvIkAyAdi jIvo te bAdara nAma karmanI prakRti che. bAdara nigodaH kaMdamULa Adi bAdara sAdhAraNa vanaspati. bAdara pavanaH sthUla vAyu. ghanavAta. bAdara saMparAyaguNasthAna H AtmonnatinuM navamuM guNasthAna, jemAM dasamA guNasthAna karatAM kaSAyano vizeSa saMbhava che. bAlatapa: mithyAbhAva, ajJAna sahita Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 zabdakoza bulaMda thatuM tapa. birAjamAna: mAnapUrvaka beTheluM. bASpa : varALa, jhAkaLa, dhummasa. AMsu. biMdu TapakuM, kendrasthAna. bAhubaliH bhagavAna RSabhadevanA | biMba pratibiMba paDe tevo ghana AkAra, bIjA putra, bharata cakezvarInA mUrti. (dhAtu vagerenI) nAnA bhAI. jemane mAna kaSAyano bIbhatsa: je jotAM sUga caDhe, trAsa eka varSa udaya rahyo, tenuM bhAna anubhavAya. lohI mAMsanA thatAM zreNie caDhI kevaLajJAna svarUpamAM raheluM. bhUMDuM, azlIla, pAmyA. jugupsA upajAvanAra rasa. bAhyakriyA: zarIrathI thatI bAhya | butaH pratimA, mUrti. (jaDa jevuM) dekhAtI kriyA. buddhaH jene jJAna thayuM hoya tevuM. bauddhabAhyanivRtiH indriyonI te te AkAra- dharmanA sthApaka, purANoe buddhane rUpa bAhya racanA. nArAyaNa - viSNunA navamA bAhyAbha : jemAM cha kAya jIvAdinI avatAra kahyA che. hiMsA thAya tevAM bhautika kAryo ! buddhabodhita jJAnI puruSoe upadezeluM. bAhyAsatanaH spardhAdi pAMca tathA buddhi vicAra, samaja, akkala, icchA, lakSaNa e chamAMnuM koI eka nizcayAtmaka vRttivALuM. bAhyopakaraNa : indriyonI sAthe je buddhikauzalyaH zANapaNa, kuzaLatA, pradezonI racanA vizeSane upakAra buddhimattA. kare, kArya kare. buddhigamyaH samajamAM Ave tevuM. bALamaraNa : ajJAnadazAmAM ArtadhyAna samajAya tevuM. buddhigocara. sahitanuM maraNa. buddhijIvIH buddhi vaDe AjIvikA binalAyaka: geralAyaka, nAlAyaka. calAvanAra, vakIla, zikSaka binavArasa: jenI milakatano koI vagere. hakkadAra na hoya. | buddhitattvaH zarIramAM rahelo samajabinazAkAhArI : mAMsAhArI . yukta padArtha. masyAhArI. buddhisattvaH buddhizakti. buddhirUpabaLa. binasAMpradAyikaH dharmanirapekSa. budha : samaju, vidvAna. binasvArthaH niHsvArtha. bumukSu: khAvAnI icchA karanAruM. bibhISikA : bhayanI dhamakI ApavI. | bulaMdaH bhavya, moTuM, moTo avAja bhaya batAvavo. toDe. Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhata bRhata : moTuM. bRhatakAya : moTI kAyAvALuM. beindriya H : 410 sparza ane sendriya : dharAvatA jIvo. bodhicamAM jagatano uddhAra karanAra, tattvajJAna mATe paryatna karanAra vyaktinuM vizeSa AcaraNa. bodhita: jene bodha karavAmAM Avyo hoya te. bodhidurlabhatva : mokSanA bIjarUpa samyaktva prApta karavAnI durlabhatA. bodhidurlabhabhAvanA-anuprekSA : bodhibIjarUpa samyaktva prApta karavuM kevuM durlabha che tenuM ciMtana. jIvane zuddha dRSTinI prApti thavI durlabha che. tevuM UMDANathI vicAravuM te anuprekSA bAra bhAvanA mAMhenI 11mI bhAvanA. bodhinI bodha karanArI pustikA. : (strI) bodhibIja: samyaktva. bodhilAbhaH samyaktvanI prApti. bodhisattva : aneka janmonAM zubha karmo karyA bAda UMcI kakSAe pahoMcelo jIva. pUrNa jJAnanA mArga parano sAdhu. (gautamalipi) bauddhika : buddhine lagatuM. baudhyaSTA : jJAna. brahma : jIvana - jagatanA upAdAna ane nimitta kAraNarUpe svIkArAyeluM saraLa anAdi anaMta eka paramatattva, paramAtmA, paramezvara. AtmA paramabrahmathI uttaranI koTinuM (vedAMta). mithyA jagatanI utpattinA kAraNabhUta manAyeluM mAyikatattva. (zAMkaravedAMta) brahmagupti : brahmacaryanA rakSaNa mATenI navavADa. brahmacakra : mAthAmAM magajanA bhAgamAM eka yaugikacakra, brahmaraMdhra najIkanuM kendra. brahmacarya : ATha prakAranA maithunakarmano sarva rIte tyAga, indriyasaMyama, strI-puruSa anyanA viSayasaMbaMdhano saMpUrNa tyAga. nava vADa yukta pALavAnuM vrata. brahmanirvANa : paramamukti. brahmaniSTha : paramatattvamAM jenI AsthAniSThA che. brahmarAtra : brAhmamuhUrta, rAtrino zeSa bhAgano samaya. brahmarSi : vedadraSTA RSi, 52ma tapasvI brAhmaNa. brahmalokagamana avasAna, : maraNa, mRtyu. brahmAvataMsaka : samagra lokamAM mukuTa samAna hovAthI siddhazilAnuM upanAma. brAhmaNa : brahmajJAnano adhikArI. brAhmI : RSabhadevanI dIkarI brAhmInA Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza nAma parathI te lipi. breIlalipi : aMdhajano mATenI lakhavAvAMcavAnI khAsa akSarapaddhati. bha bhakkama : dRDha, majabUta. bhakta H (bhagata) vaLagI rahenAruM. laganI che tevuM. bhaktavatsala : bhakto - jene vahAlA che tevA 52mAtmA. bhaktahRdaya H bhakti bhAvanAthI bhareluM. (mana) bhaktAmara : zve. A. mAnatuMgasUrinI mahAna stotra racanA. bhaktiyoga : ananya zaraNanI bhAvanAthI prabhunI bhakti ka2vAnI prakriyA. bhakSudreka: bhaktino uchALo. bhagavatI : eka mahAna aMga sUtra. bhagIratha : ghaNA sAhasavALuM. bhagnacitta : hatAza. bhAMgI paDelA mana vALo. bhagnAvazeSa : jUnI bhAMgelo bacelo bhAga. bhaTTAraka : di.saM.nA lAla vastradhArI sAdhuno prakAra. bhaTThata H sAdhune mATe mAnavAcaka zabda. bhadra : kalyANakArI, saraLa svabhAvanuM. zrImaMta, zreya, maMgaLa, eka prakAranuM 411 imAratono mahAlaya. bhadrazIla H khAnadAna AcAravALuM. bhavakaTI bhadrabAhu jaina saMpradAyanA mahAna bahuzruta AcArya. temaNe upadrava TALavA uvasaggaharastotranI racanA karI hatI je Aje paNa prasiddha che. kalpasUtra tathA niryukti AdinA racayitA. bhadrazAla : meru parvata 52 AveluM eka moTuM vana. bhadrAtmA : maMgaLarUpa, pavitra AtmA jeno che te. bhadrAsana : mAMgalika Asana. bhamalI : cakarIno roga. bhaya H mohanIya karmanI prakRti, trAsa, bIka, bhayanA sAta prakAra che. AAdi cAra saMjJAmAMthI eka. bharata : bharata cakravartI nAma parathI bharatakSetra. savizeSa paMdara karmabhUmi paikI e nAmanI karmabhUmi. kula pAMca bharata che. bharata cakravartI : bharatezvara) prathama tIrthaMkara RSabhadevanA moTA putra, prathama cakravartI / cha khaMDanA adhipati hatA te ja bhave arIsA bhavanamAM vItarAga zreNie caDhI kevaLajJAna pAmI mokSe gayA hatA. (je.zve.saM.) bharatavAkya : nATakanI racanAmAM aMte rajU karAtuM AzIrvacana. bhavakaTI : vAraMvA2nA janmathI chuTakAro. mukti thavI. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavakUpa 412 saraLa bhavakapa : saMsAranI ahaMtA mamatAnA | bhavoccheda: janma-maraNano nAza baMdhanavALo janma. karanAra mokSadAyI. bhavatANa : saMsAra mATe Asakti. | bhavopagrAhIkarma : cAra aghAtI karma bhavapratyayI: devatA tathA nArakIne | bhavya : bhapakA - pratibhAvALuM. prabhAva bhavane yoge thatuM avadhijJAna. | zALI. gauravavaMta. bhavamocaka: bhavathI tAranAra bhAva ! bhavyapaNuMH (bhavyatva) samyagu darzanAdi tAraka. pragaTa thavAnI pAtratA. bhavavipAkI karma: jenA udayathI jIva | bhasmIbhUta: baLIne rAkha thaI gayeluM. saMsAramAM rakhaDe, rokAya tevuM karma bhaMga: vikalparUpa mArga, bheda. tevI cAre gatinI prakRti hoya che. bhaMgadRSTiH bheda pADavAnI dRSTi jemake bhavasiddhika : te ja janmamAM mokSa A lAkaDuM che. te pahoLuM che, bhAre pAmavAne pAtra. che tema dravya ane paryAvane lakSaNabhavasthiti : koI paNa janma prApta karI thI bheda pADavo. vastudRSTithI te temAM jeTalo samaya rahe tevI abheda che. kALanI maryAdA. bhaMte: devagurunuM mAnavAcaka saMbodhana. bhavAbdhi : bhavasAgara. bhATIkarma: pazuone bhADe ApavAnuM bhavAraNya : bhavarUpI raNa. vikaTa saMsAra. kArya. * bhavArNava : bhavano sAgara. saMsArarUpI bhAnuM sUrya, sUraja. sAgara. bhAmaMDala: tejanuM vartula. mahApuruSanA bhavArtiH janma-maraNa rUpI pIDA. mastaka pAchaLanuM vartuLa savizeSa sAMsArika kaSTa. tIrthakara bhagavAnano puNyAtizaya. bhavAMtaH bhavano aMta, mokSa. bhAvaH karmano anubhAga, rasa, bhavika: mokSa pAmavAne pAtra. (bhavi- AtmAnI bhinnabhinna zubhAzubha paNuM, bhavya, bhAva) avasthAo. cAra nikSepo mAMheno bhavitavya: bhAgya. banavAjoga. eka nikSepa. manovRtti, pariNAma. bhaviSyamAM thavA jevuM. AtmAno cetanabhAva, jaDano bhaviSyavettAH bhaviSyano agAuthI spAdibhAva. khyAla ApanAra. bhAvaArogya: AtmasvarUpa thavuM, karma bhavuM: bhramara. bhUkUTi. AMkha uparanI | rUpI rogathI mukta thavuM. kezAvalI. bhAvaindriyaH zakti ane AtmA Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 413 bhAvavAcyA upayoga sahita indriyanI kriyA. ! ekAgratApUrvaka thatI kriyA, pravRtti. bhAvakarmaH rAgAdi bhAvarUpa karma bhAvaprANaH AtmAnA aMtaraMga bhAva bhAvakAla udaya, baMdha, Adi bhAvonI jJAna, darzanAdi, dravya prANa sthiti. paugalika che. bhAvagatadoSa : AhAra zuddha paNa mana- | bhAvabaMdha : AtmAnA kaSAya pariNAma mAM badalA vagerenI malinatA hoya. | thI thato kaSAyAdino baMdha. bhAvadayAH anya jIvane durgatithI bhAvabaMdhana : pAMca iMdriyonA viSayomAM bacAvavA dharmano upadeza Apavo. sukha ke duHkhanA bhAva karIne je karma pApInI anukaMpA karavI. baMdha thAya te. bhAvadharma: Atmazuddhi, aMtaraMgazuddhi. bhAvabhASA: vItarAya, mati tathA bhAvanA: adhyavasAya athavA zrutajJAnanA kSayopazamathI thatA te anityAdi bhAvanAo. prakAranA nAmakarmanA udayathI je bhAvanAviSkAra: hRdayanA uttama bhASAmaya zaktino bhAva. Azayane pragaTa karanAra, bhAvamana : pugalanA saMyoga vaDe bhAvanAhatu: mAnasika rIte ghavAyeluM. utpanna thatuM jJAna, ciMtana karavAnI bhAvanimagna : prema - snehamAM AdaramAM zakti, temAM bhAvamana vicAra magna rahenAruM. karavAmAM sahAyaka je sUkSma bhAvanIyaH icchavA jevuM. manovargaNA te dravyamana. bhAvanodvIpakaH bhAvanAne sateja bhAvamaraNa : ajJAna dazAmAM AtmA karanAruM. vibhAvadazAne kAraNe dareka kSaNe bhAvaparigrahaH bahAramAM sAdhanAdi na bhAva maraNa kare che. paNa hoya paraMtu temAM mUracha karavI. | bhAvamaithuna : mAnasika viSaya. bhAvapApa: dravya pApanA kAraNarUpa bhAvaroga vikAra rAgAdi vaDe saMsAranuM azubha adhyavasAya. vadhavuM. janma-maraNa thavA. bhAvapuNya dravya puNyanuM kAraNa zubha | bhAvaliMga: bhAvazuddhi sahitanuM. adhyavasAya. bhAvalezyAH cAritra kaSAyanA udayathI bhAvapUjA : dravya pUjAmAM kesara Adi anuraMjita adhyavasAya. bAhya sAdhano hoya. bhAva pUjAmAM bhAvavAcakaH jemAM guNa ke kriyAno arpaNabhAva tathA vaMdanAdi vidhi. bodha hoya tevuM. bhAvapravRtti: zubhAzubha kAryamAM | bhAvavAcya: hRdayanI bhAvanAne vyakta Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 saraLa bhAvavikriyA karAya tevuM. hoya. bhAvavikriyA: manovikAra. bhASAArya: mAnya bhASAmAM sugama bhAvavizuddhi : mananI pavitratA. aMtaH- | rIte bolanAra ziSTa mAnava. kiraNanI zuddhi. bhASAparyAptiH pugalone bhASAnA bhAvaveda: manovikAra. rUpamAM pariNata karavAnI jIvanI bhAvavyaMjaka: hRdayanI lAgaNI. zakti . Azayane pragaTa karanAra. bhASAbaddhaH dezI bhASAmAM racAyeluM. bhAvazabalaH ghaNA bhAva batAvanAruM. - baMdhAyeluM. bhAvazrutajJAna: vikalparahita Atma- bhASAvicayaH dRSTivAda, bAramuM aMga. bhAvanA vedananuM jJAna. (graMtha) bhAvasamAdhi: vicAronI ekAgratA, bhASAsamitiH sAdhu-sAdhvIjanonI dhyAnasamAdhi. bIjI samiti jemAM hita ane mita bhAvasaMvaraH dravya - bhAva Azravane bhASA bolavI te. rokanAra AtmabhAva. samyagu - sAvadhanIpUrvaka bolavuM. bhAvahiMsAH hRdayamAM koInuM aniSTa sAmAnya bhASAnA viSayamAM UThatA ciMtana. praznono abhyAsa karI yathArtha kAma bhAvAtItaH bhAvanAthI para thayeluM. karanArI maMDaLI. (samiti) bhAvAtmaka bhAvanI sthiti batAvanAruM, bhASAsaMkaratA: eka bhASAmAM bIjI atirUpa. bhASAonA zabdo umeravA. bhAvAta: baita (juduM) hovA chatAM ! bhASita: bolavAmAM AveluM. bhAvanAthI advaita anubhavavuM. bhASyaH jemAM viSayazaMkA pUrvapakSa ke bhAvAdhikaraNaH saMsArI manuSyanI uttarapakSano chevaTe nirNaya karI te zubhAzubha pravRtti karatI vakhatanI te zAstronA khaMDonuM vivaraNa avasthA. ApavAmAM AvyuM hoya tevI TIkA. bhAvika: zraddhA, AsthAvALuM. bhAsa : Acho prakAza. jhAMkhuM teja. manabhAvita: vicAreluM, dhAreluM. mAM alpajJAnanuM paDatuM pratibiMba. bhAvotkarSaH krodhAdi vRttiono tyAga. AbhAsa. bhrAMti. bhAvodreka: (bhAvaka) bhAvano uchALo. bhAsamAna : kalpanAmAM Ave tevuM. bhASaka: bolavAnI zaktivALo jIva, | bhikSA: sAdhu-sAdhvIjanonI gocarI. jenI bhASA paryApti pUrI thaI | bhikSapratimA : khAsa bhikSuno abhigraha Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheSaja zabdakoza 415 ke niyama. jJAyaka svabhAvane lakSya lenAra bhitticitra: bhIMta para coMTADeluM citra. dRSTi, jaDakarmAdhIna puNya/pApanI bhinna : juduM, vilakSaNa, alaga thaI kSaNika vRtti te abhUtArtha che, nava gayeluM. bhUdAI gayeluM. padArthanA vikalpa paNa asthAyI bhItiH bhaya - Dara, dahezata, dhAstI. kSaNika bhAva che, svabhAvamAM saMdeha, zaMkA, zaka, TakanAra nathI tethI abhUtArtha che. bhIru: bIkaNa, Darapoka, pApathI mATe te sarva vikArI avasthAnA DaranAro. bhedone gauNa karI eka nitya bhISaNa: dAruNa, bhayaMkara, bhayAnaka, jJAyaka svabhAvane lakSyamAM karAla. lenAra zabdanaya athavA bhUtArtha bhuktabhogaH jeNe bhoga bhogavI dRSTi che. lIdhA che. bhUdharaH mahApuruSa, athavA maMdirano bhuktiH bhoga, upabhoga. eka prakAra. bhujaMgaH sarpa, nAga. bhUmaMDala: samasta pRthvIno goLo. bhujaMgavRttiH sarpa jevI vRtti. bhUmi: anaMtatA, vizALatA. bhujaparisarpaH hAtha paga upara cAlanAra bhUmisaMthArI jamIna para AchuM paMcendriya prANI noLiyo, uMdara, pAtharaNuM rAkhI anazana levuM te. khisakolI jevA. athavA bhUmi para sUI javuM. bhuvanaH duniyA, jagata, loka, (ghara, | bhegAMga: kalpavRkSa. SaTapada. makAna e bhuvana nathI bhavana che.) bhRgu: dhodha, jabaradasta pANInuM paDavuM. bhuvanatraya: tribhuvana. triloka, te | bhRgupAtaH UMcethI paDIne karavAmAM pAtALa, pRthvI, svarga Avato ApaghAta. bhUgarbha: pRthvInuM peTALa, chupAI rahevuM. | bhUtaMga: sarva prakAranA pAtro pUrA bhUgoLaH pRthvIne lagatI vidyA. pADanAra kalpavRkSa. bhUcaraH pRthvI upara pharanAra prANI pazu. bhaMga : bhramara, bhamaro. yoganI eka mudrA. | bhedajJAnaH koI paNa be padArthanA bhUtabaliH di.A. jemaNe SaTakhaMDAgama vaccenA aMtarane lagatI dRSTi. vistRta zAstro lakhyA hatA. | bhedavijJAna: jIva ane jaDa judA che bhUtArtha: trikALa TakanAra bhAva. tevI UMDI samaja. bhUtArthadaSTiH zuddhanaya, nitya ekarUpa | bheSaja: vanaspatijanya davA. auSadha. ' Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhoktAbhAva 416 saraLa, | ma | bhaiSajya) bhoktAbhAvaH huM paranuM kaMI karI zakuM tathA sukhaduHkhano bhoktAbhAva. makara: moTuM mAchaluM, magara. bhoknatvaH pariNAmika bhAvano eka | makkAra: yugalikakALamAM trIjA ane bheda. (svarUpa) cothA kulakarano A zabda dhikkArabhogakuLa: zrI RSabhadeve cAra kuLa ne ane sajAne pAtra manAto. sthApanA karI hatI. temAMno eka | makaraMda: puSparasa. prakAra. makarAkara : sAgara, samudra, dariyo. bhogapabhoga viramaNavrata: bhoga | magnaH sUyaMgaDAganA 11mA adhyayana upabhoganI sAMsArika saMpatti ane nuM nAma sAmagrInuM parimANa-mApa karavuM. maghara : AkAzIya dasamI rAzi. bhogabhUmi: akarma/yugalika bhUmi jyAM | macchu : rAhunuM nAma. kalpavRkSa vaDe bhogonI prApti maccharaH matsara, doSa, garva, abhimAna, thAya. mAtsarya, krodha, kopa, gusso, jhanUna, bhogAvalI karma: e karmanA udaye bhoga IrSA, dveSa. (nAnuM jaMtu) bhogavavA paDe. jemake tIrthakarano majjana : nAhavuM, snAna. gRhavAsa. majjAH hADakAmAMno mAvo, snAyu. bhogAMtarAya : sukha sAmagrI bhogavavAnuM | maNazIla: pahADI paththaramAM thato eka aMtarAya karma. uparasa, mana:zila. bhogopabhoga : ekavAra ke anekavAra | matsara : anyanI caDhatI joI sahana na bhogavAtI sAMsArika sAmagrI. thavuM, adekhAI, IrSA, mada. bhojana vipayamikA : viparItapaNe | matijJAna : indriya tathA mananI bhojana karavuM. jenAthI vikAra thAya. sahAyatAthI thatuM jJAna, samyagu ke bhora : vahelI savAra, paroDhiyuM. mithyA hoya. bhoriMgaH moTo sarSa. madhukara : bhramara, bhamaro. bhramitaH bhrama pAmeluM, bhrAMta thayeluM, | madhyaloka: manuSyaloka, mRtyuloka. ghelachAvALuM. mana : vicArayukta zakti. bhraSTa : pApI, durAcArI. manakhAdeha: manuSyano deha dhUNaH mAtAnA udarano kAco garbha. | manadaMDa: mana dvArA duSTa vicAra karI AtmAne karmathI daMDAvavo tethI Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza sAdhuo manadaMDane jIte che. mananIya H manana karavA jevuM. manapradUSaNa : IrSAbhAva sahita vaMdana ka2vuM te prakArano doSa. manayoga mandvArA AtmapradezonuM spaMdana thayuM. : manaH paricArI : navathI bAramAM devalokanA devo mAnasika ja vAsanAyukta hoya. mana:paryavajJAna : aDhI dvIpamAM rahelA saMzi vicArayukta jIvonA mananA vicAro jANavAnI jJAna zakti je saMyati munine hoya. manISita H iccheluM dhAreluM. manISI : buddhimAna, vidvAna, vicAraka. manujaH mAnava, manuSya. manojya H manamAM vikase tevuM, manane jItI lenAra. manojJa : manavALuM, suMdara. manmatha : kAmadeva. maraNasaMjJA : maraNa samaye levAtI saMlekhanA. maraNAzaMsA : saMlekhanA karyA pachI satkAranI bhAvanA thavI. maraNAMtiya : maraNa samaye karAto samuddAta. marIca (marIcI) bhagavAna RSabhadevanA pautra, bharatanA putra jemane tridaMDI veza dhAraNa karyo hato je bhagavAna mahAvIranA jIvano trIjo 417 bhava. marudevA : bhagavAna RSabhadevanA mAtA je bhagavAnanA darzane jatA kevaLajJAna pAmI prathama mokSe gayA. markaTabaMdha : hADakAnA sAMdhAno majabUta baMdha. mala H zarIranA saptadhAtu vagere. karmamala, rAgAdi bhAvarUpa mala. malapariSaha : sAdhu sAdhvIjano snAna rahita rahI zArIrika melane kADhe nahi tene sahana kare. mallinAtha : vartamAna ogaNIsamA tIrthaMka. mahattama : ghaNuM moTuM. mahattarAgAra : vaDIla mahAvideha covIsInA gurujanonA kahevAthI pratyAkhyAnamAM rAkhela AgAra - chUTa. mahadirdhaka : mahAna saMpattivALo. mahamaha : maghamaghatuM, sugaMdhita. mahAAraMbha : ghaNo AraMbha. mahAnala H moTo agni. paramAtmA. mahAprajJa : mahAjJAnI. mahAmahopAdhyAya : saMskRta bhASAnuM sarvAMgINa zAna dharAvanAra. (padavI) mahAmanA : udAra manavALo. mahAraurava : naraka. mahArNava : mahAsAgara. mahAvideha karmabhUmi che jyAM sadA cothA ArA jevo avasthita kALa Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIyi 418 saraLa varte che, vIsa tIrthaMkara sadAne mATe ! mAnakaSAyaH ahaMkArarUpI kaSAya. viharatA hoya che. mohanIya karmanI prakRti. mahAvIyi: mokSamArga. mAnavetaraH manuSyaprANI sivAyanAM mahAvIra : A avasarpiNIkALanA prANI-pakSI. covIsamA tIrthaMkara. mAnavya: mAnavatA, mAnavajAti. mahAvrata: sAdhu-sAdhvIjanonA mahA mAnasa: mananI koTi. vrata. mAnasaputraH manathI mAnelo putra. mahAzramaNa : uttama sAdhu. mAnasaMjJA : mAna meLavavAnI icchA. mahAsatIH jaina sAdhvI, ArthikA. mAnAI: mAnane lAyaka. mahAtkaMdhaH dharmAstikAya Adi moTA mAnuSa: manuSyasaMbaMdhI. skaMdha. mAnuSI : mAnavastrI. maMgala : zubha, kalyANa. mAyA: eka kaSAya. maMjhila : paDAva, mukAma. mArdava: mRdutA, komaLatA, RjutA. maMDalika: vAyuno eka prakAra. mitravarya: sAco mitra. maMtharaH ALasu, susta. mithyAtva: jinavara praNita tattvonuM maMda : dhImuM, nabaLuM. azraddhAna, AtmatvanI aruci, mAtaMga: hAthI, eka jAtano ghoDo, prathama guNasthAnaka. purANI zUdra jAtino mAnava. mithyAdukkaDa: pApanI kSamA, duSkRta mAtaMDa : sUrya mithyA thAo, jaina darzananuM mahAna mAtAmaha: mAno pitA. (nAnA) sUtra che. samagra jIvo pratyeno mAtAmahI: mAtAnI mAtA. (nAnI) kSamAno bhAva. mAtAla: eka dhyAna. mithyASTiH viparyAsapaNAnI dRSTimAtuleya: mAmAno dIkaro. vALo, satya dharmane na AcaranAra, mAtaleyI : mAmAnI dIkarI. samyaktvano abhAva. mAtsarya: dveSa, svachaMda. mizra guNasthAnaka: trIjuM guNasthAnaka, mAthurIvAcanA: je.A. skaMdIlAcArya samyagu-mithyAbhAva. Adie mathurAmAM ekaThA thaIne mizrayoniH sacitta-acitta, zIta - kaMThastha sUtrone zAstrabaddha karI je uSNa, saMvRtta- vivRtta. prathapa vicAraNA karI te. mihiraH sUrya. mAnaakarAmaH sAro satkAra, mAnapAna. | mImAMsAH vicAraNA, vimarza. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 419 zabdakoza, mokSazilA mukuTojvala: eka prAsAda. mUSakaH uMdara. mukakha : mokSa. mRga: haraNa. muktAtmAH siddha paramAtmA. mukhavastra, | mRmaH mATInuM. mukhavatrIkAH mukhavastra. mRta: maraNa pAmeluM. mRtyuMjaya : mota upara jIta meLavanAra. | mRttikA: mATI. mudita: AnaMdita, prasannatA pAmeluM. | mRdaMga: tabalA jevuM eka vAjiMtra. mudrAH mukhAkRti, paramAtmAnI pratimA, mRduH komaLa, madhura, suMvALuM. mukha. mRnmayaH mATInuM banAveluM. mudhAH phogaTa, vyartha. mRSA : asatya. muni: mauna vratadhArI, sAdhupuruSa. mRSAvAda viramaNavrata: asatya vANImumukSaH maravAnI icchA. nA prakArothI pAchA vaLavuM te bIjuM muSTi: mUThI. mahAvrata ke aNuvrata. muhapattI: mumatI, mupatI. megha : varasAda, vAdaLa. muMDaH loca karAvavo. meda: carabI. mUDhaH mUrkha, stabdha, mohavaza, viveka- medinIH pRthvI, duniyA. rahita. medhAH buddhi, smRti. mUdhAH nirAzApaNuM, badalAnI kAMI paNa medhAvIH tIvra buddhimAna. icchA rAkhyA vinA. merudaMDa: karoDarajju. mUrtaH sAkAra, rUpI. merupRSThaH svarga. mUrdhanya: mAthAne lagatuM, tALavAnA meruzikharaH meru parvatanI Toca. bhAgathI uccArAtuM. meSonmeSaH palakAro, AMkhanuM palakavuM. mUrdhasthAnaH tALavAnI vacceno bhAga. | maithunaH strIpuruSa, nara-mAdAno mUrdhAbhiSiktaH abhiSeka karAyeluM. | sAMsArika viSayasaMbaMdha. mUlakarmadoSa vazIkaraNa jevI vidyAno | maithuna viramaNavrata: strIpuruSanA upayoga. sAMsArika saMbhogano tyAga, mUlanAyaka: daherAsara jemanA nAmathI maryAdA. hoya te pratimAjInI madhyavartI mokSavinayaH AtmakalyANa mATe zuddha sthApanA karI apAtuM nAma. | darzanAdinI ArAdhanA karavI te. mUlAdhAraH gudA ane upastha indriyanI | mokSazilAH siddhazilA, mokSasthAna, vacamAM AveluM eka cakra. muktipurI. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mocaka 420 saraLa mocaka : mukta karanAra, daMbha. | yathArtha: sAcuM, jevuM hoya tevuM ucita. moTanadoSaH sAmAyikamAM lAgato | yatheSTa: managamatuM. kAyAnI ceSTAno doSa. yathoktaH kahyuM hoya te pramANe. moSaka: cora. yamaH indriyo parano kAbU, ahiMsAdi moha: ajJAna, bhrama, Asakti. moha- pAMca saMyama, narakano adhiSThAtAkUpa - mohajALa) deva, dharmarAja. mohanIyakarmaH jenA udaye AtmA moha ! yavanaH pleccha jAtino sAmAnya puruSa. pAme, AtmAnA samyakatva tathA yavanI: mleccha strI. nikA) cAritraguNono ghAta thAya. yaviSTha : umare ghaNuM nAnuM mohamalla : mithyAdarzanarUpI zatru. yazodA : covIsamA tIrthaMkara mahAvIra mohAMdha : mohathI aMdha thayelo. svAmInI saMsArI avasthAmAM mohita : moha pAmeluM. patnI. mauSya: mUrkhatA. yazovatI : kRSNa pakSanI paMdaramI rAtri. sveccha: anArya saMskRtino mANasa. | yazovAMchAdoSa : sAmAyikamAM mana dvArA prazaMsAnI icchAno doSa. yaSTi : DAMkhaLI, saLI, lAkaDI, daMDa, yakSaH devalokano eka yakSa, je tIrthakara ! thaMbha, pALiyo. bhagavAnano adhiSThAyaka deva | yAga : yajJa. yakSiNIH devalokanI eka devI, je yAcanApariSahaH saMyama dharmanA nirvAha tIrthakara bhagavAnanI adhiSThAyikA | mATe dInapaNuM ke abhimAna rAkhyA devI kahevAya che. vagara bhikSA - yAcakavRtti yazasaMpadA : dAna ApatAM ane ApyA svIkAravI. pachI thato nirdoSa saMtoSa. yAvaskathika : anazanano prakAra. jIvanapatiH sAdhu, muni. nA aMta sudhI cAre AhArano yatnA: jayaNA, jAgRti, viveka, jIva- tyAga. hAni na thAya tema sarva kAmo karavA che yuliyA : akarmabhUmimAM janmatA (yatnAcAra) joDakA. yathAkhyAtacAritra: bAramuM guNasthAnaka | yoga: yuti, joDANa. Atmika saMbaMdha ' kaSAyono saMpUrNa nAza thavAthI joDavo. vastuomAM samatAbuddhi, thayelI vItarAga dazA. cittanI vRttiono saMyama. ISTa Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza tattvanI sAthe ekatA joDANa. avasara. yogakSema : joItI vastu meLavavI ane yatnApUrvaka sAcavavI. yogatattva H mana vacana kAyAnI paramatattva sAthe ekatA sAdhavArUpI tattva - viSaya. 421 yogadAna : koI kAmamAM anyane sAtha ApavAno prayatna. yogadRSTi : tAttvika dRSTi, yathArtha dRSTi. yoganidrA : samAdhi, lagabhaga taMdrAnI sthitinI jJAnInI mAnasika dazA. yogabaLa : yogathI maLelI pavitra zakti. yogavakratA : mana vacana kAyanI kuTilatA. kapaTa, mAyAcAra. yojana H cA2 gAu, ATha mAIla, lagabhaga tera kilomITa2. yoni H strImAM raheluM janmasthAna, jIvonuM utpattisthAna. praveza) rakta : anurAgavALuM, Asaktino AnaMda levo, tallIna, magna, rAtuM, lAla raMganuM lohI. raktakaNa : zarIranA lohIno bArIka khaMDa - aMza. raktAkSa H gusse caDheluM. gussAyukta AMkhavALuM. rajanI : rAtri, nizA, rAta. - rajanIka2 : caMdramA. rajoharaNa, rajoNuM : sAdhuno ogho (caravaLo) rajoyaNo. : rati ramavAnI kriyA, prIti, prema, saMbhoga, maithuna. kAmadevanI patnI, eka pApasthAnaka, mohanIyakarmanI prakRti. ratikara : AnaMda upajAvanAruM. vairAgya. ratikarma : maithuna. rati-vati : rAga ratnakUTaH eka parvatanuM nAma. ratnatraya samyagdarzana, samyajJAna, sabhyazcAritra traNenuM aikya, je mokSanuM mukhya kAraNa che. ratnaprabhA : prathama nArakI jyAM ratnanI vizeSatA che. rAjImatI - ramamANa : 2matuM, lIna, magna, parAyaNa. raviH sUrya, Aditya, bhAskara, bhAnu. ravipAta H sUryAsta. 2sadrAvaka : pravAhIpaNe vahetuM. rahasya : khAnagI vAta, alaukika vAta. paMca : jAmAtra. raMja: mAnasika duHkha vyathA, prazcAttApa. raMjaka : AnaMda ApanAra. raMdhI : nanAmI. rAga saMsAranA paribhramaNanuM mahA dUSaNa, aDhAra pApasthAnaka mAMhenuM dasamuM pApa. rAjImatI : (rAjematI-rAjula) bAvIsamA tIrthaMkara nemanAthanA Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ripu jenI sAthe lagna levAyAM hatAM. paraMtu pazunA pokArathI nemanAtha lagna karyAM vagara ja pAchA pharI dIkSita thayA hatA. ripu : duzmana zatru. rIjhaH prasannatA. rukmi : e nAmano parvata. raudra : bhayaMkara, bhayAnaka, ati ugra. rIpsa : rUpAnuM. 422 la lakSya : hetu - uddeza. (jJAna) laghu : nAnuM, haLavuM. laghuhimavaMta : bharatakSetranI sImAe Avela eka parvata. labdha : meLaveluM. labdhi H prApti, aizvarya. labdhi indriya : bhAvendriyano prakAra. laya : lIna thavuM. ogaLI javuM. lalita : suMdara, manohara. lava : leza mAtra, kaNa mAtra, taddana huM svastha, ATha kSaNa jeTalo samaya. lavasattama : anuttara vimAna vAsI devo mATe ema kahevAya che ke pUrvajanmanA saMyama jIvanamAM evI uccatA hatI ke jo teonuM AyuSya phakta sAta lava jeTaluM vadhu hota to teo nirvANa pAmyA hota. lahira : (rI) taraMga, moju. lAghava: laghutA, haLavApaNuM (halakAI) saraLa lAbhAMtarAya : A karmanA udayathI jIvane vastu sAmagrI dhana ityAdino lAbha na maLe. liptadoSa : koI paNa prakAranA lepa vALA hAtha vaDe anyane AhAra ke bhikSA ApavAthI lAgato doSa. liMga : cihna, nizAnI. lIkha H eka jAtanuM piramANa, mApa. lezaH atyaMta alpa mApanuM pramANa. lezyA : kaSAyathI raMjita thayelA adhyavasAya. loka H jagata, vizva, saMsAra jemAM jIvAdi cha dravyo rahyA che. lokanAlI : jemAM trasa jIvonI vizeSatA tevI samagraloka pramANa madhyamAM AvelI trasa nADI. lokasvarUpa bhAvanA H dharmadhyAnanA eka prakAranI ciMtanarUpa bhAvanA. bAra bhAvanAmAMnI dasamI bhAvanA. lokAkAza : jemAM jIvAdi cha dravyo dhAraNa thayAM che te AkAza. lokAgra H muktisthAna. siddhazilA. lokAlokavyApI : kevaLajJAnanI zakti. lokaiSaNA H loka pratiSThAnI AkAMkSA, lokamAM zreSTha gaNAvAnI icchA. lokottara H lokamAM asAmAnya. lopa : adRzya thavuM, nAza, kSaya. lobhasaMjJA : mohanIya karmanI prakRtinA udayamAM parigrahanI vRddhi karavAnI icchA. - Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 423 vadha lolupa lAlacu, lobhavRttivALuM. udaya thatAM vacana vargaNAnA loMkAzAha: paMdaramI sadImAM AlaMbanathI AtmAnA pradezono amadAvAdamAM jainadharmanI eka parispaMda thavo ane kaMI kathana sthAnakavAsI zAkhA calAvanAra karavuM. gRhastha. vacanavivikSA: vacanathI kahevAya tevuM. laukikaH duniyAne lagatuM. sAMsArika, vaTemArga: musAphara. vyAvahArika. vaDavIra : moTo bhAI. vaDahaththa: baLavAna, moTA hAthavALo, AjAnabAhu. vaktavyaH bolavA jevuM, kathana, bhASaNa. | vaDIdIkSA: moTI dIkSA. prathama dIkSA vaktA : bolanAra, kathA karanAra, vakRtva lIdhA pachI amUka zAstrono - bolavAnI chaTA) abhyAsa tathA yoganI ArAdhanA vakra : kuTila, jaDa. karIne punaH dIkSA Ape te. vakrAMta: pahelI narakanA narakAvAso. vaNaprIchyuMH gaNatarImAM na AveluM. vakSasthala : chAtI. vaNalobhI : lobharahita. vakSyamANa: tarata ja kahevAmAM vaNArasI: banArasa, pArzvanAtha AvanAruM. bhagavAnanI janmabhUmi, vakhANa : (vyAkhyAna) dhArmika pravacana. (vANArasI) guNavAnanA guNa gAvA te. vatsa: bALa, vAtsalyabharyo uccAra. vacakaH mAThuM lAgavuM, risAvuM. putra. vacana: pratijJA levI, veNa, kabUlAta | vatsara: varSa. ApavI. vizvAsa Apavo, kahyA ! vatsala: mAyALu, snehALa. pramANe karavuM. vatsA: putrI. vAcharaDI. vacanagupti : samyagu prakAre bolavuM. | vada: kRSNapakSa. savizeSa mauna rAkhavuM. sAdhujanonuM ! vadatovyAghAtaH pote ja kahelI vAtathI khAsa anuSThAna. viruddha bolavuM, eka tarka doSa. vacanadupraNidhAnaH nirarthaka ke hAni- vadanaH mukha. kAraka vacana kahevAM, bolavAM te | vadavuM: bolavuM. sAmAyikano aticAra - doSa che. | vadha: mArI nAMkhavuM, athavA zastraprahAra vacanayoga: AMtarika vAlabdhino | karavo. vadhAro. Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 saraLa vadhaghaMbha vadhaghaMbhaH phAMsInA mAMcaDo, vadha | vardhamAnaH bhagavAna mahAvIranuM janma karavAnuM sthAna. samayanuM nAma. vadhAI: khuzInA samAcAra. varSadharaH jaMbudvIpanAM kSetrone judo vadhu vadhAre paDatuM. pADanAra parvata. vadhU: putravadhU, patnI. valaya : goLAkAra. vadhya: vadha karavA yogya. vallabha : priya. vana: jaMgala - aTavI. vazitAH vaza karavAnI eka zakti. vanaspatiH jhADa, choDa, velA, phaLa vagere. | vazIkaraNa: vaza karavAno maMtra. pAMca sthAvara jIvo mAMheno eka vasati : vizuddha brahmacaryanI eka vADa. prakAra. tenA ghaNA bheda che. vasana: vastra. vanIpadoSaH sAdhu-sAdhvIjanoe | vasamuM muzkela. gocarI mATe dInapaNuM batAvavuM te vasusvabhAva : dareka padArthanuM AhAradoSa. svAbhAvika lakSaNa jemAM mULathI vanya: jaMgalanuM. parivartana ke nAza na thAya. vapuH zarIra. vacaNAH (vaMcanA) ThagAI, chetarapiMDI, vayaskaH vayamAM AveluM. vaMjaNa. zubhAzubha sUcaka zarIranuM vayAtItaH ghaNuM gharaDuM thayeluM. cina. vayovRddhaH gharaDuM, vaDIla. vaMdanaka: Avazyaka zrutajJAnanA cha varadAnaH vaDIlo ke saMto prasanna thaI mAMheno eka prakAra. AzISa Ape te. vaMdita: pUjya, AdaraNIya. varAma: marmasthAna. vaMdyaH vaMdanIya. varAsana : uttama Asana. vaMdhya: vAMjhiyuM, nirmULa. varAha: sUvvara - Dukkara. viza: putrapautrAdikano krama, kuLa. variSThaH sarvottama, sauthI moTuM. vaMzA: bIjI naraka. varga: moTA samudAyano eka bhAga, | vAukAya: vAyarAnA jIvo jaina darzanamAM jenuM zarIra vAyu che te varNabhedaH varNa-jAti vacceno bheda. | vAukAya, vAyukAya. vartana : AcaraNa, rItabhAta. vAkusaMyama : vANIno saMyama. vartanA pariNAmakriyA, kALano upakAra | vAkAMDaH vAcAnI pravRttithI thatuM karma baMdhana. - zreNi, kakSA. Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 zabdakoza vikSubdha vAcaspati : vyAkhyAnanA niSNAta. vArdhakaH vRddhAvasthA. vAcanAH svAdhyAyano eka prakAra. | vAsudevaH cakravartI karatAM adhuM baLa vAcya: bolavA jevuM. vAcika, vAcA dharAvanAra ane traNa khaMDanA saMbaMdhI. adhipati. vAtAnukUla: makAna vagerenI havAne | vAsupUjyaH jainadarzananA bAramA anukULa kare tevuM. tIrthakara. vAtAyana : bArI. vAMchanA: icchavuM. vAtAvaraNaH pRthvIne vIMTaLAIne raheluM | vikaTa: mukela, durgama, bhISaNa. vAyunuM AvaraNa, saMyogo, vikalthana : khoTI baDAI, ati vakhANa paristhiti. karI pachI vakhoDavuM. vAtsalya : sneha, mamatA. vikarALa : bhayAnaka, DarAmaNuM. vAda: zAstrArtha - carcA. vikarma: niSiddhakarma. vividha karma. vAdavivAda: anyonya carcA. vikala: apUrNa, asamartha, vyAkuLa. vAnaprastha vRddhAvasthAmAM jaMgalamAM rahI | vikalAdezaH aneka dharmavALI vastune saMnyAsI thavuM. akhaMDarUpa mAnI tenA aneka kAryavAma: DAbu. . vizeSane joI anekadhamAM vizeSavAmanaH ThIMgaNuM. vAmaNuM) rUpa nizcaya karavo, aneka guNonA vAmA: nArI, suMdara strI, lakSmI, samudAyarUpa akhaMDa eka dravya. sarasvatI, bhagavAna pArzvanAthanAM | vikalpa: tarkavitarka, saMdeha, anizcaya, viparIta kalpanA. vArakaH vAranAruM, rokanAruM. vikArottejaka: vikArane uttejita vAraNa : nivAravuM. karanAruM. vArANasIH kAzInagarI, banArasa, vikiraNaH vikherAvuM, phelAvuM. bhagavAna pArzvanAthanI janma- | vikIrNa : vikharAyeluM, gherAyeluM. kalyANaka bhUmi. vikRtaH vikAravALuM. vAri: pANI, jaLa, nIra. vikRSTa : kheMcAyeluM. AkRSTa. vANidvIpa: puSkara samudra ane vAruNI | vikendrita kendrathI dUra, mokaLuM. samudra vacce Avelo eka dvIpa. | vikrAMta: parAkramI, vikarALa, DarAmaNuM. vANisamudraH vAruNIdvIpane pharato | vikriyAH vikAra, viparita kriyA. vikSubdhaH kSobha pAmeluM, muMjhAyeluM. mAtA. samudra. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraLa vikSipta 426 vikSiptaH verAyeluM. caMcaLacitta, | zaka. asthiratA. vidagdhaH baLIne bhasma thayeluM, vikSobhaH khaLabhaLATa, kSobha. - paripakva, vidvAna. vikhavAda: takarAra, kajiyo, udvega. | vidalaH dahIM ane kaThoLanI mizrita vigalina : paDI gayeluM. gaLI gayeluM. vastu je jainamAM abhakSya manAya che. viguNaH guNa rahita, viruddha guNavALuM. vidAraNa: bIjAnAM pApone prasiddha vighaTTana: (vighaTana) athaDAvuM, pachaDAvuM. karavA. chedavuM. vighAtaH AghAta, prahAra, nAza, saMhAra, | vidizA: be dizA vaccenI dizA ke viba, bAdhA. khUNo. viba: rAkSasono eka prakAra. saMkaTa, | vidUra: khUba dUra. Apatti. vidUSakaH mazkaro, nATakamAM nAyakano vicakSaNa : catura, buddhimAna, vidvAna. mitra. vicaravuM : Ama tema pharavuM, pravAsa | vidaSTi: kudaSTi. karavo. sAdhujanono vihAra videhavarSaH jaMbudvIpanA sAtakSetra mAMhenuM vicala: asthira, hAlatuM. eka. vicAra: manathI ciMtavavuM, manana karavuM, vidyamAna hayAta. abhiprAya uddeza, Azaya, kalpanA, | vidyA: jJAna, zAstrajJAna. nizcaya, abhiprAya. vidyAdoSa: jJAna, vidyAnA prabhAva vaDe viciH mojuM, taraMga. bhikSA levI ke dhana upArjana karavuM vicikitsA : saMdeha, zaMkA, pRcchA. | te. vicchinna : viccheda pAmeluM. chUTuM paDeluM. | vidyuta : vIjaLI. vijana : ekAMta, verAna. vidyopAsanA: bhAvapUrvaka vidyAbhyAsa vijigiSA: jItavAnI IcchA. karavo. vijJaptiH vinaMtI. vidvajanaH vidvAna mANasa. viDAravuM: mArI nAMkhavuM, cIravuM. | vidveSaH dveSa, zatrutA. zaramAvavuM. vidharma: virodhI ke bhinna dharmavALuM. vitataH vistareluM, vyApeluM, phelAyeluM. vidhAna vidhi, rIta, zAstrajJA kriyA ke vitatha : asatya, mithyA, avAstavika. kathana karavuM te. upAya. vitana : azarIrI. vidhAyakaH racanAtmaka, AjJA karanAra, vitarkaH eka pachI bIjo tarka, saMdeha, | prayoga karanAra. Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimala zabdakoza 427 vidheyaH karavAyogya, AdhIna, AjJA- ! thayeluM. kAraka. viplava: baLavo, Apatti vinAza thavo. vidhvaMsa: nAza, nikaMdana. vibudhaH jJAnI, paMDita. ekadeva. vinazana: nAza, vaNasavuM. vibodhaH jAgavuM - bhAnamAM hovuM, jJAna vinazvaraH vinAzI, kSaNabhaMgura, ApavuM. vinipAta H avanati, paDatI vinAza. ! vibhaktaH juduM pADeluM, judApaNuM. vinimaya: adalAbadalo, vicAranI | virbhAgajJAnaH mithyASTi jIvanuM Apa-le karavI. avadhijJAna. viniyoga: upayoga, prayoga. vibhAva: bAhya upAdhithI nIpajato vinirmitaH nirmANa thayeluM. viparIta bhAva. sthAyI bhAvone viniMdaka: niMdA karanAruM. utpanna karanAra vastu - pariNAma. vinIta : saumya, vivekI vibhAva arthaparyAyaH bIjAnI sahAyathI vinyAsaH goThavaNa, mUkavuM. ke nimittathI artha paryAya hoya te vipakSa: sAmo-pakSa, virodhI pakSa. jemake jIvamAM thatAM rAgadveSa. vipatha: kumArga. vibhAvajJAnaH doSavALuM jJAna, kumati, vipada: vipatti. kuzruta, kuavadhi. vipariNAma: khoTuM pariNAma, palaTo. vibhAva dravyavyaMjana paya: paradravyanA viparyayaH mithyAjJAna, UlaTuM. nimittathI thatI vikArIparyAya je vipAka: pariNAma, phaLa, karmano udaya, | jIva ane pudgalamAM hoya che. jainadarzananuM e nAmanuM sUtra jenA vibhASA : vikalpa, Ama haze ke tema. kartA subAhukumAra hatA. vibhuH prabhu, samartha, mahAna. vipAkavicayaH dharmadhyAnano eka prakAra, | vibhUtiH divya ke alaukika zaktinA karmanA phaLathI maLatA sukhaduHkhano dhAraka. vicAra karI pApathI mukta thavuM. vizvama: vilAsayukta hAvabhAva. vipAkasUtraH jainadarzananuM prasiddha | saMzaya, bhrAMti. gabharATa. agiyAramuM aMga. vimanasa: udAsa, khinna, vyagra, vipulaH vizALa, puSkaLa, gADha. asthira. vipratipatti: matabheda. viparIta prati- | vimarza : vicAra, Alocana, samIkSA. patti. adhIratA, saMzaya. vipralabdha: chetarAyeluM, nAsIpAsa | vimalaH nirmaLa. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 vimArga saraLa vimArga: unmArga, avaLo mArga. | IrAdo. vimAsaNa: pastAvo, UMDo vicAra, | vivaraH chidra. guphA. ilAja, upAya. (jaina) sAmAyikamAM lAgato | vivaraNa: spaSTIkaraNa, vivecana. kAyAno doSa. vivajita: tyajAyeluM. vimukta svataMtra, mukta, vivartaH rUpAMtara bhrama, mithyAbhAsa. vimukha: parADamukha, nivRtta, pratikULa, vivasthAnaH sUrya. viruddha. viviktaH alaga, juduM. ekAMta, nirmaLa. vimugdha mohita, Asakta, bhrAMta. vivikta zavyAsanaH ekAMta sthAne vimokSa : mokSa, mukti. rahevuM ke sUvuM. vimocanaH mukti. chUTako, pustakanI | vivekaH sva-paranI yathArtha zraddhA. prasiddhino samAroha. parigrahanI tyAga bhAvanA. vimohaH moha, bhrAMti. vizalya: zalyarahita. sAjuM. eka viraktaH anurAga ke sneha rahita. auSadhi. viracita raceluM ke racAyeluM. vizAradaH nipuNa, catura, paMDita, viraja: raja rahita. vidvAna. virataH virati pAmeluM, nivRtta thayeluM. | vizIrNa : jIrNa, bhAMgItUTI gayeluM. viramavuM: viramaNa, aTakavuM. vizuddhaH pavitra, nirmaLa. viralaH durlabha. vizuddhaH karma khapAvIne AtmA pavitra virasa : svAdarahita. thAya te. virahaH priyajanono viyoga. vizleSaH juduM pADanAra, chUTuM paDavuM ke virAdhanA: aparAdha karavo te. khaMDana, pADavuM. bhaMga. viSaNa udAsa, khinna, nisteja. viruddha rAjyatikrama: jaina) rAjya- | viSamaH asamAna, UMcuMnIcuM, dAruNa, vyavasthAnuM ullaMghana karavuM. bhayAnaka vilaya ogaLI javuM, laya, nAza. viSayaH iMdriyagrAhya padArtha, bhogya vilaMba : DhIla. padArtho, bhoganuM sAdhana. iMdriyavilubdha: lobhAyeluM, Asakta. bhoga, kAmavAsanA. vilopaH viparIta, UlaTuM. prANAyAmano | viSayasaMrakSaNAnubaMdhI: prApta vastune eka prakAra. sAcavavAnI tIvra icchA te raudra vivakSAH kahevAnI icchA, tAtparya, dhyAnano prakAra che. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 429 vedakasamakita vikhaMbhaka: pUrvakathAno sAra. AvanAra | vIrasaMvataH bhagavAna mahAvIranA vastunuM sUcana kare te. - nirvANa pachI cAlelo saMvata. visadazaH asamAna. vIryaH zukra, dhAtu. visargaH dAna. tyAga. vIryahIna : nabaLuM, nAmarda. visaMgata: asaMgata. vIcAraH paMcAcAra mAMheno pAMcamo vihaMgAvalokana : pakSInI jema badhI AcAra. jaina sAdhu potAnI paristhitine ekI sAthe uparathI zaktino dharma mArge saMpUrNa AcAra jovI te. karmanA udayathI jIva kare che te. cAlavAnI zakti pAme. viyatarAyaH aMtarAyakarmano pAMcamo vihAra: jainanA sAdhusAdhvIjano bheda, puruSArtha na karavA de tevuM karma. gAmAnugAma khullA page cAlIne vIsamA : visasA, svAbhAvika jAya che. jinamaMdira. vRtaH varAyeluM, pasaMda kareluM, DhaMkAyeluM. vihArakalpa: e nAmano utkAlika vRtti: cittamAM UThato bhAva, cittano zrutajJAnano prakAra. - vyApAra, mananuM valaNa, svabhAva, vihArasthAnaH jaina sAdhu sAdhvIjanone prakRti. vihAra karatA mArgamAM vizrAma mATe vRtti parisaMkhyAna: bAhya tapano eka AvatA sthAna. prakAra AhArAdi vastuono vihita : zAstrokta, zAstramAM kaheluM. saMkSepa karavo. (vRtti saMkSepa) vihInaH vinAnuM. vRthA: phogaTa, niSphaLa. vihuvalaH vyAkuLa, Atura. vRddhigataH vistAra pAmeluM. viciH taraMga, mojuM. vRSabhaH baLada prathama tIrthaMkaranuM laMchana vIja: vIjaLI, vidyuta. vRSabha hatuM. maMdira ke prAsAdano vItarAga : jainadarzananA bhagavAna, | eka prakAra. vItarAga kevaLI tIrthakara, | vRSabhadevaH jainadarzananA prathama tIrthaMkara paramAtmA. rAgAdi rahitapaNuM. nuM nAma. vitavarNa: varNa rahita. vRSTi: varasAda. vIthiH mArga, rasto. vetA: jJAnI, jANakAra. vIsA: punarukti, vAraMvAra darzAvavuM. | vedaH jJAna, zAstrIya jJAna. AyanA vIraH bhagavAna mahAvIranuM TUMkuM nAma. cAra vedamAMheno eka. vIratA: baLa, parAkrama. vedakasamakita: mithyAtva mohanIyano Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedanIya sarvathA kSaya karavAnA chellA samayanI sthiti te pachI bIjA samaye kSAyika samakita pragaTa thAya. vedanIya : : ATha karmamAMnuM eka aghAtI karma, zAtA ke azAtArUpa hoya. vedavidaH sUtranA jANakAra, jJAnI. vedavuM : jANavuM, anubhavavuM. vedhaka : tIkSNa. 430 temAhaNa : vimAna. vaiyAvacca : guru AdinI sevA. vera: zatrutA. veLAkuLa : baMdara. vaikalpika H vikalpavALuM. : vaikriya H vikAra pAmatuM, badalAtuM. vaikriyalabdhi H zarIrane rUpAMtara ke bahurUpI ka2vAnI zakti. vaikreya : saptadhAtu vagaranuM zarIra. vaicArika : vicArane lagatuM. vaijyaMta pAMca mAMhenuM eka anuttara vimAna. : vaitaraNa narakamAMnI eka kAlpanika nadI. vaitAlika : savAramAM rAjAne stutigAna karIne uThADanAra, mAgadha, cAraNa. vaitRSNa : tRSNArahita hovuM. vaidUrya : nIla raMgano maNi. vaimanasya : vera, dveSa, khinnatA. vaimAnika : devalokanA cAra prakAra mAMheno cotho bheda. sukhabhoganuM sthAna. vaiyaktika vyaktine lagatuM, vyakti : saraLa gata. vaiyAvRtya : gurujanonI, vaDIlonI sevAcAkarI. vairAga : saMsAra pratye Asaktino abhAva (vairAgya). vaizravaNa kube2. vaizramaNopAta H eka prakAranuM kAlikazrutajJAna. : vaizvAnara H jaTharAgni, agni. vaiSamya : viSamatA, asamAnatA. vaistrasika : sAhajika, koI prayAsa vinA utpanna thayeluM, jemake vAdaLAnI garjanA. vyaktaH spaSTa, khulluM. sAkAra baneluM. vyagra : vyAkuLa, asthira. cchinna H ucchinna, vikhUTuM, alaga. vyatika2 : mizraNa, samudAya, saMbaMdha, ghaTanA. vyatikrama : vratanuM ullaMghana, vratamAM bhUla ka2vAnI icchA pachI pravRtti thavI. vyatirikta : atirikta, sivAya, bhinna, alaga. : vyatIta vItI gayeluM, pasAra thaI gayeluM. (bhUtakALanuM) vyatIpAta H upadrava ke utpAta. vyapadeza : nAma laIne kahevuM ke vidhAna karavuM. (dvidhAbhAva) vyaya : kharaca, vyApAra, badalAtuM. vyavaccheda : kApI nAMkhavuM. vyavadhAna : ADa, paDado. vighna, Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza ekAgratAmAM bhaMga. vyavahA2 : upacAra. ajJAnIne paranuM kartRtva. eka naya. eka vyavahAra sUtra. sAmAnyataH vyApAra, kAmakAja, vartana, lokarIti. kauTuMbika vagere. vyavahAradharma : bAhya dharma. vyavahAranaya : bheda batAvato eka naya. vyavahAranayAbhAsa : zubhAzubha bhAvone AtmAnA mAnavA. sandevAdi tathA vyavahA2samakita navatattvanI yathArtha zraddhA. vyavahArasUtra : pAMca mAMhenuM eka kalpa sUtra. vyavadana H vyaMgya. vyavahUta : vaparAyeluM, vyavahAramAM AveluM. vyaMgya : kaTAkSathI kahevuM. 431 vyaMjana : svaranI sahAya vinA jeno uccAra na thaI zake te. DAgha, avayava, aMga, vIMjaNo, vastuno AkAra te vyaMjana paryAya. vyaMtara : eka jAtanA halakA deva (bhUtapreta) vyAkhyAprajJaptiH gaNipiTakanA bAra mAMhenuM eka. vyAdha : pAradhI. vyApaka : sarvatra vyApIne rahe. vyApannAdarzana : dharmabhraSTa, samyaktvathI bUta thayelo. zani vyApAdaH buddhinuM eka AvaraNa. vyAmoha : moha, ajJAna, bhrAMti. vyAvRttaH alaga thayeluM, niSiddha, gherAyeluM. vyutkrama H UlaTo krama. ullaMghana, avyavasthA. (vyutkrAMta) vyutthAnaH jorathI UThavuM, ammunnati. vyupatti: zabdanI mULa utpatti. vyutpannaH vidvAna, pravINa. vyutsarga : tyAga. vyoma : AkAza. vrata: niyamapUrvaka AcaravAnuM puNya karma, pratijJA, dhArmika nizcaya, pApanI kriyA rokAya tevA niyama. te aNuvrata ane mahAvrata be prakAre. vrataSaTaka : pAMca mahAvrata ane chaThThuM rAtribhojana tyAga. vratyAnukaMpA : vratadhArIo pratye Adara, anukaMpA. vrIhi : cokhA. za zaka : saMvata, sAla. bhrAMti, vahema, zaMkA, saMzaya. zakaTa : moTuM gADuM. deha. zakamaMda : zaMkAvALuM, saMzayagrasta. zakunazAstra H bhaviSya viSe jANavAnuM ke zukananA phaLa jANavAnuM zAstra. zakuni : pakSI, gIdha. eka jAtano sarpa, Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakti 432 saraLa prapaMcI mANasa. AzIrvAda. zakti: ISTa kArya karavAnuM sAmarthya. zatAyuH so varSanuM, dIrdhAyuSI. jJAnazakti vagere aneka prakAra che. zatAvadhAnI : eka sAthe so vAta para zaktikSINatAH kamajorI, zarIranI dhyAna ApavuM tevI yAdazakti. nabaLAI. zatAMzaH so bhAgavALuM. zaktikSepakaH zaktino vyaya. zatruvaTa : zatrutA. zaktiprada: tAkAta ApanAra. zatruMjaya: jainonuM mahApavitra tIrtha. zaktimattA: kAryazakti, kAryadakSatA. pAlItANA). zaktizALI: zaktivALuM. zanidRSTiH dveSanI najara. zaktizUnyaH zaktihIna, asamartha. zanaizanaiH krame krame. zaktisaMpana: baLavAna, samartha zapana : zapatha, sogana zakyaH saMbhavita, banI zake tevuM. zabaH mRtakAyA, jIvarahita kalevara. zakra: iMdra. rAtri. zAkhA AMgaNuM jhADa para pAkeluM phaLa, | zabanamaH jhAkaLa. suMvALuM malamalanuM zAkhA, sAkSI bAraNuM kapaDuM. zaga: UMcI sthiti, zaMku AkAra | zabala: aticAra. eka doSa jevAM ke jAnavaranAM AMcaLa. dIvAnI hastakarma, maithuna. rAtribhojana. jyota. zabAsanaH e jAtanuM Asana. jyA: zayana, zayyA, pathArI. zabdaH artha,kta eka ke vadhAre akSarazaTha : kesara. Thaga, khaLa, lucco. no samuccaya, avAja, sUra, ghoSa, zata: so. svara, dhvani. Akha puruSanuM vacana. zatakaH sarga. parva. sonI saMkhyAvALuM| zabdavedhI: zabda sAMbhaLIne nizAna zataguNa: sogaNuM. tAke tevuM. zatajIvaso varSa jIve tevuM. zabdavyutpatti: zabdonA mULa vagerenuM zatadaLa: so pAMkhaDIvALuM. (zatapatra). zatamukhaH so mukhavALuM. zabdabRhaH zabdonI racanA. zatavarSa: zatAbdI. zabdazaH : zabda pramANe ja. zatavRSabha: rAtri-divasanA trIsa mAMhenuM | zabdAnupAta H dezAvakAzika vratano eka eka muhUrta aticAra. zabda ke izAro karIne zataM jIvaH so varSa jIvo tevA | bahArathI koIne bolAvI kAma jJAna. Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 433 zaMkA karAvavuM. zavAsanaH eka yogAsana. zabdArNava: zabdasAgara. zazAMka: caMdra. (zazikara) zamaH zAMti, kSamA, indriyo ane zaziyara: caMdra. vAsanAonuM zAMta thavuM. zasta : kalyANa. deha. uttama. zamaNuM svapna, zaramAveluM. zastraka: loDhuM, loha. zamanaH ghaTADo, krodhamukta thavuM. mananI | zastracikitsA : sarjarI, zastra dvArA zAMti. daradanI jagAe vADhakApanI kriyA. zamitaH zAMta thayeluM ke kareluM. zastrapANiH game tevuM parAkramanuM zavyAzana: pathArI. sAhasanuM kAma karatAM aTake nahi. zaraNya: zaraNadAtA. zastrasaMnyAsaH hathiyAra vAparavAno zaratkAla : zaradaRtuno samaya. tyAga. zarabha: hAthInuM baccuM. ATha pagavALuM zastrAgAraH hathiyAra rAkhavAnI jagA. baLavAna kAlpanika prANI. zasyaH anAja, dhAnya. khetaranuM ghAsa. zarIra H tana, deha, piMDa. jaina darzana | | vRkSanuM phaLa. pramANe tenA pAMca prakAra che. zasyazyAmala : lIluMchama, khetaramAM zarIrapAta: deha paDavo, maraNa. UgeluM dhAnya lIlI cAdara pAtharI zarIrayaSTiH lAkaDI jevuM sUkuM zarIra. hoya tevuM lAge. zarIrIH AtmA. zarIrane lagatuM. zahada: madha, jainamAM te abhakSya manAya zarkarA : sAkara, khAMDa. che kAraNa ke te madhamAkhInI lALazarma: AnaMda, zAMti, sukhacena. mAM sUkSma jIvotpatti hoya che, tathA zalAkA: saLI, pIMchI, uttama puruSa. madha levA mATe mAkhInI hiMsA thAya pratiSThA samaye aMjanazalAkA karAya che te. zalAkA eTale zahAdata : Atmabhoga, dharmayuddhamAM prANa pratimAjInA cakSumAM saLI vaDe thatuM samarpaNa karavA te, zahIda thavuM te. aMjana. zaMkAH avizvAsa. samyaktvano atizalya tIra. kAMTo. zarIramAM pIDA Ape cAra. vyabhicArIbhAva. kalpitatevuM darada, paththaranI chAMTa. bhaya. khAmI. kudaratI hAjatanI zavayAnaH zaba upADI javA mATenuM zaMkA, trAsa, Dara, mananI DAmoDALa vAhana, nanAmI. sthiti, vasavaso, vahema, saMdeha, zivasAna H smazAna (zavasthAna) bhrAMti, bhrama, che. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 nitya. zaMkAkAra saraLa. zaMkAkAra: zaMkA karanAra. zApasaMbhramaH zApane lIdhe UbhI thayelI zaMkAspadaH zaMkAnuM sthAna. zaMkAvALuM. bhramaNA. zaMku vastu upara jatAM aNiyALI thatI | zAbdI: sarasvatI. jatI goLa beThakanI ghana AkRti. | zAmaka: zamAve tevuM, zAMtikAraka Toca. soyanI aNI. eka jAtanI zAlInaH vinIta, namra, khAnadAna. mAchalI. samAna, sadeza. zatama : atizaya sukha ApanAra. zAzvata : paramapada, mokSa, nirvikAra, zaba: daridra. vaja. zaMsuH icchavuM. IjA karavI, duHkha karavuM. | zAsanaH amala, rAjyaAjJA, zikSA, vakhANavuM. upadeza. sa : saMzaya. zAstra : bodhavacanono graMtha. jemAM zaMsanIya : prazaMsanIya. tAttvika temaja vyavasthita jJAna zaMsA: AkAMkSA, icchA, vacana. hoya. Atmatattva jaNAvanAra graMtha. zAkhAmRga: vAMdaro, vAnara, markaTa, je kaMI adaSTa che, ajJAta che, te zAkhA zAkhAe ThekaDA mAranAra. vastune yathArtha jaNAvanAra graMtha. zAkhAvizAkhA : nAnImoTI aneka anya rIte zAstra e AjJA che. zAkhAo. zAstragata : zAstramAM AveluM, zAstrazADIkama : gADAM jevAM sAdhano ghaDe ! mAM kaheluM. zAstranI zakti. ghaDAve, vyApAra kare. zAstrajJa: zAstramAM pAraMgata, jJAnIzAtakaubhIH meru parvatanI Toce bhagavAnanI (brahmadevanI) AvelI zAstradaSTi: zAstrazuddha daSTi. suvarNa nagarI. zAstraniSiddha: zAstramAM niSedha kareluM. zAtanaH avanati, nikaMdana, nAza. zAstraniMdakaH zAstranI niMdA karanAra, tIrNa karavuM te. nAstika. zAtA: nirAMta, sukhada. zAstraprAmAya: zAstramAM pramANita zApa: krodhAvezamAM anyanuM amaMgaLa kareluM, zAstranuM pramANapaNuM. thAya tevo prabaLa saMkalpa. zAstrArtha: zAstranA arthanI carcA zApagrasta: zApa pAmeluM. zAstroktaH zAstranI vidhi pramANe. zApabhraSTa : zApane kAraNe bhraSTa thayela. | zAMtarasa: nava mAMheno eka mAnava rasa. zApamuni : zApathI mukti. jemAM saMsAranI anityatA jANI, puruSa. Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza virAgI thaI, kAmakrodhAdinuM zamana karavA satsaMgabhaktinA avalaMbanathI cittane zAtA Ape te. athavA tevuM darzana ke varNana jemAM hoya te zAMtarasa kahevAya. zAMtiH sAmAnyataH kSamA, sahanazIlatA, kleza-kaMkAsa rahita cittanI avasthA. uparita - sarva prakAranI sAMsArika vyavahArika 435 - pravRttiothI alaga rahevAnI vRtti. sAMsArika ciMtA, vyathA, vibhAvano abhAva. cittanI caMcaLatA rAkhI svasthatA ane prasannatA rahe tevA. viSayomAMthI nivRttine uparita kahe che. zAMtinAtha (jaina) A avasarpiNIkALanA soLamA tIrthaMkara. zAMtiprada : zAMti ApanAra. zAMtipriya : jene zAMti priya che. zikhA : Toca, zikhara, moranI kalagI. zikhI : zikhAdhara, zikhAvalI) mora. agni. zithilikaraNa : DhIluM karavuM te. zibIkA : pAlakhI, paDadAvALI DoLI.. (zibI) ziyaLa : zIla, satItva. ziyaLabhraSTa : patIta, cAritrabhraSTa. zira : mAthuM, mastaka, uttAMga, Toca. ziracchedaH mAthuM kApI nAMkhavuM. zirachatra : AzrayadAtA, pAlaka. zItalezyA ziratrANa H mAthAnuM rakSaNa kare. zirasAvaMdya : jyAM mAthuM namI jAya. AdaraNIya. (ziromAnya) zilA : : paththara. zilAnyAsa : khAtamuhUrta. zilAropaNa : makAna bAMdhavAmAM prathama (zukanamAM) paththara mUkavAnI vidhi. zilAlaya : parvata. zilAlekha : paththa2 52 kotareluM lakhANa. zivagAmI H mukti pAmanAra. zivageha : zivapada. zivajJa : maMgaLa - sukhane jANanAra. zivatattva : cetana. zivatamaH sauthI vadhu kalyANakArI. zivatulya : mokSarUpa. ziziraH meru parvatanI taLeTImAM Avelo parvata. eka Rtu. ziziragiri : himAlaya. zizu : zizuka - bALaka, baccuM. zizutA : bALapaNa, zaizava. (zizutva). zizumaMDaLaH bALakono samUha. ziznaH puruSanI jananendriya. ziSTajana : sajjana. amIravarga. zista : niyamabaddha vartana. zIghra : tvarA, utAvaLa. zIta : ThaMDA sparzavALuM. ekoni. zItalanAtha : A avasarpiNIkALanA dasamA tIrthaMkara. (zItaLanAtha) zItalaprada : ThaMDaka ApanAruM . zItalezyA : je vaDe dAha agni Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 saraLa zItAMzu zamAvI zakAya tevI tapojanya adhikArathI vadhu Icche che tyAre zakti . tenI paristhiti viSama thAya che. zItAMzu kapUra. zItaLa kiraNavALo hatuM te gumAve che ane vadhu maLatuM caMdra. nathI. zItoSNaH ati ThaMDuM ke ati garama | zuka: sAta dhAtumAMnI eka dhAtu te nahi, madhyama. vIrya. zukravAra. zIthaH pratijJA. zukladhyAna: zreNI AruDha munionI zIrSa: kRza, kSINa, jIrNa, tUTIphUTI | avasthA. mananI niSkapa avasthA. gayeluM. jethI ghAtI karmono sarvathA nAza zIrSakaH lekhanuM mathALuM. ' thaI jIva pUrNa jJAna pAme che. zIlavaMta saddagRhastha, mahAzaya, (zIla- zuciH pavitratA, zuddhapaNuM, punita. vAna). - tejasvI. zIlavata: skUla hiMsA, asatya, caurya, | zucitAH dAkSiNya. abrahma, parigrahano tyAga. zuddhaH pavitra, AtmaguNa. zukacaMca: popaTanI cAMca. zuddhatama : ati pavitra. zukanalikAtyAyaH e jAtano nyAya. zudhabudha: akkala, samaja. popaTa koI vAra vela para bese tyAre zubhAvaha: zubhAzayI. zubhAziSa nalikA (DALI) UMdhI vaLI jAya, zubhra : uttaLa, sapheda, nirmaLa. tyAre popaTane UDavuM na phAve. jema zuzna : mAtA. UDavA prayatna kare tema DALI nIcI | zuzraSaka: sevaka. jAya. tethI te DALIne cAMca vaDe | zuzraSaNa: sevA-cAkarI karavI te. pakaDI paga mUkI de che. te mAne che. zuzruSA: AjJAMkitapaNuM, AdhIna thaIne huM have chUTe thayo, paraMtu DALI vadhu sevA karavI. nIce name che. have jo DALI choDe | zuSkaH vyartha, rasa vagaranuM, artharahita, to nIce pANImAM paDavAno bhaya ! | lAbharahita. koruM. che. ane paga pAchA DALIne pakaDI | zuSkajJAnaH artha ke AcaraNa vagaranI zakatA nathI. Ama popaTanI dazA korI vAta. trizaMku jevI thAya che. te pramANe ! zuSkatarkaH kutarka, vyartha tarka. mANasa paNa saMsAramAM sukha ! zukhaH zuSmA - agni. zodhavA prayatna kare che. potAnA | zUdraH halakuM, tuccha, halakI manovRtti ke Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 437 zraddhAga jJA. halakA saMskAravALo. kalyANaka thayA hatA. zUnyaH ujjaDa - sUnuM, rikta, bhAna ke | zaikSaH jJAnI. zikSaNa pAmelo. saMjJA vinAnuM. aughaH utAvaLa, vetra. zUnyAvakAza : khAlI jagA. zaitya: ThaMDI, zIta. zUnyagharaH nirjana sthAna. zAMti citta- | zailanAthaH zaileza, zailarAja, zailAdhIza. vALo sAdhaka samyagupaNe Atma- | himAlayanA upanAma che. ciMtana kare. dharmArAdhanA kare. | zailazRMga: parvatanuM zikhara. zUnyamanaska : asAvadha, dhyAna vagaranuM. | zailezIkaraNa: jena) meru parvata jevI mUMjhAI gayeluM. (zUnyamati) nizcaLa avasthA tyAra pachI zUnyavata: kaMI na hoya tevuM. avazya mukti pAme. zUnyAvakAza : AkAza, gagana, khAlI | zailya: svabhAva, guNa. zaizavaH bacapaNa. zRMkhalA: kaDI, vaLagaNa, pAdabaMdhana, | zokaH phleza, saMtApa. sAMkaLa. zokANu: zokanAM AMsu. zRMkhalAbaddhaH kramabaddha, kaDIbaddha. zocaH aphasosa, pastAvo, phikara, kheda, zRMgabhasmaH sAbara ke haraNa vagerenA duHkha. ziMgaDAMnI bhasma. zoNitaH lAla raMga, rudhira, rakta. zRMgAraH nava mAMheno ekarasa. zRMgAra, zobhAmadaH zobhA ke suMdaratA Ape vIra, karuNa. abhuta, hAsya, raudra, tevuM. (zobhAspada) bhayAnaka, bIbhatsa tathA zAMta, nava | zoSaNaH zoSavuM, zoSAvuM, cUsavuM. rasa che. sAmAnyataH zobhA Ape zauka: prema, Asakti. tevuM alaMkAra, poSAka, AbhUSaNa zauca: maLa tyAga, zuddhi. vagere. (zRMgAra sajavo) zaunika: zikArI pAradhI. zeSakALa: aMta samaya. bAkI rahelo zraddhAH vizvAsa, AsthA, AtmAnI samaya. nityatA, zuddhatA te dhArmika zraddhA phoSadhana: bacata. che. satudeva, sadgara, sazAstranA zeSarAtriH pAchalI rAta. vacanamAM bhAvapUrvakano nizcaya te zeSAvanaH giranAramAM AveluM gIca zraddhA. cittanI prasannatA, mananI jaMgala. jyAM neminAtha bhagavAna zAMti. vicaryA hatA tathA tyAM traNa | zraddhAgamyaH zraddhA dvArA mAnI zakAya. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraddhAna 438 saraLa tevuM. zritaH Azrita, Azaro. zraddhAna : zraddhALu. zrI : zukanayukta zabda, mAnavacaka, zramaH parizrama, zramita, tana-manathI lakSmI, unnati, aizvarya, sauMdarya, kArya karavuM. anya rIte kheda, | kIrti. paritApa. zrI gaNezAyaH zubhAraMbha. zramaNaH jaina athavA bauddha sAdhu. zrIgRha: maMdira. saMsAranI Asaktino tyAga karI zrIphaLaH AmaLuM. nALiyera. AtmakalyANa karavAvALo. zrImad H zrIma, zrImAna. (zramaNaka) zra: eka jAtano maMtra. zramaNadharma: jaina saMskRti zramaNanI che. yuH sAMbhaLavuM. sAdhu-sAdhvIjanono saMyamamArga, zruta : zAstrajJAna, prabhuvacana. zramaNapaMtha. zrutaajJAna: viparIta jJAna. zramaNI : sAdhvI. zrutajJAna: pAMca jJAna mAMheno eka zramaNopAsaka sAdhu-sAdhvIjanonI prakAra. matijJAnathI jANelA sevA-bhakti karanAra zrAvaka. padArthane vizeSapaNe jANavo. zramaNopAsikA: sAdhu-sAdhvIjanonI sAkAra upayoga. zAstrajJAna. sevA karanAra zrAvikA. zrutajJAnAvaraNa: zrutajJAnane AvaraNa zraya: AdhAra, Azraya. karanAra. zrava: kAna, dhvani, zabda, avAja. zrutaprakaraNaH sUtranuM prakaraNa. zravaNa : pitRbhaktaputra ArkicanyavratI, zrutiH vedanuM nAma. sAmAnyataH kAna, karNa. zrutidharaH mAtra sAMbhaLIne yAda zravaNagocara H (zravaNagrAhya) kAnathI | rAkhanAra. sAMbhaLI zakAya tevuM. zreNi: hAra, paMkti. zravaNa catuSTaya: zravaNa, manana, nidi- zreNibaddhaH hArabaddha. dhyAsana ane AtmasAkSAtkAra. zreNI: jaina) guNazreNI. mokSamArganA zravaNeniyaH kAna, zrotra, karNendriya, vikasatA guNasthAnonI zreNI para sAMbhaLavAnI indriya. AruDha. zrAMta thAkeluM, kaMTALI gayeluM. zreya: AtmakalyANa AnaMda, hita. zrAMti: thAka, parizrama. zreyaskaraH hitakAraka, kalyANakAraka, zciH vasavuM, rahevuM, Azraya levo. hitakara. (zreyakara) Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza zreyAna : AgaLanuM. zreyArthI : AtmArthI. zreyAzreya : lAbhahAni. zreyAMsanAtha : jainadarzananA A avasarpiNIkALanA agiyAramA 439 tIrthaMkara. zreSTha : uttama puruSa. zreSThI : vepAramAM nAmAMkita, mAlika, uttama gRhastha. strota: kAna. zvetavya: sAMbhaLavA jevuM. zrotra : kAna, zravaNendriya. (zrotrendriya) zlAgha : potAnI moTAI batAvavI. zlAghanIya stutipAtra, prazaMsanIya. abhilASA, ApaprazaMsA, zlAghA : Atmastuti. kliSTa : AliMgana karela. jenA be (zleSa) artha thAya tevuM. zlIla : lakSmIvAna, suMdara. zleSma : cIkaNo kapha. zlok sAmAnya be athavA cAra caraNavALuM pada. zloka : tajI devuM. ekaThuM karavuM. vakhANavuM. vadhAravuM. zlokabaddha zlokarUpe raceluM. kAvyarUpe raceluM. zvasanakriyA : zvAsocchvAsa. :: AvatIkAla. zvAnanidrA : tarata ja jAgI javAya tevI UMgha. SaTaprANaharaNa zvAnavRtti : pArakAnuM khAI levAnI vRtti. halakI manovRtti. zvetakaNa : lohImAM Avelo sapheda koSa. zvetAMbara : jainamAM zveta vastradhArI paMtha, daherAvAsI, sthAnakavAsI. zvetAMzu : caMdra. paTa: cha, cha pada, che sthAna. SaTaka : jemAM chano samUha hoya. SaTakarNa : kahenA2 ane sAMbhaLanAra be uparAMta trIjAe sAMbhaLeluM tema cha kAna vaDe sAMbhaLeluM. SaTakarma : koI paNa cha karmano samUha jemake cha Avazyaka. SaTakarmANi. SaTakamAM : brAhmaNa, bhaNe, bhaNAve, yajJAdi kare karAve. dAna le ane Ape. A cha karma karato hovAthI brAhmaNa SaTakamAM kahevAya. SaTajIvakAya : pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati ane trasa ema cha prakAranA jIvo. te jaina zAstramAM ghaNI vigatathI jaNAvyA che. bhAratabhUmimAM dharmakSetre mukhya cha darzana che. SaTadarzana : SaTapada: cha pagavALuM (bhamaro). SaTaprajJa : kAmI puruSa. savizeSa tattva prayojanarUpa cha prakAranI buddhivALo. SaTaprANaharaNa : prAye prANano nAza kare Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTarasa 440 saraLa tevI cha vastuo. saDeluM mAMsa, kAmI strI, bhAdaravAno taDako, bheMsanuM dahIM, paroDhiye strIsaMga saIedaH pavitra AtmAno paDachAyo. prANano nAza kare che. sakarAtaH chellAM zvAsano samaya. SaTarasa: madhura, Amla, khAro, kaTu, sakarNaH kAnavALuM, cakora, sAvadhAna. kaSAya (tUro) tIkho. tophAnI, lucyuM. - SaTasaMpatti: zama, dama, uparAMta, titikSA sakarmIH bhAgyazALI, subhAgI. (sahanazakti) zraddhA samAdhAna, A sakaSAyaH kaSAyavALuM, krodha, mAna, cha sAdhakanI saMpatti - lakSaNa che. mAyA, lobha cAramAMthI koI eka. SaDaripu kAma, krodha, lobha, moha, mada, sakAmamaraNa AtmAnA samAdhibhAvamatsara e cha zatruo che. mAM thatuM maraNa. sArthaka maraNa. 1. cAre AhAranA tyAga sahita SaDaMgaH cha mAMgalika, vedanA cha aMga, zarIranAM cha aMga. bhakta pratyAkhyAna. 2. cAre AhAra uparAMta jagAnI maryAdA paguNa : moTAI, dharmabhAva, kIrti, yaza, jJAna ane mananI svAdhInatA. sahitanuM iMgita maraNa. 3. eka ja SaDradarzanaH nyAya, vaizeSika, sAMkhya, pAse aMta samaya sudhI paDI rahevuM yoga, mImAMsA, vedAMta athavA te pAdopagamana maraNa. sakAraNa : kAraNasara, arthayukta, nyAya, vaizeSika, sAMkhya vedAMta, jaina, bauddha, sahetuka. paDrabhaMgI: mUrkha, maMda akkala. sakRtaH sAruM kAma. (zakRta-vISTA) jayaMtraH prapaMca, kAvataruM. sakhedaH khedayukta. dilagIrIvALuM. SaSTi : sATha, sAITha varSa. sakhyabhAva: maitrIbhAva. paMDa-kaMDakaH napuMsaka, pAvaiyo. sagarvaH garvayukta. pIrodakaH zrIphaLa, nALiyera. sagaruH guruvALo. SoDazaH soLanI saMjJA. sacaritaH (saccarita) sadAcArI, SoDazadala: kamaLa. sadvartana. SoDaza mAtRkA: soLa devIo. sacitta cittavALuM, cetanavALuM, sajIva, plekhaH zarIramAM vahetuM jalIya dravya. yonino eka prakAra. sacetanaH cetanayukta, jAgRta. vizeSa jJAnavALuM. Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza sajAtIya samAna dharmavALuM, samAna guNavALuM. sajjAya H upadezanuM pada, vAMcavuM, gokhavuM, saMbhAravuM, svAdhyAya, 441 zAstrAbhyAsa. satarka : tarkavALuM, vicArazIla. satipaThAna : buddhe upadezeluM eka uttama sUtra. sat avinAzI, uttama, zreSTha, : samacaturasa dharma. satya : vAstavika, vacana vyavahAramAM satya AcaraNa. satyagadveSaka : satya zodhanAra (satyAnveSaNa) satyAnRta H satya-asatya. (mizra) satyamAgama (satsaMga) sAdhusaMtano samAgama. sajjananI maitrIno saMbaMdha. sadAya : haMmezAM, niraMtara, sarvathA, sadodita nitya prakAzamaya, nAza vidyamAna. satkAra puraskAra pariSaha : sAdhusAdhvIjanone saMyamane kAraNe mAna satkAra maLe to khuzI na thAya ane na maLe to khinna na thAya te. sattA : adhikAra, hakka, prabhAva, kAbU. sattva H jenAthI dayA, zAMti, kSamA, nIti jevA guNonI vRddhi thAya. pRthvI, pANI, agni vAyunA jIva, prANImAtra sattva kahevAya. sattvazUnya H sattva vagaranuM. (sattvahIna) | saptabhaMgI : syAdvAdanA sAta bheda jemAM sapatna : duzmana, zatru, verI, ripu. sattvasaMpanna H sattvavALuM. padArthanuM vividha pratipAdana che. saptazIla : cAra zikSAvrata, traNa guNavrata ema sAta vrata. sabhIta : (sabhaya) bhayavALuM. samakAlIna : eka ja kALamAM samaya sattvasaMzuddhi : sattva - aMtaHkaraNa, tenI zuddhi. rAgadveSano abhAva thaI aMtaHkaraNa zuddha thAya te. sattvastha : jIvana mukta. sadaiva : rAga, dveSa, moha, ajJAna rahita, ghAtIkarmano nAza karI kevaLa-jJAnanI prApti jene thaI che te. sadharma : sadAcArayukta dharma, dayArUpa mAM thayeluM. samagradarzI : saMpUrNapaNe sarva bAjunuM jANanAra, samagra dRSTi. samacaturasa : jenA cAre khUNA sarakhA hoya tevuM. (samacatuSka) rahita. sava: ghara, maMdira. sanniveza : akhADo, zahera bahAranI jagA. sanniSThA H zubha AsthA ke zraddhA. sanihita : pAse raheluM, nikaTa. sanmatiH sArI buddhi. Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaNuM 442. saraLa samaNuM: svapna, utkaTa kAmanA thavI. | samIcIna : satya, nyAya saMgata, yogya. samadarzI: samadarzitva, samadarzitA - | samIpavartI: nikaTamAM thavAvALuM. sau pratye samabhAva rAkhavAvALuM. samuccaya: aneka bhedo ane kriyAosamanaH samAna buddhivALuM. nA samUha darzAvatuM. samanvayaH eka sarakho vyavasthita krama, samudramaMthanaH khUba parizrama laI sAra ekIkaraNa, joDANa. kADhavo te. samayocitaH samayane anusarIne kAma sarava: svara, susvara. karavuM. sarvagAmIH vistRta, sarvavyApaka. samarthanaH anumodana, baLa. sarvatobhadraH badhI bAjuthI uttama. samarpaNa: arpaNa thavuM. salila pANI, nIra, jaLa, AdhyAtmika samavayaskaH samAna vayanuM. samavAya: nityasaMbaMdha. jema dUdha ane salilaja: kamaLa, pANImAM utpanA saphedaraMga. samUha. eka aMgasUtra. | thanAra. samazItoSNa : ThaMDI-garamInI samAnatA, salIla : cAlAka. madhyama. saluNAH guNayukta, manohara kAMtivALuM samazlokIH ekasarakhA zlokavALuM. suMdara, svAdiSTa mULa zloka pramANa. savatsa: bALaka sAthenuM. samaSTi: samagratA. savikalpa: vikalpavALuM. jJAtA ane breya samaSTitattvaH akhaMDatattva, samastatattva. ! ke kartA ane karmanA bhedavALuM. sama samuccaya: jJAna darzananuM sAthe | savikalpakaH sAkAra upayoga athavA hovuM. savikalpaka bodha. huM ghaDAne jANuM samaMjasaH kharApaNuM, yogyatA, sujJa. chuM te jJAna savikalpaka che. samApatti: samApti, cittanI samAdhi | savikalpakasamAdhi: AtmA ane avasthA. paramAtmAnA ekapaNAnI bhAvanA samAraMbhaH dhAmadhUmavALo utsava. karavI te. jJAtA, zeya ane jJAnanI pramAdI jIvanA hiMsA Adi kArya | kalpanA sahita AtmaciMtana karavuM mATe sAdhano bhegAM karavAM te. | te. savicAra, nirvicAra, AnaMda samAhitaH samApti. ekAgra, zAMta, anubhUti te sarve savikalpaka samAdhAnayukta, svastha. samAdhi che. samAhata: saMkSipta. savicAraH artha vyaMjana ane yoganI Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 443 zabdakoza saMdarbha saMkrAtivALuM dhyAna. saMkhAvo: ajaMpo, saMkoca, zarama, zaMkA. savimarzagruti: yAMtrika smRti. (kRtrima) | saMkhezvara: eka jAtanuM jhADa. (zaMkhezvara savizaMbha : khAnagI. jaina tIrtha) saspezyAmalAH dhAnyanI bharapUratAne saMgatidoSaH sobatanI mAThI asara, lIdhe kALAza paDatI dekhAtI | saMgama - vidyAdhAma, be nadIo dharatI. bhaLe te, meLApa thavo. sahaja upalabdhiH ApoApa svayaM | saMgamaramaraH ArasapahANa. hure evI jJAnazakti. saMgRhItaH ekaThuM kareluM. sahajakSamA : potAnA svabhAvathI ane saMgrahanaya vastu ke vicAranA aneka krodhanA bhedajJAnapUrvakanI prakArane ekarUpe mAnavuM jemake svabhAvika kSamA. kApaDanuM bajAra. sahajajJAna: aMtaina, upalabdhi, saMghayaNa: zarIrano bAMdho. aMta:prajJA. saMcArI: kSaNika, caMcaLa, sAMsargika. sahajAnaMdIH svAbhAvika AnaMdavALuM. | saMcArIbhAvaH vyabhicArI ke asthirasahabhAvasthA: samAdhi, AtmA ane bhAva.. mananuM ekapaNuM. saMjIvanIvidyAH mRta jIvane jIvato sahasadalakamalaH hajAra pAMkhaDIvALuM karavAnI saMbaMdhI asAdharaNa vidyA. kamaLa. (auSadhi) sahasAra: mAthAmAM suSumaNA nADInA | saMjJA : arthabodha, saMvedana. madhyamAM raheluM hajAra pAMkhaDInuM saMziH mana sahita paMcendriya prANI - kamaLa. (sthAna) jIva. (saMjJI) sahasAvadhAnI: hajAra bAbata para | saMjavalanaH thoDo samaya rahe tevA ekIsAthe dhyAna rAkhanAra. | krodhAdi kaSAyo je yathAkhyAta saMketa: agAuthI karelI chUpI cAritrane roke. goThavaNa, anumAna, IzAro. saMtaptaH duHkhI, pIDita, duHkhathI kAyara saMkrama: oLaMgavuM. eka karmaprakRtinuM thayeluM. sajAtIya karmaprakRtimAM javuM. | saMtarpaNa: tRpta karavuM te. saMkhAroH pANI gALatA gaLaNAmAM | saMdarbhaH pUrvApara saMbaMdha. vAkya ke vastu rahelA avazeSa te pAchA te jAtanA nI AgaLapAchaLano saMbaMdha. pANImAM nAMkhavA. racanA. Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraLa saMdigdha 444 saMdigdhaH arthano bodha na thAya. | saMraMbhaH ADaMbara. anizcita, saMdehayukta, bevaDo, | saMlApa : vAtacIta. paraspara vArtAlApa. artha thAya tevuM. zaMkAbhareluM. ekAMtamAM bolavuM te. saMpataH samRddhi, saMpatti. (saMpada) saMlekhanA anazana vrata, cAre AhArasaMparAyaH duHkha, Apatti, parAbhava. no tyAga. (saMthAro) saMprajJAta: spaSTajJAna, jemAMthI vicAra ! saMvAdaH paraspara meLa. vitarka lupta thayA nathI tevI . saMvAditA: sAmyatA, anurupatA. sthiti. (samAdhi) saMvAhakaH aMgamardana karanAra. saMpradAna: ApavuM, dAna. saMvigna : udvega pAmeluM. vairAgya pAmeluM. saMbodhi: samyaguSTi dharmanI prApti. saMvittiH jJAna, samaja. sarvottama jJAna. saMvida: saMmati. saMbhavanAthaH A vartamAna covIsInA | saMvidhAnaH upAzca, sAdhana, racanA, trIjA tIrthakara. vyavasthA. saMbhogaH koI padArthano sukharUpa | saMzayabaddhaH saMzayazIla - varAyayukta. bhogavaTo. strI-puruSano sAMsArika | saMzitaH zita. tIkSNa aNIvALuM. kAmasaMbaMdha, bhogavilAsa, maithuna. | saMzuddhiH sama. zuddhivALuM. doSa ke saMbhramaH utkaMThA, gabharATa, vyAkuLatA, malinatAnI zuddhi. UrtIkaraNa, moha-saMzaya. Urdhvagati, zuddhikaraNa. samAnArha: sanmAnane lAyaka. saMzodhanaH zuddhikaraNa, doSAdinuM saMpUrcyunaH mUcha, bebhAna thavuM. pramArjana. samUrNimaH (janma) nara-mAdAnA saMyoga | saMzraya: Azraya, Azaro, AdhAra, rahita thato janma. te te jIvo. | vizrAmasthAna. saMmoha: moha, ajJAna, bhrAMti, mUccha. | saMzataH aMgIkAra, svIkAra. saMvataH jaina muni - sAdhu, saMsArathI jene | saMzliSTaH AliMgeluM, vaLageluM. uparati thaI che te. (saMyati) banAvaTI. saMyatA: sAdhvI, AryA. saMzleSa: gADha AliMgana. saMyatidoSaH sAdhujano kAusagna karatAM saMsakaH zaMkA. zarIra DhAMkIne bese che. saMsaraNa : gamana, sarI javuM te. saMyamaH AtmasaMyama, azubha pravRttino ! saMsargaH Asakti, samIpatA, saMbaMdhamAM. tyAga. saMsapeNaH khasavuM, sarakavuM. Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza 445 sAkSI saMsAra: janma-maraNAdikanuM cakra. lakhANano vyavasthita saMgraha. zarIrAdimAM mamatvabhAva, seryA dharmanA bodha tathA AcAra arthe karavuM. sRSTi, jagata, vizva, duniyA, racelA graMtha, samuccaya. jemAM hitanuM mRtyuloka, jagata, dazyasRSTi. pratipAdana kareluM hoya te. savizeSa saMsiddhiH pUrNatA, saMpUrNa saphaLatA. mahApurANa vagere. saMskRtiH janmamaraNanuM cakra. saMsAra. ! saMhRtaH AMtareluM, AvareluM. saMskaraNa : durasta karavuM, sudharAvavuM. sAIklopIDiyA: jJAnakoSa, vizvakoSa, saMskAraH zubha ane azubha baMnenI mana | sarva bAbatano samAveza thAya tevo para asara. svabhAvarUpa thaI koSa, jJAnacakra. gayelI pUrvajanmanI asara, vAsanA. | sAkAra upayogaH jJAna upayoga, saMskAra karavo te zuddhinA arthamAM | viSayanuM spaSTa jJAna. vaparAya che. sAkAra upAsanA: paramAtmAnA svarUpasaMskRta bhASA che. keLavAyeluM. ne sAkAra samajIne upAsanA karavI saMstaraH pAMdaDAnI banAvelI zayyA. (arihaMtAdi) (saMstAra) sAkSara: vidvAna, lekhaka, paMDita, saMstavaH paricaya, prazaMsA. pAraMgata. saMsthAna: AkRti. (zarIra) sAkSarI H bhAre zabdavALuM, sAkSarane saMsthAnA vicaya dharmadhyAna: lokanA | yogya hoya tevuM. svarUpano vicAra karavA manoyoga | sAkSAt aparokSa, pratyakSa, khulluM, Apavo ke ciMtana karavuM te dharma- spaSTa. dhyAnano prakAra che. sAkSAt upalabdhiH aMtaHskUrti, saMsphoTaH yuddha, laDAI. pratibhA. saMsmaraNa: AtmakathA, saMbhAraNuM. sAkSAtkAra: AtmAnuM jJAna thavuM te, saMskRti: pUrNa smRti. Atmadarzana, AtmAnubhUti, saMsthitiH kAyamanuM sthAna mRtyu | svarUpasiddhi, samyagudarzana. vizrAMti. sAkSIH pramAtA, prameya, pramANa ItyAdi saMtataH prakRti ane tenAM kAryo. sarvane jANe che te caitanya sAkSI sehanana : zarIranuM baMdhAraNa. kahevAya che. Adi viSayone saMharaNa: nAza pAvuM te. cetana AtmA jANe che paNa temAM saMhitAH kramasara karelo saMgraha pada ke | rAgAdi vikalpa na kare te sAkSI che. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgara jovA sAMbhaLavA chatAM je nirvikAra rahe che, dRSTA che paNa kartA nathI te. sAgara : samudra, gaMgA nadI (sAga2), dariyo. dasakroDAkroDI palyopama pramANeno eka kALa vibhAgane sAgaropamanI upamA jainadarzanamAM ApavAmAM AvI che. nAraka ane devo AvA dIrghAyuSI hoya che. eka jAtanuM mRga. sAgaramahiSI : sAgaranI paTarANI gaMgAnadI. sAgarAja : mahAsAgara (sAgarava2). sAgaraloDhaH sAgaranuM mojuM, taraMga. sAgaravastrA : pRthvI. (sAgarA) sAgarasamAdhi : samudramAM paDI deha choDI samAdhi levI te. sAgra : gIca jhADI. samagra, sAjaH upayogI sAmagrI. nanAmInA sAdhano. sAtakSepa sAta khAtA, sAtakSetramAM dhanano sadupayoga karavo te sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, deva (jinAlaya), jJAna, (zAstro) sAdhAraNa khAtuM. sAtatya : cAlu sthiti. avicchinnatA, satatapaNuM. sAtAvedanIya : je karmanA udayathI sukhano anubhava thAya. sAtizaya adhikatAvALuM. sAtizaya kevaLI : kathaMcita di.saM) 446 saraLa sAta prakAra darzAvyA che. 1. paMcakalyANakayukta tIrthaMkara kevaLI. 2. traNa kalyANayukta tIrthaMkara kevaLI. vartamAna manuSyaparyAyanA bhavamAM tIrthaMkara prakRti bAMdhe temane tapa, jJAna, nirvANa e traNa kalyANaka hoya. 3. be kalyANakayukta kevaLI A ja janmamAM munidIkSA lIdhA pachI tIrthaMkara prakRti bAMdhe temane jJAna tathA nirvANa be kalyANaka hoya. 4. sAtizaya kevaLI - jemane tIrthaMkara nAma prakRtino udaya nathI paNa gaMdha phUTI Adi atizaya hoya. pa. sAmAnya kevaLI - jemane kevaLajJAna utpanna thayuM hoya paNa gaMdha kUTi Adi na hoya. 6. upasarga kevaLI je kevaLajJAna utpanna thatAM leza aMtarmuhUrta kALamAM nirmANa pAme. 7. aMtakRta kevaLI jemane upasarga avasthAmAM ja kevaLajJAna thayuM hoya. sAtizaya puNya : puNyAnubaMdhI puNya. sAttvika : sadguNI. apekSAe sama bhAvapaNuM. - sAttvikakarma : niSkAmabhAve karAtuM karma. sAttvikasukha H AtmajJAnanI prasannatAthI thatuM sukha. sAdisAMta : Adi tathA aMta sahita. sAdyaMta H AdithI aMta sudhInuM saMpUrNa. Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 zabdakoza sANaMgadaMDavata praNAma sAdharma: samAna dharmIpaNuM. sAmudrikazAstra zarIranA cihana uparasAdhAraNaH sarvasAmAnya. sAdhyanA thI bhaviSya jANavAnuM zAstra. abhAvamAM adhikaraNamAM rahenAro hAtha-paganI rekhA uparathI sukhahatu. anekagata. anaMtajIvo vacce duHkha jaNAvanAruM zAstra. teno eka sAdhAraNa zarIra prApta thayuM jANanAra sAmudrika ke sAmudrika hoya tevo jIva, te sAdhAraNa zAstrI kahevAya. nAmakarmanI prakRti che. sAmyaH samAnapaNuM, tulyatA. sAdhusamAcArI: arasaparasa pALavAnA sAyujya: eka thaI javuM. joDAI javuM. sAdhucaryAnA niyamo. sAdhuoe sAranAthaH baudhadharmanuM moTuM tIrtha. kAzI kevA saMyama AcaraNathI kevaLajJAna pAsenuM zrI buddhanuM janmasthaLa. ke mokSa prApta karyo hato te viSe sArasvataH jenA upara sarasvatI devInI jemAM ullekha hoya te. kRpA hoya tevuM. zAstra nipuNatA. sApekSa: apekSAvALuM. sAraMga: amRta, AkAza, caMdra, sApekSa dRSTiH sApekSa vAda) vastune rAjahaMsa. mukhya rAkhe ane teja vastunA sAroddhAraH sArAMza kADhavo. mukhya muddAbIjA guNone gauNa rAkhe, vaLI nuM spaSTIkaraNa. rahasya tAravI levuM. dravyane gauNatAmAM rAkhe ane tenA darada maTADanAra vaidya. eka guNadharmane mukhya rAkhe te sArtha: gaNa, mahAjana. sApekSa dRSTi athavA naya. je vakhate sArthavAha: vyApArI mahAjana sAthenA jenI mukhyatA hoya te jaNAve, yAtrALuonI potAnA kharce tyAre anyanI gauNatA kare paNa saMbhALa rAkhI sAthe laI jAya. teno viccheda na batAve. anugraha vaDe bhaktanI saMbhALa sAmarSaH krodhI, asahiSNu. rAkhanAra bhagavAnane sArthavAha kahe sAmAyikaH rAga-dveSano jaya karavA che. samabhAvamAM rahevuM, pApapravRttithI sArvabhaumatvaH sarvoparIpaNuM. cakravartIpaNuM. nivRtta thavuM, tenA anuSThAnano sAvadyakiyAdoSa: sAmAyikamAM kAyAnA samaya 48 miniTano che. zrAvakonuM bAra doSa paikI eka doSa. navamuM vrata che. sASTAMgadaMDavata praNAma H zarIranA AThe sAmAyika sUtra : jainazAstranA sArarUpa . aMgothI lAkaDInI jema sapATa sUI mahAna sUtra. jaIne karavAmAM AvatA praNAma. Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAsvAdana samakita 448 saraLa (Itarajaina) vyavahAramAM Avela. sAsvAdana samakita: samakitanI prApti ! siddhakSetraH muktisthAna. pachI paDatA mithyAtvamAM jatA 1 siddhagati : mukti. vaccenA kALamAM samaktino kaMI ! siddhahemaH siddharAja jayasiMhanI AsvAda rahe te vakhatanI patita vinaMtIthI je. zrI hemacaMdrAcArye avasthA. te vadhAremAM vadhAre che raceluM e nAmanuM bRhada vyAkaraNa. AvalikA ke sAta samayanuM che. siddharAje te vyAkaraNane hAthInI tyAra pachI te jIva mithyAtvane aMbADImAM padharAvI nagara pAme che. pradakSiNA karI bahumAna karyuM hatuM. sAhacarya: bahu gADha saMbaMdha, vicAra tyAra pachI hemacaMdrAcArye eka saMgati, maitrI, meLApa, sAthe rahevuM, varSamAM savA lAkha zlokanuM paMcAMga haravuM, pharavuM te. vyAkaraNa taiyAra karyuM tenuM nAma sAhasa : hajAranI saMkhyA. siddhahema rAkhyuM hatuM. sAhityakaH sAkSara, sAhitya racanAra. | siddhAyatanaH zAzvata maMdira. sAhuNIH jaina sAdhvI, AryA. siddhAlayaH siddhaloka. sAMketika dRSTAMtarUpa, sUcaka. siddhiyoga: eka zubha yoga. adhyAtma sAMkhyaH e nAmano gItAno yoga. | mArgamAM Atma guNanI siddhi. sAMkhya zabdano artha jJAna che. | siMhaH hiMsaka pazu, parAkramI pazu. sAMkhyadarzanaH jinazAsanarUpI puruSano kathaMcita jinadhvaja, DAbo paga. (upamA) siMhazadhyA: e nAmanuM yogAsana. sAMgopAMga : aMga upAMga sahita.. yogI jamaNA paDakhA upara paga athathI iti sudhI. saMpUrNa nirvighna tANIne sUI jAya ane koNI kAma thavuM. jamIna para rAkhI jamaNI hatheLI sAMghika: saMghane lagatuM. para mAthAno bhAra rAkhe. DAbo. sAMta: nazvara, aMta sahita, anya rIte hAtha DAbA paDakhA ane sAthaLa para AtmajJAnamAM virodha pamADanAruM choDelo rAkhe che. e Asana vIrya lakSaNa. rakSaNa tathA alpanidrA mATe sAMvyavahArika: anAdi nigodamAMthI | yogIne Avazyaka che. tathAvidha jagata sthitinA niyama- | siMhasahananaH zreSTha aMgavALuM, siMha thI sAmagrInA yoge pRthvIkAyAdika | samAna majabUta aMgavALuM. Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 449 saMdriya zabdakoza siMhasUraH siddhasena divAkaranA e | sunRtaH satyavANI. nAmanA guru. supathaH jAtino mArga. sanmArga. siMhAvalokanaH upara uparathI joI levuM. supathyaH rucikara. guNadoSa vivecana ke nirUpaNa. supArzvanAthaH vartamAna covIsInA sImaMdharanAtha: mahAvideha kSetramAM sAtamA tIrthaMkara. vartamAnamAM virAjatA vIsa mAMhenA | suptaH UMgha, niMdrA, ajAgRta, maMda. e nAmanA pahelA tIrthakara. sumedhAvI: saddabuddhizALI. sIMcANo: bAja pakSI, zakaro. suragiri meru parvatanuM aparanAma. sugalaH AnaMdanI vAta. surata : kALajI, dhyAna, mukhAkRti. sageya: sArI rIte gAI zake tevuM. | suratA : aMtaravRtti, dhyAna, AnaMda sughoSA: devalokanI e nAmanI eka zaktino aMza. ghaMTA. tIrthakaranA janmakalyANaka surabhiH sugaMdhI, caMdana, tulasI, pRthvI, jevA prasaMge jyAre badhA devone | suvAsita. bhegA karavA hoya tyAre indra suzrAvya : madhura vacana. mahArAja hiraNagameSI nAmanA | suzliSTaH ucca saMskAra. devane bolAvI tenI pAse sughoSA sUrapannatiH bAra aMga mAMheno eka ghaMTA traNavAra vagaDAve, tenA sAthe dharmagraMtha. ja asaMkhya yojana dUra rahelI | sUSa: janma Apavo. ghaMTAo vAgavA mAMDe. suMdhAH zikArI kUtaro. sucAru : ati manohara. sRNi : zatru. hAthInuM aMkuza. (sUNI) suciya: pavitra. sRti: gamana. sucirAyuH lAMbA AyuSyavALuM. sUpaH peTe cAlavuM. sutha: Atmasukha. sRSTaH nizcita. sudhamaH bhagavAna mahAvIranA pAMcamAM saeNkaH mArga gaNadhara. mahAvIra pachI zAsananA seja: pathArI. agragaNya guru hatA. sevaDa: dhoLuM vastra. sudhamasabhA: devonI sabhA-IndranI sevana: upabhoga. sabhA. seMdriya: paththaranI eka jAta. piMDa, sudhAraNaH amRtapAna, sAdhuno saMyama iMdriyanI viziSTa racanA. iMdriyasudhAsaNa jevo. vALuM, sajIva. Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saikata saikta: retIvALo kinAro. soDa : pagathI mAthA sudhI pahoMce tevuM oDhaNa, te tANIne sUI javuM soDa tANavI soDamAM levuM - pakSamAM levuM. sopAdhika : upAdhi sahita. sopAna : pagathiyuM. sohaMta H zobhatuM, sohAmaNuM. saukSamya H sUkSmatA. saukhya sukhI hovAno bhAva, sukha, Arogya. : saudharmedra : sa dharma vataMsaka vimAnamAM rahenAra IMdra. saumanasa : iMdraka vimAna. e nAmano eka parvata. saumyatAra budhavAra. sauSThava : uttamatA, zreSThatA, sauMdarya. sausumna H sUryanuM eka kiraNa. sauhArda : baMdhubhAva, mitratA, suhRdayatA. skaMdha H avayavI, jenA bhAga paDe tevo padArtha. koI paNa saMpUrNa dravyano Akho bhAga. khabho, zarIra. stanana : zabda, avAja, savizeSa vAdaLAMno avAja. 450 slakhana adhaHpatana, patana, bhraMza, aMtarAya, kharI paDavuM, sanmArgathI paDavuM te, bhUla. staMbha : Asana, koTho. aMganI nizcalatA, jaDatA. stutya H stuti, vakhANa. sTenaH cora, lUMTAro. saraLa stoka : eka jAtanuM kAlamAna, nIrogI yuvAna puruSa sukhapUrvaka sAta zvAsocchvAsa laIne mUke teTalo samaya. pANInuM TIpuM. alpa. stotraH prazaMsA. stuti vAkya. strItva H strIone yogya rItabhAta. strIno guNa. aiNaH strIne vaza puruSa, kAyaratA, strIno svabhAva, strI jevA hAvabhAva. sthapati adhIza, svAmI. kArIgara, zilpI. sthalacara H bhUcara, pRthvI para pharanAra ke rahenAra. sthalajaH pRthvI 52 janmanAra. sthalapadma: gulAba, sthaLa 52 thayela kamaLa. sthalAraviMdaH pRthvI paranuM kamaLa. sthatikA : thelI. sthavira jJAnavAna puruSa. samUhamAM rahetA sAdhu. sthira, nizcayI. sthavikalpa : prAye vRddha thayela sAdhu mATe zAstramaryAdAe vartavAno zAnIoe muka22 karelo mArga ke niyama. sthavikRta H sAdhue raceluM. sthaMbhAvalI : thAMbhalAnI hAra. sthANu : jhADanuM ThUMThUM. paththara. sthAnAMga : tattvane lagatA piracayavALuM ThANAMgasUtra. Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 451. zabdakoza smAta sthApatyaH vividha prakAranA kalAmaya ! sthUla mRSAvAda viramaNa vrataH prAya bAMdhakAmane lagatuM. moTA prakAranuM jUThuM nahi bolavAnuM sthApanA : AropaNa. prastAvanA. zrAvakanuM bIjuM aNuvrata. arthAt sthApanA nikSepaH mULa vastunI paramArthika satya nahi paNa pratikRti, AkRti athavA mULa vyavahArika satya kharuM. vastu para Aropa karAyo hoya te. | skUlamaithuna viramaNa vrata: gRhasthAzramajemake pArzvanAthanI mUrtine mAM AMzika brahmacarya pALavAnuM pArzvanAtha kahevA. ane tenI pUjA, zrAvakanuM cothuM aNuvrata. satkAra thAya. 1. mUrtimAM jinadeva- | snigdha: cIkaNo. paNAno Aropa te saddabhAvarUpa snigdhatA : sajAtIya aNuonuM sthApanA. 2. puSpa vageremAM AkarSaNa. sthApanA karavI te asadbhAvarUpa | spardhakaH karmanA paramANuno ghaNo moTo sthApanA. samUha jene varga kahe. varganA samUhasthApatya : halanacalana, zaktirahita. ne vargaNA kahe ane vargaNAnA sthADilaH vrata dhAraNa karIne jamIna samUhane spardhaka kahe. upara sUI rahenAra upAsaka. asara, AdhAra, cAmaDIno eka sthitadhI : sthitaprajJa, sthira buddhivALuM, guNa. grahaNa karavuM. rAgadveSathI mukta, jJAnI. spaMdanaH kaMpa, dhUja, vaheNa. sthiravIrya brahmacArI, jenuM vIrya khaMDita spRzya sparza thAya tevuM, anubhava thAya thayuM nathI. - tevuM. sthUla adattAdAna viramaNa vrataH mAlike | pRSThaH sparzAyeluM. nahi ApelI vastu na levAnuM vagere | RhA: AzA, icchA, tRSNA, punaH zrAvakanuM trIjuM aNuvrata. punaH sukha bhogavavAnI satata sthUla parigraha parimANa vrataH parigraha- jhaMkhanA. nI dhana-dhAnyAdi vastunI maryAdA | spRhya cAhavAlAyaka, icchavAyogya. karavAnuM zrAvakanuM pAMcamuM aNuvata. | skuliMga: agnikaNa, UDatI cinasthUla prANAtipAta viramaNavrata: gArI. prANAtipAta) hiMsA, hiMsAnA | smRtibhraMza : yAdazaktino nAza. kAryothI viramavuM. pAMca mahAvrata ke | syAtH kathaMcita, koI apekSAe, aNuvratanuM prathama vrata. syAdvAda paddhatithI. Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAda 4para saraLa sis kare. syAdvAdaH jaina darzanano dArzanika ekarUpe, mULasvarUpe TakI rahevuM te. siddhAMta, dareka vastune aneka lakSaNa guNa, viziSTatA, prakRti, lakSaNa, - bAju hoya, te sarve te te daSTie prANImAtranuM AMtarika valaNa. satya hoya tevI dRSTi. te sApekSa- saMskAronI dRDhatA, manovRtti. vAda ke anekAMtavAda kahevAya. A svayaMbhU AtmA. je koI paNa saMyogadRSTi koI paNa vastune eka ja thI utpanna thayo nathI. svayaM pragaTa bAjuthI kathana nahi kare. viruddha evA bhinnabhinna dharmono svIkAra svayaMbhUramaNa: lokasaMsthAnamAM chello karI A dRSTi samAdhAna Ape che. samudra potAnI meLe pRthvImAM ramaNa jemake eka vyakti pati che, tyAre karanAra. ja koIno pitA che ane putra paNa | svayaM saMbuddha: potAnA sAmarthyathI pote hoya che. e apekSAyukta kathana che. jJAna karyuM ane anyano paNa uddhAra bhagavAna mahAvIre Apelo A siddhAMta kadAgrahamukta che. temaNe ! svasaMvedya : AtmA svayaM saMvedya che. koI kahyuM ke koI dharmanuM umUlana karI padArthathI te anubhavamAM Avato kadAgrahapUrvaka anyane potAno mata | nathI. pakaDAvavo te anyAya che. dharma svasvarUpAnaMdaH potAnA AtmasvarUpanA ApaNane sau sAthe samAdhAna jJAnathI Upajato AnaMda. guNa zIkhave che. prema - samatA zIkhave ciMtavanathI AtmA sahajAnaMdanI che. darekanA darzanamAM kaMI paNa zreNie caDhato jAya che. satyAMza rahelo che. syAdvAda paddhati svAtibiMdu: mahAparizrame maLe tevI matAMtaranI kSamA mATe che. vastu. svAti nakSatramAM paDatuM madhyasthatA mATe che. varasAdanuM TIpuM. je dariyAmAM motIsakhA : paramezvara, nI mAchalInA peTamAM jaI motI sAvaH vahI javuM. nirarthaka vyaya thavo. | bane che. sota: svAbhAvika pravAha (jaLapravAha). | svAtmanirUpaNa: zrI Adya zaMkarAcArye zvajanaH kUtaro. racelo e nAmano eka graMtha temAM svajana: AtmIya. "huM koNa chuM. tenuM nirUpaNa karyuM che. svata: svabhAvataH svayaM, ApameLe. svAtmA : jenA nAma, sthApanA, dravya, svabhAva : paranimittanA Azrayarahita bhAva cAre nipekSA mojuda hoya te, Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoza svayaM AtmA. svAMgI : nakala karanAra. svAMtaH potAno aMta. svecchAcArI : uZkhala, niraMkuza, loka viruddha AcaraNa. svedajaH parasevAmAMthI utpanna thayela jIvajaMtu. tApa ane bhejamAMthI utpanna thanAra. svairavihAra : potAnI rIte haravuM-pharavuM, svacchaMdapaNe vicaravuM. svotpanna : potAnI meLe utpanna thayela, svayaMbhU. svopaza : paraMparAgata nahi tevuM. pote ja meLaveluM. haThayoga : ArAdhanArthe AgrahapUrvaka dehane kaSTa ApavuM te. baLatkAre cittavRttine rokavI. AgrahapUrvaka sevavAno eka yaugika sAdhanAno prakAra. haThayogI H yama, niyama, Asana, prANAyAma dvArA prANa sthira karIne iMdriyonA damana vaDe ArAdhana ka2nA2 yogI. haThIsiMhanuM maMdira : haThIsiMha nAmanA zreSTha - zrAvake lagabhaga I.sa. 1848 delavADAnA maMdira jevI kotaraNIvALuM maMdiranuM nirmANa karyuM hatuM. amadAvAda koTanI bahAra 453 taprANa Aje paNa A jaina maMdira evA ja bhapakAthI zobhe che. temAM paMdaramA tIrthaMkara dharmanAtha mULa nAyaka che. hatavIrya : nirbaLa, zaktihIna, bhIru. hanU : ghAta, AghAta, mAravuM, ApaghAta. haraga: svarga. haraNazIpa : ati lobhI, sarva haraNa ka2vAnI kuTevavALuM. haraniza : dinarAta, niraMtara, sadaiva. hastaprata H hAthanI lakhelI nakala. (graMtha) hastAmalakavat sahelAIthI prApta thAya tevuM, suspaSTa. : hAsyapratyAkhyAna H satyavratanI pAMca bhAvanAmAM hAsyano tyAga. hAsya mohanIya : mohanIya karmanI nokaSAya prakRtino eka prakAra. himarazmi H caMdra, ThaMDuM kiraNa. himazailajA : gaMgA, pArvatI. himasAra : kapura. (himA) himALo : ziyALo, ThaMDI. himAlayaparvata. himAMzuka : caMdra. hiraNyakoSa H sonAthI bharapUra khajAno. hiMsAnubaMdhI : raudradhyAna. hiMsA karavAnI vRttimAM krUratA Ave tene lIdhe hiMsAnA satata vicAra Ave te. hiMsa: hiMsaka, zikArI. hata H harAyeluM. chInavI lIdheluM. hRtaprANa : marI gayeluM. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 netra. hRdayakamaLa saraLa zabdakoza hRdayakamaLa : kamaLanA AkAra sAthe che. jemake A agni dhUmrapAna che. sarakhAveluM hRdaya, kamaLa jevuM. sAdhya vinA na rahe te hetu che. hRdayagataH manobhAvathI lakSita thayeluM. svapakSanI siddhine mATe prayukta hetu hRdayamAM raheluM. sAdhana hetu che. hRdayagamya: tarkathI ke buddhithI nahi paNa ! hetupura saraH kAraNasara lAgaNIthI samajAya tevuM zAstro | hetavarjitaH kAraNarahita. hRdayagamya thavA joIe. hetuvAdopadezikIH mAtra vartamAnahRdayagraMthiH hRdayamAM rahelo ajJAnarUpa kALano ja vicAra karavAvALI je saMsArabaMdha. saMjJA - alpavicAraka zakti. hRdayacakSuH divyanetra. aMtaHkaraNarUpI hetvAbhAsa je hetu sAco na hoya paNa hetu jevo jaNAya. azuddha hetu zuddha hRdayabhagna: hRdayamAM thayelA AghAta- tarIke kahevAyo hoya, hetu jevo vALuM. jaNAya chatAM te sAco na hoya te. hRdayabhedaka: hRdayane bhede tevuM, duHkha- | hemacaMdrAcAryaH lagabhaga 900 varSa dAyaka. pahelA thayelA prasiddha mahAna hRdayamaMthanaH A karuM ke te karuM tevA zAstrajJa AcArya. ghaNAM zAstronA UThatA bhAvo. jijJAsune dharmane racayitA hatA. kaLikALa sarvajJa kSetre maMthana thAya che. kahevAya che. hRdayavidAraka hRdayane cIrI nAkhe tevuM. hemakhvAla: agni. ghaNuM duHkhadAyaka. hemapuSpaH AsopAlava, caMpo. hRdayavizuddhiH hRdayanI nikhAlasatA, hemarAgiNIH haLadara, mananI pavitratA. hemalaH kasoTIno paththara, sonI. hRdayaMgamaH manane AnaMda pamADe tevuM. | kAcIMDo. hetuH sAdhyane sAdhanArI nirdoSa, prabaLa | hemavataH jaina prAsAda mAMheno eka. yukti sAdhananA kahevAno hetu kahe | taiyAzalyaH aMtaranuM duHkha. Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATha karmabaMdhanAM vizeSa kAraNo jagatanI racanA kAraNa ane kArya upara nirbhara che. jIva ajJAnane kAraNe karmabaMdha kare che. jJAna svabhAvane kAraNe mokSane sAdhe che. 1. jJAnAvaraNIya karmabaMdhanAM kAraNo : jIva jJAnasvarUpa hovA chatAM jJAnanuM AvaraNa tene dukhadAyaka che, ane te pApanI nIpaja che. pote pAMca prakAranA samyagajJAna svarUpa hovA chatAM teno anAdara hovo, jJAnanA dhAraka jJAnI deva guruno anAdara niMdA ke avajJA karavI, temanI pratye pratikULa AcaraNa karI AzAtanA karavI, potAnA zikSA ke dIkSA gurune chupAvavA tathA anyane bhaNavAmAM aMtarAya karavo, jJAnanAM sAdhano, upakaraNonI zuddhi na jALavavI tenuM mAhAtmana samajavuM tathA te sAdhanonI AzAtanAthI jJAnAvaraNIya karma baMdhAya che. 2. darzanAvaraNIya karmabaMdhanAM kAraNo: AtmA svayaM upayoga lakSaNa sahita che. te upayogamAM pramAda sevavAthI tathA jJAnAvaraNIya karmanA jevA kAraNothI darzanAvaraNIyakarma baMdhAya che. 3. mohanIyakarma baMdhanAM kAraNo : 1. darzanamohanIya karmabaMdhanuM kAraNa : jJAnI bhagavaMtoe vastunuM ja svarUpa batAvyuM che tenAthI viparIta kahevuM, usUtra prarUpaNA karavI, sarvajJa paramAtmAe darzAvelo ratnatrayanA sanmArgano niSedha karavo, ane pApAtmaka unmArgano upadeza Apavo. sarvajJa deva ane nirgathI guru, saMgha ke zAstranA siddhAMtothI viruddha bolavuM ke vartana karavuM, tenAthI darzana mohanIya karma baMdhAya che. 2. cAritramohanIya karmabaMdhanAM kAraNo : krodha, mAna, mAyA ane lobhanI vRttione sevavAthI, hAsyAdi navano - kaSAyanA sevanathI, tathA pAMca iMdriyonA viSayamAM Asakta rahevAthI. cAritra mohanIya karma baMdhAya che. 4. aMtarAya karmabaMdhanAM kAraNo: pote dharmAdi kAryo na kare, anyanA dharmakAryamAM aMtarAya karavAthI jIva dharmanI prApti karI zakato nathI. jinapUjAdi vratatapAdimAM ke dAnAdi jevA sukRtyamAM anyane avarodha karavAthI tathA hiMsAdi pravRtti karavAthI jIvane aMtarAya karma baMdhAya che. Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. nAma karmabaMdhanAM kAraNo: nAmakarmanA be bheda che zubhakarma ane azubhakarma zubhanAmakarma : kSamA, namratA, saraLatA ke saMtoSa jevA guNo vaDe tathA guNI janonI prazaMsA, ahiMsA dharmanA pAlanathI, tathA duSkRtyanI garlA-niMdAthI zubhanAma karma baMdhAya che. azubhanAmakarma : mana, vacana, kAyAnI vakratA. paraniMdA ane svaprazaMsA karavI. viSayabhoganI lolupatA, chaLa, prapaMca, asatya, corI Aropa mUkavA jevA duSkRtyathI azubhanAmakarma baMdhAya che.. gotra karmabaMdhanAM kAraNo : 1. uccagotra: nirahaMkAra, guNa, gRhaNatA, jinabhakti, guru upAsanA, zAstra adhyayanamAM rUci, vagerethI ucca gotra karma baMdhAya che. 2. nIca gotra: ahaMkAra, mada, matsara jevI vRttio, para niMdA svaprazaMsA jevA durguNothI nIca gotra karma baMdhAya che. 7. vedanIya karmabaMdhanAM kAraNo: zAtAdanIya karma : jinabhakti, jJAnI gurujanonI sevA, dharmanI zraddhA, dayA, kSamA, vrata vagerenuM pAlana karavuM. mana, vacana, kAyAnI zubha pravRtti, supAtradAna, kaSAyo ane viSayonI maMdatA vagere kAraNathI zAtAvedanIya karma baMdhAya che. azAtA vedanIya karma: uparanA kAraNonI virUddha vartavAthI, zoka saMtApa karavAthI AkaMda, rUdana karavAthI, hiMsA jevA pApakArya karavAthI, abhakSya jevA padArthonA sevanathI, sadeva gurunI niMdA karavAthI, azAtA vedanIyanuM karma baMdhAya che. 8. AyuSya karmabaMdhanAM kAraNo : paMcamagatinA apekSAe cAre prakAranA AyuSya sahita cAre gatimAM duHkha che, chatAM manuSya ane devanuM Ayu zubha gaNAya che. narakAyuH mahA AraMbha parigraha karavo, teno moha rAkhavo, ghaNA pApa yukta vyApAra, kUra pariNAma, hiMsAtmaka pravRtti, mAMsabhakSaNa, vairabhAva, raudradhyAna, rAtrIbhojana ane vyabhicAra jevAM kAryothI narakAyuM baMdhAya che. tiryaMcAyu chaLa, prapaMca, vizvAsaghAta, ArtadhyAna vagerethI tiryaMcAyu baMdhAya che. manuSyAya : saraLatA, saMtoSa, vinaya, udAratA, paropakAravRtti kaSAya-viSa nI maMdatA, alpa AraMbha parigrahatemAM saMtoSa jevA guNothI manuSyAyu baMdhAya che. devAyuH sarAga saMyama, bALa tapa, ajJAnamaya dharmakriyA dezavirati jevA kAraNothI devAyuM baMdhAya che. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyonI bhayAnakatA upAdAna upayoga zrutajJAna adhyAtma taqdaSTi nirAva2Na jJAna - 2 aNagA2 siddha bodhibIja samyakatva karmabaMdha'. | manoyoga vItarAgatA. bhavyatva guNA tIrthaMkara " 'baMdhanAM kAraNo pUrvaprayoga pAMca bhAva lokottara upazAMta : kALacakra guNasthAnaka zaolmAM Fon Private & Personal use only O m wwwjalle