Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihAsa ke Aine meM navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha * devaloka se divya sAnidhya * pa.pU. gurudeva zrI jambUvijayajI mahArAja * mArgadarzana * DaoN. prItamabena siMghavI * saMpAdaka* bhUSaNa zAha * prakAzaka/prApti sthAna * mizana jainatva jAgaraNa 'jaMbUvRkSa' sI/504, zrI hari arjuna sosAyaTI, cANakyapurI ovara brija ke nIce, prabhAta cauMka ke pAsa, ghATaloDIyA ahamadAbAda -380061 mo. 09601529519, 9429810625 E-mail -shahbhushan99@gmail.com ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /001 )
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihAsa ke Aine meM navAGgI TIkAkAra A. abhayadevasUrijI kA gaccha (c) saMpAdaka evaM prakAzaka * pratiyA~ : 2000 * mUlya : 100Rs * prakAzana varSa : vi. saM. 2074, I. saM. 2018 * saMzodhana varSa : vi. saM. 2074, I. saM. 2018 * prApti sthAna * 'mizana jainatva jAgaraNa' ke sabhI kendra ahamadAbAda muMbaI ludhiyAnA 101, zAntam epArTa. herata maNiyAra abhiSeka jaina, haridAsa pArka, e/11, oma jozI epArTa zAnti niTaversa seTelAiTa roDa, lallabhAI pArka roDa, purAnA bAjAra ahamadAbAda aiMjalalaiMDa skUla ke sAmane ludhiyAnA (paMjAba) aMdherI (vesTa) muMbaI jayapura (rAja.) AkAza jaina e/133, nityAnaMda nagara bhIlavAr3A (rAja.) udayapura (rAja.) kvInsa roDa, jayapura sunila jaina (bAlar3a) aruNa kumAra baDAlA supArzva gRha jaina maMdira ke pAsa adhyakSa akhila bhAratIya nAzika (mahA.) jamanA vihAra-bhIlavAr3A zrI jaina zvetAmbara mUrtipUjaka AnaMda nAgazeThiyA 641, mahAzobA lena yuvaka mahAsaMgha udayapura zahara Bangalore Premlataji Chauhan ravivAra peTha, 427-bI, emarAlDa TAvara, nAzika (mahA.) 425, 2nd Floor, hAthIpola, 7th B Main, 4th Block udayapura-313001 (rAja.) AgrA (u.pra.) Jaynagar, Bangalore sacina jaina * patra prApta hone para prastuta pustaka pU. sAdhu-sAdhvI bhagavaMtoM ko bheTa DI-19, alakA kuMja svarUpa bhejI jaaegii|* AvazyakatA na hone para pustaka ko prakAzaka ke khAverI phejha-2 pate para vApasa bhejane kA kaSTa kreN| * Apa ise Online bhI par3ha sakate kamalAnagara - AgrA haiM.... www.jaineliabrary.org. pr| * pustaka ke viSaya meM Apake Chennai abhiprAya avazya bhejeN| * posTa se yA koriyara se maMgavAne vAle Komal Shah prakAzaka ke eDresa se maMgAvA sakate haiN| B-13,kent apts, 26 Ritherdon rd, Vepery, * mudraka : mamatA kriyezana, muMbaI (77384 08740) Chennai-600007 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /002
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ graMtha samarpaNa prastuta graMtha cAMdrakulIna navAMgI TIkAkAra A. abhayadevasUrijI ma.sA., evaM saMvegaraMgazAlA ke kartA A. jinacaMdrasUrijI ma.sA. ko sAdara samarpita bhUSaNa zAha / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /003 )
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA 6 11 14 18 19 21 31 36 36 1. bhUmikA 2. navAGgI TIkAkAra A. abhayadevasUrijI kA saMkSipta paricaya 3. itihAsa ke Aine meM abhayadevasUrijI kA gaccha!! 4. jinezvarasUrijI evaM unake ziSyoM ke ullekha 5. prAcIna aitihAsika granthoM ke ullekha 6. kharataragaccha ke sahabhAvI rudrapallIya gaccha evaM anya gacchIya graMthoM ke ullekha 7. itihAsa vizeSajJoM ke ullekha 8. 12vIM zatAbdI ke prakSipta pATha evaM jAlI lekha!!! 9. purAtattvAcArya jinavijayajI ke ullekha 10. saM. 1080 meM durlabharAjasabhA kI kasauTI 11. itihAsa meM baDhA eka aura visaMvAda 12. kyA jinezvarasUrijI aura sUrAcArya mile the ? 13. 'kharatara' zabda kA artha aura biruda ke rUpa meM virodhAbhAsa 14. 'kharatara' zabda kI pravRtti kaba aura kisase? 15. upAdhyAya sukhasAgarajI kA ullekha!!! 16. 'jainam TuDe' ke lekha kI samIkSA 17. saM. 1617 ke mata-patra kI samIkSA 18. A. jinacaMdrasUrijI evaM abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the!!! 19. kyA kharataragaccha abhayadevasUri saMtAnIya hai? 20. paM. kalyANavijayajI kA mahattvapUrNa lekha !!! 21. abhayadevasUrijI evaM kharataragaccha meM mAnyatA bheda!!! 22. abhayadevasUrijI kI ziSya-paraMparA meM kauna? 23. milI itihAsakI nayI kaDI!!! 24. aMtima niSkarSa evaM hArdika nivedana... 37 39 43 44 45 48 52 53 56 64 66 68 79 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /004
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 25. durlabharAjA kA samaya nirNaya pariziSTa-2 26. prabhAvaka caritra kA ullekha 27. 'samyaktva saptatikA' kI TIkA kA ullekha pariziSTa-3 28. jinezvarasUrijI evaM unake ziSya Adi ke ullekha pariziSTa-4 29. itihAsapremI jJAnasundarajI ma.sA. ke aitihAsika pramANoM se yukta abhiprAya 116 119 pariziSTa-5 30. kharataragaccha pratiSThA lekha saMgraha... 31. kharataragaccha kA lekha to sahI! paraMtu saM. 1234 kA nahIM (saM. 1534 kA hai, usakI siddhi) 138 pariziSTa-6 32. rudrapallIya gaccha kharataragaccha kI zAkhA nahIM hai| 140 pariziSTa-7 33. niSpakSa itihAsakAra paM. kalyANavijayajI kA aitihAsika upasaMhAra 145 pariziSTa-8 34. jinapIyUSasAgarasUrijI ke patra evaM unakI samIkSA 148 ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /005 )
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA "uppannei vA vigamei vA dhuvei vA" isa tripadI ko prApta karake aMtarmuhUrta meM gautamasvAmI Adi 11 gaNadhara bhagavaMtoM ne dvAdazAMgI kI racanA kii| paramakRpAlu paramAtmA mahAvIra svAmI ne gaNadhara bhagavaMtoM para vAsa nikSepa karake unakI dvAdazAMgI ko pramANita kiyA tathA usake sAtha meM unheM dravya-guNa-paryAya se tIrtha (zAsana) calAne kI anujJA dekara tIrtha (zAsana) kI sthApanA kii| ___ karIbana 2573 varSa pahale sthApita kiye gaye zrata aura cAritra rUpI do pahiyoM vAle isa jinazAsana ko AcAryoM kI paraMparA vahana karatI A rahI hai| du:SamakAla evaM bhasmagraha ke duSprabhAva ke kAraNa utpanna huI vikaTa paristhitiyoM meM bhI cAritrAcAra evaM zrutajJAna kI surakSA hetu athAga puruSArtha karanA par3A thaa| ___ duSkAla Adi ke kAraNa vismRta prAyaH evaM truTita hone lage sUtroM ko saMkalita karane ke prayAsa bhadrabAhusvAmI, khAravela cakravartI, skandilAcArya tathA nAgArjunAcArya Adi ke samaya meM kiye gaye the, aise ullekha milate haiN| sUtra rakSA kA aMtima mahattvapUrNa prayAsa, vIra nirvANa 980 meM devarddhigaNi kSamAzramaNa ne AgamoM ko pustakArUr3ha karavAkara kiyA thaa| sUtroM kI surakSA kI taraha unake arthoM kI surakSA karanA usase bhI kaThina kArya thA, kyoMki artha kA vistAra sUtra se bhI jyAdA thaa| sUtroM kI taraha artha bhI maukhika paraMparA se surakSita rakhe jAte the| pahale sAmAnya artha diyA jAtA thA, bAda meM AcArya sUtroM ke arthoM ko apanI-apanI zailI se samajhAte the, vaha 'niryakti' kahI jAtI thI, usake bAda anta meM naya-nikSepa, saptabhaMgI tathA cAra anuyogoM se paripUrNa usI sUtra kA saMpUrNa artha ziSya ko diyA jAtA thaa| ziSyoM kI medhAzakti kSINa hotI dekha AryarakSita sUrijI ne hara sUtra para cAra anuyoga karane kI paddhati ko badalakara sUtroM para niyata anuyoga kA hI upayoga karane svarUpa anuyogoM kA pRthakkaraNa karake arthoM ko grahaNa karane evaM yAda rakhane meM sugamatA pradAna kii| niyukti sAhitya meM bhadrabAhusvAmIjI kI niyuktiyA~ prasiddha evaM pracalita bnii| jo prAkRta bhASA meM nibaddha hai| jaba niyuktioM se artha ko yAda rakhanA duSkara ho gayA thA tathA jinazAsana meM lekhana kArya pracalita ho gayA thA, taba jinabhadragaNi * suttattho khalu paDhamo, bIo NijjuttimIsio bhnnio| taio ya Niravaseso, esa vihI hoi aNuoge (naMdIsUtra tathA bhagavatI sUtra-zataka -25, uddeza - 3) itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /006
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSamAzramaNa, saMghadAsagaNijI, jinadAsagaNijI mahattara, Adi pUrvAcAryoM ne bhASya evaM cUrNiyoM kI racanA karake sUtroM ke artha ko sugama evaM suvyavasthita kiyaa| yaha sAhitya prAkRta evaM kahIM-kahIM para saMskRta mizra bhI pAyA jAtA hai| sUtroM ke artha ko sugrAhya evaM cirasthAyI banAne hetu saMskRta meM TIkA racane kA mahAna upakrama bhI AcAryoM ne kiyA, jisameM sarvaprathama gandhahastisUrijI ne 11 aMgoM para TIkAe~ banAyI thI, aisA himavaMta sthavirAvalI se patA calatA hai| vartamAna meM unakI eka bhI TIkA nahIM milatI hai| Avazyakaniyukti gA. 3 kI vyAkhyA karate hae haribhadrasUrijI ne AcArAGga (1 a. 4 uddeza) kI TIkA kA uddharaNa diyA hai| yaha pATha cUrNi se mela nahIM khAtA hai, ataH anumAna kiyA jAtA hai ki unake sAmane gandhahastijI kI TIkA rahI hogI, kyoMki zIlAGkAcAryajI to haribhadrasUrijI ke bAda meM hue the| ___ gandhahastisUrijI ke bAda, 10vIM zatAbdI meM (vi.saM. 933) zIlAGkAcAryajI he| unhoMne bhI gandhahastisUrijI evaM anya AcArya kI TIkA ke AdhAra se aMgoM para TIkAe~ likhane kA prayAsa kiyA thaa|*' parantu, vikrama kI 12vIM zatAbdI kI zuruAta taka to medhAzakti kI hAni, duSkAla tathA viSama rAjakIya paristhiti Adi kAraNoM se saMrakSaNa nahIM ho pAne se AgamoM ke artha kI paraMparA vicchinna prAyaH ho gayI thii| ataH sUtra bhI durbodha ho gaye the|*2 gyAraha aMgoM meM se AcArAMga evaM sUyagaDAMga ina do aMgoM para hI zIlAMkAcAryajI kI TIkAe~ upalabdha thii| zeSa 9 aMgoM ke artha, prApta paraMparA evaM svayaM ke kSayopazama ke anusAra guru-bhagavaMtoM ke dvArA yathAzakya diye jAte the| sthAnAGga *1 ayazca zlokazcirantanaTIkAkAreNa na vyaakhyaatH| tatra kiM sugamatvAt utAbhAvAt, sUtrapustakeSu tu dRzyate tadabhiprAyaJca vayaM na vidmH| (AcArAMga prathama zrutaskaMdha a. 9, uddeza-2, zlo.-1 TIkA) prathama adhyayana para hI gandhahasti TIkA hone kA zIlAMkAcAryajI ne adhyayana 1 aura 2 meM ullekha kiyA hai tathA nauveM adhyayana meM punaH prAcIna TIkAkAra ko sUcita kiyA hai, ataH spaSTa hotA hai ki unake pAsa gandhahasti ke sivAya anya TIkA bhI maujUda thii| *2 samaye tatra durbhikssopdrvairdeshdausthytH| siddhAntastruTimAyAsIducchinnA vRttayo'sya ca / / 101 / / ISatsthitaM ca yatsUtraM prekssaasunipunnairpi| durbodhadezyazabdArthaM khilaM jajJe tatazca tat / / 102 / / (prabhAvakacarite 19, abhayadevasUri caritam) itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /007
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adi ina aMgoM para suvyavasthita evaM rahasya udghATana karane vAlI vizada TIkA kA abhAva thaa| aisI paristhitioM meM zAsanahitaikalakSI, prakANDa vidvAna evaM zAstrapAragAmI aise eka mahApuruSa ne zAsanadevI kI vinaMti svIkAra karake vikaTa paristhitioM meM bhI utsUtra prarupaNA se bacane hetu pUrNa sAvadhAnI pUrvaka upalabdha prAcIna TIkAoM ke truTita aMzoM ke AdhAra para sthAnAGgAdi nau aMgoM para sugama evaM vizada TIkAoM kI racanA karake jinazAsana kI vicchinna hotI AgamoM kI artha paraMparA ko cirasthAyI banAne kA mahattama evaM anupama kArya kiyaa| una mahApuruSa kA nAma thA AcArya abhayadevasUrijI, jo jinazAsana meM navAGgITIkAkAra' ke nAma se prasiddha hue| jisa prakAra devarddhigaNi kSamAzramaNa ne Agama lekhana karavAkara sUtroM ko cirasthAyI banAne kA advitIya kArya kiyA thA, usI taraha nava aGgoM kI naSTa hotI artha paraMparA ko cirasthAyI banAkara jinazAsana kI anupama sevA kA kArya navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI ne kiyA thaa| aise mahApuruSoM se saMbaMdha rakhatI hara vastu, dhanyatA kA anubhava karatI hai| pU. AnandaghanajI mahArAja ne bhI 15veM bhagavAna kI stavanA meM kahA hai "dhanya te nagarI, dhanya velA ghar3I, mAta-pitA kula vaMza, jineshvr...|' ataH navAGgITIkAkAra jaise mahAna jyotirdhara jisa gaccha yA paraMparA meM hue the, vaha gaccha bhI gauravAnvita bana jAtA hai, yaha svAbhAvika hai| paraMtu itihAsa kA vizeSa jJAna na hone ke kAraNa 'abhayadevasUrijI kisa gaccha ke the' ? isakA kaI logoM ko patA nahIM thaa| aisI paristhiti meM prAcInakAla meM eka bAta kA bhArapUrvaka *1. vividhArtharatnasArasya devatAdhiSThitasya vidyAkriyAbalavatA'pi pUrvapuruSeNa kuto'pi kAraNAd anunmudritasya sthAnAGgasya unmudraNamivAnuyogaH praarbhyte| (sthAnAGga TIkA ke prAraMbha meM) * satsampradAyahInatvAta sadahasya viyogtH| sarvasvaparazAstrANAmadRSTerasmRtezca me||1|| vAcanAnAmanekatvAt, pustkaanaamshuddhitH| sUtrANAmatigAmbhIryAnmatabhedAzca kutrcit||2|| jhUNAni sambhavantIha, kevalaM suvivekibhiH| siddhAntAnugato yo'rthaH, so'smAd grAhyo na cetrH||3|| (sthAnAGga vRtti prazasti) itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /008
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracAra kiyA gayA thA aura vartamAnakAla meM bhI kiyA jA rahA hai ki-"vi. saM. 1080 meM pATaNa meM durlabha rAjA kI rAjasabhA meM caityavAsiyoM se hue vAda meM vijaya kI prApti ke upalakSya meM jinezvarasUrijI ko 'kharatara' biruda milA thaa| ataH unakI paraMparA meM hue abhayadevasUrijI bhI kharataragaccha ke hI the| aise pracAra ke kAraNa kaIM loga abhayadevasUrijI ko kharataragacchIya mAnate the aura mAnane lage haiN| itihAsa to itihAsa hotA hai, use na to badalA jA sakatA hai aura nA hI jhuThalAyA jA sakatA hai| paraMtu, yaha kudarata kA niyama hai ki jisakA prabala pracAra ke dvArA tathA Thosa pramANoM ke AdhAra se nirAkaraNa nahIM kiyA gayA ho, aisA galata itihAsa bhI pracAra ke mAdhyama se sarala aura bholI janatA tathA dhIre-dhIre vidvad samAja meM bhI mAnyatA ko prApta kara letA hai| aisA hI abhayadevasUrijI ke gaccha ke viSaya meM huA hai| eka varga aisA hai jo unheM cAndrakulIna mAnatA hai, tathA dUsarA unheM kharataragacchIya kahatA hai| itanA hI nahIM vartamAna meM to abhayadevasUrijI kI taraha, saMvegaraMgazAlA ke kartA jinacaMdrasUrijI ko kharataragacchIya mAne yA nahIM, isameM bhI vivAda cala rahA hai| usake viSaya meM pU.A. jinapIyUSasAgarasUrijI kA patra pa.pU. gacchAdhipati A. jayaghoSasUrijI ma.sA., anya AcAryAdi evaM mere Upara bhI AyA thaa| usakA javAba gacchAdhipati ke Adeza se maine unako aneka pramANoM ke sAtha bheja diyA thaa| mere bheje hue pramANoM para apane vicAra darzAye binA punaH 'saMvegaraMgazAlA ke kartA A. jinacaMdrasUrijI kharataragacchIya hI the' isa prakAra apanI usI bAta ko punaH doharAtA huA patra pU. gacchAdhipati A. jayaghoSasUrijI ma.sA. ko bhejA gyaa| jisakI pratilipI mere Upara bhI AyI thii| itihAsa ke viSaya meM merA kArya cAlu hone se usakA uttara dene kA gacchAdhipati kI ora se punaH Adeza aayaa| ataH maine donoM patroM kA sUkSma avalokana kiyaa| unake donoM patra Thosa evaM aitihAsika prAcIna pramANoM se yukta nahIM the|* tathA usI *1. 'kharataragaccha kA udbhava' aura 'jainam TuDe' aMka-agasta 2016 ke pR. 13 kA lekha ___ (jinapIyUSasAgarasUrijI) evaM kharataragaccha sammelana saMbaMdhita 'zvetAmbara jaina' kA jUna 2016 ke vizeSAMka meM diyA huA munizrI manitaprabhasAgarajI kA 'kharataragaccha kA gauravazAlI itihAsa' lekh| *2. donoM patra evaM unakI samIkSA ke lie dekheM pariziSTa-8 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /009
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ daramiyAna AcArya zrI dvArA 'jainam TuDe' agasta, 2016 ke aMka meM 'pU. abhayadeva sUrijI kharataragacchIya hI the' isa prakAra ke pracAra hetu lekha diyA gayA thA tathA abhI-abhI "kharI-khoTI' nAma kI pustikA chapI hai, jisake pariziSTa meM bhI yaha lekha diyA gayA hai| __isa prakAra mere sAmane abhayadevasUrijI aura jinacaMdrasUrijI saMbaMdhI prazna upasthita hue the, jinakA uttara denA jarurI thaa| abhayadevasUrijI aura jinacaMdrasUrijI gurubhAI the| jisa gaccha ke abhayadevasUrijI the, usa gaccha ke hI jinacaMdrasUrijI the| abhayadevasUrijI ke gaccha ke viSaya meM nirNaya ho jAne para saMvegaraMgazAlA ke kartA jinacaMdrasUrijI ke gaccha kA nirNaya bhI ho jaaegaa| ataH vAstava meM navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kauna se gaccha ke the? tathA kyA ve kharataragaccha ke kahalAne cAhiye yA nahIM? viSaya meM nirNaya hetu prAcInatama pramANoM ke AdhAra se aitihAsika saMzodhana karanA jarurI lgaa| aitihAsika pramANoM ke maMthana se prApta sAra svarUpa satya itihAsa sabhI ko prApta hove isa hetu yaha aitihAsika zodha prabaMdha pragaTa kiyA jA rahA hai| janasAmAnya evaM saMkSeparUci jIvoM kI rUci banI rahe, isa hetu se mUla lekha meM pramANoM kA kevala sUcana hI kiyA hai, unakA saMdarbha graMtha-pATha sahita vizleSaNa pIche ke pariziSToM meM diyA hai| vizeSArthI evaM vidvajjana usakA avazya avalokana kareM aisA namra nivedana prastuta kiye gaye aitihAsika zodha prabaMdha meM satya itihAsa ko hI pragaTa karane kA uddezya hai, ataH madhyasthatA se isakA adhyayana karake eka mahAna jyotirdhara ke itihAsa ko nyAya deveM, aisI vAcaka varga se abhyrthnaa| satya ko pragaTa karane ke sAtha-sAtha kisI kI bhAvanA ko Thesa na pahoMce usakA dhyAna rakhA gayA hai, phira bhI kisI ko manaduHkha huA ho tA kSamA kreN| jinAjJA viruddha kucha likhA gayA ho to..... micchA-mi-dukkar3am... tA. ka. :- agara koI aitihAsika truTi dhyAna meM Ave to avazya sUcana kareM tAki use sudhArA jA ske| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /010 )
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ "navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI" kA saMkSipta paricaya __ mAlavadeza meM dhArA nagarI thii| vahA~ para bhoja rAjA kA rAjya cala rahA thaa| mahIdhara nAma kA nyAya saMpanna, dhanavAna vyApArI nivAsa karatA thaa| dhanadevI nAma kI usakI patnI thii| saM. 1072 meM zubha nakSatroM ke yoga meM zubha lakSaNoM se suzobhita tejasvI putra kA janma huaa| saumya AkRti se sabako abhaya denevAle usa putra kA nAma 'abhayakumAra' rakhA gyaa| ___ eka bAra vihAra karate hue A. zrI jinezvarasUrijI dhArA nagarI meM padhAre, unakA vairAgyamaya upadeza sunakara vairAgya vAsita hue bAla-abhayakumAra ne saM. 1077 | 1080 meM choTI umra meM hI mAtA-pitA kI anumati lekara dIkSA lii| gurukulavAsa meM grahaNa-Asevana zikSA pUrvaka Agama-zAstroM kA adhyayana kiyaa| jJAna aura kriyA meM pravINa bane hue jAnakara gurudeva ne saM. 1088 meM unheM AcArya padavI dI aura ve 'abhayadevasUri' ke nAma se vikhyAta hue| ___ kAlakrama se vicchinna hue aMga zAstroM ke vyAkhyA sAhitya ke punaruddhAra hetu zAsanadevI ne unheM prArthanA kii| AcArya zrI ne bhI pUrNa saMvignatA, sAvadhAnI, bhavabhIrUtA, pUrvApara zAstroM ke anusaMdhAna pUrvaka TIkAoM kI racanA kii| tathA kSati na raha jAve usa hetu tatkAlIna samartha vidvAna aura zuddha prarUpaka aise caityavAsI saMgha ke pramukha droNAcAryajI aura unake vidvad ziSyamaMDala ke pAsa unakA saMzodhana krvaayaa| itanA hI nahIM unake isa kArya meM tatkAlIna saMvigna vihArI ajitasiMhasUrijI ke vidyA aura kriyApradhAna ziSya yazodevagaNijI kA adabhUta yogadAna rahA thaa| ina TIkAoM kA racanA kAla prAyaH saM. 1120 se 1128 ke bIca kA thaa| - A. abhayadevasUrijI ne nau aMgoM para TIkAoM kI racanA kI thI, ataH ve 'navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI' ke nAma se prasiddha hue| dIrghakAla se cala rahe AyaMbila tapa, rAtri jAgaraNa aura atizrama ke kAraNa karmavazAt unheM kor3ha roga haA aura ajJAnI loga una para utsUtra bhASaNa kA doSAropaNa karane lge| taba AcAryazrI ne zAsanadeva dharaNendra kA dhyAna kiyaa| daivI sUcanA anusAra 'jayatiyaNa' stotra kI racanA dvArA staMbhana pArzvanAtha bhagavAna ko pragaTa kiye| unake snAtra-jala se AcAryazrI kA kor3ha-roga zAMta haA aura jinazAsana kI mahatI prabhAvanA huii| abhayadevasUrijI ne vardhamAnasUrijI ko apanI pATa-paraMparA sauMpI aura Atma / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha/011 )
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhanA meM lIna bne| saM. 1135/1139 meM AcAryazrI ne pATaNa meM (matAMtara se kapaDavaMja meM) anazana grahaNa kiyA aura samAdhipUrvaka kAladharma ko prApta hue| / AcAryazrI ne aMga sAhitya ke alAvA anya graMthoM kI TIkAoM kI racanA bhI kI thI tathA svatantra rUpa se graMthoM kI racanA bhI kI thii| una saba kI sUci isa prakAra hai 1) ThANAMgasutta-TIkA - graMthAgra : 14250 2) samavAyAMga-TIkA - graMthAgra : 3575 3) vivAhapaNNattisutta-TIkA - graMthAgra : 18616 4) nAyAdhammakahAo-TIkA - graMthAgra : 4252 (3800) 5) uvAsagadasAMga-TIkA - graMthAgra : 900 6) aMtagaDadasAMga-TIkA - graMthAgra : 1300 7) aNuttarovavAidasAMga-TIkA - graMthAgraH 100 8) paNhAvAgaraNaaMga - TIkA graMthAna : 4600 9) vivAgasuya-TIkA - graMthAgra : 900 10) uvavAisuttaM-TIkA - graMthAgra : 3125 11) pannavaNAsuttaM, taiyapayasaMggahaNI, gAthA : 133 12) hAribhadrIya paMcAzaka - TIkA 13) chaTThANapagaraNa (jiNesarIya) bhASya 14) paMcaNiggaMthI pagaraNaM 15) ArAhaNAkulayaM 16) jayatihuaNathayaM 17) A. jinacaMdrakRta navatattvaprakaraNa bhASyavRtti 18) sattarI - graMthabhASya 19) mahAvIrathayaM (jaijjAsamaNo) (jainastotrasaMdoha, pR. 197) 20) zatAriprakaraNavRtti-gAthAbaddha 21) nigodaSaTtriMzikA 22) pudgalaSaTtriMzikA 23) sAhammiyavacchalakulayaM 24) vaMdaNayabhAsaM isa prakAra A. abhayadevasUrijI ne jinazAsana kI adbhUta sevA aura prabhAvanA kI thii| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /012 )
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihAsa ke Aine meM zrI abhayadevasUrijI kA gaccha!! sva-para ke kalyANa hetu hI aise mahApuruSoM kA saMsAra meM avataraNa hotA hai| ve apane Atma-kalyANa ke sAtha-sAtha asamartha evaM bAlajIvoM ke upakAra hetu apanI zaktioM kA sadapayoga bhI niHsvArtha bhAva se karate haiN| usI ke sahAre bAlajIva mokSa-mArga meM gatizIla banate haiN| kahA gayA bhI hai "paropakArAya hi satAM vibhUtayaH" / aise paropakArI mahApuruSoM ke jIvana ko jAnane evaM guNa-gAna karane kI taraha unase saMbaMdhita aitihAsika satyatA ko jAnakara use nyAya denA bhI unake prati zraddhAMjali arpaNa karane kA hI eka prakAra hai| isI bhAvanA se vartamAna meM upalabdha nau aMgoM kI anupama TIkAoM ke racayitA abhayadevasUrijI ke gaccha ke viSaya meM jo mata bheda hai, usake nirNaya hetu itihAsa ke Aine meM dekhane kA prayAsa yahA~ kiyA jA rahA hai| abhayadevasUrijI jinezvarasUrijI kI paraMparA meM hI hue the, yaha aTala satya hai| isameM koI matabheda nahIM hai, paraMtu 'abhayadevasUrijI kharataragaccha ke the yA nahIM' isake nirNaya hetu 'kharataragaccha kI utpatti', jo durlabharAjA kI rAjasabhA meM kharatara biruda prApti ke kAraNa jinezvarasUrijI se batAyI jAtI hai, usakI aitihAsika kasauTI karanI Avazyaka banatI hai, kyoMki agara jinezvarasUrijI se kharataragaccha kI zuruAta huI ho to hI "abhayadevasUrijI kharataragaccha ke haiM" aisA kahanA ucita ThaharatA hai, anyathA nhiiN| ___ataH isake nirNaya hetu sarvaprathama jinezvarasUrijI se lekara unakI ziSya paraMparA ke 200 sAla taka ke ullekha, kharataragaccha ke sahabhAvI rudrapallIya gaccha evaM anya gacchoM ke ullekha aitihAsika prabandha tathA itihAsa vizeSajJoM ke ullekha yahA~ para diye jA rahe haiN| * jinavallabhagaNijI ke bAda jinadattasUrijI se kharataragaccha evaM jinezvarasUrijI se rudrapallIgaccha isa prakAra donoM paraMparA alaga hotI hai, ataH unheM sahabhAvI kahA hai| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /013
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinezvarasUrijI evaM unake ziSyoM ke ullekha jinezvarasUrijI prakANDa vidvAn, vizuddha cAritrI tathA prabhAvaka AcArya the| isameM koI matabheda nahIM hai, paraMtu vi. saM. 1080 meM A. jinezvarasUrijI ko 'kharatara' biruda milane kI bAta ucita pratIta nahIM hotI hai, kyoMki agara aisA hotA to ve apane granthoM meM kharatara biruda prApti kA ullekha krte| unhoMne saM. 1080 meM hI jAlora meM 'aSTaka prakaraNa' kI TIkA likhI thI evaM saM. 1108 meM 'kathAkozaprakaraNa' kI racanA kI thii| isa bIca meM unhoMne 'paJcaliGgI prakaraNa', 'vIra caritra', 'nirvANa lIlAvatI', 'SaTsthAnaka prakaraNa', 'caityavaMdana vivaraNa' Adi graMthoM kI bhI racanA kI thii| parantu unhoMne kahIM para bhI kharatara biruda prApti kA ullekha nahIM kiyA hai| mAna liyA ki A. zrI jinezvarasUrijI paramasavegI evaM nispRha ziromaNi the, ataH unhoMne apane graMthoM meM ukta ghaTanA kA ullekha nahIM kiyA ho| paraMtu jisa taraha A. jagaccaMdrasUrijI ko 'tapA' biruda milA thA' aisA ukta ghaTanA ke sAkSI, unake hI ziSya A. devendrasUrijI ne karmagraMtha kI prazasti meM apane gurudeva kI stuti karate hue ullekha kiyA hai evaM ukta ghaTanA ke lie sabhI ekamata haiN| ___ usI taraha vi. saM. 1080 meM A. jinezvarasUrijI ko kharatara biruda milane kI ghaTanA banI hotI to unake ziSya-praziSya bhI unakA ullekha avazya krte| khuda kI nispRhatA se prerita hokara mauna rahane kA avasara nahIM hotaa| jinezvarasUrijI ke ziSya-praziSya ne bhI apane graMthoM meM unake bharapUra guNagAna kiye hI haiM, paraMtu kahIM para bhI kharatara biruda prApti kA ullekha kiyA ho aisA nahIM miltaa| jaise ki 1. jinezvarasUrijI ke gurubhrAtA buddhisAgarasUrijI ne saM. 1080 meM jAlora meM *1 a) dekheM Age pRSTha 46 kI TippaNI meM diye hae paatth| ba) kharataragaccha ke A. jinapIyUSasAgarasUrijI ne bhI 'kamajora kar3I kauna?' pR. 133 para likhA hai- 'jagaccandrasUri-ApakI kaThora tapazcaryA se mugdha bana cittaur3a ke mahArANA ne 'tapA' biruda diyA, jisase bar3agaccha kA nAma tapAgaccha huaa|' sa) tatra teSAM zrI tapAgacchAlaGkArabhUtAH zrI devendrasUrayo miilitaaH|| - aMcalagaccha bRhat paTTAvalI, mahendrasUri adhikAra *2. yahA~ para diye graMthoM ke sAkSI pATha hetu dekheM pariziSTa 3-4, 92 se 118. itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /014
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'paJcagraMthI' graMtha kI racanA kii| usameM apane gurubhAI kI bharapUra prazaMsA kI hai, paraMtu 'kharatara' biruda prApti kA nirdeza nahIM kiyA hai| 2. jinezvarasUrijI ke pradhAna ziSya dhanezvarasUrijI apara nAma jinabhadrAcAryajI saM. 1095 meM 'surasuMdarI caritra' kI racanA kii| usameM kharatara biruda kI bAta nahIM hai| 3. A. zrI jinacaMdrasUrijI kRta 'saMvegaraMgazAlA' meM, 4. navAGgI TIkAkAra zrI abhayadevasUrijI kRta TIkA graMthoM meM tathA 5. saM. 1164 meM zrI jinavallabhagaNikRta 'aSTa saptatikA' Adi meM kharatara biruda kI bAta nahIM hai| 6. A.zrI jinadattasUrijI ne 'gaNadhara sArddhazataka' meM zrI haribhadrasUrijI kI stuti meM 8 zloka likhe haiM evaM haribhadrasUrijI caityavAsI nahIM the, usakA khulAsA bhI kiyA hai, jabaki zrI jinezvarasUrijI ke lie 13 zloka likhe paraMtu kharatara biruda prApti kI bAta nahIM likhI hai| * itanA hI nahIM, gaNadhara sArddhazataka ke Upara kanakacandra gaNijI ne saM. 1295 meM TIkA likhI thI, usI ke AdhAra se saM. 1676 meM padmamandira gaNijI ne bhI saMkSepa se TIkA racI, usameM bhI 'kharatara' biruda kI bAta nahIM hai| * tathA itihAsavettA paM. kalyANavijayajI ne 'paTTAvalI parAga' meM hastalikhita prata ke AdhAra se batAyA hai ki sarvarAjagaNijI kI 'gaNadhara-sArddhazataka' kI laghuvRtti tathA sumatigaNijI kI 'bRhadvRtti' meM bhI 'kharatara' biruda kI bAta nahIM hai|*2 * jinavijayajI saMpAdita 'kathAkoSa prakaraNa' meM sarvarAjagaNijI kI *1. zrImajjinezvaraguroranteSadAsIcca knkcndrgnniH| zara-nidhi-dinakaravarSe (1295), pUrva tena kRtA vRttiH||1|| rasa-jaladhi-SoDazamite (1676), varSe poSasya shuddhsptmyaam| zrI jinacaMdragaNAdhipa-rAjye jeslsurdhraadhe||2|| taTTIkAdarzAdiha, saMkSipya ca pdmmndirennaapi| lilikhe'nugrahabuddhayA, saMkSeparucijJa jnhetoH||6|| *2 dekheM pariziSTa 3, pR. 92. ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /015 )
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ laghuvRtti evaM sumatigaNijI kI bRhadvRtti ke saMdarbha graMtha diye haiM, unameM bhI kharatara biruda kI bAta nahIM hai| * vartamAna meM bRhadvRtti kA 'prApta kharatara biruda bhagavantaH zrI jinezvarasUrayaH' ___ aisA pATha diyA jAtA hai, tatsaMbaMdhI spaSTIkaraNa ke lie dekheM pariziSTa 3, pR. 100-103 7. A.zrI jinapatisUrijI ne bhI 'saGghapaTTaka' kI bRhadvRtti meM kharatara biruda kI bAta nahIM likhI hai| balki 'suriHzrIjinavallabho'jani budhazcAndre kule|' isa prakAra 'cAndrakula' kA hI ullekha kiyA hai| usI taraha 'paMcaliMgI prakaraNa' kI TIkA meM bhI cAndrakula hI likhA hai| 8. A. zrI jinapatisUrijI ke ziSya zrI nemicaMdrasUri kRta 'SaSTi zataka' meM 'naMdau vihisamudAo' likhA hai, 'kharayarasamudAo' nahIM likhA hai| 9. pU.A.zrI abhayadevasUrijI ke praziSya guNacaMdragaNijI jo bAda meM A. devabhadrasUrijI bane, unhoMne saM. 1139 meM 'mahAvIra cariyaM, saM. 1158 meM 'kathAratnakoza', evaM saM. 1168 meM pAsanAhacariyaM kI racanA kI thii| unakI prazasti meM cAndrakula hI likhA hai| 10. abhayadevasUrijI ke paTTadhara vardhamAnasUrijI' ne saM. 1140 meM 'manoramA kahA' evaM saM. 1160 meM 'RSabhadeva caritra' kI racanA kI thii| isakI prazasti meM bhI 'kharatara' biruda kA ullekha nahIM hai, kevala cAndrakula kA hI ullekha kiyA hai| 11.saM.1292 meM, jinapAlopAdhyAyajI ne jinezvarasUrijI racita 'SaTsthAnaka prakaraNa' kI TIkA tathA saM. 1293 meM dvAdazakulaka kI TIkA likhI thii| usakI prazasti meM bhI 'kharatara' biruda prApti kA ullekha nahIM kiyA hai, paraMtu cAndrakula hI likhA hai| 12.saM. 1294 meM padmaprabhasUrijI ne 'munisuvrata caritra' kI racanA kii| usakI prazasti meM bhI 'kharatara' biruda kI bAta nahIM hai| 13.saM. 1305 meM jinapAlopAdhyAyajI ne kharataragacchAlaGkAra gurvAvalI 1. gaNadharasArddhazataka bRhadvRtti evaM bRhadgurvAvalI ke anusAra bhI abhayadevasUrijI ne vardhamAnasUrijI ko apanI pATa-paraMparA sauMpI thii| tathA jinavallabhagaNijI ne vardhamAnasUrijI kI prazaMsA aSTasaptatikA ke 49veM zloka meM kI hai| dekheM pR. 55. itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /016
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ likhI thii| usameM bhI kharatara biruda prApti kA ullekha nahIM kiyA hai| vaha siMdhI prakAzana mAlA se prakAzita ho cukI hai tathA mahopAdhyAya vinayasAgarajI ne usakA anuvAda 'kharataragaccha kA bRhad itihAsa' meM diyA hai| usameM bhI kharatara biruda prApti kI bAta nahIM likhI hai| (pramANa ke lie dekheM-pariziSTa-3, pR. 109 se 115) 14.saM. 1328 meM lakSmItilaka upAdhyAyajI ne prabodhamUrti gaNijI viracita 'durgapadaprabodha' graMtha para vRtti likhii| usakI prazasti meM 'cAndrakule'jani gurujinavallabhAkhyo' likhA hai| tathA jinadattasUrijI se vidhipatha' sukha pUrvaka vistRta huA aisA likhA hai| usameM 'kharatara gaccha' kI to koI bAta hI nahIM likhI hai| jinezvarasUrijI ko 'kharatara' biruda nahIM milA thA!!! kyoMki jinezvarasUrijI ko 'kharatara' viruda hotA to unake samaya se unakA gaccha 'kharataragaccha' ke rUpa meM prasiddha hotA! jaba ki jinadattasUrijI se athavA unake bAda hI kharataragaccha kI prasiddhi mAnI jAtI hai / dekhiye : 'kharataragaccha ke vidvAnoM kA mantavya" ___ 1. "Age jinavallabhasUri evaM jinadattasUri ke samaya yaha paramparA vidhimArga ke nAma se jAnI gayI aura yahI Age calakara kharataragaccha ke nAma se prasiddha huii|" -maho. vinayasAgarajI (kharataragaccha kA bRhata itihAsa, khaNDa 1 pR. 12) 2. "jinadattasUrijI ke samaya vidhimArga 'kharataragaccha' ke nAma se prasiddha huaa| -muni manitaprabhasAgarajI ma.sA. (samasyA, samAdhAna aura saMtuSTi, pR. 192) ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /017 )
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna aitihAsika graMthoM ke ullekha 1. prabhAcaMdrasUrijI dvArA racita 'prabhAvaka caritra' (saM. 1334), eka aitihAsika graMtha hai, jise sabhI gaccha prAmANika mAnate haiN| usameM diye gaye 'abhayadevasUri prabandha' meM jinezvarasUrijI kA bhI varNana diyA hai| usameM unakA pATaNa jAnA tathA kuzalatApUrvaka vasativAsa vAle sAdhuoM ke vihAra kI anumati prApta karane kA vistRta varNana bhI diyA hai, paraMtu usameM na to 'kharatara' biruda prApti kA ullekha hai aura na hI rAjasabhA meM kisI vAda ke hone kA nirdeza hai| usameM kevala suvihita sAdhuoM ke vihAra kI anumati prApti kA hI ullekha hai| sUri puraMdara haribhadrasUrijI racita 'samyaktva saptatikA' graMtha kI TIkA rUdrapallIya gaccha ke saMghatilakasUrijI ne racI hai| usa graMtha kI 26vIM gAthA kI TIkA meM prasaMgopAta jinezvarasUrijI kI kathA bhI dI hai| usameM bhI jinezvarasUrijI kA pATaNa jAnA evaM suvihita munioM ke vihAra kI anumati kI bAta likhI hai, paraMtu rAjasabhA meM caityavAsioM se vAda aura 'kharatara' biruda kI prApti kA koI nirdeza nahIM kiyA hai| jinavijayajI kI dRSTi meM "prabhAvaka caritra" isameM koI zaka nahIM ki prabhAcaMdra eka bar3e samadarzI, AgrahazUnya, parimitabhASI, itihAsapriya, satyaniSTha aura yathAsAdhana pramANapuraHsara likhane vAle prauDha prabandhakAra haiN| unhoMne apane isa sundara graMtha meM jo kucha bhI jaina pUrvAcAryoM kA itihAsa saMkalita kiyA hai, vaha bar3e mahattva kI vastu hai| isa graMtha kI tulanA karane vAle kevala jaina sAhitya-hI meM nahIM apitu samuccaya saMskRta sAhitya meM bhI eka-do hI graMtha haiN| -kathAkoSa prakaraNa, pR. 21 / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /018
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharataragaccha ke sahabhAvI rudrapallIya gaccha evaM anya gacchIya graMthoM ke ullekha 1. rudrapallIya gaccha aura vartamAna kharataragaccha kI pATa paraMparA jinavallabhagaNijI ke bAda kramazaH jinazekharasUrijI evaM jinadattasUrijI se alaga hotI hai| agara jinazekharasUrijI ke pUrvaja jinezvarasUrijI ko kharatara biruda milA hotA to jinazekharasUrijI kI ziSya paraMparA bhI apanI utpatti kharataragaccha se batAtI, paraMtu aisA nahIM hai| rudrapallIya gaccha ke (saM. 1468 meM) jayAnandasUrijI ne "AcAra dinakara' kI TIkA kI prazasti meM cAndrakula meM hae jinazekharasUrijI se rudrapallIya gaccha kI utpatti batAyI hai| isase yaha bhI patA calatA hai ki saM. 1468 taka to yaha gaccha khuda ko cAndrakula kI hI eka zAkhA mAnatA thA, arthAt kharataragaccha kI zAkhA nahIM mAnatA thaa| paraMtu vartamAna meM ise kharataragaccha kI zAkhA ke rUpa meM ginAyA jAtA hai, jo ucita nahIM hai| isa bAta kA vizeSa aitihAsika spaSTIkaraNa Age kiyA jaayegaa| ___ rudrapallIya gaccha ke ullekha se patA calatA hai ki jinezvarasUrijI kI ziSya paraMparA kharataragaccha ke rupa meM prasiddha nahIM huI, paraMtu jinadattasUrijI kI ziSya paraMparA hI kharataragaccha ke rUpa meM prasiddha huI hai| 2. aMcalagaccha ke 'zatapadI graMtha' meM vedAbhrAruNakAle' ke dvArA kharataragaccha kI utpatti vi. saM. 1204 meM batAyI hai| 3. tapAgaccha kI 51vIM pATa para hue AcArya munisuMdarasUrijI ne vi.saM. 1466 meM 'gurvAvalI-vijJaptipatra' kI racanA kI thI, usameM strI-pUjA ke niSedha ko lekara kharataragaccha kI utpatti honA batAyA hai| kharataragaccha kI yaha mAnyatA jinadattasUrijI se zuru huI thii| ataH yaha spaSTa hotA hai ki tapAgaccha ke pUrvAcArya bhI 'jinadattasUrijI se kharataragaccha kI utpatti huI' aisA mAnate the, na ki jinezvarasUrijI se| 4. isI taraha tapAgaccha ke harSabhUSaNa gaNijI ne saM. 1480 meM 'zrAddhavidhi vinizcaya' kI racanA kI, usameM bhI 'vedAbhrAruNakAle' pATha ke dvArA 1. dekheM-pariziSTa 6, pR. 140 / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha/019 )
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharataragaccha kI utpatti vi. saM. 1204 meM batAyI hai| 5. somasundarasUrijI ke ziSya jinasundarasUrijI ne vi.saM. 1483 meM dIpAlikA kalpa' kI racanA kI thii| usakI 129 vIM gAthA meM kharataragaccha kI utpatti kA 1204 meM batAyI hai| dekhiye vatsaraijdazazataizcaturbhiradhikairgataiH 1204 / bhAvI vikramato gacchaH khyAtaH khrtraakhyyaa||129|| ye sabhI graMtha upAdhyAya dharmasAgarajI ke bhI 100-125 sAla pahale ke tapAgaccha ke pUrvAcAryoM ke haiN| 6. rAjagacchapaTTAvalI evaM kaDuAmata paTTAvalI meM bhI 'vedAbhrAruNakAle' ke dvArA saM. 1204 meM hI kharataragaccha kI utpatti batAI hai| - (vividhagaccha paTTAvalI saMgraha) spaSTIkaraNa 15 vIM zatAbdI ke Asa-pAsa kharataragaccha ke graMthoM meM 'jinezvarasUrijI se kharatagaragaccha kI utpatti huI', aisA pracAra kiyA jAne lagA aura yaha mAnyatA baha-pracalita ho gayI thii| apane pUrvAcAryoM kI kharataragaccha saMbaMdhI dhAraNA kA khyAla na hone se uparokta pracalita praghoSa ke anusAra saM. 1511 meM 'paM. somadharmagaNijI', saM. 1517 meM 'paM. ratnamaMdiragaNijI' Adi ne 'upadezasaptatikA', 'upadezataraMgiNI' Adi graMthoM meM abhayadevasUrijI ko kharataragacchIya mAna liyA to vaha pramANa nahIM kahalAtA hai, kyoMki unake pUrvAcAryoM ne saM. 1204 meM hI kharataragaccha kI utpatti batAyI hai| __ aisA hI AtmArAmajI ma.sA. Adi ke kathana ke viSaya meM bhI samajha sakate haiN| jinapIyUSasAgarasUrijI ne 'jainam Tu-De', agasta 2016, pR. 15 meM munisuMdarasUirijI dvArA upadeza taraMgiNI' kI racanA kI gayI thI, aisA likhA hai jo ucita pratIta nahIM hotA hai kyoMki (jaina satya prakAza kra. 139), 'jaina paraMparAno itihAsa' bhAga-3, pR. 164 ke anusAra saM. 1517 meM ratnamaMdiragaNijI ne 'upadezataraMgiNI' kI racanA kI thii| dUsarI bAta upadeza taraMgiNI meM kharataragaccha yA abhayadevasUrijI saMbaMdhI koI bAta hI nahIM hai| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /0200
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihAsa vizeSajJoM ke ullekha... 1. itihAsavettA paM. kalyANavijayajI ne apane aitihAsika saMzodhanoM kA sAra saMkSepa meM isa prakAra batAyA hai Aja taka hamane kharataragaccha se sambandha rakhane vAle seMkar3oM zilAlekhoM tathA mUrtilekhoM ko par3hA hai, parantu aisA eka bhI lekha dRSTigocara nahIM haA, jo vikrama kI 14vIM zatI ke pUrva kA ho aura usameM 'kharatara' athavA 'kharataragaccha' nAma utkIrNa ho, isase jAnA jAtA hai ki 'kharatara' yaha zabda pahale 'gaccha' ke artha meM prayukta nahIM hotA thaa| (paTTAvalI parAga - pR. 354) 2. isI prakAra kA abhiprAya Thosa aitihAsika pramANoM ke AdhAra se itihAsapremI jJAnasuMdarajI ma.sA. ne bhI vyakta kiyA hai| 3. DaoN. bulara ne bhI saM. 1204 meM jinadattasUrijI se kharataragaccha kI utpatti mAnI 4. 'kharataragaccha pratiSThA lekha saMgraha' meM mohapAdhyAya vinayasAgarajI ne 2760 lekhoM kA saMgraha diyA hai, unameM kharataragaccha ke ullekha vAlA sarvaprathama lekha 14vIM zatAbdI kA hI hai, usase bhI itihAsavettA paM. kalyANavijayajI evaM jJAnasaMdarajI ma.sA. kI bAta kI puSTi hotI hai| una lekhoM meM se 14vIM zatAbdI taka ke lekha pIche pariziSTa-5 meM avalokana hetu diye gaye haiN| maho vinayasAgarajI ne bhI 'darlabharAja ne jinezvarasarijI ko kharatara biruda pradAna kiyA ho athavA nahIM kintu itanA to sunizcita hai ki.... (kharataragaccha kA bRhad itihAsa' pR. 12) isa ullekha ke dvArA kharatara biruda kI prApti meM saMdeha batAyA hai tathA pR. 13 para "ataH yaha spaSTa hai ki vardhamAna, jinezvara, abhayadeva kharataragacchIya nahIM...." ke dvArA abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the, aisA svIkArA hai|*2 5. purAtattvAcArya jinavijayajI ne kharatara biruda prApti kA sarvaprathama ullekha jisa graMtha meM milatA hai aise vRddhAcArya prabandhAvalI graMtha (15-16vIM zatAbdI kA) ko asaMbaddha prAyaH evaM anaitihAsika mAnA hai aura usake AdhAra para likhI gayI paravartI paTTAvaliyoM ko bhI vizeSa mahattva nahIM diyA hai| (vizeSa ke liye dekheM -pR. 33-34) *1 vizeSa ke liye dekheM pariziSTa-4, pR. 116 *2 vizeSa ke lie dekheM pR. 40-41 / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /021 )
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12vIM zatAbdI ke prakSipta pATha evaM jAlI lekha!!! isa prakAra hamane dekhA ki 1. jinezvarasUrijI se lekara 200 sAla taka ke kisI bhI graMtha meM kharatara biruda prApti kA ullekha nahIM milatA hai| 2. itanA hI nahIM rudrapallIya gaccha ke kisI bhI grantha meM jinezvarasUrijI ko kharatara biruda milane kA ullekha nahIM kiyA hai| ___3. kevala jinadattasUrijI kI ziSya-paraMparA ke arvAcIna graMthoM meM hI kharatara biruda kI bAta milatI hai| ataH 'jinezvarasUrijI ko kharatara biruda milA thA', yaha bAta zaMkAspada bana jAtI hai| anya gacchoM ke prAcIna 'zatAbdI' Adi Adi graMthoM meM saM. 1204 se kharataragaccha kI utpatti ke ullekha se yaha zaMkA aura puSTa ho jAtI hai, kyoMki 12vIM zatAbdI taka ke kisI bhI graMtha meM kharatara biruda prApti kA ullekha nahIM milatA hai| ___hA~ ! kharataragaccha ke anuyAyiyoM ke dvArA jinezvarasUrijI ko 'kharatara' biruda milane ke prAcIna pramANa ke rUpa meM guNacandragaNijI racita "mahAvIra cariyaM' (saM. 1139) kI prazasti kA yaha zloka diyA jAtA hai 'gurusArAo dhavalAo', 'suvihiA' kharayasAhusaMtaI jaayaa| himavaMtAo gaMgavva niggayA syljnnpujjaa| -samayasuMdaragaNijI kRta sAmAcArI zataka, pR. 19, nirNayasAgara presa, muMbaI parantu, isa zloka meM 'kharaya' yaha pATha ucita nahIM lagatA hai, kyoMki hemacandrAcArya jaina jJAna bhaMDAra, (vADI pArzvanAtha bhaMDAra) pATaNa kI prAcIna hastaprata (DA. 182 naM, 7030) meM kevala 'suvihiyA sAhusaMtaI'.... aisA hI pATha hai| ___ vAstava meM suvihiyA yaha bhI pAThAMtara hI hai, kyoMki atiprAcIna tAr3apatrIya graMtha meM 'nimmala sAhusaMtaI' hI likhA hai| ( hemacaMdrAcArya jaina jJAna bhaMDAra, saMghano bhaMDAra, pATaNa, DA. 44 po. 44) usakI pratikRti yahA~ para dI jA rahI hai| hadAraNAyakAzAmAhamahAkasariliAsAlayamacAnApAnala' misaMpAnasivAsamiAparvavidhAharanaraharidasaudADhavedANAdhamAsaMga lakAlatamayasarazArayAsisadrisamasamatAgAdIvAvamApIimu vavalAvanammalasAhumatalAlamsAhimavatAugAcaniyAsaya banavihaTAkarAvAhayAsajameNavattaviAsasamayaparesamayamati itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /022 )
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ *2 dUsarI bAta, 'kharaya' ina tIna akSaroM ko jor3ane para isa zloka meM chaMdobhaMga kA doSa bhI lagatA hai, kyoMki prazasti ke ye zloka gAhA chaMda meM bane hue haiN| jo ki mAtrA chaMda hai| 'kharaya' jor3ane para 3 mAtrAe~ bar3ha jAtI haiM, ataH chaMda kA bhaMga hotA hai| tathA 'pravacana parIkSA' jise hIravijayasUrijI evaM vijayasenasUrijI ne bhI pramANita kiyA thA, usake anusAra patA calatA hai ki bhUtakAla meM bhI mahAvIra cariyaM kA yaha zloka pramANa ke rUpa meM diyA gayA thaa| vaha isa prakAra thA :'gurusArAo dhavalAu kharayarI sAhasaMtaI jmhaa| himavaMtAo gaMguvva niggayA syljnnpujaa||* paraMtu vAstava meM yahA~ para mUla hai 'nimmalA' zabda thA, jise badalakara jaisalamera kI hastaprata meM 'kharayarI' kara diyA gayA thA, aisA nAradapurI (nAralAI)' se prApta hastaprata ke AdhAra se siddha kiyA gayA thaa| (pravacana parIkSA prastAva 4, zloka 47-48, pR. 288) isa gAthA ke artha ke nirIkSaNa se bhI 'nimmalA' zabda hI ucita lagatA hai, kyoMki isa gAthA kA artha yaha hai ki jaise - himavaMta se gaMgA nikalI usI taraha bar3I mahimAvAle evaM zuddha cAritrI hone se jo gurusAra evaM dhavala himavaMta ke jaise the, aise jinezvarasUrijI se gaMgA kI taraha nirmala sAdhu paraMparA niklii| yahA~ para sAhusaMtaI ko gaMgA kI upamA ke lie nimmalA zabda hI upayukta hai 'kharayarI' nahIM hai, kyoMki gaMgA nirmala kahI jAtI hai, kharatarI nahIM kahI jAtI hai| ataH "suvihiA kharaya sAhusaMtaI" aura "kharayarI sAhusaMtaI" ye donoM pATha azuddha evaM prakSipta siddha hote haiN| puNyavijayajI kI vedanA isa taraha ke prakSipta pAThoM ke viSaya meM Agama prabhAkara pU. puNyavijayajI ma. ne bhI kathAratnakoza bhA.-1 kI prastAvanA meM likhA hai ki *1 dekheM isI graMtha kI prazasti meM tathA vijaya prazasti mahAkAvya, sarga-10, zloka-4 *2 mUla zloka isa prakAra hai- gurusArAo dhavalAu nimmalA sAhasaMtaI jmhaa| himavaMtAo gaMguvva niggayA syljnnpujjaa|| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /023
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jo ke jelasameranI tAr3apatrIya pArzvanAtha caritranI pratinI prazastimA 'viulAe vairasAhAe' pAThane bhUsI nAkhIne badalAmAM 'kharayaro varasAhANa' pATha ane 'AyariyajiNesarabuddhisAgarAyariyanAmANo' pAThane bhUsI nAkhIne tenA sthAnamA 'AyariyajiNesarabuddhisAgarA kharayarA jAyA' pATha lakhI nAkhelo male che; paraMtu e rIte bhUsI-bagADIne navA banAvelA pAThone amArI prastuta prastAvanAmAM pramANa tarIke svIkAryA nthii| Upara jaNAvavAmAM Avyu tema jesalameramAM evI ghaNI prAcIna pratio che jemAMnI prazasti ane puSpikAonA pAThone gacchavyAmohane adhIna thaI bagADIne te te ThekANe 'kharatara' zabda lakhI nAkhavAmAM Avyo che, je ghaNuM ja anucita kArya che'| A.jinapIyUSasAgarasUrijI ke apramANika pramANa!! isI prakAra jinapIyUSasAgarasUrijI ne 'kharataragaccha kA udbhava' nAma kI pustikA ke pR. 31 para prAcIna pramANa ke rUpa meM devabhadrasUrijI racita 'pAsanAha cariyaM' (saM. 1168) kI prazasti meM kharatara biruda kA ullekha kiyA jAnA batAyA hai| unakI yaha bAta spaSTa rUpa se galata siddha hotI hai| kyoMki usakI prazasti meM cAndrakula kA hI ullekha kiyA hai, kharatara biruda kI bAta hI nahIM hai| vaha prazasti pIche pariziSTa meM pR. 81 para dI gayI hai| isa taraha ukta pustikA meM saM. 1147 kA kharataragaccha kI prAcInatA kI siddhi karane vAlA lekha diyA hai evaM anya prAcIna lekhoM ke pramANa diye haiN| ve saba kaba ke jAlI siddha ho cuke haiN| patA nahIM kyoM unhIM purAnI bAtoM ko lekara apane mata kI siddhi karane kA prayAsa kiyA jAtA hai? dhanyavAda to sAhitya vAcaspati mahopAdhyAya vinayasAgarajI ko hai, jinhoMne una lekhoM ko kharataragaccha kA bRhad itihAsa meM aprAmANika mAnA hai evaM kharataragaccha pratiSThAlekha saMgraha meM unheM sthAna nahIM diyA hai| jinapIyUSasAgarasUrijI kA lekha isa prakAra hai:___ yaha ullekha saMvat 1139 meM bane hue zrI vIra caritra meM hai, yaha racanA navAMgI vRttikAra kharataragacchIya zrI abhayadevasUrijI ke santAnIya zrI guNacandragaNijI ne kI hai| anya gacchIya paTTAvaliyoM meM jo bahuta hI arvAcIna hai unameM kharataragaccha kI utpatti saM. 1204 meM honA likhA hai, yaha mata sarAsara bhrAmaka va vAstavikatA se pare hai| jaisalamera durga meM *1 dekheM pR. 28 para / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /024 )
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArzvanAtha maMdira meM prApta zilAlekha jo saM. 1147 kA hai, usameM spaSTa likhA hai 'kharataragaccha jinshekhrsuuribhiH|' saM. 1188 meM racita devabhadrasUrikRta pArzvanAtha caritra kI prazasti meM 1170 meM likhita paTTAvalI meM kharatara viruda' milane kA spaSTa ullekha hai| jaitAraNa rAjasthAna ke dharmanAtha svAmI ke maMdira meM saM. 1171 mAgha sudI paMcamI kA saM. 1169. saM. 1174 ke abhilekhoM meM spaSTa likhA hai- 'kharataragacche suvihitA gaNAdhIzvara jindttsuuri| ___bhInAsara (bIkAnera) ke pArzvanAtha ke maMdira meM pASANa pratimA para saM. 1181 kA lekha aMkita hai, usameM bhI 'kharataragaNAdhIzvara zrI jinadattasUribhiH' likhA hai| (kharataragaccha kA udbhava pR. 31-32) lekha kI samIkSA 1. jinapIyUSasAgarasUrijI ne mahAvIra cariyaM kI jo bAta likhI hai usakA spaSTIkaraNa Age pR. 22-23 para kiyA jA cukA hai| 2. jaisalamera durga ke saM. 1147 vAle lekha tathA bhInAsara (bIkAnera) ke saM. 1181 vAle lekha kA spaSTIkaraNa jJAnasuMdarajI ma.sA. ke zabdoM meM isa prakAra kharatara zabda ko prAcIna sAbita karane vAlA eka pramANa kharataroM ko aisA upalabdha haA hai ki jisa para ve loga vizvAsakara kahate haiM ki bAbU pUrNacandrajI nAhara ke saMgraha kiye hue zilAlekha khaNDa tIsare meM vi. saM. 1147 kA eka zilAlekha hai| 'saM. 1147 varSe zrIRSabha biMbaM zrIkharatara gacche zrI jinazekhara sUribhiH kaaraapitN||' -bA. pU. saM. khaM. tIsarA lekhAMka 2124 pUrvokta zilAlekha jaisalamera ke kille ke andara sthita cintAmaNi pArzvanAtha ke maMdira meM hai| jo vinapabAsana bhUmi para bIsa viharamAna tIrthaMkaroM kI mUrtiyA~ sthApita hai, unameM eka mUrti meM yaha lekha batAyA jAtA hai| parantu jaba phalodI ke vaidya muhatA pAMcUlAlajI ke saMgha meM mujhe jaisalamera jAne kA saubhAgya milA to, maiM apane dila kI zaGkA nivAraNArtha prAcIna lekha saMgraha khaNDa tIsarA jisameM nirdiSTa lekha itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /025 )
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudrita thA sAtha meM lekara mandira meM gayA aura khoja karanI zuru kii| parantu atyadhika anveSaNa karane para bhI 1147 ke saMvat vAlI ukta mUrti upalabdha nahIM hii| anantara zilAlekha ke nambaroM se milAna kiyA, para na to vaha mUrti hI milI aura na usa mUrti kA koI rikta sthAna milA (zAyada yahA~ se mUrti uThAlI gaI ho) punaH isa khoja ke liye maiMne yartivarya pratAparatnajI nADola vAle aura megharAjajI munauta phalodIvAloM ko bulAke jA~ca karAI, anantara anya sthAnoM kI mUrtiyoM kI talAza kI para prastuta mUrti kahIM para bhI nahIM milii| zilAlekha saMgraha nambara 2120 se kramazaH 2137 taka kI sArI mUrtie~ solahavIM zatAbdI kI haiN| phira unake bIca 2124 nambara kI mUrti vi. saM. 1147 kI kaise mAnI jAya? kyoMki na to isa samvat kI mUrti hI vahA~ hai aura na usake lie koI sthAna khAlI hai| jaisalamera meM prAyaH 6000 mUrtiyA~ batAte haiM, para kisI zilAlekha meM bArahavIM sadI meM kharataragaccha kA nAma nahIM hai| ataH 1147 vAlA lekha kalpita hai phira bhI lekha chapAne vAloM ne itanA dhyAna bhI nahIM rakhA ki zilAlekha ke samaya ke sAtha jinazekharasUri kA astitva thA yA nahIM? astu ! aba hama jinazekharasUri kA samaya dekhate haiM to vaha vi. saM. 1147 taka to sUri-AcArya hI nahIM hae the, kyoki jinavallabhasUri kA dehAnta vi. saM. 1167 meM huA, tatpazcAt unake paTTadhara saM. 1169 jinadatta aura 1205 meM jinazekhara AcArya hae to phira 1147 saM. meM jinazekharasUri kA astitva kaise siddha ho sakatA hai? kharatara zabda khAsa kara jinadattasUri kI prakRti ke kAraNa hI paidA haA thA, aura jinazekharasUri aura jinadattasUri ke paraspara meM khUba kleza calatA thaa| aisI sthiti meM jinazekharasUri kharatara zabda ko gaccha meM mAna le yA likha de vaha sarvathA asambhava hai| unhoMne to apane gaccha kA nAma hI rudrapAlI gaccha rakhA thaa| isa viSaya meM vikrama kI pandrahavIM zatAbdI kA ullekha hama Upara likha Ae haiN| ataH isa lekha ke lie aba hama dAve ke sAtha yaha niHzaMkatayA kaha sakate haiM ki ukta 1147 saMvat kA zilAlekha kisI kharatarA'nuyAyI ne jAlI (kalpita) chapA diyA hai| nahIM to yadi kharatara bhAI Aja bhI usa mUrti kA darzana karavA deM to itihAsa para acchA prakAza par3a sakatA hai| bhalA ! yaha samajha meM nahIM AtA hai ki kharataraloga kharatara zabda ko prAcIna banAne meM itanA AkAza pAtAla eka na kara yadi arvAcIna hI mAna leM to kyA harja itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /026
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadattasUri ke pahile kharatara zabda inake kinhIM AcAryoM ne nahIM mAnA thaa| vikrama kI solahavIM zatAbdI kA zilAlekha hama pUrva likha Aye haiN| vahA~ taka to kharatara gaccha maMDana jinadatta sUri ko hI likhA milatA hai itanA hI kyoM para usI khaNDa ke lekhAMka 2385 meM to jinadattasUrijI ko kharataragacchAvataMsa bhI likhA hai, ataH kharataramata ke AdipuruSa jinadattasUrijI hI the| ___* zrImAn agaracaMdajI nAhaTA bIkAnera vAloM dvArA mAlUma huA ki vi. saM. 1147 vAlI mUrti para kA lekha daba gayA hai| ahA-kyA bAta hai-ATha sau varSoM kA lekha lete samaya taka to spaSTa bacatA yA bAda kevala 3-4 varSoM meM hI daba gayA, yaha Azcarya kI bAta hai| nAhaTAjI ne bhInAsara meM bhI vi. saM. 1181 kI mUrti para zilAlekha meM 'kharataragaccha' kA nAma batalAyA hai| isI kA zodha ke liye eka AdamI bhejA gayA, para vaha lekha spaSTa nahIM bacatA hai, kevala anumAna se hI 1181 nAma liyA hai| (jJAnasundarajI ma.sA.-kharataramatotpatti bhA-1, pR. 21-22-23) 3. isI taraha jaitAraNa Adi ke lekha ke viSaya meM bhI yahI bAta hai| "kharataragaccha kA udbhava' pustikA meM presa saMbaMdhita bharapUra azuddhiyA~ haiM, usameM saMvata bhI ThIka nahIM chape haiN| jaise ki saM. 1188 meM devabhadrasUrijI racita 'pArzvanAtha caritra' aisA likhA hai, parantu vAstava meM saM. 1168 meM yaha graMtha racA gayA thaa| jaitAraNa ke jina lekhoM kI bAta vahA~ para kI gayI hai, ve lekha isa prakAra haiM1. 'saM. 1171 mAgha zukla 5 gurau saM. hemarAjabhAryahemAde pu. sA. rUpacaMda rAmacandra zrI pArzvanAtha biMba karApitaM a. kharataragacche suvihita gaNAdhIza zrI jindttsuuribhiH|' 2. 'saM. 1174 vaizAkha zuklA 3 saM. ma.... bhAryahemAdeM pu. ... candraprabha bimba.... pra. kharataragacche suvihita gaNAdhIzvara zrI jinadattasUribhiH' 3. 'saM. 1181 mAgha zukla 5 gurau prAgvaTa jJAtiya saM. dIpacandra bhArya dIpAdeM pu. abIracaMdra amIracaMdra zrI zAntinAtha biMba karApitaM pra. kharataragacche suvihita gaNAdhIzvara zrI jinadattasUribhiH' 4. 'saM. 1167 jeTha vadI 5 gurau sa. renulAla bhArya ratnAdeM pu. sA. kunaNamala zrI candraprabha biMba karApita pra. suvihita kharatara gacche gaNAdhIzvara zrI itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /027
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadattasUribhiH' uparokta zilAlekhoM meM caturtha zilAlekha 1167 kA hai| jinadattasUrijI ko sUri pada vi. saM. 1169 meM milA thaa| usake pUrva jinadantasUrijI kA nAma somacaMdra thaa| jaba 'jinadattasUri' isa nAma kI prApti hI unheM saM. 1169 meM haI thI, to saM. 1167 ke zilAlekha meM jinadattasUribhiH aisA ullekha A hI kaise sakatA hai? __ jinadattasUrijI ne jisa taraha jinabiMboM kI pratiSThA kI thI, usI taraha unhoMne kaI graMthoM kI racanA bhI kI thii| mUrtiyoM ke nIce 2-3 paMkti ke zilAlekha meM kharataragacchIya suvihita gaNAdhIzvara ityAdi vizeSaNa likhe jA sakate the, to unake graMthoM kI lambI prazastioM meM 'kharatara' zabda kI gandha taka bhI kyoM nahIM milatI hai? yaha bar3e Azcarya kI bAta hai!! ataH upara ke sabhI lekha aprAmANika siddha hote haiN| dUsarI bAta inakI lipI bhI paravartIkAlIna hai, aisA mahopAdhyAya vinayasAgarajI ne bhI svIkArA hai| mahopAdhyAya vinayasAgarajI ne 'kharataragaccha kA bRhad itihAsa' khaNDa-1 pR. 53 para isa prakAra spaSTIkaraNa diyA hai sva. zrI bhaMvaralAlajI nAhaTA ke matAnusAra mahAvIra svAmI kA maMdira, DAgoM kI gavAr3a, bIkAnera meM vi. saM. 1176 mArgasira vadi 6 kA eka lekha hai| yaha lekha eka parikara para utkIrNa hai| isameM jAMgalakUpa darga nagara meM vidhi caitya-mahAvIra caitya kA ullekha hai| isI varSa, mAha aura tithiyukta eka anya abhilekha bhI prApta huA hai| yaha abhilekha cintAmaNi pArzvanAtha jinAlaya, bIkAnera meM saMrakSita eka pratimA ke parikara para utkIrNa hai| ina donoM lekhoM meM "vIracaitye vidhau" aura zabda se aisA lagatA hai ki ye jinadattasUri dvArA hI pratiSThApita rahe haiN| kucha aisI bhI jina pratimAyeM prApta huI haiM jina para spaSTa rUpa se "pratiSThitaM kharataragaNAdhIzvara zrIjinadattasUribhiH" aisA zabda utkIrNa hai| isakI lipi paravartIkAlIna hai| dUsare isa samaya taka kharataragaccha zabda kA prayoga hI nahIM huA thA, ataH ye lekha apramANika mAnane meM koI Apatti nahIM hai| (bIkAnera jaina lekha saMgraha, lekhAMka 2183) isa prakAra maho.vinayasAgarajI ne spaSTa zabdoM meM spaSTIkaraNa kiyA hai ki - usa samaya taka kharataragaccha zabda kA prayoga hI nahIM huA thaa| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /028
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlacandra bhagavAnadAsa gAMdhIjI kI kapola kalpanA isa prakAra mahopAdhyAya vinayasAgarajI bhI 'kharatara' zabda kI prasiddhi jinadattasUrijI ke samaya taka nahIM huI thI, bAda meM huI thI, aisA svIkArate haiN| paraMtu kucha anurAgI jana kharatara biruda ko prAcIna siddha karane hetu 'khara' ye akSara jahA~ para bhI dikha jAve ise 'kharatara' biruda kA sUcaka mAnane ko taiyAra ho jAte haiN| aisA hI jinapIyUSa-sAgarasUrijI kI pustikA 'kharataragaccha kA udbhava' meM pR. 5 para diye gaye paM. lAlacandra bhagavAnadAsa gAMdhI ke lekha meM dikhatA hai| vaha lekha jinadattasUrijI racita 'kAlasvarUpakulaka' kI 25vIM gAthA saMbaMdhI hai| usameM "tumhaha ihu pahuMcAhili daMsiu hiyai bahuttu kharau viimNsiu|" isa vAkya ko 'kharatara' biruda kA sUcaka mAnA hai| unakA lekha isa prakAra hai "uparyuktAyAmeva gAthAyAM 'bahuttu kharau' padaM prayujya granthakA nijAbhimatasya vidhipathasya 'kharatara' iti gacchasaMjJA dhvanitA vitlte| vidhipathasyaiva tasya kAlakrameNa pracalitA 'kharataragaccha' ityabhidhA'dyAvadhi vidyte|" isameM 'vidhipathasyaiva.....' ke dvArA bhI spaSTa hotA hai ki usa samaya meM jinadattasUrijI kA gaccha vidhipatha ke rUpa meM prasiddha thA evaM bAda meM usakI kharataragaccha ke nAma se prasiddhi huii| 'kharau' se kharataragaccha ke sUcita hone kI bAta kA nirAkaraNa isa graMtha kI TIkA se hI ho jAtA hai| TIkA kA pATha isa prakAra hai| tumhaha ihu pahu cAhili daMsiu, hiyai bahuttu kharau viimNsiu| itthu karejaha tumhi sayAyaru, lIlai jiva tareha bhvsaayru||25|| (yuSmAkameSa panthAzcAhilena darzito, hRdaye prabhUtaM kharaM vimarthya (mrshitH)| atra kuryAta yUyaM sadA''daraM, lIlayA yathA taratha bhavasAgaram / / 25 / / ) ___vyA. yuSmAkaM yazodevAbhU-Asiga-sambhavAnAM eSa panthAzcAhilena yuSmatpitrA drshitH| atha ca cAhiliko'rtho vIkSya sanmArgaparIkSaNena hRdaye bahu prabhUtaM kharamatyarthaM vimarthya atra sanmArge kuryAta yUyaM sadA sarvadA AdaraM prayatnaM lIlayA yathA taratha bhvsaagrm| kilANahilapATakapattane cAhilanAmA zrAvako dharmArthI vicaarcaaturiicnycrbhuut| tasya ca catvAraH putrA bbhuuvuH| tadyathA-yazodevaH, adabhuta AbhU iti prasiddhaH, AsigaH, smbhvshceti| tena ca cAhilena dharma-guruparIkSA itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /029
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAyaNena prabhuzrI jinadattasUrayo dharmAcAryatayA prtipnnaaH| te ca tatputrAH pitrAjJAratA api dharmajJA api kAladoSAt yutabhAvaM krtumiissuH| sa ca cAhilastathA guNamanIkSamANaH putrANAM zikSApradidApayiSayA tathAvidhasvarUpagarbhI vijJaptikA prabhuzrIjinadattasUrINAM pressyaamaas| tatastairapi karuNAsudhAsamudraisteSAmupa-cikIrSayA evaMvidhadharmadezanAgarbhaH pratilekhaH pressitH| tataste etadanusAreNa pravarttamAnA vividhamAnRdhuH, vidhidharmaM caaraadhyaamaasuriti||25||| isameM 'kharau vImaMsiu' kA artha-'kharamatyarthaM vimaW...' isa prakAra kiyA hai| evaM zloka kA bhAvArtha yaha hai ki cAhila nAma ke vyakti ko cAra putra the, ve kAla ke doSa se saddharma se bhraSTa ho gaye the, ataH unheM pratibodha karane hetu jinadattasUrijI ko vijJapti bhejI thii| usake javAba ke rUpa meM jinadattasUrijI ne yaha upadezAtmakakulaka una putroM ko bhejA thaa| isameM aMta meM yaha upadeza diyA ki Apake pitA cAhila ne jo mArga batAyA hai, usake viSaya meM khUba vicAra karake sanmArga meM sadA pravRtta rhnaa| isa prakAra yahA~ para 'kharau vImaMsiu' ke dvArA una putroM ko khUba vicAra karane kI bAta kahI thI to usameM kharau' se kharataragaccha kA sUcita honA kaise mAnA jA sakatA hai? TIkA prazasti sUraprabho'bhiSekaH shriijinptisuuripdkmlbhRnggH| vyAvRta dvArAtriMzatamalpamedhasAM kimapi bodhaay||1|| kAlasvarUpakulakaM vyAkhyAya yadarjitaM mayA punnym| tenAstu bhavyalokaH sakalo'pi vidhiprbodhrtH||2|| isa prazasti meM bhI sUraprabha upAdhyAya ne 'vidhiprabodharataH' ke dvArA apane gaccha ko vidhigaccha ke rUpa meM batayA hai| isa prakAra hamane dekhA ki kharataragaccha ke anuyAyiyoM ke dvArA 'kharatara' biruda prApti viSayaka diye jAne vAle prAcIna pramANa, aitihAsika kasauTI karane para aprAmANika siddha hote haiM, ataH pUrva meM batAye hue prAcIna pramANoM ke AdhAra se siddha hotA hai ki jinezvarasUrijI ko 'kharatara' biruda prApti kA ullekha unakI paraMparA meM 200 sAla taka kisI ne nahIM kiyA hai paraMtu cAndrakula Adi kA hI ullekha kiyA hai| ataH spaSTa hotA hai ki jinezvarasUrijI ko 'kharatara' biruda nahIM milA thaa| ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /030
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ purAtattvAcArya jinavijayajI ke ullekha... jinezvarasUrijI ke jIvana caritra viSayaka arvAcIna sAhitya ke avalokana ke pUrva meM yahA~ para jinavijayajI ke tatsaMbaMdhI lekha dene ucita lagate haiN| ve isa prakAra (1) jinezvara sUri ke jIvana caritra kA sAhitya jinezvara sUri ke isa prakAra ke yugAvatArI jIvana kArya kA nirdeza karanevAle ullekha yoM to seMkaDoM hI granthoM meM prApta hote haiN| kyoMki unakI ziSya santati meM Aja taka seMkaDoM hI vidvAn aura granthakAra yatijana ho gaye haiM aura una sabane prAyaH apanI apanI kRtiyoM meM inake viSaya meM thor3A-bahata smaraNAtmaka ullekha avazya kiyA hai| ina graMthoM ke sivAya, bIsiyoM aisI gurupaTTAvaliyA~ haiM, jinameM inake caityavAsa nivAraNa rUpa kArya kA avazya ullekha kiyA haA rahatA hai| ye paTTAvaliyA~ bhinna-bhinna samaya meM bhinna-bhinna yatiyoM dvArA, prAkRta, saMskRta aura prAcIna dezya bhASA meM lipibaddha kI haI hai| ina graMthastha lekhoM ke atirikta jinamUrtiyoM aura jinamandiroM ke aise aneka zilAlekha bhI milate haiN| jinameM bhI inake viSayakA kitanAka sUcanAtmaka evaM paricayAtmaka nirdeza kiyA haA upalabdha hotA hai| parantu ye saba nirdeza, apekSAkRta uttarakAlIna ho kara, mUlabhUta jo sabase prAcIna nirdeza haiM unhIM ke anulekhana rUpa hone se tathA kahIM-kahIM vividha prakAra kI anaitihAsikatAkA svarUpa dhAraNa kara lene se, inake viSaya meM yahA~ khAsa vicAra karane kI koI AvazyakatA nahIM hai| hama yahA~ para unhIM nirdezoM kA sUcana karate haiM jo sabase prAcIna ho kara aitihAsika mUlya adhika rakhate haiN| (kathAkoSa-prakaraNa-prastAvanA, pR.7-8) (2) jinezvarasUri ke caritra kI sAhityika saamgrii| jinezvarasUri ke jIvana kA paricaya karAnevAlI aitihAsika evaM sAhityika mukhya sAdhana-sAmagrI nimna prakAra hai1. jinadattasUrikRta 'gaNadharasArddhazataka' graMtha kI sumatigaNi viracita bRhvRtti| 2. jinapAlopAdhyAya saMgRhIta 'svaguruvArtA nAmaka bRhat paTTAvali' kA Adya prkrnn| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /031
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. prabhAcaMdrasUriviracita 'prabhAvakacaritra' kA abhydevsuuriprbndh| 4. somatilakasUrikRta 'samyaktva saptatikAvRtti' meM kathita dhanapAla kthaa| 5. kisI ajJAtanAmaka vidvAn kI banAI huI prAkRta 'vRddhAcArya prabandhAvali'................ 5) pAMcavA~ sAdhana, eka prAkRta 'bRddhAcAryaprabandhAvali' hai jo hameM pATaNa ke bhaNDAra meM upalabdha huI hai| isake racayitA kA koI nAma nahIM milaa| mAlUma detA hai jinaprabha sUri (vividhatIrthakalpa tathA vidhiprapA Adi graMthoM ke praNetA) ke kisI ziSya kI kI huI racanA hai, kyoMki isameM jinaprabha sUri evaM unake guru jinasiMha sUri kA bhI carita-varNana kiyA haA hai| isameM saMkSepa meM varddhamAna sUri, jinezvara sUri Adi AcAryoM kA carita-varNana hai paraMtu vaha prAyaH idhara-udhara se sunI gaI kiMvadantiyoM ke AdhAra para likhA gayA mAlUma de rahA hai| isase isakA bhI aitihAsikatva vizeSa vizvasanIya hameM nahIM pratIta hotaa| jinezvara sUri kI pUrvAvasthA kA jJApaka ullekha isameM aura hI taraha kA hai jo sarvathA kalpita mAlUma detA hai| ___ ina sAdhanoM meM, prathama ke tIna nibandha hameM adhika AdhArabhUta mAlUma dete haiM aura isaliye inhIM nibandhoM ke AdhAra para hama yahA~ jinezvara sUri ke carita kA sAra dene kA prayatna karate haiN| (kathAkoSa prakaraNa-prastAvanA pR. 20-21) (3) vRddhAcArya prabandhAvaligata jinezvara sUri ke carita kA saar| ___ Upara hamane, inake carita kA sAdhanabhUta aise eka prAkRta 'vRddhAcAryaprabandhAvali' nAmaka graMtha kA bhI nirdeza kiyA hai| isameM bahuta hI saMkSepa meM jinezvara sUri kA prabandha diyA gayA hai jo ki asaMbaddhaprAyaH hai|* (kathAkoSaprakaraNa-prastAvanA, pR. 36) (4) kathAoM ke sArAMza kA taarnn| isa prakAra Upara hamane jinezvarasUri ke carita kA varNana karane vAle jina * jinavijayajI kI yaha bAta sahI hai, kyoMki isa prabandhAvalI meM saM. 1167 meM svayaM abhayadevasUrijI ke hAtha se jinavallabhagaNijI ko AcArya pada diye jAne kI bAta likhI hai, vaha itihAsa viruddha hai| itihAsa meM abhayadevasUrijI kA saM. 1134/ saM. 1138 svargavAsa honA batAyA hai, to saM. 1167 meM ve kaise maujUda ho sakate haiM? - saMpAdaka itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /032
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabandhoM-nibandhoM kA sAra uddhata kiyA hai, usase unake carita ke do bhAga dikhAI par3ate haiM-eka unakI pUrvAvasthA kA aura dUsarA dIkSita hone ke bAda kaa| pUrvAvasthA ke carita ke sUcaka prabhAvaka carita Adi jina bhinna-bhinna 3 AdhAroM kA hamane sAra diyA hai, usase jJAta hotA hai ki ve paraspara virodhI ho kara asaMbaddha se pratIta hote haiN| inameM somatilakasUri kathita dhanapAlakathA vAlA jo ullekha hai yaha to sarvathA kalpita hI samajhanA caahiye| kyoMki dhanapAla ne svayaM apanI prasiddha kathA-kRti 'tilakamaJjarI' meM apane guru kA nAma mahendrasUri sUcita kiyA hai aura prabhAvaka carita meM bhI usakA yatheSTa pramANabhUta varNana milatA hai| isaliye dhanapAla aura zobhana muni kA jinezvara sUri ko milanA aura unake pAsa dIkSita honA Adi saba kalpita hai| mAlUma detA hai somatilakasUri ne dhanapAla kI kathA aura jinezvara sUri kI kathA, jo donoM bhinna-bhinna haiM, unako ekameM milAkara ina donoM kathAoM kA paraspara saMbaMdha jor3a diyA hai jo sarvathA anaitihAsika hai| __ vRddhAcArya prabandhAvali meM, jinezvarasUri kI siddhapura meM sarasvatI ke kinAre vardhamAnasUri se bheMTa ho jAne kI jo kathA dI gaI hai, vaha bhI vaisI hI kAlpanika samajhanI caahie| prabhAvakacarita kI kathA kA mUlAdhAra kyA hogA so jJAta nahIM hotaa| isameM jisa DhaMga se kathA kA varNana diyA hai, usase usakA asaMbaddha honA to nahIM pratIta hotaa| dUsarI bAta yaha hai ki prabhAvakacaritakAra bahuta kucha AdhArabhUta bAtoM-hIkA prAyaH varNana karate haiN| unhoMne apane graMtha meM yaha spaSTa hI nirdeza kara diyA hai ki isa graMtha meM jo kucha unhoMne kathana kiyA hai usakA AdhAra yA to pUrva likhita prabandhAdi hai yA vaisI purAnI bAtoM kA jJAna rakhane vAle vizvasta vRddhajana haiN| isameM se jinezvara kI kathA ke liye unako kyA AdhAra milA thA isake jAnane kA koI upAya nahIM hai| saMbhava hai vRddhaparaMparA hI isakA AdhAra ho| kyoMki yadi koI likhita prabandhAdi AdhArabhUta hotA to usakA sUcana hameM ukta sumatigaNi yA jinapAlopAdhyAya ke prabandhoM meM avazya milatA / ina donoM ne apane nibandhoM meM isa viSaya kA kucha bhI sUcana nahIM kiyA hai isase jJAta hotA hai ki jinezvarakI pUrvAvasthA ke viSaya meM kucha vizvasta evaM AdhArabhUta vArtA unako nahIM milI thii| aisA na hotA to ve apane nibandhoM meM isakA sUcana kiye binA kaise cupa raha sakate the| kyoMki unako to isake ullekha karane kA sabase adhika Avazyaka aura itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /033
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ upayukta prasaMga prApta thA aura isake ullekha binA unakA caritavarNana apUrNa hI dikhAI detA hai| aisI sthiti meM prabhAvakacaritra ke kathana ko kucha saMbhavanIya mAnanA ho to mAnA jA sakatA hai|(kthaakossprkrnn-prstaavnaa, pR. 37) (5) parantu sumatigaNijI aura jinapAlopAdhyAya ne isa varNana ko khUba bar3hA-car3hAkara tathA apane guruoM kA bahuta hI gauravamaya bhASA meM aura caityavasiyoM kA bahata hI kSudra evaM grAmya bhASA meM, nATakIya DhaMga se citrita kiyA hai- jisakA sAhityika dRSTi se kucha mahattva nahIM hai| taba prabhAvaka caritakAra ne usa varNana ko bahuta hI saMgata, saMyata aura parimita rUpa meM Alekhita kiyA hai, jo bahuta kucha sAhityika mUlya rakhatA hai| jinavijayajI ke lekhoM kA sAra ina lekhoM ke AdhAra se itanA to spaSTa ho jAtA hai ki - 1) jinavijayajI ke dvArA gaNadharasArddhazataka kI bRhavRtti, gurvAvalI aura prabhAvaka caritra ye tIna graMtha hI jinezvarasUrijI ke caritra ke viSaya meM AdhAra rUpa mAne gaye haiN| 2) tathA dhanapAla kavi aura zobhanamuni kI kathA ko jinezvarasUrijI se jor3ane ke kAraNa somatilakasUrijI kI 'samyaktva saptatikA' kI TIkA ko pramANita nahIM mAnA hai| isase yaha bhI siddha hotA hai ki vartamAna meM kavi dhanapAla aura zobhanamunijI ke kharataragacchIya hone kA jo pracAra kiyA jA rahA hai, vaha itihAsa se viruddha hai|' 3. vRddhAcArya prabandhAvalI jo 15-16vIM zatAbdI kI ajJAta kartRka kRti hai, vaha asaMbaddha prAyaH hai, ataH aitihAsika mUlya nahIM rakhatI hai| 4. sumatigaNijI aura jinapAla upAdhyAyajI dvArA kiyA gayA vAda kA varNana atizayokti pUrNa hone se vizeSa mahattva kA nahIM hai| aisI sthiti meM prabhAvaka caritra' ke varNana ko mukhya pramANa mAnanA ucita lagatA hai| isa prAsaMgika nirIkSaNa ke bAda hama apane mUla viSaya para Ate haiN| "jinezvarasUrijI ko kharatara biruda milA thA" aisA jinavijayajI nirdiSTa pA~ca sAhityika sAmagrI meM se kevala vRddhAcArya prabandhAvalI meM hI ullekha milatA hai| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /034
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura vaha bhI jinavijayajI ke mata se vizeSa aitihAsika mUlya nahIM rakhatI hai| tathA kharatara biruda kI prApti kI bAta jisameM AtI hai, aisI vartamAna meM upalabdha 1819vIM zatAbdI kI paTTAvaliyA~ bhI isa prabandhAvalI ke AdhAra se hI likhI gayI hai| ataH jinavijayajI ne unheM bhI vizvasanIya nahIM mAnI hai| maho. vinayasAgarajI ne bhI arvAcIna paTTAvaliyoM meM truTiyA~ hone kI bAta ko 'kharataragaccha kA bRhad itihAsa' ke svakathya meM pR. 36 para svIkArA hai| dekhiye'kSamAkalyANopAdhyAya racita kharataragaccha paTTAvalI kI racanA vi. saM. 1830 meM haI hai| yaha paTTAvalI zravaNa paramparA para AdhArita hai| 8, 9 zatAbdI pUrva ke AcAryoM ke vRttAnta evaM ghaTanAoM meM kucha bhUla ho, yaha svAbhAvika hai|' isa prakAra jinavijayajI ke saMzodhanAtmaka ullekha se hI 'vRddhAcArya prabandhAvali evaM usakA anusaraNa karanevAlI arvAcIna paTTAvalIyA~ anaitihAsika siddha hotI haiM, usI ke sAtha usameM batAI gayI 'kharatara biruda prApti kI bAta' anaitihAsika evaM arvAcIna kalpanA siddha hotI hai| isa bAta kI puSTi maho. vinayasAgarajI ke ullekha se bhI hotI hai| ataH kharatara biruda prApti kI bAta ke usake nirAkaraNa hetu vizeSa likhane kI jarurata nahIM rahatI hai, phira bhI kharatara biruda prApti kI bAta kA laMbe samaya se pracAra kiyA gayA hone se sAmAnya jana ke aMtaHsthala meM vaha aitihAsika satya ke rUpa meM pratiSThita ho cukI hai| isalie 'kharatara biruda prApti ke jo ullekha milate hai, unakA kramabaddha aitihAsika nirAkaraNa yahA~ para diyA jA rahA hai, tAki ise par3hakara cirakAla se rUr3ha huI galata mAnyatA ko sudhArI jA ske| maho. vinayasAgarajI kA spaSTa bayAna!!! "kucha aisI bhI jina pratimAyeM prApta huI haiM, jina para spaSTa rUpa se pratiSThitaM kharataragaNAdhIzvara zrI jinadattasUribhiH' aisA zabda utkIrNa hai| isakI lipi paravartIkAlIna hai| dUsare isa samaya taka kharataragaccha zabda kA prayoga hI nahIM huA thA, ataH ye lekha aprAmANika mAnane meM koI Apatti nahIM hai|" (bIkAnera jaina lekha saMgraha, lekhAMka 2183) -kharataragaccha kA bRhata itihAsa, khaNDa 1, pR. 53 / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha/035 )
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. 1080 meM durlabha rAjasabhA kI kasauTI kharataragaccha ke paravartI sAhitya meM jinezvarasUrijI ko saM. 1080, saM. 1024 Adi meM durlabha rAjA kI sabhA meM 'kharatara' biruda milane ke ullekha milate haiN| paraMtu kasauTI karane para ve galata siddha hote haiM, kyoMki ___paM. gaurIzaMkarajI ojhA ke 'sirohI rAja ke itihAsa', paM. vizvezvaranAtha reu ke 'bhAratavarSa kA prAcIna rAjavaMza', 'gurjaravaMza bhUpAvalI' tathA AcArya merutuMgasUrikRta 'prabaMdha cintAmaNi' Adi aneka aitihAsika pramANoM se yaha siddha ho cukA hai ki 'durlabha rAjA saM. 1066 se saM. 1078 taka hI vidyamAna the tathA unake bAda saM. 1078 se saM. 1120 taka bhImarAja kA rAjya thaa| aura isIliye kharatara yati rAmalAlajI ne kharatara biruda kI prApti ke viSaya meM "mahAjanavaMza muktAvalI' pR. 167 para saM. 1080 meM durlabha (bhIma) aura kharatara-vIraputra AnandasAgarajI ne zrI kalpasUtra ke hindI anuvAda meM bhI vi. saM. 1080 meM rAjA durlabha (bhIma) aisA likhanA cAlu kiyaa| (bhIma) isa taraha koSThaka meM likhane se hI spaSTa ho jAtA hai ki unheM apanI paTTAvalIoM meM batAyI saM. 1080 meM durlabha rAjA kI bAta meM saMdeha ho gayA thaa| itihAsa meM bar3hA eka aura visaMvAda ina saba aitihAsika visaMvAdoM ke nirAkaraNa hetu vartamAna meM saM. 1075 meM 'kharatara' biruda prApti kA nayA pracAra kiyA jAne lagA hai, tAki durlabharAjA kI maujudagI meM isa biruda prApti kI siddhi ho ske| saM. 1075 meM kharatara biruda prApti kI kalpanA kA aba taka ke kisI bhI sAhitya meM ullekha nahIM milatA hai| isa taraha kisI AdhAra evaM aitihAsika spaSTIkaraNa ko diye binA apanI mAnyatA kI siddhi ke lie itihAsa meM pheraphAra karanA itihAsa kA droha kahalAtA hai aura isase kharataragaccha kI utpatti meM pracalita visaMvAdoM meM eka aura bar3hautI hI huI hai| isa kAraNa se 'kharataragaccha ke udbhava' ke viSaya meM kharataragaccha ke anuyAyiyoM meM bhI matabheda par3a gayA hai| *1 dekheM-pariziSTa 1, pR. 81 *2 dekheM-kharataramatotpatti bhAga -2, pR. 3 *3 dekheM-kharataragaccha kA gauravazAlI itihAsa-muni manitaprabhasAgarajI, zvetAmbara jaina, jUna 2016 *4 pU. jinapiyUSasAgarajI ma. ne bhI "kharataragaccha kA udbhava' pustaka nikAlakara saM. 1075 ke mata kA khaNDana kiyA hai| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /036
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA jinezvarasUrijI aura sUrAcArya mile the? vRddhAcArya prabandhAvalI Adi kharataragaccha ke paravartI graMthoM meM tathA kharataragaccha ke itihAsa saMbaMdhI prAyaH vartamAna ke sabhI sAhitya meM saM. 1080 meM jinezvarasUrijI kA caityavAsI sUrAcArya ke sAtha vAda honA bhI batAyA jAtA hai, jo aitihAsika dRSTikoNa se visaMvAda se bharA huA pratIta hotA hai kyoMki____ 1. eka to saM. 1080 meM durlabha rAjA ke nahIM hone se, usakI rAja-sabhA meM vAda hI zakya nahIM hai| ___ 2. dusarI bAta, prabhAvaka caritra ke anusAra sUrAcArya to droNAcArya ke bhatIje evaM ziSya the| tathA isI graMtha meM sUrAcArya kA durlabharAjA ke bAda meM hue bhIma deva (pATaNa) evaM bhojarAjA (mAlavA) saMbaMdhita romAMcaka itihAsa bhI diyA hai| durlabha rAjA kI rAjyasabhA meM jinezvarasUrijI ke pratispardhI AcArya evaM caityavAsioM ke adhipati ke rUpa meM sUrAcArya kA honA bhI saMbhava nahIM hai kyoMki jinezvarasUrijI ke ziSya aise abhayadevasUrijI ke samaya taka to sUrAjArya ke guru droNAcArya hI pATaNa saMgha ke pramukha AcArya ke rUpa meM vidyamAna the| evaM ve caityavAsI hote hue bhI zuddha prarupaka the, isIlie abhayadevasUrijI ne bhI apanI navAGgI TIkAoM evaM anya graMthoM kA unake pAsa saMzodhana karavAyA thaa| abhayadevasUrijI ne svayaM bhagavatI sUtra' kI TIkA kI prazasti kezAstrArthanirNayasusaurabhalampaTasya, vidvanmadhuvratagaNasya sadaiva sevyH| zrI nirvRtAkhyakulasannadapadmakalpaH zrI dronnsuurirnvdyyshHpraagH||9|| zodhitavAn vRttimimAM yukto viduSAM mhaasmuuhen| shaastraarthnissknikssnnksspttttkklpbuddhiinaam||10|| ina do zlokoM meM 9veM zloka meM-droNAcAryajI ko zAstrArtha nirNaya hetu AzrayaNIya kahakara unakI jJAna-garimA evaM zuddhaprarUpakatA kI prazaMsA kI hai| usI taraha 10veM zloka meM 'viduSAM mahAsamUhena...' ke dvArA droNAcAryajI ke ziSyoM kI jJAna garimA evaM zuddha prarUpakatA kI bhI prazaMsA kI hai| * dekheM - kharataragaccha kA bRhad itihAsa-mahopAdhyAya vinysaagrjii| - kharataragaccha kA udbhava-A. jinpiiyuusssaagrsuurijii| - kharataragaccha kA gauravazAlI itihAsa-muni manitaprabhasAgarajI, zvetAmbara jaina, juna 2016 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /037
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUrAcArya droNAcAryajI ke pramukha ziSya the ataH yaha prazaMsA mukhyatayA unako lekara kI gayI thii| tathA svayaM droNAcAryajI ne oghaniyukti kI TIkA meM caityavAsiyoM kA khaNDana karake udyata vihAra kI prarUpaNA kI hai, ataH unakI maujudagI taka to sUrAcArya kA variSTha AcArya hone evaM caityavAsa ke pakSa meM baiThakara vAda ke lie upasthita hone kA prazna hI nahIM uThatA hai| itihAsa premI isa para ciMtana kreN| jinavijayajI ke abhiprAya kI samIkSA ___ isa prakAra prabhAvaka caritra evaM abhayadevasUrijI kI TIkA kI prazasti tathA droNAcAryajI kI oghaMniyuki TIkA ke anusAra jaba jinezvarasUrijI aura sUrAcArya kA vAda hI saMbhavita nahIM hotA hai, taba se "bRhadvatti, gurvAvalI Adi ke AdhAra se jinezvarasUrijI kA sUrAcArya se vAda huA hone para bhI prabhAvaka caritra meM sUrAcArya ke caritra varNana meM unake mAnabhaMga ke bhaya se vAda kA varNana nahIM kiyA gayA", isa prakAra kA jinavijayajI kA osavAla vaMza pR. 33-34 para jo abhiprAya diyA gayA hai aura jisakA uddharaNa 'kharataragaccha kA udbhava' pR. 33-34 para kiyA gayA hai, vaha bhI nirasta ho jAtA hai| dusarI bAta- jinavijayI ne anAbhoga ke kAraNa aisA abhiprAya diyA hogA aisA lagatA hai, kyoMki svayaM ne hI bRhadvRtti, gurvAvalI se jyAdA prabhAvaka caritra ko pramANika mAnA hai tathA bRhadvRtti tathA gurvAvalI ke varNana ko atizayokti mAnA hai| (dekheM pIche pR. 34) ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /038 )
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kharatara' zabda kA artha evaM biruda ke rUpa meM virodhAbhAsa I 'kharatara' yaha zabda vAda meM jIte hue jinezvarasUrijI ke pakSa kI saccAI kI prazaMsA ke lie prayukta kiyA gayA thA, aisA mAnanA hI ucita nahIM lagatA hai kyoMki1. saMskRta meM 'kharatara' zabda kA artha-ati kaThora, teja, tIkhA, niSThara, karkaza, garama Adi hotA hai evaM vyavahAra meM bhI usakA prayoga 'vizeSa kaThoratA' ke liye hotA hai| vartamAna meM bhI 'inakA svabhAva khaDatala hai' aura 'yaha saMyama meM khaDatala hai' isa prakAra ke prayoga pAye jAte haiN| paraMtu kharatara zabda kA kahIM bhI satya-niSThatA ke artha meM prayoga nahIM pAyA jAtA 2. isa visaMvAda ko TAlane ke liye agara kahA jAya ki 'khare ho' aise artha vAlA 'kharatara' zabda 'kharA' aise dezI zabda se banA hai jisakA prayoga kiyA gayA thaa| to vaha bhI zakya nahIM hai kyoMki kharA yaha dezI zabda hai aura tara yAni tarapa yaha saMskRta pratyaya hai, to donoM kA jor3Ana kaise hogA? tathA durlabha rAjA jaisA vidvAna rAjA isa prakAra kA galata prayoga kaise kara sakatA hai ? yaha bhI vicAraNIya hai| 3. tathA vyavahAra meM 'kharA' kA pratipakSI zabda 'khoTA' hotA hai| agara 'khare ho' isa artha meM jItane vAle pakSa ko kharatara biruda diyA gayA to, hAranevAle pakSa ke liye 'khoTe ho' isa artha vAle zabda kA prayoga kiyA *1 'samasyA samAdhAna aura saMtuSTi' pR. 192 para manitaprabhasAgarajI ma.sA. ne, 'rAjA ne khar3e hokara kyA kahA?' isa prazna 22 ke javAba meM likhA ki - AcAryavara ! Apa khare ho !' isIse kharataragaccha kI paramparA kA sUtrapAta huaa|' vicAraNIya prazna - isI pR. 192 ke prazna 25 ke javAba meM "jinadattasUrijI ke samaya vidhimArga 'kharataragaccha' ke nAma se prasiddha huaa|" aisA likhA hai to prazna hotA hai ki jinezvarasUrijI ko saM. 1080 meM 'khare ho aisA saMbodhana kiyA gayA ho aura 125 sAla ke laMbe samaya ke bAda saM. 1204 meM jinadattasUrijI ke samaya meM gaccha kA nAma 'kharataragaccha' huA yaha kaise saMbhava hai? *2. abhI abhI kharataragaccha kI ora se chapI 'kharI-khoTI' isa pustikA kA nAma bhI isa bAta kI puSTi karatA hai| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha/039 )
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ gayA honA cAhie paraMtu aisA nahIM hai, kyoMki hAranevAle caityavAsI 'ka~valA'komalA' isa prakAra komalatA vAcaka zabdoM se kahe jAne lage, aisA kharataragaccha kI paTTAvaliyA~ kahatI hai| ataH kharataragaccha kI paTTAvalIyoM se bhI 'kharA ho' isa artha meM kharatara biruda kA diyA jAnA galata siddha hotA hai| isa prakAra vyAkaraNa, vyavahAra evaM kharataragaccha kI paTTAvalI ke ullekhoM se 'kharA ho' isa artha meM 'kharatara' biruda kA diyA jAnA galata siddha hotA hai| II dasarI bAta jinezvarasUrijI ko AcAra kI kaThoratA ke upalakSya meM 'kharatara' biruda diyA gayA thA, aisA bhI nahIM kaha sakate haiN| kyoMki zithilAcArI aise caityavAsI evaM udyata vihArI aise jinezvarasUrijI meM se kisakI caryA kaThora thI vaha to sAmAnya jana meM bhI prasiddha thii| ataH 'AcAra kI kaThoratA kisakI hai?' usake nirNaya hetu vAda kA honA hI saMbhava nahIM hai aura na hI vAda meM vijaya pAne para kisI ke AcAra kI kaThoratA kI prazaMsA kI jAtI hai, vahA~ to vijayI pakSa kI satyatA evaM jJAna kI utkRSTatA hI prazaMsanIya hotI hai| isa prakAra siddha hAtA hai ki 'jinezvarasUrijI kA pakSa kharA hai, zAstrIya hai' athavA 'unakA cAritra kaThora hai', isameM se kisI bhI artha meM 'kharatara' zabda kA biruda ke rUpa meM prayoga kiyA jAnA hI jaba saMbhava nahIM hai, taba jinezvarasUrijI ko kharatara biruda diyA gayA thA, yaha kaise kaha sakate haiM? mahopAdhyAya vinayasAgarajI ne bhI 'kharataragaccha kA vRhad itihAsa', prathama khaNDa pR. 12 para "kharataragacchIya paraMparA ke anusAra caulukya nareza durlabharAja kI rAjasabhA meM caityavAsiyoM ke pramukha AcArya sUrAcArya se zAstrArtha meM vijayI hone para rAjA ne jinezvarasUri ko kharatara upAdhi pradAna kI aura unakI ziSyasantati kharataragacchIya khlaayii| darlabharAjA ne jinezvarasUri ko kharatara biruda pradAna kiyA ho athavA nahIM kintu itanA to sunizcita hai ki zAstrArtha meM unakA pakSa sabala arthAta kharA siddha huA aura usI samaya se suvihitamArgIya munijanoM ke liye gUrjara bhUmi vihAra hetu khula gyaa| muni jinavijaya Adi vibhinna vidvAnoM ne bhI isa bAta ko svIkAra *1 sUrAcArya se vAda huA thA yA nahIM usake spaSTIkaraNa ke liye dekhiye pR. 37-38 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /040
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyA hai|" tathA pR. 13 para - "yaha satya hai ki isa samaya kharatara zabda kA pracalana nahIM rahA kintu jaisA ki Upara hama dekha cuke haiM kharatara zabda se pahale isake liye 'suvihitamArga' evaM 'vidhimArga' jaise zabda pracalita rahe aura vardhamAna, jinezvara, abhayadeva Adi ko sabhI vidvAn suvihitamArgIya hI batalAte haiN| svayaM kharataragacchIya paramparA bhI unheM apanA pUrvaja mAnatI hai| aura koI bhI anya paramparA svayaM ko inase sambaddha nahIM karatI' ataH yaha spaSTa hai ki vardhamAna, jinezvara, abhayadeva kharataragacchIya nahIM apitu kharataragacchIya jinavallabha, jinadatta, maNidhArI jinacaMdrasUri, jinapatisUri Adi ke pUrvaja avazya the aura aisI sthiti meM uttarakAlIna munijanoM dvArA apane pUrvakAlIna AcAryoM ko apane gaccha kA batalAnA svAbhAvika hI hai|''*2 ina ullekhoM se jinezvarasUrijI ko kharatara biruda milane ke viSaya meM saMdeha batAyA hai evaM abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the, aisA svIkAra kiyA hai| kharataragaccha ke hI itihAsajJa jaba isa prakAra svIkAra kara rahe haiM, taba kharataragaccha ke sabhI anuyAyioM ko bhI isa viSaya para zAnti se vicAra karanA jarurI bana jAtA hai| pramANa kyA kahate haiM ??? 'kharataragaccha kA udbhava' pustikA ke pR. 17 para diyA gayA 'gaNadharasArdhazataka' kI bRhadvRtti prApta kharatara biruda bhagavantaH zrI jinezvarasUrayaH' aisA pATha, pR. 100 se 103 para diye gaye pramANoM se bAdhita hotA hai| *1. unakI yaha bAta ucita nahIM hai kyoMki rUdrapallIya gaccha tathA abhayadevasUri saMtAnIya (chatrApallIya) paraMparA bhI svayaM ko inhIM pUrvAcAryoM sejor3atI hI hai| -dekheM pR. 19 aura 68 *2. abhayadevasUrijI Adi jinavallabhagaNijI, jinadattasUrijI Adi ke pUrvaja the ki nahIM usake spaSTIkaraNa hetu dekhiye pR. 53-55 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /041
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ niSkarSa isa prakAra 1. jinezvarasUrijI evaM unake ziSyoM ke ullekha / 2. kharataragaccha ke sahabhAvI rudrapallIya gaccha evaM anya gacchoM ke ullekh| 3. prAcIna aitihAsika prabaMdha-prabhAvaka caritra ke ullekh| 4. paM. kalyANavijayajI Adi aitihAsika vizeSajJoM ke apane Thosa aitihAsika adhyayana ke AdhAra se diye gaye maMtavya ke ullekh| 5. pATha prakSepa kI prvRtti| 6. saM. 1080 meM durlabha rAjA kI kasauTI 7. jinezvarasUrijI aura sUrAcArya ke vAda kI anupapatti aura 8. kharatara zabda ke biruda ke rUpa meM virodhAbhAsa Adi se jaba siddha hotA hai ki jinezvarasUrijI ko kharatara biruda nahIM milA thA, to kharatara biruda kI prApti ko saM. 1080 meM (jo itihAsa se visaMvAdI hai) athavA saM. 1075 meM (jisakA kahIM para bhI nirdeza nahIM hai) mAnanA kahA~ taka ucita hai? aura usake AdhAra para sahasrAbdI ko manAnA bhI vicAraNIya banatA hai| tathA jinezvarasUrijI ko kharatara biruda nahIM milA hone se unakI paraMparA meM hue "navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI bhI kharataragacchIya nahIM the|" yaha siddha ho jAtA hai| kharataragacchIya nahIM the kavi dhanapAla !!! ___-jinavijayajI dhanapAla ne svayaM apanI prasiddha kathA-kRti 'tilakamaJjarI' meM apane | guru kA nAma mahendrasUri sUcita kiyA hai aura prabhAvaka carita meM bhI usakA yatheSTa pramANabhUta varNana milatA hai| isaliye dhanapAla aura zobhana muni kA jinezvarasUri ko milanA aura unake pAsa dIkSita honA Adi saba kalpita hai| _ - kathAkoSa prakaraNa-prastAvanA, pR. 37 ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /042 )
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kharatara' zabda kI pravRtti kaba aura kisase? isa prakAra jaba siddha hotA hai ki jinezvarasUrijI se kharataragaccha kI utpatti nahIM huI, taba prazna uThatA hai ki kharataragaccha ke Adya puruSa kauna the? isa para agara vicAra kiyA jAya to patA calegA ki kharataragaccha meM jinadattasUrijI ko prathama dAdA gurudeva ke rUpa meM jitanA mahattva evaM bahumAna diyA gayA hai, utanA jinezvarasUrijI ke viSaya meM nahIM dikhatA hai| tathA vartamAna meM bhI kharataragaccha vAle pratikramaNa meM jinattasUrijI kA kAussagga karate haiM, jinezvara-sUrijI kA nhiiN| dUsarI bAta jinavallabhagaNijI ke gurubhAI evaM jinadattasUrijI ke samakAlIna aise jinezekharasUrijI kI ziSya paraMparA bhI khuda ko 'rudrapallIya' kahatI hai, 'kharatara' nhiiN| ataH anumAna kiyA jA sakatA hai ki 'kharatara' zabda kI pravRtti jinadattasUrijI se huI hogI, isIlie 'kharatara' gaccha kI paraMparA unhIM ko vaphAdAra bhI hai| aMcalagaccha ke zatapadI graMtha tathA tapAgaccha kI paTTAvalI Adi anya gaccha ke graMthoM meM saM. 1204 se hI kharataragaccha kI utpatti batAyI jAtI hai, jo upara kiye gaye anumAna ko puSTa karatI hai| tathA kaI itihAsajJa bhI isI bAta ko pramANita karate haiN| itanA hI nahIM, vartamAna meM, zatrujaya kI pAvana bhUmi para hue kharataragaccha mahAsammelana evaM padArohaNa samAroha kI AmaMtraNa patrikA meM likhA hai ki- 'dAdA gurudeva zrI jinadattasUrijI ke kAla meM kharataragaccha ke rUpa meM gauravAnvita haa|' tathA 'samasyA-samAdhAna aura saMtuSTi' pustaka ke pR. 192 meM muni manitaprabhasAgarajI ne prazna 25 meM 'jinadattasUri ke samaya vidhimArga kisa nAma se prasiddha huA?' ke javAba meM 'kharataragaccha' yaha javAba diyA hai| ina donoM ullekhoM se isa bAta kI puSTi bhI hotI hai| *1. vizeSArthI dekheM 1) nibandha nicaya pR. 27, paM. kalyANavijayajI ma.sA. 2) DaoN bulara kI riporTa pR. 149 3) tathA jainadharmano prAcIna itihAsa bhAga-2 pR.19 -paM.hIrAlAla itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /043
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdhyAya sukhasAgarajI kA ullekha upAdhyAya muni sukhasAgarajI mahArAjajI ne tA. 20 maI, 1956 ko ajamera meM zrI jinadattasUrijI mahArAja aSTama zatAbdI nirvANa mahotsava meM abhibhASaNa diyA thA, jo pustikA ke rUpa meM chapA huA milatA hai| usameM unhoMne pR. 18-19 para isa prakAra kahA hai ki___ "isa taraha pIche bahuta prasiddhi prApta ukta kharataragaccha ke atirikta, jinezvarasUri kI ziSya paraMparA meM se anya kaI eka choTe bar3e gaNa-gaccha pracalita hue aura unameM bhI kaI bar3e-bar3e prasiddha vidvAna, graMthakAra, vyAkhyAnika, vAdI, tapasvI, camatkArI sAdhu yati hue jinhoMne apane vyaktitva se jaina samAja ko samunnata karane meM uttama yoga diyaa|" ___ isameM unhoMne spaSTa rUpa se svIkArA hai ki jinezvarasUrijI kI ziSya paraMparA meM se anya kaI eka choTe-bar3e gaNa-gaccha pracalita hue| isase bhI spaSTa hotA hai ki kharataragaccha jinezvarasUrijI se zuru nahIM huA thaa| itanA hI nahIM pR. 16 para 'kharataragaccha' kI utpatti ke viSaya meM isa prakAra kA vaktavya diyA hai: vidhipakSa athavA kharatara gaccha kA prAdurbhAva aura gaurava inhIM jinezvarasUri ke eka praziSya AcArya zrI jinavallabhasUri aura unake paTTadhara zrI jinadattasUri (vi.saM. 1169-1211) hue jinhoMne apane prakhara pANDitya, prakRSTa cAritra aura pracaNDa vyaktitva ke prabhAva se mAravAr3a, mevAr3a, vAgar3a, siMdha, dillI maNDala aura gujarAta ke pradeza meM hajAroM apane naye-naye bhakta zrAvaka banAye, hajAroM hI ajainoM ko upadeza de-de kara nUtana jaina banAye, sthAna-sthAna para apane pakSa ke anekoM naye jinamandira aura jaina upAzraya taiyAra krvaaye| apane pakSa kA nAma inhoMne vidhipakSa aisA udghoSita kiyA aura jitane bhI naye jinamaMdira inake upadeza se, inake bhakta zrAvakoM ne banavAye, unakA nAma vidhicaitya aisA rakhA gyaa| paraMtu pIche se cAhe jisa kAraNa se ho inake anugAmI samudAya ko kharatara pakSa yA kharataragaccha aisA nUtana nAma prApta huA aura tadanantara yaha samudAya isI nAma se atyadhika prasiddha huA, jo nAma Aja taka avichinna rUpa se vidyamAna hai|" isameM to unhoMne spaSTa rUpa se svIkArA hai ki "jinadattasUrijI ke pazcAt hI unake samudAya ko kisI kAraNa se kharataragaccha aisA nUtana nAma prApta huaa|" itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /0440
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ "jainam TuDe" ke lekha kI samIkSA eka bAra punaH spaSTIkaraNa karanA ucita pratIta hotA hai ki jinezvarasUrijI ko kharatara biruda prApti kI bAta evaM kharataragaccha kI utpatti ke viSaya meM itanA aitihAsika anveSaNa evaM spaSTIkaraNa isalie kiyA gayA hai kyoMki 'abhayadevasUrijI kharataragaccha ke hI the' evaM 'mahopAdhyAya dharmasAgarajI galata the' vagairaha AkSepa diye jA rahe haiM evaM kharataragaccha sarvaprAcIna gaccha hai, isa prakAra kA pracAra vartamAna meM kiyA jA rahA hai| itihAsa kA galata pracAra, itihAsa kI galata paraMparA ko janma na de deveM, isalie aitihAsika spaSTIkaraNa karanA jarurI bana jAtA hai| jainam TuDe kA lekha itanA hI nahIM 'jainam TuDe' ke lekha meM to aisA tarka bhI diyA gayA hai ki "prAcIna samaya meM zIlAMkAcAryajI, zrImalayagirijI, 1444 granthakartA zrI haribhadrasUrijI, 500 graMthakartA zrI umAsvAti vAcakajI, zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajI, zrIdevarddhigaNi kSamAzramaNajI, zrI zyAmAcAryajI, pUrvadhara cUrNikAra zrI jinadAsagaNi, mahatarAcAryajI zrI zAMtisUrijI, zrI yazodevasUri Adi aneka mahApuruSoM ne kisI ne to apane batAe grantha meM apane gaccha kA nAma nahIM likhaa| kisI ne apane guru taka kA nAma nahIM likhA phira anya graMthoM ke AdhAra se una puruSoM ko unake gaccha ke jAnane meM Ate haiN| ___ 'zrAddhadinakRtya TIkA', 'dharmaratna prakaraNa TIkA', 'sudaMsaNA cariya' ina tIna graMthoM ke pramANa se A. jagaccaMdrasUrijI kA tapAgaccha evaM maNiratna sUrijI kA ziSya honA pramANita nahIM hotaa| kyA AcArya jagaccandrasUrijI ko tapAgaccha ke evaM maNiratnasUrijI ke ziSya mAnanA yA nahIM? isI prakAra zrI abhayadevasUrijI ne bhI apane banAye anekoM graMthoM meM kharatara nAma nahIM likhaa.....| (jainam TuDe, agasta 2016, pR. 24) *1. dekheM 'kharataragaccha kA udbhava' aura 'jainam TuDe' aMka-agasta, 2016 ke pR. 13 para jinapIyUSasAgarasUrijI kA lekha evaM kharataragaccha sammelana saMbaMdhita 'zvetAMbara jaina' kA jUna 2016 ke vizeSAMka meM diyA huA munizrI manitasAgarajI kA 'kharataragaccha kA gauravazAlI itihAsa' lekh| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /045
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ samIkSA I. isa prakAra jinapIyUSasAgarasUrijI ne apanI bAta kI siddhi ke lie tapAgaccha ke AcArya ke viSaya meM prazna uThAyA hai|atH sarvaprathama isa viSaya meM hI spaSTIkaraNa jarUrI lagatA hai ki - ' devendrasarijI ne to karmagraMtha kI prazasti meM *1 apane guru ko cAndrakula kA batAyA hai evaM 'tapA' biruda milane kI aitihAsika bAta likhI hai| isalie A. zrI jagaccaMdrasUrijI ko 'tapA' biruda milA, yaha satya hakIkata hai| guNaratnasUrikRta 'kriyAratna samuccaya' kI prazasti Adi meM * maNiratnasUrijI ko jagaccaMdrasUrijI ke guru ke rUpa meM spaSTa rUpa se batAyA hai tathA maNiratnasUrijI kriyoddhAra ke kucha samaya bAda svargastha ho cuke the| dUsarI bAta yaha hai ki, upAdhyAya devabhadragaNijI, jagaccaMdrasUrijI ke tatkAlIna upasaMpadAdAtA the| ataH jagaccaMdrasUrijI unake hI nizrAvartI ke rUpa meM pahacAne jAte the|atH devendrasUrijI Adi ke tatkAlIna graMthoM meM upAdhyAya devabhadragaNijI kA hI guru ke rUpa meM ullekha milatA hai| isa prakAra jagaccaMdrasUrijI ko 'tapA' biruda milanA evaM unakA maNiratnasUrijI kA ziSya honA siddha hotA hai| II. "zIlAMkAcArya Adi pUrvAcAryoM ne bhI apane banAye graMthoM meM apane gaccha kA nAma nahIM likhA hai, paraMtu anya graMthoM ke AdhAra se una puruSoM ko unake gaccha ke mAnane meM Ate haiN|'' aisA jo likhA hai vaha ucita pratIta nahIM hotA hai, kyoMki 1. nirvRttikulIna zrIzIlAcAryeNa tattvAdityAparanAmnA vAharisAdhusahAyena kRtA TIkA prismaapteti| - AcArAMga - TIkA, prathama zrutaskandha kA anta isameM zIlAMkAcAryajI ne svayaM ko nirvRttikula kA batAyA hai| 2. Avazyaka-niyukti-TIkA ke anta meM dekhie:'samAptA ceyaM ziSyahitA nAma Avazyaka ttiikaa| kRtiH sitAmbarAcArca *1. kramAt prAptatapAcAryetyAkhyA bhikssunaaykaaH| samabhUvan kule cAndre zrI jgccNdrsuuryH|| -A.devendrasUrikRta svopajJa karmagraMtha TIkA-prazasti *2 maNiratnaguroH ziSyAH zrI jgccNdrsuuryH| siddhaantvaacnodbhuutvairaagyrsvaarddhyH|| cAritramupasaMpadya yaavjjiivmbhigrhaat| aacaamaamltpstenustpaagcchstto'bhvt|| - A. guNaratnasUrijI kRta kriyAratna samuccaya-prazasti itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /046
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhaTanigadAnusAriNo vidyAdharakulatilakAcAryajinadattaziSyasya dharmato yAkinImahattarAsUnoH alpamateH aacaaryhribhdrsy|' ___ isameM haribhadrasUrijI ma. ne svayaM ko vidyAdhara kula kA batAyA hai evaM apane guru kA nAma bhI batAyA hai| 3. vANijakula saMbhUo koDiyagaNio u vyrsaahiito| govAliyamahattarao, vikkhAo Asi logNmi||1|| sasamayaparasamayaviU, oyassI dittimaM sugNbhiiro| sIsagaNasaMparivuDo, vakkhANaratippio aasii||2|| tesiM sIseNa imaM, uttarajjhayaNANa cuNNikhaMDaM tu| raiyaM aNuggahatthaM, sIsANaM mNdbuddhiinnN||3|| jaM etthaM ussuttaM, ayANamANeNa viratitaM hojjaa| taM aNuogadharA me, aNuciMteuM smaantu||4|| - pR. 283 uttarAdhyayana cUrNi, jiNadAsagaNi mahattara isameM bhI jinadAsagaNi mahattara ne apane kula kA nAma vANijya kula batAyA hI hai| 4. asti vistAravAnurvyA, gurushaakhaasmnvitH| Asevyo bhavyasArthAnAM, shriikottikgnndrumH||1|| tdutthvairshaakhaayaambhuudaaytishaalinii| vizAlA pratizAkheva, shriicNdrkulsnttiH||2|| tasyAzcotpadyamAnacchadanicayasadRkkAcakarNAnvayotthaH, shriithaaraapdrgcchprsvbhrlsddhrmkinyjlkpaanaat| zrIzAntyAcAryabhRGgo yadidamudagiradvAGmadhu zrotrapeyaM, tad bho bhavyAH! tridoSaprazamakaramato gRhyatAM lihyatAM c||3|| - uttarAdhyayana TIkA, zAMtisUrijI isameM vAdivetAla zAntyAcAryajI ne bhI apane ke thArApadragaccha kA batAyA hai| isa prakAra pUrvAcAryoM dvArA apane graMthoM meM apane kula evaM gaccha kA nirdeza kiyA gayA hone para bhI usakA niSedha karake bholI prajA ke Age apanI bAta kI galata rIti se siddhi karanA ucita nahIM hai| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /047
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarI bAta 'abhayadevasUrijI ne apane graMthoM meM 'kharatara' nAma nahIM likhA hai, paraMtu unheM anya graMthoM ke AdhAra se kharataragacchIya mAna lenA caahiye| yaha bAta taba svIkArya hotI, jaba unhoMne apane graMthoM meM apane kula kA bilakula nirdeza nahIM kiyA hotaa| paraMtu unhoMne spaSTa rUpa se khuda ko aneka graMthoM meM cAndrakula kA batAyA hai| unake cAndrakulIna hone ke nirdeza se hI unake kharataragacchIya nahIM hone kI siddhi hotI hai| saM. 1617 ke matapatra kA nirAkaraNa III. 'jainam TuDe' ke agasta 2016 ke aMka meM 'satya nahIM aTala satya! navAMgI TIkAkAra abhayadevasUri kharataragaccha ke|' isa lekha meM jo-jo tarka diye haiM, una sabakA javAba isa pustaka meM A gayA hai| isa lekha meM 'vikrama saM. 1617 meM akabara pratibodhaka yugapradhAnAcArya caturtha dAdAgurudeva zrI jinacaMdrasUrijI ne jaba pATaNa meM cAturmAsa kiyA taba upAdhyAya dharmasAgarajI ma. ke ukta AkSepoM kA nirAkaraNa karane ke lie eka vizAla saMgIti kA Ayojana kiyaa| usameM tatkAlIna mUrdhanya AcAryoM, muniyoM aura vidvAnoM ko bulaayaa| unake samakSa kharataragaccha kI utpatti evaM AcArya navAMgI TIkAkAra zrI sthaMbhaNa pArzvanAthapragaTakartA zrI abhayadevasUri kharataragaccha meM hue haiM, unake saMdarbha meM anekoM graMthoM ke pramANa prastuta kara sabhI gaccha ke upasthita AcArya, upA. muni ne niSpakSatA se mAnya kiyA ki AcArya abhayadevasUri kharataragaccha kI paramparA meM hue aisA ullekha diyA hai tathA usakI puSTi hetu nirNayakAroM ke hastAkSara vAle matapatra kI pratilipI bhI dI hai, usakA samAdhAna isa prakAra hai ki 1. A. jaMbUsUrijI 'tapA-kharatara bheda' pustaka ke pR. 118 para bola 139 kI TippaNI 17 meM batAte haiM ki yaha matapatra nakalI hai| ___ 'zrI jinacaMdrasUrijInA jIvanacaritranI copaDImAM saM. 1617mAM pATaNa mukAme sarvagacchIonI sabhAmAM abhayadevasUri kharataragacchanA hovAno nirNaya thayAnaM tathA te paTTaka upara badhAnI sahIo thayAnuM teo jaNAve che, paraMtu vicArapUrvaka tapAsI jotA e Alu ya khatapatra banAvaTI hovAnuM mAlUma paDyu che, ane evA koI banAvaTI * akabara pratibodhaka kauna ? isake viSaya meM spaSTIkaraNa ke lie dekheM hamArI pustikA "akabara pratibodhaka kauna ?" -saMpAdaka / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /048 )
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ullekhoM potAnA gacchanA mamatvathI kharataroe karelA che, mATe te mAnavA lAyaka nathI.' jaMbUsUrijI kA yaha anumAna agara sahI hai, to phira koI samAdhAna dene kI jarurata nahIM hotI hai| kucha aMza taka unakA kathana sahI bhI lagatA hai kyoki dharmasAgarajI atyaMta niDara vaktA the| ve vAda-vivAda ke lie hamezA tatpara rahate the itanA hI nahIM, ve to sAmane se hI vAda ke lie pahuMca jAte the| ataH tIna bAra bulAne para bhI ve nahIM Ae, yaha bAta svIkAra nahIM sakate haiN| 2. agara aisA matapatra ho to bhI itanA to nizcita hai ki 'abhayadevasUrijI kharataragacchIya the' isa bAta kA dAnasUrijI, hIravijayasUrijI evaM vijayasenasUrijI ne samarthana nahIM kiyA thaa| unhoMne to maho. dharmasAgarajI kA "abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the," isakI siddhi karanevAle patra ko paDhane ke bAda yahA~ taka kaha diyA thA ki "abhayadevasUrijI kharataragacchIya the aise spaSTa akSara batAo, to hama likhakara dene ko taiyAra haiN|" unakI yaha bAta sunakara kharataragaccha ke pramukha zrAvaka punaH lauTa gaye the| isa bAta se yaha siddha hotA hai ki isa matapatra meM sabhI gacchoM kI sammati nahIM thii| kyoMki sabase bar3A tapAgaccha kA varga usameM sahamata nahIM thaa| anya matavAloM ke dharmasAgarajI ke viruddha, abhayadevasUrijI ke kharataragacchIya hone ke samarthana meM hastAkSara karane ke pIche ye kAraNa pratIta hote haiM.... 1. maho. dharmasAgarajI ma.sA. niDara evaM spaSTa vaktA the| unheM jisa gaccha meM jo-jo doSa dikhatA thA, usakI ve kar3aka samAlocanA karate the| isalie sabhI gacchavAle unake prati virodha kI bhAvanA rakhate the| abhayadevasUrijI kharataragacchIya the aisA pracAra 15-16vIM zatAbdI se vizeSa rUpa se zuru ho gayA thaa| tathA 17vIM zatAbdI taka to yaha praghoSa sarvatra pracalita ho cukA thA ki abhayadevasUrijI kharataragacchIya the| ataH sabhI gacchavAle Amataura se isI ke sAtha mAnate the| itanA hI nahIM dekhA-dekhI meM anAbhoga se tapAgaccha ke sAdhuoM ne bhI likha diyA thA ki abhayadevasUrijI kharataragacchIya hai| 3. 14-15vIM zatAbdI ke aMta taka to abhayadevasUrijI kI mUla ziSya paraMparA jo abhayadevasUri saMtAnIya ke nAma se khuda ko saMbodhita karatI / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /049
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ thI, vaha vilupta ho cukI thii| rudrapallIya gaccha bhI nAma zeSa ho cukA thaa| kyoMki saM. 1605 ke bAda kA koI bhI ullekha usa gaccha saMbaMdhI nahIM milatA hai| (kharataragaccha pratiSThA lekha saMgraha-lekha naM. 1148) ataH 'abhayadevasUri kharatara gaccha ke the', isa bAta kA spaSTa rUpa se virodha kara sake aisA koI maujuda nahIM thaa| esI paristhitioM meM jaba dharmasAgarajI ke viruddha sammelana kiyA gayA, taba sabhI ne ekamata hokara kharataragaccha ke pakSa kA samarthana kiyA hogA, to usameM koI Azcarya kI bAta nahIM hai| mata-patra kI kasauTI mAna liyA ki kaI gaccha vAloM ne milakara isamatapatra ko pramANita kiyA thA paraMtu aitihAsika pramANoM kI dRSTi se matapatra kI yaha bAta prAmANika nahIM banatI hai, kyoMki jina pramANoM ko Age karake abhayadevasUrijI ke kharataragacchIya hone kI bAta likhI hai, ve pramANa yA to galata DhaMga se peza kiye gaye haiM athavA arvAcIna hai, arthAt maulika nahIM hai| jaise ki - a) prabhAvaka caritra ke abhayadevasUri-caritra ko pramANa ke rUpa meM batAyA hai, usase to pratyuta yaha siddha hotA hai ki jinezvarasUrijI kA na to rAjasabhA meM kisI se vAda huA thA aura na hI unheM kharatara biruda kI prApti huI thii| arthAt jinezvarasUrijI ko 'kharatara' biruda hI nahIM milA hone se "abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the" aisA mata-patra meM diye gaye prabhAvaka carita ke pramANa se hI siddha hotA hai| tathA apane se viruda bAta kI siddhi ho aise pramANoM ko Age karake likhA gayA mata-patra bhI kitanA prAmANika hai evaM kitanA mahattva rakhatA hai, yaha samajha sakate haiN| ba) jinavallabhagaNikRta sArddhazataka -karmagrantha kI dhanezvarasUrijI kI TIkA meM to, jinavallabhagaNijI abhayadevasUrijI ke ziSya the, itanA hI likhA hai, aura use *1 dekheM pariziSTa-2, pR. 83 / *2 jiNavallahagaNi "tti jinavallabhagaNinAmakena matimatA sakalArthasaGgrAhisthAnAGgAdya GgopAGgapaJcAzakAdizAstravRttividhAnAvAptAvadAtakIrtisudhAdhavalitadharAmaNDalAnAM zrImada bhayadevasUrINAM ziSyeNa 'likhitaM' karmaprakRtyAdigambhIrazAstrebhyaH samuddhRtya dRbdhaM jinvllbh-gnnilikhitm|" - sArddhazataka karmagraMtha-TIkA itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /050
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI vidyA-ziSyatva kI apekSA se svIkAranA cAhie (vizeSa ke liye dekheM - pR. 53) usameM abhayedavasUrijI ke kharataragacchIya hone kI bAta kahA~ hai? sa) tathA 'upadezasaptatikA' Adi ke ullekha to pR. 20 para batAye anusAra arvAcIna haiN| tatkAlIna praghoSa ke prabhAva ke vaza hokara anAbhoga se likhe hue hone se ve mahattva ke nahIM hai, kyoMki upadeza saptatikA ke kartA ke pUrvAcAryoM ne saM. 1204 meM kharataragaccha se utpatti batAyI hai| itanA hI nahIM diye gaye pramANoM se bhI prAcIna pramANoM se abhayadevasUrijI ke kharataragacchIya nahIM hone kI siddhi hama pR. 14 se 30 para kara cuke haiN| IV 'jainam TuDe' ke isa lekha ke aMta meM aisA tarka diyA hai ki anya gacchoM kI paTTAvaliyoM meM navAMgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA nAma nahIM likhA hai, kevala kharataragaccha kI paTTAvaliyoM meM hI likhA hai, ataH ve kharataragacchIya the| __ unakI yaha bAta bhI ucita nahIM hai| kyoMki rUdrapallIya gaccha evaM abhayadevasUri-saMtAnIya kI paTTAvaliyoM meM bhI abhayadevasUrijI kA nAma milatA hai aura ye donoM gaccha kharataragaccha se bhinna the arthAt usakI zAkhA rUpa bhI nahIM the, kyoMki unake sAhitya evaM lekhoM meM kahIM para bhI 'kharatara' zabda kA prayoga nahIM kiyA gayA hai| (vizeSa ke lie dekheM - pR. 19, 119 aura 140) kharataragacchIya paTTavAliyoM meM abhayadevasUrijI kA nAma kisa taraha jur3A, usakI vistRta jAnakArI ke liye dekhiye -pR. 53 se 55 isa prakAra jainam TuDe meM diye gaye jinapIyUSasAgarasUrijI ke lekha evaM mata-patra ke bAre meM prAsaMgika spaSTIkaraNa karane ke bAda hama mUla viSaya para Ate haiN| 1617 kA mata-patra apramANa !!! kyoMki 1. jaina saMgha kA sabase bar3A varga-tapAgaccha usameM sahamata nahIM thaa| (dekheM pR. 49) 2. usameM diye gaye 'prabhAvaka caritra' Adi pramANoM se 'abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the' aisA hI siddha hotA hai| (dekheM pR. 83) *1. dekheM pR. 19 ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /051 )
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ A. jinacaMdrasUrijI evaM abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the!! 1. jaise A. jagaccaMdrasUrijI ko 'tapA' biruda milane kA ullekha unake ziSya A. devendrasUrijI ne svopajJa karmagraMtha TIkA-prazasti meM kiyA hai tathA isa ghaTanA ke lie sabhI eka mata haiN| vaise jinezvarasUrijI ko biruda milane kI bAta kA ullekha unake bAda lagabhaga 200 sAla taka (saM. 1305 taka) A. jinacaMdrasUrijI, A. abhayadevasUrijI tathA jinavallabhagaNijI, A. jinadattasUrijI Adi ne kahIM para nahIM kiyA hai tathA kharataragaccha kI utpatti 1204 meM huI aisA aMcalagaccha ke saM. 1294 meM bane zatapadI graMtha meM ullekha milatA hai| ataH jinezvarasUrijI ko 'kharatara' biruda nahIM milA, aisA siddha hone se unakI paraMparA meM hue "abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the' aisA prAcIna pramANoM se siddha hotA hai| ____ 2. 'kharatara biruda prApti' kI siddhi ke lie diye jAne vo 'vRddhAcArya prabandhAvalI' Adi arvAcIna pramANoM kI bAta kA nirAkaraNa pR. 31 se 35 meM kiyA jA cukA hai| ___ 3. itanA hI nahIM, 'abhayadevasUrijI kharataragacchIya the' isakI siddhi hetu "jainama TaDe' meM diye gaye tarka evaM mata-patra Adi kA nirAkaraNa bhI pR. 45 se 51 meM kiyA jA cukA hai| __ ataH "abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the" yaha bAta tarka evaM pramANa se aTala satya ke rUpa meM siddha ho jAtI hai| yahA~ para aisI jijJAsA honI svAbhAvika hai ki 'agara abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the, to kisa gaccha ke the?' usakA javAba unake graMthoM kI prazasti se mila jAtA hai, unhoMne spaSTa rUpa se khuda ko 'cAndrakula' kA batAyA hai| isa prakAra 'itihAsa ke Aine' meM yaha aTala satya spaSTa rUpa se dikhAyI detA hai ki navAGgI TIkAkAra A. abhayadevasUrijI ma.sA. evaM unake vaDIla gurubhrAtA saMvegaraMgazAlA ke kartA A. jinacaMdrasUrijI ma.sA. kharataragaccha ke nahIM paraMtu cAndrakula kehiithe| *1. dekheM pR. 14 evaM 46 kI TippaNI *2. dekheM pR. 14 evaM vizeSa ke lie pariziSTa - 3, pR-92 *3 dekheM pariziSTa -3, pR. 95 se 97 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /052
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA kharataragaccha abhayadevasUrijI saMtAnIya haiM? yahA~ para aisI jijJAsA honI svAbhAvika hai, ki 'yadyapi abhayadevasUrijI kharataragaccha ke nahIM the, paraMtu vartamAna kharataragaccha abhayadevasUrijI kI paraMparA meM hai aisA kahane meM to kyA koI harja hai?' isa prazna ke uttara ko pAne ke lie jinavallabhagaNijI kA abhayadevasUrijI se kyA saMbaMdha thA? vaha dekhanA jarurI hotA hai| abhayadevasUrijI aura jinavallabhagaNijI jinavallabhagaNijI abhayadevasUrijI ke nahIM, paraMtu kUrcapurIya jinezvarasUrijI ke ziSya the| usake nimna likhita pramANa milate haiM:__ 1. paM. nemikumAra poravAla-'Avassaya visesabhAsa' kI puSpikA meM likhate haiM ki likhitaM pustakaM cedaM nemikumaarsNjnyinaa| prAgvaTakulajAtena shuddhaakssrvilekhinaa|| saM. 1138 poSa vadi 7 / / koTyAcAryakRtA TIkA smaapteti| granthAgramasyAM trayodazasahasrANi sptshtaadhikaani||13700|| pustakaM cedaM vizrutazrIjinezvarasUriziSya jinvllbhgnneriti|| puSpikAvisphUrjitaM yasya guNairupAttaiH zAkhAyitaM shissyprmpraabhiH| puSpAyitaM yayazasA sa sUrirjinezvaro'bhUd bhuvi klpvRkssH||4|| zAkhApraroha iva tasya vivRddhshuddh-buddhicchdprcyvnycitjaatytaapH| ziSyo'sti zAstrakRtadhIrjinavallabhAkhyaH sakhyena yasya viguNo'pi jano guNI syaat||5|| (jaina pustaka prazasti saMgraha, pR. 1; jaina liTarecara eNDa philosophI, pR. naM. 1106 kI puSpikAH bhAMDArakara oriyaMTala risarca insTITyUTa pUnA-prakAzita prazastisaMgraha, bhAga-3; jaina sAhityano saMkSipta itihAsa, pArAH 219) isa prAcIna ullekha se spaSTa hotA hai ki abhayadevasUrijI ke devaloka hone ke samaya taka to jinavallabhagaNijI jinezvarasUrijI ke ziSya ke rUpa meM hI the| kyoMki yaha saM. 1138 kA ullekha hai aura abhayadevasUrijI kA devaloka saM. 1135/ 1138 meM mAnA jAtA hai| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha/053 )
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. "praznottaraikaSaSThizataka' meM jinavallabhagaNijI svayaM likhate haiM ki brUhi zrIjinavallabhastutipadaM kIdRgvidyAH ke staam||159|| avacUriH - mdgurvo-'jine-'shv-rs-uu-ryH| madguravo jineshvrsuuryH| (jinavallabhagaNijI kRta- praznottaraikaSaSTizataka) isameM jinavallabhagaNijI ne spaSTa ullekha kiyA hai ki mere guru jinezvarasUrijI haiN| aura Age "ke vA sadguravo' ke javAba meM abhayadevasUrijI ko sadguru ke rUpa meM batAyA hai| arthAt mere guru to caityavAsI aise jinezvarasUrijI haiM jabaki sadguru to suvihita aise abhayadevasUrijI haiM, yAni ke ve mere guru nahIM haiM, paraMtu vidyA dAtA evaM suvihita hone se sadguru haiN| bRhadgacchIya dhanezvarasUrijI ne sUkSmArtha-vicAra-sAroddhAra (sArddhazataka) prakaraNa kI TIkA meM jinavallabhagaNijI ko abhayadevasUrijI ke ziSya ke rUpa meM batAyA hai, vaha vidyA-ziSyatva kI apekSA se samajhanA caahiye| yAni, jinavallabhagaNijI ne abhayadevasUrijI ke pAsa se zruta prApta kiyA thA, utanA hI usakA artha samajhanA caahiye| evaM anya paravartI AcAryoM ke vividha graMthoM meM jinavallabhagaNijI ke abhayadevasUrijI ke ziSya hone ke jo ullekha milate haiM, ve karNa-paraMparA evaM tatkAla pracalita lokarUr3hi ke AdhAra se kiye gaye the| ataH vizeSa pramANarUpa nahIM banate haiN| kyoMki svayaM jinavallabhagaNijI ne "madguravo jinezvarasUrayaH' ke dvArA jinezvarasUrijI ko apane guru ke rUpa meM batAyA hai| ____ 3. tathA sabase prabala pramANa to jinavallabhagaNijIkRta aSTasaptatikA jo abhayadevasUrijI ke devaloka hone ke 25-30 sAla bAda vi. saM. 1164 meM likhI gayI thii| usameMlokAryakUrcapuragaccha mhaaghnotth-muktaaphlojjvljineshvrsuurishissyH| prAptaH prathAM bhuvi gaNirjinavallabho'tra, tasyopasampadamavApya ttHshrutnyc||52|| isa zloka se jinavallabhagaNijI ne svayaM ko karcaparIya jinezvarasarijI ke ziSya ke rUpa meM hI batAyA hai evaM kahA hai ki unhoMne abhayadevasUrijI kI upasampadA lekara zruta prApta kiyA thaa| jinavallabhagaNijI ne abhayadevasUrijI kI jJAnopasampadA hI lI thii| arthAt kevala adhyayana hetu unake pAsa rahe the, unake itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /054
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ziSya nahIM bane the| itanA hI nahIM unhoMne prasannacaMdrasUrijI, vardhamAnasUrijI Adi cAra AcAryoM ko abhayadevasUrijI ke prabhAvaka ziSyoM ke rUpa meM batAyA bhI hai| paraMtu svayaM ko abhayadevasUrijI kA ziSya nahIM batAyA hai| vaha isa taraha se haiM sattarkanyAyacarcArcitacaturagiraH zrI prasannendasUriH sUrizrIvardhamAno yatipatiharibhadro munID devabhadraH ityAdyAH sarvavidyArNavakalazabhuvaH saJcariSNUrUkIrtiH stambhAyante'dhunA'pi zrutacaraNaramArAjino yasya shissyaaH||49|| dusarI bAta gaNadhara sArdhazataka bRhavRtti meM bhI likhA hai ki'jinavallabhagaNijI caityavAsI ke ziSya the isalie abhayadevasUrijI ne svayaM unheM AcArya pada dekara paTTadhara nahIM banAyA thaa|' ataH spaSTa hotA hai ki jinavallabhagaNijI ne abhayadevasUrijI ke pAsa jJAnaupasaMpadA lI thI ziSyatva nahIM svIkArA thaa| isa prakAra jaba siddha hotA hai ki jinavallabhagaNijI abhayadevasUrijI ke ziSya nahIM the, ataH spaSTa ho jAtA hai ki unakI ziSya paraMparA kahalAnevAlI vartamAna kharataragaccha kI paraMparA bhI abhayedavasUrijI saMtAnIya nahIM ho sakatI hai| * yahA~ prazna yaha ho sakatA hai ki, agara jinavallabhagaNijI kI paramparA abhayedavasUrijI ziSya paraMparA nahIM kahalAtI hai, to unakI paTTAvaliyoM meM abhayadevasUrijI Adi ke nAma kyoM milate haiM? usakA samAdhAna isa prakAra ho sakatA hai ki - jinavallabhagaNijI abhayedavasUrijI ke guNAnurAgI evaM jJAna-upasaMpadA kI dRSTi se vidyA ziSya ke rUpa meM rahe the, ataH jinavallabhagaNi kI paramparA meM hae sAdhu "jinavallabha-gaNijI evaM abhayadevasUrijI ke bIca guru-ziSya kA sambandha thA', aisA mAna kara svayaM ko abhayadevasUrijI se jor3ane laga gye| kucha bhI ho, kharataragaccha kI paTTAvalioM meM abhayadevasUrijI ke ullekha hone mAtra se isa aitihAsika satya ko nahIM nakArA jA sakatA hai ki jinavallabhagaNijI caityavAsI aise kUrcapurIya jinezvarasUrijI ke ziSya the abhayadevasUrijI ke nahIM aura isalie jinavallabhagaNijI kI paraMparA meM huA kharataragaccha bhI abhayadevasUri saMtAnIya nahIM kahalAtA hai| ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /055
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ paM. kalyANavijayajI kA mahattvapUrNa lekha!!! kharataragaccha kI aneka paTTAvaliyoM evaM aitihAsika graMthoM ke gahana abhyAsa ke AdhAra se prasiddha itihAsavektA paM. kalyANavijayajI ma.sA. ne 'nibaMdha-nicaya' taTasthatApUrvaka jinavallabhagaNijI ke vRttAnta para vizada prakAza meM DAlA hai| abhayadevasUrijI aura jinavallabhagaNijI ke bIca kyA saMbaMdha thA? ityAdi bAtoM ke spaSTIkaraNa hetu unake lekha ke kucha aMza yahA~ para diye jAte haiN| dekhiye: "kharataragaccha ke paTTAvalIlekhaka jinavallabhagaNi ke sambandha meM aneka prakAra kI eka dUsarI se viruddha bAteM likhate haiN| koI kahate haiM-ve apane mUla guru ko milakara vApasa pATana Ae, aura zrI abhayadeva sUrijI se upasampadA lekara unake ziSya bne| taba koI likhate haiM ki ve prathama se hI caityavAsa se nirviNNa the aura abhayadevasUrijI ke pAsa Akara unake ziSya bane aura Agama siddhAnta kA adhyayana kiyaa| kharataragacchIya lekhakoM kA eka hI lakSya hai ki jinavallabha ko zrI abhayadevasUri kA paTTadhara banAkara apane sampradAya kA sambandha zrI abhayadevasUri se jor3a denaa| kucha bhI ho, parantu zrI jinavallabhagaNi ke kathanAnusAra ve anta taka kUrcapurIya AcArya zrI jinezvarasUri ke hI ziSya bane rahe haiM, aisA inake khuda ke ullekhoM se pramANita hotA hai| vikrama saM. 1138 meM likhe hue koTyAcArya kI TIkA vAle vizeSAvazyaka bhASya kI pothI ke anta meM jinavallabhagaNi svayaM likhate haiM yaha (1) pustaka prasiddha zrI jinezvarasUri ke ziSya jinavallabha gaNI kI hai| isI prakAra jinavallabha gaNI praznottarazataka nAmaka apanI kRti meM likhate haiM ki 'jinezvarAcAryajI mere guru haiM, yaha praznottarazataka kAvya jinavallabha gaNi ne zrI abhayadevasUrijI ke pAsa se vApasa jAne ke bAda banAyA thA, aisA usI kRti se jAnA jAtA hai, kyoMki usI kAvya meM eka bhinna padya meM zrI abhayadeva sUrijI kI bhI prazaMsA kI hai| jinavallabhagaNi ke 'rAmadeva' nAmaka eka vidvAn ziSya the, jinhoMne vi.saM. 1173 meM jinavallabha sUri kRta 'SaDazIti-prakaraNa' kI cUrNi banAI hai, jisameM unhoMne likhA hai ki jinavallabha gaNijI ne apane tamAma citra kAvya saM. 1169 meM citrakUTa ke zrI mahAvIra mandira meM zilAoM para khudavAe the aura mandira ke dvAra kI donoM tarapha unhoMne dharma-zikSA aura saMghapaTTaka zilAoM para khudavAe the, aisA paM. hIrAlAla haMsarAja kRta 'jaina dharmano prAcIna itihAsa' nAmaka pustaka ke 38 veM tathA 39 veM pR. meM likhA hai| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /056 )
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdhyAya dharmasAgarajI ne jinavallabha gaNI kRta 'aSTasaptatikA' nAmaka kAvya ke kucha padya 'pravacana parIkSA' meM uddhRta kie haiM, unameM se eka padya meM zrI abhayadeva sUrijI ke cAra pramukha ziSyoM kI prazaMsA kI hai aura eka padya meM unhoMne zrI abhayadevasUrijI ke pAsa zruta sampadA lekara apane zAstrAdhyayana kI sUcanA kI hai| ityAdi bAtoM se yahI siddha hotA hai ki jinavallabhagaNi jo kUrcapurIya gaccha ke AcArya jinezvarasUri ke ziSya the, ve apane guru kI AjJA se apane guru bhAI jinazekhara muni ke sAtha AgamoM kA adhyayana karane ke lie, pATana zrI abhayadevasUrijI ke pAsa gae the aura unake pAsa jJAnopasaMpadA grahaNa karake sUtroM kA adhyayana kiyA thaa| kharatara gaccha ke paTTAvalIlekhaka zAyada upasampadA kA artha hI nahIM samajhe, isalie koI unake pAsa dIkSA lene kA likhate haiM to koI 'Aja se hamArI AjJA meM rahanA' aisA upasampadA kA artha karate haiM, jo vAstavika nahIM hai| upasampadA aneka prakAra kI hotI hai - jJAnopasampadA, darzanopasampadA, cAritropa-sampadA, mArgopasampadA aadi| inameM pratyeka upasampadA jaghanya, madhyama tathA utkRSTa prakAra se tIna taraha kI hotI hai, jJAna tathA darzana prabhAvaka zAstra par3hane ke liye jJAnopasampadA tathA darzanopasampadA dI-lI jAtI hai, cAritropasampadA cAritra ko zuddha pAlane ke bhAva se bahudhA lI jAtI hai aura vaha prAyaH yAvajjIva rahatI hai, jJAnopasampadA tathA darzanopasampadA kama se kama 6 mAsa kI aura adhika-se-adhika 12 bAraha varSa kI hotI thii| mArgopasampadA lambe vihAra meM mArga jAnane vAle AcArya se lI jAtI thI aura mArga kA pAra karane taka rahatI thii| upasampadA svIkAra karane ke bAda upasampanna sAdhu ko apane gaccha ke AcArya tathA upAdhyAya kA digbandha chor3akara upasampadA dene vAle gaccha ke AcArya tathA upAdhyAya kA digbandhana karanA hotA thA aura upasampadA ke dAna upasampanna zramaNa apane gaccha tathA AcArya upAdhyAya kI AjJA na pAlakara upasampadA pradAyaka gaccha ke AcArya upAdhyAya kI AjJA meM rahate the aura unhIM ke gaccha kI sAmAcArI kA anusaraNa karate the, itvara (sAvadhika) upasampadA kI avadhi samApta hone ke uparAnta upasampanna vyakti upasampadA dene vAle AcArya kI AjJA lekara apane mUla guru ke pAsa jAtA thA aura unake digbandhana meM rahatA thaa| zrI jinavallabha gaNI ne isI prakAra jJAnopasampadA lekara abhayadeva sUrijI se AgamoM kI vAcanA lI thI aura bAda meM ve apane mUla guru jinezvarasUrijI ke pAsa itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /057
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ gae the| jinezvarasUri caityavAsI hone se zithilAcArI the, taba jinavallabha vaihArika zramaNa samudAya ke sAtha rahane se svayaM caityavAsI na banakara vaihArika rahanA cAhate the, isIliye apane mUla guru se milakara ve vApasa pATaNa cale gae the| ___ unake dubArA pATaNa jAne taka zrI abhayadevasUrijI pATaNa meM the yA vihAra karake cale gaye the, yaha kahanA kaThina hai, phira bhI itanA kahA jA sakatA hai ki navAMgI vRttiyoM ke samApta hone taka ve pATaNa meM avazya rahe hoMge, kyoMki tatkAlIna pATaNa ke jaina zramaNa saMgha ke pramukha AcArya zrI droNa ke netRttva meM vidvAnoM kI samiti ne abhayadeva sUri nirmita sUtravRttiyoM kA saMzodhana kiyA thA, AgamoM kI vRttiyA~ vikrama saMvat 1128 taka meM banakara pUrI ho cukI thI, isalie isake bAda zrI abhayadevasUrijI pATaNa meM adhika nahIM rahe hoMge, 1128 ke bAda meM banI huI inakI koI kRti upalabdha nahIM hotI, lagabhaga isI arse meM haribhadrasUrIya paMcAzaka prakaraNa kI TIkA Apane 'dhavalakA' meM banAI hai, isase bhI yahI sUcita hotA hai, ki AcArya zrI abhayadevasUrijI ne 1128 meM hI pATaNa chor3a diyA thaa| isa samaya ve bAda kA inakA koI graMtha dRSTigocara nahIM huA, isase hamArA anumAna hai ki AcArya zrI abhayadeva sUrijI ne apane jIvana ke antima dazaka meM zArIrika asvAsthya athavA anya kisI pratibandhaka kAraNa se sAhitya ke kSetra meM koI kArya nahIM kiyaa| ApakA svargavAsa bhI pATaNa se dUra 'kapaDavaMja' meM haA thA, Apake svargavAsa kA nizcita varSa bhI zrI abhayadeva sUri ke anuyAyI hone kA dAvA karane vAloM ko mAlUma nahIM hai, isa paristhiti meM yahI mAnanA cAhiye ki zrIabhayadevasUrijI vikrama saMvat 1128 ke bAda gujarAta ke madhya pradeza meM hI vicare haiN| kharataragaccha ke arvAcIna kisI kisI lekhaka ne inake svargavAsa kA samaya saM. 1151 likhA hai, taba kisI ne jinavallabha gaNI ko saM. 1167 meM abhayadeva sUri ke hAtha se sUri-maMtra pradAna karane kA likhakara apane ajJAna kA pradarzana kiyA hai| abhayadeva sUrijI 1151 athavA 1167 taka jIvita nahIM rahe the, aneka anya gacchIya paTTAvaliyoM meM inakA svargavAsa 1135 meM aura matAntara se 1139 meM likhA hai, jo ThIka pratIta hotA hai, AcArya jinadatta kRta 'gaNadhara-sArdhazataka' kI vRttiyoM meM zrI sumati gaNi tathA sarvarAja gaNi ne bhI abhayadevasUrijI ke svargavAsa ke samaya kI kucha bhI sUcanA nahIM kI, isalie 'bRhad pauSadha-zAlika' Adi gacchoM kI paTTAvaliyoM meM likhA huA abhayadeva sUrijI kA nirvANa samaya hI sahI mAna lenA caahie| abhayadevasUri kA svargavAsa matAntara ke hisAba se saM. 1139 meM mAna leM to bhI itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /058
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. 1167 kA antara 28 varSa kA hotA hai| kharataragaccha ke tamAma lekhakoM kA ekamatya hai ki saM. 1167 meM jinavallabha gaNi ko devabhadrasUri ne AcArya abhayadevasUrijI ke paTTa para pratiSThita kara unheM AcArya banAyA thaa| kharataragaccha ke lagabhaga sabhI lekhakoM kA kathana hai, ki abhayadevasUrijI svayaM jinavallabha ko apanA paTTadhara banAnA cAhate the, parantu caityavAsi-ziSya hone ke kAraNa gaccha isameM sammata nahIM hogA, isa bhaya se unhoMne jinavallabha ko AcArya nahIM banAyA, parantu apane ziSya prasannacandrAcArya ko kaha gaye the ki samaya pAkara jinavallabha gaNi ko AcArya pada pradAna kara denaa| prasannacandra sUri ko bhI apane jIvana darmiyAna jinavallabha ko AcArya pada dene kA anukUla samaya nahIM milA aura apane antima samaya meM isa kArya ko saphala karane kI sUcanA devabhadra sUri ko kara gae the aura saMvat 1167 meM AcArya devabhadra ne katipaya sAdhuoM ke sAtha cittaur3a jAkara jinavallabha gaNi ko AcArya pada se vibhUSita kiyaa| uparokta vRttAnta para gaharAI se socane para aneka prazna upasthita hote haiN| pahalA to yaha ki yadi abhayadeva sUrijI ne jinavallabha gaNi ko apanA ziSya banA liyA thA aura vidvattA Adi viziSTa guNoM se yukta hone ke kAraNa use AcArya banAnA cAhate the, to gaccha ko pUchakara use AcArya banA sakate the| vardhamAna Adi apane cAra ziSyoM ko AcArya banA liyA thA aura gaccha kA virodha nahIM haA, to jinavallabha ke liye virodha kyoM hotA ? jinavallabha caityavAsI ziSya hone se usake AcArya pada kA virodha hone kI bAta kahI jAtI hai, jo thothI dalIla hai, abhayadevasUrijI kA ziSya ho jAne ke bAda vaha caityavAsiyoM kA ziSya kaise kahalAtA, yaha samajha meM nahIM aataa| mAna liyA jAya ki jinavallabha ko AcArya pada para pratiSThita karane ke kArya meM zrI abhayedava sUrijI ke ziSya parivAra meM do mata the, to caubIsa varSa ke bAda unheM AcArya kaise banAyA? kyA usa samaya abhayadevasUrijI kA ziSyasamudAya ekamata ho gayA thA ? athavA samudAya meM do bhAga pAr3akara AcArya devabhadra ne yaha kArya kiyA thA? jahA~ taka hameM isa prakaraNa kA anubhava hai ukta prakaraNa meM kucha aura hI rahasya chipA huA thA, jise kharatara gaccha ke nikaTavartI AcAryoM ne prakaTa nahIM kiyA aura pichale lekhaka isa rahasya ko kholane meM asamartha rahe haiN| kharataragaccha ke prAcIna graMthoM ke avagAhana aura itara prAcIna sAhitya kA manana karane se hamako prastuta prakaraNa kA jo spaSTa darzana milA hai, use pAThaka gaNa ke jJAnArtha nIce upasthita karate haiM / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /059 )
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinavallabha varSoM taka abhayadevasUri ke ziSyasamudAya ke sAtha rahe the, ve svayaM vidvAn evaM kriyArUci AtmA the, vaha samaya adhikAMza zithilAcArI sAdhuoM kA thaa| unakA zaithilya dekhakara jinavallabha ke hRdaya meM daHkha hotA thaa| acche vaktA hone ke kAraNa ve zithilAcAra ke viruddha bolA karate the| devabhadra Adi katipaya abhayadeva sUri ke ziSya bhI unheM ubhAr3ate aura caityavAsiyoM ke viruddha bolane ko uttejita kiyA karate the| dhIre-dhIre jinavallabha gaNI kA hRdaya nirbhIka hotA gayA aura caityavAsiyoM ke virodha ke pracAra ke sAtha apane vaihArika sAdhuoM ke pAlane ke niyama banAne tathA apane naye mandira banAne ke pracAra ko khUba bar3hAyA, rAjya seapane vidhi caitya ke lie jamIna mAMgI gii| sthAnika saMgha ke virodha karane para bhI jamIna rAjya kI tarapha se de dI gii| basa phira kyA thA, jinavallabhagaNI tathA inake pRSThapoSaka sAdhu tathA gRhasthoM ke dimAga kI garmI hada se Upara uTha gaI aura jinavallabhagaNI to khulle Ama apanI saphalatA aura sthAnika caityavAsiyoM kI burAiyoM ke Dhola pITane lge| kahAvata hai ki jyAdA ghisane se candana se bhI Aga prakaTa ho jAtI hai, pATana meM aisA hI huaa| jinavallabha gaNI ke niraMkuza lekcaroM se sthAnika jaina saMgha kSubdha ho uThA, sabhI gacchoM ke AcAryoM tathA gRhasthoM ne saMgha kI sabhA bulAI aura jinavallabha gaNI ko saMgha se bahiSkRta kara pATana meM DhiMDhorA piTavAyA ki "jinavallabha ke sAtha koI bhI pATaNavAsI AcArya aura zramaNasaMgha, kisI prakAra kA sambandha na rakhe, isa para bhI koI sAdhu isake sAtha vyavahAra rakhegA to vaha bhI jinavallabha kI taraha saMgha se bahiSkRta samajhA jaaygaa|" pATaNa ke jaina saMgha kI tarapha se uparyakta jAhira hone ke bAda jinavallabha gaNijI kI tUtI sarvathA banda ho gaI, unake lekcara sunane ke lie sabhAoM kA honA baMda ho gyaa| unake anuyAyiyoM ne unheM salAha dI ki pATaNa meM to Apake vyAkhyAnoM se aba koI lAbha na hogA, aba bAhara gAMvoM meM pracAra karanA lAbhadAyaka hogaa| gaNIjI pATaNa chor3akara usake parisara ke gAMvoM meM cale gae aura pracAra karane lage, parantu unake saMgha bAhara hone kI bAta unake pahale hI pavana ke sAtha gAMvoM meM pahu~ca cukI thI, vahA~ bhI inake vyAkhyAnoM meM Ane se loga hicakicAte the| thor3e samaya ke bAda gaNIjI vApasa pATaNa Ae aura apane hitacintakoM se kahA-gujarAta meM phirane se to aba vizeSa lAbha na hogaa| gujarAta ko chor3akara aba kisI dUsare deza meM vihAra karane kA nirNaya kiyA, unake samarthakoM ne bAta kA samarthana kiyA, AcArya devabhadra ne jinazekhara ko, jo jinavallabha kA guru bhAI thA, jinavallabha ke itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /060
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtha jAne kI AjJA dii| parantu jinazekhara ne saMgha bAhara hone ke bhaya se jinavallabha gaNI ke sAtha jAne se inkAra kara diyA, AcArya devabhadra jinazekhara ke isa vyavahAra se bahuta hI nArAja hue tathApi jinazekhara ne apanA nirNaya nahIM badalA aura jinavallabha gaNI ko gujarAta chor3akara uttara kI tarapha akele vihAra karanA pdd'aa| marukoTa hote hue ve cAturmAsya Ane ke pahale cittor3a phuNce| yadyapi bIca meM mAravAr3a jaisA lambA caur3A deza thA aura kaI bar3e-bar3e nagara bhI the, parantu jinavallabha gaNI kA pATaNa meM jo apamAna huA thA, usakI havA sarvatra pahu~ca cukI thii| cittauDa meM bhI jainoM kI paryApta bastI thI aura aneka upAzraya bhI the, isapara bhI unheM cAturmAsya ke yogya koI sthAna nahIM milaa| kharataragaccha ke lekhaka upAzraya Adi ne milane kA kAraNa caityAvAsiyoM kA prAbalya batAte haiM, jo kalpanA mAtra hai| caityavAsI apanI pauSadhazAlAoM meM rahate the aura caityoM kI dekhabhAla avazya karate the, phira bhI vaihArika sAdhu vahA~ jAte to unheM gRhasthoM ke atirikta makAna utarane ke lie mila hI jAte the| vardhamAna sUri kA samudAya vahArika thA aura sarvatra vihAra karatA thA phira bhI usako utarane ke lie makAna na milane kI zikAyata nahIM thI, taba jinavallabha gaNI ke lie hI makAna na milane kI naubata kaise AI? kharI bAta to yaha hai ki jinavallabha gaNI ke pATaNa meM saMgha se bahiSkRta hone kI bAta sarvatra pracalita ho cukI thI, isI kAraNa se unheM makAna dene tathA unakA vyAkhyAna sunane meM loga hicakicAte the| isIlie jinavallabha gaNI ko cittaur3a meM 'cAmuNDA' ke maTha meM rahanA par3A thaa| yaha saba kucha hone para bhI jinavallabha gaNI ne apanI himmata nahIM haarii| cittaur3a se prArambha kara bAgar3a tathA uttara mAravAr3a ke khAsa-khAsa sthAnoM meM vihAra kara apanA pracAra jArI rkhaa| bhinna-bhinna viSayoM para nibandhoM ke rUpa meM prAkRta bhASA meM 'kulaka' likhakara apane paricita sthAnoM meM unake dvArA dhArmika pracAra karate hI rhe| kulakoM ke par3hane se jJAta hotA hai ki usa pradeza meM jAne ke bAda jinavallabha gaNI ne apane upadezoM kI bhASA sAdhAraNa rUpa se badala dI thI, pATaNa meM caityavAsiyoM kA khaNDana karane meM jo ugratA thI, vaha badala cukI thii| itanA hI nahIM 'samaya dekhakara liMgamAtra dhAriyoM kA bhI sanmAna karane kI salAha dete the'| vidvattA to thI hI, cAritramArga acchA pAlate the aura upadeza zakti bhI acchI thI, pariNAma svarUpa bAgar3a Adi pradezoM meM Apane aneka gRhasthoM ko dharmamArga meM jodd'aa| udhara AcArya devabhadra aura unakI pArTI ke mana meM jinavallabha kA AcArya banAne kI dhuna lagI huI thii| pATaNa ke jaina saMgha meM bhI paurNamika tathA AMcalika gacchoM itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /061
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI utpatti tathA naI prarUpaNAoM ke kAraNa avyavasthA bar3ha gaI thI, pariNAma svarUpa AcArya devabhadra kI jinavallabha ko cittaur3a jAkara AcArya banAne kI icchA ugra bnii| katipaya sAdhuoM ko, jo unakI pArTI meM zAmila the, sAtha meM lekara mAravAr3a kI tarapha vihAra kiyA aura jinavallabha gaNI, jo usa samaya nAgora kI tarapha vicara rahe the, unheM cittaur3a Ane kI sUcanA dI aura svayaM bhI mAravAr3a meM hote hue cittaur3a pahu~ce aura unheM AcArya pada dekara AcArya abhayadevasUri ke paTTadhara hone kI udghoSaNA kii| isa prakAra AcArya devabhadra kI maNDalI ne apanI cirasaMcita abhilASA ko pUrNa kiyaa| zrI jinavallabha gaNI ko AcArya banAkara abhayadeva sUrijI ke paTTa para sthApita karane kA vRttAnta Upara diyA hai| yaha vRtta kharatara gaccha kI paTTAvaliyoM ke AdhAra se likhA hai| aba dekhanA yaha hai ki abhayadeva sUrijI ko svargavAsI hae aTrAIsa varSa se bhI adhika samaya ho cukA thA, zrI abhayadeva sUrijI ke paTTa para zrI vardhamAna sUri, zrI haribhadra sUri, zrI prasannacaMdrasUri aura zrI devabhadrasUri nAmaka cAra AcArya bana cuke the, phira aTThAIsa varSa bAda jinavallabhagaNI ko unake paTTa para sthApita karane kA kyA artha ho sakatA hai? isa para pAThakagaNa svayaM vicAra kara sakate haiN| zAstra ke AdhAra se to koI bhI AcArya apanI jIvita avasthA meM hI apanA uttarAdhikArI AcArya niyata kara dete the| kadAcit kisI AcArya kI akasmAta mRtyu ho jAtI to usakI jAhirAta hone ke pahale hI gaccha ke gItArtha apanI parIkSAnusAra kisI yogya vyakti ko AcArya ke nAma se udaghoSita karane ke bAda mUla AcArya ke maraNa ko prakaTa karate the| kabhI-kabhI AcArya dvArA apanI jIvita avasthA meM niyata kiye hue uttarAdhikArI ke yogyatA prApta karane ke pahale hI mUla AcArya svargavAsI ho jAte to gaccha kisI adhikarI yogya gItArtha vyakti ko sauMpA jAtA thaa| jinavallabha gaNI ke pIche na parivAra thA na gaccha kI vyavasthA, phira itane lambe samaya ke bAda unheM AcArya banAkara abhayadevasUrijI kA paTTadhara kyoM udghoSita kiyA gayA ? isakA kharA rahasya to AcArya zrI devabhadra jAneM, parantu hamArA anumAna to yahI hai ki jinavallabha gaNI kI pITha thapathapAkara unake dvArA pATaNa meM uttejanA phailAkara vahA~ ke saMgha dvArA gaNijI ko saMgha se bahiSkRta karane kA devabhadra nimitta bane the, usI ke prAyazcitta svarUpa devabhadra kI yaha pravRtti thii| aba rahI jinavallabha gaNI ke kharataragacchIya hone kI bAta, so yaha bAta bhI nirAdhAra hai| jinavallabha ke jIvana paryanta "kharatara' yaha nAma kisI bhI vyakti itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /062
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ athavA samudAya ke lie pracalita nahIM huA thaa| AcArya zrI jinezvarasUri, unake guru-bhAI buddhisAgara sUri tathA unake ziSya jinacandrasUri tathA abhayadevasUri Adi kI yathopalabdha kRtiyA~ hamane par3hI haiN| kisI ne bhI apanI kRtiyoM meM kharatara zabda kA prayoga nahIM kiyaa| zrI jinadatta sUri ne, jo jinavallabha sUri ke paTTadhara mAne jAte haiM, apanI gaNadharasArddhazataka' nAmaka kRti meM pUrvavartI tathA apane samIpavartI AcAryoM kI khulakara prazaMsA kI hai, parantu kisI bhI AcArya ko kharatara pada prApta hone kI sUcanA taka nahIM kii| jinadatta sUri ke 'gaNadhara sArddhazataka' kI bRhavRtti meM, jo vikrama saM. 1295 meM zrI sumati gaNi dvArA banAI gaI hai, usameM zrI vardhamAna sUri se lekara AcArya zrI jinadattasUri taka ke vistRta caritra die haiM, parantu kisI AcArya ko 'kharatara' biruda prApta hone kI bAta nahIM likhii| sumati gaNijI ne AcArya jinadattasUri ke vRttAnta meM aisA jarura likhA hai ki jinadattasUri svabhAva ke bahuta kar3aka the, ve hara kisI ko kar3A javAba de diyA karate the| isalie logoM meM unake svabhAva kI TIkATippaNiyA~ huA karatI thii| loga bahudhA unheM 'kharatara' arthAt kaThora svabhAva kA hone kI zikAyata kiyA karate the| parantu jinadatta jana-samAja kI ina bAtoM para kucha bhI dhyAna nahIM dete the| dhIre-dhIre jinadattasUrijI ke lie 'kharatara' yaha zabda pracalita huA thA, aisA sumatigaNi kRta 'gaNadharasArddha-zataka' kI TIkA par3hane vAloM kI mAnyatA hai| yadyapi 'kharatara' zabda kA khAsa sambandha jinadattasUrijI se thA, phira bhI inhoMne svayaM apane liye kisI bhI graMtha meM 'kharatara' yaha vizeSaNa nahIM likhaa| jinadatta sarijI to kyA inake paTTadhara zrI jinacaMdra, inake ziSya zrI jinapatisUri, jinapati ke paTTadhara jinezvarasUri aura jinezvarasUri ke paTTadhara jinaprabodhasUri taka ke kisI bhI AcArya ne 'kharatara' zabda kA prayoga apane nAma ke sAtha nahIM kiyaa| vastusthiti yaha hai ki vikrama kI caudahavIM zatI ke prAraMbha se kharatara zabda kA pracAra hone lagA thaa| zuru-zuru meM ve apane ko 'candra gacchIya' kahate the, phira isake sAtha 'kharatara' zabda bhI jor3ane lge|" itihAsa vettA paM. kalyANavijayajI ke isa lekha ko par3hane ke bAda kisI prazna yA jijJAsA kA avakAza prAyaH rahatA nahIM hai, phira bhI alaga alaga dRSTikoNa se Age vicAra kiyA jaaegaa| (nibandha-nicaya, pR. 18 se 27 se sAbhAra) / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha/063 )
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhayadevasUrijI evaM kharataragaccha meM mAnyatA bheda!!! kharataragaccha kI paraMparA abhayadevasUrijI kI saMtAnIya nahIM hai, aisA isalie bhI mAnanA ucita lagatA hai kyoMki kharataragaccha kI kaI mAnyatAe~ abhayadevasUrijI kA anusaraNa nahIM karatI haiM, jaise ki 1. haribhadrasUrijI ne paMcAzaka (yAtrA paMcAzaka) graMtha meM bhagavAna mahAvIra ke pAMca kalyANaka batAye haiM aura abhayadevasUrijI ne bhI usakI TIkA meM bhagavAn mahAvIra ke garbha, janma, dIkSA, kevalajJAna evaM nirvANa pA~ca kalyANaka hue aisA likhA hai| jabaki kharataragaccha kI paraMparA meM SaT kalyANaka kI mAnyatA hai| ___ 2. abhayadevasUrijI ne zrI jJAtAdharmakathA kI TIkA meM draupadI dvArA jina pratimA pUjana ke adhikAra kA vistRta vivecana kiyA hai, yAni ki striyA~ pUjA kara sakatI haiM, aisA Agama ke mUla sUtra meM hai evaM abhayadevasUrijI bhI isako svIkArate the| jabaki kharataragaccha kI sAmAcArI meM strI pUjA kA niSedha hai| ___ 3. abhayadevasUrijI ne sthAnAGga sUtra prathama sthAna evaM praznavyAkaraNa 10veM adhyayana sU. 29 kI TIkA meM sAdhu ke upakaraNoM meM palle ko ginAyA hai jabaki kharataragaccha ke sAmAcArI graMthoM meM palle rakhane kI AcaraNA nahIM hai aisA likhA hai| jinavallabhagaNijI ke ullekhoM se tathA kharataragaccha kI paraMparA aura abhayadevasUrijI meM mAnyatA-bheda ke AdhAra se nirNaya kara sakate haiM ki kharataragaccha, abhayadevasUrijI kI ziSya-paraMparA ke rUpa meM nahIM hai| ___ yahA~ para eka bAta vizeSa dhyAna meM lene jaisI hai ki samayasuMdara gaNijI kI 'sAmAcArIzataka' meM jinavallabhagaNijI aura jinadattasUrijI kI sAmAcArI dI hai, paraMtu jinezvarasUrijI kI aura abhayadevasUrijI kI sAmAcArI nahIM dI hai| jinezvarasUrijI ne 'caityavaMdana vivaraNa' meM apane gaccha ko caityavaMdana saMbaMdhI bhinna sAmAcArI ko sUcita kiyA hai| agara kharataragaccha unakI ziSya paraMparA meM hotA to sAmAcArI zataka meM jinezvarasUrijI kI usa bhinna sAmAcArI kA bhI nirdeza hotaa| paraMtu 'sAmAcArIzataka' meM usakA koI vivaraNa nahIM milatA hai| ___ dUsarI bAta jinadattasUrijI ne 'carcarI' Adi graMthoM meM jinavallabhagaNijI kI mahatI prazaMsA kI hai aura jinavallabhasUrijI prarUpita sAmAcArI aura upadezoM ko hI * dekheM pR. 92 ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /064
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Age bar3hAne kA prayAsa kiyA hai| ina bAtoM se yaha spaSTa hotA hai ki vartamAna meM kharataragaccha paraMparA jinavallabhagaNijI evaM jinadattasUrijI dvArA zuru kI gayI sAmAcArIoM ko vaphAdAra hai| ataH yaha anumAna kara sakate haiM ki jinavallabhagaNijI se prAraMbhika rUpa evaM jinadattasUrijI se mukhya rUpa se kharataragaccha kI zuruAta huI thii| "abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the" -maho. vinayasAgarajI ataH yaha spaSTa hai ki vardhamAna, jinezvara, abhayadeva kharataragacchIya nahIM, apitu kharataragacchIya jinavallabha, jinadatta, maNidhArI jinacandrasUri, jinapatisUri Adi ke pUrvaja avazya the aura aisI sthiti meM uttarakAlIna munijanoM dvArA apane pUrvakAlIna AcAryoM ko apane gaccha kA batalAnA svAbhAvika hI hai|* (kharataragaccha kA bRhad itihAsa - prathama khaNDa, pR. 13) *. unakA svAbhAvika rUpa se abhayadevasUrijI ko apane gaccha kA batalAnA bhI vicAraNIya hai| (vizeSa ke lie dekheM pR. 53 se 55, 79) ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /065 )
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhayadevasUrijI kI ziSya-paraMparA meM kauna? punaH prazna uTha sakatA hai ki abhayadevasUrijI kI ziSya-paraMparA meM kauna hue the? usakA samAdhAna hameM jinavallabhagaNijI kI 'aSTasaptatikA', sumatigaNijI kRta gaNadharasArddhazataka bRhavRtti Adi se milatA hai| ___aSTasaptatikA meM prasannacaMdrasUrijI, vardhamAnasUrijI, haribhadrasUrijI, devabhadrasUrijI Adi ko abhayadevasUrijI kI ziSya paraMparA ke rUpa meM batAye haiN| tathA gANadharasArddhazataka vRtti meM vardhamAnasUrijI kI abhayadevasUrijI ke paTTadhara batAye haiN| ataH aisA lagatA hai ki vardhamAnasUrijI se abhayadevasUrijI kI ziSya paraMparA calI hogii| usa ziSya paraMparA ke granthoM kI prazastiyoM meM bhI vardhamAnasUrijI, jinezvarasUrijI, abhayadevasUrijI Adi ke ullekha milate haiM tathA zilAlekhoM meM bhI navAGgI TIkAkAra abhayadevasUri saMtAnIya zrI caMdrasUribhiH, abhayedevasUrisaMtAnIya zrI dharmaghoSasUribhiH ityAdi rUpa meM 'abhayadevasUri saMtAnIya' zabda kA bahuta bAra ullekha milatA hai| isa bAta kI maho. vinayasAgarajI saMpAdita 'kharataragaccha pratiSThA lekha saMgraha' graMtha evaM unake 'purovAk' se bhI puSTi hotI hai| ___ abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the, kyoMki unake saMtAnIya AcAryoM ke zilAlekhoM meM 'kharataragaccha' aisA ullekha nahIM milatA haiN| jaise ki jinadattasUrijI kI ziSya paraMparA ke 14vIM zatAbdI bAda ke lekhoM meM upalabdha hotA hai| vizeSatA yaha hai ki jinadattasUrijI ke samakAlIna evaM jinavallabhagaNijI ke gurubhAI aise jinazekharasUrijI kI ziSya paraMparA ke lekhoM meM bhI cAndrakula athavA rudrapallIya gaccha kA hI ullekha milatA hai, kharataragaccha kA nhiiN| isase bhI spaSTa hotA hai ki abhayedavasUrijI kharataragaccha ke nahIM the| maho. vinayasAgarajI kA abhiprAya padmaprabhasUrijI racita 'munisuvratacaritra' kI prazasti Adi ke AdhAra para maho. vinayasAgarajI ne abhayadevasUrijI kI ziSya-paraMparA ke viSaya meM isa prakAra apanA abhiprAya batAyA hai / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /066 )
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ navAMgavRttikAra zrI abhayadevasUri-paramparA 1) abhayadevasUri, 2) prasannacaMdrasUri, 3) devabhadrasUri, 4) devAnandasUri, 5) vibudhaprabhasUri, 6) devabhadrasUri, 7) pdmprbhsuuri| __ AcArya abhayadevasUri kI paramparA ke AcArya zrI prasannacandrasUrijI aura zrI devabhadrasUri ina donoM AcAryoM ke vidyAguru AcArya abhayadevasUri the| ina donoM kA yatkiJcita prApta ullekha pUrva meM hI AcArya abhayadeva, AcArya jinavallabha aura AcArya jinadattasUri caritroM meM A cukA hai| avaziSTa AcAryoM ke sambandha meM koI ullekha prApta nahIM hotA aura padmaprabhasUri ke pazcAt yaha paramparA kahA taka calI, jJAta nahIM hai| kintu AbU ityAdi se prApta mUrti lekhoM ke AdhAra para yaha nizcita hai ki sAdhu paramparA 15vIM zatI ke pUrvArddha taka calatI rahI hai| (kharataragaccha kA bRhad itihAsa, pR. 19) __zilAlekhoM ke AdhAra se aisA kaha sakate haiM ki abhayedavasUrijI kI mUla ziSya paraMparA (arthApatti se jinezvarasUrijI kI ziSya-paraMparA) jinakA 'abhayadeva-sUri-saMtAnIya' ke rUpa meM ullekha milatA hai, vaha prAyaH 15vIM zatAbdI taka hI astitva meM rahI hogii| eka bar3A bhrama !!! "anya gacchoM kI paTTAvalioM meM navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA nAma nahIM likhA hai, ataH ve kharataragacchIya the|" * nirAkaraNa * rUdrapallIya gaccha evaM abhayadevasUri saMtAnIya ke ullekhoM meM bhI abhayedavasUrijI ko apane pUrvaja AcArya ke rUpa meM batAyA hai| aura ye donoM gaccha kharataragaccha kI zAkhA bhI nahIM hai| (dekheM pR. 119 aura 140) ataH uparokta tarka ko Age karake abhayadevasUrijI ko kharataragacchIya mAna lenA eka bar3A bhrama hai| ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /067 )
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ milI itihAsa kI nayI kar3I!!! isa prakAra hamane dekhA ki abhayadevasUrijI kharataragaccha ke nahIM the aura na hI kharataragaccha abhayadevasUrijI kI paramparA meM huA thaa| paraMtu bhakti Adi ke kAraNa se kharataragaccha kI paTTAvaliyoM meM abhayadevasUrijI ko apane pUrvAcArya ke rUpa meM batAyA hai aura isI pravAda se prabhAvita hokara anya gacchoM ke paravartI graMthoM meM abhayadevasUrijI ke kharataragacchIya hone ke ullekha kiye gaye haiN| aisA unhIM gacchoM ke prAcIna graMthoM ke sAtha pUrvApara anusaMdhAna karane se pratIta hotA hai| (dekheM pR. 19-20) navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI apane kAla ke prabhAvaka AcArya the unase calI paramparA 'abhayadevasUri-saMtAnIya' ke nAma se jAnI jAtI thii| usa paramparA ke viSaya meM itihAsa kI eka nayI kar3I prApta huI hai| ___ 1) saM. 1294 meM padmaprabhasUrijI ne 'munisuvrata caritra' kI racanA kI thii| isa graMtha kI prazasti meM unhoMne jinacaMdrasUrijI aura abhayadevasUrijI ko apane pUrvAcArya ke rUpa meM batAyA hai| (dekheM pR. 108) unhIM ke bhakta zrAvaka ne saM .1304 meM munisuvrata caritra kI pratilipi karAyI thI, jo jelasamera tAr3apatrIya graMtha bhaNDAra meM kramAMka 256 meM hai| usakI prazasti meM "chatrApallIya zrI padmaprabhasUritaH'' isa prakAra kA ullekha milatA hai| (dekheM pR.72) / isI tAr3apatrIya ke sAtha kucha chuTTe panne bhI haiM, jisakI prazasti meM bhI "zrI daNDachatrApallIyatA.... devabhadrasUriNA...." isa prakAra kA ullekha milatA hai| (dekheM pR. 73) isase spaSTa hotA hai ki abhayadevasUri - saMtAnIya paramparA chatrApallIya nAma se bhI jAnI jAtI thii| kharataragaccha kI kisI bhI paTTAvalI meM chatrApallIya gaccha ko apanI zAkhA ke rUpa meM nahIM batAyA hai| ataH spaSTa hotA hai ki chatrApallIya gaccha kharataragaccha kI zAkhA nahIM hai| 2) isa bAta kI puSTi kharataragaccha ke prabhAvaka AcArya jinaprabhasUrijI kRta vividha tIrthakalpa' graMtha meM diye gaye ayodhyAnagarI kalpa se hotI hai| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /068 )
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ usameM 'jao a serIsayapure navaMgavittikAra-sAhAsamubbhavehi sirideviMdasUrIhiM cattAri mahAbiMbAiM divvasattIe gayaNamaggeNa aanniiaaii|' isa ullekha se devendrasUrijI ko navAGgIvRttikAra-saMtAnIya batAyA hai| phira Age 'chattAvallIyasirideviMdasUriNo' isa prakAra kA ullekha kiyA hai| (dekheM pR.74) isase bhI spaSTa hotA hai ki abhayadevasUri-saMtAnIya, chatrApallIya ke nAma se bhI jAne jAte the| ___3) yahA~ para eka vizeSa bAta dhyAna meM lene jaisI hai ki saM. 1125 meM chatrApallI purI meM rahakara A. jinacaMdrasUrijI ne 'saMvegaraMgazAlA' kI niSpatti kI thii| aisA usakI prazasti se patA calatA hai| isase yaha anumAna hotA hai ki A. jinacaMdrasUrijI kA chatrApallI meM vizeSa vicaraNa rahA hogA aura isI kAraNa prAyaH unakA ziSya parivAra chatrApallIya ke nAma se jAnA jAne lagA hogaa| (dekheM pR. 75) ___ abhayadevasUrijI kI ziSya paraMparA meM hue munijana 'abhayadevasUrisaMtAnIya' kahe jAte the| A. abhayadevasUrijI aura A. jinacaMdrasUrijI atyaMta nikaTa the| ataH unake ziSyoM meM bhI paraspara bheda nahIM thA aura abhayadevasUrijI vizeSa rUpa se prabhAvaka AcArya rahe the| ataH donoM kI paraMparA abhayadevasUrisaMtAnIya ke rUpa meM vizeSa rUpa se prasiddha rahI hogI aura isIlie 'munisuvrata cAritra' ke pustaka kI prazasti meM A. jinacaMdrasUrijI ke ziSya prasannacaMdrasUrijI kI paramparA meM hue padmaprabhasUrijI 'chatrApallIya aura anyatra navAGgITIkAkAra abhayadevasUri- saMtAnIya' ke rUpa meM bhI batAye gaye haiN| vividhatIrthakalpa meM bhI devendrasUrijI 'chatrApallIya' aura 'abhayadevasUrisaMtAnIya' vizeSaNoM se batAye gaye haiN| vividha tIrthakalpa kI kucha vizeSa bAteM jinaprabhasUrijI kharataragaccha ke the aura unake samaya taka kharataragaccha zabda *1. dekheM pR. 71-72 *2 'saM. 1298 varSe pattananagare sarvairAcAryaiH sambhUya zAsanamaryAdAkRte matakaM kRtN| tatra navAGgI vRttikAra-zrIabhayadevasUrisantAne chatrAulAzrIdevaprabhasUriziSyazrIpadmasUririti likhitmsti|' aisA ullekha 'auSTrikamatotsUtrapradIpikA' graMtha meM milatA hai| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /069
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA pracalana ho cukA thaa| agara chatrApallIya kharataragaccha kI zAkhA hotI to usakA ullekha karate tathA agara abhayadevasUrijI kharataragaccha ke hote to ve avazya 'kharataragaccha nabhomaNinavAGgI-vRttikAra abhayadevasUri' isa prakAra kA ullekha krte'| jabaki aisA nahIM hai, dekhiye :___1) unhoMne 'zrI pArzvanAthakalpa' aura 'zrIstambhanakakalpa' meM kevala "siriabhayadevasUrI driikydhiarogsNghaao|" tathA "siriabhayadevasUrI vijayaMtu navaMgavittikArA" isa prakAra kA hI ullekha kiyA hai| (dekheM pR.76) 2) dusarI bAta 'kanyAnayanIyamahAvIrapratimAkalpa' meM 'DhillIsAhApure kharayara-gacchAlaMkArasirijiNasiMhasUripaTTapaiTThiyA sirijinnpphsuurinno|' isa ullekha se khuda ko kharataragacchIya batAyA hai evaM apane guru ko 'kharataragacchAlaMkAra' aise vizeSaNa se vizeSita kiyA hai| (dekheM pR. 77) 3) agara navAGgITIkAkAra jaise mahApuruSa apane gaccha meM hue hote athavA apane pUrvaja hote to usakA ve avazya ullekha krte| jaise ki, jinapatisUrijI ko isI kalpa meM 'sirijiNavaisUrIhiM amheccaya puvvAyariehiM' isa prakAra apane pUrvAcArya ke rUpa meM batAyA hai| (dekheM pR. 77) ____4) itanA hI nahIM, stambhanakakalpaziloJcha: meM 'io a caMdakule sirivaddhamANasUrisIsajiNesarasUrINaM sIso siriabhayadevasUrI' gujjarattAe saMbhAyaNaThANe vihrio|' isa prakAra abhayadevasUrijI ko spaSTa rUpa se cAMdrakula kA batAyA hai| (dekheM pR. 78 ) jabaki jinaprabhasUrijI ne upara batAye anusAra khuda ko to kharataragacchIya hI batAyA hai evaM jinapati surijI ko apane pUrvAcArya ke rUpa meM batAye haiN| sAra itanA hai ki vividhatIrthakalpa meM prApta hote jinaprabhasUrijI ke ullekhoM evaM munisuvrata caritra kI prazasti se yaha patA calatA hai ki 1. abhayadevasUrijI kharataragacchIya nahIM the paraMtu cAMdrakula ke the| 2. ve kharataragaccha ke pUrvAcArya nahIM the| 3. abhayadevasUrijI kI ziSya paraMparA 'abhayadevasUri saMtAnIya' athavA 'chatrApallIgaccha' ke nAma se jAnI jAtI thii| vaha kharataragaccha kI zAkhA nahIM hai| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /070
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zrIjesalamerudurgastha [kra. 254kramAGka 254 vAsupUjyasvAmicaritra padya patra 359 / bhA. sN.| ka. vardhamAnasUri / naM. 5494 / ra. saM. 1299 / le. saM. 1327 / saMh. zreSTha / da. zreSTha / laM. pa. 21 / 42 anta __ nRpavikrama saMvat 1327 varSe azvinavadi 10 budhe zrImadarja(rju)nadevakalyANavijayarAjye zrIvAsupUjyacaritaM likhitaM // kramAGka 255 zAMtinAthacaritra gAthAbaddha patra 397 / bhA. prA. / ka. devcndrsuuri| aM. 12100 / ra.saM. 1160 / le. saM. anu. 13 mI shtaabdii| saMha. zreSTha / da. zreSTha / laM. pa. 3042 / / patra 377, 379 nA TUkaDA nathI / kramAGka 256 munisuvratasvAmicaritra padya parvatrayAtmaka patra 157 / bhA. saM. / ka. padmaprabhasUri / graM. 5568 / ra.saM. 1294 / le. saM. 1304 / saMha, shresstth| da. zreSTha / laM. pa. 3142. / prati zuddha che / ||ityaacaaryshriipdmprbhvircite zrImunisuvratasvAmicarite bhavatrayanibaddha parvatritayapramANe svAminirvANakalyANakaprapaMcaH paMcadazaH prastAvaH ||ch|| samarthitaM cedaM tRtIyaM parva ||ch|| zubhaM bhavatu ||ch|| pUrva caMdrakule babhUva vipule zrIvarddhamAnaprabhuH sUrimaMgalabhAjanaM sumanasAM sevyaH suvRttAspadam / ziSyastasya jinezvaraH samajani syAdvAdinAmagraNI baidhustasya ca buddhisAgara iti vidyapAraMgamaH // 1 // surizrIjinacaMdro'bhayadevagururnavAMgavRttikaraH / zrIjinabhadramunIndro jinezvaravibhostrayaH ziSyAH // 2 // cake zrIjinacaMdrasarigurubhidhuryaH prasannAbhidhastena granthacatuSTayIsphuTamatiH zrIdevabhadraprabhuH / devAnandamunIzvaro'bhavadatazcAritriNAmagraNIH saMsArAMbudhipAragAmijanatAkAmeSu kAmaM sakhA // 3 // yanmukhAvAsavAstavyA vyavasyati srsvtii| gaMtu nAnyatra sa nyAyyaH zrImAn devaprabhaprabhuH // 4 // mukuratulAmaMkurayati vastupratibiMbavizadamativRttam / zrIvibudhaprabhacittaM na vidhatte vaiparItyaM tu // 5 // tatpadapadmabhramarazcakre padmaprabhazcaritametat / vikramato'tikAMte vedagraharavimite samaye 1294 // 6 // kSitibhRtkRtapratiSThe gUrjaravaMze'janiSTa pAjAkaH / leme sa yazaHpAlaM nayapAlanalAlasaM tanayam // 7 // guNadhavalitadigvalayaM tadanu yshodhvlmNgjmlbdh| yena kila rAjanagare prathitaM zrIpAvacaityaM ca // 8 // ajani yazaHpAlasuto vishvaabaalsphrdyshHshaakhii| zrIpArzvajinapadAMbujayugahaMsaH pArzvadevo'tha // 9 // ajaniSata tasya putrAstrayazcaritraiH satAM pavitra hRdH| prathamo'tra ratnasiMhastato jagatsihasAmantau // 10 // laghunA'pyaladhusahodarabhaktibhRtA yena raajngre'tr| apratibiMbamakAryata munisuvratatIrthakRbiMbam // 11 // nandIzvarasya nayanAnandI jagatAmamaMdavinayena / sujanapriyeNa vijitendriyeNa pAcapramozcaitye // 12 // sphaTikavaiyabiMbadyutyA nityaM vinirmame yena / gaMgAyamunAveNIsaMgama iva dalitakaluSabharaH // 13 // jIrNoddhAradhurINaH sptkssetropyujymaandhnH| abhavadiha hetu kartA sAmanta[:] svaparazubhavRddhayai // 14 // yAvata tapati dinapativizvaM dhavalayati vA sudhArazmiH / apanudatu tamastAvacaritamidaM zubhadazAmanizam / / 15 / / prathamAdarzAlekhanasAhAyye dharmakIrtigaNinA'tra / vihite'pUryata paMcakacatuSTayAMka caritramadaH // 16 // ch|| graMthAgraM 5568 ||ch|| * isase itanA patA calatA hai ki 'munisuvrata caritra' ke kartA padmaprabhasUrijI cAndrakula meM hue abhayadevasUrijI tathA jinacaMdrasUrijI ke vaMzaja the| - saMpAdaka / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /071 )
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. 256 1 jaina tADapatrIya graMthabhaMDAra sUcIpatra ||prkhyaate vimale'tra dharkaTakule yasyonnatiH zarmadA vAMchAtItavitIrNadAnanikaraprItArthikalpadrumaH / AdhivyAdhinirastamAnarAgatiH sarvajJadharma ratiH sa zrImAn sumatirbabhUva sumatistasyAmravIrAtmajaH // 1 // ambezvarastasya sutaH pratIto gAMbhIryamAdhuryaguNairagAdhaH / dAnAdidharmeSu vivRddhacetA dhuryo hi yo dharmamahArathasya // 2 // ambezvarasya catvAraH putrAH santatizAlinaH / upayA iva bhUbharturbabhUvurudayonmukhAH // 3 // AdyasteSAM zAligaH sAdhuvRttaH sphItaH puNyaiH pAvadevo dvitIyaH / sUmAkaH zrIsaumyamUrtistRtIyo varyasturyo syAd yazovIranAmA // 4 // zAligasya ca catvAraH putrAH praajygunnaanvitaaH| varadevo(va.) kAlako'tha vIraDazca tathA'mbaDaH // 5 // lInaM yazovIramano jinendre *lAdhye ca saMghe vizadAtibhaktiH / sudhAnidhAnaM vacanaM yadIyaM paropakAraikarasaM vapuzca // 6 // yazovIrasya SaTa putrAH SaDaguNA iva vishrutaaH| zollikAyAM mahAsatyAM nItau janmA''puradbhutam // 7 // tadAdyo bohaDiH zreSThI dvitIyo rAutastataH / tRtIyo gAMgadevastu caturtho delhakaH sudhIH // 8 // paMcamo dhAMdhukasteSu SaSThaH SoSana ityamI / sarve'pyavRjinA dharmakarmaNyudyatamAnasAH // 9 // bohaDipreyasI deviNyabhUdu yuvatimaMDanam / AmrasIhaH sutastasyAH pautro dhINiga ityatha // 10 // rAjaputrasya SaT putrA raahuu-mohinnisNbhvaaH| AmaNo voDasiho'bhayaDo naulakastathA // 11 // sevAko mohaNazcAtha zAntI vAjU sute zume / sevApriyA bhopalA tu karalA kAlakasya ca // 12 // zatapatrAbhidhagrAme vohaDipramukhaH sutaH / nemizrIpAzvayobibe pitroH puNyAya kArite // 13 // abhayaDasya lakSmazrIH priyA putrazca golhaNaH / muladevo'paraH sIlU putrI rAutasantatau // 14 // prAcInasItAdisatIgaNasya madhye yayA''tmA vihitaH svazuddhayA / sA sUmiNidalhukagehalakSmIrabhUt punazcApalatAM na bheje // 15 // tasyAzcatasrastanayA babhUvurunnidrazIlAbharaNaprakAzAH / yAsAM dhvaniH zrotrapuTainipIya sauhityamApuH pazavo'nabhijJAH // 16 // Adhe caMpalacAhiNyau giitvijnyaankovide| anye sohiNimohiNyAvetAH kasya mudAya na // 17 // dhAMdhakasya priyA pAtU saMtAnI naiva so'bhavat / SoSanasya priyA lADI paMca putrAH sutAdvayam // 18 // sAhaNaH prathamaH putrastathA dhrnnigo'prH| yazodhavalastRtIyastu khImasiMhazcaturthakaH // 19 // paMcamo bhImasiMho'tha laaruuplputrike| SoSanasya babhUveyaM saMtatiH zubhazAlinI // 20 // itazca delhukasutA prAguktA prthmodbhvaa| pitroH zreyo'rthamatyartha dharmakarmaNi sA varA // 21 // AbAlyAt kumudendukAMtivizadaM yacchIlamApAlitaM yadbhaktistrijagatpratItamahasi shriiviitraage'dhikaa| yatpUjA ca caturvidhe bhagavati zrIsaMghabhaTTArake teneyaM vizadAnvayeti sudatI saMlakSyate cAMpalA // 22 // tayA tu chtraaplliiyshriipdmprbhsuuritH| dezanAmRtamAkarNya vairAgyotsukayA'dhikam // 23 // svabhujArjitavittena zrIpArzvapratimA gRhe| kAritA suvratasyedaM caritraM lekhitaM tathA // 24 // pUrvoktabiMbayoH pAve shriiyugaadijinaalye| zrImahAvIrabiMbaM ca kAritaM saparicchadam // 25 // udadhikhavahnikSitije 1304 nRpavikramavatsarAd gate varSe / paripUrNamidaM jAtaM sadgurUNAM prasAdataH ||26||kulkm|| caMdrArkAvudayaM yAvat kurutaH prativAsaram / medinI vidyate yAvat tAvandatu pustakaH // 27 // __prazastiH samApteti / * isameM 'chatrApallIya padmaprabhasUritaH' aisA ullekha hai, jo chatrA pallIya gaccha ko sUcita karatA - saMpAdaka ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /072
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjesalamerudurgastha [ kra. 257 7 // saMvat 1343 ASADha zudi 1 sAdhuvaradevasuta dikhalayavikhyAtakItikaumudIvinirjita AmacaMdra sAdhuhemacaMdrabhrAtrA vizadaguNaratnarohaNena sA0mahaNazrAvakeNa zrImanisuvratanAthacaritrAdipustakasaptakaM mAlyena gRhItvA zrIjinacaMdrasUrisugurubhyo vyAkhyAnAya pradattaM ||ch|| viprakIrNapatragatA prazastiH pUrva candrakule vizAlavilasadvyAlipadmAkarollAse bhAnunibho babhUva yatipaH zrIvarddhamAnAbhidhaH // shriijineshvrsuurishriibuddhisaagrsuurisuvihitvedyaaH| prabho.......... paMcAzakAnizrIpArzva......... ........zrIdaMDachatrApallIyatA // bhAratyAH kati nAma nAmaladhiyaH putrAH pavitrAH paraM zrIdevaprabhasUriNaiva hRdayaM tasyAH samAvarjitam / vaktatvaM kavitA vivecanamiti svaM sAramasme svayaM devyA yena vitIyate sma jananAdArabhya sN......|| rUpaM kvApi manoharaM kvacidapi..................sakalA kvacit kvacidapi prauDhArthakAvyakriyA / cAturya vacasA kvacit paramaho yeSveva sarve guNA anyonya virahAsahA iha sa sarvAtmanA'pi sthitAH // saMsArArNavapAtabhItabhavinAM rakSAbataM bibhrata siddhAntAMbudhipAragAM yatijane kalpadrakalpAM kalau / mahaM. muMjAladevAkhyaH shrddhaasNbNdhbndhurH| mAtu:zreyovidhAnAya vyAkhyApayati pustakam / / [apUrNA ] kramAGka 257 munisuvratasvAmicaritra padya parvatrayAtmaka patra. 191 / bhA. sN.| ka. pdmprbhsuuri| paM. 5568 / ra. saM. 1294 / le. saM. anu. 14 mI zatAbdI pUrvArddha / saMha. zreSTha / da. shresstth| laM. pa. 3142 // / patra 190mAM dvibhujA sarasvatIdevInuM ubhI mudrAmA citra che| patra 191 mAM munisuvratasvAminI adhiSThAtrI vairovyAdevIna citra cha / kramAGka 258 munisuvratasvAmicaritra padya parvatrayAtmaka patra 221 / bhA. sN.| ka. padmaprabhasUri / graM. 5568 / ra. saM. 1294 / le. saM. 14 mI zatAbdI / saMha. jIrNaprAya / da. zreSTha / laM. pa. 31 // 42 // patra 1-6. 90-221 prAcIna patra khovAi javAthI lagabhaga te ja samayamA kAgaLa upara lakhAvIne mUkelA ch| prati zuddha cha / kramAGka 259 neminAhacariu patra 304 / bhA. ap.| ka. bRhadgacchIya hribhdrsuuri| graM. 8032 / ra. saM. 1216 / le. saM. anu. 13 mI zatAbdI uttarArddha / saMha. zreSTha / da. zreSTha / laM. pa. 29 // 42 / / patra 304 mAM zobhana ch| pahu aNaMtaru huyau pAsu pAsAu vi vIrajiNu, iMdrabhUha aha taha suhammu vi| tA jaMbUsAmi aha pahanu tayaNu gurugaNu asaMkhu vi / aha koDiyagaNi caMdakuli, viula vairasAhAe / aigacchaMtihi aNukamiNa, bhugnnhrmaalaae| huyau sasaharahAranIhArakuMdujjalajasapasarabhariyabhuvaNa ghddgcchmNddnnu| * isameM 'zrIdaNDachatrapallIyatA... zrIdevaprabhasUri Naina' isa prakAra kA ullekha hai jo chatrapallIya gaccha ko hI sUcita karatA hai| aisA lagatA hai| - saMpAdaka / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /073 )
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividhatIrthakarUpe 13. ayodhyaangriiklpH| aujjhAe egaTThiAI jahA-aujjhA avajjhA kosalA viNIyA sAkeyaM ikkhAgubhUmI rAmapurI kosala ti| esA siriusabha-ajia-abhinaMdaNa-sumai-aNaMtajiNANaM tahA navamassa sirivIragaNaharassa ayalabhAuNo jammabhUmI / rahuvaMsubbhavANaM dasaraha-rAma-bharahAINaM ca rajahANaM / vimala5 vAhaNAisattakulagarA ittha uppannA / usabhasAmiNo rajAbhisee mihuNagehiM bhisiNIpattehiM udayaM pittuM pAesu chUDhaM / tao sAhuviNIyA purisa ti bhaNi sakkeNa / tao viNIya tti sA nayarI rUDhA / jattha ya mahAsaIe sIyAe appANaM sohaMtIe niasIlabaleNa aggI jlpuuriiko| so a jalapUro nayAra bolito niamAhappeNa tIe ceva rkkhio| jA ya aGkabharahavasuhAgolassa majjhabhUA sayA, navajoaNavitthiNNA bArasajoaNadIhA ya / jattha cakkesarI rayaNamayAyaNaTThiapaDimA saMghavin, harei, gomuhajakkho a / jattha ghaggharadaho saraUnaIe samaM milittA saggadubAraM ti psiddhimaavnno| jIe uttaradisAe bArasahiM joaNehiM aTThAvayanagavaro jattha bhagavaM Aigaro siddho / jattha ya bharahesareNa sIhanisijAyayaNaM tikosuccaM kAriaM / niya-niyavaNNapamANasaMThANajuttANi a cauvIsajiNANa biMbAI 15 ThAviyAI / tattha pudhadAre usabha-ajiANaM; dAhiNabAre saMbhavAINaM cauhaM; pacchimaduvAre supAsAINaM aTTahaM; uttaraduvAre dhammAINaM dasaNThaM; thUbhasayaM ca bhAuANaM teNeva kaari| . jIe nayarIe vatthavA jaNA aTThAvayauvaccayAsu kIliMsu / jao a serIsayapure navaMgavittikArasAhAsamunbhavehiM sirideviMdasUrIhiM cacAri mahAbiMbAI divasacIe + gayaNamaggeNa aanniiaaii| 20 jattha ajja vi nAbhirAyassa maMdiraM / jattha ya pAsanAhavADiyA sIyAkuMDa sahassadhAraM ca / pAyArahio a mattagayaMda'jakkho / ajja vi jassa agge kariNo na saMcaraMti, saMcaraMti vA tA marati / gopayarAINi a aNegANi ya loiatitthANi vadRti / esA purI aujjhA saraUjalasica mANagaDhabhittI / jiNasamayasatcatitthIjattapavittiajaNA jayai // 1 // kahaM puNa deviMdasUrIhiM cacAri biMbANi aujjhApurAo ANIyANi ti bhaNNai-serIsayanayare viha25raMtA ArAhiapaumAvaha-dharaNiMdA chattAvallIyasirideviMdasariNo ukaruDiapAe ThANe kAura evaM bahuvAraM karite te sAvaehiM pucchiaM-bhayavaM! ko viseso ittha kaaussmgkrnne| sUrIhiM bhaNiyaM-ittha pahANaphalahI ciTThai, jIse pAsanAhapaDimA kIrai; sA ya sannihiyapADiherA havai / tao sAvayavayaNeNaM paumAvaIArAhaNatthaM uvavAsatigaM kayaM guruNA / AgayA bhagavaI / tIe AilaiM / jahA-sopArae andho suttahAro citttti|| so jaha ittha Agacchai aTThamabhatraM ca karei, sUrie atthamie phalahiaM ghaDeumADhavai, aNudie paDipuNNaM saMpADeha, 30 tao nippajada / tao sAvaehiM tadAhavaNatthaM sopArae purisA paTThaviA / so Agao / taheva ghddiumaaddhtaa| dhariNindadhAriA nippannA paDimA / ghaDintassa sucahArassa paDimAe hiae maso pAubbhUo / tamuvikkhiUNa uttarakAo ghddio| puNo samAriteNa gaso diTTho / TaGkiA vAhiA / ruhiraM nissariumAraddhaM / tao sUrihiM bhaNi-kimeyaM tumae kayaM? / eyami mase acchante esA paDimA aIvaabbhuaheU sappabhAvA huntA / tao aGga 1 'jiNANaM' nAsti / 2 C D miNd| 3 C D jalAbhisizca / 4C.pe| * isameM deveMdrasUrijI ke lie "navaMgavittikArasAhA samubbhavehiM" tathA "chatrAvallIya' aise do vizeSaNa diye haiM, jisase spaSTa hotA hai ki abhayadevasUri saMtAnIya aura chatrApallIyagaccha - saMpAdaka itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /074 eka hai|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjesalamerudurgastha savaMga sAre ciya na appvoccheydcchtucchphle| pattAgasADahie samaMtao nizvasacchAe / na ya annesi gamme akaMTae nirvsaannvuddhigunne| tuMgamahIdharamuddhANuge vi bhuvi paaviypittttho|| accataM sarale cciya apuvvavaMsammi parivahaMtammi ! jAto ya vairasAmI mahApabhU paramapayagAmI // tassAhAe nimmalajasadhavalo siddhikAmaloyANaM / savisesavaMdaNijjo ya royaNA thorathavago bva / / kAleNaM saMbhUo bhayavaM sirissdmaannmunnivsbho| nippaDimapasamalacchIvicchaDAkhaMDabhaMDAro // kvahAranicchayanaya ca dabvabhAvatthaya vdha dhammassa / paramunnaijaNagA tassa doNi sissA samuppaNNA // paDhamo sirisUrijiNesaro ti sUre vya jammi uiymmi| hotthA pahAvahAro dUraM teyassicakkassa // ajja vi ya jassa harahAsahaMsagoraM guNANa pbbhaarN| sumaraMtA bhavvA udhvahaMti romaMcamaMgesu // bIo uNa viriyniunnpvrvaagrnnpmuhbhusttho| nAmeNa buddhisAgarasUri ti ahesi jayapayaDo / tesi pypNkucchNgsNgsNpttprmmaahppo| sisso paDhamo jiNacaMdasUrinAmo samuppanno // 40 // anno ya punnimAsasaharo vva nivvviybhvvkumuyvnno| siriabhayadevasUri ti pattakittI paraM bhuvaNe / / jeNa kubohamahAriuvihammamANassa nrvissev| suyadhammassa daDhattaM nibvattiyamaMgavittIhi / / tassa'bhatthaNavasao sirijiNacaMdeNa muNivareNa imaa| mAlAgAreNa va ucciNittu varavayaNakusumAI // mUlasuyakANaNAo guthittA niyayamaiguNeNa daDaM / vivihatyasorabhabharA nimmaviyA''rAhaNAmAlA / / eyaM ca samaNamahuyarahiyayaraM attaNo suhRnimittN| savvAyareNa bhavvA vilAsiNo iva nisevaMtu / / esA ya suguNamuNijaNapayappaNAmappavittabhAlassa ! supasiddhaseTigoddhaNasuyavissuyajajjaNAgassa // aMgunbhavANa supasatthatitthajattAvihANapayaDANa / nippaDimaguNajjiyakumuyasacchahAtucchakittINaM // jinnvibpitttthaavnnsuylehnnpmuhdhmmkiccehi| atukAsagadukkuhacittacamakArakArINaM // jiNamayabhAviyabuddhINa siddhavIrAbhihANaseTThINaM / sAhejjeNaM parameNa AyareNaM ca nimmaviyA // eIe virayaNeNa ya jamajjiyaM ki pi kusalamamhehiM / pAvitu teNa bhavvA jiNavayaNArAhaNaM paramaM // 50 // chattAvallipurIe jjjysuypaasnnaagbhvnnmmi| vikkamanivakAlAo samaikatesu varisANa // ekArasasu saeK paNuvIsAsamahiesu nissphtti| saMpattA esA''rAhaNa tti phuDapAyaDapayasthA // lihiyA ya imA paDhamammi potthae vinnynyphaannenn| sisseNamasesaguNAlaeNa jiNadattagaNiNa ti ||ch|| tevaSNabhahiyAI gAhANaM ittha dasa sahassAI / sabvagaM ThaviyaM nicchiUNa sammohamahaNatthaM ||ch||AUMch|| aNktopi||ch / sarvAgraM gAthA 10053 / / cha / // iti zrIjinacaMdrasUrikatA tadvineyazrIprasabhacaMdrAcAryasamabhyathitaguNacaMdragaNipratisaMskRtA jinavallabhagaNinA ca saMzodhitA saMvegaraMgazAlAbhidhAnArAdhanA samAptA ||ch / AUM||ch|| maMgalaM mahAzrIH // 50 // saMvat 1207 varSe jyeSTha zudi 14 gurau adyeha zrIvaTapadake daMDa. zrIvosaripratiphtI saMvegaraMgazAlApustakaM likhitamiti ||ch|| zivamastu sarvajagataH parahitaniratA bhavantu bhUtagaNAH / doSAH prayAMtu nAzaM sarvatra sukhI bhavatu lokaH ch| 5. // janmadinacaraNabhArAkAntaziraHsuragirerivAttena / rukmarucisaMcayena sphurattanurjayati jinavIraH // 1 // sadrAjahaMsacakrakoDAkramavati vilaasidlkmle| zrImatyaNahilapATakanagare sarasIva kRtavAsaH // 2 // zrImilamAlagurugotrasamuddhati yazcakre'bhirAmaguNasampadupetamUrtiH / tArAdhinAthakamanIyayazAH sa dhIraH zrIjAMbavAniti mato bhuvi Thakkuro'bhUt // 3 // bhadraH prakRtyeva yathAzyanAgaH sadA'bhavat satkRtavItarAgaH / kaTapravistAritabhUridAnastannandanaH ThakkuravardhamAnaH // 4 // tasya dhAjani satpatnI ndiinaathpriyaagmaa| yazodevIti gaMgeva sumanoharaceSTitA // 5 // * isameM unhoMne spaSTa rUpa se 10053 zloka pramANa kA yaha saMvegaraMgazAlA graMtha hai| aisA batAyA hai, ataH usake 18000 zloka pramANa hone kI mAnyatA spaSTa rUpa se bAdhita hotI hai| * isameM A. jinacaMdrasUrijI dvArA saMvegaraMgazAlA graMtha kI pUrNAhUti chatrApallI pUrI meM kI gaI thI aisA ullekha hai jo batAtA hai ki jinacaMdrasUrijI kA chatrApallI purI se kucha vizeSa saMbaMdha rahA hogaa| isIlie unake anuyAyI chatrApallIya' kahalAye hoNge| - saMpAdaka itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /075 )
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ shriipaarshvnaathklpH| mukkhatvaM kukalattaM kujAijammo kurUva-dINataM / annabhave purisANaM na huMti pahupaDimapaNayANaM // 63 // aDasahititthajattAkae bhamai kaha vi mohioM looM / tehiM to'NaMtaguNaM phalamapite jiNe pAse // 64 // egeNa vi kusumeNaM jo paDimaM mahai tivvabhAvo so / bhUvAlimaulimauliacaraNo cakkAhivo hoi // 65 // je aTTavihaM pUrbha kuNaMti paDimAi paramabhattIe / tesiM deviMdAIpayAI' karapaMkayatthAI* // 66 // jo varakirIDakuMDalakeyUrAINi kuNai devassa / tihuaNamauDo hoUNa so lahuM lahai sivasukkhaM // 67 // tihuaNacUDArayaNaM jaNanayaNAmayasalAgigA esA / jehiM na diTThA paDimA niratthayaM tANa maNuattaM / / 68 // sirisaMghadAsa muNiNA lahukappo nimmio a paDimAe / gurukappAo a mayA sNbNdhlvesmuddhrio||69|| jo paDhai suNai ciMtai eyaM kappaM sa kappavAsIsu / nAho hoUNa bhave sattamae pAvae siddhiM // 70 // gihaceiaMmi jo puNa putthayalihiaMpi kampamacei / so nArayatiriesaM niamA no jAi cirabohI / / 71 // harijalahijalaNagayagayacororagagahanivAriyAripeyANaM / veyAlasAiNINaM bhayAI nAsaMti diNi bhaNaNe // 72 // 10 bhavANa punnasohA pANIAinnahiayaThANaM pi / kappo kappatarU iva vilasaMto vaMchiaM deu* // 73 // jAvaya merupaIvo mahimalliaoM samuddajalatillo / ujjoaMto ciTThai narakhitvaM tA jayau' kappo // 74 / / // iti zrIpArzvanAthasya kalpasaMkSepaH // 5 // . diDhavAhivihuriaMgA aNasaNagahaNatthamAhaviasaMghA / navasutakukkuDi vimohaNAya maNiA nisi surIe / / 1 / / dIviahatthaasacI navaMgavivaraNakahAcamukkariA / thaMbhaNayapAsaMvaMdaNauvaiTAromavihiNo a|| 2 // 15 saMbhANayAu caliA dhavalakapurA paraM caraNacArI / thaMbhaNapuraMmi pattA seDItaDajarapalAsavaNe // 3 // gopayajharaNuvalakkhia muvi 'jayatihuaNa' thavaddhapaJcakkhe / pAse pUriathavaNA goviasakalaMtavittadugA // 4 // saMghakarAviabhavaNe gayarogA Thavia pAsapahupaDimA / siriabhayadevasUrI vijayatu navaMgavittikarA // 5 // + janmAne'pi" catuHsahasrazarado devAlaye yo'rcitaH khAmI vAsavavAsudevavaruNaiH kharvArcimadhye tataH / kAntyAmibhyadhanezvareNa mahatA nAgArjunenAJcitaH pAyAt stambhanake pure sa bhavataH zrIpArzvanAtho jinaH // 6 // + 20 // iti zrIstambhanakakalpaH // graM0 100 (pratyantare 111) * isameM abhayadevasUrijI ko kevala navAMgITIkAkAra ke rUpa meM batAyA hai 'kharataragacchIya' ke rUpa meM nhiiN| - saMpAdaka / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /076 )
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. kanyAnayanIyamahAvIrapratimAkalpaH / 22. kanyAnayanIyamahAvIrapratimAkalpaH / paNamiya amiyaguNagaNaM suragiridhIraM jiNaM mahAvIraM / kapaNANayapuraThiatappaDimAkappaM kimavi vucchaM // 1 // coladesAvayaMse kapaNANayanayare vikkamapuravatthavapahujiNavaisUriculla piusAhumANadeva kArAviyA' bArahasayatittIse vikkamavarise (1233 ) AsADhasuddhadasamIgurudivase sirijiNavaisUrIhiM amheccaya + puvAyariehiM paiTiyA mammANaselasamuggayajoIsarovalaghaDiyA tevIsapavaparimANA nahasuttilAgaNe vi ghaMTa va sadaM 5 kuNaMtI sirimahAvIrapaDimA 'sumiNayAeseNa anakavAlAbhihANapuDhavidhAu visesasaMphAseNaM sannihiyapADiherA sAvayasaMgheNa ciraM pUiyA / jAva bArahasayaaDayAle (1248) vikamAiccasaMvacchare cAhuyANakulapaIve siripuhavirAyanariMde surattANa sAhabadINeNa nihaNaM nIe rajjapahANeNa paramasAvaraNa siddhirAmadeveNa sAvayasaMghassa leho pesio, jahA-turukkarajjaM saMjAyaM / sirimahAvIrapaDimA pacchanna dhAriyavA / tao sAvaehiM dAhima - kulamaMDaNakayaMvAsamaMDaliyanAmaMkie kayaMvAsatthale" viulavAluApUre ThAviyA / [ tiAva tattha ThiyA ] jAva teraha-10 sayaikkArase (1311) vikamavarise saMjAe aidAruNe dubhikkhe aNibahato jojao nAma" sutta. hAro jIviyAnimittaM subhikkhadesaM pai sakuTuMbo" calio knnnnaannyaao| paDhamapayANayaM thovaM kAyavaM ti kaliUNa "kayaMvAsatthale ceva taM rayaNi vuttho / aDDarate devayAe tassa sumiNaM diNNaM, jahA-ittha tuma jattha suttosi tassa hiTTe bhagavao mahAvIrassa paDimA ettiesu hatthesu ciTThai / tumae vi desaMtare na gaMtavaM / bhavissai ityeva te nibAhu tti / teNa sasaMbhamaM paDibuddheNa taM ThANaM puttAI hiM khaNAviaM / jAva diTThA sA paDimA / tao hiTTha"tuTTeNa nayaraM gaMtUNa 15 sAvayasaMghassa niveiyaM / sAvaehiM mahUsavapurassaraM paramesaro pavesiUNa ThAvio ceIhare / pUijae tikAlaM / aNegavAraM turukkauvaddavAo mukko / tassa ya suttahArassa sAvaehiM vittinibAho kArio / paDimAe parigaro ya gavesio tehiM na laddho / katthavi thalaparisare ciTThai / tattha ya pasasthisaMvaccharAi lihi aM saMbhAvijjai / annayA "vhavaNe saMvutte bhayavao sarIre paseo pasaraMto dihro / luhijamANo vi jAva na viramai tAva nAyaM saDDhehiM viyadehiM jahA ko vi uvaddavo avassaM ittha hohI / jAva pabhAe jaTThaarAyauttANaM dhADI samAgayA / nayaraM sabao viddhatthaM / evaM pAyaDapabhAvo 20 sAmI tAvapUIo jAva terahasayapaMcAsIo (1385) saMvaccharo / tammi varise AgaeNaM AsInayarasikadAreNaM" "allaviavaMsasaM jAeNaM ghorapariNAmeNaM sAvayA sAhuNo a baMdIe kAuM viddNbiyaa| siripAsanAhabiMbaM selamayaM bhaggaM / sA puNa sirimahAvIrapaDimA akhaMDiA ceva sagaDamArovittA dillIpuramANeUNa"tugulakAbAdaTThiasurattANabhaMDAre ThAviyA / sirisurattANo kiri Agao saMto jaM Aisihii taM karissAmu ti ThiyA pannarasamAse turukabaMdIe / jAva samAgao kAlakkameNa devagirinayarAo jogiNipuraM sirimahammadasurattANo / ___ annayA vahiyA jaNavayavihAraM viharittA saMpattA dillIsAhApure kharayaragacchAlaMkArasirijiNasiMhasUri-4 paTTapaiTThiyA sirijiNappahariNo / kameNa mahArAsayabhAe paMDiaguTThIe patthuAe, ko nAma visiTThayaro paMDio ti rAyarAeNa puDhe" joisiadhArAdhareNa tesiM guNatthuI pAraddhA / tao mahArAeNaM taM ceva pesia sabahumANaM ANAviA . posasuddhabIyAe saMjhAe sUriNo / bhiTTio tehiM mahArAyAhirAo / accAsanne uvavesia kusalAivattaM pucchia AyaNNio ahiNavakadhaAsIvAo / ciraM addharataM jAva egaMte guTTI kayA / tattheva rati ca sAvicA pabhAe puNo 30 9F * isameM 'amheccaya puvvAyahiehiM' meM jinapatisUrijI ko apane pUrvAcArya ke rUpa meM batAye haiN| jabaki abhayadevasUrijI ke lie aisA ullekha nahIM kiyA hai tathA 'kharataragacchAlaMkAra... sirijiNappahasUriNo' isa ullekha se svayaM ko spaSTa kharataragacchIya batAyA hai jabaki abhayadevasUrijI ko kharataragacchIya nahIM batAyA hai| - saMpAdaka itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /077
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 vividhatIrthakarape - 59. stambhanakakalpaziloJchaH / dhaMbhaNayakappamajjhe jaM saMgahi na vittharabhaeNa / taM sirijiNapahasUrI siluMchamiva kaM pi' jaMpei // 1 // DhaMkapavvae raNasIharAyauttassa bhopalanAmiaM dhUaM rUvalAvaNNasaMpannaM daddUNa jAyANurAyassa taM sevamANassa vAsugiNo putto nAgajuNo nAma jAo / so a jaNaeNa puttasiNehamohiamaNeNa sabAsi mahosahINaM phalAI 5 mUlAI dalAI ca bhuMjA vio| tappabhAveNa so mahAsiddhIhiM alaMkio 'siddhapurisutti vikkhAo puhaviM viaraMto sAlAhaNaranno kalAgurU jAo / so a gayaNagAmiNivijjAajjhayaNatthaM pAlittayapure siripAlittAyarie sevei / annayA bhoyaNAsare pAyappalevabaleNa gayaNe uppaie pAsai / aTThAvayAititthANi namaMsia saTTANamuvAgayANa tesiM pAe pakkhAliUNa sattuttarasayamahosahINaM AsAyaNa-vaNNa-gaMdhAIhiM nAmAiM nicchaiUNa gurUvaesaM viNAvi pAyalevaM kAuM kukkuDappou va uppayaMto akDataDe nivddio| vaNajajjari aMgo gurUhi puTTho-kimeaMti! / teNa 10 jaTThie vutte tassa kosallacamakkiacittA AyariA tassa sire paumahatthaM dAuM bhagaMti-saTiataMdulodageNa tANi osahANi vaTTittA' pAyalevaM kAuM gayaNe vaccijAsi ti / tao taM siddhiM pAvia parituTTo / puNo kayAvi gurumuhAu suNeI, jahA-siripAsanAhapurAo sAhijjato sabaitthIlakkhaNovalakkhiamahAsaIvilyAe a maddijaMto sso koDivehI havai / taM soUNa so pAsanAhapaDimaM annesiumAraddho / io a bAravaIe samuhavijayadasAreNa sirineminAhamuhAo mahAisaya nAUNa rayaNamaI siripAsanAhapaDimA pAsAyami ThavittA puuiiaa| bAravaIdAhANaMtaraM samuddeNa pAviA sA paDimA taheva samuhamajjhe tthiaa| kAleNa kaMtIvAsiNo dhaNavainAmassa saMmattiassa jANavattaM devayAisayAo khaliaM / ittha jiNabiMba ciTThai tti dibavAyAe nicchi| nAdie tattha pakkhivia sattahiM AmataMtahiM saMdANi uddhariA paDimA / nianayarIe neUNa pAsAyami tthaaviaa| ciMtAirittalAbhapahiTTeNa pUijjai paidiNaM / tao sabAisAi taM biMba nAUNa nAgajhuNo siddharasasiddhinimittaM avahariUNa seDInaIe taDe ThAvisu / tassa purao rasasAhaMNatthaM sirisAlavAhaNaranno caMdalehAbhihANi mahAsaI deviM 20 siddhavaMtarasannijjheNa tattha ANAvia painisaM rasamaddaNaM kArei / evaM tattha bhujjo bhujo gayAgaeNaM tIe baMdhu tti paDivanno / sA tesiM osahANaM maddaNakAraNaM pucchei / so a koDirasavehavuttaMtaM jahaTiaM kahei / annayA duhaM niaputtANaM tIe niveiaM-jahA eassa rasasiddhI hohii ti / te rasaluddhA niaraja muttuM nAgajuNapAsamAgayA / kaiaveNaM taM rasaM pittumaNA pacchannavesA, jattha nAgajuNo muMjai tattha rasasiddhivuttaM pucchaMti / sA ya tajjANaNasthaM tadRDha salUNaM rasavaI sAhei / chammAse aikkaMte khAra tti dUsiA teNa rasavaI / tao iMgiehiM rasaM siddha nAUNa puttANa niveiaM 25 tIe / tehiM ca paraMparAe nAyaM jahAM-vAsugiNA eassa dabbhaMkurAo macU kahio tti / teNeva sattheNa nAgajaNo nihao / jattha ya raso thaMbhio tattha thaMbhaNayaM nAma nayaraM saMjAyaM / tao kAlaMtareNa taM biMba vayaNamittavajaM bhUmiaMtari aMgaM saMvuttaM / io a caMdakule sirivaddhamANamUri-sIsajiNesarasUrINaM sIso siriabhayadevasUrI gujarattAe 'saMbhAyaNaThANe vihario / tattha mahAvAhivaseNa aIsArAiroge jAe paJcAsannanagara-gAmehiMto pakkhiapaDikkamaNastha30 mAgaMtukAmo viseseNa AhUo micchadukkaDadANatthaM sabovi sAvayasaMgho / terasIaDDaratte a bhaNiA pahuNo sAsaNadevayAe-bhayavaM ! jaggaha suaha bA ! / tao maMdasareNaM vuttaM pahuNA-kao me niddA / devIe bhaNiaM-eAo navasuttakukkaDIo ummohesu / pahaNA bhaNiaM-na skemi| tIe bhaNiaM-kahaM na sakesi / ajjavi vIratitthaM ciraM pabhAvesi, navaMgavittIo a kAhisi / bhayavayA bhaNiaM-kahamevaMvihasarIro kAhAmi ! / devayAe vuttaM-dhaMbhaNayapure seDhInaI uvakaMThe * jinaprabhasUrijI meM pIche svayaM ko kharataragacchIya batAyA jabaki yahA~ para abhayadevasUrijI ko 'caMdakule' isa ullekha se cAndrakulIna hI batAyA hai| kharataragacchIya nhiiN| - saMpAdaka itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /078
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMtima niSkarSa evaM hArdika nivedana... isa prakAra aitihAsika pramANoM se jaba jinezvarasUrijI kI kharatara biruda milane kI bAta hI siddha nahIM hotI hai, taba abhayadevasUrijI ko kharataragacchIya mAnanA bhI galata siddha ho jAtA hai| prazna uThatA hai ki unakA gaccha kauna sA thA? usakA sIdhA uttara yaha hai ki abhayadevasUrijI svayaM apane graMthoM meM khuda ko cAndrakula kA batAte haiM, ataH 'abhayadevasUrijI cAndrakula ke the' yaha hI aTala aitihAsika satya hai evaM unakI ziSya paraMparA abhayadevasUri saMtAnIya athavA chatrApallIya ke nAma se pahacAnI jAtI thI jo prAyaH 15vIM zatAbdI taka hI calI thii| isI taraha abhayadevasUrijI ke vaDIla gurubaMdhu, saMvegaraMgazAlA ke kartA A. jinacaMdrasUrijI bhI kharataragacchIya nahIM paraMtu cAndrakulIna siddha hote haiN| kharataragaccha meM yugapradhAna jinadattasUri, maNidhArI jinacaMdrasUri, A. jinakuzalasUri, mahammada tughalaka pratibodhaka A. jinaprabhasUrijI, yugapradhAna A. jinacaMdrasUrijI, vidvadvarya samayasundara gaNi, adhyAtmayogI mahopAdhyAya devacaMdrajI Adi aneka mahApuruSa hue haiN| unhoMne jo mahatI zAsana-sevA kI thI usakI anumodanA sabhI ko karanI hI cAhie evaM usakA zreya 'kharataragaccha leveM, usameM koI harja nahI hai| parantu saMvegaraMgazAlA ke kartA A. jinacaMdrasUrijI evaM navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI cAndrakula meM hue the, ataH usakA zreya samasta cAndrakulIna gacchoM ko milanA cAhie, nahIM ki kevala kharataragaccha ko hii| jaise umAsvAtijI, vajrasvAmIjI, devarddhigaNijI, haribhadrasUrijI Adi mahApuruSa sabhI ke lie samAna hai, usI taraha abhayadevasUrijI cAndrakulIna mahApuruSa the| ataH samasta cAndrakulIna gacchoM ke kahalAne caahie| gaccha kA svAbhimAna honA anucita nahIM hai, paraMtu usake sAtha meM satya kA pakSapAta honA bhI jarurI hai, anyathA vaha gaccha rAga meM parivartita ho sakatA hai| madhyasthabhAva se satyAnveSaNa karake sva-para gaccha ke prati bahamAna, prema rakhane se hI tAttvika sauhArda kA vAtAvaraNa nirmita kiyA jA sakatA hai| isa dizA meM hama sabhI Age bar3heM, aisI prabhu se prArthanA.... / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /079 )
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa vibhAga ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /080
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-1 durlabharAjA kA samaya nirNaya pATaNa nagara vanarAja cAvar3A ne vi. saM. 802 meM basAyA thA, bAda meM vahA~ para kauna-kauna rAjA ne kitane-kitane varSa rAja kiyA thaa| usakI rUpapekhA isa prakAra hai: cAvar3A vaMza ke rAjA 1. vanarAja cAvar3A, rAjya kAla vi. saM. 802 se 862 taka kula 60 2. yogarAja cAvar3A, rAjya kAla vi. saM. 862 se 897 taka kula 35 3. khemarAja cAvar3A, rAjya kAla vi.saM. 897 se 922 taka kula 25 4. bhUvar3a cAvar3A, rAjya kAla vi. saM. 922 se 951 taka kula 29 5. vairIsiMha cAvar3A, rAjya kAla vi.saM. 951 se 976 taka kula 25 6. ratnAditya cAvar3A, rAjya kAla vi. saM. 976 se 991 taka kula 15 7. sAmantasiMha cAvar3A, rAjya kAla vi. saM. 991 se 998 taka kula 7 isa taraha cAvar3A vaMza ke rAjAoM ne 196 varSa rAjya kiyA, anantara solaMkI vaMza kA rAja huA vaha krama isa prakAra hai: solaMkI vaMza ke rAjA 8. malarAja solaMkI rAjyakAla vi.saM. 998 se 1053 taka kula 55 varSa 9. cAmuMDarAya solaMkI rAjyakAla vi. saM. 1053 se 1066 taka kula 13 varSa 10. vallabharAja solaMkI rAjyakAla vi. saM. 1066 se 1066 / / taka kula 6 mAsa 11. durlabharAja solaMkI rAjyakAla vi. saM. 1066 / / se 1078 taka kula 1172 varSa 12. bhImarAja solaMkI rAjyakAla vi. saM. 1078 se 1120 taka kula 12 varSa 13. karaNarAja solaMkI rAjyakAla vi. saM. 1120 se 1150 taka kula 30 varSa 14.jayasiMha solaMkI rAjyakAla vi. saM. 1150 se 1199 taka kula 49 varSa 15.kumArapAla solaMkI rAjyakAla vi.saM. 1199 se 1230 taka kula 31 varSa 16. ajayapAla solaMkI rAjyakAla vi. saM. 1230 se 1266 taka kula 36 varSa 17. mUlarAja solaMkI rAjyakAla vi. saM. 1266 se 1274 taka kula 8 varSa itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /081
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ solaMkI vaMza ke rAjAoM ne 276 varSa taka rAjya kiyA, bAda meM pATaNa kA rAja bAghala-vaMza ke hastagata huaa| unhoMne vikrama saM. 1358 taka kula 84 varSa rAjya kiyA, phira pATaNa kI prabhutA AryoM ke hAthoM se musalamAnoM ke adhikAra meM calI gii| 1. isI prakAra paM. gaurIzaMkarajI ojhA ne svaracita 'sirohI rAja ke itihAsa' meM likhA hai ki pATaNa meM rAjA 'durlabha kA rAja vi. saM. 1066 se 1078 taka rahA' bAda meM rAjA bhIma deva pATaNa kA rAjA huaa| 2. paM. vizvazvaranAtha reu ne 'bhAratavarSa kA prAcIna rAjavaMza' nAmaka kitAba meM likhA hai ki pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja 1066 se 1078 taka rhaa| 3. gurjaravaMza bhUpAvalI meM likhA hai ki pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja vi. saM. 1078 taka rhaa| 4. AcArya merutuMga racita 'prabandha cintAmaNi' nAmaka graMtha meM bhI likhA hai ki pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja vi. saM. 1066 se 1078 taka rhaa| ityAdi isa viSaya meM aneka pramANa vidyamAna haiM para graMtha bar3ha jAne ke bhaya se namUne ke taura para uparokta pramANa likha die haiM, ina pramANoM se spaSTa siddha ho gayA hai ki pATaNa meM darlabha kA rAja vi.saM. 1066 se 1078 taka hI rahA thaa| taba rAjA durlabha kI rAjasabhA meM vi. saM. 1080 meM jinezvarasUrijI kA zAstrArtha kaise huA hogA? ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /082 )
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-2 prabhAvaka caritra kA ullekha prabhAcaMdrasUrijI dvArA racita 'prabhAvaka caritra' (saM. 1334) eka aitihAsika graMtha hai, jise sabhI gaccha prAmANika mAnate haiN|usmeN diye gaye 'abhayadevasUri prabandha' meM jinezvarasUrijI kA bhI varNana diyA hai| usameM unakA pATaNa jAnA tathA kuzalatA pUrvaka vasativAsa vAle sAdhuoM ke vihAra kI anumati prApta karane kA vistRta varNana bhI diyA hai, paraMtu usameM na to 'kharatara' biruda prApti kA ullekha hai aura na hI rAjasabhA meM kisI vAda ke hone kA nirdeza hai| usameM kevala suvihita sAdhuoM ke vihAra kI anumati prApti kA hI ullekha hai| pUrA saMdarbha graMtha isa prakAra hai : jJAtvaucityaM ca sUritve, sthApitau gurubhizca tau| zuddhavAso hi saurabhya, vaasNsmnugcchti||42|| jineshvrsttHsuurirprobuddhisaagrH| nAmabhyAM vizrutau pUjyai vihAre'numatau tdaa||43|| dade zikSeti taiH, zrImatpattane caitysuuribhiH| vighnaM suvihitAnAM, syaatttraavsthaanvaarnnaat||44|| yuvAbhyAmapanetavyaM, zaktyA buddhyA ca ttkil| yadidAnIMtane kAle, nAsti prAjJo bhvtsmH||45|| anuzAstiM pratIcchAva, ityuktvA guurjraavnau| viharantau zanaiH, zrImatpattanaM praapturmudaa||46|| sadgItArthaparIvArau, tatra bhrAntau gRhe gRhe| vizuddhopAzrayAlAbhAvAcaM, ssmrturguroH||47|| zrImAn durlabharAjAkhyastatra caasiidvishaaNptiH| gISpaterapyupAdhyAyo, niitivikrmshikssnne(nnaat)||48|| zrI somezvaradevAkhyastatra, caasiitpurohitH| tadgahe jagmaturyugmarupau, suurysutaaviv||49|| tadvAre cakraturvedoccAraM, sNketsNyutau| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /083 )
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaM satyApayantau ca, brAhmaM paitryaMca daivtm||50|| caturvedIrahasyAni, saarinniishuddhipuurvkm| vyAkurvantau sazuzrAva, devatAvasare ttH||51|| tddhvaandhyaannirmgncetaaHstmbhitvttdaa| samagrendriyacaitanyaM, zrutyoriva sa niitvaan||52|| tato bhaktyA nijaM, bndhumaapyaayvcnaamRtaiH| AhvAnAya tayoH, preSItprekSAprekSI dvijeshvrH||53|| tau ca dRSTA'ntarAyAtau, dadhyAvambhojabhRH kimu ? / dvidhAbhUyAda (?) Adatta, drshnNshsydrshnm||54|| hitvAbhadrAsanAdIni, taddattAnyAsanAni tau| samupAvizatAM shuddhsvkmblnissdyyoH||55|| vedopaniSadAM jainazruta, tttvgiraaNtthaa| vAgbhiH sAmyaM prakAzyaitAvabhyadhattAM tdaashissm||56|| tthaahi-"apaannipaadohymnogrhiitaa| pshytyckssuHsshRnnotykrnnH||| sa vetti vizvaM, na hi tsyvettaa| zivo hyarUpI sa jino'vtaadvH||57|| uuctushcaanyoHsmygvgmyaarthsNgrhm| dayayA'bhyadhikaMjaina, ttraavaamaadriyaavhe||58|| yuvAmavasthitaukutretyukte, tenocatuzca tau| na kutrApi sthitizcaityavAsibhyo labhyate ytH||59|| candrazAlA nijAM cndrjyotsnaanirmlmaansH| sa tayorArpayattatra, tsthtusspricchdau||60|| dvAcatvAriMzatAbhikSA, dossairmuktmlolupaiH| navakoTivizuddhaMcAyAtaM, bhaikssymbhunyjtaam||61|| madhyAhniyAjJikasmArtta, diikssitaangrihotrinnH| AhUya darzitau tatra, niyUMDhau ttpriikssyaa||62|| ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /084 )
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAvadvidyAvinodo'yaM, viraJceriva prssdi| varttate taavdaajgmurniyuktaashcaitymaanussaaH||63|| Ucuzca te jhaTityeva, gmytaaNngraabhiH| asminna labhyate sthAtuM, caitybaahysitaambraiH||64|| purodhAHprAha nirNeyamidaM bhuupsbhaantre| iti gatvA nijeshaanmidmaakhyaatbhaassitm||65|| ityAkhyAte ca taiH sarvaiHsamudAyena bhuuptiH| vIkSitaHprAtarAyAsIttatra, sauvastiko'pi sH||66|| vyAjahArAtha devAsmadgRhejainamunI ubhau| svapakSesthAnamaprApnuvantau, sNpraaptusttH||67|| mayA ca guNagRhyatvAt, sthApitAvAzraye nije| bhaTTaputrAamIbhirme, grhitaashcaitypkssibhiH||68|| atrAdizata me jhUNaM, daNDaM vA'tra ythaarhtm| zrutvetyAha smitaM kRtvA, bhUpAlaH smdrshnH||69|| matpure guNino'kasmAddezAntarata aagtaaH| vasantaH kena vAryante ?, ko doSastatra dRzyate ? / / 70 / / anuyuktAzca te caivaM, prAhuH zRNu mhiipte!| purA zrIvanarAjA'bhUt, caapotkttvraanvyH||71|| sa bAlye varddhitaH zrImaddevacandreNa suurinnaa| naagendrgcchbhuuddhaarpraagvraahopmaaspRshaa||72|| pNcaasraabhidhsthaansthitcaitynivaasinaa| puraM sa ca nivezyedamatra, rAjyaM dadhau nvm||73|| vanarAjavihAraMca, tatrAsthApayata prbhu| kRtajJatvAdasau teSAM, guruNAmarhaNaM vydhaat||74|| vyavasthA tatra cAkAri, saGghana nRpsaakssikm| saMpradAyavibhedena, lAghavaM na yathA bhvet||75|| caityagacchayativrAtasammato vstaanmuniH| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /085 )
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagare munibhirnAtra, vastavyaM tdsmmtaiH||76|| rAjJAM vyavasthA pUrveSAM, pAlyA paashcaatybhuumipaiH| yadAdizasi tatkAbh, rAjannevaM sthite sti||77|| rAjA prAha samAcAra, prAgbhUpAnAM vayaM dRddh'm| pAlayAmo guNavatA, pUjAtUllaGghayema n||78|| bhavAdRzAM sadAcAraniSThAnAmAziSA nRpaaH| edhate yuSmadIyaM tadrAjyaM naatraastisNshyH||79|| "uparodhena"no yUyamamISAM vasanaM pure| anumanyadhvamevaM ca, zrutvA te'tra tdaaddhuH||80|| sauvastikastataHprAha, svaaminnessaamvsthitau| bhUmiH kApyAzrayasyArthaM, zrImukhena prdiiytaam||81|| tadA samAyayau tatra, shaivdrshnivaasvH| jnyaandevaabhidhHkruursmudrvirudaarhtH||82|| abhyutthAya samabhyarcya, niviSTaM nija aasne| rAjA vyajijJapatkiMcidatha (dya pra.) vijJapyate prbho!||83|| prAptA jainrssystessaamrpydhvmupaashrym| ityAkarNya tapasvIndraH, prAha prhsitaannH||84|| guNinAmarcanAM yUyaM, kurudhvaM vidhutainsm| so'smAkamupadezAnAM, phalapAkaH zriyAM nidhiH||85|| ziva eva jino, baahytyaagaatprpdNsthitH| darzaneSu vibhedohi, cihna mithyaamteridm||86|| nistuSavrIhihaTTAnAM, madhye'tra (tri pra.) purussaashritaa| bhUmiH purodhasA grAhyopAzrayAya ythaaruci||87|| vighnaH svaparapakSebhyo, niSedhyaHsakalo myaa| dvijastacca pratizrutya, tdaashrymkaaryt||88|| tataHprabhRti saMjajJe, vasatInAM prmpraa| mahadbhiH sthApitaM vRddhimaznute nAtra sNshyH||89|| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /086 )
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIbuddhisAgarasUrizcakre vyAkaraNaM nvm| sahasrASTakamAnaM tcchriibuddhisaagraabhidhm||90|| anyadA viharantazca, shriijineshvrsuuryH| punardhArApurIM prApuH, spunnypraapydrshnaam||91|| bhAvArtha - AcArya vardhamAnasUri ne jinezvara va buddhisAgara ko yogya samajhakara sUri pada diyA aura unako AjJA dI ki pATaNa meM caityavAsI AcArya suvihitoM ko Ane nahIM dete haiM,ataH tuma jAkara suvihitoM ke Thaharane kA dvAra khola do| guruAjJA zirodhArya kara jinezvarasUri evaM buddhisAgarasUri vihAra kara kramazaH pATaNa pahu~ce ghara ghara meM yAcanA karane para bhI unako Thaharane ke liye upAzraya nahIM milaa| usa samaya pATaNa meM rAjA durlabha rAja karatA thA aura somezvara nAma kA rAjapurohita bhI vahA~ rahatA thaa| donoM muni calakara usa purohita ke yahA~ Aye aura Apasa meM vArtAlApa hone se purohita ne unakA satkAra kara Thaharane ke liye apanA makAna diyA kyoMki jinezvarasUri evaM buddhisAgarasUri jAti ke brAhmaNa the| ataH brAhmaNa kA satkAra kare yaha svAbhAvika bAta hai| isa bAta kA patA jaba caityavAsiyoM ko lagA to unhoMne apane AdamiyoM ko purohita ke makAna para bhejakara sAdhuoM ko kahalAyA ki isa nagara meM caityavAsiyoM kI AjJA ke binA koI bhI zvetAmbara sAdhu Thahara nahIM sakate haiM ataH tuma jaldI se nagara se cale jAo ityaadi| AdamiyoM ne jAkara saba hAla jinezvarAdi ko sunA diyaa| isa para purohita somezvara ne kahA ki maiM rAjA ke pAsa jAkara nirNaya kara lU~gA Apa apane mAlikoM ko kaha denaa| una AdamiyoM ne jAkara purohita kA saMdeza caityavAsiyoM ko sunA diyaa| isa para ve saba loga zAmila hokara rAjasabhA meM gye| idhara purohita ne bhI rAjasabhA meM jAkara kahA ki mere makAna para do zvetAmbara sAdhu Aye haiM maine unako guNI samajhakara Thaharane ke liye sthAna diyA hai| yadi isameM merA kucha bhI aparAdha haA ho to Apa apanI icchA ke anusAra daMDa deN| caityavAsiyoM ne rAjA vanarAja cAvar3A aura AcArya devacaMdrasUri kA itihAsa sunAkara kahA ki 'Apake pUrvajoM se yaha maryAdA calI AI hai ki pATaNa meM caityavAsiyoM ke alAvA zvetAmbara sAdhu Thahara nahIM skegaa| ataH usa maryAdA kA Apako bhI pAlana karanA cAhiye' ityaadi| isa para rAjA ne kahA ki maiM apane pUrvajoM kI maryAdA kA dRr3hatA pUrvaka pAlana itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /087
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ karane ko kaTibaddha hU~ para Apase itanI prArthanA karatA hU~ ki mere nagara meM koI bhI guNIjana A nikale to unako Thaharane ke liye sthAna to milanA caahiye| ataH Apa isa merI prArthanA ko svIkAra kareM? caityavAsiyoM ne rAjA kI prArthanA svIkAra kara lii| jaba caityavAsiyoM ne rAjA kI prArthanA svIkAra kara lI taba usa avasara ko pAkara purohita ne rAjA se prArthanA kI ki he rAjan ! ina sAdhuoM ke makAna ke liye kucha bhUmi pradAna karAveM ki inake liye eka upAzraya banA diyA jAya ? usa samaya eka zaivAcArya rAjasabhA meM AyA haA thaa| usane bhI purohita kI prArthanA ko madada dii| ataH rAjA ne bhUmidAna diyA aura purohita ne upAzraya banAyA jisameM jinezvarasUri ne cAturmAsa kiyaa| bAda cAturmAsa ke jinezvarasUri vihAra kara dhArAnagarI kI ora padhAra gye| isa ullekha se pAThaka svayaM jAna sakate haiM ki jinezvarasUri pATaNa jarura padhAre the para na to ve rAjasabhA meM gaye na caityavAsiyoM ke sAtha zAstrArtha huA aura na rAjA ne kharatara biruda hI diyaa| isa lekha se spaSTa pAyA jAtA hai ki rAjasabhA meM kevala somezvara purohita hI gayA thA aura usane rAjA se bhUmi prApta kara jinezvarasUri ke liye upAzraya bnaayaa| jisameM jinezvarasUri ne cAturmAsa kiyA aura cAturmAsa ke bAda vihAra kara dhArA nagarI kI ora padhAra gye| ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /088
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva saptatikA kI TIkA kA ullekha sUripuraMdara haribhadrasUrijI racita 'samyaktva saptatikA' graMtha kI TIkA rudrapallIya gaccha ke saMghatilakasUrijI ne saM. 1442 meM racI thii| usa graMtha kI 26vIM gAthA kI TIkA meM prasaMgopAta jinezvarasUrijI kI kathA bhI dI hai| usameM bhI jinezvarasUrijI kA pATaNa jAnA evaM suvihita muniyoM ke vihAra kI anumati kI bAta likhI hai, paraMtu rAjasabhA meM caityavAsioM se vAda aura 'kharatara' biruda kI prApti kA koI nirdeza nahIM kiyA hai| saMdarbha graMtha isa prakAra hai"jiNisarasUrI taha buddhisAyaro gaNaharo duve kiyaa| sirivaddhamANasUrihiM evamee smaaitttthaa||43|| vacchA! gacchaha aNahillapaTTaNe saMpayaM jao ttth| suvihiyajaippavesaM, ceiyamuNiNo nivaarNti||44|| sattIe buddhIe, suvihiyasAhUNa tattha ya pveso| kAyavvo tumha samo, anno nahu atthi ko'vi viuu||45|| sIse dhariUNa gurUNameyamANaM kameNa te pttaa| gujjaradharAvayaMsaM, aNahillabhihANayaM nyrN||46|| gIyatthamuNisameyA, bhamiyA paimaMdiraM vshiheuN| sA tattha neva pattA, guruNa to sumariyaM vayaNaM / / 47 / / tattha ya dullaharAo, rAyA rAyavva svvklklio| tassa purohiyasAro, somesaranAmao aasi||48|| tassa ghare te pattA, so'vihu taNayANa veyajjhynnN| kAremANo diTTho, siTTho suuripphaannehiN||49|| suNu vakkhANaM veyassa, erisaM sAraNIi prisddh| so'vi suNato upphullaloyaNo vimhio jaao||50|| kiM bamhA rUvajuyaM, kAUNaM attaNo iha uinno| iya ciMtaMto vippo, payapaumaM vaMdai tesiN||51|| sivasAsaNassa jiNa-sAsaNassa sArakkharaM gheuunnN| ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /089
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ iya AsIsA dinnA, sUrIhiM skjjsiddhike||52|| apANipAdo hyamano grahItA, pazyatyacakSuH sa shRnnotykrnnH| sa vetti vizvaM na hi tasya vettA, zivo hyarUpI sa jino'vtaadvH||53|| to vippo te jaMpai, ciTThaha guTThI tumehi saha hoi| tumha pasAyA veyatthapAragA huti dusuyA me / / 54 / / ThANAbhAvA amhe ciTThAmo kattha ittha tuha nayare ? ceiyavAsiyamuNiNo, na diti suvihiyajaNe vsiuN||55|| teNavi sacaMdasAlAuvari ThAvittu suddhasnnennN| paDilAhiya majjhaNhe, parikkhiyA svvstthesu||56|| tatto ceiyavAsisuhaDA tatthAgayA bhaNanti imN| nIsaraha nayaramajjhA, ceiyabajjho na iha tthaai||57|| iya vuttaMtaM soDe, raNNo purao purohio bhnni| rAyAvi sayalaceiyavAsINaM sAhae puro||58|| jai ko'vi guNaTThANaM, imANa purao virUvayaM bhnnihii| taM niyarajjAo phuDaM, nAsemI skimibhsnnuvv||59|| raNNo AeseNaM, vasahiM lahiuM ThiyA cummaasiN| tatto suvihiyamuNiNo, viharaMti jahicchiyaM ttth||60||" bhAvArtha - varddhamAnasUri ne jinezvarasUri ko hukma diyA ki tuma pATaNa jAo kAraNa pATaNa meM caityavAsiyoM kA jora hai ki ve suvihitoM ko pATaNa meM Ane nahIM dete haiM, ataH tuma jA kara suvihitoM ke lie pATaNa kA dvAra khola do| basa guruAjJA svIkAra kara jinezvarasUri buddhisAgarasUri kramazaH vihAra kara pATaNa pdhaare| vahA~ pratyeka ghara meM yAcanA karane para bhI unako Thaharane ke lie sthAna nahIM milA usa samaya unhone guru ke vacana ko yAda kiyA ki ve ThIka hI kahate the ki pATaNa meM caitvAsiyoM kA jora hai / khaira usa samaya pATaNa meM rAjA durlabha kA rAja thA aura unakA rAjapurohita somezvara brAhmaNa thaa| donoM sUri purohita ke vahA~ gye| paricaya hone para purohita ne kahA ki Apa isa nagara meM viraajeN| isa para sUrijI ne kahA ki tumhAre nagara meM Thaharane ko sthAna hI nahIM milatA phira hama kahA~ ThahareM? isa hAlata meM purohita ne apanI candrazAlA khola dI ki vahA~ jinezvarasUri Thahara gye| yaha / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /090
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ bitIkAra caityavAsiyoM ko mAlUma huA to ve (pra. ca. unake AdamI) vahA~ jA kara kahA ki tuma nagara se cale jAo kAraNa yahA~ caityavAsiyoM kI sammati binA koI zvetAmbara sAdhu Thahara nahIM sakate haiN| isa para purohita ne kahA ki maiM rAjA ke pAsa jAkara isa bAta kA nirNayakara luuNgaa| bAda purohita ne rAjA ke pAsa jAkara saba hAla kaha diyaa| udhara se saba caityavAsI rAjA ke pAsa gaye aura apanI sattA kA itihAsa sunaayaa| Akhira rAjA ke Adeza se vasati prApta kara jinezvarasUri pATaNa meM caturmAsa kiyA usa samaya se suvihita muni pATaNa meM yathA icchA vihAra karane lge| __yaha ullekha jinezvarasUrijI ke anuyAyI aise rudpallIya gaccha ke AcArya saGghatilakasUrijI kA hI hai| isake avalokana se pAThaka varga svayaM nirNaya kara sakatA hai ki rudrapallIya gaccha meM bhI jinezvarasUrijI ko kharatara biruda milA, aisI mAnyatA nahIM thii| jinavijayajI ke abhiprAya kI samIkSA isa viSaya meM 'osavAla vaMza' pR. 33-34 para jinavijayajI ne bRhadvRtti, gurvAvalI Adi ke AdhAra se jinezvarasUrijI ke sUrAcAryajI se vAda hone evaM prabhAvaka caritra meM sUrAcAryajI ke cAritra varNana meM unake mAnabhaMga ke bhaya se vAda kA varNana nahIM kiye jAne kI jo bAta likhI hai aura jisakA uddharaNa 'kharataragaccha kA udbhava' pR. 33-34 para diyA hai, vaha ucita pratIta nahIM hotA hai| kyoMki upara batAye anusAra 'prabhAvaka caritra' ke abhayadevasUri prabaMdha evaM 'samyaktva saptatikA' kI TIkA meM na to vAda kA nirdeza hai aura na hI kharatara viruda kI bAta hai evaM pR. 37 para batAye anusAra aitihAsika dRSTikoNa se sUrAcAryajI aura jinezvarasarijI ke vAda kI saMbhAvanA bhI nahIM kI jA sakatI hai| ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /091 )
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-3 jinezvarasUrijI evaM unake ziSya Adi ke ullekha jinezvarasUrijI ke ullekha 1. sUripuraMdara zrIharibhadrasUrijI vinirmita zrI aSTaprakaraNa para jinezvarasUrijI viracita vRtti kI prazastisUreH zrIvardhamAnasya niHsmbndhvihaarinnH| hAricAritrapAtrasya zrIcandrakulabhUSiNaH / / 2 / / pAdAmbhojadvirepheNa shriijineshvrsuurinnaa| aSTakAnAM kRtA vRttiH sttvaanugrhhetve||3|| samAnAmadhike'zItyA sahastre vikrmaadte| zrIjAvAlipure ramye vRttireSA smaapitaa||4|| vi. saM. 1080 meM hI racita isa TIkA kI prazasti meM bhI kharatara biruda prApti kA ullekha nahIM kiyA hai| paraMtu candrakula kA hI ullekha kiyA hai| isI taraha anya graMthoM meM bhI jinezvarasUrijI ne cAndrakUla kA hI ullekha kiyA hai| dekhiyeH2. kathAkoSaprakaraNa kI prazasti (vi. saM. 1108) "vikkamanivakAlAo vasu-naha-rudda (1108) ppmaannvrisNmi| maggasirakasiNapaMcamiraviNo divase prismttN|| ujjoiyabhuvaNayale caMdakule taha ya koddiygnnmmi| vairamahAmuNiNiggayasAhAe jnniyjysoho|| siriujjoyaNasUrI tassa mahApuNNabhAyaNaM siiso| sirivaddhamANasUrI tssiisjinnesraayrio||" 3. caityavaMdana vivaraNa kI prazasti (saM. 1096) meM bhI kharatara biruda prApti kA ullekha nahIM kiyA hai| no vidyAmadavihvalena manasA nAnyeSu ceaavshaat| TIkeyaM racitA na jAtu vipulAM pUjA janAd vaanychtaa| no mauDhyAnna ca cApalAd yadi paraM prAptaM prasAdAd guroH| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /092
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUre namatAnuraktamanasaH zrIvarddhamAnasya yH||1|| satsaMpradAyo'yamazeSabhavyalokopakArAya bhvtvvighnH| budhyeti TIkAM virahayya nAyaM (?)bhvyaanshepaanupkrtumiishH||2|| zrImajjinezvarAcAryaiH zrIjAvAlipure sthitaiH| SANNavate kRtA TIkA vaizAkhe kRssnnbhautike||3|| buddhisAgarasUrijI kA ullekha 4. jinezvarasUrijI ke gurubhrAtA buddhisAgarasUrijI ne saM. 1080 meM jAlora meM 'paJcagraMthI' graMtha kI racanA kii| usameM apane gurubhaAI kI bharapUra prazaMsA kI hai, paraMtu 'kharatara' biruda prApti kA nirdeza nahIM kiyA hai| dekhiyeAsInmahAvIrajino'sya ziSyaH, sudharmanAmA'sya ca jmbunaamaa| tasyApi ziSyaH prabhavo'sya ziSyaH, shyymbhvo'syaanuprmpraayaam||1|| vajro'sya zAkhAmbaramaNDale'smin, saadhuudduvRndaavRtshaantkaantiH| bhavyAsumatsatkumudaprabodho nirnA (D) shitaajnyaanghnaandhkaarH||2|| bAlenduvat sarvajanAbhivandyaH shukliikRtaanggiikRtsaadhupkssH| kalAkalApopacayotva (?) mUrtiH zrIvardhamAno ntvrdhmaanH||3|| jinapraNItAgamatattvavettA dviSAM praNeteva manu(je?) tarANAM (?) sAhityavidyAprabhavo babhUva zvetAmbaraH zvetayazA ytiishH||4|| gurupadamanukartuM tadvadevAsya ziSyo'ziSadazivadakalpaH klpshaakhopmeyo| anatikRdatikRdadhvi(?)vyApyacitto'pyacitto'bhavadiha vadihAzaH zrIjinezo ytiishH|5| jalanidhivadagAdho mokSaratnArthisevyo ymniymtpsyaajnyaanrtnaavlishc| suragiririva tairvA(vAtau ?)vAvadUkairakampyo vacanajalasugetAM (?)trpynnuptshsyaam||6|| surapatirativAse jainamArgodayAdrau hatakumatatamizraH (sraH)prodagAt suurisuuryH| bhavasarasiruhANAM bhavyapadmAkarANAM vidadhadiva sulakSmI bodhako'harnizaM tu||7|| shriibuddhisaagraacaaryo'nugraahyo'bhvdetyoH| paJcagranthI sa caakaarssiijgddhitvidhitsyaa||8|| yadi madikRtikalpo'narthadhImatsarI vA kathamapi sadupAyaiH zakyate nopkrtum| tadapi bhavati puNyaM svAzayasyAnukUlye pibati sati yatheSTaM zrotriyAdau prpaayaam|9| ambhonidhiM samavagAhya samApa lakSmI cedvAmano'pi pRthivIM ca pdtryenn| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /093
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIbuddhisAgaramamuM tvavagAhya kodyo(?)vyApnoti tena jagato'pi pddveyn||10|| zrIvikramAdityanarendrakAlAt sAzItike yAti smaashsr| sazrIkajAvAlipure tadAdyaM dRbdhaM mayA sptshsrklpm||11|| dhanezvarasUrijI kA ullekha 5. jinezvarasUrijI ke pradhAna ziSya dhanezvarasUrijI aparanAma jinabhadrAcAryajI ne saM. 1095 meM 'surasuMdarI caritra' kI racanA kii| usameM kharatara biruda kI bAta nahIM hai| dekhiyeHsIso ya tassa sUro vva sayAvi jnniy-dosNto| Asi siri-vaddhamANo pavaDDamANo gunn-siriie||240|| rAgo ya jassa dhamme Asi paoso ya jassa paavmmi| tullo ya mitta-sattusu tassa ya jAyA duve siisaa||241|| duvvaar-vaai-vaarnn-mrtttt-nitttthvnn-nitthur-miNdo| jinn-bhnniy-suddh-siddhNt-desnnaa-krnn--tlliccho||242|| jassa ya aIva-sulaliya-paya-saMcArA psnn-vaanniiyaa| aikomalA silese vivihAlaMkAra-sohillA / / 243 / / lIlAvai tti nAmA suvnn-rynnoh-haari-sylNgaa| vesa vva kahA viyarai jayammi ky-jnn-mnnaannNdaa||244|| ego tANa jiNesara-sUri sUro vva ukkdd-pyaavo| tassa siri-buddhisAgara sUrI ya sahoyaro biio||245|| punn-srdiNd-suNdr-niy-js-pbbhaar-bhriy-bhuvnn-ylo| jinn-bhnniy-stth-prmtth-vitthraastt-suh-citto||246|| jassa ya muha-kuharAo viNiggayA atth-vaari-sohillaa| buha-cakkavAya-kaliyA rNgt-suphkkiy-trNgaa||247|| taDaruha-avasai-mahIrUhoha-ummUlaNammi susmtthaa| ajjhAyapavara-titthA paMcagaMthI naI pvraa||248|| jinacaMdrasUrijI kA ullekha 6. A. jinacaMdrasUrijI kRta saMvegaraMgazAlA kI prazasti meM bhI 'kharatara' biruda itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /094
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApti kI bAta nahIM likhI hai:"accaMtaM sarale cciya apuvvavaMsammi privhNtmmi| jAo ya vairasAmI, mahApabhU prmpygaamii||10033|| tassAhAe nimmalajasadhavalo siddhikaamloyaannN| savisesavaMdaNijo ya, rAyaNA tho (the) rappavaggo vv||10034|| kAleNaM saMbhUo bhayavaM sirivddhmaannmunnivsbho| nippddimpsmlcchii-vicchddddaa'khNddbhNddaaro||10035|| vavahAranicchayanaya vva davvabhAvatthaya vva dhmmss| paramunnaijaNagA tassa doNNi sIsA smuppnnnnaa||10036|| paDhamo sirisUrijiNesaro tti, sUro vva jammi uiymmi| hotthA pahA'vahAro duurNtteyssickkss||10037|| bIo puNa viriyniunn-pvrvaagrnnpmuhbhusttho| nAmeNa buddhisAgarasUri tti ahesi jayapayaDo / / 10039 / / tesiM pypNkucchNg-sNgsNpttprmmaahppo| sisso paDhamo jiNacaMda-sUrinAmo smuppnno||10040|| anno ya punnimAsasaharo vva nivvviybhvvkumuyvnno| siriabhayadevasUri tti, pattakittI paraM bhuvnne||10041||" abhayadevasUrijI ke ullekha 7. navAGgITIkAkAra abhayadevasUrijI ne bhI apane graMthoM meM cAndrakula kA hI ullekha kiyA hai| dekhiye 'sthAnAGga sUtra' kI prazastiH taccandrakulInapravacanapraNItApratibaddhavihArahAricaritazrIvardhamAnAbhidhAnamunipatipAdopasevinaH pramANAdivyutpAdanapravaNaprakaraNaprabandhapraNayinaH prabuddhapratibandhapravaktRpravINApratihatapravacanArthapradhAnavAkprasarasya suvihitamunijanamukhyasya zrIjinezvarAcAryasya tadanujasya ca vyAkaraNAdizAstrakartuH zrIbuddhisAgarAcAryasya caraNakamalacaJcarIkakalpena zrImadabhayadevasUrinAmnA mayA mahAvIrajinarAjasantAnavartinA mahArAjavaMzajanmaneva saMvignamunivargazrImadajitasiMhAcAryAntevAsiyazodevagaNinAmadheyasAdhoruttarasAdhakasyeva vidyAkriyApradhAnasya sAhAyyena smrthitm| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /095 )
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvikramAdityanarendrakAlAcchatena viMzatyadhikena yukte| samAsahasre'tigate vidRbdhA sthAnAGgaTIkA'lpadhiyo'pi gmyaa||8|| 8. prathama upAGga 'aupapAtikasUtra' kI TIkA kI prazasti ke zlokaH cndrkulvipulbhuutlyugprvrvrdhmaanklptroH| kusumopamasya sUreH gunnsaurbhbhritbhvnsy||1|| nissambandhavihArasya sarvadA shriijineshvraavsy| ziSyeNAbhayadevAkhyasUriNeyaM kRtA vRttiH||2|| 9. 'vipAkasUtra' kI TIkA ke aMta meM unhoMne isa prakAra likhA hai: 'kRtiriyaM saMvignamunijanapradhAnazrIjinezvarAcAryacaraNakamala-caJcarIkakalpasya shriimdbhydevaacaarysyeti||' ina sabhI ullekhoM meM abhayadevasUrijI ne jinezvarasUrijI ko 'suvihita', 'saMvigna', udyata vihArI' Adi arthaparaka vizeSaNoM se stavanA kI hai| paraMtu kahIM para 'kharatara' vizeSaNa nahIM likhA hai| itanA hI nahIM jinezvarasUrijI kI ziSya paraMparA ke sivAya bhI saMvigna samudAya bhI maujuda thA, aisA ajitasiMhAcAryajI ke liye prayukta vizeSaNa se bhI patA calatA hai| 10. isI taraha unhoMne bhagavatIsUtra Adi kI TIkA kI prazastioM meM bhI cAndrakula evaM udyata vihAra kA hI ullekha kiyA hai| dekhiye paJcamAGga zrI bhagavatIsUtra kI prazastiyaduktamAdAviha sAdhuyodhaiH, shriipnycmaanggonntkunyjro'ym| sukhAdhigamyo'stviti pUrvagurvI, prArabhyate vRttivrtrikeym||1|| samarthitaM tatpabuddhisAdhusAhAyakAtkevalamatra sntH| sadbuddhidAtryA'paguNAMllunantu, sukhagrahA yena bhvtythaissaa||2|| cAndre kule sadanakakSakalpe, mahAdrumo dhrmphlprdaanaat| chAyAnvitaH zastavizAlazAkhaH, zrIvarddhamAno muninaayko'bhuut||3|| tatpuSpakalpau vilasadvihArasadgandhasampUrNadizau smntaat| babhUvatuH ziSyavarAvanIcavRttI shrutjnyaanpraagvntau||4|| ekastayoH sUrivaro jinezvaraH, khyAtastathA'nyo bhuvi buddhisaagrH| tayorvineyena vibuddhinA'pyalaM, vRttiH kRtaissaa'bhydevsuurinnaa||5|| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /096
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ tayoreva vineyAnAM, tatpadaM caanukurvtaam| zrImatAM jinacandrAkhyasatprabhUNAM niyogtH||6|| zrImajjinezvarAcAryaziSyANAM gunnshaalinaam| jinabhadramunIndrANAmasmAkaM caahrisevinH||7|| yshshcndrgnnergaaddhsaahaayyaatsiddhimaagtaa| parityaktAnyakRtyasya, yuktaayuktvivekinH||8|| yugmm| zAstrArthanirNayasusaurabhalampaTasya, vidvanmadhuvratagaNasya sadaiva sevyH| zrInirvRtAkhyakulasannadapadmakalpaH, shriidronnsuurirnvdyyshHpraagH||9|| zodhitavAn vRttimimAM yukto viduSAM mhaasmuuhen|| shaastraarthnissknikssnnksspttttkklpbuddhiinaam||10|| vizodhitA tAvadiyaM sudhIbhistathA'pi doSAH kila sNbhvnti| manmohatastAMzca vihAya sadbhistadgrAhyamAptAbhimataM ydsyaam||11|| yadavAptaM mayA puNyaM, vRttAviha shubhaashyaat| mohAdvRttijamanyacca, tenAgo me vishuddhytaat|||12|| prathamAdarza likhitA vimlgnniprbhRtibhirnijvineyaiH| kurvadbhiH zrutabhaktiM dakSairadhikaM viniitaishc||13|| asyAH karaNavyAkhyAzrutilekhanapUjanAdiSu ythaarhm| dAyikasutamANikyaH preritvaansmdaadijnaan||14|| aSTAviMzatiyukte varSasahasre zatena caabhydhike| aNahilapATakanagare kRteymcchuptdhnivstau||15|| aSTAdaza sahasrANi, SaT zatAnyatha ssoddsh| ityevamAnametasyAH, zlokamAnena nishcitm||16|| aGkato'pi 11.paMcAzaka prakaraNa kI TIkA kI prazasti meM bhI jinezvarasUrijI ke viSaya meM cAndrakula evaM udyata vihAra kI hI bAta likhI hai| dekhiye:yasminnatIte zrutasaMyamazriyAvaprApnuvatyAvaparaM tthaavidhm| svasyAzrayaM saMvasato'tiduHsthite zrIvardhamAnaH sa ytiishvro'bhvt||1|| ziSyo'bhavattasya jinezvarAkhyaH sUriH kRtaanindyvicitrshaastrH| sadA nirAlaMbavihAravartI cndropmshcndrkulaaNbrsy||2|| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /097
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyo'pi vitto bhuvi buddhisAgaraH paanndditycaaritrgunnairgtopmaiH| zabdAdilakSmapratipAdakAnaghagranthapraNetA pravaraH kssmaavtaam||3|| tayorimAM ziSyavarasya vAkyAd vRttiM vydhaacchriijincNdrsuureH| ziSyastayoreva vimugdhbuddhimrnthaarthbodhe'bhydevsuuriH||4|| jinavallabhagaNijI kA ullekha 12.abhayadevasUrijI ke ullekhoM ke bAda jinavallabhagaNijI kI 'aSTasaptatikA' (caitya prazasti) kA ullekha yahA~ para diyA jAtA hai| isameM jinezvarasUrijI dvArA rAjasabhA meM suvihita mArga ko pragaTa karake saMvigna varga ke vihAra cAlu karAne kI bAta likhI hai, paraMtu 'kharatara' biruda prApti kI bAta nahIM likhI hai| nRckordyitmpmlmdossmtmo'nirstsvRttm| nAnIkakRtavikAsodayamaparaM cAndramasti kulm||39|| tasminbudho'bhavadasaGgavihAravartI, sUrirjinezvara iti prthitodyshriiH| zrIvardhamAnagurudevamatAnusArI, hAro'bhavan hRdi sadA giridevtaayaaH||40|| sAmAcAryaM ca satyaM dazavidhamanizaM sAdhudharmazca bibhrattattvAni brahmaguptInavavidhaviduraH prANabhAjazca rkssn| hitvASTau duSTazatrUniva sapadi madAn kAmabhedAn ca paJca, bhavyebhyo vastubhaGgAnvinayamatha nayAn sptdhaa'diidipdyH||41|| krUrAkasmikabhasmakagrahavaze'smin duHkhamAdoSato, bADhaM mauDhyadRDhADhyaDhyakugurugraste vihaste jne| madhyerAjasabhaM jinAgamapathaM prodbhAvya bhavye hitaM, sarvatrAskhalitaM vihAramakarot saMvignavargasya yH||42|| jinadattasUrijI kA ullekha 13. jinavallabhagaNijI ke bAda jinadattasUrijI ke 'gaNadharasArddhazataka' meM jinezvarasUrijI saMbaMdhita ullekha yahA~ para diyA jAtA hai:aNahillavADae nADae vva dNsiasupttsNdohe| paurapae bahukavidUsae ya snnaaygaannuge||65|| saDDiadullaharAe, sarasaiaMkovasohie suhe| majjhe rAyasahaM pavisiUNa loyaagmaannumy||66|| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /098
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAmAyariehiM samaM, karia viyAraM viyaarrhiehiN| vasaihiM nivAso sAhUNa ThAvio ThAvio appaa||67|| parihariagurukamAgae,-varavattAe vi gujjrttaae| -vasahi vihAro (nivAso) jehiM, phuDIkao gujjrttaae||68|| tijayagayajIvabaMdhU, jabbaMdhU buddhisAgaro suurii| kayavAyaraNo vi na jo, vivAyaraNakArao jaao||69|| -suguNajanajaNiyabhaddo, jiNabhaddo jvinneygnnpddhmo|.... uparyukta gAthAoM meM 'gaNadhara sArddhazatakakAra' jinadattasUrijI ne caityavAsiyoM ke sAtha jinezvarasUrijI kA zAstrArtha hone aura vasativAsa kA pramANita honA bar3I khUbI ke sAtha batAyA hai, parantu rAjA kI tarapha se jinezvarasUrijI ko 'kharatara' biruda milane kA sUcana taka nahIM hai| isase spaSTa ho jAtA hai ki jinadattasUrijI ke 'gaNadharasArddhazataka' kA nirmANa huA taba taka kharatara'nAma vyavahAra meM AyA nahIM thA, anyathA jinadattasUrijI isakI sUcanA kiye binA nahIM rhte| haribhadrasUrijI caityavAsI the 'aisI dantakathA ke khaNDana meM jinadattasUrijI ne isa prakAra likhA hai: uiyaMmi mihiri bhaI, sudiTThiNo hoi mggdsnno| taha haribhaddAyarie, bhaddAyariammiM udymie||56|| jaM par3a kei samanAmabholiyA bho'liyAI jNpNti| ceivAsi dikkhio sikkhio ya gIyANa taM na myN||57|| haribhadrasUrijI ke sambandha meM unake caityavAsI hone kI dantakathA kA khaNDana karane ke lie Apa taiyAra ho gae haiM to jinezvarasUrijI ko rAjasabhA meM 'kharatara'biruda milane kI ve carcA na kareM, yaha bAta mAnane kAbila nahIM hai| itanA hI nahIM, 'gaNadhara sArddhazataka' ke upara jinezvarasUrijI ke ziSya kanakacaMdragaNijI ne saM. 1295 meM TIkA likhI thii| usI ke AdhAra se saM. 1676 meM padmamaMdira gaNijI ne bhI saMkSepa meM TIkA racI, usameM bhI 'kharatara' biruda kI bAta nahIM hai| gaNadhara-sArddhazataka ke, Upara diye gaye zloka 66, 67 kA isa TIkA meM isa taraha kA varNana milatA hai:___ nyAyena 'aNahillavADae' ityasyAmapi gAthAyAM saMbadhyate-yaiH zrIjinezvarAcAryaiH aNahillapATake aNahillapATakAbhidhAne pattane madhyerAjasabhaM rAjasabhAyA itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /099
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhye 'pare madhye'gre'ntaH SaSThyA vA' ityavyayIbhAvasamAsaH (hema. 3-1-30), pravizya=sthitvA lokazcAgamazca tayoranumata-sammataM yatra, evaM yathA bhavati kRtvA nAmAcAryaiHsaha vicAraM dharmavAdam yaiH kIdRzaiH? ityAha-'viyArarahiehiM' vicArarahitairiti virodhaH , atha ca vikArarahitaH nirvikaarairityrthH| vasatau nivAsaH=avasthAnaM sAdhUnAM sthApitaH pratiSThitaH, sthApitaH = sthirIkRtaH aatmaa| vasativyavasthApanaM caannhillpaattke'kaari| kIdRze tasmin ?.... 68vIM gAthA kI TIkA isa prakAra hai amumevArtha punaH savizeSamAha-'vasahivihAro' ityaadi| vasatyA caityagRhavAsanirAkaraNena paragRhasthityA saha vihAraH= samayabhASayA bhavyalokopakArAdidhiyA grAmanagarAdau vicaraNaM vasativihAraH, sa yairbhagavadbhiH sphuTIkRtaH siddhAntazAstrAntaH parisphurannapi laghukarmaNAM prANinAM puraH prkttiikRtH| kasyAm ? gUrjarAtrAyAM= spttishsrprmaannmnnddlmdhye| kiM viziSTAyAm ? parihRtagurukramAgatavaravArtAyAmapi, parihRtA-zravaNamAtreNApi avagaNitA gurukramAgatA=gurupAramparyasamAyAtA varavArtA viziSTazuddhadharmmavArtA yayA sA tathA tasyAm, apiH sambhAvane-nAsti kimapyatrAsambhAvyaM ghaTata evetyrthH| isameM kharatara biruda kA bilakula ullekha nahIM hai| paM. kalyANavijayajI kA sacoTa kathana 14.itihAsavettA paM. kalyANavijayajI ne paTTAvalI parAga' hastalikhita prata ke AdhAra se batAyA hai ki sarvarAjagaNijI kI gaNadharasArddhazataka kI laghuvRtti tathA sumatigaNijI kI bRhavRtti meM bhI kharatara biruda kI bAta nahIM hai| dekhiye unhIM ke zabda : paTTAvalI nambara 2327 yaha paTTAvalI vAstava meM 'gaNadhara-sArddhazataka' kI laghu TIkA hai, yaha laghuvRtti 43 patrAtmaka hai, isake nirmAtA vAcaka sarvarAjagaNi haiM ki jinakA sattAsamaya vikrama kI 15vIM zatAbdI hai, vRttikAra ne vRtti ke upodghAta meM AcArya jinadattasUrijI ko aneka prakAra ke aise vizeSaNa die haiM, jo pichale lekhakoM ne inake jIvana ke sAtha jor3a diye haiM, jaise- 'bhUtapreta-nirasana, yoginIcakrapratibodhaka, kumArganirasana, prativAdisiMhanAdavidhAna zrItribhuvanagirideva / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /100
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamita, paMcasaptayativAraNa, zrI pArzvanAtha (nava) phaNa dhAraNa, vAmAvatIrAtrikasthApana, nirantarAgacchadgacchayAna, surAsuraviracitAMghrisevana, ityAdi vizeSaNoM meM adhikAMza vizeSaNa aise haiM, jo bRhadavRtti meM nahIM hai, isase yaha pramANita hotA hai ki yA to yaha laghuvRtti bRhavRtti kA anusaraNa karane vAlI nahIM hai, yadi yaha zabdazaH- bRhavRtti kA anusaraNa karatI hai to isake upodghAta ko kisI arvAcIna vidvAn ne bigAr3akara vartamAnarUpa de diyA hai, isa prakAra kI pravRttiyA~ kharataragaccha kI paTTAvaliyoM meM honA asvAbhAvika nahIM, kucha varSoM pahale isI laghuvRtti ko hamane mudrita avasthA meM par3hA thA, jisameM yaha chapA huA thA ki 'aNahila pATaNa ke rAjA durlabharAja ne zrI jinezvarasUrijI ko caityavAsiyoM ko jItane ke upalakSya meM 'kharatara' biruda pradAna kiyA thA, vahI laghuvRtti hamAre pAsa hastalikhita hai aura isake kartA bhI vAcaka sarvarAja gaNi haiM, parantu isa laghuvRtti kI hastalikhita vRtti meM 'kharatara biruda dene kI bAta kahIM nahIM milatI aura na upodghAta chor3akara jinadattasUri ke jIvana meM kisI camatkAra kI bAta kA hI ullekha milatA hai| (paTTAvalI parAga-pR. 354) ___ isa saMbaMdha meM AcArya zrI jinadattasUri nirmita 'gaNadhara sArddhazataka' ko hamane dhyAna pUrvaka par3hA hai| jinadattasUrijI ne apane isa graMtha meM 'kharatara viruda' milane kA koI sUcana nahIM kiyA, vikrama kI terahavIM zatAbdI ke aMtima caraNa meM nirmita sumatigaNi kI 'gaNadhara sArddhazataka kI bRhavRtti' ko bhI hamane acchI taraha par3hA hai| usameM AcArya jinezvarasUri, abhayadevasUri, buddhisAgara, jinacaMdrasUri aura jinavallabhasUri tathA granthakartA zrI jinadattasUri ke savistAra caritra die gae haiM, caityavAsiyoM ke sAtha vasativAsa ke sambandha meM carcA hone kI bAta sUcita kI hai, parantu kisI bhI rAjA dvArA jinezvarasUri ko koI birUda milane kI bAta nahIM, aisI koI ghaTanA banI hotI to jinadattasUrijI 'sArddhazataka' ke mUla meM hI usakA sUcana kara dete para aisA kucha nahIM kiyA, na prAcIna vRttikAra zrIsumatigaNijI ne hI 'kharatara biruda' kI carcA kI hai, isase nizcita hotA hai ki rAjA dvArA 'kharatara biruda' prApta hone kI bAta pichale paTTAvalI lekhakoM kI gar3hI huI buniyAda hai| (paTTAvalI parAga - pR. 349) 15. jinavijayajI ke diye hue laghuvRtti aura bRhadvRtti ke pATha itanA hI nahIM, jinavijayajI saMpAdita 'kathAkoSaprakaraNa' meM laghuvRtti ke evaM itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /101
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sumatigaNijI kI bRhadvRtti ke saMdarbha graMtha diye haiM, usameM bhI 'kharatara biruda' kI bAta nahIM hai| dekhiye : I. sarvarAjagaNijI laghuvRtti- (kathAkoSa prakaraNa ka. pariziSTa pR. 2) tathA, yairityagretanagAthAyAM vartamAnaM DamarukamaNinyAyena, 'aNahillavADae' - ityasyAmapi gAthAyAM saMbadhyate. yaiH zrIjinezvarAcAryaH, aNahillapATake aNahillapATakAbhidhAne pattane madhya(dhye) rAjasabhaM rAjasabhAyA madhye- 'pAre madhye'gre'ntaH SaSThyA vA' (haima. 3/1/30) ityavyayIbhAvasamAsaH. pravizya sthitvaa| lokazcAgamazca tayoranamataM sammataM yatra evaM yathA bhavati, kRtvA nAmAcAryaiH saha vicAraM dharmavAdam. yaiH kIdRzairityAha-viyArarahiehi-vicArarahitairiti virodhH| atha ca vikArarahitaiH nirvikaarairityrthH| vasatau nivAso'vasthAnaM sAdhUnAM sthApitaH pratiSThitaH; sthApitaH sthirIkRta AtmA / vasativyavasthApana caannhilpaattke'kaari|....(pR. 2) ___ amumevArthaM punaH savizeSamAha-vasahivihAro jehiM phuDIkao gujrttaae|' vasatyA caityagRha-vAsanikAraNena paragRhasthityA saha, vihAraH samayabhASayA bhavyalokopakArAdidhiyA grAmanagarAdau vicaraNam, vstivihaarH| sa yairbhagavadbhiH sphuttiikRtH||siddhaantshaastraantH parisphurannapi laghukarmaNAM prANinAM pureH prkttiikRtH| kasyAm ! guurjrtraayaam-spttishsrprmaannmnnddlmdhye| (pR.-5) isameM nirvikArI aise AcAryoM ke sAtha dharma-vAda arthAt vicAra-vimarza karake gujarAta meM vasati mArga kI sthApanA kI jAne kI hI bAta hai, kharatara biruda kI bAta nahIM hai| isameM na to sUrAcArya kA ullekha hai aura na hI caityavAsioM kI ora se mAyA prapaMca karane kI bAta hai| II.sumatigaNijI bRhadvRtti kA saMdarbha graMtha (kathAkoSa prakaraNa ka.pariziSTa-pR.20) ___tato mahArAjenoktam- 'sarveSAM guruNAM sapta sapta gabdikA ratnapaTInirmitAH, kimityasmadguruNAM nIcairAsane upavezanam ! kimasmAkaM gabdikA na santi ?' tato jinezvarasUriNoktam-'mahArAja! sAdhUnAM gabdikopavezanaM na klpte|' rAjA - 'kimiti!' zrI jinezvarasUriH- 'mahArAja! zruNu bhavati niyatamatrAsaMyamaH syAdvibhUSA nRpatikakuda ! etallokahAsazca bhikssoH| sphuTatara iha saGgaH sAtazIlatvamuccairiti na khalu mumukSoH saGgataM gbdikaadi| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /102
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti vRttArtho vyaakhyaatH| rAjJoktam-'kutra yUyaM nivasata?' sUriNoktam'mahArAja! virodhiruddhatvAt kathaM sthAnam ?' rAjJoktam-'aho amAtya! asti karaDihaTTikAmadhye bRhattaramaputragRham, tddaapyitvymessaam|' tatkSaNAdeva lbdhm| bhUyo'pi pRcchati mahArAjaH :- 'bhojanaM kena vidhinA bhavatAm ?' atrAntare purohitaH- 'deva kimeSAM mahAtmanAM vayaM bruumhe| 'labhyate labhyate sAdhu sAdhu vai yanna lbhyte| alabdhe tapaso vRddhilabdhe dehasya dhaarnnm|' ataH kadAcidardodaraparipUrtiH kdaacidupvsnmetessaam| rAjA sAnaMdaM saviSAdaM ca - 'yUyaM kati sAdhavaH stha?' purohitaH-deva! sarve'pyamI assttaadsh|' rAjA'ekahastipiNDena sarve'pi tRptA bhvissynti|' tato bhaNitaM jinezvarasUriNA'mahArAja ! rAjapiNDoM na kalpate munInAmiti pUrvameva siddhAntapaThanapUrvakaM pratipAditaM yuSmAkaM purtH|' tato'ho! niHspRhatvamamISAM munInAmityutpannA priitiH| tato tena rAjJA pratyapAdi-'tarhi madIyamAnuSe'grataH sthite sulabhA bhikSA bhvissyti|' ___kiM bahunA ?-itthaM vAdaM kRtvA vipakSAn nirjitya, rAjAmAtyazreSThisArthavAhaprabhRtipurapradhAnapuruSaiH saha bhaTTaghaTTeSu vasatimArgaprakAzanayazaHpatAkAyamAnakAvyabandhAn durjanajanakarNazUlAn sATopaM paThatsu satsu, praviSTA vasatau bhagavantaH shriijineshvrsuuryH| evaM gUrjaratrAdeze zrIjinezvarasUriNA prathamaM cakre cakramUrddhasu pAdamAropya vstisthaapneti| kathAkoSa prakaraNa kI prastAvanA meM diye gaye jinezvarasarijI saMbaMdhita samati gaNijI kI bRhatvRtti ke isa pATha meM praviSTA vasatau bhagavantaH zrI jinezvarasUrayaH' aisA hI pATha hai, 'prApta kharatarabirudabhagavantaH zrI jinezvarasUrayaH aisA pATha nahIM hai| pATaNa se prApta gaNadharasArddhazataka kI bRhadvRtti kI hastaprata meM bhI prApta kharatara biruda bhagavantaH jinezvarasUrayaH' aisA pATha nahIM hai| dekhiyeH zimahArAja raNanitinayamatrA samApyAtiSAnRpatikadalAlAkAra vati kSAH phastaramahAmagA saav| mAsAparAvalalacamAriti nambaddhamunA magatarAdhikA dAtivannAvyiAkhyAtA raatokraanikmtnnrinnaa| pa25 mahArAjavirAmighacAkadhamcAta rAjJokAdAnamAtya astikaramihahikAmApanasmatA yayitavyAmadhAnaNAdavalamba zAyApiSTa timAhArAjAtAtanAkanavidhitAnavatAsatrAMtArArAhitAdA kAmadhAmahAtmanAghayamAhalasyAttalasAtasAdhunA vipanAlanyAtalAJcantayAmAvahilazciAdahasthadhArI mAmAkadAvihAdadiraparimArmikadAvidAcyA vastrAmAtadhA rAjAmAradasarvidhAvapayakatimA dhavA salAhitaH hivanApAmAaSTAdaza rAja 1 ekadalimtimArvapitaranavipati mAnamil nilitAninamvaramariNA mahArAjadhirAmAnakalyAta su nAnAmiAvaracImavasiAttapataparvakaMpatipAri jasamAkaparamAtAhAnisahazcamanAvAminAthami tyatrAjAtarAzApatyapAdimahimahAyamAnuSa yaslilatAnijJAnaviSyati kiMbajAtanavAdanAvipakSAnijitya rAjAmanpAyalisAdhavAnatira vanasaghAsahanavAhacavamatimAprikAzAnayAnayAzAyanAkAyamAna kAyAvAnajanakamijAta mATApapanasamupavikSamatAsagavataH mAninavarA pArizrAdizAjinevarabhUriyApramatAkaill kimupAdamAroSNavamAnasjayAnanihitAyadinavipAkSaracitijAvatAbazirakamayAyanitamasapAle / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /103 )
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ataH 'kharataragaccha kA udbhava' pustikA ke pR. 17 para diyA gayA 'prApta kharatara biruda bhagavantaH zrI jinezvarasUrayaH aisA bRhavRtti kA pATha pR. 100 se 103 para diye gaye pramANoM se bAdhita siddha hotA hai| 16. A. zrI jinapatisUrijI ne bhI saGghapaTTaka kI bRhavRtti meM kharatara biruda kI bAta nahIM likhI hai| balki TIkA ke anta meM 'sUriHzrIjinavallabho'jani budhazcAndre kule|' isa prakAra 'cAMdrakula' kA hI ullekha kiyA hai| usI taraha 'paMcaliMgI prakaraNa' kI TIkA kI prazasti meM bhI cAndrakula hI likhA hai| dekhiyena rajanikRtasAphalyaM sadA na nakSatra budhprigRhiitm| asti kulaM cAndramaho na tamohatyA yena prthitm||1|| tatra na viyati prasito budho navIno na suuryshcritH| anizApatitanayaH zrIjinezvaraH suurirjnisstt||2|| TIkA kI zuruAta meM unhoMne bAda ke nirdezapUrvaka jinezvarasUrijI ko aneka vizeSaNoM se prazaMsA kI hai, paraMtu 'kharatara' biruda prApti kA sUcana taka nahIM kiyA hai| ataH spaSTa hotA hai ki jinapatisUrijI ke samaya taka 'jinezvarasUrijI ko kharatara biruda milA thA' aisI mAnyatA nahIM thii| dekhiye 'paMJcaliGgI prakaraNa' kI TIkA kI zuruAta kA pAThaH 'iha hi gurjaravasuMdharAdhipazrIdurlabharAjasadasi mahAvAdicaityavAsi-kalpitajinabhavanavAsaparAsanAsAditA'sAdhAraNavisRtvarakIrtikaumudIdhautavizvambharA''bhogena, sakalasvaparasamayapArAvArapAradRzvanA, prAmANikapariSacchikhAmaNinA shriijineshvrsuurinnaa...| saGghapaTTaka kI TIkA kI zuruAta meM bhI isI prakAra se jinapatisUrijI ne jinezvarasUrijI kI aneka vizeSaNoM se prazaMsA kI hai, paraMtu kharatara biruda kI prApti kA ullekha nahIM kiyA hai| 17. vi. saM. 1139 meM guNacaMdragaNijI (devabhadrasUrijI) racita 'mahAvIra cariyaM' kI prazasti"sAhAi tassa caMde kulammi nippddimpsmkulbhvnnN| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /104 )
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asi sirivaddhamANo muNinAho saMjamanihi vv||48|| muNivaiNo tassa hrtttthaassiyjspsaahiyaasss| Asi duve varasIsA jayapayaDA sUrasasiNo vv||50|| bhvjlhiviiisNbhNtbhviysNtaanntaarnnsmttho| bohittho vva mahattho sirisUrijiNesaro pddhmo||51|| garusArAo dhavalAu nimmalA (suvihiyA) sAhusaMtaI jamhA, himavaMtAo gaMguvva niggayA syljnnpujaa||52|| anno ya punnimAyaMdasuMdaro buddhisAgaro suurii| nimmaviyapavaravAgaraNa-chaMdasattho pstthmii||53|| egNtvaayvilsirprvaaikurNgbhNgsiihaannN| tesiM sIso jiNacaMdasUrinAmo smuppnno||54|| isameM bhI cAndrakula kA hI ullekha kiyA hai| paraMtu 'kharatara' biruda kI prApti ke prAcIna pramANa ke rUpa meM isa prazasti ko peza kiyA jAtA hai, jisake zloka naM. 52 meM 'kharayarI sAhusaMtaI' athavA 'suvihiyA kharaya sAhusaMtaI' aisA pATha diyA jAtA hai| vaha prakSipta pATha hai, aisA nAradapurI (nAralAI) se prApta hastaprati se pUrvakAla meM siddha kiyA jA cukA hai| (vizeSa ke liye dekheM-pR. 22-23) 18. devabhadrasUrijI dvArA saM. 1158 meM racita 'kathAratnakoza' kI prazasti ke zlokaH"caMdakule gunngnnvddhmaannsihivddhmaannsuuriss| sIsA jiNesaro buddhisAgaro sUriNo jaayaa||1|| tANa jiNacaMdasUri sIso siriabhayadevasUrI vi| ravi-sasahara vva payaDA ahesi siygunnmuuhehiN||2||" 19. unhIM ke dvArA saM. 1168 meM racita 'pAsanAhacariyaM' kI prazasti ke zlokaH "tikkhammi vahaMte tassa bhayavao tiysvNdnnijjmmi| caMdakulammi pasiddho viulAe virsaahaae| sirivaddhamANasUrI ahesi tv-naann-crnnrynnnihii| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /105 )
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jassa'ja vi sumaraMto logo romNcmuvvhi|| tassA''si donni sIsA jayavikkhAyA divaayr-ssivv| aayriyjinnesr-buddhisaagraayriynaamaanno|| tesiM ca puNo jAyA sIsA do mahiyalammi supsiddhaa| jiNacaMdasUrinAmo bIo'bhayadevasUri tti||" ina donoM meM bhI cAndrakula kA hI ullekha kiyA hai| jinezvarasUrijI ko 'kharatara' biruda milane kA bilakula nirdeza nahIM kiyA hai| 20.abhayadevasUrijI ke ziSya vardhamAnasUrijI ne saM. 1140 meM 'manoramAkahA' kI racanA kI thii| usakI prazasti meM isa prakAra ke zloka haiM'evaM sUrINa paraMparAe tA jAva ajjavairo tti| sAhAe tassa vimale caMdakule cNdsmleso||1215|| appaDibaddhavihAro sUrI somovva jnnmnnaannNdo| Asi sirivaddhamANo pavaDDamANo gunngnnehiN||1216|| sUrijiNesara-siribuddhisAgarA sAgara vva gNbhiiraa| suragurusukkasaricchA sahoyarA tassa do siisaa||1217|| tANa viNeo siriabhayadevasUri tti nAma sNjaao| vijiyakkho paccakkho kayaviggahasaMgaho dhmmo||1219|| 21. unhoMne hI saM. 1160 meM 'RSabhadevacaritra' kI racanA kI thii| usakI prazasti isa prakAra hai:caMdakule caMdajaso dukkrtvcrnnsosiasriiro| appaDibaddhavihAro sUruvva vinniggypyaavo||1|| eNapariggaharahio vivihasAraMgasaMgaho niccN| sayalakkhavijayapayaDo'vi ekksNsaarbhybhiio||2|| iMdiaturiaturaMgamavasiaraNasusArahI mhaastto| dhmmaaraamulluurnnmnnmkkddruuddhvaavaacaaro||3|| khamadamasaMjamaguNarohaNo vijiadujjyaannNgo| ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /106 )
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asi sirivaddhamANo sUri savvattha supsiddho||4|| sUrijiNesarasiribuddhisAyarA sAyaruvva gNbhiiraa| suragurusukkasaritthA sahoarA tassa do siisaa||5|| vaayrnnchNdnigghNttukvvnnaaddypmaannsmesu| aNivAriappayArA jANa maI sylstthesu||6|| tANa viNeo siriabhayadevasUrittinAma vikkhaao| vijayakkho paccakkho kayavikkayasaMgaho dhmmo||7|| jiNamayabhavaNabbhaMtaragUDhapayatthANa payaDaNe jss| dIvayasihivva vimalA sUI buddhI pvitthriaa||8|| ThANAinavaMgANaM paMcAsayapamuhapagaraNANaM c| vivaraNakaraNeNa kao uvayAro jeNa sNghss||9|| ikko va do va tiNNi va kahavi tu laggeNa jaiguNA hNti| kalikAle jassa puNo vucchaM savvehivi gunnehiN||10|| sIsehiM tassa raiaM cariamiNaM vddhmaannsuuriihiN| hou paDhaMtasuNatANa kAraNaM mokkhsukkhss||11|| ina donoM prazastioM meM bhI vardhamAnasUrijI ne abhayadevasUrijI ko cAndrakula ke hI batAye haiN| 22. vi. saM. 1292 meM jinapAla upAdhyAya ne 'SaTsthAnaka prakaraNa' kI TIkA likhI thii| usakI prazasti meM bhI jinezvarasUrijI ko cAndrakula ke avataMsa (AbhUSaNa), vAdivijetA tathA tarkazAstra praNetA ke rUpa meM batAyA hai, paraMtu 'kharatara' biruda prApti kI bAta nahIM likhI hai| dekhiyejinezvarazcAndrakulAvataMso durvaarvaadidvipkesriindrH| sannItiratnAkaramukhyatarka-granthapraNetA smbhuunmuniishH||1|| 23. tathA jinapAlopAdhyAyajI ne hI saM. 1293 meM 'dvAdazakulaka' kI TIkA likhI thii| usakI prazasti meM jinezvarasUrijI ko vasativAsa ke sthApaka ke rUpa meM batAyA hai, paraMtu 'kharatara' biruda prApti kA ullekha nahIM kiyA hai| usakI itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /107
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazasti kA zloka isa prakAra hai:zrImaccAMdrakulAMbaraikataraNe: zrIvarddhamAnaprabhoH, ziSyaH sUrijinezvaro mativacaH praaglbhyvaacsptiH| AsIdurlabharAjasadasi prakhyApitAgAravad vezmAvasthiti rAgamajJa sumunivrAtasya shuddhaatmnH||1|| 24.saM. 1294 meM padmaprabhasUrijI ne 'munisuvrata caritra' kI racanA kii| usakI prazasti meM bhI kharatara' biruda prApti kI bAta nahIM hai| dekhiye:pUrvaM candrakule babhUva vipule zrIvarddhamAna prabhuH, sUrirmaGgalabhAjanaM sumanasAM sevyaH suvRttaaspdm| ziSyastasya jinezvara:samajani syAdvAdinAmagraNIH, bandhustasya ca buddhisAgara iti traividypaarnggmH||1|| sUriH zrI jincndro'bhydevgururnvaanggvRttikrH| zrI jinabhadramunIndro jinezvaravibhostrayaH shissyaaH||2|| cakre zrIjinacandrasUrigurubhidhuryaiH prasannAbhidhastena graMthacatuSTayIsphuTamatiH shriidevbhdrprbhuH| devAnandamunIzvaro'bhavadatazcAritriNAmagraNIH, saMsArAmbudhipAragAmijanatAkAmeSu kAmaM skhaa||3|| yanmukhAvAsavAstavyA, vyavasyati srsvtii| gantuM nAnyatra sa nyAyyaH, shriimaandevprbhprbhuH||4|| mukuratulAmaGkurayati vstuprtibimbvishdmtivRttm| zrIvibudhaprabhacittaM na vidhatte vaiparItyaM tu||5|| tatpadapadmabhramarazcakre pdmprbhshcritmetd| vikramato'tikrAnte vedagraharavi 1294 mite smye||6|| 25.saM. 1328 meM lakSmItilaka upAdhyAyajI ne prabodhamUrti gaNijI viracita 'durgapadaprabodha' graMtha para vRtti likhii| usakI prazasti meM 'cAndrakule'jani gurujinavallabhAkhyo' likhA hai| tathA jinadattasUrijI se 'vidhipatha' sukhapUrvaka vistRta huA aisA likhA hai| usameM 'kharataragaccha' kI to koI bAta hI nahIM itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /108
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ likhI hai| dekheMcAndre kule'jani gurujinavallabhAkhyo'rhacchAsanaM prthyitaa'dbhuutkRccritH| tacchiSyamaulijinadattagurupravIrazcakre'khilaM vidhipathaM suvahaM smntaat||2|| tacchiSyo jinacandrasUrirudagAcciranantairguNaiH, saundaryAdibhirucyate sma kRtibhiryaH paJcaviMzo jinH| tatpaTTAbjasitacchado jinapatiH sUriH pratApAdbhuto, mAdyadvAdigajendrasiMha udytsaubhaagybhaagyaavdhiH||3|| jJAnasvardubhavairvarastavasumaiH satsaurabhairadbhutaistatkAlagrathitairjinaukasi jinAn ye'bhyrcyntynvhm| yatkIrtiprasavasrajA tu janatA bhUSatyazeSA dizaste zrIsUrijinezvarA yugvraasttpttttmdhyaaste||4|| vRtterdurgapadaprabodharasavatyeSA jagatyai bhRzaM niHsvenApi dhiyA vyadhAyi sugurorasya prsaadaanmyaa| tanniHzeSavizeSabodhanipuNaireSA'dhikaM saspRhaiH sadbuddhyaGgavivRddhaye ravivibhA yAvanmudA svaadytaam||5|| SaTtAMgamazabdalakSmamukhasadvidyAbdhikumbhodbhavairyaiH kAvyaM mukhazuktinaM kRtadhiyAM nirdUSaNaM sdgunnm| dIpraM cA'pi kRtaM satAmadhihRdaM hArAyate tairasau, zrIlakSmItilakAbhiSekatilakairgrantho hyudjvlyt||6|| vikramanRpavarSe'STAviMzatyadhike trayodazazate'sau 1328 / pUrNaH zucyAM pratipadi rAdhe'zvinyAM gurau vaare||7|| catuHsaptatizatyasyaikanavatyadhikA mitiH / catuH saptatimAdhattAM....... matAM matAm (?) / / 8 / / prazastigraMthAgraM 7491 ||ch|| 26.saM. 1305 meM jinapAlopAdhyAyajI ne 'kharataragacchAlaGkAra gurvAvalI' likhI thii| usameM bhI kharatara biruda prApti kA ullekha nahIM kiyA hai| vaha siMghI prakaraNa mAlA se prakAzita ho cukI hai| dekhiyeH itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /109
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAn gacchAlakara "mo ma dhvajaH" / ma jaTAdharastuSTaH / bhni| kRtA / tanamnaneva maMghAnena linA:* krameNA na hi . 1 na ne praaptaaH| unagniA maNDapikAyAm / tasmin prastAve natra prAkAge nAsti. sumAdhubhanaH zrAvako'pi nAsti yaH sthAnAdi yAnyane / natropaviSTAnAM ghamoM nikaTIbhRtaH / nataH paNDitajinezvareNoktam-'ma yannupaviSTAnAM kimapi kA na bhaviSyani' / 'nahiM muziSya, kiM kriyate ?' / 'yadi yUyaM vadatha tadoccagRhaM dRzyane tatra bajAmi / vraja / tanA banditvA sugurupAdapadmAna gatamtatra / tacca gRhaM zrIdurlabharAjJaH purohitasya / tammin prastAve ma upagahataH zarIgamyaGga kAgyAmnapThati, nasyA'gre sthityA zriye kRtanatAnandA vizeSavRSasaGgatAH / bhavantu taiva viprendra ! brhm-shriidhr-shngkraaH|| [] ityAzirvAdaM paThitavAn / tatastena tuSTo vakti / vicakSaNo vratI kazcit / tasyaiva gRhamadhyapradeze chAtrAna vedapAThaparicintanaM kurvataH zrukhA 'itthaM mA bhaNata vedapAThAn' / 'kiM tarhi ?' 'istham' / tataH 'purohitenoktam--'aho ! zUdrANAM vede'dhikAro nAsti' / tataH paNDitenoktam-'vayaM caturvedino brAhmaNAH, sUtrato'rthatazca / tatastuSTaH 'purohitaH / 'kasmAd dezAdAgatAH ?' 'Dhi llI de zA t' / 'kutra sthitAH stha ?' [ zuGkazAlAyAm / anyatra sthAnaM na labhyate, virodhiruddhatvAt / madIyA guravaH santi sarve ] aSTAdaza. yatinaH' / 'catuHzAlamangRhe paricchadAM baddhA, ekasmin dvAre pravizyaikasyAM zAlAyAM tiSThataH(tha) sarve sukhena / bhikSAbelAyAM madIye mAnuSe'gre te brAhmaNagRheSu sukhena bhikSA bhaviSyati' / tataH pa sa ne" loke ucchalitA vArtA 'vasatipAlA yatayaH smaayaataaH'| tato devagRhanivAsivratibhiH zrutam / tairviditaM naipAmAgamanaM zreyaskaram / komalo vyAdhiryadi cchidyate tadA kuzalam / te. cAdhikAriputrAn pAThayanti / taizca varSopalAdiAnena te caTTAH sukhinaH kRtvA bhaNitAH-'yuSmAbhirlokamadhye bhaNanIyam-"ete kecana parada zAnmunirUpeNa zrIdurlabharAjarAjyaherikA AgatAH santi" / sA ca vArtA sarvajane pravRttA / sA ca prasarantI rAjasabhAyAmapi 'vRttaa| rAjJA'bhANi-'yadyatraivaMvidhAH kSudrA AyAtAH, tarhi teSAmAzrayaH kena danaH ?' kenA'pyuktam- 'deva ! tavaiva guruNA svagRhe dhaaritaaH| tato rAjJoktamAkAraya tam / AkArita uparohitaH, bhaNitazca-'yadyevaMvidhA ete kimiti sthAnaM dattam / tena bhaNitam-'kenedaM dUSaNamudbhAvitam ?, yadyeSAM dUSaNamasti tadA lakSapArusthaiH karpaTikAH prakSiptAH / yadyeSAM madhye duSaNamasti tadA chupantu tAM bhaNitAra' / paraM na santi kecana / tato bhaNitaM rAjJaH pura uparohitena-'deva ! ye mahe santi te dRSTA mUrtimanta eva dharmapuJjA lakSyante na teSAM dUSaNamasti' / tata imAM vArtAmAkarNya sarvairapi sarAcAryaprabhRtibhiH paribhAvitam-'vAde-nirjitya nissArayiSyAmaH paradezAgatAna sunIn / tatastairuparohita uktaH-'svagRhatayatibhiH saha vicAraM kartukAmA Asmahe / teSAM purastenoktam-'tAn pRSThA yatsvarUpaM tadbhaNiSyAmi / tenApi svasadane galA bhaNitAste-'bhagavanto vipakSAH zrIpUjyaiH saha vicAraM kartuM samIhante / tairuktam-'yuktameva, paraM tvayA na bhetavyam' / idaM bhaNitavyAste-'yadi yUyaM taiH saha vivadituphAmAstadA te zrIdurlabharAjapratyakSaM yantra bhaNiSyatha tatra vicAra kariSyanti' / vaizcintitaM sarve'dhikAriNo'smAkaM vazaMgatA na tebhyo bhayam , bhavatu rAjasamakSaM vicaarH| tato'smin. dine pazcAzarIyabRhaddevagRhe vicAro bhaviSyatIti nivedita sarveSAM purH| uparohitenApyekAnte nRpo bhaNitaH-'deva ! 1 anadhila' iti Adarza / 2 zrAddho'pi / 3 'paNDita' zabdo nAsti pr0| 4 nAsti padametat pra0 / 5 prap rAjapurohitasya / 6 mUlAdarza 'uparohita' iti sarvatra / 7 vo bhavantu ca / 8 tuSTazcitteM / 9. pAdaparAvartanaM / 10 padAn / 16 kiM nahIttham / / 12 padamidaM nAsti pra0 / 13 pra0 sa tuSTaH' ityeva padam / * koSThakAntargatA patiH patitA mUlAdarza, pratyantarAdatrAnusandhitA / 14 'patane' nAsti pra0 / 15 sukhakaram / 16 mUlAdarze vrssolkaadi'| 15 rAjakule prasRtA' ityeva pra0 1318 tata ukta raajnyo'gre| 19 'munIn' nAsti pr0| / ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /110 )
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ pugapradhAnAcAryagurvAvalI / prAntukamunimiH ma, sthAnasthitA munayo vicAra vidhAtukAmAstiSThanti / ma ca vicAronyAyavAdiMgajapratyakSaM kiyamANa: zobhate / tataH pUjyaH pratyakSarbhavitavyaM vicAraprastAva prasAda kRtA' / tato rAjJA'mANi-'yuktameva kartavyamamAbhiH / tatacintite dine nasminneva devagRhe zrI sUrAcArya prabhRticaturazItirAcAryAH svavibhUtyanusAreNopaviSTAH / rAjA'pi pradhAnapuruSairAkAgniH / so'pyupaviSTaH / rAjJokam-'uparohita ! AtmasammatAnAkAraya' / tataH sa tatra gatvA 'vijJapayati zrIvardhamAnasarIn-'sarve munIndrA upaviSTAH saparivArAH / zrIdurlabharAjadha pazAzarIyadevagRhe' yuppAkamAgamanamAlokyate / te'pyAcAryAH pUjitAstAmyUladAnena rAjJA' / khoparohitamukhAt padhAcchrIvarddhamAnasUrayaH bhIsudharmasvAmijambUsvAmiprabhRticatu......na yugapradhAnAn sUrIn+ hRdaye dhRtvA paNDitazrIjinezvaraprabhRtikaticidgItArthasusAdhubhiH saha calitAH suzakunena / tatraM prAptAH, nRpatinA dazite sthAna upaviSTAH, paNDitajinezvaradattaniSadyAyAm / AtmanA ca gurubhaNitocitAsane gurupAdAnta upaviSTaH / rAjA ca tAmbUladAnaM dAtuM pravRttaH / tataH sarvalokasamakSaM maNitavanto guravaH-'sAdhUnAM tAmbUlagrahaNaM na yujyate rAjan !' / yata uktambrahmacAriyatInAM ca vidhavAnAM ca yoSitAm / tAmbUlabhakSaNaM vimA ! gomAMsAna viziSyate // 2] naI vikilokasya samAdhijAtA guruSu viSaye / gurubhirbhaNitam-'epa paNDitajinezvara uttarapratyuttaraM yadbhaNipyati tadammAkaM sammatameva / ' sabairapi bhaNitaM bhavatu' / tato mukhya sUrAcAryeNottam-'ye vasalA vasati munayaste SaDdazanyAyAH prAyeNa / parakazanAnIha kSapaNakajaTiprabhRtIni-ityarthanirNayAya nUtanavAdasthala pustikA vAcanArtha gRhInA kare / nammiAna prastAve "bhAnini bhUtavadupacAraH" iti nyAyAcchrIjinezvaramariNA bhaNitam-'zrIdurlabhamahArAja ! yuSmAkaM loke kiM pUrvapuruSavihitA nIniH pravartate, athavA AdhunikapuruSadarzitA nUtanA nItiH / / tato rAjJA bhaNitam- 'asmAkaM deze pUrvajaNitA rAjA tiH pravartate nA'nyA' / tato jinezvaramaribhiruktam-'mahArAja ! agAkaM mo'pi yad gaNadheraidhaturdazapUrvadharaizca yo darzito mArgaH sa eva pramANIkartuM yujyate, nA'nyaH' / tato rAjJona yuktamaya / tano jinazvaramUribhiruktam-'mahArAU ! vayaM dRradezAdAgatAH, pUrvapuruSaviracitasvasiddhAntapustakavRndaM nAnI rAm / enepAM maThebhyo mahAgaja! 'yUyamAnayata pUSapuruSaviracita siddhAntapustakagaNDalakaM yena mArgAmArganizcayaM kurmaH'' / tato rAjJoktAste-'yukta badantyete, svapuruSAn prepayAmi, yUyaM pustakasamarpaNe niropaM dadadhvam' / te ca jAnantyeSAmeva pakSo bhaviSyatIti, tUSNI vidhAya sthitAste / tatI rAjJA svapuruSAH preSitAH-zIghra siddhAnta pustakagaNDalakamAnayata / zIghramAnItam / AnItamAtrameva choTitam / tatra devaguruprasAdAd dazavakAlikaM caturdazapUrvadharaviracitaM nirgatam / tasmin prathamameveyaM gAthA nirgatA annaTTha pagaDaM lega, bhainja sayaNAsaNaM / uccArabhUmisaMpanna, itthIpasuvidhajjiyaM // [4] evaMvidhAyAM vasatA vasanti sAdhayo na devagRhe / rAjJA bhAvitaM yuktamuktam / +sarve'dhikAriNo vidanti niruttarI 1) vicAraM kariSyanti' ityeva pra0 / 2 'pUjyAH pratyakSA. bhavitavyaM' iti mUlA 0 1 + daNDAntargatapAThasthAne pra0 vijJaptA varddhamAnAcAryAH sarve upaviSTAH santi' ityeva vAzyavinyAsaH / 3 'pazcAt ' nAsti pra0 1 + pra0 'sudharmambAmyAdviyugapradhAnAn' ityeva / 5 jinezvaragaNi prabhRti / 5 jinezvaragaNidatta / 6 'pustikA kare dhRtA' ityeva pra0 / 7 'prastAve jinezvarasUriNA bhaNitaM bho jam / ityeva pra0 ! 8 'pUrvarAjanItiH' pra0 / 9 'jinezvareNoktaM rAjan' / 10 viracitAni pustakAdIni nAnItAni / 11 siddhAntapustakaM yena mArganizcayaM kurmaH / 12 'tato' naasti| 13 tUSNIM sthitAH / 14 'rAjJA svapuruSAH pressitaaH| zInaM pustakAnyAnItAni / choTitAni' ityeSa pAThaH prtyntre| 15 tatreyaM gAthA / + etacihAvitapAThasthAne pra0--'sarvairadhikAripuruSairvidita niruttarIbhUtA asmadguravaH / tataH sarvai rAjapratyakSaM gurutvena varddhamAnasUrayo'GgIkRtAH / yenAsmAn bahumanyate rAjA' / ityeSA paMktiH / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /111 )
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhRtA ammAkaM gugyaH / nataH sarve'dhikAriNaH zrIkaraNaprabhRtayaH paTavapa yantA vadanti pranyakamammAkameta gurava iti gurunivedanaM gajapratyakSa kRrvanti / yena gajA'mAna bahu, manyate, ammAkaM kAraNana gurunapi / gajA ca nyAyavAdI / nammina prastAva zrIjinazvaramUribhiruttam-'mahAgana ! kazcidguruH zrIkaraNAdhikAriNaH, kazcinmatriNaH, kiMbahunA kazcipaTavAnAm / yA nATiH (?) mA kasya sambandhiI bhavani ? rAjJoktaM mAyA / 'tarhi mahArAja ! kaH kasyA'pi sambandhI jAno vayaM na kamyA'pi' / nanA gajJA''jmasambandhino gugvaH kRtAH / tato rAjA bhaNati-'mapAM gurUNAM mapta sapta gabdikA ratnapInimitAH, kimityasmadgurUNAM nIcarAsane upavezanaM, kimammAkaM gabdikA na santi ?' / tato jinezvasariNA bhaNinam-'mahArAja! sAdhUnAM gabdikopavezanaM na yujyate / yata uktam bhavati niyatamevAsaMyamaH syAdvibhRSA, nRpatikakuda ! etallokahAsazca bhikssoH| sphuTatara iha saGgaH sAtazIlatvamuccairiti na khalu mumukSoH saGgataM gndikaadi| [5] ini vRttArthaH kathitaH / rAjJoktam-'kutra yUyaM nivasata ?' tairuktam-'mahArAja ! kathaM sthAnaM vipakSeSu satsu / aho 'putragRhaM ka ra Di haTTI madhye bRhattaramasti, tatra vasitavyam / ' tatkSaNAdeva labdham / 'yupmAkaM bhojanaM katham ?' tadapi pUrvavadurlabham / 'yUrya kati sAdhavaH santi ?'-'mahArAja ! aSTAdaza' / 'ekahastipiNDena sarve tRptA bhaviSyanti' / tato bhaNitaM jinezvarasUriNA-'mahArAja ! rAjapiNDo na kalpate, sAdhUnAM niSedhaH kRto rAjapiNDasya' / 'tarhi mama mAnupe'gre bhUte bhikSA'pi sulabhA bhaviSyati' / tato vAdaM kRtvA vipakSAn nirjitya rAjJA rAjalokaizca saha vasatau praviSTAH / vasatisthApanA kRtA prathamaM gUrjara trAde she| 3. dvitIyadina cinti vipakSarupAyadvayaM nirarthakaM jAtam , anyo'pi nissAraNopAyo mantryate / paTTarAjJIbhakto rAjA vidyate, sA ca yadbhaNati tat karoti / sarve'pyadhikAriNaH svaguru-svaguruvacanenAmrakadalIphaladrAkSAdiphalabhRtabhAjanAnyAbharaNayuktapradhAnavasanAdIni ca DhaukanAni gRhItvA gatA rAjJIsamIpe / tasyA agre vItarAgasyeca baliviracanaM cakrire / rAjJI ca tuSTA prayojanavidhAne'bhimukhIbhRtA / tasminneva prastAve rAjJaH prayojanamupasthitam / rAjJIsamIpe tato DhillI de za sambandhI purupa AdezakArI rAjJA tatra preSitaH- idaM prayojanaM rAjyA nivedaya / deva ! nivedayAmIti bhaNitvA zIghraM gataH / rAjaprayojanaM nivedita raajyaaH| aneke'dhikAriNo nAnADhaukanikAzca vilokya tena cintitam-'ye mama dezAdAgatA AcAryAsteSAM nissAraNopAyaH saMbhAvyate, paraM mayA'pi kiJcitteSAM pakSapoSakaM rAjJaH puro bhaNanIyam' / gatastatra / 'deva ! prayojanaM niveditaM bhavatAm , paraM deva! bRhat kautukaM tatra gatena dRSTam / kIdRzaM bhadra ? / 'rAjJI arhadrUpA jAtA, yathA'rhatAmagre baliviracanaM kriyata evaM rAjyA adhyagre / rAjJA cintitam-'ye mayA nyAyavAdino gurutvenA'GgIkRtAH, adyApi teSAM pRSThiM na muJcanti' / rAjJA bhaNitaH so'pi puruSaH-'zIghraM gaccha rAjJIpArzva', gatvA bhaNanIyam-rAjA bhANayati rAjJI 'yaddattaM bhavatyA ane tanmadhyAdekamapi pUgIphalaM yadi lAsyasi tadA na tvaM mama nA'haM tava' iti zrukhA bhItA rAjJI, bhaNitaM ca 'bho ! yad yenA''nIta tattena svagRhe netavyam ; mama nAsti prayojanam' / so'pyupAyo nirarthako jajJe / 4. caturtha upAyazcintitaH yadi rAjA dezAntarIyamunIndrAn bahu maMsyate tadA sarvANi devasadanAni zUnyAni muktvA dezAntareSu gamiSyAmo vayam / kenApi' rAjJo niveditam / rAjJA'bhANi 'yadi tebhyo na rocate tadA gacchantu' / deva___ * etacihnAntargato vAkyavinyAso nAsti pa0 / 1 pra0 paraM vayaM na kasyApi sambandhinaH5 2 'AcAryANAM' / 3 'taddeyam' / 4 jinezvareNoktaM rAjapiNDo na kalpate / 5 'cintitaH' / 6 'laatvaa'| * tArakAntargataH pATho nAsti pr0| 7-7 'balidaukaneneti' ityeva padam / 8 'samIpe' / 9 'pUgIphalaM na grAhyaM ydi'| 10 dezAntarAdAgatAn munIn masyate / 11 nAsti pra0 'kenApi' / 12 'rAjJoktaM gacchantu' ityeva pra0 / / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /112 )
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa saMdarbha graMtha meM 'kharatara' biruda pradAna kI bAta hI nahIM likhI hai| maho. vinayasAgarajI ne 'kharataragaccha ke bRhad itihAsa' meM isakA pUrA anuvAda kiyA hai, usameM vAda vijaya evaM vasati-mArga sthApana kA pR. 7 para anuvAda diyA hai| dekhiye isa prakAra isa padya kA artha rAjA ko sunaayaa| rAjA ne pUchA-'Apa kahA~ nivAsa karate haiM?' sUrijI ne kahA- 'mahArAja! jisa nagara meM aneka vipakSI hoM, vahA~ sthAna kI prApti kaisI?' unakA yaha uttara sunakara rAjA ne kahA-'nagara ke karaDi haTTI nAmaka muhalle meM eka vaMzahIna puruSa kA bahuta bar3A ghara khAlI par3A hai, usameM Apa nivAsa kreN|' rAjA kI AjJA se usI kSaNa vaha sthAna prApta ho gyaa| rAjA ne pUchA-'Apake bhojana kI kyA vyavasthA hai?' sUrijI ne uttara diyA'mahArAja! bhojana kI bhI vaisI hI kaThinatA hai|' rAjA ne pUchA- Apa kitane sAdhu haiM?' sUrijI ne kahA-'aThAraha sAdhu haiN|' rAjA ne punaH kahA- 'eka hAthI kI khurAka meM Apa saba tRpta ho sakeMge?' taba sUrijI ne kahA- 'mahArAja! sAdhuoM ko rAjapiNDa kalpita nahIM hai| rAjapiNDa kA zAstra meM niSedha hai|' rAjA bolA-'astu, aisA na shii| bhikSA ke samaya rAja karmacArI ke sAtha rahane se Apa logoM ko bhikSA sulabha ho jaayegii|' phira vAda-vivAda meM vipakSiyoM ko parAsta karake rAjA aura rAjakIya adhikArI puruSoM ke sAtha unhoMne vasati meM praveza kiyaa| isa prakAra prathama hI prathama gujarAta meM vasati mArga kI sthApanA huii| ___ isa saMdarbha graMtha meM 'kharatara' biruda pradAna kI bAta hI nahIM likhI hai tathA svayaM jinapIyUSasAgarasUrijI kI 'kharataragaccha kA udbhava' pR. 5 se 13 taka meM isakA anuvAda diyA hai| usameM bhI kharatara biruda kI bAta nahIM likhI hai| vAda-vijaya evaM vasatimArga sthApanA viSayaka anuvAda isa prakAra diyA hai ki-"vivAda-vivAda meM vipakSiyoM ko parAsta karake anta meM rAjA aura rAjakIya adhikArI puruSoM ke sAtha vardhamAna sUrijI, jinezvarasUrijI Adi ne sarvaprathama gujarAta meM vasati meM praveza kiyA aura sarvaprathama gujarAta meM vasati-mArga (yugapradhAnAcArya-gurvAvalI, pR. 3) kI sthApanA huii| isa prakAra gurvAvalI kA pUrA saMdarbha dekara jinapIyUSasAgarasUrijI pR.14 para likhate haiM "jinezvarasUrijI kI spaSTavAditA, AcAra-niSThA tathA prakhara tejasvitA ko itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /113
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhakara hI unheM kharatara biruda pradAna kiyA kharatara' sambodhana se sambodhita kiyA gyaa|" ___ samajha meM nahIM AtA hai ki, jaba pUre graMtha meM vAda kA varNana milatA hai paraMtu rAjA ne kharatara biruda diyA ho athavA 'aho! kharatarA yUyaM' isa prakAra saMbodhana kiyA ho, aisA eka bAra bhI 'kharatara' zabda kA prayoga usameM nahIM milatA hai, to usa graMtha kA pramANa dekara kharatara biruda kI siddhi kaise kara sakate haiM? rAjA ne jo-jo vAkya uccare, unako pIche ke pR. 110 se 112 mUla saMdarbha graMtha meM Underline kiye haiM tathA sugamatA hetu saMkalita karake yahA~ para diye hai| isake avalokana se pAThaka svayaM nirNaya kara sakate haiM ki 'gurvAvalI' (saM. 1305) taka kharatara biruda kI koI bAta nahIM milatI hai| 1. rAjJA'bhANi-'yadyatraivaMvidhAH kSudrA AyAtAH, tarhi teSAmAzrayaH kena ____ dattaH?... tato rAjJoktamAkAraya tm| 2. AkArita purohitaH, bhaNitazca-'yadyevaMvidhA ete kimiti sthAnaM dattam ? 3. tataH pUjyaiH pratyakSaibhavitavyaM vicAraprastAve prasAdaM kRtvaa| tato ___ rAjJA'bhANi-yuktameva krtvymsmaabhiH| 4. rAjJoktam-'purohita! aatmsmmtaanaakaary'| 5. tato rAjJA bhaNitam-'asmAkaM deze pUrvajavarNitA rAjanItiH pravartate naa'nyaa| tato jinezvarasUribhirUktam- 'mahArAja ! asmAkaM mate'pi yad gaNadharaizcaturdazapUrvadharaizca yo darzito mArgaH sa eva pramANIkartuM yujyate, naa'nyH| tato rAjJokta yuktmev| 6. tato rAjJoktAste-'yuktaM vadantyete, svapuruSAn preSayAmi, yUyaM pustaka samarpaNe niropaM dddhvm| 7. rAjJA bhAvitaM yuktmuktm| 8. yA nAThiH (?) sA kasya sambandhinI bhavati ? rAjJoktaM madIyA 9. tato rAjA bhaNati-sarveSAM guruNAM sapta sapta gabdikA ratnapaTInirmitAH / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /114 )
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ kimityasmadguruNAM nIcairAsane upavezanaM, kimasmAkaM gabdikA na santi? 10. rAjJoktam-kutra yUyaM nivasata? tairuktam - 'mahArAja! kathaM sthAnaM vipakSeSu stsu| aho'putragRhaM karaDi haTTI madhye bRhattaramasti, tatra vsitvym| 'tatkSaNAdeva lbdhm| yuSmAkaM bhojanaM katham ? tadapi puurvvdurlbhm| yUyaM kati sAdhavaH santi? - mahArAja! aSTAdaza' / ekahastipiNDena sarve tRptA bhvissynti'| tato bhaNitaM jinezvarasUriNA- mahArAja! rAjapiNDo na kalpate, sAdhUnAM niSedhaH kRto raajpinnddsy'| 'tarhi mama mAnuSe'gre bhUte bhikSA'pi sulabhA bhvissyti| tato vAdaM kRtvA vipakSAn nirjitya rAjJA rAjalokaizca saha vasatau prvissttaaH| vasatisthApanA kRtA prathamaM gUrjaratrAde 11. rAjJA tatra preSitaH- idaMprayojanaM rAjayA nivedy| 12. gtsttr| 'deva! prayojanaM niveditaM bhavatAm, paraM deva! bRhat kautukaM tatra gatena dRssttm'| kIdRzaM bhdr?'| 13. rAjJA cintitam-'ye mayA nyAyavAdino gurutvenA'GgIkRtAH, adyApi teSAM pRSThiM na munycnti'| 14. rAjJA bhaNitaH so'pi puruSaH-zIghraM gaccha rAjJIpArzve, gatvA bhaNanIyam rAjA bhANayati rAjJI 'yaddattaM bhavatyA agre tanmadhyAdekamapi pUgIphalaM yadi lAsyasi tadA na tvaM mama nA'haM tv'| 15. rAjJA'bhANi 'yadi tebhyo na rocate tadA gcchntu'| rAjA ke ina udgAroM meM kahIM para bhI kharatara zabda kA prayoga hI nahIM huA hai| ataH rAjA ke dvArA kharatara biruda dene kI bAta hI nahIM AtI hai| ataH 'kharataragaccha kA udbhava' pustikA meM yugapradhAna AcArya gurvAvalI ke AdhAra se kharatara biruda prApti kI bAta jo likhI hai, vaha ucita pratIta nahIM hotI hai| ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /115
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-4 itihAsa premI jJAnasundarajI ma.sA. kA aitihAsika pramANoM se yukta abhiprAya itihAsapremI jJAnasundarajI ma.sA. ne Thosa aitihAsika pramANoM ke AdhAra se 'kharataragaccha' zabda ke prayoga kI pravRtti 14vIM zatAbdI se zuru honI batAyI hai| dekhiyeH aba Age calakara hama sarvamAnya zilAlekhoM kA avalokana kareMge ki kisa samaya meM kharatarazabda kA prayoga kisa AcArya se huA hai| isa samaya hamAre sAmane nimnalikhita zilAlekha maujUda haiM 1. zrImAn bAbU pUrNacaMdajI nAhara kalakattA vAloM ke saMgraha kiye hue 'prAcIna zilAlekha saMgraha' khaNDa 1-2-3 jinameM 2592 zilAlekha haiM, jisameM kharatara gacchaAcAryoM ke vi.saM. 1379 se 1980 taka ke kula 665 zilAlekha haiN| 2. zrImAn jinavijayajI sampAdita 'prAcInalekhasaMgraha' bhAga dUsare meM kula 557 zilAlekhoM kA saMgraha hai jinameM vi. saM. 1412 se 1903 taka ke 25 zilAlekha kharataragaccha AcAryoM ke haiN| 3. zrImAn AcArya vijayendrasUri sampAdita 'prAcInalekhasaMgraha' bhAga pahile meM kula 500 zilAlekha haiM unameM 29 lekha kharatarAcArya ke haiN| 4. zrImAna AcArya baddhisAgarasari saMgrahIta 'dhAt pratimA-lekha saMgraha' bhAga pahile meM 1523, bhAga dUsare meM 1150 kula 2673 zilAlekha haiN| jinameM vi. saM. 1252 se 1795 taka ke 50 zilAlekha kharatarAcAryoM ke haiN| evaM kula 6322 zilAlekhoM meM 779 zilAlekha kharatarAcAryoM ke haiN| aba dekhanA yaha hai ki vi. saM. 1252 se kharatarAcArya ke zilAlekha zuru hote haiN| yadi jinezvarasari ko vi. saM. 1080 meM zAstrArtha ke vijayopalakSya meM kharatara-biruda milA hotA to ina zilAlekhoM meM una AcAryoM ke nAma ke sAtha kharatara-zabda kA pracuratA se prayoga honA cAhiye thA, hama yahA~ katipaya zilA-lekha uddhRta karake pAThakoM kA dhyAna nirNaya kI ora khIMcate haiN| saMvat 1252 jyeSTha vadi 10 zrI mahAvIradeva pratimA azvarAja zreyo'rthaM putra bhojarAja devena kAripitA pratiSThA jinacaMdra suuribhiH|| A. buddhi dhAtu pra. le. saM. lekhAMka 930 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /116
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ ye AcArya kisa gaccha evaM kisa zAkhA ke the? zilAlekha meM kucha bhI nahIM likhA hai| 'saMvat 1281 vaizAkha sudi 3, zanau pitAmaha zre. sAmba pitR zre. jasavIra mAtR lASa eteSAM zreyo'rthaM suta gAMdhI gosalena biMbaM kAritaM pratiSThitaJca zrI candrasUri ziSyaH zrI jinezvara suuribhiH||' A. bu. dhAtu le. saM. lekhAMka 627 ye AcArya zAyad jinapatisUri ke paTTadhara ho,inake samaya taka kI kharatara zabda kA prayoga apamAna bodhaka hone se nahIM huA thaa| 'saM. 1351 mAgha vadi 1 zrIpralhAdanapure zrIyugAdi devavidhi caitya zrIjinaprabodhasUri ziSya zrI jinacaMdra sUribhiH zrIjinaprabodhasUri mUrti pratiSThA kAritA rAmasiMha sutAbhyAM sA. nohA karmaNa zrAvakAbhyAM svAmAtR rAI maI shreyo'rthN|' A. bu. dhAtu le. saM. lekhAMka 734 ye AcArya jinadattasUri ke pA~cave paTTadhara the| inake samaya taka bhI kharatara zabda ko gaccha kA sthAna nahIM milA thaa| 'OM samvat 1379 mArga. vadi 5, prabhu jinacaMdrasUri ziSyaiH zrIkuzalasUribhiH zrIzAntinAtha biMbaM pratiSThita kAritaJca sA. sahajapAla putraiH sA. dhAdhala gayadhara thiracaMdra suzrAvakaiH svapitR punnyyaarth||' bAbU pUrNa khaNDa tIsarA lekhAMka 2389 'OM saM. 1381 vaizAkha vadi 5 zrI pattane zrI zAMtinAtha vidhi caitye zrI jinacaMdrasari ziSyaiH zrI jinakuzalasUribhiH zrI jinaprabodhasUri mUrti pratiSThA kAritA ca sA. kumArapAla ratanaiH sA. mahaNasiMha sA. depAla sA. jagasiMha sA. mehA suzrAvakaiH saparivAraiH svshreyo'rthm||' ___ bAbU pUrNa khaNDa dUsarA lekhAMka 1988 'samvat 1391 mA. zrI. 15 kharataragacchIya zrI jinakuzala sUri ziSyaiH jinapadmasUribhiH zrI pAzvanArtha pratimA pratiSThitA kAritA ca bhava. bAhisutena ratnasiMha putra AlhAnAdi parivRtena svapitR sarva pitRvya punnyaarth||' bAbU pUrNa khaNDa dUsarA lekhAMka 1926 ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /117 )
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'saM. 1399 bha. zrIjinacandrasUri ziSyaiH zrI jinakuzalasUribhiH zrIpArzvanAtha biMbaM pratiSThitaM kAritaMca sA. kezavaputra ratna sA. jehadu su zrAvikena punnyaarthN|' bAbU pUrNa khaNDa dUsarA lekhAMka 1545 vaha AcArya-jinadatta sUri ke chaThe paTTadhara hue haiN| pUrvokta zilAlekhoM se pAThaka svayaM samajha sakate haiM ki jinakuzalasUri ke pUrva kinhIM AcAryoM ke nAma ke sAtha kharatara zabda kA prayoga nahIM haA para jinakuzala sUri ke kaI zilAlekhoM meM kharatara zabda nahIM hai aura kaI lekhoM meM kharataragaccha kA prayoga haA hai, isase yaha spaSTa pAyA jAtA hai ki kharatara zabda gaccha ke rUpa meM jinakuzalasUri ke samaya arthAt vikrama kI caudahavIM zatAbdI hI meM pariNata huA hai| isakA abhiprAya yaha hai ki kharatara zabda na to rAjAoM kA diyA huA viruda hai aura na koI gaccha kA nAma hai| yadi vi. saM. 1080 meM jinezvarasUri ko zAstrArtha kI vijaya meM rAjAdurlabha ne kharatarabiruda diyA hotA to karIba 300 varSoM taka yaha mahattvapUrNa biruda gupta nahIM rhtaa| vikrama kI solahavIM zatAbdI meM kharatara gacchAcAryoM kI yaha mAnyatA thI ki kharataragaccha ke Adi puruSa jinadattasUri hI the| aura yahI unhoMne zilAlekhoM meM likhA hai| yahA~ eka zilAlekha isa bAre meM nIce uddhRta karate haiN| ___ 'samvat 1536 varSe phAguNasudi 5 bhaumavAsare zrI upakezavaMze chAjahar3agotre maMtri phaladharA'nvaye maM. jUThala putra makAlU bhA. kAde pu. nayaNA bhA. nAmala de tatoputra ma. sIhA bhAryayA copar3A sA. savA putra sa. jinadatta bhA. lakhAI putryA snAvikA apurava nAmnyA putra samadhara samarA saMdU saMhI tayA svapuNyArtha zrIAdideva prathama putraratna prathama cakravarti zrI bharatezvarasya kAyotsarga sthitasya pratimAkAritA pratiSThitA kharataragacchamaNDana zrI jinadattasUri, zrI jinacaMdrasUri, zrI jinakuzala sUri saMtAnIya zrI jinacandrasUri paM. jinezvarasUri zAkhAyAM zrIjinazekharasUri paTTe zrIjinadharmasUri paTTA'laMkAra zrIpUjya zrI jinacandrasUribhiH' bA.pU. saM. lekhAMka 2401 isa lekha meM pAyA jAtA hai ki solahavIM zatAbdI meM kharatara gaccha ke Adi puruSa jinezvarasUri nahIM para jinadattasUri hI mAne jAte the| (-kharataramatotpatti bhAga-1, pR. 16-20) / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /118 )
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-5 kharataragaccha pratiSThA lekha saMgraha... 1) mahopAdhyAya vinayasAgarajI aba yahA~ para mahopAdhyAya vinayasAgarajI saMpAdita 'kharataragaccha pratiSThA lekha saMgraha' meM diye hae 14vIM zatAbdI taka ke lekha diye jAte haiN| isameM prathama lekha jinavallabhagaNijI kI 'aSTasaptatikA' hai, jisake bAre meM pahale pR.54 para ullekha kiyA jA cukA hai, ataH yahA~ lekha naM. 2 se prAraMbha kiyA jA rahA hai| vizeSatA1. lekha naM. 5, 8 aura 9 meM abhayadevasUri saMtAnIya isa prakAra kA ullekha milatA hai, jo abhayadevasUrijI kI mUla - ziSya paraMparA ko sUcita karatA hai| vahA~ para 'kharatara' zabda kA prayoga nahIM milatA hai| ataH yaha siddha hotA hai ki abhayadevasUrijI kI mUla ziSya paraMparA kharataragaccha se bhinna thii| aura sAtha meM yaha bhI siddha hotA hai ki kharataragaccha abhayedavasUrijI kI mUla ziSya paraMparA rUpa nahIM hai| 2. lekha naM. 10, 11, 21, 22 aura 84 meM rudrapallIya isa prakAra kA ullekha milatA hai| vahA~ para bhI 'kharatara' zabda kA prayoga nahIM kiyA gayA hai| 3. saM. 1308 vAle lekha naM. 18, 19 meM 'candragacchIya kharatara' evaM saM. 1379 vAle lekha naM. 50 meM 'kharatara sA. jAlhaNa' isa prakAra kA ullekha milate haiM, jo kharatara zabda ke prAraMbhika prayoga ke AkAra ko sUcita karatI hai| vizeSa bAta yaha hai ki yahA~ para 'kharatara' isa vizeSaNa kA prayoga zrAvakoM ke lie hI huA hai| 4. lekha naM. 35 meM vidhicaitya goSThikena tathA lekha naM. 55 aura 70 meM vidhisaMghasahitA tathA kaI bAra 'vidhicaitya' ityAdi ullekha milate haiN| jo sUcita karatA hai ki 14 vIM zatAbdI ke prArambha taka vidhipakSa yA vidhisaMgha ke rUpa meM kharataragaccha kI vizeSa prasiddhi thii| 5. AcArya ke sAtha kharatara zabda kA prayoga sarvaprathama saM. 1360 kA milatA hai (lekha naM. 44) usake pahale saM. 1308 vAle lekha naM. 17 meM 'kharataragaccha' zabda kA prayoga huA hai, lekina kisI AcArya Adi ke itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /119
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtha usakA prayoga nahIM haA hai| lekha naM. 40 meM kharataragaccha kA ullekha milatA hai, paraMtu usameM 1354 (?) isa prakAra (?) prazna cinha likhA hone se use yahAM para nahIM batAyA hai| 6. lekha naM. 6 meM 'kharataragacche zrI jinacaMdrasUribhiH' isa prakAra kA ullekha hai aura vaha lekha saM. 1234 kA batAyA gayA hai, jo anAbhoga se galata chapA haA lagatA hai| kyoMki isa lekha kA mUla srota pU. jai. bhAga-2 lekhAMka 1289 batAyA hai, usa mUla lekha meM saM. 1534 likhA hai| usakA pramANa ina sabhI lekhoM ke aMta meM pR. 138-139 meM diyA hai| tathA 7. lekha naM. 46 jo saM. 1366 kA hai, usameM jinezvarasUrijI ke lie bahuta laMbA vizeSaNa diyA hai, paraMtu unheM kharatara biruda se vibhUSita nahIM kiyA hai| isase bhI spaSTa siddha hotA hai ki jinezvarasUrijI ko kharatara biruda milA thA, aisI mAnyatA usa samaya taka nahIM thii| sAraH 1. 14vIM zatAbdI ke pUrvArdha taka jinadattasUrijI kI ziSya paraMparA bhI apanA paricaya 'kharataragaccha' isa zabda se nahIM detI thii| 2. abhayadevasUrijI kI ziSya paraMparA evaM rUdrapallIya gaccha ne svayaM ko kharataragaccha se nahIM jor3A hai, ataH spaSTa hotA hai ki 'kharataragaccha' jinadattasUrijI kI ziSya paraMparA kA hI sUcaka hai| yAni ki 'jinezvarasUrijI ko kharatara biruda milA' ataH unakI ziSya paraMparA 'kharataragaccha' kahalAyI aisA nahIM hai| 2. citrakUTIya pArzvacaitya-prazastiH (kamaladalagarbham) 1. (nirvANArthI vidhatte) varada surucirAvasthitasthAnagAminso (pI)2. (ha stavaM te)nihatavRjina he maanvendraadinmy(|)sNsaarkleshdaah (stva)3. (yi) ca vinayinAM nazyati zrAvakAnAM deva dhyAyAmi citte tadahamRSi4. (vara)tvAM sadA vacmi vaacaa(||)-1|| nandanti prollasantaH satatamapi haTha (kSi) 5. (ptaci) totthamallaM prekSya tvAM pAvanazrIbhavanazamitasaMmoharohatkuta6. (kaaH|) bhUtyai bhaktyAptapArthA samasamuditayonibhrame mohavArkI 7. (svA) minpotastvamudyatkunayajalayuji syAH sadA vizvavaM (baM)dho ( / / )2 / / 2. purAtattva saMgrahAlaya evaM myujiyama, cittaur3a itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /120
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. navanaM pArthAya jinavallabhamuniviracitamiha iti nAmAMkaM ca (kre|) 9. (sa)tsaubhAgyanidhe bhavadguNakathAM sakhyA mithaH prastutAmutkSiptaikata10. saMbhramarasAdAkarNayantyAH kssnnaat| gaMDAbhogamalaMkaroti viza (daM) 11. (sve)dAMvu(bu)sekAdiva prodgacchanpulakacchalena sutanoH zRMgArakandAMku12. (raH) / / 1 / / purastAdAMkarNapratatadhanuSaM prekSya mRgayuM calattArAMcA (ru pri)13. (ya) sahacarI pAzapatitAM (tAm) / bhayapremAkUtAkula-taralacakSurmuha14. (ra) ho kuraGgaH sarvAgaM jigamiSati tiSThAsati punH||2sdvtt (ra)15. (myapa) dayA mttmaatngggaaminii| doSAlakamukhI tanvI tathA16. (pi) rataye nRNAM (nnaam)||3 kSIranIradhikallola-lolalocanayA17. nyaa| kSA(la) yitveva lokAnAM sthairya dhairyaM ca niiyte||4|| 3) parikaroparilekhaH ||sNvt 1176 mArgasira vadi 6 zrImajAMgalakUpadurga ngre| zrI vIracaitye vidhau| zrImacchAMtijinasya biMbamatulaM bhaktyA paraM kaaritN| tatrAsIdvarakIrtibhAjanamataH zrInADhakaH zrAvakastatsUnurguNaratnarohaNagiri zrItilhako vidyte||110 tena tacchuddhavittena zreyorthaM ca mnormm| zuklAkhyAyA nijasvasurAtmano muktimicchtaa||2||chH|| 4) parikaroparilekhaH 1. 90 saMvatu 1179 mArga- 2. sira vadi 6 pugerI (?) a. 3. jayapure vidhikAri- 4. te sAmudAyika prati5. sstthaaH|| rANa samudAyena- 6. zrI mahAvIrapratimAkA7. ritA / / maMgalaM bhvtu|| 5) neminAthaH kalyANatraye zrI neminAthabimbAni pratiSThitAni navAGgavRttikAra-zrImadabhayadevasUrisaMtAnIya zrI caMdrasUribhiH zre. sUmiga zre vIradeva zreSThI guNadevasya bhAryA jayatazrI sAhUputra vairA punA luNA vikrama khetA harapati karmaTa rANA karmaTaputra 3. mahAvIrasvAmI kA maMdira, DAgoM meM, bIkAnera: nA. bI. lekhAMka 1543 4. cintAmaNijI kA maMdira, bIkAnera: nA. bI. lekhAMka 21 5. naminAtha mandira, ArAsaNAH a. pra. jai. le. saM. , bhA. 5, lekhAMka 11 / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /121 )
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ khImasiMha tathA vIradevasuta-varasiMha-arasiMhaputrabhRtikuTumbasahitena gAMgadevena kaaritaani| 6) dharmanAtha-paJcatIrthIH saMtav 1234 varSe ASAr3ha sudi 1 gurau UkezavaMze jahar3agotre sA. ugaca pu. sA. kharahakena bhA. nIviNi putra mAlA valA pAsaDa sahitena dharmanAthabiMba nijazreyorthaM kArApitaM zrIkharataragacche bha. shriijincNdrsuuribhiH||* 7) mahAvIra-paJcatIrthIH saM(va)t 1260 jyeSThasUdi 2 renumA (?) pu. corAkenAtmazreyorthaM zrImahAvIrabiMbaM kAritaM pratiSThitaM ca shriiabhydevsuuribhi|| 8) zAntinAthaH rd.||svsti zrInRpavikramasaMvat 1293 varSe vaizAkhasUdi 15 zanau adyeha zrI arbudAcalamahAtIrthe aNahillapuravAstavya zrIprAgvATajJAtIya Tha. zrIcaMDapa Tha. zrIcaMDaprasAda mahaM. zrIsomAnvaye Tha. zrIAsarAjasuta mahaM. zrImalladeva mahaM. zrIvastupAlayoranujamahaM. zrItejapAlena kAritazrIlUNasIhavasahikAyAM zrIneminAtha(*) devacaityajagatyAM zrI caMdrAvatIvAstavya prAgvATajJAtIya zre. vIracaMdra bhAryA zriyAdevi putra zre. sADhadeva zre. chAhaDa zre. sADhadeva bhAryA mAU putra Asala zre. jelaNa jayatala jasadhara zre. chAhaDabhAryA thiradevi putra ghAMghasa zre. golaNa jagasIha pAlhaNa tathA zre. jelaNa putra zre. samuddhara zre. jayatala putra devadhara mayadhara zrIdhara aaNbdd||(*) jasadhara putra aaspaal| tathA zre. golaNa putra vIradeva vijayasIha kumarasIha ratnasIha jagasIha putra somA tathA AsapAla putra siripAla vijayasIha putra arasIha zrIdhara putra abhayasIha tathA zre. golaNasamuddhara-pramukhakuTuMbasamudAyena zrIzAntinAthadevabiMba kAritaM pratiSThitaM navAMgavRttikArazrI-abhayadevasUrisaMtAnIyaiH shriidhrmghosssuuribhiH|| 6. dharmanAtha jinAlaya, hIrAvAr3I, nAgauraH pU. jaina. bhAga 2, lekhAMka 1289 * yaha lekha vAstava meM saM. 1534 kA hai evaM isakI siddhi pR. 138-139 para kI hai|-sNpaadk 7. jalamandira, pAvApurIH pU. jai., bhAga 2, lekhAMka 2029 8. lUNavasahI, AbUH prA. jai.le.saM., bhAga 2 lekhAMkha 85 / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /122 )
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9) zilAlekhaH AUM|| saM. 1293 phAguNa sudi 11 zanau Tha. jasacaMdrabhaAryA Tha. cAhiNadevi tatputra mahaM pethaDa tat (d) bhAryA mahaM lalatU tatputra Tha. jayatapAla bhAryA Amadevi Tha. jayatapAlena pitRmAtRzreyorthaM zrImahAvIrasya jIrNoddhAraH kRtaH pratiSThitaH navAGgavRttikArasaMtAnIya zrIhemacaMdrasUriziSyaiH shriidhrmghosssuuribhiH||ch|| 10) AdinAthasaparikaraH saM. 1302 (varSe) mArga vadi 9 zanau........... saMtAnIya zrIrUdrapallIya zrIma(dabha) yadevasUriziSyANAM zrIdevabhadrasUrINAmupadezena maM. palla putra maM. cAhaDa putryA thehikayA zrImadAdinAthabiMba saparikara Atmazreyo'rthaM kAritaM (pratiSThitaM) ca shriimddevbhdrsuuribhirev|| ___11) neminAthaH saMvat 1302 zrImadarbudamahAtIrthe devazrIAdinAthacaitye kAMtAlajJAtIya Tha. udayapAla putra Tha. zrIdhara praNayinyA Tha. nAgA putryA Tha. AMba devasiMha jananyA vIrikayA khattakasametaM zrIneminAthabiMbaM Atmazreyo'rtha kAritaM pratiSThitaM rudrapallIya shriidevbhdr-suuribhirev|| 12) RSabhanAtha-paJcatIrthIH 1 saM. 1305 ASADha sudi 10 zrIRSabhanAtha pratimA zrIjinapatisUriziSyazrIjinezvarasUribhiH pratiSThitA grAmaloka zrAvakeNa kaaritaa| 13) sumatinAtha-paJcatIrthIH saM. 1305 ASAr3ha sudi 10 zrIjinapatisUriziSyaiH zrIjenezvarasUribhiH sumatinAtha (?) pratimA pratiSThitA kAritA sAka. lolU shraavkenn|| 14) aranAtha-paJcatIrthIH saM. 1305 ASAr3ha sUdi 13 zrIjinapatisUriziSyaiH zrIjinezvarasUribhiH 9. saMbhavanAtha jinAlaya, deraNAH a. pra. je. le. saM. bhAga 5, lekhAMka 638 10. vimalavasahI, AbUH prA. jai. le. saM., bhAga 2, lekhAMka 210 11. vimalavasahI, AbUH prA. jai.le.saM., bhAga 2, lekhAMka 209 12. nirgrantha, aMka 1 ghoghAnI madhyakAlIna dhAtupratimAo 13. cintAmaNijI kA maMdira, bIkAnera : nA. bI. lekhAMka 142 14. cintAmaNijI kA maMdira, bIkAnera : nA. bI. lekhAMka 143 15. cintAmaNijI kA maMdira, bIkAnera : nA. bI. lekhAMka 145 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /123
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIaranAtha pratiSThitA sAka. lolU. zrAvakeNa kaaritaa| 15) paJcatIrthIH ___ saM. 1305 ASAr3ha sUdi 10 zrIjinapatisUriziSyaiH-zrIjinezvarasUribhiH pratiSThitA stA. bhuvaNapAla bhAryayA tihuNapAlahI zrAvikayA kAritA __16) paJcatIrthIH saM. 1305 ASAr3ha sudi 13 zrIjinapatisUriziSya-zrIjinezvarasUribhiH pratiSThitA stA. bhuvaNapAla bhAryayA tihuNapAlahI zrAvikA kaaritaa| 17) zAntinAtha-paJcatIrthIH saM. 1308 varSe mi. vai. su. 5 lUNiyAgotre sA. hopaa| zrI zAntinAtha biM. kA. pra. khrtrgcche| 18) jIrNoddhAralekhaH saMvat 1308 varSe phAlguna vadi 11 zukre zrIvAlIpuravAstavya candragacchIya kharatara sA. dulahasuta sadhIraNa tatsuta sA. vIjA tatputra sA. salaSaNena pitAmahI rAjamAtA sAu bhAryA mAlhaNadevI sahitena zrI AdinAthasatka sarvAMgAbharaNasya sAuzreyorthaM jIrNoddhAraH kRtH| 19) stambhadevaH saMvat 1308 varSe phAlguna vadi 11 zukre zrI jAvAlipuravAstavavya candragacchIya kharatara sA. dUlaha suta sadhIraNa tatsuta sA. vIjA tatputra sA. salaSaNena pitAmahI rAjU mAtA sAU bhAryA mAlhaNadevi (vI) sahitena zrI AdinAthasatka sarvAMgAbharaNasya sAU zreyortha jIrNoddhAraH kRtH|| 20) neminAthaH ||arjii|| vikrama saMvat 1310 vaizAkha sUdi 13 zrIneminAthapratimA zrIjina16. cintAmaNijI kA maMdira, bIkAnera : nA. bI. lekhAMka 144 17. munisuvrata jinAlaya, mAlapurAH pratiSThA lekha saMgraha, bhAga 1, lekhAMka 64 18. devakulikA lekha, lUNavasahI, AbUH prA. jai. le. saM., bhAga 2, lekhAMka 232 19. vimalavasahI, AbU: a. prA. jai. le. saM., bhAga 2 lekhAMka 185 20. pArzvanAtha maMdira, jAlora, jinaharisAgarasUri lekha saMgraha, aprakAzita 21. B. BHATTACHARYA The bhale Symbal of the Jains itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /124
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ patisUriziSyaiH zrIjinezvarasUribhiH pratiSThitA zrI jAvAlIpure zrImahAvIravidhicaitye kAritA goSThika rAjA suta hIrA molhA manorathazrAvakeH satparikarazca hIrAbhAryA dhanadevahI molhA bhAryA kAmadevahI zreyArthaM kaaritH|| 21) naminAthaH saM. 1311 phAlguna sudi 12 zukre zrInaminAthabiMba kAritaM pratiSThitaM rudrapallIya prbhaanNdsuuribhiH|| 22) naminAtha-paJcatIrthIH saM. 1327 zrImadUkezajJAtIya sA. lolA suta sA. hemA tattanayAbhyAM bAhar3apadmadevAbhyAM svapituH zreyase zrInaminAthabiMba kAritaM pratiSThitaM tha (?ca) rudrapallIya zrIcaMdrasUribhiH ___23) zilAlekhaH saMvat 1333 varSe jyeSTha vadi 14 bhaume zrIjinaprabodhasUrisugurUpadezAt uccApurIvAstavyena zre. AsapAlasuta zre. haripAlena AtmanaH svamAtR hariyAlAzca zreyo'rthaM zrIujjayantamahAtIrthe zrIneminAthadevasya nityapUjArthaM dra. 200 zatadvayaM prdttN| amISAM vyAjena puSpasahasra 2000 dvayena pratidinaM pUjA kartavyA zrIdevakIya ArAmavATikA satkapuSpAni zrIdevaka....... paMcakulena zrIdevAya uuttaapniiyaani|| 24) gautamasvAmImUrtiH saMvat 1334 vaizAkha vadi 5 budhe zrIgautamasvAmImUrttiH zrI jinezvarasUriziSyazrIjinaprabodhUsaribhiH pratiSThitA kAritA ca sA. bohithasuta vya. baijalena mUladevAdi bhrAtRsahitena ca svazreyorthaM svakuTuMbazreyorthaM c| Berliner Indologische Studion Band 8. 1995 Plate XXII. 22. ciMtAmaNi jI kA maMdira, bIkAnera : nA. bI., lekhAMka 169 23. neminAtha jinAlaya, giranAra : pra. jai. le. saM. bhAga 2, lekhAMka 54, jaina tIrtha sarva saMgraha, bhAga 1, khaMDa 1, lekhAMka 122 24. jaina maMdira, bhIlaDiyAjI tIrtha : jaina. pra. le. saM., lekhAMka 339; jaina tIrtha sarva saMgraha, bhAga 1, khaMDa 1, pR. 36 25. cintAmaNi pArzvanAtha jinAlaya, cintAmaNi zerI, rAghanapura : muni vizAlavijaya-rA. pra. le. saM., lekhAMka 40 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /125
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25) pArzvanAtha-ekatIrthIH saMvat 1332 jyeSTha vadi 1 zrI pArzvanAthapratimA zrIjinezvarasUriziSyazrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitA kAritA ca navalakSa.... zrAvakeNa svapitR haripAla mAtR padmaNi (NI) shreyo| 26) jinadattasUrimUrtiH saMvat 1334 vaizAkha vadi 5 zrI jinadattasUrimUrtiH zrI jinezvarasUrizISyazrIjinaprabodhasUri.... 27) anantanAthaH saMvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrI anaMtanAtha devagR (hikA biMbaM ca) zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca vaTapadravAstavya sA khIvA Avar3a zrAvakAbhyAM aatmshreyonimittH|| 28) ajitanAtha-parikaralekhaH saM. 1337 jyeSTha vadi 5 zrI ajitanAthabiMba zrIjinezvarasUriziSya-zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM zrImunicaMdrasUrivaMzIya.... sA. nAhaDA tatputra zA bhAlu.... aatmshreyorthN| shubhmstu| 29) supArzvanAtha-paJcatIrthIH saMvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrIsupArzvajinabiMbaM zrIjinezvarasUriziSyaiH zrI jinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM kAritaM....... suten.......| 30) suvidhinAtha-parikaralekhaH saMvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrI suvidhinAthabiMba devagRhikA ca 26. jhaverIvADA kA jaina maMdira, pATaNaH prA. jai.le.saM., bhAga 2, lekhAMka 524 27. zatrujaya girinA keTalAka aprakaTa pratimA lekhoM- madhu. DhAMkI va lakSmaNa bhojaka-sambodhi vo. 7, naM. 4; bhaMvara. (aprakAzita), lekhAMka 103 28. deharI kramAMka 97/1, zatrujaya : za. gi. da., lekhAMka 86 29. kharataravasahI, zatrujaya : bha~vara. (aprakA.) lekhAMka 68 30. kharataravasahI, samavasaraNa 2, zatrujaya : za. gi. da. lekhAMka 122 ; bha~vara. (aprakA.) lekhAMka 82 31. deharI kramAMka 92/5, kharataravasahI, zatrujaya : za. gi. da., lekhAMka 116; bha~vara. (aprakA.) lekhAMka 70 32. kharataravasahI zatrujaya-bha~vara. (aprakA.) lekhAMka 81; kharataravasahI, samavasaraNa, zatrujayaH za. itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /126
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca zA. mohaNapramukhaputrairnijamAtuH padamalazrAvikAyAH shreyorthm|| 31) zreyAMsanAtha-parikaralekhaH saMvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrI zreyAMsabiMba devakulikA ca zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM / / zA. tihuNasiMha suta bhImasiMha............ aatmshreyorthN| 32) zAntinAtha-parikaralekhaH / saMvat 1337 jyeSTha vadi 5, zrIzAMtinAthadevabiMbaM zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM gaurjara jJAtIya Tha. zrIbhImasiMha bRhatbhrAtRzreyorthaM Thakura zrIudayadevena pratipannasAreNa suvicAreNa kaarit| 33) zAntinAtha-parikaralekhaH saMvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrI zAMtinAthabiMbaM zrI jinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca ukezavaMzIya zA. solA putra zA. ratnasiMhazrAvakeNa aatm-shreyonimittN|| ___34) mallinAtha-paJcatIrthIH saMvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrImallinAthadevagRhikA-biMbaM ca zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca UkezavaMzIya Tha. (?) UdAkena-janAtR tIlha (?) shreyorthN| 35) munisuvrata-parikaralekhaH saMvat 1337 jyeSTha vadi 5 munisuvratasvAmI biMbaM ca zrIjinezvarasUriziSyaiH zrIjinaprabodhasUribhiH prtisstthitN| kAritaM ca dehar3asutena...... pAlena.... vidhicaityagoSThikena svazreyArthe shubhm|| gi. da. lekhAMka 121 33. kharataravasahI, samavasaraNa-3, zatrujayaH za. gi. da. lekhAMka 123; kharataravasahI, zatrujaya : bha~vara. (aprakA.), lekhAMka 83 34. zatrujayagirinA aprakaTa pratimAlekho- madhusUdana DhAMkI evaM lakSmaNa bhojaka-sambodhi, vo. 7, naM. 4, vara. (aprakA.) lekhAMka 104 35. deharI kramAMka 106, kharataravasahI, zatrujaya : za. gi. da., lekhAMka 120, bha~vara. (aprakA.), lekhAMka 72 36. zatrujaya girinA keTalAka aphrakaTa pratimA lekho-madhusUdana DhAMkI aura lakSmaNa bhojanaka sambodhi, vo. 7, naM. 4 bha~vara. (aprakA.) lekhAMka 102 37. mahAvIra svAmI kA maMdira, bIkAnera : nA. bI. lekhAMka 1357 38. zAMtinAtha jinAlaya, jIrArapAr3o, khaMbhAta : jai. dhA. pra. le. saM., bhAga-2, lekhAMka 734 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /127
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ _36) mahAvIra-paJcatIrthI: saMvat 1337 jyeSTha vadi 5 zrImahAvIrabiMba zrIjinezvarasUriziSyaiH zrIjinaprabodhasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca zrImAlavaM(zI)ya Tha. hAsila putra Tha. dehar3a raamdev-thirdevshraavkairaatmshreyorthN||shubhNbhvtu||| ||rd.|| saM. 1346 vaizAkha sudi 7 zrIpArzvanAthabiMba zrIjinaprabodhasUriziSyaiH zrIjinacaMdrasUribhiH pratiSThitaM kAritaM.... rA. khIdA sutena sA. bhuvaNa zrAvakena svazreyorthaM accaMdrArka naMdatAt 38) jinaprabodhasUrimUrtiH saM. 1351 mAgha vadi 1 zrI prahlAdanapure zrIyugAdidevavidhicaitye zrIjinaprabodhasUriziSya-zrIjinacaMdrasUribhiH zrIjinaprabodhasUrimUrtiH pratiSThitA kAritA.... rAmasiMha sutAbhyAM sA. nohA-karmaNa-zrAvakAbhyAM svmaatRraaiimiishreyo'rthN|| 39) zAntinAthaH samvat 1353 mAgha vadi 1 zrIzAntinAtha prati. zrIjinacaMdrasUribhiH pratiSThitA ca sA. hemacaMdra bhA. ratana suta zrAvakAbhyAM deva (?) lakSmI shreyo)| 40) AdinAtha paJcatIrthIH saM. 1354(?) varSe ASAr3ha sudi 2 dine UkezavaMze bohithirA gotre sA. tejA bhA. varjU putra sA. mAMDA suzrAvakeNa bhAryA mANikade pu. UdA bhA. uttamade putra sadhAraNAdi parivArayutena zrIAdinAthabiMba kAritaM zrIkharataragacche zrI jinabhadrasUripaTTAlaMkAra-zrIjinacaMdrasUribhiH prtisstthitH|| 41) jinacaMdrasUri-mUrtiH saM. 1354 kArtika sudi 15 gurau mahaM zrImaMDalIkena zrIzatrujayamahAtIrthe zrIjinacaMdrasUrINAM muurti........| 39. bar3A maMdira, nAgapura, jai. dhA. pra. lekha. saM. bhAga-1 lekhAMka 20 40. mahAvIra jinAlaya (vedoM kA) bIkAnera : nA. bI. lekhAMka 1258 41. deharI kramAMka 442- zatrujayaH za. gi. da. lekhAMka 102 42. jaina maMdira, jUnA bAr3amera ; jaina tIrtha sarva saMgraha, bhAga 1, khaMDa 2, pR. 182 43. jaina maMdira, jUnA bAr3amera ; jaina tIrtha sarva saMgraha, bhAga 1, khaMDa 2, pR. 182 44. lUNavasahI, AbU : a. prA. jai. le. saM. bhAga 2, lekhAMka 317 45. cintAmaNi jI kA maMdira, bhUmigRha bIkAnera ; nA. bI., lekhAMka 225 / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /128
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42) zilAlekhaH OM / / saMvat 1356 kArtikyAM zrIyugAdidevavidhicaitye zrI jinaprabodhasUripaTTAlaMkAra zrI jinacaMdrasUrisugurUpadezena sA. jAlhaNa sA. nAgapAlazrAvakeNa sA. gahaNAdiputraparivRtena madhyacatuSkikA sva. putra sA. mUladeva zreyorthaM sarvasaMghapramodArthaM kaaritaa| aacNdraak||shubhN|| 43) zilAlekhaH OM / / saMvat 1356 kArtikyAM zrIyugAdidevavidhicaitye zrIjinaprabodhasUripaTTAlaMkAra zrIjinacaMdrasUrisugurUpadezena sA. AlhaNa suta sA. rAjadeva satputreNa sA. salakhaNazrAvakeNa sA. mokalasiMha tihUNasiMha parivRtena svamAtuH sA paumiNisuzrAvikAyAH zreyorthaM sarvasaMghapramodArthaM pArzvavarticatuSkikAdvayaM kaarit|| AcaMdrArka nNdtaat|| 44) zilAlekhaH saMvat 1360 ASAr3ha vadi 4 zrIkharataragacche jinezvarasUri-paTTanAyakazrIjina-prabodhasUriziSya zrIdivAkarAcAryAH paMDita lakSmInivAsagaNi hematilakagaNi matikalazamuni municaMdramuni amararatnagaNi yaza:kIrtimuni saadhusaadhvii-cturvidh-shriividhisNghshitaaH| zrI AdinAtha-neminAtha-devAdhidevau nityaM prnnmNti| ___45) mahAvIra-paJcatIrthIH __saM. 1361 vaizAkha sudi 6 zrI mahAvIrabiMbaM zrIjinaprabodhasUriziSyazrIjinacandrasUribhiH prtisstthitN| kAritaM ca zre. padmasI suta UdhAsIha putra sohar3a salakhaNa pautra somapAlena srvkuttuNbshreyorthN|| 46) zilAlekhaH OM ahN|| saMvat 1366 varSe pratApAkrAMtabhUtala-zrIalAvadInasuratrANapratizarIrazrIalpakhAnavijayarAjye zrIstaMbhatIrthe zrIsudharmasvAmisaMtAnanabhonabhomaNi 46. stambhana pArzvanAtha jinAlaya, khaMbhAtaH jaina. dhA. pra. le. saM. bhAga 2, lekhAMka 1054; prA. jai. le. ___saM., bhAga 2, le. 447 47. zatrujayagirinA keTalAka apra. pratimA lekhoMH, madhusUdana DhAMkI aura lakSmaNa bhojaka, saMbodhi vo. naM. 4; bha~vara. (aprakA.), lekhAMka 105 48. zItalanAtha jinAlaya, jaisalamera: pU. jai. bhAga 3, lekhAMka 2389 49. kuMthunAtha maMdira, acalagar3ha, a. prA. jai. le. sa. bhAga 2, lekhAMka 527. / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /129 )
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvihitacUr3AmaNiprabhu-zrIjinezvarasUripaTTAlaMkAraprabhu-zrIjinaprabodhasUriziSyacUr3AmaNiyugapradhAnaprabhuzrIjinacaMdrasUrisugurUpadezena UkezavaMzIya-sAha- jinadeva sAha-sahadevakulamaMDanasya zrIjesalamerau zrIpArzvanAthavidhicaitye kAritazrIsametazikharaprAsAdasya sAha-kesavasya putraratnena zrIstaMbhatIrthe nirmApitasakalasvapakSaparapakSacamatkArakAri-nAnAvidhamArgaNalokadrAridrayamudrApahAri-guNaratnAkarasvagurugurutarapravezakamahotsavena saMpAdita zrIza-jayojjayaMtamahAtIrthayAtrAsampAjitapuNyaprAgbhAreNa zrIpattanasaMsthApita-koiMDikAlaMkAra-zrIzAMtinAtha vidhi caityAlayazrIzrAvakapauSadhazAlAkArApaNopacitaprasRmarayazaHsaMbhAreNa bhrAtR-sAharAjadeva-sAha voliya-sAha-jehaDa-sAha-laSapati-sAha-guNadhara-putraratnasAha-jayasiMha-sAha-jagadhara-sAha-salaSaNa-sAha-ratnasiMhapramakhaparivArasAraNa zrIjinazAsanaprabhAvakeNa sakalasAdharmikavatsalena sAhajesalasuzrAvakeNa koddaDikAsthApanapUrva zrI zrAvakapauSadhazAlAsahitaHsakalavidhilakSmIvilAsAlayaH zrIajitasvAmidevavidhicaityAlayaH kArita AcaMdrArka yAvannandatAt zubhamastu zrIbhUyAt shriishrmnnsNghsy||ch||shriiH|| 47) candraprabhaH saMvat 1376 kArtika sudi 14 zrIpattane zrIzAMtinAthavidhicaitye zrIcandraprabhasvAmibiMbaM zrIzatrujayayogyaM zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUriH pratiSThitaM kAritaM sva-pitR-mAtR sA. dhINA sA. dhannI sA. bhuvanapAla sA. gosala sA. khetasiMha suzrAvakaiH putra gaNadeva-chUTar3a jysiNh-privRtaiH| 48) zAntinAtha-paJcatIrthIH OM saMvat 1379 mArga. vadi 5 prabhu zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH zrIzAMtinAthabiMbaM pratiSThitaM kAritaM ca sA. pUnA putra sA. sahajapAla putraiH sA ghAghala gayadhara thiracaMdra svpitRpunnyaarthN|| 49) mahAvIra-ekatI H ___ OM savat 1309 (? 1379) mArgazIrSa vadi 5 zrIjinacaMdrasariziSyaiH zrIjina-kuzalasUribhiH zrImahAvIradevabiMba pratiSThitaM kAritaM ca svazreI (ya) se bhaNa. ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /130 )
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAMgA sutena bhaNa. bacarA suzrAvakeNa putra sonapAla shiten|| 50) jinaratnasUri-mUrtiH saMvat 1379 mArga vadi 5 zrIjinazvarasUriziSya-zrIjinaratnasUrimUrti zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitA kAritA ca kharatara sA. jAlhaNa putraratna tejapAla rudrapAla zrAvaka......... zrI smudaayshitN| (upara jina pratimA donoM ora 12 AcArya) 51) jinaratnasUri-mUrtiH saM. 1379 mArga vadi 5 zrIjinezvarasUriziSyazrIjinaratnasUrimUrtiH zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH prti| kaa| khrtrgcche|| 52) jinacaMdrasUri-mUrtiH saM. 1379 mArga va. 5 kharatara. zrIjinakuzalasUribhiH zrIjinacaMdrasUri.......... pratimA prtisstthitN|| 53) samavasaraNaM (dhAtuH) saM. 1379 mArga va. 5 aa| jinacaMdrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH zrIsamavasaraNa (NaM) pratiSThitaM kAritaM sA. vIjaDasutena sA. paataasushraavkenn|| 54) padmaprabhamUrti-parikaralekhaH saMvat 1379 zrIpattane zrIzAMtinAthavidhicaitye zrIpadmaprabhabiMba zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca zA. hemala putra kaDuA zA. pUrNacandra zA. haripAla-kuladhara-suzrAvakaiH putra kakuA pramukhasarvakuTuMbaparivRtaiH svshreyorthN|| shubhmstu|| 55) parikaralekhaH saMvat 1379 zrImatpattane zrIzAMtinAthIyacaitye zrIaNaMtanAthadevasya biMbaM 50. kharataravasahI, zatrujaya : bha~vara. (aprakA.) lekhAMka 87 51. chIpAvasahI, zatrujayaH bha~vara. (aprakA.), lekhAMka 28, deharI kramAMka 784/34/2, ___ zatrujayaH za. gi. da., lekhAMka 144 52. zAntinAtha maMdira bhaNDArastha, nAkor3A; vinayasAgara, nAkor3A pArzvanAtha tIrtha, lekhAMka 8 53. pArzvanAtha maMdira, hAlA, pAkistAna, jaina tIrtha sarva saMgraha bhAga 2, pR. 372 54. deharI kramAMka 104, kharataravahI, zatrujayaH za. gi. da., lekhAMka 119 55. derI kramAMka 97/2 zatrujayaH za. gi. da. lekhAMka 87 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /131
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrI jinakuzalasUribhiH pratiSThitaM / kAritaM vya. brahmazAMti vya. kaDuka vya. metulaaken|| 56) mahAvIra -mUrtiH saMvat 1379 zrIpattane zrIzAMtinAthIyacaitye zrImahAvIradevabiMba zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrI jinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM sA. sahajapAla putraiH sA. gayadhara sA. thiracandra suzrAvakaiH sarvakuTuMbaparivRtena bhaginI vIriNI zrAvikA shreyaath| ___57) parikaralekhaH saMvat 1379 zrIzatrujaye yu.......... jinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kaarit|| 58) pArzvanAtha-paJcatIrthIH saM. 1399 (? 1379) bha. zrIjinacandrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH zrIpArzvanAthabiMbaM pratiSThitaM kAritaM ca sA kezava putraratna sA jehadu suzrAvakena punnyaarthN| 59) munisuvrata-parikaralekhaH saMvat 1380 ASAr3ha vadi 8 zrIzatrujaye zrImunisuvratasvAmibiMba zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca padmA.... ta. rAsala ta. rAjapAla putra ta. nAyaDa ta. nemicaMda ta. dusalazrAvakaiH putra ta. vIrama - DamakUdevacaMdra-mUlacaMdra-mahaNasiMha....... tthaarpurisstthnijkuttuNb-shreyo)|| shubhmstu|| 60) mahAvIraH saM. 1380 kArtika sudi 12(?14) kharataragacchalaGkAra-zrIjinakuzalasUri zrImahAvIradevabiMbaM prtisstthitN|| 56. kharataravasahI, zatrujayaH bha~vara. (aprakA.), lekhAMka 73; deharI kramAMka 101, kha. zatrujaya :za. gi. da. lekhAMka 118 57. derI kramAMka 67/3, zatrujayaH za. gi. da. lekhAMka 82 58. padmaprabha maMdira, lakhanaU, pU. jai. bhAga-2, lekhAMka 1545 59. kharataravasahI, zatrujayaH vara. (aprakA.) lekhAMka 71; za. gi. da., lekhAMka 117 60. jaina maMdira, sarANA, jinaharisAgarasUri le. saM., aprakAzita itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /132
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61) paJcatIrthIH saM. 1380 varSe kArtika sudi 13 kharatara zrI jinacaMdrasUripaTTAlaMkAra....... zrIjinakuzala.......... prtisstthitN|| 62) ambikA-mUrtiH saM. 1380 kArttika sUdi 14 zrI jinacaMdrasUri-ziSya-jinakuzalasUribhiH zrIaMbikA prtisstthitN| 63) AdinAthamUrtiH saMvat 1381 varSe vaizAkha vadi 5 gurau ? vAre...... zrIjinakuzalasUribhiH (Adi) nAthadevabiMba kAritaM sA. vaamdev| 64) saM. 1381 vaizAkha vadi 5 zrIpattane zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrIjina-kuzalasUri (prti)sstthitN| kAritaM ca zrIdevagirivAstavya UkezavaMzIya so. nAnA putraratnena so. gogA suzrAvakeNa so. ....... tasya bhrAtR sA. sAgaNa bhAryA kAU suzrAvikAyAH zre(yortha)AcaMdrArka naMdatAt / / 6 / / zubhaM bha (vatu) 65) ambikAmUrtiH __ saM. 1381 vaizAkha va. 5 zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiraMbikA prtisstthitaa|| ___66) jinaprabodhasUrimUrtiH ||sN. 1381 vaizAkha va. 5 zrIpattane zrIzAMtinAthavidhicaitye zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH zrIjinaprabodhasUrimUrtiH prtisstthitaa|| kAritA saparivAraiH svazreyo'rthaM / / 6 / / 61. bhAbhA pArzvanAtha derAsara, pATaNaH jai. dhA. pra. le. saM., bhAga 1, lekhAMka 236; bho. pA. lekhAMka 1590 62. hAlA maMdira, byAvara, bha~vara. (aprakA.) kramAMka 1; jai. tI. sarva. bhAga 2 pR. 372 63. kharataravasahI, zatrujayaH bha~vara. (aprakA.), lekhAMka 69 64. 'zatrujaya girirAja aprakaTa pratimAlekho', madhusUdana DhAMkI aura lakSmaNa bhojakaH saMbodhi, vo. 7, naM. 4; bha~vara. (aprakA.) lekhAMka 106 65. mahAvIra jinAlaya (vaido kA) bIkAneraH nA. bI. lekhAMka 1312 66. hAlA maMdira, byAvara: bha~vara. (aprakA.) kramAMka 1 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /133
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67) jinaprabodhasUrimUrtiH ||sN. 1381 vaizAkha vadi 5 zrIpattane zrIzAMtinAthavidhicaitye zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH zrIjinaprabodhasUrimUrtiH prtisstthitaa|| karitA ca sA. kumArapAlaratnaiH sA. mahaNasiMha sA. depAla sA. jagasiMha sA. mehA suzrAvakaiH saparivAraiH svshreyo'rthN||6|| ___68) naminAtha-parikaralekhaH saMvat 1381 varSe vaizAkha vadi 9 gurau vAre kharataragacchIya-zrImajinakuzalasUribhiH zrInaminAthadevabiM pratiSThitaM........ devakula pradIpaka......zrImaddevaguruAjJAcintAmaNi........ sNgmken..................|| 69) zAntinAtha-paJcatIrthIH saM. 1381 varSe ASAr3ha vadi........ kharatarazrIjinakuzalasUribhiH zrIzAMtinAthabiMbaM kA. pra. zreyorthaM dehasutena dhaamaasushraavkenn|| 70) dharmanAthaH ||d.|| saMvat 1381 zrIdharmanAthabiMba zrIjinacaMdrasUriziSyazrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM sA. sAmaMtasuta sA. raulA bhAryA tejU putraiH sA. dhaNapati sA. narasiMgha sA. raNasiMha sA. govinda sA. hakImasiMgha suzrAvakaiH......... AcaMdrA nNdtaat| shubhNbhvtu| sklvidhisNghsy| 71) parikaralekhaH saMvat 1381 zrIdharmanAthabiMbaM zrIjinacaMdrasUriziSyaiH zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM c| sA. sAmaMta suta rAula bhAryA teju putraiH sA. dhaNapati sA. narasiMgha sA. goviMda sA. bhImasiMha upakezagacche (sAteurIgacche) rAula bhAryA zreyArthaM ||chH|| zubhaM bhavatu cturvidhsNghsy|| 67. kharataravasahI, RSabhadeva maMdira, delavAr3A (udayapura) prA. le. saM., lekhAMka 56; pU. jai. __ bhAga 2, le. 1988 68. deharI kramAMka 86, kharataravasahI, zatrujayaH za. gi. da. lekhAMka 113 69. zAMtinAtha derAsara, kanAsA pAr3A, pATaNaH bho. pA, lekhAMka 1729 a; mahAvIra jinAlaya, kanAsAno pADo, pATaNa: jai. dhA. pra. le. saM., bhAga 1, lekhAMka 378 70. kharataravasahI, zatrujayaH bha~vara (aprakA.) lekhAMka 67 71. deharI kramAMka 849/82, kharataravasahI, zatrujayaH za. gi. da. lekhAMka 112 itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /134
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___72) cArucandrasUrimUrtiH 1) saMvat 1383 varSe jyeSTha vadi 8 gurau raudra2) pallIya zrIcArucaMdrasUrINAM mUrtiH.... ku..... ma 3) caMdraziSya buddhinivAsa kaaraapitaa|| (aSTApadamaMdire pASANasthate sthitA sAdhubhimUrtiH sanmukhe cAmaradhArazca sAdhumUrtirmastakoparitanabhAge jinmuurtiH||) 73) cArucandrasUri-mUrtiH saMvat 1383 varSe jyeSTha vadi 8 gurau raudrapallIya zrIcArucaMdrasUrINAM mUrti vA. kumudacaMda-ziSya vA. buddhinivAsena kaaraapitaa|| 74) pArzvanAtha-paJcatIrthIH / / 60 / / saMvat 1383 varSe phAlguna vadi navamI dine some zrIjinacaMdrasUriziSya zrIjinakuzalasUribhiH zrIpArzvanAthabiMba pratiSThitA kAritaM do. rAjA putreNa do. arasiMhena svamAtRH pitRH shreyorthN|| ___75) AdinAtha-paJcatIrthIH saM. 1384 mAgha sudi 5 zrI jinakuzalasUribhiH zrIAdinAthabiMba pratiSThitaM kAritaM ca sA. somaNa putra sA. lAkhaNa zrAvakena bhAvaga haripAla yuten| 76) ambikAmUrtiH AUM|| saM. 1384 mAgha sudi 5 zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca...... sA. u...........pAlI s|| 77. paJcatIrthIH AUM|| saM. 1384 mAgha sudi 5 zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM kAritaM ca..... sA. u......... pAlI s|| 72. anupUrti lekha, zatrujayaH za. gi. da., lekhAMka 533 73. deharI kramAMka 268/2-zatrujayaH za. gi. da., lekhAMka 101 74. supArzvanAtha jinAlaya, nAhaToM meM, bIkAnera: nA. bI. lekhAMka 1767 75. cintAmaNi jI kA maMdira, bIkAnera: nA. bI. lekhAMka 299 76. pArzvanAthamaMdira, zrImAloM kI dAdAbAr3I, jayapuraH pra. le. saM., bhAga 1, lekhAMka 124 77. bar3A maMdira, nAgoraH jinaharisAgarasUri lekha saMgraha aprakAzita itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /135
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77. paJcatIrthIH saM. 1384 mAgha zu. 5 zrIjinakuzalasUribhiH pratiSThitaM ca zA. baThera pAlIkA ___78. samavazaraNaM (dhAtuH) zrIjinacaMdrasUri ziSya zrIjinakuzalasUribhiH 79) bharatezvaramUrtiH saM. 1391 mAgha sudi 15 zrI pattane zrIzAMtinAthadevavidhicaitye zrIjinakuzalasUriziSyaiH zrIjinapadmasUribhiH zrIbharatezvaramUrti pratiSThita kAritA ca vya. ghar3asiMha bhAryA rANI suzrAvikayA pu........ ____80) bAhubalimUrtiH saMvat 1391 mAgha sudi 15 zrIpattane zrIzAMtinAthavidhi (caitya) kharatara zrIjinakuzalasUribhiH zrIbAhubalimUrti pratiSThitaM ca kAritaM vya. ........... siMha putraiH jaa| 81) pArzvanAtha-paJcatIrthIH saM. 1391 mA. su. 15 kharataragacchIya zrIjinakuzalasUriziSyaiH zrI jinapadmasUribhiH zrIpArzvanAtha pratimA pratiSThitA kAritA ca mava. bAhi sutena ratnasiMhena putra AlhAdi parivRtena svapitRvya sarva pitRvya punnyaarthN| ___82) paTTikAlekhaH zrImunisuvratajinaH / kharatara jAlhaputra tejAkena zrIputrI vIrI zre. kaarit|| 83) vAcaka-hemaprabhamUrtiH vA. hemaprabhamUrti 78. hAlA maMdira, byAvara: bhaMvara. (aprakA.) kramAMka 2 79. vallabha vihAra, zatrujayaH bha~vara. (aprakA.) lekhAMka 53 80. rAyaNavRkSa ke pAsa, deharI meM, vallabha vihAra, zatrujayaH bha~vara., lekhAMka 52 81. pArzvanAtha maMdira, karer3AH pU. jai. bhAga-2, lekhAMka 1926 82. vimalavasahI, AbUH prA. jai.le.saM. bhAga2, lekhAMka 181; a. prA. jai. le. saM., bhAga 2, lekhAMka 113 83. vallabha-vihAra, zatrujayaH bha~vara. (aprakA), lekhAMka 54;1 (inheM 1336 vai. va. 7 ko vAcanAcArya pada milA thA) ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /136 )
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84) vAsupUjya-paJcatIrthIH saM. 1400 varSe vaizAkha sudi 10 ravau upakezajJA. mAe...... bhA. dhAMdhaladevi dvi.bhA. kaNakUzreyorthaM vaNasiMhena zrIvAsupUjyabiMba kA. pra. rudrapallIyapakSe shriisuuribhiH|| 85) pArzvanAtha - paJcatIrthIH saM. 1408 vaizAkha sudi 5 upakeza sAdhu pethar3a bhAryA vIlhU suta mahaM. bAhar3ena pUrvajanimittaM zrIpArzvanAthabiMba kAritaM pratiSThitaM kharataragacche shriijincNdr-suuribhiH|| 86) rAjagRhagatapArzvanAthamaMdira-prazastiH 1) p.|| OM namaH shriipaarshvnaathaay|| zreyazrIvipulAcalAmaragiristheyaH sthitisvIkRtiH 84. jaina maMdira, U~jhA : jai. dhA. pra. le. saM., lekhAMka 191 85. cintAmaNijI kA maMdira, bIkAnera : nA. bI. lekhAMka 417 86. pArzvanAtha maMdira, rAjagRhaH pU. jai., bhAga-1, lekhAMka 236 ; prA. jai. le. saM. bhAga 2, lekhAMka 380 ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /137 )
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharataragaccha kA lekha to sahI! paraMtu saM. 1234 kA nahIM (saM. 1534 kA hai, usakI siddhi) pR. 114 para diyA gayA kha. pra. le. saMgraha kA lekha naM. 6 jo pU. jaina bhAga-2 meM 1289 naM. para hai, usa mUla graMtha se yaha lekha saM. 1534 kA siddha hotA hai| dekhiye jaina lekha sNgrh| katipaya citra aura zrAvazyaka tAsikAyoM se yukta --.--- ------ dvitIya khNdd| saMgraha kartA pUraNa caMda nAhara, ema0 e0, bI0 esa0, zakIla hAIkorTa, rayAla esimATika sosAiTI, esiyATika sosATo baMgAla, risArca sosAiTI vihAra-ur3IsA Adike membara, vizvavidyAlaya kalakattA ke parIkSaka ityAdi 2 klkttaa| bora sambat 2053 ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /138 )
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 55 ) [1288] saM0 1534 varSe ApADha sudi 1 gurau upa0 kayaNathA gotre sA0 laSamaNa nAryA lapamAde pu0 TitA sAnA nA0 kolhaNade svazreyase zrI zItalanAtha viMbaM kA ritaM pra0 jApamANa gacche zrI kamasacandra sUribhiH // [1280] saM0 1534 varSe bhASADha sudi 1 gurau Ukeza vaMze jahaDa gotre sA ugaca putra sA0 kharahakena nA nIviNi putra mAlA valA pAsaDa sahitana dharmanAtha biMbaM nija zreyotha kArApitaM zrI kharataragacche jaTTA zrI jinacandra suuriniH|| [1290] saMvat 1534 varSe mAha vadi 5 tithau some upakeza jJAtI dharAvahI gotre khabaNa vIpAM mA.kAnhA jAryA hImAde putra satapAka tihuzraNAnyAM pitroH puNyArtha zrI zItalanAtha viMbaM kAritaM zrI kanharasA tapAgache zrI pueyaratna sUri paTTe zrI puNyavardhana sUribhiH pratiSThitaM // [1201] saM0 1534 mA zu0 10 DA0 vyA narasiMha nArya namalade putra melAkena jA vIrANi suta rAtAdi kuTumbayutena svazreyase zrI zrAdinAtha viMbaM kAritaM pra0 zrI lakSmIsAgara sUriniH // pAlaNapure // saMvata 1535 varSe ASADha dvitIyA dine upakeza jJAtIya thAyAra gotre khUNAuta zAkhAyAM sA jhAMkA pu0 cautthA jA0 mayalahade pu0 mUlAkena Atmazreyase zrI padmaprana vivaM kAritaM kakudAcArya santAne pratiSThitaM zrI devagupta sUribhiH // ___[1293] saMvata 1546 varSe bhASADha vidi 5 osavAla jJAtau zreSThi gotre vaidya zAkhAyo sA / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /139 )
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-6 rudrapallIya gaccha kharataragaccha kI zAkhA nahIM hai| maho. vinayasAgarajI ne 'kharataragaccha pratiSThA lekha saMgraha' ke purovAk pR. xxxi meM kharataragaccha kI zAkhAoM Adi kA ullekha isa prakAra kiyA hai "kharataragaccha kI jo 10 zAkhAe~ - madhukara, rudrapallIya, laghu, pippalaka, AdyapakSIya, begar3a, bhAvaharSIya, AcArya, jinaraMgasUri aura maMDovarA zAkhA evaM 4 upazAkhAoM - kSemakIrti, sAgaracaMdrasUri, jinabhadrasUri aura kIrtiratnasUri ke bhI jo lekha prApta hote haiM ve isameM saMkalita kiye gae haiN|'' - isa ullekha meM unhoMne rudrapallIya gaccha ko bhI kharataragaccha kI zAkhA ginI hai, vaha ucita nahIM hai, kyoMki pR. 19 para batAye anusAra-jaise rudrapallIya gaccha ke graMthoM meM cAMdrakula se hI rudrapallIya gaccha kI utpatti batAI hai, evaM rudrapallIya zabda ke sAtha kahIM para bhI kharatara zabda kA prayoga apane gaccha ke saMbodhana hetu nahIM kiyA hai| isI taraha 'kharataragaccha pratiSThA lekha saMgraha meM rudrapallIya gaccha ke karIbana 4050 lekha diye haiM, unameM bhI kahIM para bhIkharatara zabda kA prayoga nahIM kiyA gayA hai| isa pariziSTa meM kharataragaccha kI vibhinna zAkhAoM ke lekha diye haiM, unameM 'kharatara' zabda kA prayoga sAtha meM kiyA huA milatA hai| kevala madhukara gaccha ke lekhoM me kahI para madhukaragacche, kahIM para kharataramahakara isa prakAra vaikalpika prayoga milatA hai| agara rUdrapallIyagaccha kharataragaccha kI zAkhA hotA to usameM bhI kharatara zabda kA prayoga milatA, paraMtu vaisA nahIM hai| __ ataH rudrapallIya gaccha ke graMthoM meM diye gaye apane gaccha kI utpatti ke ullekha, prazastioM evaM lekhoM ke saMgraha se siddha hotA hai ki rudrapallIya gaccha, kharataragaccha kI zAkhA nahIM hai, paraMtu jinazekharasUrijI se nikalA huA kharataragaccha (jo kharataragaccha kI zAkhAoM evaM rudrapallIya gaccha ke lekha yahA~ para diye jA rahe haiM, jinake avalokana se uparokta bAta spaSTa samajha meM A jaaegii| 1. laghukharataragaccha kA lekha (1028) zItalanAtha-paJcatIrthIH saM. 1567 varSe mAgha su. 5 dine zrImAlajJAtIya dhAMdhIyA gotre sA. dodA itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /140
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAryA saMpUrI putra sA. udayarAja bhA. TIlAbhyAM zrIzItalanAthabiMba kAritaM vRddhabhrAtR sA. DAlaNa puNyArthaM pratiSThitaM zrIlaghukharataragacche zrI jinarAjasUripaTTe shriijincNdrsuuribhiH| vaizAkha su. 10 2. bRhad kharataragaccha ke lekha : (1460) suvidhinAtha: svasti shrii|| saMvat 1712 varSe phAlguNa vadi 8 , gurau loDhAgotre saM. vIradhavala bhAryayA pUnamadevI nAmnyA zrIsuvidhinAthabiMba kAritaM pratiSThitaM ca ..... zrIbRhatkharataragacche zrIjinaharSasuribhiH ||shriirstu||| (1845) sumatinAtha-mUlanAyakaH saM. 1879 phAgaNa vadi 12 tithau zanivAsare ozavaMzIya nInAkena zrIsumatijinabiMba kAritaM, pratiSThitaM bRhatkharataragacchIya bhaTTAraka zrIjinaharSasUribhi ............ zubhaM bhavatu 3. AdyapakSIya gaccha ke lekha: (1463) pArzvanAtha:___ saMvat 1714 vaizAkha sudi paMcamyAM mahArAjAdhirAja mahArAjA zrIjasavaMtasiMhajI vijayirAjye bhaM. tArAcaMda bhAryayA kalyANadevyA zrIpArzvanAthabiMba kAritaM / zrIbRhatkharataragacche zrIAdyapakSIya bhaTTAraka zrIjinaharSasUribhiH / / zubhaM bhuuyaat| (1464) pArzvanAthaH saMvat 1714 vaizAkha sudi paMcamyAM mahArAjAdhirAja mahArAjA zrIjasavaMtasiMhajI vijayirAjye bhaM. tArAcaMda bhAryayA kalyANadevyA zrIpArzvanAthabiMba kAritaM / zrIbRhatkharataragacche zrIAdyapakSIya bhaTTAraka zrIjinaharSasUribhiH / / zubhaM bhuuyaat| 4) AcAryagacchIya ke lekha: (1970) kunthunAthaH 1. / / saMvat 1897 varSe zAke 1762 pravarttamAne mAse vaizAkhamAse zuklapakSe tithau SaSThyAM guruvAre vikramapu itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /141
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. ra vAstavye osavaMze golachA gotrIya sAhajI zrImulatAnacaMdajI tadbhAryA tIjAM tatputra milApacaMdra zrIkuMthunAthabiM3. baM kAritaM ca tathA bRhatkharataraAcAryagacchIya bhaTTAraka zrIjinacaMdrasUri padasthita zrIjinodayasUribhiH prtisstthitN| 4. zrIratanasiMghajI bijai rAjye kAraka pUjakAnAM sadA vRddhiM bhUyAt / / zrI (1848) zAlAlekhaH shriignneshaaynmH|| saMvat 1881 rA varSe zAke 1746 pravarttamAne mAsottamamAse migasaramAse kRSNa pakSe trayodazI tithau guruvAre mahArAjAdhirAjA mahArAjA jI zrIgajasiMhajI vijayarAjye bRhatkharatara AcAragacche jaMgama yugapradhAna bhaTTAraka zrIjinacaMdrasUrijI tat bRhatziSya pN|pr| zrIabhayasomagaNi saMvat 1878 rA miti mAhasudi 12 dine svarga prAptaH tadopari paM. / jJAnakalazena idaM zAlA kArApitA saMvat 1881 rA miti migasira vadi 13 dine bhaTTAraka zrIjinaudayasUrijI rI AjJAtaH paM. ||pr.| labdhidhIreNa pratiSThite zrIsaMghena harSamahotsavo kRtaH sIlAvaTo gajadhara alIlakhAnI zAlA kRtaa|| yAvat jambudvIpe yAvat nakSatra maNDipo meru yAvat caMdrAdityo tAvat zAlA sthirI bhavatu 1 lipikRtaariyN| pN| harSaraMga munibhiH|| shubhNbhvtu|| shriiklyaann-mstu|| ||shrii|| 5. begar3a gaccha ke lekhaH (1514) begar3agaccha-upAzrayalekhaH 1) ||AUM||AUM namaH zrIpArzvanAthAya nmH|| zrIvAgaDezAya namaH 2) / / saMvat 1781 varSe zAke 1746 pravarttamAne mahAmAMgalyaprado 3) mAsottama caitramAse lIlavilAse zuklapakSe trayodazyAM 4) guruvAre uttarAphAlgunInakSatre vRddhinAmayoge evaM zubhadi5) ne zrIjaisalamerUgar3ha mahAdurge rAula zrI 8 aSaisiMhajI vijairAjye 6) zrIkharataravegar3agacche bhaTTAraka zrIjinezvarasUrisaMtAne bhaTTAraka 7) zrIjinaguNaprabhasUripaTTe bha. zrIjinezarasUri tatpaTTe bhaTTAraka 8) jinacaMdrasUri paTTe bhaTTAraka zrIjinasamudrasUri tatpaTTAlaMkArahAra sA. 9. bhaTTAraka zrI 107 zrIjinasuMdarasUri tatpaTTe yugapradhAna bhaTTAraka zrI 10.zrIjinaudayasUri vijayarAjye praajysmraajye|| shriirstuH||shrii|| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /142 )
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. bhAvaharSa gaccha ke lekha: (2194) candraprabhaH ||sN. 1910 zAke 1775 mAsottamamAse mAghamAse zuklapakSe 5 tithau guruvAre zrIpAlInagare aMjanazalAkA kRtN| samastasaMghasaMyutena svazreyase zrIcandraprabhajinendrabiMba kaarit| prtisstthit|| zrIjinapadmasUribhiH khrtrshriibhaavhrssgcche| zrImadvIramapuranagare jinAlaya sthaapit|| 7. pippalaka gaccha kA lekha (1949) paJcatIrthIH ||sN. 1893 mAghazita 10 bu| se.| motIcaMda tena zrIpaJcatIrthI kAritaM kharatarapIppalIyagacche bh| zrIjinacaMdrasUribhiH vidyA prati kharataragacche bh|| zrI jinmhendrsuuribhiH| 8. jinaraMgazAkhA kA lekhaH (937) pAdukAyugmaH saM. 1780 mA. varSe site 12 / / bRhatkharataragacche yu. bha. zrIjinaraGgasUrizAkhAyAM. zi. caraNareNunA dIpavijayAyAH sthaapite| zrIkIrttivijayAyAM...... caraNasarasIruhe prtisstthit|| saadhvii|| shriisaubhaagyvijyaayaa| pAdapadma prtisstthitN| 9. madhukara gaccha ke lekha ___ (937) zItalanAtha-paJcatIrthIH saMvat 1547 varSe mAgha sudi 13 ravau zrIzrImAlajJAtIya ziyA bhAryA helI suta do. dhAiMyAkena bhA. salakhU su. do dAsAM rANA karNa sA gAMgA pautra kamalasIha bhA. potA DAhiyA pra. kuTumbayutena pra. zrImadhukarIyakharatara shriimuniprbhsuuribhiH|| zrI zItalabiMba kaarit| ___ (1092) naminAtha-paJcatI H saM. 1585 varSa mAgha sudi 1 zukre zrIzrImAlajJAtIya saM. vairasI bhA. laSmAde su. vAnara bhA. meThU su. gahagAkena pitR-mAtR-Atmazreyase zrInaminAthabiMba kA pra. zrImadhukaragacche bha. shriidhnprbhsuuribhiH|| paarriivaa.|| yahA~ para kharatara zabda kA vaikalpika prayoga pAyA jAtA hai| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /143
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. rUdrapallIya gaccha ke lekhaH __(721) AdinAtha-paJcatIrthIH saMvat 1525 varSe phAguNa sudi 7 zanau upakezajJAtIya zrInAharagotre sA. devarAjasaMtAne sA. lolAputra sAha sonapAlena bhAryA putra vUvAsahitena svapuNyArthaM zrI AdinAthabiMba kAritaM pratiSThitaM zrIrudrapallIyagacche zrIjinarAjasUripaTTe shriijinodysuuribhiH| (722) sumatinAtha-caturviMzatiH ||sN. 1525 varSe phAguNa sudi 7 zanau upakezajJAtIya zrInAharagotre sA. jATA mAlhA saMtAne sA. devarAja putra sA. lAlA bhAryA putra saM. sukhyatena bhAryA sUdI putra saM. karamA sahitena svapuNyArtha zrIsumatinAthacaturvizatipaTTaH kAritaH pratiSThata zrIrudrapallIyagacche zrIjinarAjasUripaTTe bha. zrIjinodayasUribhiH ||shrii|| (917) caturviMzatiH ||AUM|| saMvat 1538 varSe jeTha sudi 2 maMgalavAre upakezajJAtIya sonIgotrI saM. tiNAyA putra sA. saMsAracaMdra puNyArtha zrIcaturviMzati kaaraapitN| pr.| rudrapallIyagacche bhaTTAraka zrIjinadattasUripaTTe (? zrIjinacaMdrasUripaTTe) bha. shriidevsundrsuuribhiH|| ___ rudrapallIya gaccha ke ina lekhoM meM kahIM para bhI kharatara' zabda kA prayoga nahIM hai| ataH spaSTa hai ki rudrapallIya gaccha kharataragaccha kI zAkhA nahIM hai| ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /144 )
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-7 niSpakSa itihAsakAra paM. kalyANavijayajI kA aitihAsika upasaMhAra itihAsa sAdhana hone ke kAraNa hamane tapAgaccha, kharataragaccha, AMcalagaccha Adi kI yathopalabdha sabhI paTTAvaliyoM tathA garvAvaliyA~ par3hI haiM aura isase hamAre mana para jo asara par3A hai usako vyakta karake isa lekha ko pUrA kara deNge| __ vartamAnakAla meM kharataragaccha tathA AMcalagaccha kI jitanI bhI paTTAvaliyAM haiM, unameM se adhikAMza para kula guruoM kI bahiyoM kI prabhAva hai, vikrama kI dazavIM zatI taka jaina zramaNoM meM zithilAcArI sAdhuoM kI saMkhyA itanI bar3ha gaI thI ki unake mukAbale meM suvihita sAdhu bahuta hI kama raha gaye the| zithilAcAriyoM ne apane aDDe eka hI sthAna para nahIM jamAye the, unake bar3ere jahA~-jahA~ phire the, jahA~-jahA~ ke gRhasthoM ko apanA bhAvika banAyA thA, una sabhI sthAnoM meM zithilAcAriyoM ke aDDe jame hue the, jahA~ unakI pauSadhazAlAe~ nahIM thIM vahA~ apane guru-praguruoM ke bhAvikoM ko samhAlane ke liye jAyA karate the, jisase ki unake pUrvajoM ke bhaktoM ke sAtha unakA paricaya banA rahe, gRhastha bhI isase khuza rahate the ki hamAre kulaguru hamArI samhAla lete haiM, unake yahA~ koI bhI dhArmika kArya pratiSThA, tIrthayAtrA, saMgha Adi kA prasaMga hotA, taba ve apane kulaguruoM ko AmantraNa karate aura dhArmika vidhAna unhIM ke hAtha se karavAte, dhIre-dhIre ve kulaguru parigrahadhArI hae ; vastra, pAtra ke atirikta dravya kI bheMTa bhI svIkArane lage, tabase koI gRhastha apane kulaguru ko na bulAkara dUsare gaccha ke AcArya ko bulA letA aura pratiSThAdi kArya unase karavA letA to unakA kulaguru banA huA AcArya kArya karane vAle anya gacchIya AcArya se jhagar3A krtaa| ___ isa paristhiti ko rokane ke lie kulaguruoM ne vikrama kI 12vIM zatAbdI se apane-apane zrAvakoM ke lie apane pAsa rakhane zurU kiye, kisa gA~va meM kaunakauna gRhastha apanA athavA apane pUrvajoM kA mAnane vAlA hai unakI sUciyAM banAkara apane pAsa rakhane lage aura amuka-amuka samaya ke bAda una sabhI zrAvakoM ke pAsa jAkara unake pUrvajoM kI nAmAvaliyA~ sunAte aura unakI kArakIrdiyoM kI prazaMsA karate, tumhAre bar3eroM ko hamAre pUrvaja amuka AcArya mahArAja ne jaina banAyA thA, unhoMne bar3eroM ko hamAre pUrvaja amuka AcArya mahArAja ne jaina banAyA thA, unhoMne itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /145
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ amuka 2 dhArmika kArya kiye the ityAdi bAtoM se una gRhasthoM ko rAjI karake dakSiNA prApta krte| ___ yaha paddhati prArambha hone ke bAda ve zithila sAdhu dhIre-dhIre sAdhudharma se patita ho gae aura 'kulaguru' tathA 'bahI vaMcoM' ke nAma se pahicAne jAne lge| Aja paryanta ye kulaguru jaina jAtiyoM meM bane rahe haiM, parantu vikrama kI bIsavIM sadI se ve lagabhaga sabhI gRhastha bana gae haiM, phira bhI katipaya varSoM ke bAda apane pUrvajapratibodhita zrAvakoM ko vandAne ke lie jAte haiM, bahiyA~ sunAte haiM aura bheMTa pUjA lekara Ate haiN| isa prakAra ke kulaguruoM kI aneka bahiyA~ hamane dekhI aura par3hI haiM unameM bArahavIM zatI ke pUrva kI jitanI bhI bAteM likhI gaI haiM ve lagabhaga sabhI dantakathAmAtra haiM, itihAsa se unakA koI sambandha nahIM, gotroM aura kuloM kI bahiyA~ likhI jAne ke bAda kI hakIkatoM meM AMzika tathya avazya dekhA gayA hai, parantu amuka hamAre pUrvaja AcArya ne tumhAre amuka pUrvaja ko jaina banAyA thA aura usakA amuka gautra sthApita kiyA thA, ina bAtoM meM koI tathya nahIM hotA, gautra kisI ke banAne se nahIM banate, Ajakala ke gautra unake bar3eroM ke dhandhoM rojagAroM ke Upara se pracalita hue haiM, jinheM hama aTaka' kaha sakate haiN| kharataragaccha kI paTTAvaliyoM meM aneka AcAryoM ke varNana meM likhA milatA hai ki amuka ko Apane jaina banAyA aura usakA yaha gautra kAyama kiyA, amuka AcArya ne itane lAkha aura itane hajAra ajainoM ko jaina banAyA, isa kathana kA sAra mAtra itanA hI hotA hai ki unhoMne apane upadeza se amuka gaccha meM se apane sampradAya meM itane manuSya sammilita kie| isake atirikta isa prakAra kI bAtoM meM koI satyatA nahIM hotI, lagabhaga AThavIM navamIM zatAbdI se bhArata meM jAtivAda kA kilA bana jAne se jaina samAja kI saMkhyA bar3hane ke badale ghaTatI hI gaI hai| ikkAdakkA koI manuSya jaina banA hogA to jAtiyoM kI jAtiyA~ jaina samAja se nikalakara anya dhArmika sampradAyoM meM calI gaI haiM, isI se to karor3oM se ghaTakara jaina samAja kI saMkhyA Aja lAkhoM meM A pahu~cI hai| aitihAsika paristhiti ukta prakAra kI hone para bhI bahutere paTTAvalI lekhaka apane anya AcAryoM kI mahimA bar3hAne ke lie hajAroM aura lAkhoM manuSyoM ko naye jaina banAne kA jo DhiNDhorA pITe jAte haiN| isakA koI prabhAva nahIM par3a sakatA, / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /146 )
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ isalie aitihAsika lekhoM prabandhoM aura paTTAvaliyoM meM isa prakAra kI atizayoktiyoM aura kalpita-kahAniyoM ko sthAna nahIM denA caahie| ___ hamane tapAgaccha kI choTI-bar3I paccIsa paTTAvaliyAM par3hI haiM aura itihAsa kI kasauTI para unako kasA hai, hamako anubhava huA ki anyAnya gacchoM kI paTTAvaliyoM kI apekSA se tapAgaccha kI paTTAvaliyoM meM atizayoktiyoM aura kalpita kathAoM kI mAtrA saba se kama hai aura aisA honA hI cAhie, kyoMki kaccI nIMva para jo imArata khar3I kI jAtI hai, isakI umra bahuta kama hotI hai| hamAre jaina saMgha meM kaI gaccha nikale aura nAmazeSa hue , isakA kAraNa yahI hai ki unakI nIMva kaccI thI, Aja ke jaina samAja meM tapAgaccha, kharataragaccha, AMcalagaccha Adi katipaya gacchoM meM sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikAtmaka caturvidha jaina saMgha kA Astitva hai, isakA kAraNa bhI yahI hai ki inameM vAstavika satyatA hai| jo bhI sampradAya vAstavika satyatA kA pratiSThita nahIM hote, ve ciraMjIvI bhI nahIM hote, yaha bAta itihAsa aura anubhava se jAnI jA sakatI hai| -paM. kalyANavijayajI gaNi ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /147 )
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa-8 jinapIyUSasAgarasUrijI ke patra evaM unakI samIkSA patra naM.1 pujyapAda gItArtha gacchAdhipati AcAryadeveza zrI vijaya jayaghoSa sUrIzvarajI ma.sA. Adi ThANA yathAyogya vaMdana-/anuvaMdana svIkAreM ApazrI kA Arogya ratnatraya kI ArAdhanA va zAsana prabhAvanA ke anukUla hogaa| deva-guru kRpA evaM ApazrI ke asIma anugraha se atra sarva kuzala maMgala vartta rahA hai| ApazrI ke prabhAvI sAnnidhya meM pravacana, vAcanA, svAdhyAya, japa, tapa Adi anuSThAnoM kA adbhUta AdhyAtmika mahAyajJa cala rahA hogaa| atra varSAvAsa meM ArAdhanA sAdhanA niraMtara pravartamAna hai| viSaya- saMvegaraMga zAlA ke kartA arhannIti ke unnAyaka kharataragacchIya AcAryazrI jinacaMdrasUri ko pra.prazAMta vallabha vijayajI ke dvArA pApa paDala pariharoM meM tapAgacchIya ullekhita krnaa| ka) pUjyazrI! varSAvAsa ke pUrva zeSakAla meM vihAra ke daurAna byAvara (rAja.) zrI zAMtinAtha jaina zvetAmbara maMdira meM sthita jJAna bhaNDAra meM saMvegaraMgazAlA graMtha se udRta pApa paDala pariharoM pustaka par3hane ko milaa| yaha pustaka ApazrI kI preraNA/AzIrvAda se pra. prazAMta vallabha vijaya jI ne saMkalana kiyA hai| isa pustaka meM zrI saMvegaraMgazAlA graMtha ke paricaya meM racanAkAra kharataragacchIya jinacaMdrasari ko tapAgacchIya sambodhana se sambodhita karane kA anadhikRta kArya kiyA gayA hai| kha) saM. 1080 meM pATaNa meM durlabharAjA ke samakSa kharataravirudadhAraka, caityavAsI paraMparA unmUlaka AcAryadeveza zrI jinezvarasUri ke ziSya bane saMvegaraMgazAlA ke racanAkAra zrI jincNdrsuuri| AcArya zrI jinezvarasUri ne zrI jinacaMdrasUri ko evaM navAMgI TIkAkAra sthaMbhanapArzvanAtha pragaTakartA zrI abhayadevasUri ko eka hI dina sUripada pradAna kiyA thaa| (dekheM zrI jinacaMdrasUri jIvanavRttAMta (saMlagna)) ga) 18000 zloka pramANa saMvegaraMgazAlA kI racanA prAkRta bhASA meM vi. saM. 1125 meM kI hai| isa satya ko pra. prazAMtavallabhavijayajI ne bhI mAnya kiyA hai| kharataragaccha kI udbhava kAla vi. saM. 1285 zrI jagaccandrasUrijI se huA hai| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /148
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ spaSTa hai ki saMvegaraMgazAlA kI racanA va tapAgaccha ke udbhava meM 160 varSa kA sudIrgha antarAla hai| phira bhI pra. prazAMtavallabhavijayajI ke dvArA kharataragacchIya jinacaMdrasUri ko jabaradastI tapAgacchIya likhane kA AdhAra kyA?* gha) kharataragaccha kI paTTAvalI, yugapradhAnAcArya gurvAvalI Adi graMthoM ke anusAra saMvegaraMgazAlA ke kartA zrI jinacaMdrasUri zrI jinezvarasUri ke paTTadhara bne| inhIM jinacaMdrasUri ko zAsanadevI mAtA padmAvatI ne kharataragaccha ke hara cauthe pATa para ArUr3ha sUri ko jinacaMdrasUri nAma rakhane ko khaa| jisakI paripAlanA lagabhaga 17vIM zatAbdI taka anavarata calatI rhii| (dekheM 'kharataragaccha paTTAvalI' (saMlagna)) ca) tapA. zrIpadmasUrIzvara jI ne saMvegaraMgazAlA kA anuvAda kiyA thA, unhoMne niSpakSatA se A. jinacaMdrasUri ko kharataragacchIya mAnya kiyA hai| kalikAla meM Apa jaise gItArtha AcAryazrI kI tAraka upasthiti meM apramANikatA se saMvegaraMgazAlA ke racanAkAra kharataragacchIya zrI jinacaMdrasUri ko pra. prazAMta vallabha vijayajI dvArA tapAgacchIya likhane kA dussAhasa kaise haA hai! pUjyavara Apa jaise mUrdhanya zAstravettA 'pakSapAtA na meM' kI ukti ko caritArtha karate hue niSpakSatA se pramANika tathyoM ko dhyAna meM rakhakara AcArya jinacaMdrasUri ko kharataragaccha ke haiM yaha isa satya pramANita itihAsa para ApazrI svIkRti kI mohara lgaaeNge| jinAjJA Adi sAptAhika, mAsika patra-patrikAoM meM saMvegaraMgazAlA ke kartA kharataragacchIya AcArya zrI jinacaMdrasUri haiN| aisA spaSTIkaraNa prakAzita ho jAne se bhaviSya meM punaH galata itihAsa kI punarAvRtti nahIM hogii| ApazrI ke dvArA niSpakSatA evaM satyapriyatA se donoM hI gacchoM meM saumanasyatA kI pratiSThA hogii| sabhI cAritrAtmAoM ko yathocit vndn/anuvNdn| yathAyogya kArya vidita kreN| anyathA anucita ke lie kSamAyAcanA / pratyuttara kI prtiikssaa| gurucaraNaraj jinapIyUSasAgarasUriH * 'tapAgaccha' yaha cAndrakula kA nAmAMtaraNa hI hai, 'pApa paDala pariharo' meM isa apekSA se cAndrakula meM hue jinacaMdrasUri ko tapAgacchIya likhA hai, aisA samajhanA caahie|-sNpaadk itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /149
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAprajJa AcArya zrIjinacaMdrasUri 'saMvegaraMgazAlA' ke racanAkAra AcArya jinacaMdrasUri eka vizruta vyaktitva evaM udAtta cintaka the| jaina dharma ke prabhAvApanna AcAryoM meM ye eka haiN| arhannati ke unnayana meM inakI bhUmikA mahattvapUrNa rhii| jIvana-vRtta AcArya jinacaMdrasUri kA jIvana-vRtta abhI taka jJAta nahIM ho pAyA hai| prApta zodha-saMdarbho meM mAtra inakI sAhityika sevAoM kA ullekha kiyA gayA hai| yugapradhAnAcArya gurvAvalI ke anusAra se AcArya jinezvarasUri ke paTTa para AsIna he| inheM sabhI vidvAnoM ne mahAgItArtha AcArya ke rUpa meM svIkAra kiyA hai| inheM aSTAdaza nAmamAlA Adi graMtha kaNThastha the| sarvazAstroM meM inakI pAraMgatatA thii| (yugapradhAnAcArya gurvAvalI, pRSTha 6) sAhitya AcArya jinacaMdrasUri ne saM. 1125 meM saMvegaraMgazAlA jaise mahAna graMtha kI racanA kii| jisakA zloka-parimANa 18000 hai| yaha graMtha bhavya jIvoM ke lie mokSa mahala kA sopAna hai| inhoMne jAvAlipura/jAlaura meM zrAvakoM kI sabhA meM cIvaMdaNa bhAvastava ityAdi gAthAoM kI vyAkhyA karate hue jo siddhAnta-saMvAda kahe the, unakA unhIM ke ziSya ne likhakara 300 zloka parimita dinacaryA nAmaka graMtha nibaddha kiyA jo zrAvaka varga ke lie bahuta upakArI evaM lAbhakArI siddha huaa| (kharataragaccha paTTAvalI, patra 2) kintu yaha kRti prApta nahIM ho pAyI hai| inake alAvA jinacaMdrasUri dvArA racita anya kRtiyA~ bhI prApta hotI haiN| yathA-paMcaparameSThI namaskAra phalakulaka, kSapakazikSA prakaraNa, jIvavibhakti, ArAdhanA pArzva stotra aadi| unakA sarvAdhika mahattvapUrNa aura vizad graMtha saMvegaraMgazAlA hai| isakI bhASA prAkRta hai| graMtha 10056/10050 gAthAoM meM nibaddha hai| isakA racanAkAla vi. saM. 1125 hai| * graMtha agara 10056/10050 gAthAoM meM nibaddha hai to 18000 zloka pramANa hai aisA jo upara likhA hai vaha apramANika siddha hotA hai|-sNpaadk / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /150 )
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha graMtha unhoMne apane laghu guru-bhAI AcArya abhayadeva kI prArthanA se nibaddha kiyA thaa| isa graMtha ko sAhitya-saMsAra meM atyadhika pratiSThA prApta huI hai| uparyukta kRtitva kI jAnakArI paravartI vidvAnoM ne AcArya jinacaMdra kI prazaMsA karate hue unakI racanAoM kI bhI prazaMsA kI hai| -:kharataragaccha AcAryoM dvArA saMvegaraMgazAlA kI anumodanA ke udAharaNaHsira abhayadevasUri pattakisatI paraM bhvnne| jaiga kuboha mahAria bihammamANassanarava hssev|| suyadhammarasa dRr3hattaM, nivvattiyamaM gvittiihiN| tamasatyaNavasao sira jiNa cNdmunivreimaann| mAlAgAreNa va ucciaNavaravayaNa kusumaah| mUlasuya-kANaNAo guMthittA niyayabhaI guNeNa ddhNddh|| __ -saMvegaraMgazAlA 10041-34 saMvegaraMgazAlA ke sambandha meM likhA hai ki bhuvana meM zreSTha kIrti pAnevAle abhayadevasUri hue| jinhoMne kubodha rUpa mahAripu dvArA vinaSTa kiye jAte narapati jaise zrutadharma kA dRr3hatva aMgoM kI kRtiyoM dvArA rakSaNa kiyaa| unakI abhyarthanA ke vaza se jinacaMdra munivara ne mAlAkAra kI taraha mUlazruta rUpa udyAna se zreSTha vacana kusumoM kA cayana kara apane mati guNa se dRr3ha guMthana karake vividha artha-saurabhayukta yaha ArAdhanA mAlA racI hai| saMvegaraMgazAlA visAlasAvovamA kyaajenn| raagaaiverimymiiy-bhvyhjnnrktkhaannnimittN| -gaNadhara sArddhazataka AcArya jinadattasUri ne svayaM saMvegaraMgazAlA kI prazaMsA kii| unhoMne likhA hai ki jinhoMne (jinacaMdrasUri) rAgAdi zatruoM se bhayabhIta hokara bhavyajanoM ke rakSaNanimitta vizAla kile jaisI saMvegaraMgazAlA kI racanA kii| natepitusaMvegaMpunarnaNAM luptnRtymivkaalinaa| saMvegaraMgazAlA jaina vizAlA vyaraci rucir|| -paMcaliMgI vivaraNa / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /151 )
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya jinapatisUri ne saMvegaraMgazAlA kA smaraNa kiyA hai| unake anusAra jinhoMne arthAt jinacaMdrasUri ne kalikAla se jinakA nRtya lupta ho gayA thA, vaise manuSyoM ke saMvega ko nRtya karAne ke lie vizAla manohara saMvegaraMgazAlA rcii| saMvegaraMgazAlA surabhiH survittpi-kusummaalev| zucisarasA marasaridiva yasya kRtirjayati kiirtiriv|| - bIjApura vRtAnta rikta saMkhapara-jaina maMdira kI eka bhitti meM saM. 1326 meM aMkita eka zilAlekha meM likhA hai ki jinakI (jinacaMdrasUri) kRti saMvegaraMgazAlA sugaMdhita kalpavRkSa kI kusumamAlA jaisI, pavitra sarasa gaMgAnadI jaisI aura unakI kIrti jaisI jayavaMtI hai| tasyAbhUtAM ziSyo, tatprathamaH sUrirAja jincNdrH| saMvegaraMgazAlAM, vyadhitakathAM yo rsvishaalaam|| vRhnnmskaarphlNnNdiituloksudhaaprpaam| cakre kSapakazikSAM ca, yaH sNvegvivRddhye| - abhayakumAra carita kAvya upAdhyAya caMdratilaka ke anusAra sUrirAja jinacaMdra ne hama vizAla zrotA logoM ke lie amRta prapA jaisI 'saMvegaraMgazAlA' kathA kI aura vRhannamaskAraphala tathA saMvega kI vivRddhi ke lie 'kSapaka zikSA' kI racanA kI thii| ____ isa prakAra hama dekhate haiM ki ukta ullekha se yaha pramANita hotA hai ki AcArya jinacaMdrasUri ne vividha dhArmika sAhitya kI saMracanA kI thI, jinameM saMvegaraMgazAlA/ArAdhanA nAmamAlA graMtha viziSTa hai| pratibodha AcArya jinacaMdrasUri ne apane prabhAva se aneka logoM ko jaina bnaayaa| yati zrIpAla ne likhA hai ki AcArya jinacaMdrasUri ne zrImAla aura mahattiyANa jAtiyoM ko punaH pratibodha dekara jaina bnaayaa| - jaina zikSA prakaraNa, uddhRta-osavAla vaMza, pRSTha 38 / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /152 )
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaya-saMketa jinacaMdra kA gyArahavIM sadI kI uttarArdha se bArahavIM sadI ke pUrvArdha taka rahA hai| inakI likhI 'saMvegaraMgazAlA' kRti saM. 1125 kI hai| usI ke AdhAra para ye samaya-saMketa kiyA gayA hai| ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /153
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsana nAyaka bhagavAna mahAvIra svAmI ke bAda kharataragaccha paTTAvalI kra. nAma. vizeSa 1. Arya sudharmAsvAmI bha. mahAvIra ke pATa ke pahale paTTadhara 2. Arya jambUsvAmI antima kevalI 3. Arya prabhavasvAmI 4. Arya zayyaMbhava dazavaikAlika sUtra ke racayitA 5. Arya yazobhadra 6. Arya saMbhUtavijayajI 7. Arya bhadrabAhu svAmI aMtima caturdaza pUrvadhara 8. Arya sthUlIbhadrasvAmI 9. Arya mahAgirI 10. Arya suhastisUri 11. Arya susthitasUri kror3a bAra sUrimaMtra kA jApa kara koTika gaNa prAraMbha kiyA 12. Arya indradinna sUri 13. Arya dinnasUri 14. Arya siMhagiri jAti smaraNa jJAna ke dhAraka 15. Arya vajrasvAmI vajrazAkhA prAraMbha - 10 pUrvo ke jJAtA 16. vajrasenAcArya 17. zrI caMdrasUri caMdrakula kI utpatti 18. samanta candrasUri 19. devasUri 20. pradyotanasUri 21. mAnadevasUri laghuzAnti ke kartA 22. mAnatuMgasUri bhaktAmara stotra ke racayitA 23. vIrasUri zrI devarddhigaNi kSamAzramaNa ne vIra saM. 980vallabhIpura meM sarvazAstra lipibaddha krvaaye| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /154
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa kra. nAma. 24. jayadevasUri 25. devAnaMdasUri 26. vikramasUri 27. narasiMhasUri 28. samudrasUri 29. mAnadevasUri 30. vibudhadevasUri 31. jayAnaMdasUri 32. raviprabhasUri 33. yazobhadrasUri 34. vimalacaMdrasUri 35. devasUri 36. nemicaMdrasUri 37. udyotanasUri 38. vardhamAnasUri 39. jinezvarasUri 40. jinacaMdrasUri suvihita pakSa cAlU 84 gaccha sthApanakartA dharaNendra kI ArAdhanA kara sUrimaMtra zuddha karavAyA kharatara viruda dhAraka vi.saM. 1125 meM saMvegaraMga zAlA kI racanA kii| hara cauthe pATa para jinacaMdrasUri rakhane kA padmAvatidevI ne khaa| navAMgaTIkAkAra, sthaMbhana pArzvanAtha ko pragaTa kiyA saMgha paTTaka racanA, 10 bAgar3iyoM ko pratibodha, kharatara madhukara zAkhA prAraMbha huii| prathamadAdA-vikramasaMvat 1204 jina zekharAcArya se rudrapallI kharatara zAkhA nikalI dvitIya dAtA-mastaka meM maNi 41. abhayadevasUri 42. jinavallabhasUri 43. yugapradhAna jinadattasUri 44. maNidhArI jinacaMdrasUri 45. jinapati sUri 46. jinezvarasUri vi. saM. 1280 Apake samaya laghukharatara zAkhA niklii| / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /155 )
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa kalikAla kevalI, 4 rAjAoM ko pratibodha prakaTaprabhAvI tIsare dAdA 50 hajAra nUtana jaina banAe kra. nAma. 47. jinaprabodhasUri 48. jinacaMdrasUri 49. jinakuzalasUri 50. jinapadmasUri 51. jinalabdhisUri 52. jinacaMdrasUri 53. jinodayasUri 54. jinarAjasUri 55. jinabhadrasUri Apake samaya meM vi.saM. 1422 begar3azAkhA nikalI Apake samaya meM vi.saM. 1461 meM jina varcana sari se pipaliyA kharatara zAkhA prAraMbha-isI zAkhA ke antargata vi.saM. 1566 meM zrI jina devasUri se AdyapakSIya zAkhA prAraMbha huii| 56. jinacaMdrasUri 57. jinasamudrasUri 58. jinahasasUri 59. jinamANikyasUri 60. jinacaMdrasUri 61. jinasiMhasUri cauthe dAdA-akabara pratibodhaka vi.saM. 1612 meM bhAva harSa gaNi se bhAva harSIya kharatara zAkhA kA udbhava saM. 1686 jinasAgarasUri se laghu AcIya kharatara zAkhA prAraMbha 62. jinarAjasUri 63. jinaratnasUri 64. jinacaMdrasUri 65. jinasaukhyasUri 66. jinabhaktisUri * "jinacaMdrasUrijI akabara pratibodhaka' the yA hIravijayasUrijI" yaha jAnane ke lie par3heM hamArI pustaka 'akabara pratibodhaka kauna ?'-saMpAdaka itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /156
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra. nAma. vizeSa 67. prItisAgarajI 68. vAcAnAcArya amRtadharmajI 69. mahopAdhyAya kSamAkalyANajI 1872 saM. katthAI vastra yahA~ se cAlU, zithalA cAra dekha paramasaMvegI vairAgI sAdhu hue 70. dharmAnandajI ma. 71. rAjasAgarajI prakANDa paNDita 72. RddhisAgarajI 73. gaNAdhIzvarasukhasAgarajI vi.saM. 1925 se 'sukhasAgara samudAya' 74. gaNAdhIza bhagavAnasAgarajI 75. gaNAdhIza chaganasAgarajI 52 upavAsa kara kAladharma 76. gaNAdhIza trailokyasAgarajI 77. jinaharisAgarasUri 78. jinaAnaMdasAgarasUri 79. jinakavIndrasAgarasUri 80. gaNAdhIza hemendrasAgarajI 81. jinaudayasAgarasUri 82. jinamahodayasAgarasUri ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /157 )
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ patra naM. 1 kI samIkSA isa prathama patra meM AcArya zrI ne 'yugapradhAnAcArya gurvAvalI' pR. 6 ke AdhAra para A. jinacaMdrasUrijI ko A. jinezvarasUrijI kA paTTadhara batAyA tathA 'saMvegaraMgazAlA,' 'gaNadhara sArddhazataka', 'paMcaliMgI prakaraNa' bIjApura vRttAMta tathA abhayakumAra caritra kAvya ke pramANa diye the| unase itanA hI siddha hotA hai ki saMvegaraMgazAlA ke kartA A. jinacaMdrasUrijI the| ___ ina pramANoM ke anusAra "A. jinacaMdrasUrijI, A. jinezvarasUrijI ke paTTadhara aura saMvegaraMgazAlA ke kartA the" aisA siddha hotA hai, jo sarvamAnya hai, usameM hameM koI dikkata nahIM hai| lekina ina pramANoM se unake kharataragacchIya hone kI siddhi nahIM hotI hai| aMta meM unhoMne kharataragaccha paTTAvalI kA pramANa diyA hai, jisameM jinezvarasUrijI ko 'kharatara' biruda dhAraka batAyA hai| vaha paTTAvalI arvAcIna hai tathA 15-16vIM zatAbdI meM zuru huI apane gaccha kI mAnyatAnusAra likhI gayI hai| tathA purAtattvAcArya jinavijayajI ne ina paTTAvaliyoM ko anaitihAsika mAnI hai|*2 ataH usase jinacaMdrasUrijI kA kharataragacchIya honA siddha nahIM hotA hai| *1 kharataragaccha ke prAcIna graMthoM meM 'kharatara' biruda kI bAta hI nahIM hai| vizeSa ke liye dekheM - pR. 14 se 30 *2 dekheM pR. 31 se 35 / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /158 )
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ patra na.2 pUjyapAda gItArtha gacchAdhipati AcArya deveza zrIvijayajayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. Adi ThANA yathAyogya vandana/anuvaMdana sviikaareN| Apa zrI kA vapuratna ratnatraya kI ArAdhanA zAsana prabhaAvanA ke anukUla hogA / deva guru kRpA evaM ApazrI ke asIma anugraha se atra sarva kuzala maMgala varta rahA hai| varSAvAsa kA pratyeka Ayojana sva- para kalyANArtha siddha huA hogaa| ApazrI kI nizrA meM apUrva AnaMda vartta rahA hogaa| varSAvAsa prAraMbha meM zrAvaNa vadi pakSa meM eka patra ApazrI kI sevA preSita kiyA thaa| usa patra kA viSaya thA 'savegaraMgazAlA' ke kartA arhannIti ke unnAyaka kharataragacchIya AcAryazrI jinacaMdrasUri ko pra. prazAMta vallabha vijayajI ke dvArA pApa paDala pariharoM meM tapAgacchIya ullekhita krnaa| isa viSaya se sambandhita pramANika pramANa bhijavAe~ the| usakA pratyuttara abhI bhI apekSita hai| isa patra ke sAtha lekhaka paNDita lAlacaMdra bhagavAna gAMdhI bar3audA vAloM kA lekha zrIjinacaMdrasUrijI kI zreSTha racanA 'saMvegaraMgazAlA ArAdhanA' bhijavA rahe haiN| unhoMne bhI aitihAsika pramANoM se siddha karake kahA hai ki saMvegaraMgazAlA ke racanAkAra zrI jinacandrasUri kharataragacchIya hai| unhoMne isa lekha ke peja naM. 12 para likhA hai ki AcAryadeva vijaya manoharasUri ke ziSya zrI hemendravijayajI ne zrI jinacaMdrasUri ke sAtha tapAgacchIya vizeSaNa lagAyA hai| jo apramANika hai| ___ pUjyavara ApazrI jaise gItArtha AcArya pravara ke zrIcaraNoM meM karabaddha nivedana hai ki isa taraha ke anucita apramANika asatya itihAsa ke viruddha Apa zrI kI nyAyasaMgata kAryavAhI kI jarurata hai| tAki sabhI gaccha /paraMparA ke ApasI samanvaya, sauhArdamaya bhAvanAe~ sadaiva vikasita hotI rhe| anucita/anyathA likhane meM AyA hai to micchAmi dukkaDaM! pUrva va vartamAna patra ke pratyuttara kI pratIkSA ko avilaMbatA se pUrNa kroge| svAdhyAya kI prasAdI jarura bhijvaaeN| punazca sukhazAtA pRcchA ! sahavartI cAritrAtmAoM ko yathAyogya vndnaanuvndnaa| zeSa zubha ! jina mahodaya sAgara sUri caraNaraja sthala- ajamera (dAdAvAr3I) 22-10-2016 jina pIyUSasAgara sUri itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /159
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jinacandrasUrijI kI zreSTha racanA saMvegaraMgazAlA ArAdhanA (saMkSipta paricaya) le. paM. lAlacaMdra bhagavAn gAMdhI, bar3audA (suvihita mArga prakAzaka AcArya jinezvarasUrijI ke paTTadhara zrIjinacaMdrasUrijI hue| unakA vistRta paricaya to prApta nahIM hotaa| yugapradhAnAcArya gurvAvalI meM itanA hI likhA hai ki 'jinezvarasUri ne jinacaMdra aura abhayadeva ko yogya jAnakara sUripada se vibhUSita kiyA aura ve zramaNa dharma kI viziSTa sAdhanA karate hue kramazaH yugapradhAna pada para AsIna hue| ___AcArya jinezvarasUri ke pazcAt sUrizreSTha jinacaMdrasUri hue jinake aSTAdaza nAmamAlA kA pATha aura artha sAGgopAGga kaNThAgra thA, saba zAstroM ke pAraMgata jinacaMdrasUri ne aThAraha hajAra zloka parimita saMvegaraMgazAlA kI saM. 1125 meM racanA kii| yaha graMtha bhavya jIvoM ke lie mokSa rUpI mahala ke sopAna sadRza haiN| jinacandrasUri ne jAvAlipura meM jAkara zrAvakoM kI sabhA meM 'cIvaMdaNa mAvassaya' ityAdi gAthAoM kI vyAkhyA karate hae jo siddhAnta saMvAda kahe the unako unhIM ke ziSya ne likhakara 300 zloka parimita dinacaryA nAmaka graMtha taiyAra kara diyA jo zrAvaka samAja ke lie bahuta upakArI siddha huaa| ve jinacaMdrasUri apane kAla meM jina-dharma kA yathArtha prakAza phailAkara devagati ko prApta hue| Apake racita paMca parameSThI namaskAra phala kulaka, kSapaka-zikSA prakaraNa, jIva-vibhatti, ArAdhanA, pArzva stotra Adi bhI prApta haiN| saMvegaraMgazAlA apane viSaya kA atyanta mahatvapUrNa vizada graMtha hai| jisakA saMkSipta paricaya hamAre anurodha se jaina sAhitya ke viziSTa vidvAna paM. lAlacandra bha. gAMdhI ne likha bhejA hai| isa graMtha kA hindI anuvAda prakAzita honA ati Avazyaka hai| - saM.) zrI jinazAsana ke prabhAva, samartha dharmopadezaka, jyotirdhara gItArtha jainAcAryoM meM zrIjinacaMdrasUrijI kA saMsmaraNIya sthAna hai| mokSamArga ke ArAdhaka, mumukSu-janoM ke parama mAnanIya, satkarttavya-parAyaNa jisa AcArya ne Aja se nau sau varSa pahalevikrama saM. 1125 meM prAkRta bhASA meM dasa hajAra 53 gAthA pramANa saMvegamArga-preraka / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /160 )
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvegaraMgazAlA ArAdhanA kI zreSTha racanA kI thI, jo (900) nau sau varSoM ke pIche vikramasaMvat 2025 meM pUrNarUpa se prakAza meM AI hai, parama Ananda kA viSaya hai| __ bar3audA rAjya kI preraNA se suyogya vidvAna cImanalAla DA. dalAla ema.e. IsvI san 1916 ke antima cAra mAsa vahIM Thahara kara jesalamera kille ke prAcIna graMtha-bhaMDAra kA avalokana bar3I muzkila se kara skeN| vahA~ kI riporTa kaccI noMdha vyavasthita kara prakAzita karAne ke pahile hI ve IsvI san 1917 akTobara mAsa meM svargastha hue| ___Aja se 50 varSa pahile-IsvI san 1920 akTobara meM bar3audA-rAjakIya senTrala lAibrerI (saMskRta pustakAlaya) meM 'jaina paMDita' upanAma se hamArI niyukti huI, aura vidhivazAt sadgata cI. DA. dalAla ema. e. ke akAla svargavAsa se aprakAzita vaha kaccI noMdha-AdhArita 'jesalamera durga-jaina graMthabhaNDAra-sUcIpatra' sampAdita-prakAzita karAne kA hamArA yoga aayaa| do varSoM ke bAda IsvI san 1923 meM usa saMsthA dvArA gAyakavAr3a oriyanTala sirIja naM. 21 meM yaha graMtha bahuta parizrama se bambaI ni. sA. dvArA prakAzita huA hai| bahata graMtha gaveSaNA ke bAda usameM prastAvanA aura viSayavAra aprasiddha graMtha, graMthakRta-paricaya pariziSTa Adi saMskRta bhASA meM maiMne taiyAra kiyA thaa| usameM jaisalamera durga ke bar3e bhaNDAra meM naM. 183 meM rahI huI uparyukta saMvegaraMgazAlA (2872X27 sAIja) 347 patravAlI tAr3apatrIya pothI kA sUcana hai| vahA~ aMtima ullekha isa prakAra hai:____ "iti zrIjinacaMdrasUrikRtA tadvineya zrIprasannacandrAcAryasamabhyarthitaguNacandragaNi pratiryatkR(saMskR)tA jinavallabhagaNinA saMzodhitA saMvegaraMgazAlA bhidhAnArAdhanA smaaptaa| saM. 1207 varSe jyeSTha sudi 10 gurau adyaha zrIvaTapadrake daMDa. zrIvosari pratipattau saMvegaraMgazAlA pustakaM likhitmiti|" -sva. dalAla ne isakI pIche kI 27 padyovAlI likhAnevAle kI prazasti kA sUcana kiyA hai, avakAzAbhAva se vahA~ likhI nahIM thii| __ je. bhAM. sUcIpatra meM 'aprasiddha graMtha-graMthakRtparicaya' karAne ke samaya maiMne 'jainopadezagraMthAH' isa vibhAga meM pR. 38-39 meM 'saMvegaraMgazAlA' ke saMbaMdha meM anveSaNa pUrvaka saMkSipta paricaya sUcita kiyA thaa| usakI racanA saM. 1125 meM huI thii| li. prati saM. 1207 kI thii| racanA kA AdhAra nIce TippaNI meM maine mUlagraMtha itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /161
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI arvAcIna se. lA. kI ha. li. prati se avataraNa dvArA darzAyA thA "vikkamanivakAlAo samaikkatesu vrisaann| ekkAramasu saesu paNavIsa smhiesu|| niSpattiM saMpattA esArAhaNa tti phuddpaayddpytthaa|" bhAvArtha- vikramanRpakAla se 1125 varSa bItane ke bAda sphuTa pragaTa padArthavAlI yaha ArAdhanA siddhi ko prApta huii| isake pIche maiMne bRhaTTippaNikA kA bhI saMvAda darzAyA thA-'saMvegaraGgazAlA 1125 varSa navAGgAbhayadevavRddha bhrAtRjinacaMdrIyA 10053' / __ maiMne vahA~ saMskRta meM saMkSepa meM paricaya karAyA thA ki 'ArAdhanetyaparAhvayaM navAGgavRttakArAbhayadevasUreramyarthanayA vircitaa| viracayitA cAyaM jinezvarasUrermukhyaH ziSyo'bhayadevasUrezca vRddhstiirthyH|' __ abhayadevasUri para TippaNI meM maiMne usI saMvegaraMgazAlA kI se. lA. kI ha. li. prati se pATha kA avataraNa vahA~ darzAyA thA "siriabhayadevasUri tti pattakittI paraM bhvnne||(10041) jeNa kuboha mahAriu vihammamANassa nrvissev| suyammassa daDhattaM, nivvttiymNgvittiihiN|| (10042) tassabbhatthaNavasao sirijiNacaMdamunivareNa imaann| mAlAgAreNa va ucciNiUNa vrvynnkusumaaiN||(10043) mUlasuya-kANaNAo, guMthittA niyayamaiguNeNa dddhN| vivihattha-sorabhabharA, nimmviyaaraahnnaamaalaa||(10044)" bhAvArtha - bhakta meM zreSTha kIrti pAnevAle zrI abhayadevasUri hue| jisane kubodha rUpa mahAripu dvArA vinaSTa kiye jAte narapati jaise zrutadharma kA dRr3hatva aMgoM kI vRttiyoM dvArA kiyaa| unakI abhyarthanA ke vaza se zrI jinacandra munivara ne mAlAkAra kI taraha, mUlazruta rUpa udyAna se zreSTha vacana-kusumoM kA uccuMTana kara, apane matiguNa se dRr3ha guMthana karake vividha artha-saurabha-bharapUra yaha ArAdhanAmAlA racI isake pIche maiMne vahA~ sUcana kiyA hai ki "pAzcAtyairanekairgranthakArairasyaH kRteH itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /162 )
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ sNsmrnnmkaari|" isakA bhAvArtha yaha hai ki-isa saMvegaraMgazAlA kRti kA saMsmaraNa, pIche honevAle aneka graMthakAroM ne kiyA hai| isakA samarthana karane ke lie maiMne vahA~ (1) guNacandragaNi kA mahAvIracarita, (2) jinadattasUri kA gaNadharasArdhazataka, (3) jinapatisUri kA paMcaliMgIvivaraNa (4) sumatigaNi kI gaNadharasArdhazataka vRtti, (5) saMghapura maMdira-zilAlekha, (6) candratilaka upAdhyAya kA abhayakumAra carita tathA (7) bhuvana hita upAdhyAya ke rAjagRhazilAlekha meM se-avataraNa TippaNI meM darzAye the, ve isa prakAra hai zrIguNacaMdra gaNine vikrama saMvat 1139 meM racita prAkRta mahAvIracarita meM prazaMsA kI hai ki "saMvegaraMgasAlA na kevalaM kavvavirayaNA jenn| bhavvajaNavimhayakarI vihiyA saMjama-pavittI vi|" bhAvArtha - jisane (zrI jinacandrasUri ne) sirpha saMvegaraMgazAlA kAvya-racanA hI nahIM kI, bhavyajanoM ko vismaya karAnevAlI saMyamapravRtti bhI kI thii| (2) zrIjinadattasUrijI ne vikrama kI bArahavIM zatAbdI-uttarArdha meM racita prA. gaNadharasArdhazataka meM prazaMsA kI hai ki saMvegaraMgasAlA visAlasAlovamA kayA jenn| rAgAiveribhayabhIya-bhavvajaNarakkhaNa nimittN||" bhAvArtha- jisane (zrIjinacaMdrasUrijI ne) rAgAdi vairiyoM se bhayabhIta bhavyajanoM ke rakSaNa-nimitta vizAla kilA jaisI saMvegaraMgazAlA kii| (3) zrIjinapatisUrijI dvArA vikrama kI terahavIM zatAbdI meM racita paMcaliMgIvivaraNa saM. meM prazaMsA kI hai ki "nartayituM saMvegaM punarnRNAM luptanRtyamiva klinaa| saMvegaraGgazAlA yena vizAlA vyaraci ruciraa||" bhAvArtha:- jisane (zrIjinacaMdrasUrijI ne), kalikAla se jisakA nRtya lupta ho gayA thA, vaise mAno manuSyoM ke saMvega ko nRtya karAne ke lie vizAla manohara saMvegaraMgazAlA rcii| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /163 )
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) vikrama saMvat 1295 meM sumatigaNi ne gaNadharasArdhazataka kI saM. bRhadvRtti meM ullekha kiyA hai ki "pazcAjinacaMdrasUrivara AsIda yasyASTAdazanAmamAlA sUtrato'rthatazca manasyAsan srvshaastrvidH| yenASTA(?) dazasahasrapramANA saMvegaraGgazAlA mokSaprAsAdapadavI bhavyajajantUnAM kRtaa| yena jAvAlipure dU(ga)tena zrAvakANAmagre vyAkhyAnaM 'cIvaMdaNamAvassaya' ityAdi gAthAyAH kurvatA siddhAntasaMvAdAH kathitAste sarve suziSyeNa likhitAH zatatraya-pramANo dinacaryAgraMthaH zrAddhAnAmupakArI jaatH|" ___ (yaha pATha maiMne baDaudA-jainajJAnamaMdira-sthita zrIhaMsavijayajI munirAja ke saMgraha kI arvAcIna ha. li. prati se ughRta kara darzAyA thA) ____ bhAvArtha :- pIche (zrIjinezvarasUri aura buddhisAgarasUri ke anantara) zrIjinacaMdra sUrivara hue| sarvazAstravid jisake mana meM 18 nAmamAlAe~ sUtra se aura artha se upasthita thiiN| jisane dasa hajAra gAthA pramANa saMvegaraMgazAlA bhavyajIvoM ke lie mokSa prAsAda-padavI kii| jAvAlipura meM gae hae jisane zrAvakoM ke Age 'cIvaMdaNamAvassaya' ityAdi gAthA kA vyAkhyAna karate hue siddhAnta ke saMvAda kahe the, una sabako suziSya ne likha lie, tIna sau zloka-pramANa 'dinacaryA' nAmaka graMtha zrAvakoM ke lie upakArI ho gyaa| (5) rikta saMghapura-jaina maMdira kI bhitti meM lage hue prAyaH saM. 1326 (?) ke apUrNa zilAlekha kI nakala sva. buddhisAgarasUrijI kI preraNA se 'bIjApura-vRttAnta' ke lie maiMne 54 varSa pahile uddhRta kI thI, usameM yaha padma hai saMvegaraGgazAlA surabhiH survittpi-kusummaalev| zucisarasA'marasaridiva yasya kRtirjayati kiirtiriv|| bhAvArtha- jisakI (zrIjinacaMdrasUrijI kI) kRti saMvegaraMgazAlA sugandhi kalpavRkSa kI kusumamAlA jaisI aura pavitra sarasa gaMgAnadI jaisI, aura unakI kIrti jaisI jayavatI hai| unakI paramparA ke caMdratilaka upAdhyAya ne vi.saM. 1312 meM race hue saM. / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /164 )
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhayakumAra racita kAvya meM do padya haiM ki "tasyAbhUtAM ziSyau, tatprathamaH sUrirAja jincNdrH| saMvegaraGgazAlAM, vyadhita kathAM yo rsvishaalaam|| bRhannamaskAraphala, shrotRloksudhaaprpaam| cakre kSapakazikSAM ca, yaH sNvegvivRddhye|" bhAvArtha- unake (zrIjinezvarasUrijI ke) do ziSya hue| unameM prathama sUrirAja jinacaMdra hue; jisane rasavizAla zrotA logoM ke liye amRta-paraba jaisI saMvegaraMgazAlA kathA kI, aura jisane bRhannamaskAraphala tathA saMvega kI vivRddhi ke liye kSapakazikSA kI thii| rAjagRha meM vikrama kI paMdrahavIM zatAbdI kA jo zilAlekha upalabdha hai, usameM unake anuyAyI bhuvanahita upAdhyAya ne saMskRta prazasti meM zrIjinacaMdrasUrijI kI "tataHzrIjinacandrAkhyo babhUva munipuNgvH| saMvegaraGgazAlAM yazcakAra ca babhAra c||" bhAvArtha- usake bAda (zrIjinezvarasUrijI ke pIche) zrIjinacaMdranAmake zreSTha sUri hue, jisane saMvegaraMgazAlA kI, aura dhAraNa-poSaNa kii| ___-uttamottama yaha saMvegaraMgazAlA graMtha kaI varSoM ke pahile zrIjinadattasUrijJAnabhaMDAra, sUrata ke tIna hajAra padya-pramANa apUrNa prakAzita huA thaa| dasa hajAra, tirepana gAthA pramANa paripUrNa graMtha AcAryadevavijayamanoharasUri ziSyANu muni parama-tapasvI zrIhemendravijayajI aura paM. bAbUbhAI savacanda ke zubha prayatna se saMzodhita saMpAdita hokara, vikrama saM. 2025 meM aNahilapura pattanavAsI jhaverI kAntilAla maNilAla dvArA mohamayI mumbApurI se patrAkAra prakAzita huA hai| mUlya sAr3he bAraha rUpayA hai| gata saptAha meM hI saMpAdaka munirAja ne kRpayA usakI 1 prati hameM bheMTa bhejI hai| isa graMtha ke TAiTala ke Upara tathA samApti ke pIche kartA zrIjinacaMdrasUrijI kA vizeSaNa tapAgacchIya chapA hai, ghaTa nahIM sktaa| 'tapAgaccha' nAmakI prasiddhi * tapAgaccha cAndrakula kA hI nAmAntaraNa hai, isa apekSA se arthaghaTana kiyA jA sakatA hai| -saMpAdaka / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /165
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM. 1285 se zrIjagaccandrasUrijI se hai, aura isa graMtha kI racanA vi. saM. 1125 meM arthAt usase karIba Der3ha sau varSa pahale huI thii| aura vahA~ gujarAtI prastAvanA meM isa graMthakAra zrIjinacaMdrasUrijI ko samartha tArkika mahAvAdI zrI siddha sena divAkara sUrijI kRta saMmatitarka graMtha para asAdhAraNa TIkA likhanevAle pU. AcAryadeva zrIabhayedavasUrijI mahArAja ke vaDIla gurubandhu sUcita kiyA, vaha ucita nahIM hai| isa saMvegaraMgazAlA kI prAnta prazasti meM spaSTa sUcana hai ki ve aMgoM kI vRtti racanevAle zrIabhayadevasUrijI ke vaDIla gurubaMdhu the, unakI abhyarthanA se isa graMtha kI racanA sUcita kI hai| abhayadevasUrijI ne aGgoM (Agama) para vRttiyA~ vikrama saMvat 1120 se 1128 taka meM racI thI, prasiddha hai| isa saMvegaraMgazAlA ke kartA ne anta meM 10026 gAthA se apanI paramparA kA vaMzavRkSa sUcita kiyA hai| usameM cauvIsaveM tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra ke anantara sudharmAsvAmI, jambUsvAmI, prabhavasvAmI, zayyaMbhava svAmI kI paramparArUpa apUrva vaMzavRkSa kI, vajrasvAmI kI zAkhA meM hue zrIvardhamAnasUrijI kA varNana 1003435 gAthA meM kiyA hai| unake do ziSya 1. jinezvarasUri aura 2. buddhisAgarasUri kA paricaya 10036 se 10039 gAthAoM meM karAyA hai 'tassAhAe nimmalajasadhavalo siddhikaamloyaannN| savisesavaMdaNijjo ya, rAyaNA tho(the)rppvggovv||10034|| kAleNaM saMbhUo, bhayavaM sirivaddhamANa munnivsbho| nippaDima psmlcchii-vicchddddaakhNdd-bhNddaaro||10035|| vavahAra-nicchayanaya vva, davva-bhAvatthaya vva dhmmss| paramunnaijaNagA tassa, doNNi sIsA smuppnnnnaa|| 10036 // paDhamo sirisUrijiNesaro tti, sUro vva jammi uiymmi| hotthA pahA'vahAro, dUraMta-teyassi ckkss||10037|| ajja vi ya jassa harahAsa-haMsagoraM gaNANa pbbhaarN| sumaraMtA bhavvA uvvahaMti romNcmNgesu||10038|| bIo puNa viriy-niunn-pvr-vaagrnn-pmuh-bhsttho| nAmeNa buddhisAgara-sUritti ahesi jypyddo||10039|| itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /166
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ tesiM paya-paMkaucchaMga-saMga-saMpatta prm-maahppo| sisso paDhamo jiNacaMdasUri nAmo smuppnno||10040|| anno ya punnimAsasaharovva, nivvviy-bhvv-kumuyvnno|' (gAthA 10041 se 10044 taka pahile darzAyA hai|) bhAvArtha- una (vajrasvAmI) kI zAkhA meM kAla-krama se nirmala ujjavala yazavAle, siddhi cAhane vAle logoM ke lie rAjA dvArA sthavira Atmavarga kI taraha (?) vizeSa vaMdanIya, apratima prazamalakSmIvaibhava ke akhaMDa bhaNDAra, bhagavAna zreSTha zrIvardhamAnasUrijI hue| unake vyavahAranaya ora nizcayanaya jaise athavA dravyastava aura bhAvastava jaise dharma kI parama unnati karane vAle do ziSya hue| unameM prathama zrIjinezvarasUri sUrya jaise hue| jisake udaya pAne para anya tejasvi-maMDala kI prabhA kA apaharaNa haA thaa| jisake hara-hAsa aura haMsa jaise ujjavala gaNoM ke samaha ko smaraNa karate hue bhavyajana Aja bhI aMgoM para romAMca ko dhAraNa karate haiN| aura dUsare, nipuNa zreSTha vyAkaraNa pramukha bahuzAstrakI racanA karane vAle buddhisAgarasUri nAma se jagat me prakhyAta hue| unake (donoM ke) pada paMkaja aura utsaMga-saMga se parama mAhAtmya pAnevAlA prathama ziSya jicaMdrasUri nAmavAlA utpanna huaa| ora dUsarA ziSya abhayadevasUri pUrNimA ke candra jaisA, bhavyajanarUpa kumudavana ko vikambara karanevAlA huaa| (isake pIche kA 10041 se 10044 taka gAthA kA sambandha upara A gayA hai|) / ___10045 gAthA meM graMthakAra ne sUcita kiyA hai ki-zramaNa madhukaroM ke hRdaya haranevAlI isa ArAdhanAmAlA (saMvegaraMgazAlA) ko bhavyajana apane sukha (zubha) nimitta vilAsI janoM kI taraha sarva Adara se atyanta sevana kreN| 10046 se 10054 gAthAoM meM kRtajJatAkA aura racanA sthalakA sUcana kiyA hai ki - 'suguNa munijanoM ke pada-praNAma se jisakA bhAla pavitra haA hai, aise suprasiddha zreSThI govardhana ke suta vikhyAt jajjanAga ke putra jo suprazasta tIrthayAtrA karane se prakhyAta hue, asAdhAraNa guNoM se jinhoMne ujjvala vizAla kIrti upArjita kI hai| jinabiMboM kI pratiSThA karAnA, zrutalekhana vagairaha dharmakRtyoM dvArA Atmonnati karanevAle, anya janoM ke citta ko camatkAra karanevAle, jinamata-bhAvita buddhivAle siddha aura vIra nAmavAle zreSThiyoM ke parama sAhAyya aura Adara se yaha racanA kI hai| isa ArAdhanA kI racanA se hamane jo kucha kuzala (puNya) upArjana itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /167
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ " za kiyA, usase bhavyajana, jina vacana kI parama ArAdhanA ko prApta kreN| chatrA vallipurI meM jejjayake putra pAsanAga ke bhuvana meM vikramanRpa ke kAla se 1125 varSa vyatIta hone para sphuTa prakaTa padArthavAlI yaha ArAdhanA siddhi ko prApta huI hai| isa racanA ko, vinaya-naya-pradhAna, samasta guNoM ke sthAna, jinadatta gaNi nAmaka ziSya ne prathama pustaka meM likhI / saMmoha ko dUra karane ke lie ginatI se nizcaya karake isa graMtha meM tirepana gAthA se adhika dasa hajAra gAthAe~ sthApita kI haiN| __ anta meM saMskRta ke gadya meM ullekha hai ki, zrIjinacaMdra sUri kRta, unake ziSya prasannacandrAcArya-samabhyarthita, guNacandra gaNi-pratisaMskRta aura jinavallabhagaNi dvArA saMzodhita saMvegaraMgazAlA nAma kI ArAdhanA samApta huii| ___anta meM prati-pustaka likhane kA samaya saMvat 1207 (saM. 1203 nahIM) aura sthAna vaTapadraka meM (arthAt isa baDaudA meM samajhanA caahiye|) prakAzita AvRtti meM daMDazrIvAsare pratipatto chapA hai, vahA~ daDazrIvosari-pratipatto honA cAhie, maiMne anyatra darzAyA hai| (dekheM, je.bhA. sUcIpatra- gA. o.si.naM. 21 pR. 21) vaTapadra (bar3audA) kA aitihAsika ullekhoM' hamArA 'aitihAsika lekha saMgraha' sayAjI sAhityamAlA kra. 335 vgairh| graMtha nirdiSTa nAma- vardhamAnasUrijI kI saMvat 1055 meM racita upadezapada-vRtti, jinezvarasUrijI kI jAvAlipura meM saM. 1080 meM racita aSTakaprakaraNavRtti, pramAlakSma Adi, tathA buddhisAgarasUrijI kA saM. 1080 maM racita vyAkaraNa (paMcagranthI) aura abhayadevasUrijI kI saM. 1120 se 1128 meM racita sthAnAMga vagairaha aMgoM kI vRttiyoM kI prAcIna pratiyoM kA nirdeza hamane 'jesalamera-bhaMDAragraMthasUcI' (gA. o. si. naM. 21) meM kiyA hai, jijJAsuoM ko avalokana karanA caahie| ___ pAThakoM ko smaraNa rahe ki, isa saMvegaraMgazAlA ArAdhanA racane vAle zrIjinacaMdrasUrijI ke guruvarya zrIjinezvarasUrijI ne gujarAta meM aNahilavAr3a pattana (pATaNa) meM durlabharAja rAjA kI sabhA meM caityavAsiyoM ko vAda meM parAsta kiyA thA, 'sAdhuoM ko caitya meM vAsa nahIM karanA cAhiye, kintu gRhasthoM ke nirdoSa sthAna (vasati) meM vAsa karanA cAhie' aisA sthApita kiyA thaa| uparyukta nirNaya ke anusAra jinezvarasUrijI ke prathama ziSya jinacaMdrasUrijI ne isa graMtha kI racanA pUrvokta gRhastha ke bhavana meM Thahara kara kI thii| uparyukta ghaTanA kA ullekha jinadattasUrijI ke prA. gaNadharasArdhazataka meM, tathA unake aneka anuyAyiyoM se anyatra prasiddha kiyA itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /168
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai, jo jesalamera bhaMDAra kI graMthasUcI (gA.o.si.naM.21), tathA apabhraMzakAvyatrayI (gA.o.si.naM. 27) ke pariziSTa Adi ke avalokana se jJAta hogaa| kharataragaccha vAloM kI mAnyatA yaha hai ki, usa vAda meM vijaya pAne se mahArAjA ne vijetA jinezvarasUrijI ko 'kharatara' zabda kahA yA viruda diyaa| isake bAda unake anuyAyI kharataragaccha vAle pahacAne jAte haiN| darlabharAja kA rAjya samaya vi. saM. 1065 se 1078 taka prasiddha hai to bhI kharataragaccha kI sthApanA kA samaya saM. 1080 mAnA jAtA hai| saMvegaraMgazAlAkAra isa jinacaMdrasUrijI kI prabhAvakatA ke kAraNa kharataragaccha kI paTTa-paraMparA meM unase cauthe paTTadhara kA nAma 'jinacaMdrasUri' rakhane kI prathA hai| ArAdhanA-zAstra kI saMkalanA pratiSThita pUrvAcAryoM se prazaMsita isa saMvegaraMgazAlA ArAdhanA graMtha athavA ArAdhanA zAstra ko saMkalatA zreSTha kavi zrIjinacaMdrasUrijI ne paramparA-prasthApita sarala subodha prAkRta bhASA meM kI, ucita kiyA hai| prArambha meM ziSTAcAra-paripAlana karane ke lie vistAra se maMgala, abhidheya, saMbaMdha, prayojanAdi darzAyA hai| RSabhAdi sarva tIrthAdhipa mahAvIra, siddhoM, gautamAdi gaNadharoM, AcAryoM, upAdhyAyoM aura muniyoM ko praNAma karake sarvajJakI mahAvANI ko bhI namana kiyA hai| pravacana kI prazaMsA karake, niryAmaka guruoM aura muniyoM ko bhI namaskAra kiyA hai| sugati-gamana kI mUlapadavI cAra skandharUpa yaha ArAdhanA jinhoMne prApta kI, una muniyoM ko vandana kiyA aura gRhasthoM ko abhinandana diyA (gA. 14), majabUta nAva jaisI yaha ArAdhanA bhagavatI jagat meM jayavaMtI raho, jisa para ArUDha hokara bhavya bhavijana raudra bhava-samudra ko tarate haiN| vaha zrutadevI jayavatI hai ki, jisake prasAda se mandamati jana bhI apane icchita artha nistAraNa meM samartha kavi hote haiN| jina ke pada-prabhAva se maiM sakala jana-zlAghanIya padavI ko pAyA hU~, vibudhajanoM dvArA praNata una apane guruoM ko maiM praNipAta karatA huuN| isa prakAra samasta stuti karane yogya zAstra viSayaka prastuta stutirUpa gajaghaTAdvArA subhaTakI taraha jisameM pratyUha (vighna)-pratipakSa vinaSTa kiyA hai, aisA maiM svayaM mandamati hone para bhI bar3e guNa-gaNase guru aise suguruoM ke caraNa-prasAda se bhavyajanoM ke hita ke lie kucha kahatA huuN|(19) bhayaMkara bhavATavI meM durlabha manuSyatva aura sukulAdi pAkara, bhAvi bhadrapana se, itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /169
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhayake zeSapana se, atyanta durjaya darzana-mohanIya ke abalapana se, suguru ke upadeza se athavA svayaM karma graMthi ke bheda se, bhArI parvata nadI se haraNa kiye jAte logoM ko nadI-taTa kA prAlaMba (prakRSTa avalambana) mila jAya, athavA raMkajanoM ko nidhAna prApta ho jAya, athavA vividha vyAdhi-pIr3ita janoM ko suvaidya mila jAya, athavA kue~ ke bhItara gire hue ko samartha hastAvalaMba mila jAya; isI taraha savizeSa puNyaprakarSa se pAne yogya, cintAmaNi ratna aura kalpavRkSa ko jItane vAle, niSkalaMka parama (zreSTha) sarvajJa-dharma ko pAkara, apane hitakI hI gaveSaNA karanI caahie| vaha hita aisA ho ki, jo ahita se niyama se (nizcaya se) kabhI bhI, kisase bhI, aura kabhI bhI bAdhita na ho| vaisA anupama atyanta ekAntika parama hita (sukha) mokSa meM hotA hai, aura mokSa karmoM ke kSaya se hotA hai aura karmakSaya, vizuddha ArAdhanA ArAdhita karane se hotA hai| isalie hitArthI janoM ko ArAdhanA meM sadA yatna karanA cAhie; kyoki upAya ke viraha se upeya (prApta karane yogya sAdhya) prApta nahIM ho sktaa| ArAdhanA karane ke manavAloM ko usa artha ko prakaTa karane vAle zAstroM kA jJAna caahie| isalie 'gRhasthoM aura sAdhuoM donoM viSayaka isa ArAdhanA zAstra ko maiM tuccha buddhi vAlA hone para bhI khuuNgaa| ArAdhanA cAhane vAle ko cAhie ki vaha mana,vacana kAyA isa trikaraNa kA rodha kre|' isa ArAdhanA zAstra meM (1) parikarma-vidhAna (2) paragaNa-saMkramaNa (3) mamatvavyaccheda aura (4) samAdhi-lAbha nAmavAlecAra skandha (vibhAga) haiN| pahale (1) parikarma-vidhAna meM (1) arha (2) liGga, (3) zikSA, (4) vinaya, (5) samAdhi, (6) mano'nuzAsti, (7) aniyata vihAra, (8) rAjA, (9) pariNAma sAdhAraNa dravyake 10 viniyoga sthAnoM, (10) tyAga, (11) maraNavibhakti-17 prakAra ke maraNoM para vicAra, (12)adhikRta maraNa, (13) sIti (zreNI), (14) bhAvanA aura (15) saMlekhanA isa prakAra ke 15 dvAroM ko vividha bodhaka dRSTAntoM se spaSTa rUpa meM samajhAyA hai| dusare (2) paragaNa saMkramaNa skandha (vibhAga) meM (1) dizA, (2) kSAmaNA, (3) anuzAsti, (4) susthita gaveSaNA, (5) upasaMpadA, (6) parIkSA, (7) pratilekhanA, ka(8) pRcchA, (9) pratIjJA, (10) isa prakAra dasa dvAroM ko vividha dRSTAntoM se spaSTarUpa meM samajhAyA hai| tIsare (3) mamatvavyuccheda skandha (vibhAga) meM (1) AlocanAvidhAna, (2) itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /170
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ zayyA, (3) saMstAraka, (4) niryAmaka, (5) darzana, (6) hAni, (7) pratyAkhyAna, (8) khAmaNA-kSamApanA, (9) kSamA isa taraha nau dvAroM ko vividha dRSTAntoM se spaSTa samajhAyA hai| cothe (4) samAdhi-lAbha nAmaka skandha (vibhAga) meM (1) anuzAsti, (2) pratipatti, (3) sA(smA)raNA, (4) kavaca, (5) samatA, (6) dhyAna, (7) lezyA, (8) ArAdhanA-phala aura (9) vijahanA dvAra meM aneka jJAtavya viSaya samajhAye gaye - isake (1) anuzAsti dvAra meM tyAga karane yogya 18 aThAraha pApasthAnako ke viSaya meM, (2) tyAga karane yogya 8 ATha prakAra ke madasthAnoM ke viSaya meM, (3) tyAga karane yogya krodhAdi kaSAyoM ke viSaya meM, (4) tyAga karane yogya 5 pA~ca prakAra ke prAmada ke viSaya meM, (5) pratibandha-tyAga viSaya meM, (6) samyagtva - sthiratA ke viSaya meM, (7) arhan Adi cha: kI bhaktimattA ke viSaya meM, (8) paMcanamaskAratatparatA ke viSaya meM (9) samyag jJAnopayoga ke viSaya meM, (10) paMca mahAvrata viSaya meM, (11) catuHzaraNa-gamana, (12) duSkRtagardA, (13) sukRtoM kI anumodanA, (14) anitya Adi 12 bAraha bhAvanA, (15) zIla-pAlana, (16) indriya-damana, (17) tapa meM udyama aura (18) niHzalyatA-niyANa-nidAna, mAyA, mithyAtva-zalya-tyAga isa prakAra 18 dvAroM ko anvaya-vyatireka se vividha dRSTAntoM dvArA vivecana karake acchI taraha se samajhAyA gayA hai| isake prathama skandha ke pariNAma dvAra meM zrAvakoM kI 11 pratimAoM ke anantara sAdhAraNa dravya ke 10 viniyoga sthAna darzAye haiM, vicArane samajhane yogya haiM; anya 7 kSetroM meM dravyavapana karane kA upadeza hai| Aja se 29 varSa pahale maiMne 1 lekha 'suzIla jaina mahilAonAM saMsmaraNo' muMbaI aura mAMgarola jaina sabhA ke suvarNa mahotsava aMka ke lie gujarAtI meM likhA thA, vaha saMvat 1998 meM prakAzita huA thaa| aura sayAjI rAva graMthamAlA puSpa 331 meM hamAre aitihAsika lekha saMgraha se (ka. 10, 331 se 347 meM) saM. 2019 meM prAcyavidyAmaMdira dvArA mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI, bar3audA se prakAzita hai| usameM maiMne isa saMvegaraMgazAlA meM se zramaNI aura zrAvaka, zrAvikA, sthAnoM ke lie dravya-viniyoga vaktavya darzAyA thaa| sAtha meM kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya ke svopajJa vivaraNa vAle saMskRta yogazAstra se bhI parAmarza sUcita kiyA thaa| isa saMvegaraMgazAlA kI racanA vikramasaMvat 1125 meM, aura zrIhemacandrAcArya kA janma vikramasaMvat 1145 meM (bIsa varSa pIche) huA thA, itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /171
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasiddha hai saMvegaraMgazAlA meM pariNAmadvAra meM AyuSyaparijJAna ke jo 11 dvAroM (1) devatA, (2) zakuna, (3) upazruti, (4) chAyA, (5) nAr3I, (6) nimitta, 7) jyotiSa, 8) svapna, 9) ariSTa, 10) yantra-prayoga aura, 11) vidyAdvAra darzAye haiN| isI taraha zrIhemacaMdrAcArya ne apane saMskRta yogazAstra meM (pA~caveM prakAza meM) kAla-jJAna kA vicAra vistAra se darzAyA hai| tulanAtmaka dRSTi se abhyAsa karane yogya haiN| ___ pATaNa aura jesalamera Adi ke jaina graMtha bhaNDAroM meM ArAdhanA-viSayaka choTemoTe aneka graMtha haiM, sUcIpatra meM darzAye haiN| ina sabakA prAcIna AdhAra yaha saMvegaraMgazAlA ArAdhanAzAstra mAlUma hotA hai| vartamAna meM, antima ArAdhanA karAne ke lie sunAyA jAtA ArAdhanA prakIrNaka, causaraNapayannA aura u. vinayavijayajI ma. kA puNya prakAza stavana ityAdi isa saMvegaraMgazAlA graMtha kA 'mamatva-vyuccheda' 'samAdhi-lAbha' vibhAga kA saMkSepa hai- aisA avalokana se pratIta hogaa| dasa hajAra se adhika 53 prAkRta gAthAoM kA sAra isa saMkSipta lekha meM digdarzana rUpa sUcita kiyA hai| parama upakAraka isa graMtha kA paThana-pAThana, vyAkhyAna, zravaNa, anuvAda Adi se prasAraNa karanA atyanta Avazyaka hai, paramahitakAraka svaparopakAraka hai| AzA hai, caturvidha zrIsaMgha isa ArAdhanA zAstra ke pracAra meM saba prakAra se prayatna karake mahasena rAjA kI taraha Atmahita ke sAtha paropakAra saadheNge| mumukSu jana ArAdhanA rasAyana se unase ajarAmara bane-yahI zubhecchA / saMvat 2027 poSavadi 3 guru (makara saMkrAnti) bar3I bAr3I, rAvapurA, baDaudA (guja.) lAlacandra bhagavAn gAMdhI (niyukta - 'jainapaNDita' bar3audA rAjya) * zAyada lAlacaMdra jI ko dhyAna nahIM thA ki ArAdhanA prakIrNaka evaM causaraNapayannA pUrvAcAryoM kI kRtiyA~ hai anyathA unheM saMvegaraMgazAlA graMtha ke vibhAga ke saMkSepa ke rUpa meM nahIM btaate| -saMpAdaka itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /172 )
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ patra naM. 2 kI samIkSA dUsare patra meM AcArya zrI ne lAlacaMda bhagavAnadAsa gAMdhI kA jo pramANa diyA hai, jisameM A. jinacaMdrasUrijI 'saMvegaraMgazAlA' ke kartA the, isa bAta ko siddha karane ke lie pramANa diye haiM, paraMtu unake kharataragacchIya hone kA eka bhI pramANa nahIM diyA hai| itanA hI nahIM usameM to isa prakAra likhA hai- 'kharataragaccha vAloM kI mAnyatA yaha hai ki usa vAda meM vijaya pAne se mahArAjA ne vijetA jinezvarasUrijI ko 'kharatara' zabda kahA yA biruda diyaa| isake bAda unake anuyAyI kharataragaccha vAle pahacAne jAte haiN| durlabharAja kA rAjya samaya vi.saM. 1065 se 1078 taka prasiddha hai to bhI kharataragaccha kI sthApanA kA samaya saM. 1080 mAnA jAtA hai|' isameM to unhoMne, 'kharataragaccha vAle isa prakAra mAnate haiM' aisA likhA hai yAni usameM unakI khuda kI sammati nahIM hai tathA unhoMne aMtima vAkya meM to bhI' zabda se itihAsa meM 1078 taka hI durlabharAja kA rAjya honA siddha hone para bhI kharataragaccha ke dvArA saM. 1080 meM durlabharAja dvArA kharatara biruda diye jAne kI visaMvAdI prarUpaNA kI jAne kI bAta svIkArI hai| ataH isa pramANa se A. jinacaMdrasUrijI kA kharataragacchIya honA siddha nahIM hotA hai| isa prakAra sUkSma avalokana karane para unake donoM patroM meM diye gaye pramANa arvAcIna evaM aitihAsika dRSTi se mahattvahIna siddha hote haiN| * dekheM pR. 168 / itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /173 )
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlya 50/ mizana jainatva jAgaraNa dvArA prasArita sAhitya bhUSaNa zAha dvArA likhita/saMpAdita hindI pustaka mUlya 1. jainAgama siddha mUrtipUjA 100/- 14. dravyapUjA evaM bhAvapUjA kA 2. jainatva jAgaraNa 200/- samanvaya 3. jAge re jaina saMgha 30/- 15. prabhuvIra kI zramaNa paraMparA 20/4. pAkistAna meM jaina maMdira 100/- 16. itihAsa ke Aine meM-navAGgITIkAkAra 5. pallIvAla jaina itihAsa 100/- abhayadevasUrijI kA gaccha 100/6. digaMbara saMpradAya eka adhyayana 100/- 17. jinamaMdira evaM jinabiMba kI 7. zrImahAkAlikA kalpa evaM sArthakatA 100/prAcina tIrtha pAvAgar3ha 100/- 18. jahA~ namaskAra vahA~ camatkara 50/8. akabara pratibodhaka kauna ? 50/- 19. pratimA pUjana rahasya 300/9. itihAsa gavAha hai| 30/- 20. jainatva jAgaraNa bhAga-2 200/10. tapAgaccha itihAsa 100/- 21. jinapUjA vidhi evaM jinabhaktoM kI 11. sAMca ko AMca nahIM 100/- gauravagAthA 200/12. Agama praznottarI 20/- 22. anupamaMDala aura hamArA saMgha100/13. jagajayavaMta jIrAvalA 100/ bhUSaNa zAha dvArA likhita/saMpAdita gujarAtI pustaka 1. maMtra saMsAra sAraM 200/- 4. ghaMTanA 2. jaMbUjinAlaya zuddhikaraNa 30/- 5. zrata ratnAkara 3. jAge re jaina saMgha 20/- (5.4315vizya bha... na. 71nayaritra) bhUSaNa zAha dvArA saMpAdita aMgrejI pustaka 1. Lights 300/- 2. History of Jainism 300/DaoN. prItamabena siMghavI dvArA likhita/saMpAdita mUlya mUlya 1. samatvayoga (1996) 100/- 8. hindI jaina sAhitya meM 2. anekAMtavAda (1999) __100/- kRSNa kA svarUpa (1992) 100/3. aNupehA (2001) 100/- 9. dohA pAhuDaM (1999) 50/4. ANaMdA (1999) 50/- 10. bArAkkhara kavaka (1997) 50/5. sadayavatsa kathAnakam (1999) 50/- 11. prabhuvIra kA aMtima saMdeza(2000)50/6. saMpratinRpa caritram (1999) 50/- 12. dohANupehA (saMpAdita-1998) 50/7. dAna eka amRtamayI paraMparA 13. taraMgavatI (1999) 50/(2012) 310/- 14. harivaMzapurANa 15. naMvarta naMdanavana (2003) 50/itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /174
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. prItamabena siMghavI dvArA anuvAdita 1. saMvedana kI saragama (2007) 50/- 5. AtmakathAe~ (saMpAdita) (2013) 50/2. saMvedana kI suvAsa (2008) 50/- 6. zAsana samrATa(jIvana paricaya) 1999 50/3. saMvedana kI jhalaka (2008)50/- 7. vidyuta sajIva yA nirjIva (1999) 50/4. saMvedana kI mastI (2007) 50/ pa. pU. munirAja jJAnasuMdarajI ma.sA. dvArA likhita sAhitya 1. mUrtipUjA kA prAcIna itihAsa 100/2. zrImAn lokAzAha 100/3. hA~ ! mUrtipUjA zAstrokta hai 30/4. siddha pratimA muktAvalI 100/5. battIsa Agama sUtroM se mUrtipUjA siddhi 50/6. kyA jaina dharma meM prabhu-darzana-pUjana kI mAnyatA thI? 50/anya sAhitya 1. navayuga nirmAtA (punaH prakAzana) (pU.A.vallabhasUri ma.sA.) 200/2. mUrtipUjA (gujarAtI-khubacaMdajI paMDita) 50/3. loMkAgaccha aura sthAnakavAsI (pU. kalyANa vi. ma.) 100/4. hamAre gurudeva (pU. jaMbUvijayajI ma.sA. kA jIvana) 5. saphalatA kA rahasya - sA. naMdIyazAzrIjI ma.sA. 20/6. kyA jinapUjA karanA pApa hai ? (pU.A. abhayazekharasUrijI ma.sA.) 30/7. jaina zAsana kI Adarza ghaTanAe~ (saM.pU.A. jitendrasUrijI ma.sA.) 30/8. unmArga choDie, sanmArga bhajIe (paM. zAMtilAlajI jaina) 30/9. jar3apUjA yA guNapUjA - eka spaSTIkaraNa (hajArImalajI) 30/10. punarjanma - (saM.pU.A. jitendrasUrijI ma.sA.) 30/11. kyA dharma meM hiMsA doSAvaha hai ? 30/12. tattva nizcaya (kue kI guMjAra pustaka kI samIkSA) -- 13. calo kadama uThAe~ (saM. pU.mu. RSabharatna vi.ma.sA.) 50/14. jinamandira dhvajArohaNa vidhi-saM. je.ke. saMghavI/sohanalAlajI surANA 30/ cala rahe kArya 1. jaina itihAsa (zrI AdinAtha paramAtmA se abhI taka) 2. sUri maMtra kalpa ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /175
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ // jaina zAsana-jainAgama jykaaraa|| saMpAdita graMthoM kI sUci : (prakAzanAdhIna) 1. jaina darzana kA rahasya 2. prAcIna jaina tIrtha - aMTAlI 3. zrI sarAka jaina itihAsa 4. jaina darzana meM aSTAMga nimitta bhAga 1,4,5 (sAtha meM) 5. jaina darzana meM aSTAMga nimitta bhAga 2,3 (sAtha meM) 6. jaina stotra saMgraha 7. jaina nagarI tArAtaMbola - eka rahasya 8. Research on Jainism 9. mizana jainatva jAgaraNa aura mere vicAra 10. jaina graMtha- nayacakrasAra 11. prAcIna jaina pUjA vidhi- eka adhyayana 12. jainatva jAgaraNa kI zaurya kathAe~ 13. jainAgama aMza 14. jaina zAsana kA mugala kAla aura mugala pharamAna 15. jaina yoga aura dhyAna 16. jaina smArakoM ke prAcIna aMza 17. yugayugamA bhaganAsana (gutI) 18. maMtraM saMsAra sAraM (bhAga -2) (punaH prakAzana) 19. maMtraM saMsAra sAraM (bhAga -3) (punaH prakAzana) 20. maMtraM saMsAra sAraM (bhAga -4) (punaH prakAzana) 21. maMtraM saMsAra sAraM (bhAga -5) (punaH prakAzana) 22. ajJAta jaina tIrtha 23. prAcIna jaina smArakoM kA rahasya 24. jaina darzana - adhyayana evaM ciMtana 25. jaina maMdira zuddhikaraNa 26. sUrimaMtra kalpa saMgraha ( itihAsa ke Aine meM - navAGgI TIkAkAra abhayadevasUrijI kA gaccha /176
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. gamera prAMta jaina maMdira 28. nainatva nA RT - 3 29. vividha tIrtha jhoM ! madhyayana 30. nainavI mahAnazmI-maMtrajanya 31. jaina samrATa saMprati - U Jdhyayana 32. naina mARTdhanA vidhi saMgraha 33. jaina dharmano bhavya bhUtakALa (bhAga-1, gujarAtI) 34. jaina dharmano bhavya bhUtakALa (bhAga-2, gujarAtI) 35. jaina dharmano bhavya bhUtakALa (bhAga-3, gujarAtI) 36. jaina dharmano bhavya bhUtakALa (bhAga-4, gujarAtI) 37. jaina dharmano bhavya bhUtakALa (bhAga-5, gujarAtI) 38. sametazivara mahInya sara 39. mevAza meM naina dharma 40. jaMbUmRta ensAyaklopiDiyA (pU. gurUdevazrIne samarpita zruta puSpo 41. jaina dharma gIra svaraci 42. caMdrodaya (pU. sA. caMdrodayAzrIjI ma.sA.nuM jIvanakavana) 43. jaina zrAvijhA zarinA 44. pU. bApajI mahArAja (saMghasthavira A. bha. siddhisUrijI ma.sA.nuM caritra) 45. mArA gurUdeva (pU. jaMbUvijayajI ma.sA. nuM saMkSipta jIvana darzana) 46. jaina darzana ane mArA vicAra 47. zrI madravIhusaMhitA - (mA. madravIhusvAmI dvArA nimitta jJAna prakaraNa) 48. prazasti saMgraha (pa. pU. gurUdeva jaMbUvijayajI ma.sA. dvArA lakhAyelI prazasti-prastAvanA saMgraha) 49. gurUpUrti-devIdevatA mUrti aMge vicAraNA.. * noMdha - sabhI graMthoM kA kArya pUrNa ho cukA hai| sabhI graMtha jalda hI prakAzita hoNge| - tihAsa mA haiM navA TILAvAra samayavasUrinI vA che /177