Book Title: Dharmshiksha Prakaranam
Author(s): Vinaysagar
Publisher: Prakrit Bharti Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002705/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavi-zrIjinavallabhasUri-praNItaM dharmazikSA-prakaraNam [mahopAdhyAya jinapAlagaNiracitavRttisametam ] sAhitya vAcaspati ma0 vinayasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNi puSpa -6 prAkRta bhAratI puSpa - 181 mahAkavi-zrIjivallabhasUri-praNItaM dharmazikSA - prakaraNam [mahopAdhyAya jinapAlagaNiracitavRttisametam ] AzIrvacana : AgamajJa munirAja zrI jambUvijayajI ma0 sampAdaka: sAhitya vAcaspati ma0 vinayasAgara Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) (3) devendra rAja mehatA saMsthApaka prAkRta bhAratI akAdamI 13 - e, mena mAlavIya nagara, jayapura- 302017 dUrabhASa : 0141-2524827 prakAzaka evaM prApti srota : TrasTI zrI jaina AtmAnanda sabhA khArageTa, bhAvanagara - 364001 (gujarAta) prathama saMskaraNaH san 2005 mUlya : 100/ ma0 vinayasAgara lejara TAIpa saiTiMga zrI grAphiksa, jayapura mudraka : populara prinTarsa, jayapura (2) TrasTI zrI siddhi-bhuvana-manohara jaina TrasTa e-3, candalabAlA apArTamenTa, azoka nagara, pAlar3I, ahamadAbAda 3800070 (gujarAta) (4) maMjula jaina - mainejiMga TrasTI ema.esa.pI.esa. jI. ceriTebila TrasTa prAkRta bhAratI akAdamI 13 - e, mena mAlavIya nagara jayapura - 302017 dUrabhASa : 0141 - 2524828 mobAIla : 9314889903 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (prakAzakIya jo kucha AtmA kA, vyakti kA, samAja kA hita kare vaha dharma kI paribhASA ke antargata AtA hai| AtmA ke saMdarbha meM jo kArya yA guNa AtmA ko pavitratA kI ora le jAte haiM aura antataH sadgati pradAna karate haiM ve dharma kA aMga haiN| jo zikSA hameM aise zreyasa guNoM kI prApti karAve, vahI dharma zikSA hai| Apta puruSoM kI vANI vahI mArga dikhAtI hai| prastuta pustaka meM AdhyAtma mArga kI ora sahAyaka aTThAraha viSayoM kA cayana kiyA gayA hai| ina viSayoM ke doSa dikhA kara zreya mArga ke kartavyoM kA pratipAdana kiyA gayA hai| ___ isa durlabha grantha kI eka mAtra pANDulipi jaisalamera bhaNDAra meM hai| ma0 vinayasAgarajI ne ise prakAzana yogya AkAra diyA hai| AgamavettA pUjya mu0 jambUvijayajI ke vizeSa Agraha aura preraNA se ise saMyukta prakAzana ke rUpa meM prakAzita kiyA jA rahA hai| AzA hai dharma premI pAThaka va purA-sAhitya ke adhyetA vidvAn pAThaka isa prAkRta bhAratI puSpa saMkhyA 171 ko upayogI paaeNge| prakAzana kArya se jur3e sabhI sahayogiyoM kA dhnyvaad| jitendra bhAI siMghavI TrasTI, zrI siddhi bhuvana manohara jaina TrasTa pAlar3I, ahamadAbAda devendra rAja mehatA saMsthApaka prAkRta bhAratI akAdamI jayapura TrasTI, zrI jena AtmAnaMda sabhA bhAvanagara maMjUla jaina mainejiMga TrasTI ema0esa0pI0esa0jI0 ceriTebala TrasTa, jayapura Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama Amukham prastAvanA AAAA dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam > pariziSTa 1. dharmazikSAyAH padyAnukramaNI 2. vRttikAroddhRta-padyAnukramaNI 3. uttarAdhyayanasUtra-bUhadvattau tRtIyAdhyayanAMzaH 100 - 104 105 - 109 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (samarpaNa) linaanyj astaan naambni AcArya zrI vijayacandrodayasUrijI ma0 ho savinaya sasneha mahopAdhyAya vinayasAgara Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsiddhAcalamaNDana-zrIRSabhadevasvAmine nmH|| zrIgiranAramaNDana-zrIneminAthAya nmH|| zrIzaMkhezvarapArzvanAthAya nmH|| zrImahAvIrasvAmine nmH|| zrIgautamasvAmine nmH|| Amukham isa bAta kA mujhe bar3A harSa hai ki zrI neminAtha bhagavAn ke mokSakalyANaka se pavitra giranAra parvata ke zikhara se yaha Amukha likha rahA huuN| tIna varSa pahale jaba hamArA jayapura jAne kA huA taba prAkRta bhAratI akAdamI ke nidezaka DaoN. vinayasAgarajI ne vallabha-bhAratI kA prathama khaNDa hamako diyA thaa| nAkor3AjI ke cAturmAsa meM jaba vaha par3hA taba jinavallabhasUri kI vidvattA se maiM atyanta prabhAvita huA aura dvitIya khaNDa paDhane kI icchA huii| maiMne DaoN0 vinayasAgarajI ko likhA, kintu uttara meM unhoMne likhA - Arthika kAraNavazAt vaha adyAvadhi mudrita huA hI nhiiN| jaba mile taba maiMne kahAjinavallabhagaNi kA jo kucha sAhitya ho sabhI prakAzita kara do|aarthik sahAyatA kI cintA mata karo, saba ho jaayegaa| usake bAda unhoMne jinavallabhasUri granthAvali ke nAma se vallabhabhAratI kA dvitIya khaNDa kucha mAsa pUrva hI prakAzita kara diyA aura jinavallabhagaNi viracita dharmazikSA prakaraNa ki jinapAlopAdhyAya viracita TIkA ke sAtha kampyuTara se eNTrI kara mere pAsa prUpha bhejaa| maiMne dekhA ki usameM azuddhiyoM se pUrNa thA, jisake AdhAra se pANDulipi kI gaI thI vaha jaisalamera bhaNDAra kI phoTo kaoNpI bahuta jhAMkhI tathA aspaSTa thii| atyadhika parizrama se usa phoTo kaoNpI ke AdhAra se evaM anyAnya sAmagrI ke AdhAra se hamane saMzodhana (Correction) kiyA aura vartamAna sampAdana paddhati ke anusAra usakA sampAdana kiyA jo Aja Apa ke sAmane upasthita ho rahA hai, kintu cAlU vihAra meM grantha sAmagrI na hone se mUla sthAna sUcita nahIM kara skaa| jinake mUlasthAna prApta haiM ve [ ] aise koSThaka meM uddhRta pATha ke pIche Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukhama - II sUcita kiye haiN| jahA~ mUlasthAna nahIM milA yA nahIM khoja pAyA vahA~ aise [ ] koSThaka rakhe haiN| par3hane vAloM ko jaba prApta ho taba vaha rikta sthAna ko pUrA kara deN| TIkAkAra jinapAla kI vidvattA bhI apratima hai| unhoMne aneka vyAkaraNa, alaMkAra, prAcIna dharmazAstroM ke sAkSipATha diye haiN| unake lie jahA~ vivecana kI AvazyakatA ho vahA~ una pAThoM kI TIkA mUlagrantha se dekha leN| mammaTa ke kAvyaprakAza se evaM rudraTa ke kAvyAlaMkAra se upAdhyAya zrI jinapAla ne TIkA meM bahuta sAkSipATha uddhRta kiye haiM, sAmAnyatayA unakA artha samajhanA kaThina hai, unakI TIkA hI dekhanI par3atI hai| TIkA lambI hone se pariziSTa meM denA bhI muzkila thA, ata: jijJAsu abhyAsiyoM ko una granthoM kI TIkA hI dekha lenA upayukta hai| alaMkAroM kA varNana bhI kAvyaprakAza evaM rudraTa ke kAvyAlaMkAra Adi se samajha lenA caahie| __vyAkaraNa meM kabhI siddhahemacandrazabdAnuzAsana se, kabhI pANini se kabhI kAtantravyAkaraNa se pATha uddhRta kiye haiN| kucha kA mUlasthAna kA patA hI nahIM lgaa| buddhisAgara vyAkaraNa prakAzita nahIM huA hai, sambhava hai usake bhI uddharaNa hoN| ___ mere vinItaziSya muni dharmacandravijayajI ne sUkSmatA se sabhI prUphoM ko par3ha kara mujhe bahuta sahAyatA kI hai aura anya ziSyavarga meM muni puNDarIkaratnavijayajI, muni dharmaghoSavijayajI evaM muni mahAvidehavijayajI ne bhinna-bhinna rUpa meM bahuta sahAyatA kI hai isaliye inako bahuta-bahuta dhnyvaad| ___ merI pUjya mAtA zatavarSAdhikAyu sAdhvIjI zrImanoharazrIjI mahArAja kI praziSyA, sAdhvIjI sUryaprabhAzrIjI kI ziSyA sAdhvIjI jinendraprabhAzrIjI ne bhI prUpha paDhakara mahattva ke sUcana kiye haiM isaliye inako bhI merA dhanyavAda / devagurukRpA se prerita hokara jisa svarUpa meM yaha grantha prakAzita ho rahA hai usako vAcakavarga pddh'eN| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Amukhama - III zrI jinavallabhagaNi viracita dUsare anya grantha bhI aprakAzita TIkAoM ke sAtha prakAzita kiyA jAe aisA merA DaoN0 vinayasAgarajI se anurodha hai| maiM to cAhatA hU~ ki prakAzita TIkA grantha bhI vartamAna sampAdana paddhati ke anurUpa DhaMga se punaH prakAzita kiye jAeM / basa itanI vijJapti ke sAtha yaha Amukha bhagavAn neminAtha kI chAyA meM likhakara samApta karatA hU~ aura yaha bhagavAn neminAtha ke kara-kamalo meM samarpita kara dhanyatA kA anubhava karatA huuN| phAlguna zukla 10 ravivAra pUjyapAdAcArya - zrIvijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaGkAravikrama saMvat 2061 pUjyapAdAcArya - zrIvijayameghasUrIzvaraziSyaratnagiranAra parvata zikhara pUjyapAdasadgurudevapitAzrI munirAjajUnAgar3ha - gujarAta rAjya bhuvanavijayajI mahArAja kA antevAsI 20-03-2005 I.sa. muni jambUvijaya Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (prastAvanA zAsana nAyaka bhagavAn mahAvIra kI dharmadezanA sarvajanahitAya sarvajanasukhAya arddhamAgadhI loka bhASA meM huI thii| dezanA meM aNu, paramANu, skandha, pudgala, AtmA Adi vaijJAnika viSayoM ke sAtha-sAtha sAmAnya jana ke lie AtmotthAna ko dRSTi meM rakhakara vrata Adi AcAra aura dAnAdi dharma kA pratipAlana bhI rahatA thaa| mahAvIra vANI kI yaha asAdhAraNa vizeSatA thI ki mAnava aura deva hI nahIM, pazu bhI apanI-apanI dhAraNAoM ke anusAra usako grahaNa kara lete the| apane anuyAyioM ke lie mukhyataH AcArapradhAna, aura jIvana meM AcaraNa karane yogya dharma kI vyAkhyA kA pratipAdana hotA thaa| vastusvarUpa ko samajha kara AtmotthAna hI isa dezanA kA mukhya lakSya hotA thaa| usa dezanA ke kucha aMzoM ko grahaNa kara pUrva maharSiyoM, paramagItArthoM zrI dharmadAsagaNi ne upadezamAlA aura Apta TIkAkAra yAkinImahattarAsUnu AcArya haribhadrasUri ne upadezapada Adi granthoM kA nirmANa kara isa paramparA ko vistRta rUpa se Age bddh'aayaa| inhIM AcAryoM ke anukaraNa para prastuta dharmazikSAprakaraNa likhA gayA hai| isa prakaraNa ke kartA bhagavAn mahAvIra dvArA pratipAdita vizuddhAcAra ke pAlaka mahAkavi zrI jinavallabhasUri haiN| jinavallabhasUri - paramparAgata zruti ke anusAra ye AsikA (hA~sI) ke nivAsI the aura kUrcapura gacchIya caityavAsI zrI jinezvarAcArya ke pratibhA sampanna ziSya the| medhAvI samajhakara jinezvarAcArya ne inako sabhI viSayoM meM pAraMgata vidvAn bnaayaa| Agama sAhitya jJAna kI pUrti ke lie unhoMne svayaM suvihitAgraNI navAMgI TIkAkAra zrI abhayadevasUri ke pAsa jinavallabha ko adhyayanArtha bhejaa| inakI pratibhA, sevA aura lagana dekhakara abhayadevAcArya bhI prasanna hue aura unhoMne saharSa AgamAmRta rasa kA pAna kraayaa| bhagavAn mahAvIra pratipAdita AcAra dharma kA vizuddha pratipAlana aura suvihita kriyAcAra sampanna dekhakara jinavallabha bhI AcArya abhayadeva ke hI bana gye| bana hI nahIM gaye, apitu unake antaraMga ziSya banakara unase upasampadA prApta kii| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - VI kramazaH vicaraNa karate hue jinavallabhagaNi cittaur3a aaye| unakA vaidagdhya tathA kharatara/tIkSNa evaM kaThora AcAra-vyavahAra dekhakara vahA~ ke pramukha-pramukha zreSThi bhI inake upAsaka bana gye| AcArya jinezvarasUri dvArA pratipAdita vasativAsa, suvihita mArga, vidhi pakSa kA koI bhI jina maMdira nahIM thaa| dhArmika anuSThAnoM meM bhI bAdhA par3atI thii| ataeva jinavallabhagaNi ke upadeza se tatrastha zrAvakoM ne cittaur3a meM bhagavAn pArzvanAtha aura bhagavAn mahAvIra ke do navIna vidhi caitya banavAe aura ina donoM maMdiroM kI pratiSThA bhI inhIM ke hAthoM se sampanna krvaaii| AcArya jinezvara ne caityavAsa kA virodha karane meM jisa niSedhAtmaka pravRtti ko bar3hAvA diyA thA aura jo jyoti jalAI thI, usa jyoti ko parama jyoti kA rUpa dete hue niSedhAtmaka pravRtti kA avalambana lekara bhI vidhimArga arthAt karaNIya mArga kA pratipAdana bhI inhoMne prabalatA ke sAtha kiyaa| yahI kAraNa hai ki kharatara viruda prApta hone para bhI AcArya jinezvara ne svayaM ke lie suvihita zabda kA prayoga kiyA aura jinavallabha ke samaya vidhi para atyadhika jora dene ke kAraNa vahI suvihita pakSa vidhi pakSa ke nAma se prasiddha huaa| kAlAntara meM yahI mArga kharataragaccha ke nAma se abhirUr3ha ho gyaa| inakI asAdhAraNa pratibhA, vaiduSya aura Azukavitva dekha kara mAlava aura medapATAdhipati mahArAja naravarma bhI unake prazaMsaka hI nahIM anuyAyI bhI bana gaye aura unhoMne citrakUTa meM nava-nirmApita bhagavAn mahAvIra ke maMdira meM dAna bhI diyaa| ____ AcArya abhayadevasUri kI aMtaraMga abhilASA, jise ki ve pUrNa nahIM kara pAye the, use AcArya abhayadeva aura prasannacandrAcArya ke saMketAnusAra mahAvidvAn devabhadrAcArya ne vi0saM0 1167 ASAr3ha sudi 6 ke dina bar3e mahotsava evaM vidhi-vidhAna ke sAtha inako AcArya pada pradAna kara AcArya abhayadevasUri kA paTTadhara ghoSita kiyaa| saMyogavazAta vi0saM0 1167 kArtika amAvasyA dIpAvalI kI madhya rAtri meM isa zarIra ko chor3akara jinavallabhasUri caturtha devaloka ko prasthAna kara gye| anumAnataH inakA janma samaya 1090 mAna sakate haiN| vi0saM0 1125 ke pUrva hI ye AcArya abhayadeva ke samparka meM A gaye the aura 1167 meM inakA svargavAsa huaa| ata: inakA samaya 1090 se 1167 ke madhya svIkAra kiyA jA sakatA hai| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - VII AcArya jinezvarasUri kI paTTa-paramparA meM jinacandrasUri, abhayadevasUri aura jinvllbhsuuri| jinavallabhasUri ke paTTadharoM meM dAdAgurudeva, yugapradhAna jinadattasUri, maNidhArI jinacandrasUri, jinapatisUri Adi hue| yaha paramparA Aja bhI kharataragaccha ke nAma se avicchinna rUpa calI A rahI hai| jinavallabhasari ke satIrthya bhrAtA jinazekharasUri se vikrama samvat 1204 meM rudrapallIya zAkhA kA AvirbhAva huA jo 18vIM zatAbdI taka pragatizIla rhii| sAhitya-sarjanA - 12vIM zatAbdI ke udbhaTa vidvAnoM aura mUrdhanya AcAryoM meM inakI gaNanA kI jAtI hai| inakA alaMkAra zAstra, chandazAstra, vyAkaraNa, darzana, jyotiSa, nATyazAstra aura saiddhAntika viSayoM para ekAdhipatya thaa| prAkRta aura saMskRta bhASA ke bhI ye praur3ha vidvAn the| inhoMne apane jIvanakAla meM vividha viSayoM para anekoM granthoM kI racanA kI thii| inameM se vartamAna meM choTI-moTI 45 kRtiyA~ upalabdha haiN| inheM siddhAntavettA, vidhivettA, AcAravettA, svapnazAstravettA, upadeSTA, kAvyanirmAtA aura stotranirmAtA ke rUpa meM mAnA jAtA hai| inake dvArA nirmitta sAhitya aura mUrdhanya TIkAkAroM dvArA racita TIkA sAhitya kI sUcI saMlagna hai| racanA samaya kra0 graMthanAma 1. sUkSmArthavicArasAroddhAra prakaraNa cUrNi* 12vIM za0 saM0 1170 saM0 1171 12vIM zatA0 12vIM zatA0 12vIM zatA0 vRtti * vRtti* TIkA nAma TIkAkAra bhASya* ajJAta kartRka TippaNa* rAmadevagaNi municandrasUri vRtti dhanezvarAcArya vRtti* mahezvarAcArya haribhadrasUri cakrezvarAcArya prAkRta vRtti * ajJAta kartRka TippaNaka * ajJAta kartRka bhASya * ajJAta kartRka ajJAta kartRka TippaNa* rAmadevagaNi vRtti haribhadrasUri vRtti| malayagiri vRtti* yazobhadrasUri vivaraNa* meruvAcaka 2. AgamikavastuvicArasAra prakaraNa bhASya* 12vIM zatA0 saM0 1172 12vIM zatA0 12vIM zatA0 16vIM zatA0 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ racanA samaya TIkAkAra ajJAta ajJAta ajJAta ajJAta kartRka prastAvanA - VIII kra0 graMthanAma TIkA nAma TIkA* avacUri* avacUri* uddhAra * 3. sarvajIvazarIrAvagAhanA stava * 4. piNDavizuddhi prakaraNa vRtti laghu vRtti| diipikaa| TIkA* dIpikA * avacUri* avacUri* paMjikA* avacUri * TIkA* TIkA* saM0 1178 saM0 1176 saM0 1295 saM0 1629 zrI candrasUri yazodevasUri udayasiMhasUri ajitadevasUri ajJAta kartRka ajJAta kartRka ajJAta kartRka ajJAta kartRka zrIcandra ajJAta kartRka kanakakuzala saMvegadevagaNi saM0 1513 vRtti * stabaka * 5. zrAvakavrata kulaka* 6. pauSadhavidhi prakaraNa 7. pratikramaNa samAcArI 8. svaprasaptatikA 9. dvAdazakulaka 10. dharmazikSA prakaraNa 11. saGghapaTTaka TIkA, yu0 jinacandrasUri saM0 1617 vimala kIrti 17vIM zatA0 TIkA* sarvadevasUri 13vIM zatA0 jinapAlopAdhyAya saM0 1293 TIkA* jinapAlopAdhyAya saM0 1293 bRhad vRtti jinapatisUri 13vIM zatA0 laghu vRtti| harSarAjopAdhyAya 16vIMzatA vRttiA lakSmIsena saM0 1513 vRtti * vivekaratnasUri avcuuri| sAdhukIrti upAdhyAya saM0 1619 paMjikA* devarAja bAlAvabodha * lakSmIvallabhopAdhyAya 18vIM zatA0 12. zRGgArazataka * 13. prazrottaraikaSaSTizata * TIkA* avacUri* avacUri* puNyasAgaropAdhyAya saM0 1640 somasuMdarasUriziSya 16vIM zatA0 kamala maMdiragaNi 17vIM zatA0 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - IX kra0 graMthanAma TIkA nAma TIkAkAra racanA samaya avacUri * mukticandragaNi 19vIM zatA0 avacUri * ajJAta kartRka TIkA* ajJAta kartRka 14. aSTasaptati aparanAma citrakUTIya-vIra-caitya-prazasti * 15. citrakUTIya -pArzva-caitya -prazasti* 16. AdinAtha caritra TIkA* sAdhusomopAdhyAya saM0 1519 17. zAntinAtha caritra avacUri* kanakasomopAdhyAya 17vIM zatA0 18. neminAtha caritra* caritra paMcaka bAlavabodha * kamalakIrti 17vIM zatA0 19. pArzvanAtha caritra 20. mahAvIra caritra: - TIkA* samayasundaropAdhyAya 17vIM zatA0 avacUri* kanakakalaza gaNi saM0 1609 bAlAvabodha * vimalaratna saM0 1802 bAlAvabodha * samayasundaropAdhyAya 17vIM zatA0 bAlAvabodha * nayameru saM0 1678 stabaka* 17vIM zatA0 21. vIra caritra (jaya bhavavaNa0) * 22. caturviMzati jina stotrANi (bhImabhava0), 23. caturviMzati jina stuti (marudevi nAbhitaNayaM0) * 24. paJca kalyANaka stava (samma bhuvaNikka0). 25. sarvajina paJca kalyANaka stava (paNaya sura0) * 26. prathama jina stava (sayala bhuvaNikka0) * 27. laghu ajita zAnti stava TIkA, dharmatilakopAdhyAya saM0 1322 (ullAsikkama0). TIkA* samayasundopAdhyAya saM0 1695 TIkA* guNavinayopAdhyAya 17vIM zatA0 bAlAvabodha * upAdhyAya sAdhukIrti saM0 1612 bAlAvabodha * kamalakIrti bAlAvabodha * devacandropAdhyAya 18vIM zatA0 28. stambhana pArzvajina stotra (siri bhavaNa0) * 29. kSudropadravaharapArzvajina stotra (namira surAsura0) * 30. mahAvIra vijJaptikA (suranaravara0) * 31. mahAbhaktigarbhA sarvajJavijJaptikA (loyAloya0) * 32. naMdIzvara caitya stava, TIkA* sAdhusomopAdhyAya 15vIM zatA0 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA -X TIkA* kra0 graMthanAma TIkA nAma TIkAkAra racanA samaya (vaMdiya naMdiya0) 33. bhAvArivAraNa stotra TIkA jayasAgaropAdhyAya 15vIM zatA0 (bhAvArivAraNa) TIkA * merusundaropAdhyAya 15vIM zatA0 kSemasundaropAdhyAya 15vIM zatA0 TIkA* cAritravardhana 15vIM zatA0 TIkA* matisAgara 15vIM zatA0 avacUri* ajJAta kartRka bAlAvabodha * merusundaropAdhyAya paadpuurtistotr| padmarAjagaNi saM0 1659 34. paJcakalyANaka stotra (prItiprasanna0) * 35. kalyANaka stava (purandara pura0)* 36. sarvajina stotra (prItiprasanna0)* 37. pArzvajina stotra (namasyadgIrvANa0)* 38. pArzvajinastotra (pAyAtpArzva0)* 39. pArzvajina stotra (devAdhIza0)* 40. pArzvajina stotra (samudyanto0)* 41. pArzvajina stotra (vinayavinamad)* 42. pArzvajina stotra citrakAvyAtmaka (zaktizUleSu0)* 43. pArzvajina stotra cakASTaka (cakre yasya nati:)* 44. sarasvatI stotra (sarabhasalasad). 45. navakAra stava (kiM kiM kappataru0). bhAratIya sAhitya meM yaha asAdhAraNa ghaTanA hai ki kisI kavi/lekhaka kI racanA para unake svargavAsa ke eka varSa ke pazcAt se hI vi0saM0 1170 se 1800 taka bRhadgacchIya, candrakulIya, candragacchIya, rAjagacchIya, tapAgacchIya, kharataragacchIya, Apta evaM dhuraMdhara AcAryoM/vidvAnoM ne jinavallabha ke 14 graMthoM para 73 TIkAoM kI racanA kI haiN| ajJAta kartRka 14 saMkhyA kama karane para bhI municandrasUri, . cihnAntargata graMtha vividha saMsthAoM se prakAzita haiN| prakAzana saMsthAoM ke nAma ke lie vallabha-bhAratI prathama khaNDa dekheN| cihnAntargata graMtha adyAvadhi aprakAzita haiN| * cihnAntargata mUla graMtha prakAzita haiN| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - XI dhanezvarasUri, mahezvarAcArya, cakrezvarAcArya, malayagiri, yazodevasUri, yazobhadrasUri, udayasiMhasUri, ajitadevasUri, jinapatisUri, jinapAlopAdhyAya, yugapradhAna jinacandrasUri, saMvegadevagaNi Adi sAkSara vidvAnoM ne apanI-apanI TIkAoM meM navAMgI TIkAkAraka abhayadevasUri ke ziSya 'jina' arthAt jinezvaroM ke 'vallabha' arthAt atyanta priya jinavallabhasUri ko siddhAMtavid evaM Apta mAnate hue TIkAoM ke mAdhyama se apanI bhAvAMjalI prastuta kI hai| jinavallabhasUri kA bhASA jJAna aura zabda koza akSaya thaa| ve prAkRta aura saMskRta bhASA ke uccakoTi ke vidvAn the aura ina bhASAoM para unakA pUrNa prabhutva thaa| ____ AcArya jinavallabha kA saMkSipta jIvana paricaya, jinavallabhasUri dvArA svapraNIta aSTasaptati, jinapAlopAdhyAya praNIta kharataragacchAlaMkAra yugapradhAnAcArya garvAvalI aura mere (mahopAdhyAya vinayasAgara) dvArA likhita vallabhabhAratI prathama khaNDa aura dvitIya khaNDa kI bhUmikA ke AdhAra se likhA gayA hai| dharmazikSAprakaraNa - AtmA parakIya/vaibhAvika durguNoM se patana kI agrasara hotI hai aura svAbhAvika guNoM ko prApta kara zreyas mArga kI ora agrasara hotI hai| vaha zreyas mArga hI dharma kahA gayA hai| deva, guru aura dharma tattva ko samajha kara, sadguruoM ke upadeza kA avalambana lekara jIvana ke AcAra aura vyavahAra meM anuzAsita/zikSita hokara zreyoM mArga kI ora bar3hanA hI dharma zikSA hai| yaha upadezika laghu kAvya hai| gambhIra viSaya hone para bhI bhahvapratipAdaka saMkSipta kintu sarala praur3ha hone para bhI prAJjala bhASA meM yaha zreSTha racanA hai| isameM mAtra 40 zloka hai| siddhahasta kavi ne anuprAsa, upamA aura rUpaka Adi alaMkAroM kA Azraya lekara gauDI, vaidarbhI, mAdhurI Adi vRttiyoM kA isameM saphalatA ke sAtha saMyojana kiyA hai| laghu kRti hote hue bhI kavi ne isa kAvya kI adhikAMza racanA zArdUlavikrIDita aura sragdharA chanda meM kI hai| bIca-bIca meM mAlini, zikhariNI aura pRthvI chanda bhI isameM mauktikoM kI taraha jar3e hue hai| sArAzaM - prathama padya meM kavi vItarAgI jinendra deva ko namaskAra kara prastuta prakaraNa karane kI pratijJA karatA hai| rasasiddha kavi citrakAvya premI hone ke kAraNa prathama padya meM hI SaDaraka cakrabaddha kAvya meM "jinavallabhagaNivacanamidama" kavi apanA nAma prayukta karatA hai| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - XII dUsare padya meM isa saMsAra samudra meM manuSya jIvana atyanta durlabha hai| collakAdi 10 dRSTAntoM para ullekha karate hue mAnavatva kI durlabhatA, zreSTha kula, kSetra aura dharma svarUpa prApti ko ati duSkara batalAyA hai| tIsare padya meM prastuta graMthagata pratipAdya 18 viSayoM kI sUcI pradAna kI hai, jo nimna haiM- 1. caitya bhakti kA ullekha hone se maMdira meM virAjamAna jinezvara devoM kI mUrti/pratimA kI pUjA-arcanA, stavanA karanI caahie| 2. karmoM kI nirjarA ke lie zakti ke anusAra ADambara rahita hokara bhAvoM kI vRddhi karate hue bAraha prakAra kA tapa karanA caahie| 3. sadguNoM se alaMkRta guNijanoM ke samparka meM rahanA caahie| 4. artha doSa ko dhyAna meM rakhate hue dhana ke prati virakti arthAt Asakti yA mUrchA nahIM rakhanI caahie| 5. bhagavat prarUpita nava tattvoM para zraddhA rakhanI caahie| 6. sadguruoM ke prati aTUTa vizvAsa rakhanA caahie| 7. saMsAra meM bhramaNa kA kAraNa bhava samudra se bhaya rakhanA caahie| 8. Atmanidhi- uttama guNoM kA vikAsa, paropakAra, satkAra, AgamakAlika cintana, Atma prazaMsA kA parihAra, lokapriyatA, premAlApa Adi nItiguNoM kA anusaraNa karanA caahie|9. azAntikAraka kAraNoM ko dUra kara jIvana meM kSamA dhAraNa karanI caahie| 10. indriyoM ke samparka se hI karmoM kI bar3hottarI hotI hai ataH indriyoM kA damana karanA caahie| 11. Atma-zAnti ke vikAsa ke lie aMtaraMga zatru krodhAdi kA niyamana karanA caahie| 12. saMsAra ke samasta padArtha sukha ke dyotaka nahIM, sukhAbhAsa ke dyotaka hai ataH inakI caMcalatA ko dhyAna meM rakhakara sukharati kI prApti ho isakA dhyAna rakhanA caahie| 13. saMsAravarddhaka kAminiyoM kA tyAga karanA caahie| 14. aTThAraha doSa rahita Apta puruSoM kI vANI meM bhrAnti rahita hokara vizvAsa karanA caahie| 15. siddhAntoM ko jAnane kI jijJAsA aura prayatna karanA caahie| 16. nyAyopArjita dravya kA supAtrAdi meM sadupayoga karate hue dAna denA caahie| 17. zAstra-vihita vinaya guNa ko jIvana meM dhAraNa karanA caahie| 18. jJAna ke prati zraddhA se zrutalekhana ityAdi meM apanA dhana vyaya kara vidvad janoM ko zAstrAdi pradAna karanA caahie| ukta 18 viSayoM kA 2-2 zlokoM meM unake doSoM ko dikhAte hue karaNIya kartavyoM kA viziSTa rUpa se pratipAdana kiyA gayA hai| aMtima 40veM padya meM upasaMhAra karate hue kavi kahatA hai ki jo bhavyajana ukta pratipAdita zikSA ko dhAraNa kara jIvana meM utAra letA hai, vaha anarthakArI bhavarUpI vRkSa ko jar3a mUla se Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - XIII jalA detA hai aura surAsurAdhipati evaM cakravarti Adi dvArA namaskaraNIya zreSThatama jinendra pada ko prApta kara mukti vadhu ke sAtha vilAsa karatA hai| prArambha ke prathama padya ke samAna hI kavi cAturyapUrvaka cakrabandha kAvya ke dvArA zloka ke tIna caraNoM meM "gaNijinavallabhavacanamadaH" aMkita kara apanA nAma kA ullekha kara detA hai| TIkAkAra jinapAlopAdhyAya - jinapAlopAdhyAya grantha-dharmazikSAkAra jinavallabhasUri ke prapautra ziSya haiM arthAt jinavallabhasUri ke paTTadhara kramazaH dAdA jinadattasUri, maNidhArI jinacandrasUri aura jinapatisUri ke ziSya haiN| jinapAlopAdhyAya svapraNIta kharataragaccha bRhad gurvAvali meM yatra-tatra svayaM ke sambandha meM jo ullekha haiM ve nimna haiM:- vikrama samvat 1225 puSkara meM jinapatisUri ne inako dIkSA pradAna kara inakA nAma jinapAla rakhA thaa| (pRSTha 44) samvat 1251 meM kuhiyapa grAma meM jinapatisUri ne hI inheM vAcanAcArya pada pradAna kiyA thaa| (pRSTha 44) vikrama samvat 1269 meM jAbAlIpura jAlaura ke vidhicaitya meM jinapatisUri ne hI jinapAla ko upAdhyAya pada pradAna kiyA (pRSTha 47) / vikrama samvat 1277 meM ASAr3ha sudi 10 ke dina gacchanAyaka jinapatisUri kA svargavAsa ho jAne ke bAda gaccha kI dhurI ko sambhAlane vAle pramukha zramaNoM meM Apa bhI the (pRSTha 48) / samvat 1271 mAgha sudi 6 jAbAlIpura ke mahAvIra caitya meM zrI jinezvarasUri ke pada-sthApana mahotsava ke samaya jinapAla bhI upasthita the (pRSTha 48) / saM0 1288 Azvina zuklA 10 ko prahlAdanapura meM rAjaputra zrI jagasiMha ke sAnnidhya meM sAdhu bhuvanapAla ne stUpa (saMbhavataH jinapatisUri kA samAdhisthala) para dhvajArohaNa pratiSThA kA mahA-mahotsava jinapAlopAdhyAya ke karakamaloM se karAyA thA (pRSTha 49) / saM0 1311 prahlAdanapura meM jinapAlopAdhyAya kA svargavAsa huA (pRSTha 50) / jinapAla kI dIkSAgrahaNa ke pUrva kama se kama 8 yA 10 varSa kI avasthA bhI AMkI jAya, to inakA janma saM0 1215 yA 1217 ke Asa-pAsa svIkAra kiyA jA sakatA hai| inakA svargagamana 1311 meM nizcita hai ataH ApakI pUrNAyu zatAyu ke nikaTa hI thii| puSkara meM dIkSA hone se saMbhava hai jinapAla puSkara yA nikaTastha rAjasthAna pradeza ke hI nivAsI hoN| kharataragaccha bRhad gurvAvali (pRSTha 44 se 46) svayaM Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - XIV jinapAlopAdhyAya ullekha karate haiM - 1273 meM bRhadvAra meM lokaprasiddha gaMgA dazaharA para gaMgA snAna karane ke lie bahuta se rANAoM ke sAtha mahArAjAdhirAja zrI pRthvIcandra bhI Ae hue the| unake sAtha meM manodAnaMda nAmaka eka kAzmIrI paNDita bhI thaa| usake sAtha "jaina loga SaDdarzanoM se bahirbhUta haiN|" isa para zAstrArtha huA thaa| AcArya jinapatisUri kI AjJA se jinapAlopAdhyAya hI rAjyasabhA meM gaye the aura zAstrArtha kara usa para vijaya prApta kI thii| isa zAstrArtha kA ullekha candratilakopAdhyAya ne bhI abhayakumAra caritra (racanA samvat 1312) meM kiyA hai| jinapAlopAdhyAya nyAya, darzana, sAhitya aura jainAgamoM ke praur3ha vidvAn the| zAstrArtha karane meM bhI atyanta paTu the| ApakI pratibhA kI prasaMzA karate hue Apake hI satIrthya (gurubhrAtA) sumatigaNi gaNadharasArddhazataka kI bRhad vRtti (racanA samvat 1295) ke maMgalAcaraNa meM hI inakI stuti kI hai| candratilakopAdhyAya aura prabodhacandragaNi Adi ne inako vidyA-guru ke rUpa meM svIkAra kiyA hai| gaccha meM jJAna-vRddha, dIkSA-vRddha, avasthA-vRddha hone ke kAraNa ye gaccha ke ArdazabhUta the, isalie inheM mahopAdhyAya pada se sambodhita karate the| sAhitya - jinapAlopAdhyAya ko mahAkavi ke rUpa meM pratiSThita karane vAlI inakI eka mAtra racanA hai- sntkumaarckricritmhaakaavym| svopajJa TIkA ke sAtha inhoMne isakI racanA vi0saM0 1251 aura 1269 ke madhya meM kI thii| yaha mahAkAvya mahAkavi mAgha racita zizupAlavadha mahAkAvya kI koTikA hai| mahAkAvya ke mUla kI vi0saM0 1278 meM kAgaja para likhita eka mAtra prati jaisalamera, zrI jinabhadrasUri jJAna bhaNDAra meM surakSita hai| svopajJa TIkA kI prati Aja taka anupalabdha hai| zrI sumatigaNi ne gaNadharasArddhazataka kI bRhad vRtti meM yaha ullekha avazya kiyA hai ki kavi ne yaha kAvya TIkA sahita banAyA hai| kavi ne svayaM dharmazikSAprakaraNa kI prazasti padya meM isakI ora saMketa avazya kiyA hai| yaha mahAkAvya mere dvArA vistRta bhUmikA ke sAtha sampAdita hokara rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, jodhapura se vikrama samvat 1969 meM prakAzita ho cukA hai| .. . jinapAlopAdhyAya na kevala vAdIbhapaJcAnana hI apitu pratibhAsampanna mahAkavi evaM prauDha tathA saphala TIkAkAra bhii| vartamAna meM upalabdha Apake dvArA racita sAhitya kA saMvatAnukrama se saMkSipta paricaya isa prakAra hai: Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - XV 1.SaTsthAnaka-prakaraNa-vRttiH - isa graMtha ke mUlakartA kharataragacchIya jinezvarasari prathama haiN| mUla graMtha prAkRta meM hai| saM0 1262 mAgha zuklA 8 ko zrImAlapura meM isa TIkA kI racanA huI hai| isa TIkA kA saMzodhana svayaM AcArya jinapatisUri ne kiyA hai| zloka parimANa 1494 hai / yaha TIkA jinadattasUri jJAnabhaNDAra sUrata se prakAzita ho cukI hai| 2. upadezarasAyana-vivaraNam - isa apabhraMzabhASA meM grathita laghu-kAvya ke praNetA yugapradhAna jinadattasUri haiN| paddhaTikA chanda meM 80 padya haiN| isa para gaNanAyaka jinezvarasUri dvitIyake Adeza se vivaraNa kI racanA saM0 1292 meM huI hai| vivaraNa kA zloka parimANa 479 hai| yaha vivaraNa apabhraMza kAvyatrayI meM oriyanTala insTIcyUTa bar3audA se prakAzita ho cukA hai| 3. dvAdazakulaka-vivaraNam - isa graMtha ke praNetA AcArya jinavallabhasUri haiN| jaisA ki nAma se hI spaSTa hai ki isameM bAraha kulaka haiN| prAkRta bhASA meM racita yaha aupadezika graMtha hai| isa para gaNanAyaka jinezvarasUri (dvitIya) ke nirdeza se saM0 1293 bhAdrapada zuklA 12 ko prastuta TIkA kI racanA pUrNa huI hai| TIkA vizadavivecanayukta hai| isa TIkA kA graMthAgraM 3363 hai| yaha TIkA jinadattasUri-jJAnabhaNDAra sUrata se prakAzita ho cukI hai| 4. paJcaliGgI-vivaraNa-TippaNam - zrI jinezvarasUri (prathama)-racita isa grantha para yugapravarAgamajinapatisUri ne bRhadvRtti kI racanA kii| isa bRhaTTIkA meM yatratatra kliSTa evaM durbodha zabdoM kA vyavahAra huA hai| usI para yaha TippaNaka hai| isa TippaNaka kA racanA-kAla paM0 lAlacandra bhagavAnadAsa gAndhI ne apabhraMzakAvyatrayI kI bhUmikA (pR0 69) meM 1263 mAnA hai| yaha TippaNaka bRhaTTIkA ke sAtha jinadattasUri-jJAna-bhaNDAra sUrata se prakAzita hai| mudrita saMskaraNa meM prazasti nahIM hai| 5. carcarIvivaraNam - yugapradhAna jinadattasUri ne bAgjaDa-dezasthita vyAghrapura meM isakI racanA kI hai| apabhraMza-bhASA kA yaha geyakAvya hai, isameM 47 padya haiN| isameM vidhipakSa kA dRDhatA se samarthana kiyA gayA hai| isa para saM0 1294 caitra kRSNA 3 ko jinezvarasUri dvitIya ke nirdeza se isa TIkA kI racanA huI hai| TIkA kI bhASA prauDha evaM prAJjala hai| yaha TIkA bhI apabhraMzakAvyatrayI meM oriyanTala insTIcyUTa bar3audA se prakAzita ho cukI hai| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - XVI 6. kharataragacchAlaGkAra-yugapradhAnAcArya-gurvAvalI - jinapAlopAdhyAya kI sambhavataH yaha aMtima racanA hai| yaha eka aitihAsika evaM mahattvapUrNa kRti hai| kharataragaccha ke AcArya varddhamAnasUri, jinezvarasUri, jinacandrasUri; abhayadevasUri, jinavallabhasUri, jinadattasUri evaM maNidhArI jinacandrasUri ke jIvana-caritoM kA Alekhana lekhaka ne guru-paramparA se zruta-AkhyAnoM para kiyA hai kintu saM0 1225 se saM0 1305 ASADha zuklA 10 taka AcArya jinapatisUri evaM jinezvarasUri (dvitIya) kA vyaktitva evaM kRtitva kA darzana A~khoM-dekhI ghaTanAoM ke AdhAra para kiyA hai| saMvatAnukrama se pratyeka viziSTa ghaTanAoM kA ullekha isameM kiyA gayA hai| yaha kRti mAnoM jinapAlopAdhyAya kI daphtara-bahI (dainika DAyarI) ho| gurvAvalI kI ghaTanAoM ko dekhate hue yaha mAnA jA sakatA hai ki jinapAla prAyaH jinapatisUri ke sAtha rahe hoM aura pRthvIrAja cauhAna Adi kI sabhA meM zAstrArtha ke samaya meM bhI maujUda ho! anyathA aisA A~khoM-dekhA sajIva varNana sambhava nahIM ho sktaa| isa gurvAvalI meM antima prasaMga 1305 ASADha zuklA 10 kA hai, pazcAt lekhaka ne prazasti de dI hai| ataH isakA racanA-samaya 1305 svIkAra kiyA jA sakatA hai| dillI (dillI) - vAstavya sAdhu sAhuli ke putra sAdhu hemA kI abhyarthanA se jinapAla ne isakI racanA kI hai| yaha graMtha siMghI jana jJAnapITha, bhAratIya vidyAbhavana, bambaI se mudrita ho cukA hai| isakA dvitIya saMzodhita saMskaraNa mere dvArA sampAdita hokara prAkRta bhAratI akAdamI kI ora se 2000 meM prakAzita ho cukA hai| isakI ekamAtra prati kSamAkalyANa-bhaNDAra bIkAnera meM hai| 7. svapnavicAra - prAkRta-bhASA meM 28 gAthAyeM hai| isameM zramaNabhagavAn mahAvIra ke samaya meM madhyamapApA ke rAjA hastipAla ne jo 8 svapna dekhe unakA phala dikhAyA gayA hai| aprakAzita hai| rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna, zAkhAkAryAlaya bIkAnera, zrIpUjya zrIjinacAritrasUri-saMgraha-graMthAMka 294, lekhana saM0 1418 kI prati meM yaha kRti prApta hai| 8. svapnavicAra-bhASya -jaina granthAvalI meM likhA hai ki isakI bhASA prAkRta hai, graMthAgrantha 875 hai aura isakI prati pATaNa-bhaNDAra naM0 5 meM hai| yaha prakAzita hai| 9. saMkSipta pauSadhavidhiprakaraNa - yaha prAkRta-bhASA meM 15 AryAoM meM grathita hai| isameM zrAvaka ke pauSadha grahaNa karane kI vidhi pratipAdita he| isakI presakaoNpI zrIabhaya jainagranthAlaya, bIkAnera meM hai| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - XVII 10. jinapatisUri - paJcAzikA - kRti ke nAma se hI spaSTa hai ki kavi ne apane guru jinapatisUri kI stavanA ke rUpa meM isakI racanA kI hai| yaha kRti aprApta hai| zrI agaracandajI nAhaTA ke kathanAnusAra jaiselamera jJAnabhaNDArastha saM0 1384 kI likhita svAdhyAya pustikA kI viSayasUcI meM isakA ullekha thA / 11. dharma zikSA vivaraNa - AcArya jinavallabhasUri racita isa aupadezika 40 padyAtmaka laghu kAvya para jinapAlopAdhyAya ne vistRta vRtti likhI hai| racanAprazasti ke anusAra isa vRtti kI vikrama samvat 1293 poSa zuklA pUrNimA ko huI hai (zloka 1) / tatkAlIna gacchanAyaka zrI jinezvarasUri ke Adeza se isakI racanA huI hai ( zloka 9 ) / prazasti zloka 2 se 8 taka apanI pUrva guru- paramparA kA ullekha karate hue jinapAlopAdhyAya likhate haiM- AcArya varddhamAnasUri hue unake ziSya jinezvarasUri hue, jinhoMne rAjyasabhA meM prativAdiyoM ko parAjita kiyA aura jo siddhAnta evaM tarka zAstra ke mahAvidvAn haiN| inake do ziSya hue - jinacandrasUri aura abhayadevasUri / abhayadevasUri ke ziSya jinavallabhasUri hue, jinhoMne isa dharmazikSAprakaraNa kI racanA kI / inake paTTadhara kramaza: jinadattasUri, jinacandrasUri aura jinapatisUri hue| jinapatisUri vAdiyoM kA mardana karane vAle vAda - vijetA haiN| inhI nipatisUri ke ziSyaleza jinapAla ne gacchanAyaka jinezvarasUri ke Adeza se isa vRtti kI racanA kI hai| dasaveM padya meM "navyakAvyaprabandha" kahakara sambhavataH jinapAlopAdhyAya ne svapraNIta sanatkumAracakricarita mahAkAvya kI ora saMketa kiyA hai| yaha vRtti khaNDAnvaya zailI meM likhI gaI haiN| zlokagata pratyeka zabda kI vyAkhyA vizada hote hue bhI sarala zailI meM kI gaI hai| zloka 2 kI vyAkhyA meM manuSya janma kI durlabhatA ko ujAgara karate hue graMthAntaroM ke uddharaNa dete hue vizeSa vivecana kiyA hai| tattvoM meM pratIti saMjJaka adhikAra meM jIva- ajIva Adi nau tattvoM kA vivecana bar3e vistAra se kiyA hai / " tattva do hai, nava hai yA sAta hai|" isa prazna ko uThA kara zAstrIya AdhAroM ko samakSa rakhate hue pratyeka tattva para apane vicAra prastuta kiye hai / aisA pratIta hotA hai ki TIkAkAra ne karmaprakRti aura navatattva-vRtti ke AdhAra para tattvoM para eka svataMtra vivaraNa hI nahIM likha diyA ho ! isa graMtha kI TIkA tIsarA hissA to kevala yaha vivecana hI hai| gahaNa dArzanika vivecana hone ke kAraNa bhASA meM praur3hatA adhika hote hue bhI pravAhamaya hai / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - XVIII TIkA kI bhASA sarala, subodha hote hue bhI praur3ha aura prAJjala hai| pratyeka vastu ko isa prakAra spaSTa kiyA gayA hai ki pAThaka graMthakAra ke mAnasa ko aura viSaya ke svarUpa ko sahaja bhAva se samajha sakeM, yaha dhyAna TIkAkAra ne vizeSa rUpa se rakhA hai| yatra-tatra prAcIna saiddhAntika zAstroM aura vyAkaraNa tathA alaMkAra zAstroM ke uddharaNa bhI aMkita kiye haiN| yaha vivaraNa vastutaH paThanIya hai| isa graMtha para isake atirikta koI vivaraNa prApta nahIM hai| prati paricaya - dharmazikSAvRtti kI eka mAtra durlabha prati zrI jinabhadrasUri jJAna bhaNDAra, jaisalamera kI hai| san 1952 meM Agama prabhAkara pUjya munirAja zrI puNyavijayajI mahArAja (svargIya) se prApta kI thii| varSoM taka mere pAsa rhii| san 1986 meM jaisalamera ke isa bhaNDAra ke adhyakSa ko vApisa pradAna kara dI thii| isa grantha kI patra saM0 45 se 64 arthAt 19 patrAtmaka hai| isakI sAIja 25.8x11 se0mI hai| prati pRSTha paMkti saMkhyA 21 hai aura prati paMkti akSara saMkhyA 62-64 hai| prati meM lekhana samvat nahIM diyA gayA hai kintu kAgaja aura syAhI aura lipi ko dekhate hue vikrama ke 15 zatAbdI ke aMtima caraNa aura 16vIM zatAbdI ke madhya kI hai| patra ke madhya meM golAkAra zabda diyA gayA hai aura patra ke donoM ora patrAMka ke sthAna para lAla syAhI se gola bindu diyA gayA hai| patra ke kinAre para zrIdharmazikSAvRttiH likhA gayA hai| prati kA eka artha kA kinArA kaTA huA hai| yaha prati atyanta zuddha hai| kahI kahI kinAre para TippaNiyA~ bhI likhI huI hai| patra saMkhyA 64 bI para bhinnAkSara-lipi meM pratigRhItA kI puSpikA dI gaI hai| isa puSpikA meM likhA gayA hai - vikrama samvat 1600 mAgha sudi 7 ke dina jaisalamera mahAdurga zrI bRhad kharataragacchIya zrI jinamANikyasUri ke vijaya rAjya meM zrI sAgaracandrasUri ke saMtAnIya vAcanAcArya mahimarAjagaNi ke ziSya > vAcaka dayAsAgaragaNi ke ziSya > vAcanAcArya jJAnamaMdiragaNi ke ziSya > zrI devatilakopAdhyAya ne paMDita vijayarAja, paM0 nayasamudragaNi aura kSullakapadmamaMdira Adi ziSya parivAra ke sAtha isa dharmazikSAprakaraNavRtti kI prati paThanArtha grahaNa kii| pUrNa puSpikA isa prakAra hai: // rda0 // samvat 1600 varSe mAgha sudi 7 vAsare zrIjaisalameru- mahAdurge zrIjinamANikyasUrivijayirAjye zrImacchrIsAgaracandrasUrisUrisvarAnvaye vAcanAcAryavarya Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma zikSA prakaraNa - vRtti sahita prathama pRSThaH (45A) nagoniyanaviyavidhimAkumarAnAratAtAnijagaktilanAramazilAyogAyA vihitazivasatAsaMgama pasanominapativAzikA nirma galaMkAAnAmAjitavAraputaguruviralikviAradharmasiyANamatagativiguruprasAdAkimavivanirAsAlaMkArAsatamukhATaNa samparAganIrAmANAmAtya devavaqyapadhyAtsayAka'yaMdAvalamIkSAmakaraNaTAnesasamAyovivAUtantrAlegaNathilamatvanAsasavatyisaM ksse||33disNshaariaaugtimnipaatmhaakvaaprtaarmaansaaynyvaastptimirNtnaanNspthdivsaagrresdvaarNvdd'aa ephalAyavisyavAhatasyatApalAkAnimamatAkalApahavadyAmApramAgadhakaragaMzrAniarARrAdhikARNHzvAsAvA hinadinATAkAyadyAtayeziyamayapariyAmAdhavarevatAnamArAurakaskavatAnAmAkitAramAmayAjAkiyossAlayanazAsamAgadiza alkdhyoligamakhamaMsitAfreeviyaEiassannavAepadamAvatAmichariyApadaMpasavArayArayA shushit| payuvAsaMbaMdhAnavAlayakamilpAhAtAnaMsangideyamozanasAvardhinAratimAyApanasurmatAzAhApAsA. jamAnavAsyatipalyAmatemahAsatamaMgazarAraMvayasatavAAmapanyAdhika vATArakinaionAhamidyAtmatAEiRAlAzA lokAttayArisaravidhattayavikArAdhyatAvanAkamAyadyAyacyA . gavAkamAnyAMkana garApalasvAdAtAsanagAkArAyaRanigaya... ghAnazAnimAna dilAnAhaMkArastAmAdhAlAtakAcaH nApAyAmazavimAndAjAnnAnAgadapAyajAma..... TruralyakAyasvarodAvavAmiAyAgayAthAnAvAcyA nAsTarasAta namAvizAyajAnAhar.imerayApadamAkapA yvinaavimlkevljnyaanyokaammsvkaajimaayaa| pratiyanArAhavala vijJAnazAksamayAvarita kevalasyanisahAriyazadanavinitA piyAtayAvahitagatalamAdhArazeyazAtavamAnasamAvikamanaravAlAsidAyathA matadAtaM nehavasA zikalasapanacakama mAnadAupajhaNavattAntamasamasAramazakyavAsAlAnAita:sAmadvikAlopatasamajhAyaniyararisAyaM. kiyA nityAsitazinAnemAghADapadevighAtAnavanavadaMtinatAsagArakAdhIzamavAvakArovamyAnamAramA namiTAnabAniyAvAsaMgArAtilasAdiyA donnarizAsanAlivAtAnAdAnirAzAminAha zavadInAmiyAnAdAra falanAsarudakazolAsodhidira vinamadAnadAnakApAyakAdyAnavidArayAsatamAtaravastAra yAtini kiMridatanAramAtmanAMgasAnimAdiyAziNAsAzAnanampAyaveranAmAnigativiGiAGArakhadhAnAnananirmalAbhavAya padAdyAvavizeSaNAtaravividhyamAtavAdItavAhimataHkinityaniyamAsa suvAkArataratyAhAyadyogamA niyanAu pulAritanasiNyati zukvanAkADatiganiyAmAkhajAnadhAraNapraNayAnamiSTAnasAdhuyAdhinagisamityApaTamAroyayAtAnnasAdhAra 450 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma zikSA prakaraNa - vRtti sahita, antima pRSTha: ( 64A evaM 64B ) khatamanizeta sadyaH kimitAna tanAva mitivahita padena medhAkiyA vizeSaNAcenanatazca samAsaMdha va vaM nAdaramatasimazatata viziSTAditibhAvaH // thaghAghAni yAsArakhA ki varjita jJApa guNa-sAvepiecyA nadi sarvaguNiabhagata samayamA sAra kAraNamiti vipratipAdamA vaMdIna jamAdA puruSa kimivAratA kathitakIzaH satrityA sAjanA (yo dharmAdinA / varayAsata ra kevala kathA zivamohanadeva bhiraMtApramoda dAyitAH sanata kara mule kAlIna ditarasya vidhidyAna saMpAdakAnAmvasAmAn yaH sazAlAzaya jivana piparAgha ho pacAdijayA kevalajJAne pAde viMzadaviza yo pAkara AsAvakarakya vAdikamitra kA zaMsa ditijana zeghA tarAmuramure pradhAnAsu tAmAnakaralA yA kayAmityAi vetana padhAnAtiera pradhAnanathathathA'dyamiti deva dhAyAH phalamavadhAryata va sAdaraM vinamityapadezaiti 40 cakamitiprativanyAsamA piNDa kaMvala nAmA kaJcAne gali jinavallavavana madAvA vizeSaNa (patorAzramanivata bhUviditazikSA karaNa miti nAmAsuvAgdevatAyAna madhu zrImatinAtiviraNiya ho kRti rAyanavadyA racitA sitA yA spaJcA liyA dharma kA nirva uddhATikAlAI majinamada hatavAsamuriM surayadidyAvA zuddhatA sthAna ra rasaH / zrAyeSA vardhamAnAH cAmanivAsI nijaUlA kisAna najaH pragarjA zAkAdya vinAzakriyAbhiH / nAtAta kAditra praNayana yAtaH siddhAMtApradIpa vana lIlama jinisa tava zAradIya laDatizaya trAdimanirupana jinavarinyonAMga ninidAnaya devarariMgaH nato'jJa nidhAjinA sAyapividyAnitAziyAnA paramAta nitAMtaMya kIrtimAnAdikaraNa laghuzatAniH zivadati nijinaH triduzitakAlaya:mana (rAjagaja siMhodaya ziSTAH prasiddha aiga nijinavadhaH zikSaNa niyatiritijJaritrahine yAvataMsaH samavaritayet prolAni patrAnivadanAniprAvAdI vRMda mija vijayasAce raMgare zAhacAlako nAtApiprati kiMcana dharma zikSA vA janapAlanidezataH arijiniyA monsvA cAMsada sisvy| mAvA ke didapi vinApUrvasyAsaM vASavanyasAdhAy'nA nyNti||thaakhyaatNy kimayA yuke mAyAnmate mayA / zodhanITAM vitropAdhyAya gAnavidhIyamAnAsavidyeriyazatirniraMta rAdhAsvarAjitA vA zvaravAdA zrIharU taratarI SKA zrI 56 // 6 // mAsu didA nare zrIjesala me kamAye zrI jina mANikyantu nivija virAjezrI ma zrI sAgaraca 2:11 zikSA devAdranAbArDa va maharAjagarannadANyAsAgaraMga piziSazvara dA0jJAna maMdiragaNInAM ziSyaziromaNizrIdeva lakene vijaya rAjamu] nidhana yasa mugA maMdira kA dizi pasu parivAra sahitaiH zrIdharmazikSA prake ratAvA mAnAdiraMnaMda ||shriirH|| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA -XIX mahimarAjagaNi tatziSyaratna vA0 dayAsAgaragaNi ziSyapravara vA0 jJAnamandiragaNInAM ziSyaziromaNi zrIdevatilakopAdhyAyaiH paM0 vijayarAjamuni paM0 nayasamudragaNi paM0 padmamaMdira-kSullakAdi ziSyasuparivArasahitaiH zrI dharmazikSAprakaraNavRttirgRhItA vAcyamAnA ciraM nNdtu|| shriirstuH|| isakI dUsarI prati Aja taka prApta nahIM huI hai| kisI zodha vidvAn ko prApta ho to sUcita karane kA kaSTa kreN| prakAzana kA itihAsa - san 1952 meM jaba maiM AcArya jinavallabhasUri ke sAhitya para zodha prabandha likha rahA thA, usI samaya Agama prabhAkara munirAja (svargIya) zrI puNyavijayajI mahArAja ke sahayogI zrI nagIna bhAI se isakI pANDulipi bhI taiyAra karavAI thI, sampAdana bhI kiyA thaa| isako zIghra hI prakAzita karane kI mere abhilASA thI, kintu vaha presakaoNpI bhI pAnI se bhIga jAne ke kAraNa samaya para pUrNa na ho skii| vi0saM0 2003 meM zraddheya pravara AgmajJa pUjya munirAja zrI jambUvijayajI mahArAja ne vallabha-bhAratI prathama khaNDa kA avalokana karane ke pazcAt vallabhabhAratI kA dvitIya khaNDa aura prastuta dharmazikSAvRtti ke prakAzana kI ora saMketa kiyA hai| saMketa hI nahIM pUjyazrI ne AdezAtmaka nirNaya bhI diyA - "isa graMtha kA prakAzana zIghra karo, prakAzana meM artha sahayoga ke rUpa meM unakA nirdeza thA ki zrI siddhi-manohara- bhuvana TrasTa bhI isameM sahayoga degA aura prAkRta bhAratI se bhI sahayoga ke lie prayatna karo'' isa Adeza ke phalasvarUpa maiMne prayatna kiyA aura mujhe prasannatA hai ki prAkRta bhAratI akAdamI evaM ema0esa0pI0esa0 jI0 ceriTebala TrasTa ne bhI saMyukta prakAzana ke lie svIkRti pradAna kii| yaha dharmazikSAprakaraNa vRtti sahita cAroM saMsthAoM ke saMyukta prakAzana ke rUpa meM prakAzita ho rahA hai| san 1952 kA kArya 53 varSa bAda mere hAthoM hI prakAzita ho, to mere lie harSa viSaya hai| AbhAra pUjya pravara AgamavettA zrI jambUvijayajI mahArAja kA upakAra maiM kina zabdoM meM vyakta karU~, unhIM kI satata preraNA aura sahayoga se yaha yaha grantha prakAzita Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - xx ho rahA hai| satata sahayoga aura preraNA hI nahIM apitu apane vidvat ziSyoM ke sAtha isa pustaka kA pUrNarUpeNa saMzodhana karake mujhe kRtArtha kiyA hai, ataH maiM unake prati zraddhAvanata huuN| zrI DI0Ara0 mehatA saMsthApaka, prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura, vyavasthApaka, zrI siddhi manohara bhuvana prakAzana TrasTa, ahamadAbAda, zrI jaina AtmAnanda sabhA, bhAvanagara aura ma~jula jaina, mainejiMga TrasTI, ema0esa0pI0esa0jI0 ceriTebala TrasTa, jayapura ke prati bhI AbhAra vyakta karatA hU~ ki ina cAroM TrasToM ke saMyukta prakAzana se yaha graMtha pAThakoM ke kara-kamaloM meM prastuta kiyA jA rahA hai| anta meM, mere paramapUjya gurudeva kharataragacchAlaGkAra gItArtha-pravara AcAryazreSTha sva0 zrI jinamaNisAgarasUrijI mahArAja ke varada AzIrvAda kA hI pratApa hai ki maiM isa prastuta dharmazikSA-prakaraNa kA sampAdana karane kI kSamatA prApta kara skaa| ____ mere lekhana, saMzodhana, sampAdana Adi kAryoM meM AyuSmAna maMjula jaina aura usakI dharmapatnI akhaNDa saubhAgyavatI nIlama jaina, putra vizAla jaina, pautrI titikSA jaina aura pautra vardhamAna jaina kA nirantara avicchinna rUpa se sahayoga rahA hai ataH ina saba ke prati merI antaraMga hArdika zubhAzISa / - ma0 vinayasAgara Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM namo jinptye| mahAkavi-zrIjinavallabhasUri-praNItaM dharmazikSA-prakaraNam mahopAdhyAyajinapAlagaNiviracitavRttisametam [vRttikRnmaGgalAcaraNam] viSamavizikhazikSAkSuNNasadbhAvanAnAM trijagati bhavabhAjAM dharmazikSAprayogAt / vihitazivasukhazrIsaGgamaH suprasanno jinapatizazikAntirmaGgalaM vastanotu // 1 // shriijinvllbhshubhguruvircitsuvicaardhrmshikssaayaaH| vivaraNamatitanumatirapi guruprasAdAt kimapi vacmi // 2 // sAlaGkArAH sadAH zrutisukhadapadanyAsasArA gabhIrA gIrvANAmAtyabuddherapi viSayapathaM yA na samyak prayAnti / vAcastA dharmazikSAprakaraNanRpaterudyamo yo vivektuM nUnaM kallelamAlA gaNayitumabhavanme sa srvaantysindhoH||3|| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam __ iha hi saMsAriNAM caturgatigartanipAtamahAkaSTasantApAdhmAtazarIramAnasAnAM tadvyavacchedAya satpravRttinibandhanaM jinendrasaparyAdiSvaSTAdazasu dvAreSu pratidvAraM svarUpa-phalAdyabhidhAyakavRttadvayamuktAphalAlaGkataM dharmazikSAbhidhAnamahAmuktAkalAparUpaM catvAriMzadvRttapramANaM prakaraNaM zrIjinavallabhasUrirAvizcakAra / tatra cAdau tAvadvighnavinAyakopazAntaye ziSTasamayaparipAlanAya ceSTadevatAnamaskAraM SaDarakacakrabandhena svanAmAGkitenAha-- natvA bhaktinatAGgako'hamabhayaM naSTAbhimAnakrudhaM vijJaM varddhitazoNimakramanakhaM varSaM staamissttdm| vidyAcaMkravibhuM jinendramasakallabdhArthapAdaM bhave vedyaM jJAnavatAM vimarzavizadaM dharmya padaM prstuve||1|| vyAkhyA-ahaM jinendraM natvA dharmya padaM prastuva iti smbndhH| tatra natvA praNamya, kamityAha-jinendraM jitarAga-dveSa-moheSu jineSu sarveSvapi catvAriMzadatizayopetatvena indraM svaaminm| kIdRzo'ham? bhaktyA sabahumAnabAhyapratipattyA nataM prahvIbhUtam aGgaM zarIraM yasya sa tthaa| sa eva svArthikakapratyayAntatvAd bhktintaanggkH| ahmityaatmnirdeshe| kiMviziSTaM jinendram? abhayam ihlokbhyaadisptvidhbhyviklm| bhayasya ca nokaSAyavizeSasyAbhAvena navanokaSAyavaikalyamupalakSyate, tena srvnokssaayrhitmityrthH| tathA naSTAbhimAna-krudhaM vilInAhaGkAra-krodham / atrApyabhimAna-krodhAbhyAM kaSAyAzcatvAro'pi saprabhedA upalakSyante, tena ssoddshkssaayrhitmityrthH| anantAnubandhikaSAyasahacarodayatvAd mithyAtvasya tsyaapybhaavo'vboddhvyH| etAvatA heypksshiinmuktm| tathA vizeSeNa jAnAti vettIti nAmyupadhetyAdinA kapratyaye vijnymiti| vimalakevalajJAnAvalokena 1. nAmyupadhaprIkRgRjJAM kaH-iti kAtantravyAkaraNe 4 / 21 51 / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam samastavastUnAM vizeSarUpatayA pratipattAram, kevalavijJAnasya ca samayAntaritakevaladarzanasahacAritvAt sarvadarzinamityapi drssttvym| tathA varddhitaM vRddhiM gataH zoNimA AraktatvaM yeSAM te varddhitazoNimAnastathAvidhA: kramanakhAH pAdAMhiruhA yasya sa tathA tam, anena ca sAmudrikalakSaNopetatvaM kramanakhAnAM drshitm| upalakSaNaM caitat, tena samastAnAmapyavayavAnAM sAmudrikalakSaNopetatvaM darzitaM bhavati, tataH saamudriklkssnnopetsmstaavyvmityrthH| tathA vayaM prshsym| keSAmityAha-satAM ziSTAnAm, na tvasatAm, teSAM guNadveSitvAt / na kevalaM vayaM kintu iSTadaM cAbhimatArthasampAdakaM ca, arthaattessaamev| cakAro'tra lupto drssttvyH| tathA vidyAH samyagjJAnanidAnazAstrANi AcArAGgAdIni lakSaNa-sAhityatarka-cchando-jyotirmantrAdizAsanAni ca, tAsAM cakraM vRndam, tasya vibhuM praNetRtvAt svAminam, dRSTivAdAntargatatvAt sarvavidyAnAmiti bhaavH| tathA asakRt anekazo labdhaH prApto'rthaH surAdiracitamahAmahimalakSaNo yakAbhyAM tAdRzau pAdau caraNau yasya sa tathA tm| tathA bhave saMsAre vedyaM jnyeym| na hi tato'pi kiJcidanyat paramAtmarUpaM vedyamastIti bhaavH| keSAmityAha-jJAnavatAM samyagavabodhabhAjAM tathA vimarzanaM vimarzaH punaH punaranudhyAnaM tena vizadaM nirmalam, athavA dharmyapadasyaivedaM vizeSaNaM tadapi vimRzyamAnaM vishdiibhvtiiti| tataH kimityabhidheyamAha--prastuve prArabhe / kiM tadityAha-padyate gamyate niHzreyasAnuguNo'rtho'neneti padaM vizuddhaM vcnm| kIdRzam? dharme durgatigartanipatajantujAtadhAraNapravaNe'dhyavasAye tatpUrvake'nuSThAne ca sAdhu dharmya dhrmaanugtmityrthH| ayaM ca namaskAro ythaabhuutaanyaasaadhaarnngunnotkiirtnruuptvaadbhaavstvH| tatra guNA mUlAtizayAzcatvAro'pAyApagamAtizayo jJAnAtizayaH pUjAtizayo vAgatizayazceti / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam .4 tatrA'bhaya-naSTAbhimAnakrutpadAbhyAmapAyApagamAtizayo darzitaH, vijJapadena tu jJAnAtizayaH, labdhArthapAdapadena pUjAtizayaH, vidyAcakravibhuzabdena ca vaagtishyH| tatheSTadamityanena parArthasampattirvijJamityAdibhistu svArthasampattirapi darziteti bhavati bhaavstvnaa| cakrarUpatA tvasyaivaM bhAvanIyA-karNikAyAM taavllghukunnddlkmekm| tato'kSaradvayadvayAntaritaM rekhAdvayaniSpannamekAkSarapramANaM dvitIyaM kunnddlkm| tato'pyakSaratrayatrayAntaritamekAkSarapramANaM tRtIyaM kuNDalakaM rekhaadvynisspnnm| tato'pyekAkSarAntaritamekAkSarapramANaM rekhAyugalaniSpannaM caturthaM kunnddlkm| tathA karNikAyA UrdhvabhAge'dhobhAge cAntyakuNDalakaprAptaM rekhAdvayaM kaarym| tatastasya dakSiNabhAge tatkuNDalakAkSaradvayAntaritaM karNikAyA UrzvabhAgAdhobhAgayorantyakuNDalakaprAptaM dvitIyaM rekhaadvym| evaM tato'pi dakSiNatastathaivAkSaradvayAntaritamantyakuNDalakaprAptaM rekhAdvayaM kAryam, evaM ca SaDrekhAntarAleSu ssddrkaanni| asya ca SaDarakasya cakrasya karNikAta UrddhagatarekhAdvayamadhye paryantavarttikuNDalake prathamamakSaraM 'na' kArarUpaM likhyate, tatontarAle 'tvA' iti| tato'dhaH kuNDalakamadhye 'bha' iti / tataH 'ktinatAM' iti trayam, tataH kuNDalakamadhye 'ga' ityekam, tatontarAle 'koha' iti dvym| tataH karNikAyAM 'ma' ityekam, tato'pyadho'ntarAle 'bhayaM' iti dvayam, tataH kuNDalakamadhye 'na' iti, tato'pyantarAle 'STAbhimA' iti trayam, punaH kuNDalakamadhye 'na' ityekam, tato'ntarAle 'ku' ityekm| tataH paryantakuNDalake 'dhaM' itye km| evaM taddakSiNadigvatirekhAdvayamadhye'pi samastAkSaranyAsaH kAryaH, tatastRtIye'pi rekhAdvayamadhye 'nenaiva krameNa samastAkSaranyAsaH krttvyH| atha tRtIyarekhAdvayaparyantavartino 've' ityakSarasya punarAvartane, tato dakSiNabhAge 'dyaM jJA' iti akSaradvayam, tato'pi rekhAdvayamadhyavarti 'na' ityekam, tato'pi dakSiNato 'vatAM' ityakSaradvayam, tato'pi rekhAdvayamadhye 'vi' ityekam, tato'pi Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam dakSiNato 'marza' iti dvayam, tato'pi rekhAdvayamadhye 'vi' ityekamakSaram, tato'pyantarAle 'zadaM' iti dvym| tato'pi rekhAdvayamadhye 'dha' ityekam, tato'pyantarAle 'yaM pa' itykssrdvym| tato rekhAdvayamadhye 'daM' ityekamakSaram, tato'pyantarAle 'prastu' iti dvym| tataH punarapi 've' ityekamakSaram, iti smpuurnnssddrkckraakssrsthaapnaa| atra ca karNikA[yA] upari kuNDalakamadhye yathAkramaM pradakSiNAvarta 'gaNi jinavalla' ityakSaraSaTkam, tato'pyuparitane tRtIyakuNDalake tathaiva 'bhavacanamidam' itykssrssttkm| evaM ca kartRnAmAGkitatvaM cakrasya drssttvymiti| atra ca karNikAkSaraM 'ma' kArarUpaM tristathA vRttAntyAkSaraM 've' ityapi triH| zeSaM tu 'na vi vi dha daM' ityakSarapaJcakaM dvirAvartyata iti shaarduulvikriidditvRttaarthH| tathA cakramiti, cakraM rathAGgam, tadAkAreNa ca vRttAkSaranyAsAccakramiva cakra halamusalAdivaccitravizeSa ityrthH| sthApanA ceyam jJA va zrI. to ve, ENSE03394 vima wiyi ( . f oe pra vi | pari daM 18 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam atha dharmazikSA vivakSuH pIThamAracayannAhabho bho bhavyA! bhavAbdhau niravadhividhure bambhramadbhirbhavadbhidRSTAntaizcollakAdyairdazabhirasulabhaM prApi kRcchaannrtvm| tadvat kSetrAdisAmagryapi samadhigatA durlabhaiveti samyag matvA mAhAkulInAH kuruta kuzalatAM dhrmkrmsvjsrm||2|| vyAkhyA-bho! ityAmantraNe, dvirvacanaM tu sambhrame, tatazca bhavyA ityanena mokSagamanayogyA jIvAH smbodhynte| bho bho bhavyA! naratvaM prApya dharmakarmasu kuzalatAM kuruteti smbndhH| naratvaM kva prApyetyAha--bhavAbdhau saMsArArNave, kIdRze? niravadhividhure ni:sImamahAkaSTe, kiM kurvANaiH? bambhramadbhiH atyarthaM catasRSvapi gatiSu pryttnprvRttH| kai? ityAhabhavadbhiH yuSmAbhiriti bhavyAnAM praamrshH| kIdRzaM naratvam? asulabham duHprApam / kaiH? ityAha-dRSTAntaiH udAharaNaiH / katisaMkhyopetaiH? dazabhiH dshsNkhyaakaiH| kIdRzaiH? collakAdyaiH svAminA bhRtyAdInAM svahastena prasAdIkriyamANaM bhojanAdikaM collakaH, sa Adyo yeSAM pAzakAdInAM te tathA, taiH| taduktam cullaga pAsaga dhanne, jUe rayaNe ya sumiNacakke y| camma juge paramANU dasa diTuMtA maNuyalaMbhe / [uttarAdhyayanani0 160] kim? ityAha-prApi prAptam, kasmAt? kRcchrAt mahAkaSTasAdhyakarma. kSayopazamavizeSAt / kim? ityAha--naratvaM mnujtvm| yathA ca naratvaM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam kRcchraprApyaM tathA kSetrAdisAmagryapItyAha - tadvat naratvavat kSetraM bharatAdikarmabhUmirUpam, AdizabdAjjAti -kula- rUpA -''rogyA''yuSkadharmabuddhi-zravaNAvagraha-zraddhA-saMyamaparigrahaH / samagrANAM saMpUrNAnAM dharmasAdhanAnAM bhAva: sAmagrI, kSetrAdizcAsau sAmagrI ca, sApi na kevalaM naratvamityaperarthaH, samadhigatA samyak pratItA / katham? ityAha - durlabhaiva duHprApaiveyamiti, athavA anekArthatvAddhAtUnAM samadhigatA prAptetyarthaH, iti etat samyag yathAvasthitatvena, na hyetadanyatheti bhAva:, matvA avabudhya, kIdRzAH santaH? mahAkulaM prazastavizuddhapitRpakSarUpam, tasyApatyAni mahAkulAd vA'JInaJa [ siddhama0 6 / 1 / 77 ] itInaJi vRddhau ca mAhAkulInA iti / zrotRRNAM zrutiviSayotsAhanArthaM caitadvizeSaNam / upadezamAha--- kuruta vidhatta kuzalatAM nipuNatAm / keSu ? ityAha -- dharmaM sukRtaM tatpradhAnAni karmANi vyApArAstIrthakRdbhaktyAdayasteSu ajastraM nirantaram / ayamabhiprAyaH--yathA kenApi jigISuNA bhUpena prabhUtadravyadAnasammAnAdinA kathaJcidAvarjyAnIteSu dUradezAntarIyeSu sahAyabhUpeSu ripuvargagrahaNAya na vilambaH pramAdo vA kriyate tathA bhavadbhirapi mahAkRcchraprApteSu dharmasAdhaneSu kSetrAdiSu sarvathA pramAdo vilambo vA dharmakarmasu na kArya iti / collakAdidRSTAntasvarUpaM ca prAyaH siddhAntaprasiddheH supratItameva / taccaivaM 7 saMkSepataH - 1 sakala bharatavarSAsaMkhyapasteSu bhuktvA - 'pyatha punarazanI syAdbrahmadattasya gehe / sa hi kathamapi vipraH saMsRtau naiva nRtvaM sulabhamiha nimagnaM ramyaratnaM yathAbdhau // 1 // 1. tRtIyapariziSTe draSTavyam / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam cANakyAmAtyapAzAH suravihitamahAprAtihAryA api syurdaivAt pratyarthipAzA vighaTitasahajA durjanaughA ivaite| naiva bhraSTaM naratvaM kathamapi sulabhaM syAt prabhAjAlanItyA pAtAle caNDarazmeratibahalalasaddhvAntaruddhAvakAze // 2 // bhinnaM kartuM kila strI prabhavati jaratI durbalA sarSapANAM prasthaM mizrAdatIvA'khilabharatadharAdhAnyarAzeH samastAt / sAnnidhyAddevatAyAH kathamapi na punaH prApyate mAnuSatvaM prabhraSTaM naSTapuNyaiH salilamiva marau saarthikairutpthsthaiH|| 3 // saMsadyaSTazatottamAzrikalitastambhAbhirAmazriyi stambhAnAmapi collasacchatamaho aSTottaraM vidyte| rAjJastasya sutena cAbhilaSatA rAjyaM vijeyA sabhA dAyA apyakhilA nRpasya tanujasya tveka eva hyasau // 4 // ekaikA cAstriraSTottarazatavidhinA sarvasaMsadgateSu stambheSvevaM samastA api yadi vijitAstena raajaanggjen| syurdaivAd dyUtazakteH kathamapi na tathA'pyetadAsAdyate bho! mAnuSyaM bhUrikAryapravaNamudayanaM ydvdussnnaaNshumuurteH|| 5 // vRddhazreSThyaGgajAtaiH zubhavividhamaNiSvandhipArAgatebhyo datteSvanyAnyadikSu prasabhamatha gateSveSu kAlena pazcAt / roSAdvaddhasya bhUyo'pyatha ghaTanavidhiH syAt kathaJcinmaNInAM tatputrairjAtu naSTaM na punarapi nizi vdhrvnmaanusstvm|| 6 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam vindet kArpaTikaH kathaJcana punaH pUrNendupAnaM vidheH svapne rAjyaphalapradaM na tu mudhA naSTaM naratvaM nrH| kiM kenApi kuto'pi vItavibhavaH kSINe surAyuSyaho bhUyaH kopi surezvarastridazatAM prAptaH zrutaH karhicit // 7 // aSTau cakrANi savyetarataralagatInyuccakaistatparastAdrAdhAM bhindIta cakSuSyavahitahRdayo rAjavIjI kathaJcit / vidrANAzeSabhItipracaya iha jane'pIndradattAGgabhUvat kRcchreNaivaM sudakSo'pyasulabhanaratAM nAzitAM no lbhet|| 8 // sunibiDajalanIlIcarmabhedena sindhU pmitgurundaantshchidrsndRssttcndrH| kamaTha iha punastacchidramAproti bhoH kiM nijkjnsmetstdvdetnnrtvm|| 9 // svayambhUramaNe mahAjalanidhau yugaM pUrvato 'paratra samilAM suraH kila vimucya ko'pIkSate. pravezanamaho yuge vivaramadhyato'syAH sa kiM prapazyati narastathA na narabhAvamAsAdayet // 10 // pASANastambhacUrNAvayavazatasahasrANi phUtkRtya mero | devena kenApyatha sakaladizAM praapitaanyntdeshe| bhUyastAM stambhatAM tAnyamaramahimataH prApnuyuH kRcchrakRcchrAn naSTaM sanmAnuSatvaM kathamapi [na hi?] prApyate prANabhAjA // 11 // iti srgdhraavRttaarthH|| 2 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 10 atra ca prakaraNe prAyaH zArdUlavikrIDitaM sragdharA ca vRttaM kvcinmaalinyaadypiiti| ___athASTAdazA'pi dvArANyuddizan pUrvaM tatsambandhAyAvAntaravAkyamAhatatazceti / yato dharmakarmasu kuzalatAvidhAnamupadiSTam, na cAjJAteSu tacchakyam / tatazceti tasmAttadavabodhAya tatsvarUpamucyata iti zeSaH, ityvaantrvaakyaarthH| tathA bhavyA hi mumukSavo mokSahetuSveva vizeSataH saspRhA bhavanti iti granthakArastAneva mokSahetUn vizeSato gRhasthAn prati sopayogAMzcaityabhaktyAdInatra prakaraNe vyaktatayA abhidhAsyan pUrvaM tAvattAneva dharmakarmarUpanAmnA saMkIrtayannAhabhaktizcaityeSu zaktistapasi guNijane saktirarthe viraktiH prItistattve pratItiH zubhaguruSu bhvaadiitirudyaatmniitiH| kSAntirdAntiH svazAntisukhahatirabalAvAntirabhrAntirApte jJIpsA ditsA vidhitsA zrutadhanavinayeSvastu dhI: pustake c||3|| vyAkhyA-caityeSu bhaktirastu, tapasi zaktirastvityAdirUpatayA'stviti kriyApadaM sarvatra yojym| tatra ca cittaM rAgAdyabhAvena nirmalaM manastasya bhAvaH karma vA caityaM mukhyavRttyA, tannimittatvAcca 'vrIhIn varSati parjanyaH' itivajjinapratimA api caityAni gauNavRttyA, taduktam cittaM supasatthamaNo tabbhAvo kamma vA vi jaM tmih| taM ceiyaM ti bhannai kAraNao huMti jinnpddimaa|| [ jinapratimAdhAratvAddevagRhamapi 'maJcAH krozanti' itivaccaityaM gaunnvRttyaivocyte| teSu caityeSu pratimAdirUpeSu jinaguNAdhyAropeNa bhaktirdvidhA-AzAtanAparihArarUpA upacAravizeSarUpA ca / tatrAdyA tAvanmalinAGgavasanA-'sidhenukAbandha-vArttAvidhAna-zarIrakaNDUyanAdiparihAreNa, dvitIyA tu bhAvavizeSavataH Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam praNAma-pradakSiNAdAna-vikasitakusumapUjana-surabhidhUpodgrAhaNa-pradhAnapakvAnnaphalavizeSa-baliviracana-stuti-stotrakalitapaJcadaNDaka-caityavandanAdividhAnena bhavatIti / devagRhe'pi tadAvAsatcena narapatiprAsAda iva pratipattivizeSarUpA bhaktiH pUrvavad dvidhaiv| tatrAdyA tNbol-paann-bhoynn-paannh-thiibhog-suynnnidvivnne| muttuccAraM jUyaM vajjai jinnmNdirssNto| ityaadyaashaatnaaprihaarenn| dvitIyA tu pradviSTa janavidhIyamAnazikharapAJcAlikAbhaGgAdinivarttanena bhaktirbhavati / tatazca sAstu bhavatviti yogH| samastadharmakarmaNAM tIrthakRdbhaktipUrvakatvAdasyA aadaavupnyaasH| evaM caityabhaktimAnapi viziSTatapazcaraNAvaSTambhavikalo na karmanirjarAvAn syAdata Aha--zaktiH sAmarthyaM tpsynshnaadiruupe'stu| tathA satyAmapi tapa:zaktau guNavajjanasamparkamantareNa na dharmakarmanirvAhaH syAdata Aha--guNijane sAtizayajJAnAdiguNavati loke AcAryAdau saktiratyantaprItilakSaNa: prtibndho'stu| satyAmapi cAsyAmatyantamarthAsaktimAnna dharmapravRttimAn syAdata Aha-arthe dravyaviSaye virktirvairaagymstu| sApi vastutattvaprItimantareNa na syAdata Aha-prItirAntaraH pratibandhastattve jiivaajiivaadiruupe| ayamabhiprAyaH-jIvAjIvAdiSu navasu tattveSu saMvaratattve samityAdisaptapaJcAzadbhede'nityatvAdidvAdazAnuprekSA uktAH santi / tatra ca sarvasyApyarthAderanityatvAzucitvAdibhAvanAvazAdarthe viraktiriti / sApi ca gurvAdezamantareNa na syAt, so'pi na tatpratItiM vinetyata Aha-pratItirAntarabahumAnenA'yameva gururiti prtyyH| zubhaguruSu jJAnakriyAvizeSaratnAlaGkateSvAcAryAdiSvastu / zubhaguruprAptAvapi bhavabhayamantareNa na samyak Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 12 pravRttirityata Aha--bhavanti karmavazavartinaH prANino'sminniti bhavazcaturgatikaH saMsArastasmAdItirAtyantikadu:khalakSanidAnatvena mahAraudratayA bhayaM saapystu| tathApyanyAyacAriNo niSphalaiva bhavabhItirityata Aha-udyA sarvalokAnukUlatvena prazasyA AtmanaH svasya nItiH uttamaguNAbhyAsAdirUpo nyaayo'stviti| athavA udyA iti vizeSaNaM samastacaityabhaktayAdistrIliGgavizeSyeSu sarveSvapyaviruddhatvAdyojyam / nyAyavAnapyatyantaroSaNo naihalaukikakAryasyApi sAdhakaH syAdata AhakSAntiH kSamA parakRtaprANAntikAparAdhasyApi dharmabuddhyA titikssnnmstviti| kSamAvAnapyajitendriyo duvinItatayA prAyo gurvAdInAmapyanavadheyatayA na svakAryasAdhakaH syAdata Aha-dAntiH damaH samastendriyavazIkAro'stviti / bAhyendriyanigrahavAnapi nAntaraGgakrodhAdiripuvazavartI paralokasAdhakaH syAdata Aha-svasyAtmanaH zAntiH samastAntaraGgakrodhAdyazivopazamanena svAsthyaM tadapyastviti / tatrApi yAvat sAMsArikavaiSayikasukheSu tAttvikI sukhapratItistAvanna mokSasukhasAdhaneSu saMghaTetA'ta Aha-sukhe sAMsArikasukhapratyaye hatiH hananaM vinAzaH sukhAbhAvapratyaya iti yAvadastu bhvtu| sApi rUpAdisamastaviSayanidhAnabhUtayoSijanapratibandhe na syAdata Aha-abalAyA yoSito vAntirvamanaM prihaaro'pystu| sAkSAdanubhUyamAnasambhogajasukhanidAnavanitAtyAgo'pi nAptopadezamantareNa syAdupadezo'pi nAptabhrAntAvityata Aha--abhrAntiH aviparyayo nizcaya iti yAvat, astviti| Apte iti 'Apti doSakSaya viduH [ ] iti vacanAdrAgAdisamastadoSakSayeNa viziSTajJAnasyAptiH prAptirAptirasyAstIti arzaAditvAdaci Aptastatra, Aptapratyaye hi tadupadezAdanubhUyamAnasukhanidAnamapi pariNAmadAruNavipAkatvAdviSaphalasantatiriva tyajyata evaableti| AptAbhrAntAvapi yadi tadIyavacana1. arzaAdibhyo'c pA0 5 / 2 / 127 / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam jijJAsA na bhavati tadA na taduktAnuSThAnena paralokasAdhakatvamityata Aha-- jJIpsA taduktAnuSThAnavidhitsayA jijJAsA zrute tadupadiSTAGgAnaGgAdirUpasiddhAnte astviti| vijJAta zrutArtho'pi gRhastho yAvatsupAtre zraddhAtizayavAn suvizuddhaM dhanaM na niyojayati tAvanna sampUrNadravyastavArAdhakaH syAdityata Aha--ditsA dAnavAJchA dhane suvizuddhadravyaviSaye astviti / bhavantu pUrvoktAH sarve'pi guNAstathApi 'vinayaH zAsane mUlam ] iti vacanAdavinItasya na kadAcitsvArthasAdhakatetyata Aha--vidhitsA vidhAtumicchA vinaye gurvAdiSu sarvathA vcnkrnnaadynukuulsmpaadnruupe'stviti| atra ca jJIpsAdiSu tisRSvapi yathAsaMkhyaM zrutaM ca dhanaM ca vinayazceti dvandve teSviti smbndhH| astviti vakSyamANapade'pi smbndhniiym| sarve'pyete gurUpadiSTA eva jnyaaynte| guravo'pi samprati tathAvidhaprajJA-smRtipATavAbhAvena pustakaM vinA na samyagupadezapravRttibhAja ityata Aha--dhIH buddhirAllekhanAdiviSayA pustake ca prasiddhasvarUpe astviti| atra ca caityabhaktyAdInAM samastadharmakarmaNAM strIliGgatvenaiva nirdezo vaiziSTyAt kAvyavidhAnazaktergranthakarturiti boddhvym| etAni hi caityabhaktayAdIni karmANi sAdaramanuSThIyamAnAni niHzreyasAnuguNadharmAya kalpanta iti bhavatyetat sarvaM dharmya padamiti vRttArthaH // 3 // athAdyaM caityabhaktidvAraM phalopadarzanadvAreNa vivRNvannAhavyapohati vipaddharaM harati rogamasyatyaghaM karoti rtimedhytytulkiirtidhiishriigunnaan| tanoti surasampadaM vitarati kramAnmuktatAM jinendrabahumAnataH phalati caityabhaktirna kim||4|| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 14 vyAkhyA-caityabhaktiH kiM na phalatIti smbndhH| tathAhi mAhAtmyavizeSAd vyapohatyapanayati vipadbharaM rAjacaurAgnyAdhupadravaprAgbhAram, harati nivartayati rogaM jvarakuSTakSayAdikaM vyAdhim, tathA'syati kSipatyaghaM rogAdereva kAraNamUlaM pApam, etAvatA sanidAnaduritoccheda uktH| atha guNasadbhAvamAha-karoti vidhatte ratiM sarvadA sampadyamAnasamastAbhimataprAptyA cittasvAsthyam, tathaidhayati sukRtAnubhAvena prvrddhyti| kAn? ityAha kIrtiH prazastA khyAtiH, dhIH buddhiH, zrIH lakSmIrguNAH saubhAgyA''deyatAdayastataH kIrtizca dhIzcetyAdi dvandve, atulA nirupamAstatazcAtulAzca te kIrtidhIzrIguNAzca taan| evamaihikaM phalamabhidhAyAtha pAratrikamAha--tanoti karoti surasampadaM mahAparivArarUparatnAditridazasamRddhim, kiM bahunA? vitarati dadAti kramAt krameNa sumAnavatva-sudevatva-saccAritrAdilAbhaparipATyA muktatAM kRtsnakarmakSayalakSaNAM siddhtaam| tat kimevaMvidhaM phalamasmadvaMzajairidaM caityaM kAritamiti tadbahumAnenApyAdhIyamAnA bhaktiH sampAdayati? netyAha-jinendrabahumAnatastIrthakRguNAnurAgeNa tasyaiva tdaaraadhnhetutvaat| taduktam tumamacchIhiM na dIsasi nArAhijjasi pbhuuypuuyaahiN| kiM tu gurubhattirAgeNa vayaNaparipAlaNeNaM c|| tatastadguNAnurAga eva phldaayiityuktm| svajanAdikAritatvaM tu svajaneSveva bahumAnaM vynkti| evaM ca pUrvoktA caityabhaktiH, kimityapUrvApUrve, vaktumazakyam, na naiva phalati kartuH, api tu sarvamaihikaM pArabhavikaM ca zubhaM dadAtIti pRthvInAmakacchandovRttArthaH // 4 // ___atha samastasamIhitavastupadapadArthaprAptihetutvena caityabhakte : sAtizayaphalavattAmAha Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam tadgahe prastutastanyabhilaSati mudA kAmadhenuH praveSTuM cintArataM tadIyaM zrayati karamabhipraiti taM klpshaakhii| svaHzrIstatsaGgamAya spRhayati yatate kIrttikAntA tamAptuM taM kSipraM mokSalakSmIrabhisarati ratiryasya caityaarcnaadau||5|| vyAkhyA-yasya caityArcanAdau ratistadgahe arcakamandire kAmadhenu rvAJchitavastudo surabhirabhilaSati samIhate praveSTum antrbhvitum| kIdRzI? ityAha--prasnutAH payaH kSarituM pravRttAH stanAH kucA yasyAH sA tthaa| anekavatsasyevArcakasya kAmadhenusnehaviSayatvaM sAtizayaM sUcitaM bhavati / ata evAha-mudA harSeNa tathA cintAratnaM cintitArthaprado maNiH tadIyaM bhaktikRtsambandhinaM karaM hastaM zrayati bhjte| anenApi cintAmaNestadviSayo gauravAtizayo vyjyte| tathA abhipraiti abhiprettyaa'nusrti| tamiti caityArcakam, kalpazAkhI klpitaarthprdstruvishessH| anenApyarcakaviSayastasya pratibandho lkssyte| acetaneSvapyeteSvarcakasamAzrayaNavazAt snehAdyupacAraH prvrttte| tathA svaHzrIrdevalokalakSmIstatsaMgamAyA'rcakapuruSAzleSAya spRhayati anurAgavizeSeNa tatsambandhalAlasA bhvtiityrthH| tathA yatate prayatnavatI bhvti| kAsAvityAha-kIrtiH dAnapuNyakRtA zubhA prakhyAtiH, saivAtyantaramaNItvAt kAntA vallabhA, tam iti caitybhktm| kiM kartum ityAha--AptuM labdhum, tathA tamarcakaM kSipraM zIghraM mokSalakSmInivRtizrIrabhisarati kAmArttakAminIva saGketasthAnamAgatya guptatayA tena saha smbdhyte| kasyaivaM kAmadhenvAdibhiH sambandho bhavatItyata Aha--ratiH paramacittasvAsthyalakSaNA prItiryasya puNyabhAjaH purusssy| kva viSaye ityAha-caityAni jinapratimAstAsAmarcanaM pUrvoktamAzAtanAparihAra-puSpAdyA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA prakaraNaM savRttikam ropaNalakSaNaM tadAdi yasya devadravyarakSaNAdestattathA tatra / ayamabhiprAyaHtrisandhyaM zucibhUtena puSpAropaNAdita dravyavRddhiparyantA bhaktiH kriyamANA tIrthakaratvasyApi hetuH, kiM punaH vipadbharAdivyapohanasyeti / atra ca caityArcanarate gRhe kAmadhenupravezAderanekasyAzakyasya kAryasya siddhervizeSAkhyo'laGkArastathA ca tallakSaNam - anyat prakurvataH kAryamazakyasyAnyavastunaH / tayaiva karaNaM ceti vizeSastrividhaH smRtaH // iti vRttaarthH|| 5 // atha dvitIyaM tapaH zaktidvAraM phalavyaktidvAreNa vRttadvayenAhacakre tIrthakaraiH svayaM nijagade taireva tIrthezvarazrIheturbhavahAri dAritarujaM sannirjarAkAraNam / sadyo vighnaharaM hRSIkadamanaM maGgalyamiSTArthakRd devAkarSaNakAri duSTadalanaM trailokyalakSmIpradam // 6 // ityAdiprathitaprabhAvamavanIvikhyAtasaMkhyAvidAM [ kAvyaprakAza sU. 136] mukhyaiH khyApitamAzu zAzvatasukha zrIklRptapANigraham / AzaMsAdivimuktamuktavidhinA zraddhAvizuddhAzayaiH zaktivyaktisubhaktiraktibhirabhidhyeyaM vidheyaM tapaH // 7 // 16 vyAkhyA - zaktyAdibhistapo vidheyamiti sambandhaH / kimityata Aha--yataH cakre vidadhe tIrthakarairnAbheyAdivarddhamAnaparyantairarhadbhiH svayam AtmanA saMvatsarAdiSaNmAsaparyantasya vidhAnAt / na kevalaM vidadhe, nijagade abhidadhe ca, cakAro'tra lupto draSTavyaH / kaiH ? taireva tIrthakRdbhiH 'khaNalavatavacciyAe [ ] iti vacanena / kIdRzamityAha -- tIrthaM caturvarNazramaNasaGghastasyezvarAH Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam kartRtvena svAminasteSAM zrIH samavasaraNAditrailokyavandyatvalakSmIstasyA hetuH kAraNam / tathA bhavahAri dRDhaprahArAderiva sarvathA sNsaaraaphrnnshiilm| tathA dAritarujaM rujAzabda AkArAnto'pi rogavAcako'stIti vidhvaMsitavyAdhi, rasamUlatvAt prAyo vyAdhInAM tapasA nivrttnm| taduktam- paccuppannaM vAhi aTTameNa nivArae [ ] iti, tathA satI zobhanA nArakAdyakAmanirjarAvaiparItyena nirjarA ekadezakarmakSayalakSaNA zreNikasya saptakakSaya iv| tasyAH karaNaM hetuH| tathA sadyaH tatkSaNAdeva vighnaharaM prtyuuhpaattnpttisstthm| tathA hRSIkadamanamindriyavazIkArakam / tathA maGgalaM samastasvArAjyAdizubhaprAptilakSaNaM kalyANam, tatra sAdhu maGgalyaM tnmuulkaarnntvaat| dadhi-dUrvAderhi kaadaacitkaalpklyaannhetutvaat| tathA maGgalyamapi kadAcit kuzUlanihitabIjavat sahakAryabhAvAnna svakAryakRt syAdata AhaiSTArthakRt avazyamabhimataprayojanasampAdakamiti na maGgalyena saha paunaruktyam, tathA mAhAtmyavizeSAd devAkarSaNakAri yaddevAbhisandhinA yat tapaH puNyavatA kriyate tat ttsmaagmvidhaaykm| zrUyate hi kRSNavAsudevena lavaNasamudrAdhiSThAyakasusthitAbhisandhinA aSTamakaraNaM tdaagmshc| evaM cakravartyAdInAmapi tattatkAryasiddhaye tattaddevatAbhisandhinA tattattapovidhAnaM tdaagmshc| tathA duSTAnAM vairi-vyAghra-sarpAdInAM dalanaM niHprtaapiikrnnenaa'kinycitkaaritvkaari| kiM bahunA? trailokyalakSmIpradaM smuditjgttrykmlaasmpaadkmiti| atra dvitripadA pAJcAlI [rudraTa0 kAvyAlaM0 2 / 4] iti vacanAt pAJcAlI riitiH|| 6 // __iti evaM pUrvopadarzitatIrthakara zrIhetutvAdikamAdiryasya zazvad ghaTamAnakAntakAntAdeH sa tthaa| tAdRzaH prathitaH prakhyAtaH prabhAvo mAhAtmyaM yasya tapasastattathA, evaMvidhamidaM khyApitaM sarvatra prakAzitam / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 18 kairityAha-avanyAM pRthivyAM vikhyAtAH prasiddhA ye saMkhyAvidaH vicakSaNAsteSAM mukhyAH AdyA gnndhr-yugprdhaanaadystaiH| ayamabhiprAya:Adau tAvannijagade tIrthakRdbhiridam, tato'pi zrutanibandhanena svayaM paraizca karaNa-kAraNAdibhiH saprabhAvatvena prakAzitamiti / tathA Azu zIghraM zAzvataM nityaM sukham Anando yatrAsau zAzvatasukho mokSastasya zrI: lakSmIstayA saha klRptaH racitaH pANigraho vivAho'rthAttatkartRNAM yena tapasA tttthaa| evaM tAvat phalaM saprapaJcamupadarzya sAMprataM tatkaraNavidhimarmAha--AzaMsA ihalokAdibhogAdiprArthanA, AdizabdAd duSTAdhyavasAyavazavividhanidAnagrahaH, tairvimuktaM tyaktaM niraashNsmityrthH| tathoktaH siddhAntapratipAdito yo vidhiH - so hu tavo kAyavvo jeNa maNo maMgulaM na ciNtei| jeNa na iMdiyahANI jeNa ya jogA na siiyNtii|| ityAdiko vidhaanprkaarsten| kIdRzaiH karttavyamityAha-zraddhA sAtizayatatkaraNavAJchA, tayA vizuddhoM nirmala AzayazcittaM yeSAM te tthaa| taiH kaiH karaNairityAha-zaktistapo vidhAnasAmarthya vyktishcaandraaynnaadestpsstpo'ntrennaamishrnnm| yadvA svatapasa eva tapodinAntaraiH shaamishrnnm| athavA vikRtidravyAderbhedena vyvsthaapnm| yathA nirvikRtike utkaTakhaNDazarkarAdidravyaparihAro rAtrau caturvidhAhAravarjanaM divApi trividhAhArapratyAkhyAnamiti / tathA suSTa zobhanA bhaktiH tIrthakaropadiSTamidamabhISTaphaladaM ceti subhumaanH| tathA raktirbrAhmaNasyeva ghRtapUrNAdibhojane sAtizayo'nurAgastatazca zaktizca vyaktizcetyAdi dvndvstaabhiH| kimityAha abhidhyeyaM karttavyatayA'nazanAdikam, Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam na kevalamabhidhyeyam, vidheyaM ca karttavyaM tapa iti, AntarakArmaNazarIratApanAttapo'nazanAdikaM bhavyairiti prkRtm| ayamabhiprAyaH-anudhyAne satyapi yAvanna kriyayA tatra pravRtyate tAvanna phlsiddhiH| kriyaiva phalada puMsAM na jJAnam [ ] ityAdi vcnaat| tatrApi na zaktayAdicatuSTayAbhAve tathAvidhaphalAvAptirityetaccatuSTayamuktamiti / prauDhAyAM kastayuktazca [rudraTa0 kAvyAlaM0 2 / 24] iti vacanAdatra prauDhA nAma vRttiH| tathA'tra lATIyA paJca sapta vA yAvad [rudraTa0 kAvyAlaM0 2 / 4] iti vacanAlATIyA nAma rItiriti vRttdvyaarthH|| 7 // atha guNijane saktiriti tRtIyaM dvAraM phalopadarzanadvAreNopadizannAhajJAnAditrayavAn jano guNijanastatsaGgamAt sambhave snehasteSu sa tattvato guNiguNaikAtmyAd guNeSveva yt| tasmAt sarvagasadguNAnumananaM tasmAcca sadarzanA dyasmAt sarvazubhaM guNivyatikaraH kAryaH sdaa''ysttH||8|| vyAkhyA-jJAnaM samyagavabodhastadAdiryayordarzana-cAritrayoste jJAnAdayo guNAH, tadguNasaMvijJAno'yaM bahuvrIhiH, tena jJAnAdInAM trayaM tritayaM tadvidyate yasya janasya asau jJAnAditrayavAn janaH aacaaryaadilokH| kim? guNI guNavAn janaH guNijanaH puujylokH| tataH kimityAha--tairguNibhiH saha saGgamAt AlApAdisamparkAt sampadyeta sneho dhrmaanuraagstessvaacaaryaadissu| tato'pi kimityAha--yad yasmAt sa snehaH tattvataH paramArthavRttyA guNeSveva jJAnAdiSu / nanu guNiSu snehaH kathaM guNeSu syAt vyadhikaraNatvAdata Aha--guNinAm AcAryAdInAM guNaiH jJAnAdibhiH sahaikAtmyAt, eko'bhinna AtmA svarUpaM yeSAM te tathA, teSAM bhaavstsmaadbhedaadityrthH| na hi kadAcidAtmanaH sakAzAdbhinadezatvenopalabhyante jnyaanaadyH| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam samavAyAttatheti cet? tanna, tasya nirAkRtatvAt, tannirAkaraNaM ca vizeSato'bhayadevAdigranthAt jJeyam / tathA ca guNyanurAgo guNAnurAga eveti na vaiydhikrnnym| yaditi yojitmev| yasmAd guNirAgo guNarAga eva, guNAzca sarvatraikarUpA eva, tatastasmAdekatra guNini rAge kRte, sarveSveva guNiSu gacchanti tiSThantIti sarvagAste ca te sadguNAzca zobhanajJAnAdidharmAzca teSAmanumananam anumodanaM bhAvapratipattirUpaM kRtaM syAditi shessH| tato'pi kimityAha-tasmAcca, caH punararthastasmAt sadguNAnumananAt smyktvbiijbhuutaat| kimityAha-sat zobhanaM darzanaM samyaktvaM kSAyopazamikAdikam, AdizabdAt kramazazcAritra-kSapaka zreNyAdikamapi syAt / ato'pi kimityAha-asmAt saddarzanAdeH sarvaM zubhaM samastaM svargApavargAdi kalyANaM syaat| tata ityante vartamAnaM padamatra yojyte| yata evaMguNo guNivyatikara AcAryAdisamparkastataH kAryaH vidheyaH sadA sarvakAlam, na tu kdaacidev| kairityAha-ArAddUre yAnti pApebhya ityAryAH ziSTAstairiti krtRpdm| ayamabhiprAyaH-guNirAgamantareNa na sarvaguNiguNAnumananam, tadantareNa ca na saddarzanAdikam, tadantareNa ca na sarvazubhAvAptiriti sarvakalyANamUlatvAdasyAvazyakarttavyatvopadeza iti vRttArthaH // 8 // ____ atha nidarzanAlaGkAreNa prabhUtAsampadyamAnapadArthasampattidRSTAntena guNijanasambandhavyatirekeNa dharmasampattyabhAvamAhasa snAtazcandrikAbhiH sa ca kila mRgatRSNAjalaireva tRptaH khAbjairmAlAM sa dhatte zirasi sa zazazRGgIyacApaM bibhrti| manAtyeSa sthavIyasthalatalasikatAstailahetorya ujjhan saGgaM jJAnakriyAvadguNibhirapi paraM dhrmmicchecchivaay||9|| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA prakaraNaM savRttikam vyAkhyA - yo guNisambandhamujjhan dharmamicchet sa candrikAsnAnAdikaM kuryAditi sambandhaH / yaH kazcidavivekI puruSaH saGgamAlApAdisamparkamujjhan parityajan / kaiH sahetyAha - jJAnaM ca kriyA ca pratyupekSAdisamAcArI, te vidyete yeSAM te jJAna-kriyAvantaste ca te guNinazca pUrvoktAstairapi, AstAM nirguNairityaperarthaH / kimityAha - icchet abhilaSet dharmaM niHzreyasAnuguNamanuSThAnam / kIdRzam ? paraM prakRSTamakSepeNa mokSasAdhakaM kartumiti zeSaH / kimartham ityAha- zivAya mokSAyeti / sa guNisaGgatyAgI paramArthataH kiM kiM kuryAdityAha - snAtaH snAnaM kRtvaan| kAbhirityAha-- candrikAbhiH candrajyotsnAbhiH, na khalu salilasAdhyaM snAnamasalilarUpAbhirjyotsnAbhiH sambhavati, paraM sa tadapi kRtvaan| anyadapi kimasau kRtavAnityAha -- sa ca guNasamparkatyAgI, kiletyalIke, tRptaH sauhityavAn smpnnH| kairityAha-- grISme marau taptabhUmiSu svacchAsu pratiphalitA divA - karakarA eva mRgatRSNA, saiva jalAkAratayA bhrAntyA pratibhAsanAjjalAni salilAni taireva, na tu pAramArthikairityavadhAraNArthaH / vakSyamANavAkyatraye dhatte bibharttItyAdi varttamAnanirdeze'pi, yadatra vAkyadvaye snAta ityAdyatItakAlanirdezaH so'tyantamugdhasya guNisaGgavarjanena dharmecchAmAtreNApyasatkAryasya siddhatvakhyApanArthastena vakSyamANeSvapi triSu siddhatvameva boddhavyamiti bhAvaH / 21 tathA sa puruSaH khAbjaiH gaganakamalaiH karaNabhUtairmAlAM srajaM dhatte vibhUSArthaM dhArayati zirasi mastake, na cAkAze kmlsmbhvH| tathA sa puruSaH zazazRGgAjjAtaM gehAditvAdIye zazazRGgIyaM tacca taccApaM ca dhanuzca bibhartti bANasandhAnAya dhArayati / na ca zaze zRGgasambhavaH / tathA mathnAti 1. 'gahAdibhyaH [ si0 6 / 3 / 63] ebhyo yathAsambhavaM dezArthebhya: zeSe IyaH syAt / gahIyaH / ' siddha0 laghu0 / gahAdibhyazca / 4 / 2 / 138 / 1364 - pA0 siddhAnta0 / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam tilayantre nipiiddyti| eSa gunnisnggtyaagii| kA ityAha-sthavIyAMsi atyantasthUlAni yAni sthalatalAni sikatAkUTavizeSAsteSAm, sikatA vaalukaastaaH| sthUlazabdasya Iyansi pratyaye antasthAlakAralope guNe ca sthavIyAMsIti bhvti| kimartham ityAha--tailahetoH tilaniryAsaniSpattinimittam, na ca kadAcit sikatAsu tailsmbhvH| Adau nidarzanAlaGkAreNetyuktam, tatra nidarzanalakSaNaM tvevam-abhavan vastusambandha upamAparikalpakaH [kAvyaprakAza sUtra 150] iti| tadatra satsaGga vinA yaH saddharmAnveSI sa candrikAbhiH snAta ityuktm| candrikAsnAnaM ca nAsau karotIti vastusambandhAbhAve upamAnopameyabhAvaH pravarttate / yathA candrikAbhiH snAnamasambhavi tathA satsaGgAbhAve dhrmo'piiti| evaM mRgatRSNA- tRSNyA tRptAdicatuSTaye'pi yojym| tasmAddharmArthinA'vazyaM satsaGgo vidheya ityupadeza iti vRttArthaH // 9 // athA'rthe viraktiriti caturthaM dvAramarthadoSapradarzanapurassaraM vivRNvannupadezamAhatvagbhedacchedakhedavyasanaparibhavAprIti-bhIti-pramIti klezAvizvAsahetuM prshmdmdyaavllriidhuumketum| arthaM niHzeSadoSAGkarabharajananaprAvRSeNyAmbu dhUtvA lUtvA lobhaprarohaM sugatipatharathaM dhatta sntosspossm||10|| vyAkhyA-arthaM dhUtvA santoSapoSaM dhatteti sambandhaH / kIdRzamartham ityAha tvacaH zArIracarmaNo bhedastaptasandaMzAdinA vidAraNam, chedaH karttanaM hastAdeH, khedaH upArjanAdau zArIraH zramaH, vyasanaM rAja-caurAdyupadravaH, paribhavaH kadAcinnRpeNa bandiprakSepe'tyantanIcakarmakarAderapyAkrozatADanAditiraskAraH, aprItiH lobhAbhibhUtapitRputrAderapi snehadhvaMsaH, bhItiH nRpa-dAyAda-caurAdestrAsaH, pramItirmaraNamapi kadAcit, klezaH kadAcida Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam pahArAdau mAnasI vibAdhA, avizvAsaH putramitrAderapyavizrambhaH, tatazca tvagbhedazca chedazcetyAdi dvandve teSAM hetuH kAraNam / anenAnarthahetutvamarthasyoktam / athArthadhvaMsakatvamAha - prazamaH krodhAbhAva:, damaH indriyajayaH, dayA nirnimittaparaduHkhaprahANecchA tA eva dhArmikANAmanavarataprasaraNazIlatvAt sAdharmyAdvallaryaH vallayastAsAM sarvathA dAhakatvAddhUmaketurvaizvAnaraH / arthe hi sati prAyaH svalpe'pyaparAdhe mahAn krodhaH sarvendriyaviSayalAmpaTyaM paravaJcana-mAraNe ca bhavanti / dRzyante hi sampratyapi dhanibhiH svadhanavidhAnIkaraNAnantaraM kArAgRhAnItapuruSA vyApAdyamAnAH / evaMvidhamarthaM kanakaratnAdilakSmIrUpaM vittm| tathA niHzeSAH samastA ye doSAH rAga-dveSa - matsarerSyAdayaH ta eva caurya-pAradArikatva-drohAdimahAviTapinibandhanatvAdaGkurAH prathamodbhedAsteSAM bharaH prAgbhArastasya jananamutpAdanaM tatra prAvRSeNyAmbu varSAkAlajalam, tena hyaGkurA atyantaM varddhanta iti kRtvA / kimityAha -- dhUtvA vikSipya sarvathA parihRtyetyarthaH, na kevalamarthaM dhUtvA kintu tadaGgIkArahetuM lobhaprarohaM ca lobho gAddharmyaM sa eva nAnAduzcintAlatAprAdurbhAvakatvAt prarohaH aGkarastaM ca lUtvA sarvathonmUlya cakAro'tra lupto draSTavyaH / tataH kimityAha--dhatta dhArayata bho bhavyA iti prakRtam / kamityAha - santoSaH parigrahecchAnivRttistasya poSaH vRddhistam / kIdRzamityAha - sugate : svargApavargAdirUpAyA: zobhanagateH panthAH prAptimArga : saccAritrAdistatra rathaM syandanam, syandaneneva santoSapoSeNa saccAritramArgagamanena sadgatipurI prApyata iti bhAva iti vRttaarthH|| 10 // 23 3 atha saMsRSTyalaGkAreNArthaviraktivizeSasampAdanArthamarthasya doSavizeSAnAha Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 24 nidrAmudrAM vinaiva sphuTamaparamacaitanyabIjaM janAnAM lakSmIrakSNo'ndhabhAvaH prakaTamapaTalaH snnipaato'tridossH| kiJca kSIrAbdhivAsinyabhajadimamapAM sarpaNAnIcagatvaM kallolebhyazcalatvaM smRtimatiharaNaM kaalkuuttcchttaabhyH||11|| vyAkhyA-kiJceti padaM vRttamadhyasthitamabhyuccayArthamAdau draSTavyam / tatazca lakSmIracaitanyabIjaM varttata iti kriyaadhyaahaarH| nidrAmudrAM svApAvasthAM vinaiva antrennaapi| mudrAzabdaH shobhaavcnH| sphuTaM vyaktam aparaM prasiddhanidrAyAH skaashaadnyt| kimityAha--acaitanyabIjam acetanatAyAH padArthAnanubhavasya kAraNaM janAnAm iishvrlokaanaam| ketyAha-lakSmIH dhanakanakAdisamRddhiH, Izvaro hi prAyaH kimapi na cetayata iti bhaavH| tathA prakaTaM vyaktaM yathA bhavatyevameSA akSNaH cakSurindriyasyApaTalaH paTalaM nIlIrUpo netrrogvishessstdbhaavvaanndhbhaavo'drshnsdbhaavH| paTalaM hi prAyeNAndhyanimittamiyaM tu tadvinA'pi darzanAbhAvanimittam / tathA cocyate lacchIkarakamalaviyAsareNupUrijjamANa nynnehiN| pAsaTThiyA vi dIsaMti neva rorA dhnnddddehiN|| ] . tatheyaM lakSmIH sannipAtaH samastazarIraceSTAnirodhakRd vyaadhivishessH| kIdRza ityAha--na vidyante trayo doSA vAta-pitta-zleSmaprakopavizeSarUpA yatra sa tthaa| sannipAto hi sarvadApi tridoSaja eva, lakSmIH punastadabhAve'pi sarvathA viziSTaceSTApahAriNIti bhaavH| kiJceti yojitameva / iyaM hi loke kSIrAbdhivAsinI iti prsiddhaa| tatazceyaM lakSmI: nIcagatvamadhamapuruSAnusaraNaM nUnam apAM jalAnAM sarpaNAt nIcapradezagamanAd abhajada Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam aashishraay| tatra hi jalAni nIcagAmini / taiH sahaikatra vAsAttadguNagrahastilAnAmiva campakakusumagandhagrahaH, iha ivAdizabdasyotprekSAvAcakasyAbhAve'pi vastuvRttyA jalebhyo nIcagatvasya bhajanAt kavinotprekSyata evetyutprekssaa| evaM vakSyamANavAkyayorapi nIcazabdazca nimnAdhamavAcakatvena shlissttH| tathA kallolebhyo vIcibhyastathaiva calatvaM caJcalatvamabhajaditi yogaH, iympyutprekssaiv| Izvaro hi prAyazcaJcala eva cittena bhavati / tadatrApi cala-zabdaH shlissttH| tathA smRtiranubhUtasya smaraNam, matiH buddhistayorharaNaM nAzanamarthAdIzvarasya lkssmiirbhjt| kutaH? kAlakUTacchaTAbhyaH sdyoghaativissprvaahebhyH| kAlakUTamapi kSIrodadhau vasatIti lokaprasiddhistatastatsahavAsAt smRtyaadidhvNsgunngrhH| iyamapi puurvvdutprekssaiv| atra cAdau saMsRSTyalaGkAreNetyuktam, tallakSaNaM tvevam-seSTA saMsRSTireteSAM bhedena yadiha sthitiH [kAvyaprakAza sU0 207] iti| eteSAmalaGkArANAM tadatra vibhAvanotprekSayorbhinnayoLaktatayA prkaasho'sti| tathAhi-AdyA. acaitanyAdikAraNabhUtAnAM nidrAdInAmabhAve'sya caitanyAdikAryANAM sadbhAvaH pratipAditastataH kAraNAbhAve'pi kaarysdbhaavaadvibhaavnaa| tathA ca tallakSaNaMkriyAyAH pratiSedhe'pi phlvyktirvibhaavnaa| [kAvyaprakAza sU0 162] iti| dvitIyA. tu nIcagatvAdInAM jalasarpaNAdibhya utprekssittvaadutprekssaa| tallakSaNamapyevaM-sambhAvanamathotprekSA prakRtasya samena yat [kAvyaprakAza sUtra 138] iti| tadevamanayordvayorAlaGkArayorvyaktatayA'tra prakAzanAt saMsRSTiriti / evaM ca tvarabhedAdInAmacaitanyAdInAM nIcagAmitvAdInAM cAnekeSAM doSANAmarthe sadbhAvAdihaloke paraloke'pi tatrAsaktau nAnAnArakAdiyAtanAbhAvAdbhavyAnAM vivekinAmarthe viraktireva yukteti bhAva iti vRttArthaH // 11 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 26 prItistattva iti paJcamaM dvAraM vivarISuH saprabhedanavatattvapratipAdanapuraHsaraM teSu zraddhAnopadezamAhajIvA bhUribhidA ajIvavidhayaH paJcaiva puNyAstravau bhinnau SaDguNasaptadhA prakRtayaH pApe vyazItiH smRtaaH| bhedAn saMvarabandhayoH pRthagathAhuH saptapaJcAzataM . mokSo dezavinirjareti ca nava zraddhatta tattvAni bhoH!||12|| vyAkhyA-jIvitavanto jIvanti jIviSyantIti jIvAH aupazamikAdibhAvAnvitAH sAkArAnAkArapratyayalAJchanAH zabdAdiviSayaparicchedino'tItAnAgatavartamAnakriyAsu ekakartRtvapratItihetavastatphalabhujo'mUrtasvabhAvAH sattvAH bhUribhidA anekaprakArAH eka-dvivyAdibhistadavAntaraizcAsaMkhyeyA'nantAdibhirbhedaiH pratyekaM nAnArUpatvAt / tathAhi-cetanAlakSaNatvenaikavidho jiivH| bhavastha-siddharUpatayA tu dvividhaH, bhavastho'pi bhavyAbhavyarUpatayA trasasthAvararUpatayA vA dvividhH| strIpunnapuMsakatayA trividhH| naarktirygnraamrbhedaaccturvidhH| trasAdivizeSavivakSayA caika-dvi-tri-catuH-paJcendriyarUpatayA pnycvidhH| paJcavidho'pi cAyam anindriyasiddhasahita: ssddvidhH| bhUjalAnalAnilavanaspatitrasarUpatayA vA ssddvidhH| bhUjalAdiSaDvidho'pyakAyasiddhasahitaH sptvidhH| aNDaja 1 potaja 2 rasaja 3 jarAyuja 4 saMsvedaja 5 sammUrcchanaja 6 udbhijja 7 aupapAtika 8 bhedaadssttvidhH| pRthivyAdayaH paJca dvi-tri-catu:paJcendriyazceti nvvidhH| nArakANAM napusaMkatvena tiryagnarayozca pratyekaM strIpunapuMsakatvena, surANAM ca puMstrIrUpatvena vA nvvidhH| pRthivyAdayazcaturindriyAntA aSTau paJcendriyastvasaMjJisaMjJibhedAd dvividha iti dshvidhH| For Privafe & Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam ayameva siddhaiH shaikaadshvidhH| pRthivyAdibhistrasAntaiH SaDbhiraparyAptaparyAptabhedAd dvaadshvidhH| sa evaashriirsiddhshitstryodshvidhH| suukssmetrairekendriyairdvitricturindriyairsNjnyisNjnyipnycendriyaishcaapryaaptpryaaptbhedaaccturdshvidhH| tathA coktam egiMdiya suhumiyarA sanniyarapaNiMdiyA sbiticuro| pajjattApajjattagabheeNaM cauddasaggAmA // evaM paJcadazavidhatvAdayo'pi bhedAH svadhiyA prekSAvadbhirabhyUhyanta iti, jIvA bhUribhidAH smRtA iti yogH| ete ca prtykssaanumaanaagmgmyaaH| tatra pratyakSaM tAvadahaM sukhI ahaM duHkhItyAdi svsNvednm| anumAnaM tu jIvaccharIraM prayatnavadadhiSThitaM pratiniyatakriyAvattvAt suutaadhissttitsyndnvt| athavA nayananimeSonmeSAdikriyA prayatnavatkartRkA pratiniyatakriyAtvAt purussaadhisstthitdaaruyntrkriyaavt| yo'tra kartA prayatnavAn sa eva cetana Atmeti, na cAsau zarIrendriyAdiSvanyatamasteSAM bhUtapariNAmarUpatayA ghttaadivdcetntvaat| na ca guDa-dhAtakyAdInAM madyAGgAnAM madazaktiriva zarIrAdirUpapariNativizeSApannAnAM bhUtAnAmapi caitanyaM bhaviSyatIti vaacym| tatrApi tadArambhakaparamANvAdInAM tAvat pratyekaM caitanye ekasminneva dehAdAvanekacetanasadbhAvAt naikamatyena pravRttyAdayaH syuH| yadi tu samuditAnAmeva caitanyaM tadA hastAdicchede'nubhava-smRtyAdayo na bhveyuH| ekAvayavApagame'pi smudaaysyaabhaavaat| tasmAdbhUtavyatirikto'nya eva kazciddehAdhiSThAtA jIva iti| Agamazca 'ege AyA' [sthAnAGga0 sU0 1] ityaadi| tathA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam uvaogalakkhaNamaNAinihaNamatthaMtaraM sriiraao| jIvamarUvaM kAriM bhoI ca sayassa kmmss|| tathA pramAtA svAnyanirbhAsI kartA bhoktA vivRttimAn svasaMvedanasaMsiddho jIvaH kSityAdyanAtmaka iti| samastatattvapratipAdakastu jIvAjIvA punnaM pAvAsavasaMvaro ya nijjrnnaa| baMdho mukkho ya tahA nava tattA hoMti nAyavvA / / [navatattva0 1] puNyapApayorbandhAntarbhAve vAcakamukhyenApyuktam- jIvAjIvAsravasaMvaranirjarAbandhamokSAstattvam [tattvArtha0 1 / 4] iti| pramANatrayasiddhatvena tattvarUpatvAcchraddhAnayogyA jIvAH, evamajIvAdayo'pItyata eSAmatra shrddhaanopdeshH| ajIvavidhaya iti, pUrvoditajIvalakSaNavikalA ajIvA acetanapadArthAsteSAM vidhayaH vidhAnAni prakArA ityrthH| paJcaiva iti paJcasaMkhyA eva, dhrmaastikaay-adhrmaastikaayaa-''kaashaastikaaykaal-pudglaastikaaybhedaat| etacca mUlabhedApekSayA'vadhAraNaM drssttvym| tadavAntarabhedavivakSayA tu te'pi cturdshvidhaaH| tathAhi--dharmAstikAyAdayastrayo'pi pratyekaM dravya-deza-pradezabhedAnidheti navavidhAH, samayAdirUpastu kAla ekavidha eveti dshvidhtvm| pudgalAstikAyastu skandha-dezapradezarUpatayA kevalaparamANurUpatayA ca caturvidhaH, iti sarvamIlane caturdazavidhatvamajIvAnAm / taduktam Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam dhammAdhammAgAsA tiya tiya bheyA taheva addhA y| khaMdhA desapaesA paramANu ajIva caudasahA / / [navatattva0 5] eSAM ca pratyakSAnavagamyatve'pi gati-sthAnA-'vagAhana-varttanAdiliGgagamyatvam, tatra dharmAstikAyasya tAvajjIvAdayo dravyavizeSAvaSTabdhA gatipariNAmavanto drvytvaajlaavssttbdhmtsyvt| na ca matsyAdInAmapi tannirapekSA gatiriti vaacym| antarvyAptibalena sakalagatiprayojakatvenAnumitasya nikhilalokavyApakasya dharmAstikAyasya tatrApi vidyamAnatvAt, na hi pareNApi dRzyakulAlAdinirvartya kumbhAdikArye sakalakAryaprayokturadRzyamAnasyApIzvarasya prayoktRtvaM nessyte| tasmAt yajjIvAdInAM gatipariNAmAvaSTambhakaM taddharmAstikAyadravyamiti / evamadharmAstikAyAdiSvapi vaacym| AgamazcAtropadarzita eva dravya-dezapradezasvarUpAbhivyaktizca grnthaantraadvseyeti| iha ca jagati dvAvevaitau jIvAjIvau padArthoM zeSANAM tvAsravAdInAmazeSANAmapi tattvAnAM jIvAjIvapariNAmavizeSarUpatvena kthnycittdvytirikttvaat| tathAhijIvasyaiva pudgalarUpakAyavAGmAnasAnAM vyAparaNarUpaH pariNAmastAvadAstravastasmAcca zubhAzubhakarmaprakRtiprAyogyakarmavargaNAnAmAtmapradezaiH sambandhalakSaNo bandho'pi tadavyatiriktastatpariNAma eva, tato'nayoratyantavyatireke hi Atmano'baddhatvAt saMsAritvAbhAvaH syaat| evaM pUrvoditAsravanirodhalakSaNaH saMvaro'pi tatpariNAma ev| yato yayorevAGgalyoH svakAraNAt pUrvaM saMyogo'bhUttayoreva vighaTananimittaprayatnAdinibandhano vibhAgo'pi, na punarasAvanyadharmastathA sati tayoH saMyogo na nivarteta, na hi Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 30 himavadvindhyayo: zleSAbhAve meru-nandanavanayoH zleSo nivarttata iti / evamihApi nivartyanivarttakayorAsravasaMvarayornivaya'nivarttakabhAvastaddharmatva eva, na tu tdvytiriktdhrmtve'pi| evamekadezakarmakSayalakSaNA nirjarA'pi sarvakarmakSayalakSaNo mokSo'pi jIvAjIvAvyatiriktapariNAmarUpa eveti| tathA ca sati kathaJcit parasparataH sAdhyasAdhanAdibhAvavivakSayA tattvAnAM saptatvam / puNyapApayorapi bandhAt kathaJcidbhedavivakSayA nvruuptvm| tathA ca vkssyti| 'sapta dve nava vetyaveta bahudhA tattvaM vivakSAvazAd' iti, tena vivakSAtaH sapta-navarUpatvam, paramArthastu dvitvmevetybhipraayH| tathA puNyAnavA iti, vidhivihitaviziSTAnuSThAnasAdhyaH prazastatIrthakaratvasAtasaubhAgyAdisAdhakaH zubhAtmapariNAmavizeSaH puNyam, etdpynumaanaagmprtiitm| tatrAnumAnaM tAvat prANinAM lAvaNyAnandavizeSAdikaM kAraNavizeSajanyaM kaaryvishesstvaat| rsaaynaadijnyvpu:pussttivt| na tvakAraNaM kAryam, Akasmikasya hi nityaM sattvAsattvayoH prasaGgAt / tasmAdyadatra kAraNaM tatpuNyaM krmeti| na cAtra karmAntarANAM taddhetutA sambhavati, teSAM pratiniyatajJAnAvArakatvAdiprAtisvikakAryamAtrahetutvenaiva siddhatvAt / ayamabhiprAyaH-AtmA hi tAvadAsraveNa muulottrkrmprkRtiirbdhnaati| tatrApyuttaraprakRtaya eva puNyApuNyasaMjJakAH, na mUlaprakRtayastAsAM jnyaanaavrnnaadisNjnyaabhidheytvaat| kathametadevamiti ceducyate--Asravo hi zubhAzubharUpatayA dvividhastatra ca zubhAsravajanito bandha eva puNyazabdavAcyo ytstiirthkrtvaadidvictvaariNshtprkRtipraadurbhaavH| azubhAsravajanitastu pApazabdavAcyo yto'nissttgtyaadivyshiitiprkRtipraadurbhaavH| yadyapi ca Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA prakaraNaM savRttikam I , tIrthakaratvaMnAmAdayo'pi bhavopagrAhikarmacatuSTayottaraprakRtaya eva / tathApi zubhAsravajanitapuNyazabdavAcyabandhAdeva prAdurbhavantIti / tajjanyA abhidhIyanta iti / iha ca svasaMvedanapratyakSasiddhazubhaprakRtisvabhAvalAvaNyAdidRSTAntAvaSTambhena zeSANAmapi tIrthakaratvAdizubhaprakRtInAM tatkAraNatA'numAtavyeti / tathAhi--tIrthakaratvAdayo'pi puNyajanyAH zubhaprakRtitvAllAvaNyAnandAdivat / athavA srakcandanAdIni sukhasAdhanAni devadattasambaddhadravyavizeSAkRSTAni devadattamupasarpanti / taM prati niytopsrpnnvttvaat| kAmukavihitatilakAkRSTayoSidAdivat, yattadAkRSTihetudravyaM tat punnymiti| atra ca hetau pratiniyateti vizeSaNaM pavanapreritapatAkAdinA'naikAntikatvaparihArArtham / na ca devadattaguNAkRSTAH pazvAdayo devadattamupasarpanti taM pratiniyatopasarpaNatvAt, tatprayatnapreritagrAsAdivadityanena tasyAdRSTa rUpaguNasAdhanena bAdhitatvAt kAlAtyayApadiSTatvamasyeti vAcyam / aSTavidhasyApi karmaNo vakSyamANena sakaladoSavikalenAnumAnena dravyatvasya siddherguNatvaprasAdhaka syAsyApahRtaviSatvenotthAnasyaivAsambhavAditi / kiJca, saMsArasya jIvasya cAnAditvAdekatra ca bhave'nantaM kAlamanavasthAnAdavazyaM bhavAntaragAmitvamapyasyAGgIkarttavyam / na ca yuktivikalatayA kevalAgamAzrayaNarUpatvenAsya pakSasyAbhidhAnamayuktamiti vAcyam / atrArthe upapatterapi bhAvAt / tathAhi --tadaharjAtasya stanyAdau pravRttistadabhilASapUrvikA tAdRkpravRttitvAt, madhyadazApravRttivat / abhilASazca na saMskArAnubhavAdantareNa / na ca tatra bhave tasya tadarthAnubhavastato nUnaM bhavAntarAnubhUtasaMskArAdatra bhave tadabhilASa iti pUrvabhavAnubhavasiddhistasya / evaM pUrvapUrvatarabhaveSvapItyupapattyApi bhavAntaragAmitvasiddhirAtmanaH / tathA ca 31 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam rUra juttIe aviruddho sayAgamo sA vi tayaviruddha tti| iya annunnANugayaM ubhayaM paDivattiheu ti / / [iti] vacanAt zubhetarayorbhavayoravazyamasya gatiH, tatazca cetanasya svaparajJasyaH, tadAtmano devAdyutpattisthAnAzrayaNaM tatsambaddhAnyanimittaM anyAneyasya ststdaashrynntvaat| upabhuktAtisnigdhaparipUrNakSIrAdibhojanacakravartimahArhazayyAzrayaNavaditi, yattadanyat sambaddhaM dravyaM tatpuNyamityato'pyanumAnAdasya siddhiH| asya ca devAdyAyuHprAptihetutvena tatrApi tatsukhavizeSAvAptihetutvena cA'vAntarAsaMkhyeyabhedatvaM prtipttvymiti| Agamastvatra pUrvoktaH prasiddha ev| Asravastu AstUyate-paripUryate srotobhiriva pApajalairAtmasaro yaiste AsravA:-kaSAyAdayaH, athavA Asravati yata: karma sa AsravaH kAyavAGmanovyApAraH, ayamapi svasaMvedanapratyakSasiddhaH, sarveSAmapi kAyAdivyApArasya svkiiysvaatmnaivaanubhuuymaantvaat| saMvedyamAnazubhAzubhaprakRtibandhanimittatvena caanumaangmyo'pi| tathAhi AtmanAM karmabandho bandhanimittavizeSaprayukto bandhatvAt, snehaabhyktrjobndhvt| yadatra snehasthAnIyaM duSTamanovyApArAdirUpaM kaSAyA-'viratyAdikaM tadevAstrava iti / AgamazcAtrApi pUrvopadarzita eva drssttvyH| tatazca puNyaM cAsravazceti puNyAsravau bhinnau pRthagbhUtau prtyekmityrthH| SaDbhirguNitAH SaDguNAste ca te sapta ca SaDguNa-sapta, dvicatvAriMzaditi yAvattatazca SaDguNasaptabhiH prakAraiH SaDguNasaptadheti / puNyaM dvictvaariNshdbhedmaasrvshcetyrthH| atra ca AyughRtamitivat kArye kAraNopacArAt sphuTataropalabhyamAnatatkAryarUpAH prakRtayaH puNyazabdenocyante / evaM pApe'pi bhAvanIyam / tAzca bhavopagrAhi Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam karmacatuSTaya eva, na tu ghAtikarmasu / taduttaraprakRtInAM pAparUpatvAt / tathAhi vedanIyakarmaNi tAvat sAtam, AyuSi suranaratiryagAyUMSi, gotre cocvairgotram, nAmakarmaNi tu saptatriMzaditi / tathA coktam naratirisurAumuccaM sAyaM paraghAya aayvujjoyN| titthosAsanimeNaM paNidivairusabha curNsN|| tasa dasa cauvannAI surmnnudugpNctnnuuvNgtigN| aguru lahu paDhamakhagaI bAyAlIsaM ti suhpyddii|| atra cedaM trasadazakam tasa-bAyarapajjattaM patteyaM thiraM subhaM ca subhagaM c| sUsara Aijja jasaM tasadasagaM hoi vineyN|| iha ca AtmanazcirajIvitvAdirUpapariNAma evAyustadudayavedyA karmaprakRtirapyAyurevaM trasabAdarAdiSvapi bhAvanIyam / tathA ca piNDaprakRtI-cakSANena uktaM karmastavaTIkAkRtA-gacchanti prApnuvanti tathAvidhakarmodayasacivA jIvAstAmiti gati rakAdiparyAyapariNatistadvipAkavedyA karmaprakRtirapi gatiH saiva nAma gatinAma [prAcIna-dvitIyakarmagranthavRttau] iti| evaM jaatyaadinaamsvpiiti| varNAdayo'pi zubharUpAH zvetAdaya evAtra graahyaaH| itareSAM pApaprakRtiSu grahaNAt / Asravastu yadyapi tIrthakaratvAdinArakatvAdirUpapuNya-pApasAdhakatamatvena zubhAzubharUpatayA dvividhH| yaduktam Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 34 suhaduharUvo niyameNa atthi taha Asavo bhvtthaannN| sadaNuTThANA paDhamo pANavahAIhi bIo u|[ ] tti tathApyatrAzubharUpa eva grAhyastasyaiva dvicatvAriMzadbhedatvAt / itarasya tvetannirodharUpasya pApAt puNyasyeva saMvarasaMjJatvena tattvAntaratayA pratipAdayiSyamANatvAt / ayaM ca kAyAdivyApArarUpo'pi vrIhIn varSati parjanya itivat kAraNe kAryopacArAd dvicatvAriMzadbhedaH, tathAhi paJcendriyANyavratAni ca kaSAyAzcatvAraH kriyAH paJcaviMzatirmanaHprabhRtayazcAzubhAstrayo yogA iti dvictvaariNsht| taduktam iMdiya-kasAya-avvaya-kiriyA pnn-cur-pNc-pnnuviisaa| jogA tinneva bhave bAyAlaM Asavo hoii|| [ atra cendriyAdayaH prasiddhA ev| kriyA tvevaM dRzyA kAiyakiriyA ahigaraNiyA ya paaosiyaa'praakiriyaa| pArittAvaNiyA vi ya pANAIvAyakiriyA ya // AraMbhiyA pariggahiyA taha mAyavattiyA kiriyaa| micchAdasaNavattiya apaccakkhANakiriyA y|| annA vi diTThIyA puTThiyA ya pADucciyA ya kiriya tti| sAmaMtovaNivAiya nesatthiya taha ya saahtthii|| ANavaNi viyAraNiyA aNabhogA annvkNkhpcciiyaa| annA paogakiriyA avarA smudaaykiriyaao|| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam taha pijjavattiyA dosavattiyA iiriyaavhiikiriyaa| eyAo paMcavIsai kiriyA attho ya siM eso|| etAsAM cArthaH saMkSepeNaivamavaseyaH, tathAhi-ArambhAdanivRttasyAviratazraddhAderanupayuktasAdhvAdervA kAyaH zarIraM tadbhavA kAyikI kriyA dvividhA 1, evamadhikaraNaM khaDgAdikaM tadbhavA AdhikaraNikI sA'pi teSAmAdita eva nirvarttanena muSTyAdervA yojaneneti dvedhA 2, jIvAdau pradveSakaraNAt pradveSikI 3, svayamanyena vA parasya zarIrAdiparitApajananAt pAritApinI 4, evameva parasya vyApAdanAt prANAtipAtinI 5, sAmAnyenaiva jIvAdiviSayArambhapravRttirArambhikI kriyA 6, parigrahaprabhavA pArigrAhikI 7, mAyAprabhavA mAyApratyayikI 8, mithyAdarzanaprabhavA kumatazraddhAnAdikA mithyAdarzanapratyayikI 9, asaMyatasya jIvAdiviSayA'viratiprabhavA pratyAkhyAnikI 10, azvAdInAM mithyAdRSTisyandanAdInAM vA darzanArthaM gamanAdikA dRSTikriyA 11, teSAmeva kutazcit pracchane praznakriyA, puTThiya tti prAkRtanirdezAjjIvAderyadrAgeNa sparzanaM sA vA spRSTikriyA 12, rAgeNa jIvAdIn pratItya[yA ce]STA sA pratItyakriyA 13, nijeSveva ramaNIyajIvAdivastuSu samantAt prekSakajanaiH stUyamAneSu yA tuSTiH sA sAmantopanipAtinI 14, jIvAdInAM tathAvidhayantraiH niHsRjanaM nikSepaNaM yat sA naizastrikI 15, svahastenaiva yat parasya tADanaM sA svahastikI 16, jIvAdeH pareNAnayanaM yatsA AnAyanI 17, jIvAdInAM krakacAdinA vidAraNaM vidAraNikA kriyA 18, upadherAdAnanikSepAdikamanAbhogAt kurvato'nAbhogapratyayikI 19, ihaparalokApAyAnavakAMkSAviruddhAsevanarUpatve'navakAMkSApratyayikI 20, Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam . 36 sAmAnyenaivAzubhamanovAkkAyaprayogajA prAyogikI 21, aSTavidhakarmapudgalAnAM samupAdAnarUpA sarvA'pi samudAnakriyA 22, mAyAlobhAbhyAM yA ceSTA rAgajanakavyAhatirUpA vA sA premapratyayikA kriyA dvividhA 23, AtmanaH parasya vA krodhAhaGkArayorutpAdikA tu dveSapratyayikA 24, chadmasthajinAnAM kevalinAM vA kevalayogapratyayabandharUpA airyApathikI kriyA 25 / AsAM ca kathaJcit parasparAntarbhAve'pi tttdvishessnnvshaadbhedo'vseyH| tathA coktam esiM aMtarabhAvo parupparaM jaivi hoi u khiNci| tahavi visesaNabheyA bheo siM bhAviyaco ti|| evamanyeSAmapyAstravasaMvarabandhAdibhedAnAM kathaJcidantarbhAve'pi kriyAvattattadvizeSaNabhedAr3hedo boddhvyH| vizeSavyAkhyAnaM tu kriyANAM nvtttvprkrnnvivrnnaadvdhaarnniiym|| ___tathA prakRtayaH svabhAvAH saMsAriNAM sattvAnAM pariNAmavizeSabhUtAH pApe iti pApaviSaye dvAbhyAM adhikAzItidaryazItiriti madhyapadalopI samAsaH, etatsaMkhyAH pApaprakRtaya iti SaSTIsaptamyorarthaM pratyabhedAt paapsyetyrthH| smRtAH kathitAstIrthakRdbhiriti shessH| pApasyApyanumAnAgamAbhyAM siddhiH, tatrAnumAnaM devadattasambaddhadravyavizeSAnubhAvAttato dhana-kanakAdayo vighaTante, tanniyatavighaTanavattvAt haritAlAdyanuliptamUSakAt mUSakAntaravat / athavA duHkhamAtmanAmAntarakAraNavizeSaprabhavam, bAhyakAraNAbhAve'pi kadAcidupajAyamAnatvAt, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam tthaavidhsukhvt| na cAtra paridRzyamAnacandanAdiprabhavatvameveti sAdhanavikalatA dRSTAntasyeti vaacym| samAdhivizeSaprabhavasyA''nandasya yoginAM bhvdbhirpybhyupgmaat| tato yadasya kAraNaM tatpApaM karmeti kAraNAntarAhetukatvamanAkasmikatvaM ca puNyavadihApi drssttvym| etaddRSTAntena cAtrApi zeSAzubhaprakRtInAM pApaprabhavatvam anumaatvym| tathAhi-nIcairgotrAdayo'pi pApaprabhavA azubhaprakRtitvAt, duHkhvditi| kiJca, Atmano bhavAntaragAmitve pUrvoktayuktyA siddhe idamapyanumAnamatra pravarttate, cetanasya svaparajJasya tadAtmano hInamAtRgarbhasthAnapravezastatsambaddhAnyanimitto'nanyaneyasya satastatpravezatvAt, mttsyaashucisthaanprveshvditi| yattadanyat sambaddhaM dravyaM ttpaapmiti| puNyavadasyApi tattannArakAdigatiprAptihe tutvena tattaddu :khatAratamyaprAptihetutvena cA'vAntarAsaMkhyeyabhedatvaM boddhavyam / AgamastvatrApi pUrvoktaH prasiddha ev| tAzca prakRtaya imaaH| tatra bhavopagrAhiSu tAvat spttriNsht| tatrApyekamAyurnAmnazcatustriMzadgotraM caikaM vedanIyamapyekaM zeSAstu paJcacatvAriMzat ghaatikrmsu| tathAhi thAvaradasa caujAI apddhmsNtthaannkhgisNghynnaa| tiri-naraya-duguvaghAyaM vannacaU nAma cutiisaa|| atrApi sthAvaradazakamidam thAvarasuhumaapajjaM sAhAraNa athir-asubh-dubhgaanni| duusrnnaaijjaa'jsN|| [ ] iti varNAdicatuSkamapi kRSNAdi cehAzubhaM graahym| tathA-- Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 38 narayAu nIya assAya ghAipaNayAlasahiya baasiiii| asuhapayaDIo dosu vi vnaaicukkghnnennN|| ihApi samyaktvAdInAM dezasarvaghAtihetutvena ghAtinyo dvidhaa| tatra dezaghAtinyaH paJcaviMzatistaduktam saMjalaNa nokasAyA caunANa tidaMsaNAvaraNa vigghaa| paNuvIsa desaghAI sesa aghAI sarUveNa // tti sarvaghAtinyastu viMzatistaduktam kevaliya-nANadaMsaNa-AvaraNaM baarsaaimksaayaa| micchatta-niddapaNagaM iya vIsaM svvghaaiio|| tadevaM sarvamIlanena TyazItiH paapprkRtyH| atrApi sthAvaratvaM vRkSAdInAmekatrasthitatvarUpaM tathApi tadudayavedyA karmaprakRtirapi sthaavrtvm| evaM suukssmaadissvpyuuhniiyN| zeSamapi puNyavadatrApi sarvaM vaacymiti|| tathA bhedAn prakArAn saMvarabandhayostattvavizeSayoH pRthagiti pratyekaM AhuH bruvate sarvavida iti shessH| saptabhiradhikA paJcAzat saptapaJcAzat tAM saptapaJcAzatamityatrApi pUrvavat smaasH| iha ca smRtA iti kriyAbhisambandhenaiveSTasiddhau yad AhuH iti bhinnakriyAbhisambandhitvena bandhasaMvarayorabhidhAnam tad bandhasaMvarayoH sakalaheyopAdeyazekharasaMsAra Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam niHzreyase pratyavyavahitahetutvapratipAdanArthaM / tathAhi-karmaNAM bandha eva tAvannirupahatabIjavadbhavataroravyavadhAnaM nidaanm| tadabhAve tadabhAvAt / saMvara eva ca sAkSAt mokSopakSepako dahana iva dAhasya, zailezyavasthAyAM sarvasaMvarAnantarameva kRtsnkrmkssylkssnnmokssotptteH| Asravanirjarayostu bhavApavargahetutve'pi kASThasyeva dAhaM prati na sAkSAttaddhetutvam, kiMtu bandhasaMvarotpAdanadvAreNaiveti yuktmnyobhinnkriyaabhismbndhsmpaadnmiti| tatrAprazastakAyavyApArAdirUpasyAsravasya samityAdibhiH saMvaraNaM nirodhanaM sNvrH| sa ca svAtmani tAvat svsNvednaadhyksssiddhH| samityAdInAM zubhavAgAdipravRttirUpANAM svayameva sAkSAdanubhUyamAnatvAt, puruSAntare tu ttkaarydRssttivaagvikaaraaderuplmbhaadnumaangmyH| AgamastvatrApi pUrvoktaH suprasiddha ev| tadayamapi pramANatrayopapannatvAcchraddhAnocita iti / ayaM ca samitipaJcaka-guptitraya-dazavidhayatidharma-dvAdazavidhAnuprekSAdvAviMzatibhedaparISahatitikSA-paJcaprakAracAritrarUpatayA sptpnycaashdbhedH| taduktam samiI guttI dhammo aNupeha parIsahA carittaM c| sattAvannaM bheyA paNatiyabheyAi sNvrnne|| atrApi yathAkramam iriyAbhAsA-esaNa-AyANAI tahA pritttthvnne| samma jAo pavittI sA samiI paMcahA evN|| maNaguttimAIyAo guttIo tinni huMti nnaayvvaa| akusalanivittirUvA kusalapavittissarUvA y|| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA prakaraNaM savRttikam khaMtI ya maddavajjava muttI - tava saMjame ya bodhavve / saccaM soyaM baMbha AkiMcaNamiha dasaha dhammo // paDhamamaNicca-masaraNaya- saMsAro egayA ya annattaM / asuittaM Asava saMvaro ya taha nijjarA navamA // logasahAvo bohI ya dullahA dhammasAhao arahA / eyAo huMti bArasa aNupehAo jiNuddiTThA // khuhA pivAsA sI unhaM daMsa acela ritthiio| cariyA nisIhiyA sijjA akkosa vaha jAyaNA // alAbha roga taNaphAsA mala sakkAra parIsahA / annANaM saMmattaM iya bAvIsaM parIsahA // sAmAiyaM cheovaTThAvaNaM parihArasuddhiyaM ceva / taha suhumasaMparAyaM ahakhAyaM paMcamaM caraNaM // [ ] evaM samityAdisarvamIlane saptapaJcAzadbhedaH saMvaraH, ayaM ca vyavahArasaMvaraH / nizcayasaMvarastu sUkSmabAdarasakalakAyAdiceSTAnirodhalakSaNaH zailezyavasthAprabhavastasyaiva sarvathA''sravanivRttirUpatvAt / taduktaM pAvaTThANehiMto viraI vavahArasaMvaro hoi / nicchayanaeNa selesigAe jadaNaMtaro mukkho // tti [ 40 tathA kaSAyasnehAnubaddhasya manovAkkAyavyApAravataH kArmaNazarIrasacivasyAtmanaH pradezaiH karmayogyapudgalapradezAnAM kSIrAvayavairiva nIrAvayavAnAM yaH parasparAnupravezarUpaH sambandhaH [ sa bandhaH ] / taduktam ] Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 dharmazikSA prakaraNaM savRttikam jIvakarmapradezAnAM yaH sambandhaH prsprm| kRzAnulohavaddhetorbandhaM taM jagadurbudhAH // [ ayaM ca jIvakarmaNAM prtykssaanuplbhytvenaaprtyksso'pynumaanaagmaabhyaamdhigmyte| tatrAnumAnamevam -- azeSajJeyajJAnasvabhAvasyAtmanaH svaviSaye jJAnApravRttirviziSTadravyasambandhanimittA, svaviSayajJAnApravRttitvAt, pItahRtpUrapuruSasvaviSayajJAnApravRttivat / yacca jJAnasya svaviSayapratibandhanaM tat jJAnAvaraNAdikaM vastusat pudgalarUpaM karmeti / na cAyamasiddho hetuH / sakalajJeyaviSaye'smadAdijJAnAnAmapravRtteH, nApi kadAcidgandharasAdiviSayajJAnApravRttyA vyabhicAraH, tatrApi zleSmapittAdidravyasyaiva tatpratibandhakatvAt / tasmAt sAdhyAnyathAnupapannAdAgamopagRhItAccaitasmAdanumAnAd drvyruupsklkrmsiddhiH| Agamazca pradarzita eveti / ayaM ca spRSTanidhattAditAratamyenAnekavidho'pi prakRtisthityanubhAgapradezaizcaturddhA / punrjnyaanaavrnnaadimuulprkRtibhirssttdhaa| mtyaavrnnaadibhiruttrprkRtibhirnekdheti| yadyapi cAyaM jIvakarmapradezasambandharUpakriyAlakSaNa eva tathApi kAraNe kAryopacArAt tatkAraNaM mithyAtvAdyapi bandha eveti tasya saptapaJcAzatprakAratvAbhidhAnaM yuktameva / te cAmI - paJcavidhaM mithyAtvam, dvAdazavidhA aviratiH, SoDaza kaSAyAH, navabhirnokaSAyaiH saha paJcaviMzatiH, yogAstu manovAkkAyAnAM krameNa catvArazcatvAraH sapta ceti paJcadazeti / taduktam ] baMdhassa miccha avirai kasAya joga tti heyavo cauro / paMca duvAlasa paNavIsa pannarasa kameNa bheyA siM // 74 // [prAcIna-caturtha-karmagranthe ] - Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA prakaraNaM savRttikam tatra abhiggahiyaM aNabhiggahaM ca taha abhinivesiyaM ceva / saMsaIyamaNAbhogaM micchattaM paMcahA evaM // 75 // bArasavihA aviraI maNa- iMdiya-aniyamo chakAyavaho / solasa nava ya kasAyA paNuvIsaM pannarasa jogA // 76 // [prAcIna-caturtha-karmagranthe ] tatrApi yogA evam -- saccaM mosaM mIsaM asaccamosaM maNaM cauddhAo / evaM vaI vi cauhA orAlAIya kAogo // orAliyA tammIsA viuvvi tammIsayA ya AhAre / tammIso kammaigo kAogo sattA evaM // [ 4ra sarvamIlanena ca saptapaJcAzaditi // tathA mokSa iti vinirmuktazeSabandhanasya prAptanijasvarUpasya lokAnte'vasthAnaM mokSaH / 'bandhaviprayogo mokSaH '[ ] iti vacanAt / asyApyanumAnAgamAbhyAM pratipattiH, tatrAnumAnaM samyagjJAnavairAgyAdyutkarSaH sakalAjJAnarAgAdyAtyantikakSayahetustadutkarSatAratamyasya tadapakarSatAratamyahetutvAt, yadutkarSatAratamyaM yadapakarSatAratamyahe tustatkadAcittadAtyantikakSayaheturyathoSNasparzaH zItasparzasya / bhavati ca samyagjJAnAdyutkarSatAratamyamajJAnAdyapakarSatAratamyahe tustasmAttadapi kadAcittadatyantakSayahetuH, sa cAtyantikatatkSayo mokSa iti / Agamazca pratipAdita eva / mokSAnanyatvAcca ] Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam kathaJcit muktAnAM tatprarUpaNaprakrame muktA api prarUpyante / te ca svaliGgAnyaliGgagRhiliGgasiddhAH strIpuMnapuMsakasiddhAH tIrthakarAtIrthakarasiddhAstIrthAtIrthasiddhAH ekAnekasiddhAH pratyekabuddha-buddhabodhitasvayambuddhasiddhAzceti ca pnycdshdhaa| taduktam sannagihiliMga thI nara napuMsa titthayara iyara titthiyraa| egANegA patteyabuddha-sayaMbuddhasiddhA y|| iti ayaM sakalAnuSThAnaphalabhUtatvAt sarvapadArthAnAM muurdhaabhissiktH| etadarthatvAt suvizuddhajJAnadarzanacAritrANAmiti / dezavinirjareti ca iti / karmaNAM vipAkAttapaso vA nirjaraNaM nirjarA kSayo vividhA utkrssaaditaartmyvtii| viziSTA cAtyantikI nirjarA vinirjarA, dezena ekadvyAdikarmaikadezakSayarUpeNa tadaMzamithyAtvakaSAyAdikSayarUpeNa vA vinirjarA deshvinirjreti| asyA api sadbhAve anumAnamAgamazca pramANe, tatrAnumAnaM tAvat kevalajJAnotpattyanyathAnupapattireva / tathA satsvapi bhavopagrAhiSu caturSu karmasu kevlotpttiruplbhyte| ato'numIyate, nUnamasti karmaNAm ekadezakSayo yasyaikadezasya ghAtikarmacatuSTayalakSaNasya kSayAt kevalajJAnotpattiH sa eva nirjareti / prayogastvevaM-zrIvIraH samavasRtau dharmamAdizan, ghAtikarmakSayavAn, tatkAryakevalajJAnavattvAt / yo yatkAryavAn sa tatkAraNavAn bhvti| yathA vepamAnA'dhararaktalocanaH krodhavAniti / yathA vA zreNikarAjo mithyAtvAdimohaprakRtisaptakakSayavAn, kSAyikasamyaktvavattvAt, kRSNavaditi sAdharmyadRSTAnto, vaidharmyadRSTAntastu Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam dardurAGkadevajIvo nandamaNikAraH / na cAtra hetorasiddhistridazairapi tIrthakRtpravacanAt manAgapyapracyAvitamAnasatvena kSAyikasamyaktvasya nishcittvaatttreti| karmakSayatAratamyaM tu jJAnadarzanasukhopazamadIrghAyuSkasurUpasukulAditAratamyalAbhavatsu prAya: sarvaprANiSu supratItameveti / Agamastu tapasA nirjarA ca [tattvArtha0 9 / 3] ityAptavacanaM pUrvapratipAditazca / tapazca nibiDatamabandhAnAmapi karmaNAM nirjaraNakSamamiti kAraNe kAryopacArAttapa eva nirjareti / taduktam jamhA nikAiyANa vi kammANa taveNa hoi nijjaraNaM / tamhA uvayArAo tavo ihaM nijjarA bhaNiyA // [ J tacca bAhyAbhyantarabhedAd dvAdazadheti / nirjarA'pi dvAdazavidhA, athavA kanakAvalI-siMhavinikIDitAdibhedAdanekavidhamiti / tapo hi zubhAtmapariNAmavizeSalakSaNatayA dharmadhyAnarUpatvena zreyohetutvAdAsravapratyanIkatvAccAsravanirodhaH saMvara: [ tattvArtha0 9 / 1] iti vacanAt saMvaro'pi / tathAhibAhyAdhyAtmikabhAvAnAM yAthAtmyaM dharmastasmAdanapetaM dharmyaM dhyAnaM guptisamityanuprekSAdikamapi sarvaM tAdRzamiti dharmyam / evaM zukladhyAnamapi kevalaM tadAdyabhedAt pRthakatvavitarkasavicArAkhyAt prakarSakoTiprAptAdupazamakasya kSapakasya vA mohanIyamAtropazamakSayarUpA nirjarA / ekatvavitarkAvicArAkhyAt tu dvitIyA sadbhedAdatizayakoTisamArUDhAdakaSAyachadmasthavItarAgANAM niHzeSamohakSayAnantaraM yugapat ghAtikarmatrayakSayarUpA nirjarA bhavati / yadAha vAcakamukhyaH -: 44 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 dharmazikSA prakaraNaM savRttikam pUrvArjitaM kSapayato yathoktaiH kSayahetubhiH / saMsArabIjaM kArtsnyena mohanIyaM prahIyate // tato'ntarAya - jJAnaghna- darzanaghnAnyanantaram / prahIyante'sya yugapat trINi karmANyazeSataH // [ tattvArtha0 bhA0 prazasti0 zlo0 2 / 3 / ] iti| tadiyaM sarvApi vyavahArasaMvararUpatvAdekadezakarmakSayahetureveti nirjarA / nizcayasaMvarasya tu mokSahetutvAttathAhi --ghAtikarmacatuSkakSayAnantaraM dhyAnAntare varttamAnaH kSAyikajJAnadarzanacAritravIryAtizayasampannaH kevalI jAyate / tatopyantarmuhUrttaparizeSAyuSkasayogikevalI prathamaM bAdarakAyayogena bAdarau manovAgyogau niruNaddhi / tataH sUkSmakAyayogena bAdarakAyayogaM sati tasmin sUkSmayogasya niroddhumazakyatvAt / tataH sarvabAdarayoganirodhAnantaraM sUkSmakriyamanivartti tRtIyaM zukladhyAnamadhyAste / tatra ca bhavopagrAhiSu triSu kevalisamudghAtena AyuSA saha samIkRtasthitiSu svata eva vA tathAvidheSu satsu sUkSmakAyayogena sUkSmau manovAgyogau niruNaddhi / tatastameva sUkSmakAyayogaM svayameva niruNaddhi / tatastannirodhAnantaraM samucchinnakriyamapratipAti zukladhyAnaM dhyAyan paJca hrasvAkSaroccAraNamAtraM kAlaM zailezIpraviSTo bhavati / tatra ca zailezyavasthArUpe nizcayasaMvare sarvabandhAsravanirodhaH, tato'yogikevalI ni:zeSitAzeSakarmAMzo'vAptazuddhanijasvabhAvastatsvAbhAvyAt pradIpavadUrdhvaM gacchatyA lokAntAdekasamayenetyevaM sarvasaMvarAnmokSa eva, dezasaMvarAttu nirjareti sthitam // ? iti zabdaH parisamAptau caH samuccaye smRtA iti kriyA sarvatra yathAyogaM draSTavyA / nava iti, naveti navasaMkhyAni vivakSAvazena, na tvadhika Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 46 traannypi| zraddhatta iti pramANopapannatayA pratItya tatheti zubhAtmapariNAmarUparuciviSayANi vidhatta tattvAni yathAvat pramANopadarzitavasturUpANi, bho! iti shraaddhshrotRnnaamaamntrnnm| hitaiSiNA hi zrotAraH samyagAmantrya hitamupadeSTavyA iti ziSTasamAcArasamApanArthaM smbodhnmiti| kevalaM zraddhAnamapi na pramANopapannatvena parasparakAryakAraNapariNAmarUpatayA sApekSatvena vA'jJAte samyak smbhvntiiti| tAni pUrvapramANopapannatvAdinA jnyaatvyaani| atra cArthe Agamo'pyevam jo jIve vi na yANai ajIve vi na yaannii| jIvAjIve ayANaMto kahaM so nAhIya sNjmN|| [dazavai0 4 / 12] ityAdistathA 'jo jIve vi viyANAI'[dazavai0 4 / 13] ityaadishc| tathA 'jayA puNNaM ca pAvaM ca baMdhaM mukkhaM ca jANai [dazavai0 4 / 16] ityAdizcAnvayavyatirekAbhyAM tajjJAnameva mokSAnantarakAraNacAritrahetutvenopadarzayati / na ca mASatuSAdInAM tathAvidhajJAnAbhAve'pi svakAryasAdhakatvazrutestadanAdaraNIyam / teSAmapi guruviSayAdvaitapratipattitatpAratantryarUpanaizcayikajJAnAbhyupagamAt / na cAnyeSAmapi tadevAstu kiM zrutAdhyayanazravaNAdijJAneneti vAcyam? tathA sati- 'paDhamaM nANaM tao dayA'[dazavai0 4 / 10] ityAdi vacanaM vyarthamApadyeta / kiM caikasya tathopalambhe sarvatra tathAbhyupagame zrutajJAnavaccAritramapyanAdaraNIyaM syAt / marudevisvAminIbharatacakriprabhRtInAM tatpratipattimantareNApi kevlotpttishrvnnaat| tasmAnna kAdAcitkaviziSTAdhyavasAyavazAt svakAryasAdhakaprANimAtradRSTAntena sarvasAMvyavahArikazAstrIyajJAnapratikSepaH krttvyH| jJAnacAritrayo : samuditayoreva niHzreyasa Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam sAdhakatvAt / taduktam nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikro| tiNhaM pi samAoge mukkho jiNasAsaNe bhnnio|| [Avazyakani0 103] yattu samyaktvasya jJAnAdatizayapratipAdanamAvazyake tattvArthasaMgrahAdau ca zAstre tatra tatropalabhyate / tajjJAne satyapi zraddhAnamantareNa tasyAkiJcitkaratvAnmokSAbIjakalpatvAcca / na tu samyagjJAnasya mokSAnupayogitvopadarzanArtham / tasya hi samyakcAritrahetutvena tatrAtyantopayogitvAdato jJAnamavazyameSAmanveSaNIyamiti / tatra yathA pramANopapannatvameteSAM tathA prAgeva prtipaaditm| sAdhyasAdhanAdirUpatayA tu prspraapekssitvmevm| tathAhi sakalAnuSThAnaphalarUpamokSArthibhistAvanmokSaH pramANato'dhigantavyo'nyathA tatrecchAbhAvAttadupAye pravRttyanupapatteH, na hya nadhigatasasyasadbhAvastadupAye kRSyAdau pravarttate / tadupAyapravRttirapi sukhArthinAM candanAdipravRttivattadupAyarUpasaMvara-nirjarApadArthadvayapratipattimantareNa noppdyte| ajJAtasyopAyasyApi prekssaapuurvkaariprvRttivissytvaabhaavaat| tato'zeSakarmakSayArthinAM tadupAyaikadezakarmakSayalakSaNasaMvaranirjarayoH pravRttirapi tajjJAnapUrvikaiveti te'pi jnyaatvye| na hyanyathAbhinavakarmopAdAnarUpAsravanirodhaH smbhvti| tathA puNyApuNyaprakRtiprAyogyakarmavargaNAsambandharUpo bandho'pi rasAyanopazamanIyamahAvyAdhivadavazyaM tannivartanIyatvena jnyaatvyH| ajnyaatsvruupsyopaaynivrttniiytvaayogaat| saMvarAdinivartanIyatvavattasyAsravotpAdyatApi jnyeyaa| anyathA mahAvyAdhinidAnAjJAnavattasyApi tannivarttanIyatvanizcayo na syAt / AsravasyApi ca bandhahetoH sanimittatvena jIvAjIvarUpahetvAkSepAttatkAraNatA jJAtavyA / anyathA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA prakaraNaM savRttikam 'kAraNasya tasyApi sattvavirodhaH syAt, na hi jIvAjIvavyatiriktaM tasyApi kAraNamasti / tataH padArthAntarasyAbhAvAt / tayozca naikAntAnnityatvA'nityatvAbhyAmAsravAdihetutA sambhavati / tAdRzayoH sarvathArthe kriyAvirodhAtasmAt pariNAmitve satyeva tayorapyAsravAdihetutvamiti / padArthadvayAvyatiriktau kathaMcitsakAraNa bandhamokSAvitthaM pratipattavyau / anyathA tadviSaye samyagjJAnAbhAvena samyakzraddhAnAnupapatteH sakalasyApi cAritrasya mokSahetutvaM na syAditi suSThuktaM bhagavatA prakaraNakAreNa zraddhatteti pramANopapannatayA jJAtvA tatheti pratyayaviSayAn kurutetyarthaH / tAdRzazraddhAnasyaiva mokSakalpatarubIjakalpatvAditi vRttArthaH // 12 // athAnekairhetubhistattvameva vyavasthApayaMstatsaMkhyAbhedamAha sarvajJoktamiti pramAghaTitamityakSobhyamanyairiti nyAyasthAnamiti sphuTakramamiti syAdvAdadhIbhAgiti / yuktyAyuktamiti pratItipadamityakSuNNalakSmeti ca sapta dve nava vetyaveta bahudhA tattvaM vivakSAvazAt // 13 // vyAkhyA -aveta tattvaM bahudheti sambandhaH / tatra pAramArthikaH padArtho jiivaadistttvm| samyagjJAyamAnaM yat saMsArabIjaM nikRntati tattattvamiti vA / kutaskuta:? ityatra hetunavakamAha - sarvajJenAtena yathAvasthitavastuvidA uktaM pratipAditamiti hetoH / na hi sarvajJaH kadAcidapAramArthikaM vandhyAsutAdikaM tattvatayA prarUpayati / tasmAdavazyaM jIvAdiH pAramArthika eva bhAvaH / iti zabdAH sarve'pi hetvarthA draSTavyAH / tathA pramA samyagjJAnaM tayA ghaTitaM saMghaTanAnItam / na hi samyagjJAnaghaTitaM kadAcidapAramArthikam, pratyakSopalabdhaghaTavat / ata eva ca akSobhyam anirAkAryam / kai: ? 48 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam anyairaparaiH prativAdibhiH prmaannaabhaasaiH| na hi pramAghaTitaM pramANAbhAsaiH kSobhyata iti| tathA nyAya: paJcAvayavaM vAkyaM tasya sthAnam aadhaarH| samyagjJAnapratIto'pyartho nyAyena viSayIkriyamANo dRDhatarapratItiviSayo bhavati / yathA parvatanitambe vahniriti / tathA sphuTa: vyaktaH kramaH pravarttamAnapramANaparipATiryatra tttthaa| atattve hi prakRtIzvarAdau na kaacijjiivaadivtprmaannkrmprvRttiH| yathA ca jIvAdau pratyakSAnumAnAgamapramANakramapravRttistathopadarzitaM praak| tathA syAcchabdaH kathaJcidarthe, tena syAnnityo jIvaH kathaJcidanityo'pItyAdiko vAdaH syAdvAdo'nekAntavAdastasya dhIrbuddhistAM bhajata Azrayateti tattvam / yattu tattvaM na bhavati tanna syAdvAdadhiyaM bhjte| yathA nitya eva aatmeti| tathA yuktyA yadi jIvo na syAt saMsArApavargoM na syAtAmityAdi tarkarUpayopapattyA yuktamupapannamiti / atattve tu yadi gaganakamalaM na syAnna surabhi syAt, surabhi cedamityevaM rUpastarkAbhAsa eva vipryyaapryvsittvaat| tathA pratIteH sAkSAtkArarUpapratyayasya padaM sthaanm| bhavati hyAtmani ahamityevaM rUpo mAnasaH sAkSAtkAraH, pramAghaTitatvaM hyaanumaanikaagmiksmygjnyaanvissytve'pyuppdyte| pratItipadatvaM tu sAkSAtkAre evetyapaunaruktyam / tathA akSuNNaM parairanirAkRtaM lakSma utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat [tattvArtha0 5 / 29] iti vastulakSaNaM yasya tattathA, avyabhicAri cedaM lakSaNaM sarvatretyanirAkAryam / caH samuccaye, kvacidakSuNNa- lakSmeti cakArAbhAve 'sat sapta dve' iti pAThastatra saditi vidyamAnaM tattvaM na tvasad ggnaarvindaadiityrthH| evaM ca satyupadizyate, kimityAha-aveta jAnIta bho bhavyAH! yuuym| kimityAhatattvaM paarmaarthikpdaarthruupm| kathamityAha-bahudhA anekdhaa| kasmAdityAhavivakSAvazAt kvacit kasyApyantarbhAvAnantarbhAvavicakSaNena / anaikadhyamevAha Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 50 sapteti saptasaMkhyAni tttvaani| puNyapApayorbandha evaantrbhaavaat| tathA ca tattvArthasUtram 'jIvAjIvAtravasaMvaranirjarAbandhamokSAstattvam ' [tattvArthaH 1 / 4] iti / anyatrApyuktam samayammi satta tattANi titthanAheNa vanniyANi jo| punnaM pAvaM ca duve baMdhapayaMmI psjjti|| - tathA dve iti dvisaMkhyaM tattvam, jiivaajiivruuptyaa| AsravAdInAM jIvAjIvapariNAmavizeSatayA tyorevaantrbhaavvivkssyaa| nava ca navasaMkhyAni tattvAni prsiddhaanyev| evaM ca tattvamityekavacanAntanirdeze'pi tattatsaMkhyAdisambandhe'tra dvivacana bahuvacanAbhyAmapi yojane virodhAbhAvAt / jIvatattvAbhiprAyeNa tAvat sarvajJoktatvAdayo hetavaH sarve yojitaaH| ajIvAdiviSaye yathAsambhavaM svabuddhyotprekSya yojanIyA iti vRttArthaH // 13 / / atha pratItiH zubhaguruSviti SaSThadvAraM guNavadgurUpadarzanadvAreNa tadvacanAzrayaNamupadizanneva spaSTayannAhasamyagjJAnagarIyasAM suvacasAM cAritravRndIyasAM tarkanyAyapaTIyasAM shucigunnpraagbhaarbNhiiysaam| vidyAmantramahIyasAM sumanasAM bhavyavrajapreyasAM / dhattoccaistapasAM vikAziyazasAM samyaggurUNAM giraH // 14 // vyAkhyA-bho bhavyAH! gurUNAM giro manasi dhatteti sNbndhH| kIdRzAnAmityAha-samyagjJAnenAvitathabodhena garIyasAM atizayena guravo griiyaaNsstessaam| anena jnyaansNpduktaa| tathA suSTa zobhanaM mAdhuryAdiguNo Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam petamalIkatvAdidvAtriMzaddoSavikalaM vacaH vacanaM yeSAM te tathA teSAm / evaM SaSThyantatA vakSyamANeSu sarvapadeSu svayameva yojyaa| anena vcnsNpduktaa| tathA cAritriSu samyaksampUrNasaMyamavatsu vRndIyasAM vRndArakANAM zreSThatarANAmiti yAvat / anena sampUrNakriyAvattvameSAM prakAzitam / kvaciccAritreti pAThastatra daNDayogAddaNDa itivaccAritrayogAccAritrAH sAdhava iti vyAkhyeyam / cAritrAdiguNopetA api nA'nvIkSikIvidyAvikalAH svapakSavyavasthApanaparapakSakSepaNapaTavaH syurata Aha-avijJAtatattve'rthe kAraNopapattitastattvajJAnArthamUhastarkaH [nyAyasU0 ], nyAyaH pratijJAdipaJcAvayavaM vAkyam, tatazca tarkapradhAno nyAyastarkanyAyastatra paTIyAMsaH samyagavabodhe prayoge ca nipuNAH, tena hi prAyo'tIndriyo'pyartho'nAyAsenaiva vyavasthApyate / tathA zucayaH nirmalA guNA AcArasampadAdayasteSAM prAgbhAraH bAhulyaM tena baMhIyAMso bahulAH, te cA''cArAdiguNA evam AyArAI aTTha u taha ceva ya dasaviho [ho]i dviikappo bArasa tava chAvassaya sUriguNA huti chttiisN|| AcArAdayazca saMpado'STau-- AyArasuyasarIre vayaNe vAyaNamaI pogmii| eesu saMpayA khalu aTThamiyA sNghprinnaa|| esA aTTavihA khalu ekkekkIe cauvviho bheo| iNamo u samAseNaM vucchAmi ahaannupuvviie|| aTThavihA gaNisaMpaya caugguNA navara huMti bttiisN| viNao ya caunbheo chattIsa guNA ime tss|| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam kara ityAdayaH, vyAkhyA-gaNaH samudAyo bhUyAnatizayavAn vA guNAnAM sAdhUnAM vA yasyAsti sa gaNI AcAryastasya saMpat-samRddhirbhAvarUpA gaNisaMpat saa'ssttdhaa| tatrAcaraNamAcAraH anuSThAnaM sa eva saMpadvibhUtistasya vA saMpat saMpattiH prAptirAcArasaMpat, sA caturddhA / tadyathA-saMyamadhruvayogayuktatA caraNe nityaM smaadhyupyukttetyrthH|| 1 // asaMpragraha Atmano jAtyAdyutsekarUpagrahavarjanamiti bhaavH|| 2 // aniyatavRttiraniyatavihAra iti yo'rthH|| 3 // vRddhazIlatA vapurmanasornirvikArateti // 4 // yaavt| [1] evaM zruta bahuzrutatA yugapradhAnAgamatetyarthaH 1, paricitasUtratA 2, vicitrasUtratA svasamayaparasamayabhedAt 3, ghoSavizuddhikAritA udAttAdivijJAnAt 4, [2]. zarIra 4-ArohapariNAhayuktatA ucitadairghyavistaratetyarthaH 1, anavatrapatA alajjanItAGgatA ityarthaH 2, paripUrNendriyatA 3, sthirasaMhananatA ceti 4, [3]. vacanasaMpat AdeyavacanatA 1, madhuravacanatA 2, anizritavacanatA madhyasthavacanatetyarthaH 3, asaMdigdhavacanatA ceti 4 / [4]. vAcanA viditvoddezanam 9, viditvA sAmuddezanam, pAriNAmikaM ziSyaM jJAtvetyarthaH 2, parinirvApavAcanA pUrvAdattAlApamadhigamya yA ziSyasya punaH sUtradAnamityarthaH 3, arthaniryApaNA arthasya pUrvAparasAMgatyena gamaniketyarthaH 4, [5]. mati 4 avagrahehApAyadhAraNAbhedAt 4 / [6]. prayogaH, iha prayogo vAdaviSayastatrAtmaparijJAnaM vAdaviSaye 1, puruSaparijJAnam, kiMnayo'yaM vAdyAdiH 2, kSetraparijJAnam 3, vastuparijJAnam, vastviha vAdakAle rAjAmAtyAdi 4 / [7]. saMgrahaparijJAnaM saMgrahaH svIkaraNam 1, tatra parijJA jJAnaM nAmASTamI saMpat, sApi caturddhA, tadyathA-bAlAdiyogyakSetraviSayA 1, pIThaphalakAdiviSayA 2, yathAsamayasvAdhyAya-bhikSAdiviSayA 3, yathocitavinayA ceti 4 / [8]. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam tathA AcAravinayaH 1, zrutavinayaH 2, vikSepaNAvinaya: 3, doSanirghAtavinayaH 4 / [9]36 / tathA vidyA sasAdhanA strIdevatA vA / mantro paThitasiddhaH puruSadevato vA, tAbhyAM mahIyAMso mhttraaH| tadyuktA hi pravacanaprabhAvakA bhvnti| vairasvAmi-khapuTAcAryAdivat / tathA suSTha zobhanaM sarvopakArakaraNaviSayatvena manazcittaM yeSAM te tthaa| ata eva bhavyavrajasya muktigamanayogyaprANivargasya preyasAm atyantapriyANAM giraH sadupadezarUpA vaacH| kimityAha-dhatta dhArayata manasIti shessH| tathoccaiH atizayena tapo'nazanAdi rUpaM yeSAM te tathA, guNaprAgbhAravattvAdeva, tapasi labdhe yat punastapograhaNaM tatsarveSAmapi pravrajitAnAM tatra sarvadAdarakhyApanArtham / tathA vikAziyazasAM sarvatraprasRtakIrtInAm / jJAnAdimatAM hi kIrtiprasaro na durlabha iti bhAvaH / kIdRzyo giraH? samyagaviruddhAH siddhaantsmbndhinyH| atha kathaM dhatta? samyagavaiparItyena, na tUpadiSTaviparyayeNeti / keSAmityAha-gurUNAM jnyaanaadimdaacaaryaadiinaam| anena kugurugirAmavadhIraNameva sUcitamiti / atra vRtte 'priyasthirasphirorugurubahulatRpradIrghahrasvavRndArakANAM prasthasphavaragarabaMhatrapadrAghahasavarSavRndA0 [si.he. 7-4-38] ityanena guruvRndArakabahulapriyazabdAnAM yathAsaMkhyaM guNAdiSTheyansau vetyanena iyansi pratyaye garavRMdabaMhapralakSaNAdezacatuSTaye sati garIyasAmityAdInAM siddhiH| paTIyasAM mahIyasAmityAderapyevamiti / atra vakSyamANe ca vRtte'nuprAsavizeSo'laGkAra iti vRttaarthH|| 14 // 1. 'priya-sthira-sphiroru-guru-bahula-tRpra-dIrgha-vRddha-vRndArakasyemani ca prA-sthA-sphAvara-gara-baMha-trapa-drAgha-varSa-vRndam [siddhahema0 7 / 4 / 38] guNAGgAd veSTheyasU' [siddhahema0 7 / 3 / 9] / 'priya-sthira-sphiroru-bahula-guru-vRddha-dIrgha-vRndArakANAM pra-stha-spha-var-baMhi-gar-varSa-trap-drAghi-vRndA:' [pA0 6 / 4 / 157] pA0 siddhAntakaumudI 2016 / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 54 evaM bahuvacanena gurusvarUpamabhidhAya tadvacanAvadhAraNopadezo dattaH, athaikavacanena tatsvarUpAbhidhAnapUrvakaM tadbhaktyupadezamAha muktau gantari mohahantari sadA zAstrasthitau rantari dhyAnadhyAtari dharmadhAtari varavyAkhyAtari traatri| vidvadbharttari zIladhartari tamastomaM tiraskarttari dveSacchettari rAgabhettari gurau bhaktAH stha vaagvettri|| 15 // vyAkhyA-gurau bhaktAH stha iti smbndhH| kIdRze gurAvityAha-gacchatIti gantA tRcpratyaye saptamyekavacane ca gantari avshygaamuke| kvetyAha-muktau mokSe, atra ca bhAvinyapi mokSagamane tdrthaanusstthaanprvRttervrttmaannirdesho'pydussttH| kutaH etat? yato mohaM dravyakSetrAdipratibandharUpamUrchA hantItyevaM zIlo mohahanteti taacchiiliktnprtyyH| iha ca 'na niSThAdiSu [ ] iti karmaNi SaSThIniSedhAt dvitIyAsamAso draSTavyaH, tato hantari dhvNske| evaM yathAsaMbhavaM tRn-tRcau saptamyekavacanaM ca sarvatra yojym| kuto mohahantA? yataH zAstrasthitau pravacanapratipAditakriyAmaryAdAyAM rantA atyantAsaktyA kriiddnshiilH| tAmeva sthitimAha-dhyeyAlambanA buddhidhArA ..dhyAnamiti tasya dhyAtA prmaatmaadidhyeyaanucintkH| tathA dharmasya zrutacAritrAdirUpasya dhyAtA sAdaravidhAnena posskH| evaM svArthasampadamabhidhAya parArthasampadamapyAha-varaH AkSepaNI-vikSepaNIprabhRtikathApravartakatvena pradhAno vyAkhyAtA bhavyebhyo dhrmdeshkH| ata eva trAtA bhvbhyaadrksskH| kuta evaM vyAkhyAtA? yato viduSAM tarkAgamasAhitya 1. na lokAvyayaniSThAkhalarthatanAm [2 / 3 / 69 / 627] eSAM prayoge SaSThI na syAt / .........niSThA.........daityAn hatavAn vissnnuH| ...........-paa0siddhaantkaumudii| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam lakSaNAdivijJAnAM bhartA svAmI shiromnniklpH| tAdRzo'pi kazcicchIlavikalo na guruH syAdata Aha-zIlaM sarvasAvadyayoganivRttyA cittasamAdhAnaM tasya dhartA samyagAtmani vyvsthaapkH| tathA tamastomaM kutIrthikasaMsargAdijanitaM mithyAtvAdyandhakAravRndaM tiraskarotItyevaMzIlastasmin / guNAnabhidhAyAtha vizeSeNa doSAbhAvamAha--paraguNa-paraprANaprahANAdibuddhidvaiSastasya chettA srvthonmuulkH| tathA rAgasya kAminyAdikamanIyapadArthakAmanAlakSaNasya bhettA vidaarkH| evaM samyagjJAnAdisamastaguNavAnapi vacanacAturyAbhAve sati na vyAkhyAnAdinA paropakArI syAdata Aha-vAcaM zrImajinendrabhASitasiddhAntarUpAM vANIM vindate vicArayati 'vida vicAraNe' [pA0 dhA0 1543] iti vacanAt, iti vAgvettA, sa hi samyagvyAkhyAnAdau pravarttata iti / athopadezamAha-bho bhavyAH! evaMvidhe gurau bhaktA abhyutthAnAdisamastabAhyapratipattibhAjaH stha bhavatha, yUyam, upalakSaNaM caitadantaraGgabahumAnasyeti / iha ca vAgvettarItyAdau samyagjJAnagarIyasAM suvacasAmityAdibhiH saha paunaruktyAbhAsane'pi kathaJciduktanItyA bheda eveti / samastasyApi dharmAnuSThAnapAdapasya zubhagurupratItistatsevA ca bIjamiti tadupadeza iti vRttArthaH // 15 / / atha bhavAdbhItiriti saptamaM dvAraM vivRNvan bhavasyaiva bhayotpAdanopayogi svarUpamAha protsarpaharpasarpanmRtijananajarArAkSase nokaSAyakrUroruzvApadaughe vissmtmkssaayeddhdaavaagnidurge| mohAndhA bhogatRSNAturataraladRzo bhUri baMbhramyamANAstrANAya prANabhAjo bhavavanagahane klezameva shrynte||16|| Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam vyAkhyA - prANabhAjo bhavavanagahane klezameva trANAya zrayanta iti sambandhaH / kIdRze bhave ityAha- mRtijananajarAH prasiddhAH tA eva mahAraudratvena rAkSasA rAtriJcarAH, tatazca protsarpaddarpAH samullasatsvAnurUpabAdhAvidhAnoddhurAH sarpantaH sarvataH saJcaranto mRtijananajarArAkSasA yatra tattathA, ttr| tathA nokaSAyAH kaSAyasahacAriNo hAsyAdayo nava, ta eva bhave mahAbhayotpAdakatvAt krUrAH kSudrA uravaH mahAntaH zvApadAH siMha- vyAghrAdipazuvizeSAsteSAmoghAH samUhA yatra tattathA, tatra / tathA viSamatamAH kaTuvipAkatayA kaNTakAdyAkulamArgavadatyantaduHkhahetusaJcArAste ca te kaSAyAzca krodhAdayasta eva mahAsantApahetutvAdiddho dIpto dAvAgniH AraNyo vahnistena durge kRcchrasaJcAre / IdRze ca bhavavanagahane saMsAraraNyagahvare prANabhAjaH prANino mohAndhAzcaturthakarmaprakRtiniruddhasamyagdRSTipracArAH / tathA bhogatRSNA vaiSayikasukhAnubhavapipAsA tayA AturA kiMkarttavyatAmUDhA taralA caJcalA dRg samyagjJAnarUpA dRSTiryeSAM te tathA / evaMvidhAzca santo bhUri prabhUtakAlaM yAvaditi bhramaNakriyAvizeSaNaM bambhramyamANA nirantaramatyarthaM paryaTantaH santastrANAya bhogatRSNAduHkhanivarttanAya / kimityAha -- klezamevAdhikatara - tRSNAhetumeva kAntAsaGgamAdikaM zrayante bhajante / yena hyadhikataraM sA vivarddhata eva / taduktam / / upabhogopAyaparo vAJchati yaH zamayituM viSayatRSNAm / dhAvatyAkramitumasau puro'parAhne nijacchAyAm // [ ] anuraNanavyApAreNa cAtrAyamarthaH pratIyate / yathA kecinmRgAdayo mohAndhAH mUrcchA vizeSapratibaddhadRSTivyApArAstRSNAturataraladRzo bhUrikAlaM vanagahane 56 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam bhrAmyantastattRSNAnivarttanAya klezameva mRgatRSNAdyanusaraNaM viddhtyevmete'piiti| yata evaMvidho bhavastasmAt samIcInaiva tato bhItiriti vRttaarthH|| 16 // atha pratijanma viruddharUpAntarAzrayaNena vairAgyopayogi bhavasvarUpaM saviSAdamAha sukhI duHkhI raGko nRpatiratha niHsvo dhanapatiH prabhurdAsaH zatruH priysuhRdbuddhirvishddhiiH| bhramatyabhyAvRttyA catasRSu gatiSvevamasumAn hahA saMsAre'sminnaTa iva mahAmohanihataH // 17 // vyAkhyA-catasRSu gatiSvasumAnevaM bhramatIti smbndhH| kathaM kathamityAhaayam asumAn jIvaH kadAcit sukhI syAt iSTasaMyogAdyAnandavAn, sa eva kadAcid duHkhI rogaadibaadhaavaan| paraM bhavAntare kadAcittatraiva vA bhve| tathA raGko dramako bhikSukAdiH sa eva nRpatiH bhuupH| evam atha anantaraM niHsvo nirdhano dhanapatiH IzvaraH prabhuH svapoSyApekSayA svAmI, dAsaH mUlyena krItaH krmkrvishessH| tathA zatruH pitRvadhAdinimittena vairI sa evAnukUlAcaraNAdinA priyasuhRd vallabhamitram / tathA abuddhiH nabaH prasajyavRttitve'buddhiH sarvathA buddhivikalaH, paryudAsavRttau tu viparyayajJAnavAn, sa eva vizadadhIH atisuukssmpdaarthvivecncturbuddhiH| upalakSaNaM caitat parasparaviruddhasukhitvAdiyugalaSaTkam / tena surUpa-virUpasubhaga-durbhagAdikamapi drssttvym| kimityAha-evaM sukhitvAdiprakAreNAsumAn prANI catasRSvapi nara kAdigatiSu hahe ti khede'smin pratyakSopalabhyamAnasvarUpe saMsAre bhave bhramati pryttti| kathamityAha Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam abhyAvRttyA paunaH puNyeneti padaghaTanA kAryA / tiryakSvapi tAratamyena sukhitvAdikaM drssttvym| atropamAnamAha - naTa iva zailUSavat, yathA naTo nAnArUpatvena viparivarttate tathA'sumAnapIti / evaM ca yatraikasyApi pizAcAderiva kSaNe kSaNe'nyarUpatA tasmAdbhayamavazyaM bhAvIti tenopadiSTaM bhavAdbhItirastviti / atra vRtterasamAsAyA vaidarbhIrItirekaiva [ rudraTakAvyAlaM0 2 / 6] iti vacanAd vaidarbhIrItiH / iti vRttArthaH // 17 // athASTamamAtmanItidvAraM vivRNvannAtmanItimeva svarUpataH prAhasakhyaM sAptapadInamuttamaguNAbhyAsaH paropakriyA satkAro gurudevatAtithiyatiSvAyatyanuprekSaNam / svazlAghAparivarjanaM janamana: preyastvamakSudratA saprema prathamAbhibhASaNamiti prAyeNa nItiH satAm // 18 // vyAkhyA - iti nIti: satAmiti sambandhaH / nItimevAha - sakhA mitraM tasya bhAvaH karma veti sakhyam / kIdRzamityAha - padAni suptiGatAni vacanAni calataH pAdamudrA vA, tatazca saptabhiH saptasaMkhyaiH padairavApyamiti samAse samAMsamInAdyazvInAdyaprAtInAgavInasAptapadInam [si.he. 7 / 1 / 105 ] ityanena InapratyayAntaM sAptapadInamiti nipAtyate / karttavyamiti zeSaH / ziSTA hi saprazrayaM kenApi saha vacanasaptakaM bhASante padasaptakaM vA saJcaranti tAvataivA''janma teSAM sakhyaM sampadyate / tathottamaguNA jJAnAdidharmopetA AcAryAdayasteSAmabhyAsaH sAmIpyAvasthAnam, athavottamaguNA: gAmbhIryadhaiyaudAryAdayasteSAmabhyAsaH paunaHpuNyena karaNam, tena hi nirguNasaMsargaparihAraH syAt / tathA pareSAm AtmavyatiriktAnAmupakriyopakArastadupaSTambhavidhAnam / tayApi sarvajanasnehapAtratA syAt / tathA satkAraH sbhumaanmupcaarH| keSu 58 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam viSaya ityAha-guravaH lokalokottarapUjyA AcAryajanakAdayaH, devatA vItarAgAdayo devAH, atithayaH prAghUrNakAH, yatayaH suvihitasAdhavastato guravazca devtaashcetyaadidvndvH| eSu yathAkramamAsanadAnAJjalipragrahAdikaH puSpAdyAropaNa-pAdaprakSAlana-bhojanAdika-zayyA-pustakA''hArAdidAnarUpazca karttavyaH / eSo'pi lokalokottaravyavahArAbhijJatvasUcakaH syAt / tathA kAryArambhe AyateH AgAmikAlasya zubhAzubhapariNAmaheto : anuprekSaNaM cintanam, asyApi sahRdayatvavyavasthApakatvAt / tathA svazlAghAyAH AtmaprazaMsAyAH parivarjanaM parihAraH asyApyatucchatAvyaJjakatvAt / tathA janamanasAM sahRdayalokacittAnAM preyastvam atyantavallabhatvam, sarvadApi tadvAllabhyahetvanuSThAnaparatvAt / anenApi sUtrApratikruSTatvalakSaNavizeSeNa dhrmaadhikaaritvprkaashnaat| tathA akSudratA paracchidrAdyagaveSakatvenAkrUratA / anenApi sarvavizvAsyatvasya darzanAt / tathA saprema prItipUrvakaM prathamamAlapanIyakRtAlApAt prAgevAbhibhASaNamAlapanam, anenApi AbhASyaviSayasauhArdavizeSAviSkaraNAt / itizabdaH parisamAptau / ityeSopadarzitarUpA nItiH sabhyasamAcAra : prAyeNa bAhulyena na tvaiSaiva, anyasyApyevaMrUpasya mUDhasaMsargavarjanAderbahoH pradarzanAt / satAM ziSTAnAmiti vRttArthaH // 18 // evaM sAmAnyena satAM nItimabhidhAyAtha vizeSeNa kevalavacanamana:kAyagatatvena tAmAha tathyA pathyA yathArthasphuTamitamadhurodArasArocyate vAk cetazca kssobhlobhsmybhymdndrohmohprmuktm| kAryaM dehaM ca gehaM vrtniymshmaucitygaambhiirydhairysthairyaudaaryaarycryaavinynydyaadaakssydaakssinnylkssyaaH||19|| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 60 vyAkhyA-vAgucyate sateti yogH| kIdRzItyAha-tathyA satyA, pathyA hitAnubandhinI tathA yathArthA abhidheypdaarthaavybhicaarinnii| satyA hi kiM satyaM? bhUtahita [ ] miti vacanAt, palAyitaM mRgaM vadhAya pRcchato vyAdhasya dRSTa mRgasyApi munestadadRSTatvapratipAdanaM satyameveti, na yathArthayA saha paunaruktyam / sphuTA vyaktavarNA, mitA alpAkSarA, madhurA zrotrAnandinI, udArA kAlikAryasyeva AtmaprANanirapekSatvena jImUtavAhanasyeva vA paraprANarakSApradhAnatvena sphArA, sArA sAbhiprAyatvena puSTArthA, na tu 'gora patya balIvaIstRNAnyatti mukhena sa' ityaadivtphlguruupaa| tatazca yathArthA cAsau sphuTA cAsAvityAdi krmdhaaryH| IdRzI vAg vANI ucyate bhASyate sadbhistasmAtsaiva tairvAcyeti bhAvaH / yadyapi karaNeSvantaraGgatvAnmanasaH zrute ca daNDaguptyAdipratipAdake'syaivA''dyatvazrutistathApi sarvapadArthAnAmupadezagamyatvAdupadezasya ca vArUpatvAdvAca eva praadhaanyvivkssyaa'traadaavupnyaasH| evaM vacanamupadizyAtha manoviSayamupadezamAha-cetazceti, caH samuccaye, tena na kevalaM vAgevedRzI kAryA api tu mano'pi kAryaM vidheym| kIdRzamityAha-kSobhaH AkasmikastrAsaH, lobhaH nyAyena paradravyagrahaNecchA, smayaH ahaMkAraH, bhayam ihalokAdisaptaprakArA bhItiH, madanaH kAmaH, drohaH paravaJcanA prANaprahANAdyabhisandhiH, mohaH ajJAnaM dravyAdimUrchA vaa| tatazca kSobhazca lobhazcetyAdidvandve taiH pramuktaM prakarSeNa parihRtaM kAryaM vidheyam / etatparityAgasyaiva ziSTa tvavyaJjakatvAt / tathA dehaM ca zarIramapi kAryamityetat padamihApi smbdhyte| kIdRzamityAha-gehaM mandiramAvAsa iti yAvat / kasyA ityAha-vratAni aNuvratAdIni, niyamAH dravyAdyabhigrahAH, zamaH krodhAbhAvaH, aucityaM yuktAyuktavivecanena dAnAdau pravRttiH, gAmbhIryaM harSaviSAdAdiSvalakSyacittavRttitA, dhairyaM mahApadyapyavihvala Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam cittatvam, sthairya prArabdhakAryasya kathaJcidvighnAkulatve'pi vyavasAyAdacalanam, audAryaM svajIvitanirapekSatvena paraprANaparirakSaNam, niHzaGkavittavyayecchA vA / ArAddUre yAtAH pApebhya ityAryAH ziSTAsteSAM caryA samAcAraH sAptapadInasakhyatvAdilakSaNaH pUrvokta eva / vinayaH gurvAdiSvAsanadAnAdipratipattiH, nayaH paizunyadrohAdityAgarUpo nyAyaH, dayA ni:kAraNaM paradukha:prahANecchA, dAkSyaM kSiprakAryakAritA, dAkSiNyaM proprodhvRttitaa| tatazca vratAni ca niyamAzcetyAdidvandve, teSAM lakSmIH zrIstattadguNabAhulyaM tsyaaH| iha ca yadyapi zamagAmbhIryAdInAM mAnasikatvaM tathApi tatkAryasya nirvikAratvAdeH zarIra evAbhivyakteH zArIraguNeSu darzanamaviruddhameva / yatra cAtmanItau vAGmanaHzarIrANAmapavargopayoginyatyantavizuddhistatra sarvAnyadharmyapadebhya udyatvaM yuktameveti paryAlocyoddeze udyatvamuktamiti / tathA 'zabdAH samAsavanto bhavanti yathAzakti gauDIyA [rudraTa kAvyAlaM0 2 / 5] ' iti vacanAdatra gauDIyA rItiriti vRttaarthH|| 19 / / atha navamaM kSAntidvAraM vivRNvaMstasyA eva kAryopadarzanadvAreNa kartavyatopadezamAha prItyA bhItyA ca sarvaM sahati kila zaTho'pyazrute ceSTamevaM kAryaM kuryAt kSamI yanna tadiha kupitaH spssttmetjne'pi| tasmAdapyugrarAgadviSi miSati ripau sarvazAstroditAyAM sarvAbhISTArthalAbhaprabhavakRti sadA vartitavyaM kssmaayaam||20|| vyAkhyA-vartitavyaM kSamAyAmiti yogH| kutaH? yataH zubhabhAvaM vinApyeSA kSAntirvidhIyamAnA'bhISTaphalA bhvti| kathamityAha-prItyA atyantapremNA kazcitkAmI zaTho'pi kAntAyAM vnycnaaprinnaamvaanpi| AstAmazaTha Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam - 62 - ityperrthH| sahati kssmte| sahateH parasmaipadaM pUrvakaviprAmANyAt / kiletyaaptvaade| kimityAha-sarvaM durvacana-pAdaprahArAdikamavajJAvizeSa smstm| tataH kimityAha-azrute labhate, ceti caH samuccaye, na kevalaM sahate labhate cetyrthH| kimityAha-iSTam abhimatamAliGganAdikam, evaM pUrvoktaM sahamAnaH, na kevalaM prItyA kazcit karmakarAdirbhItyApi bhayenApi rAjJaH sambandhi sarvamavajJAdikaM sahate'bhISTaM ca dravyAdikaM labhate, zaTho'pi abhktimaanpi| evaM tAvadazuddhacittasyApi sahane guNaH prtipaaditH| atha prakArAntareNa tadguNamAha-etadidaM jane'pi sAmAnyaloke'pi spaSTaM vyaktaM pravarttate / yaduta kadAcit kazcit kupitasvAmiduSTa vacane'pi sati tadavamatyavizeSeNArAdhakaH san kAryaM prayojanaM viziSTAdhikAraprAptilakSaNaM kuryAt sAdhayet / kSamI tdvcnshnpraaynnH| tathA ca yat kSamI sAdhayati tanna kadAcit kupitH| tathA coktam kSamI yat kurute kAryaM na tatkopavazaM gtH| kAryasya sAdhanI prajJA sA hi kruddhasya nazyati / [ kopAttadasahane hi pratyuta prabhoH prabhUtatarAvajJAspadameva sa syaat| evaM sahanaguNamabhidhAyAthopadezamAha-tasmAt kAraNAt apiH bhinnakramastena ugrarAgadviSyapi ripau kSamAyAM varttitavyamiti yogH| tatra rAgastasyaiva ripoH svakIyavinAzitajanakAdiviSayo dveSaNaM ca dviT dveSo ghAtakaviSayastatazcogre atyutkaTe rAgadviSau yasya, tatrApi, evaMvidhe hi ripau prAyaH kSamA duSkarA bhavatIti suucnaartho'pishbdH| tathA miSati ghAtakena saha sparddhamAne na tu prnnte| kIdRzyAM kSamAyAm? sarveSAM darzaninAM yAni Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam zAstrANi siddhAntA vedaprajJApAramitAGgopAGgAdIni teSUditA samIcInatvena karttavyatayA pratipAditA tsyaam| IdRzyapi kadAcidAtmA'pavargAdipratipAdakaprasiddhArthavAkyavannAbhimataphalasAdhikA syAdata Aha-sarve samastA aihikapAratrikAdayo'bhISTA abhimatA arthAH prayojanAni rAjyasvargApavargAdIni teSAM lAbhaH prAptistasya prabhavaH utpAdastaM karotIti kRt tasyAM tatprabhavakRti, sadA sarvakAlaM vartitavyaM vartanIyam / kSamAyAM nirvivekjnvihitaakroshtaaddnaadishnruupaayaam| ayamabhiprAyo yA sarvazAstroktA sarvArthasAdhinI ceti jJAtA kSamA sA zatruviSaye'pi vivekabhAjA karttavyaiveti cintytaa| tadyathA-zapto'smyanena na hato'smi, hato'smi yadvA no mArito'smi, maraNe'pi na dhrmnaashH| krodhastu dharmamupahanti cinotyaghaM ca saJcintya cArumatineti titikSaNIyamiti vRttaarthH|| 20 // atha kSamAyA evaM guNopadarzanapUrvakaM nAmAntareNa tatpravartanopadezamAha dazavidhayatidharmasyAdimaM kSAntiraGgaM vimalaguNamaNInAM rohaNAdriH kssmaiv| taditi kuzalavalliprollasallAsyalIlA kusumasamayamuccairdhatta rossprmossm|| 21 // vyAkhyA-dazavidhasya dazaprakArasya yatidharmasya susAdhukRtyavizeSasyAdimaM prathamaM kSAntiH kssmaa| tathA cocyate- 'kSAntimAIvArjavamuktitapa:saMyamasatyazaucAkiJcanyabrahmacaryANi yatidharmaH' [tattvArtha0 9 / 6] / ityatrAdinirdezAdeva tAvadraseSu zRGgArasyevAsyAH prAdhAnyamavasIyate / na kevalaM yatidharmodyamatAyAH prAdhAnyamapi tu viziSTakAryanidAnatvAdapItyAha-vimalA nirmalA guNA sarvajanavizvasanIyatvAcAryAdhArAdhakatvasamasta Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 64 svakAryasAdhakatvAdayo dharmAsta eva viziSTajJAnodyotabIjatvAnmaNayo ratnAni teSAM sarveSAmutpattibhUmitvAd rohaNAdriH padmarAga-vaiDUrya-puSparAgAdiratnotpattihetuH prvtvishessH| ketyAha-kSamaiva kSAntireva, nAnyaH ko'pi guNa evaM viziSTaguNAntarotpAdaka iti bhaavH| taditi itizabdo hetvrthH| tatazcaivaM yojanA kAryA-yataH kSamA pUrvoditaguNavatI tattasmAddhatta rossprmossm| kIdRzam? kuzalAni puNyakarmANi tAnyeva sukRtAtmanAM pravarddhanasAdhAvallayaH latAstAsAM prollasantyaH ujRmbhamANAstAzca tA lAsyalIlAzca nartanakrIDAH, narttanaM ceha malayamArutAndolitAnAM viksitpussptvm| tatra kusumasamayo vsntstm| upadezamAha-dhatta dhaarytoccairtishyen| kamityAha-roSasya kopasya pramoSaH ni:zeSatayA nigrhstm| kSamAyA eva naamaantrmidmiti| tadyuktazca lakAraH [rudraTa kAvyAlaM0 2 / 20] iti vacanAdatra madhurA vRttiriti / maaliniivRttaarthH|| 21 // atha dAntiriti dazamaM dvAraM spaSTIkurvannindriyavazavarttitAyA doSAnupadarzayaMstaddamopadezamAha vidyAkandAsidaNDaH kugatisuragRhaprollasatketudaNDaH pradveSazleSahetuH sugtijldhinistaarvistiirnnsetuH| zastraM satsaGgarajjvA vyasanakulagRhaM rAgayAgAgryayajvA, hAriSTaM ziSTatAyAH karaNavazagatA taddame'to ytdhvm||22|| vyAkhyA-vidyA samyagjJAnaM taddhetubhUtaM zAstraM ca saiva samastasadanuSThAnatarumUlatvAt kando biijsyaadikaarym| tatrAsidaNDaH samUlocchedakatvAt khddgyssttiH| kAsAvityAha-karaNAni indriyANi zrotrAdIni teSAM vaza AyattatA taM gacchanti yAntIti karaNavazagAH puruSAsteSAM bhAvaH Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam karaNavazagateti vizeSyaM kartRpadam, zeSANi tu tnnindkvishessnnaani| tathA kugatiH durgatiH saiva nAnAdbhutarUpAzrayatvAt prabhUtajanApacitihetutvAcca suragRhaM devamandiram / tasya prajJApakatvAt prollasannatyunnatimattvAt ketudaNDaH dhvjyssttiH| yathA dhvajadaNDena dUrato'pi suramandiram jnyaayte| tatra tasyAvazyaMbhAvitvAdevamanayA durgatiravazyaMbhAvinI jnyaapyte| tathA pradveSasyendriyaviSayopaghAtini janakopAdhyAyAdAvapyutkaTakrodhasya zleSo nibiDasambandhastasya hetuH kaarnnm| tathA sugatiH svargAdikA saiva nAnAnandamaNigaNopacitatvAjaladhiH samudrastasya nistAraH paargmnm| tatra vistIrNo mahIyAn setuH kASTAdimayaH snycaarpthH| yathA sunibiDasetunA sindhuH spRzyate'pi na, tathA'nayA na manAgapi sugatiriti / tathA zastraM sarvathocchedakatvAttIkSNakSuraprAdipraharaNam / kasyA ityAha-sadbhiH sajjanaiH saha saGgaH samparka : sa evAnekaguNahariNAkarSaNahetutvAdrajjuH varatrA tsyaaH| indriyalampaTasya hi satsaGgo na sukhAyata eveti bhaavH| tathA vyasanAni prabhUtarAjAdyupadravAsteSAM kulagRhaM nivAsamandiram / atyantendriyAsakto hi gamyAgamyAvibhAgena paradArAdAvapi pravRtto rAjAdigrAhyo'pi bhavatIti bhaavH| ekaikendriyAvazatve hi mRgagajAdInAM mAraNAntikA''pacchatazravaNAt, kiM punaH samastendriyAvazAnAm / tathA rAgaH kamanIyakAminyAdiviSayAbhilASaH sa evAtisnigdhamadhuraudanAjyamadhvAdisAdhyatvAdyAgo'dhvarastasyAgrayaH pradhAno yajvA yaajkH| yathA hi yajvanA yAgaH sAdhyate tathA'nayA rAga iti| heti khede| ariSTaM nagararAjyAdidhvaMsasUcako bhuukmpnirghaataadirutpaatvishessH| kasyA:? ziSTatAyAH sajanatAyAH, yathA'riSTaM nagarAdevaMsaM sUcayati tatheyaM ziSTatAyA iti bhaavH| karaNavazagateti yojitmev| yata evamanekAnarthahetuH karaNavazagatA'to'smAt kAraNAt / kimityAha-yatadhvaM Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam mahAyanaM kuruta bho bhavyAH ! kva viSaya ityAha- teSAM karaNAnAM damanaM damo vazIkArastatra / samAsAntargatasyApi karaNazabdasyAtra tacchabdena parAmarzaH / evamanekatra kaviprayogadarzanAditi / iha ca ' tadrUpakamabhedo upamAnopameyayoriti' [kAvyaprakAza sUtra 140] lakSaNadarzanAdrUpakAkhyo'laGkAraH / evamanyatrApi draSTavya iti vRttArthaH // 22 // athendriyANAmeva mahApralayarUpasaMgrAmAdinidAnatvamAha ---- preGkhatkhaDgAgrabhinnotkaTakaraTighaTAkumbhakIlAlakulyAvegavyastabhrakuTyudbhaTabhaTapaTalIlUnavaktrAmbujAni / kruddhoddhAvatkabandhavyatikaraviphalAyastazastrANyabhIkSNaM bhUyAMsaH prApuratra kSayamiti karaNaiH kAryamANA raNAni // 23 // vyAkhyA- bhUyAMsaH karaNai raNAni kAryamANAH kSayaM prApuriti sambandhaH / kIdRzAni raNAni ? preGkhantaH subhaTakarAgreSvatyantadIpyamAnAH khaDgAH karavAlAsteSAmagrANi dhArAstairbhinnA vidAritA ye udbhaTakaraTighaTAyAH baliSThamahebhasantateH kumbhAH ziraHkUTAsteSAM kIlAlaM rudhiraM tasyAtibAhulyAt kulyA nadIvizeSastathA cocyate- 'kulyAlpA kRtrimA sarit [amarakoSa 1/10/34] iti, tasyA vego raMhasA vahanam, tena kopavazAd bhruvoruccairnayanaM bhrakuTistayoddhA atiraudrI sA cAsau bhaTapaTalI ca subhaTasaMhatizca tasyA lUnAni vairibhizchinnAni tAni ca tAni vaktrANyevAtivikasvarasurabhitvAdambujAni kamalAni / tatazca vyastAni kSiptAni bhrakuTyudbhaTapaTalIlUnavaktrAmbujAni yeSu tAni tathA / punaH kIdRzAni ? kruddhA roSaparAyaNA uddhAvanto vegena dravantaste ca te kabandhAzca chinnazirAMsi zarIrANi teSAM vyatikaraH parasparasambandhastena viphalAni zUnyaprakSepeNa 66 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam kAryakaraNAkSamANi AyastAni kSiptAni zastrANi kuntatomarAdIni yeSu tAni tthaa| 'sahasrasubhaTanipAte kabandhA nRtyantIti' prsiddhiH| tatazcaitAvatA mahAsaMgrAmahetutvameSAM darzitaM bhvti| ityevaM karaNaiH indriyaiH hetubhUtaiH kAryamANAH vidhApyamAnAH pumAMso bhUyAMsaH atipracurAH kSayaM dhvaMsaM prApuH lebhire| atra saMsAre abhIkSNaM nirantaraM na tvaikdaiv| zrUyante hi rAmarAvaNAdInAM subhaTakoTikSayakArINyananyatulyAni yuddhaani| tathA cocyate- 'gaganaM gaganAkAraM sAgaraH saagropmH| rAmarAvaNayoryuddha raamraavnnyoriv||' pariziSTA bhadrAyAm [rudraTa kAvyAlaM0 2 / 29] iti vacanAdatra bhadrA nAma vRttiH| tathA'tra prathamArddha gauDIyA riitiriti| yadA caissaamevmtyntaasmnyjskaaritvm| tato yuktaivaiSAM dAntiriti vRttArthaH // 23 // __ evaM bAhyendriyadamopadezamabhidhAya cAntaraGgaripukrodhAdiniyamanenAtmazAntidvAramekAdazaM vivRNvan kavikRtervaicitryAdekaikasya krodhAderubhayavizeSaNopetatvenAtmazAntyupadezamAhamAnaH sanmAnavighnaH sphuTamavinayakRtkrodhayodhaH prabodhadhvaMsI vairAnubandhI praNayavimathanI savyapAyA ca maayaa| lobhaH saMkSobhaheturvyasanazatamahAdhAma kAmo'pi vAmo vyAmohAyeti jitvAntaramarivisaraM svasya zAntiM kurudhvm||24|| vyAkhyA-AntaramarivisaraM jitvA svasya zAntiM kurudhvamiti yogH| tamevAha-mAno'haMkArastAvat sanmAnasya janakAdijanitabahumAnasya vighnaH antarAyaH, mAne hi sati janakAdAvapyapraNAmapravaNatvAt, kathaM tatkRtaH snmaanH| etadapi kutaH? yataH sphuTaM vyaktamavinayakRt Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 68 abhyutthAnAsanadAnAdezAdyavidhAyakaH vartata iti zeSaH sarvatra / tathA krodhaH kopaH sa eva yuddhapariNAmaparamanidAnatvAdyodhaH subhttH| so'pi kIdRzaH? prabodhadhvaMsI prkRssttjnyaanvinaashkH| pravRddha hi tasmin janakAdayo'pi vairiNa ivaabhaanti| tathA vairaM virodhaM ghAtakAdibhiH sahAnubadhnAti tatputrapautrAdibhirapi shaanussjti| tathA mAyA nikRtirapi praNayavimathanI avizvAsahetutvAt priitinaashinii| tathA viziSTA apAyA aihikapAratrikamahAduHkhanidAnAni vysnaani| tatraihikAni tAvanmitrabAndhavavighaTanAdIni, pAratrikANi tu durgtitiryggtipraaptiprmukhaanni| tathA cocyate mAyAparassa maNuyassa jhatti vihaDaMti baMdhumittA vi| assaMkha tikkhadukkhe mayassa u ThiI tirikkhabhave / tatazca saha vyapAyairvarttata iti svypaayaa| caH smuccye| tathA lobhaH anyAyena prdrvyaaphrnnecchaaruupH| saMkSobhaH aaksmikstraasH| bhavati hi lobhavato dravyopArjanAyA'tiraudrAraNyapravezasamudrataraNAdipravRttasyAkasmikaM bhym| tathA vyasanazatAni rAjAdiprabhUtopadravAsteSAM mahAdhAma vistiirnnaavaasH| bhavanti hi lobhavataH samupArjitaprabhUtadravyavato vysnaani| tathA kAmo'pi kAminyAdyabhilASarUpo'pizabdaH smuccyaarthH| tatazca vAmo viparItasvabhAvastAvat vidymaanaadrshn-asddrshnsvbhaavtvaat| taduktam dRzyaM vastu paraM na pazyati jagatyandhaH puro'vasthitam, rAgAndhastu yadasti tatpariharan yannAsti ttpshyti| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 candrendIvara- kunda- pUrNakalaza- zrImallatApallavAnAropyAzucirAziSu priyatamAgAtreSu yanmodate // [ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam ] iti / athavA vyasanazatamahetyAdi vizeSaNamihApyaucityAt sambadhyate, kAkAkSigolakanyAyena / evaM cAyamapi vyAmohAya viparyayajJAnavizeSAya sampadyata iti zeSaH / bhavati hi madanAturasyAgamyAyAmapi yoSiti gamyeyamiti pratItiH / itizabdoM hetvarthastato yata ete mAnAdayaH zatravaH sarve'pyevaMrUpA AjanmasantApakAriNa eva / tato jitvA'bhibhUyAntaraM manomAtraprabhavamarivisaraM zatrusamUham, na tu janakaghAtakAdivad bAhyamiti bhaavH| svasyAtmanaH zAntiM santApopazamarUpasvasthatAM kurudhvaM vidhata bho bhavyAH ! bhavanti hi krodhAdayo'pi santApakAriNa iti vRttArthaH // 24 // evajAtIyAnyanyAnyapi santApakArINi varjanIyAnyupadarzayaMstatrAtmano'prabhaviSNutvamAkalayan saviSAdamAha- kAntA kAntA'pi tApaM virahadahanajaM hanta ! citte vidhatte krIDA vrIDA munInAM manasi manasijoddAmalIlA'pi hIlA / gAtraM pAtraM vicitraprakRtikRtasamAyogarogavrajAnAM so'haM mohaM nihantuM tadapi kathamapi premarakto na zaktaH // 25 // vyAkhyA - kAntA bhAryA kAntA'pi atyantamanoharA'pi tApam antardAhaM vidhatte karoti prAyaH sarvasya / kIdRzam ? virahadahanajaM viprayogajvalanodbhavam / hanteti khede / citte manasi tasmAdyadyapi tatsaGgo'mRtAyate kAminAM tathApi virahaviSamizritatvAttApahetureveti tattyAgenaivAtmazAntiriti bhAvaH / evaM , Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 70 krIDAdiSvapi drssttvym| tathA krIDA vasantAdAvudyAnasalilasambhogAdirUpA vilAsaceSTA / sApi kimityAha-vrIDA paramArthato lajjA jugupsaahetucessttaatvaat| yadyapi kAminAM paramotsavo'sau tathA'pi munInAM yathAvasthitavastutattvAvagamavatAM 'savvaM gIyaM vilaviyaM savvaM narse viDaMbaNA [ ] ityAdi paribhAvayatAM bAlakadhUlIgRharamaNamiva pratibhAsate, manasi cetasi bhinnavAkyatvAt na pUrvavAkyasthacittapadena paunaruktyamiti / tathA manasijasya kAmasyoddAmA udbhaTA atyutkaTAstAzca tA lIlAzca kaTAkSavikSepavibhramavibbokAdayaH kAmijanAnandakandAyamAnAstA api| kimityAha-hIlA paramArthato nindeva nindA, tadvat santApahetutvAnmunInAM manasItyatrApi sambadhyate / yacca yathA teSAM manasi vizate tadeva tattvamiti / tata eSA'pi taapheturev| tathA gAtraM shriirmpynekaashaanibndhnm| tadapi kimityAha-pAtraM bhaajnm| keSAmityAha-vicitrA anekAH prakRtayaH vAtapittazleSmatatsannipAtAdirUpA dhAtavastAbhiH kRto vihitaH samudbhavalakSaNaH samAgamo yeSAM te tthaa| te ca te rogavrajAzca jvarAdivyAdhisamUhAsteSAm / vrajazabdenaiva bahuvacanopAdAnaM caikaprakRtInAmapi bahutvasaMsUcanArtham / tathAhi vAtaprakRtayo'zItiH, evaM pittaprabhavAzcatvAriMzat, zleSmaprabhavA viMzatiriti yuktaM vrajAnAmapi bhutvm| tathA coktaM vAgbhaTasAroddhAre azItirvAtajAH rogAzcatvAriMzacca pittjaaH| viMzatiH zleSmajAzcaiva ziSTAH syuH saannipaatikaaH|| [ Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam tathA ca tadapyuttApahetureveti sarvasyApyasya nivRttiH krtumucitaa| paraM so'ham iti anena niviDataraduHkarmajaladapaTalasamAcchAditasadbuddhitaraNirUpamAtmAnaM mAnasapratyakSavedyaM tacchabdena praamRshti| anubhUtArthaviSayasya tacchabdasya yacchabdopAdAnamantareNApi 'te locane pratidizaM vidhure kSipanti [ ] ityAdi bahudhA pryogdrshnaat| tatazca so'haM duHkarmabahalaH, mohaM tattadviSayagADhapratibandham, tadapi tathApi yadyapyeSAmevamahaM sarveSAmapi tApahetutvamavagacchAmIti bhaavH| nihantuM nivartayituM kathamapi kenApi pratipakSabhAvanAbhyAsAdyupAyavidhAnenApi prakAreNa na naiva zaktaH smrthH| kimityata Aha-prema prItivizeSastena raktaH kaantaadissvnuraagvaan| raktA hi nirguNamapi na tyaktumIzata iti bhaavH| tadevaM kAntAdInAM 'pariNativirasa panasam[ ] itivannindAyAH parityAge tAtparyamityetAnapi parihatya svasya zAntiM kurudhvamiti vRttaarthH|| 25 // atha sukhahatiriti dvAdazaM dvAraM vibhajan dhanAdisamastasAMsArikavastucaJcalatApradarzanena saMsAre sukhAbhAvamAhaarthe niHsImni pAthaHplavajavajayini premNi kAntAkaTAkSaprakSepasthemni dhAmni kSayapavanacale sthAmni vidyudvilole| jIvAtau vAtavegAhatakamaladalaprAntalagnodabinduvyAlole dehabhAjAmiha bhavavipine saukhyavAJchA vRthaiva // 26 // vyAkhyA-bhavavipine saukhyavAJchA vRthaiveti smbndhH| kuto vRthA? yatastatra yAni sukhasAdhanAni dhanAdIni tAni sarvANyapyanavasthAyIni, tataH kAraNAbhAvAt kAryAbhAva iti sukhasyApi nivRttistatra--arthe citte Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam ura tAvat niHsImni atiprcurtvaadpraaptprynte'pi| kIdRze ityAha-pAtha:plavo pravAhastasya javaH vegastaM jayati vegagamanenAbhibhavati / tato'pi tarale ityrthH| tathA premNi kaantaadivissypriitau| kIdRze? kAntAyAH yoSitaH kaTAkSaprakSepo'pAGganirIkSaNaprasaraNaM tadvatsthema sthairya yasya tattathA ttr| kaTAkSavikSepe hi stokaiva sthiratA tdvtpremnnypi| tathA dhAmni tejsi| kIdRze? kSayapavanacale pralayakAlaprabhaJjanatarale, sa hi kAlasvabhAvyAdatyantataralo bhavatIti / tathA sthAmni zArIre ble| kIdRze? vidyudvilole taDidvilasitaM cnycle| tathA jIvAtau jiivite| kIdRze? vAtavegena vAtaraMhasA AhataM tADitaM kamaladalaprAntaM padmapatrAgraM tatra lagnaH anuSaktaH sa cAsAvudabinduzca jalakaNazca tadvadvayAlole atynttrle| iha ca kilodakazabdasya 'udakasyodo vA bhAre hAre vai vdhgaahyoH| manthe tathaudane saktubinduvajreSvapi smRtaH' [ ] itynenodaadeshH| tadevaM dhanajIvitAdiSvatyantAsthireSu satsu sukhaM kathamavasthitiM bandhIyAt, iti sukhasya ghAta ev| tadevAha-dehabhAjAM prANinAmiha pratyakSopalabhyamAnasvarUpe bhavavipine saMsArAraNye saukhyavAJchA pramodAnubhavaspRhA vRthaiva zUnyagRhe maNDakaspRheva nirrthikaiv| paramArthataH sarvathaiva tatra tadabhAvAt / 'lazcAparairasaMyuktaH' [rudraTa kAvyAlaM0 2 / 29] iti vacanAllalitA nAmeyaM vRttiriti vRttaarthH|| 26 // tadevaM saMsAre sukhakAraNAbhAvena sukhahatimabhidhAyAtha bhavasyAtiraudratvenApi tAmAha 1. ['udakasyodaH peSaMdhivAsa vAhane 3/2/104, manthaudanasaktubinduvajrabhArahAravIvadhagAhe vA [si.he. 3/2 / 106] Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 73 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam uddhaavtkrodhgRdhe'dhikprussrvottaaltRssnnaashRgaaliishaalinyudyunmnobhuullitkilkilaaraavraagogrbhuute| IrSyA'marSAdidaMSTrotkaTakalahamukhadveSavetAlaraudre, hA! saMsArazmazAne bhRzabhayajanane nyUSuSAM kvA'stu bhdrm||27|| vyAkhyA-krodhaH roSaH sa evAtiraudrAkAradhAritvAd gRdhraH pizitAzi pakSivizeSaH, tatazcoddhAvan prAbalyena prasarpan krodhagRdhro yatra / tathA punaH kIdRze? adhikam atizayena paruSaH karNakaTuko ravaH phetkArarUpaH zabdastenottAlA udbhaTA cAsau tRSNAzRgAlI ca viSayapipAsaiva satatacittAraNyacAritvAt pheravA ca, tayA zAlate zobhate tacchAli, tasmin / tathodyunnullasan prabalIbhavan yo manobhUH kAmastasya tena vA yAni lalitAni vilasitAni suratakUjitAdIni tAnyevAvyaktadhvanirUpatvAt kilakilArAvaH raudradhvanivizeSo yasya sa cAsau raagogrbhuutshc| tatra rAgaH kAminIviSaya AtyantikaH abhilASaH sa eva suratAdAvatiraudrAkAradhAri -tvAdunaH pracaNDo bhUto vyantaravizeSo yatra tattathA, tasmin / tathA coktaM gandhahastiTIkAyAm nagnapreta ivAviSTaH kvaNantIM parigRhya taam| khedA''yAsitasarvAGgasukhI sa ramate kila / [ ] iti tato yuktameva rAgasya bhUtena ruupnnmiti| tathA sAdhAraNe vastuni parAbhinivezapratiSedhecchA IrSyA, paropakArAsahiSNutA'marSaH, tAvAdI prathamau yeSAM drohA-'sUyAdInAM ta eva sadguNagaNacarvaNadakSatvAiMSTrA dazanavizeSAstAbhirutkaTam udbhaTaM kalahamukhaM vAgyuddhameva vadanaM yasya sa cAsau Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam t dveSavetAlazca, tatra dveSaH paraguNaprANaprahANecchA, sa eva bhISaNAkAradhAritvAdvetAlaH pretavizeSastena raudraH bhayaGkarastasmin / bhavati hi vetAle mukhaM tatra ca daMSTrA iti| tadatrApi dveSe IrSyAmarSAdimAn kalaho mukhamiti / heti khede / saMsAra eva jAtijarAmRtiprabhRtivibhISikAbhISaNatvAt zmazAnaM pitRvanam, ata evAha bhRzabhayajanane sahRdayAnAmatyarthaM trAsotpAdako nyUSuSAmiti, nipUrvAdvasate: kaMsau dvirvacane saMprasAraNe ca ruupmidm| tatazca kRtanivAsAnAM prANinAmiti gamyate / kva deze kAle vA'stu bhavatu bhadraM kalyANaM paramaM sukhamiti yAvat, na kvApItyarthaH / yadA caivamatra nivasatAM na kvApi bhadraM tadA nUnaM sukhAbhAva eveti vRttArthaH // 27 // athAbalAvAntiriti trayodazaM dvAramAviSkurvannabalAyA eva tyAgopayogijanaduHkhotpAdakatvamAha-- 74 cakSurdikSu kSipantI kSapayati jhagiti prekSakAkSINi sAkSAllIlAlolAlasAGgI jagati vitanute 'naGgasaGgAGgabhaGgAn / khedasvedaprabhedAn prathayati davathustambhasaMrambhagarbhAn bAlA vyAlAvalIva bhramayati bhuvanaM cetasA cintitA'pi // 28 // vyAkhyA-bAlA hi dRSTA cintitA vA cakSuH kSipantI prekSakAkSINi kSapayatItyAdi sambandhaH / SoDazavarSadezIyA yoSidvAlA'bhidhIyate / sA ca sAtizayarUpavilAsayauvanA cakSuH sAnurAgaM locanaM dikSu prekSakalokAdhiSThitAsu kASThAsu kSipantI pAtayantI / kimityAha - kSapayati saduHkhAni karoti jhagiti zIghram / prekSakAkSINi taddarzanasakautukalokalocanAni sAkSAd avyavadhAnena tadaivetyarthaH / taddRSTau tadaprAptau ca teSAM mahadduHkhaM Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam bhavatIti bhaavH| tathA darzanasparzanAbhyAmanyadapi kiM karotItyAha-lIlayA sazRGgAraceSTAvizeSeNa lolAni capalAni alasAni kAryArambhapravaNAni aGgAni bhrUnetrabAhuprabhRtIni yasyAH sA tthaa| jagati darzakasparzakakAmijane vitanute karoti / kAnityAha-anaGgasaGgena kaamaabhissvnggennaanggbhnggaanmottttaayitaadiinnubhaavvishessaan| tathA kheda AlasyahetuzramaH svedaH zramAmburUpastayoH prbhedaaNstaartmyprkaaraan| kimityAha-prathayati vistArayati / kIdRzAn? davathurupatApaH stambho viSTabdhaceSTatvaM saMrambhaH vyAkulatA te garbhe'ntargatA yeSAM te tathA tAn, saattvikvikaarvishessaan| iha ca vitanuta ityanuvRttAvapi yatkriyAntaropAdAnaM tadvijAtIyakAryabheda- . smbndhopdrshnaarthm| evaM tadRSTyAdikAryamabhidhAyAtha tatsmaraNakAryamAhabhramayati asaddarzana(nA)pekSaM karoti, bhuvanaM jagattatsmRtiparAyaNaM jnm| ata evAha-cintitA'pi anusmRtA'pyAstAM dRssttetypishbdsyaarthH| kena cintitA? cetasA manasA cintanasya cittAvyabhicAre'pi yattadgrahaNaM tat kvacidatyantAsato'pi drshnsuucnaarthm| tathA cocyate prAsAde sA pathi pathi ca sA pRSThataH sA puraH sA, paryaH sA dizi dizi ca sA tdviyogaakulsy| haMho cetaHprakRtiraparA dRzyate kApi sA sA, sA sA sA sA jagati sakale ko'ymdvaitvaadH|| atropamAnamAha-vyAlAvalIva bhujgshrenniriv| sA'pi cakSuH krUraM kSipantI prekSakANAM locanAni ksspyti| lIlayA'nAyAsagamanena lolAlasAGgI mantharacalaccharIrApi vitnute| kimityAha-aGgasaGga 1. [asaddarzanapakSaM? asaddarzanaprekSaM?] // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 76 syAbhAvo annggsnggm| tatra aGgabhaGgA mUrchAdijanyA vikaaraastaan| bhujagazreNizarIrasambandhamantareNApi hi prekSakANAM trAsavizeSAdaGgabhaGgA jAyanta iti bhaavH| khedasvedau davathustambhasarambhAzca tathaiveti / bhujagazreNyupamAnena ca abalAyAH paramArthato'tyantaraudratvena bhayaGkaratvaM sUcitamiti / 'nijavargAntyairvAH saMyuktA upari santi madhurAyAm' [rudraTa kAvyAlaM0 2 / 20] iti vacanAdatra madhurA nAma vRttiriti vRttaarthH|| 28 / / evaM tAvad rUpavattvAdiguNopadarzanena cittAkSepakatvamabhidhAyAtha tasyA eva vairAgyopayogi kAluSyAdidoSavattvamAha kAluSyaM kacasaJcayAccapalatAlIlAcalallocanAd bimboSThAd gururAgitA kuTilitabhrUcakrato vkrtaa| nAbhIto'pi ca nIcatA kucataTAt kAThinyamanvarthato vAmAnAM bata tucchatA paricayAllagnAvalagnAd dhruvm||29|| vyAkhyA-vAmAnAM kacasaJcayAt kAluSyaM lagnamityAdi sambandhanIyam / kAluSyAdizabdAzca prAyaH shlissttaaH| tatazca kAluSyaM duSTAnta:karaNatvaM vAmAnAM yoSitAM kacasaJcayAt svakIyakaluSakezapAzAt paricayAdanavaratagADhasaGgAllagnam, dhruvmityutprekssaarthm| kezeSu tu kAluSyaM kRssnntvmev| tathA capalatA caJcalacittatA sA'pi lIlayA helayA calad bhrAmyadyallocanaM netraM tataH paJcamI sarvatra bhinnAdhikaraNA drssttvyaa| paricayAlagneti smbndhH| etacca padadvayaM sarvatra smbndhniiym| tathA gururAgitA prblaanuraagyuktcitttaa| kuta ityAha-bimbyA raktaphalAyAH phalaM bimbaM tadAkAra oSThaH adhrsttH| anurAgasya guNatve'pi vivekinAM heyatveneha dossruuptvmvseym| tathA kuTilitaM vakratAM prAptaM yad bhrUcakraM nayanoparivarti Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1919 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam kuttilromrekhaaruupm| tataH ketyAha-vakratA maayaiknisstthmaanstaa| tathA nAbhItaH udarakUpikAyAH sakAzAd nIcatA pRthagjanarUpatA, tAdRgjanAnurAgitA vaa| api ceti smuccye| tathA kucataTAnnibiDabandhastanacchalAt kAThinyam anArdrahRdayatvam, niruparodhazIlateti yaavt| tathA tucchatA svalpasukhaduHkhahetAvapi sAtizayapramodaviSAditA / kuta ityAhaavalagnAt kRshtrmdhyprdeshaat| sarvaM caitat kAluSyacapalatAdikamanvarthato vAmAnAM lgnm| tatrAnugataH sambaddho'rthaH kaluSabhAvAdilakSaNastasmAt / ayamabhiprAyaH, kAluSyAdikaM hi kezAdiSu tAvat pAramArthikamevAnvarthavazAttadyoSitsvapi, tatazca kezAdiparicayAttattatra lgnmityutprekssitm| vAmAnAmityasyanvarthato viparyastabuddhInAmata eva tattatkAluSyAdigrahaNocitatvaM taasaamiti| yoSitAmekarUpANAmapi ttttsNjnyaabhaavnaavshaadbhogvairaagyhetutvm| tathAhi-tAsu tisraH saMjJAstatra nimittasaMjJA tAvaddantauSThamityAdikA dntausstthtvaadinimittaa| anuvyaJjanasaMjJA tu dantaratnaM mukhavAnalaM cndrmukhiityaadikaa| azubhasaMjJA tu asthimaaNsmityaadikaa| tadatra prathamavRtte cakSuH dikSvityAdau tAvannimittasaMjJA, dvitIye kAluSyaM kacetyAdau tttvvRttyaa'shubhsNjnyaabhaavnm| tathA coktamudayanena nyAyatAtparyaparizuddhau [pR0 247] dntausstthmitynuraagH| asthimAMsamiti vairAgyaM zyAmeti hrssH| pAkajamidaM mAMsapArthivarUpamiti mAdhyastham / mukhAmoda ityaamodH| aupAdhiko'yamasya, sahajastu pUtiriti vaimukhym| aho madhurametanmukhAvarjitaM tAmbUlamiti prvRttiH| ucchiSTamidamiti nivRttiH| preyasIsparza ityutsvH| pArthivadravyamAtrasparza iti na kiJcit / bhukeshiitynuraagH| majjadhAtumalA ime bahavaH zmazAnatarAviva saMsaktA ityudvegH| piinstniityaanndH| sphinirvizeSau palalapiNDAvityalaM prtyyH| mRtazarIrAdacetanAt Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA prakaraNaM savRttikam pRthagiyamiti harSaH / cetanAdAtmanaH pRthagiyaM cetanAdapRthagbhAvastu bhrAnta ityaratiH / divyamAlyAbharaNavasanavatIti prItiH / pArthivaM pArthivena saMsaktamiti virtiH| hasatIti harSaH / asthimAMsavibhAga iti viSAdaH / mama priyA parAparA veti harSaviSAdau / zarIrApekSayA parAparabhAvo na madapekSayeti na kinycit| nRtyamiti rtiH| sapratyayAsatpratyayakarmasantAno nAryA zarIra iveti viratiH / tasya jAtIyA strIti cotsAhaH / tvaGgamAMsazoNitasnAyvasthimajjazukramUtrapurISasamudAyo'yaM cANDAlIsAdhAraNa ityalaM pratyayaH / vakrabhrUromarAjIgabhIranAbhirunnatapayodharA pRthunitambA kRzamadhyeti snehH| annapAnAdipariNatiriyaM medomAMsAdyupacayApacayasaMsthAnabhedavatI acirasthAyinIti nirvedaH / iti nimittasaMjJayA sahAzubhasaMjJA, evamanuvyaMjanasaMjJayA'pi saha draSTavyA [1 / 1 / 14] iti| tadevamazubhasaMjJAbhAvanamevAtra nirvedopayogi tata eva cAbalAvAntiriti / taduktaM zrIharibhadrasUribhiH zrAvakaprajJaptiTIkAyAm- anizamazubhasaMjJAbhAvanAsannahatyA, kuruta kuzalapakSaprANarakSAM nayajJAH / hRdayamitarathA hi strIkaTAkSAbhidhAnA, madanazabarabANazreNayaH kANayanti // [ zrAvakapra0 274 ] tathA kA zrIH? zroNyAmajastraM sravadudaradarIpUtisAndradravAyAm, kA zobhA? bhUrimAMsodbhavagaDukanipAtonmukheSu staneSu / 1. uktaM ca- ' aniza 'yanti / ' [ zrAvakapra0 TIkA 274 ] 78 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam kA vA lIlA? sulIlAcalitajalalavA lolakezIkSaNeSu, strINAM kiM vAsti ramyaM vadata budhajanA yatra saktiM viddhmH| tasmAttAsAM vAntiH parityAga evocita iti vRttArthaH / / 29 // athAbhrAntirApta iti caturdazaM dvAraM vyaktIkurvannAptahetuM rAgAdidoSasamUhAbhAvamupadarzayannAptavacane saMdehAbhAvamAharAgadveSapramAdAratiratibhayazugjanmacintAjugupsAmithyAtvAjJAnahAsyAviratimadananidrAviSAdAntarAyAH saMsArAvarttagarttavyatikarajanakA dehinAM yasya naite, doSA aSTAdazAptaH sa iha tadudite kvAstu zaGkAvakAzaH // 30 // vyAkhyA-yasyaite'STAdaza doSA na santi sa evAptastAnevAha-rAgaH ramaNIyavastvabhiSvaGgalakSaNaH, dveSaH paraguNaprANaprahANecchA, pramAdaH zaktasya karttavyAkaraNam , viSayakaSAyAdyanuSaGgo vA, amanojJopAzrayAdau tvaritatyAgecchA'ratiH, manojJe tu tatraiva satatAvasthAnecchA ratiH, aniSTahetUpanipAte tatparityAgAnarhaNajJAnaM bhayam, iSTaviyoge tallAbhAnarhaNajJAnaM zuk zokaH, nikAyaviziSTAbhirapUrvAbhiH zarIrendriyabuddhivedanAbhirabhisambandho janma, dRSTasmRtAnubhUtaviSayAnudhyAnaM cintA, charditaviSTAdyazubhataraviSayadarzanagandhaghrANAdermukhanAsikAdyAkuJcanavyaGgyA''tyantikI ghRNA jugupsA, adevAdiSu devAdiviparyastAvagamo mithyAtvam, spaSTatare'pi viSaye viSaye viziSTa jJAnAbhAvo'jJAnam, vikRtaveSavacanadarzanazravaNAdisamudbhavo nayanakapolavikAzAdyabhivyaGgayo harSavizeSo hAsyam, prANAtipAtAdyA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 80 sravebhyaH sarvathApyanivRttiraviratiH, kAminyAdikamanIyaviSayadarzanasmaraNAdinA tatparibhogecchA madanaH, samastendriyavyApAroparame niruddhaviziSTaceSTasya caitanyAbhAvo nidrA, kvacid dRDhatarArambhasyAtiniSphalatve'tyantAbhISTavastudAne vA pazcAttApo viSAdaH, antarAdAtRpratigrahItrorayate dAnAdibhaGgAyetyantarAyo vighnH| ityaSTAdaza doSAH saMsAraH cAturgatiko bhavaH sa eva paribhramaNasAmyAdAvarttapradhAno gartaH bhUmisvabhravizeSastena saha vyatikaraH sambandhastasya janakAH utpaadkaaH| keSAmityAha-dehinAM prANinAm / ete hi prAyo ghAtikarmaprakRtitvAd dRDhatarakarmanibandhanamityetadabhAva: pratyapAdi sarvajJe / sthAnAntare tu 'annANakohamayamANa' ityAdau 'paMcaMtarAya hAsAichakke 'tyAdau, 'aMtarAyA dAne 'tyAdi ca nAmamAlAyAM ca kvacit kvacidbhedo'pyasti / tathA'pi gADhataradoSatvasAmAnyAdevamapyabhidhIyate, na kshciddossH| tatazca yasya bhagavata ete rAgAdayo doSAH dUSaNAni aSTAdazetyetatsaMkhyA na naiva santi sa evAptaH / Aptirhi doSakSayastayA varttata ityaaptH| tathA ca tadudite tatpratipAdite pravacane va deze kAle vA zaGkA saMdeho bhramo vA tasya avakAzaH prasaro'stu bhavatu, na kvaapiityrthH| taduktam Agamo hyAptavacanamAptiM doSakSayaM viduH| vItarAgo'nRtaM vAkyaM na brUyAddhetvasambhavAt // rAgAdvA dveSAdvA mohAdvA vAkyamucyate hynRtm| yasya tu naite doSAstasyAnRtabhASaNaM kiM syAt // [ tathA ca tatra sakaladoSavikale kathaM devatvabhrAntiH, na kathaJciditi vRttaarthH||30|| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam evaM doSAbhAvena tatsvarUpamabhidhAya ca guNasadbhAvenApi tadanuprAsAlaGkAravizeSeNAha vidvatpreyasi sadrIyasi parAnandAzrayastheyasi, sphItazreyasi nAzitainasi sadA smyggunnjyaaysi| sajjJAnaukasi dharmavedhasi hutAvidyAvitAnaidhasi, ko'nantaujasi tAratejasi jine saMdegdhi vRndiiysi||31|| vyAkhyA-IdRze'pi jine kaH saMdegdhIti smbndhH| kIdRze? avidyAH asamyagjJAnarUpAH saMzayaviparyayAnadhyavasAyAdayastAsAM vitAnaH samUhaH sa evAsArarUpatvAdedha indhanaM tato hutaM bhasmasAtkRtamavidyAvitAnaidho yena sa tathA tatra / etadapi kuta ityata Aha-nAzitam antaM nItamenaH pApaM yena sa tathA tatra / pApAbhAve hi kvAvidyAsadbhAva iti bhaavH| ata eva sajjJAnaM samastA vidyA hetvAvaraNAbhAvAcchobhano'vabodhaH kevalarUpastasyaukaH gRhaM tatra / tathA sadA sarvadA samyagguNaistAttvikadharmaiH saddarzanAdibhirvyAyasi prazasye bRhattare vaa| tatazca paraH prakRSTa AnandaH sukhavizeSastasyAzrayaH AvAso mokSalakSaNastatra stheyAn sthiratarastatra, yaH kevalajJAnAdyanantaraM mokSaM prApta iti bhaavH| tatra ca sphItam atyantavRddhaM zreyaH kalyANamanantapaJcakarUpaM yasya sa tathA tatra / tathA viduSAM samyagdRSTitvena tAttvikapaNDitAnAM preyasi priytme| tathA satAM sajjanAnAM garIyasi gurutare, sarvato'pyabhyadhikaguNatvAditi bhaavH| tathA dharmasya zrutacAritrAdirUpasyApi vedhasi sraSTari, Adau tena tsyopdeshaat| tathA anantamaparyantamojo vIryAntarAyakSayAdvIryaM yasya sa tathA ttr| tathA tAratejasi diiprprbhaave| tathA vRndIyasi vRndArake'rthAt sadguNAnAM jnaanaam| vRndAraka Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 82 zabdasya svabhAvAdeva sambandhivacanatvAdevaM vyAkhyAne smbndhiyojnaa| jine tIrthakare deve, kaH sacetanaH saMdegdhi adevatvena saMzete, na ko'piityrthH| ayamabhiprAyaH yo hyaSTAdazadoSaviprakRSTaH samastapApanAzanena prAptakevalajJAnanirvANaH so'pi yadi devo na bhavettadA ko'nyo deva iti, sarvathApyabhrAntirevApta iti vRttaarthH|| 31 // atha zrute jJIpseti paJcadazaM dvAraM vivRNvan zrutasyaiva tIvrataradoSadhvaMsakatvaM rUpakAlaGkAreNa vRttadvayenAhaudyaddAridryarundradrumazitaparazurdurgadurgatyudAradvArasphArApidhAnaM vissyvissdhrgraasgRdhytkhgendrH| krudhyadurbodhayodhapratibhaTapaTalI moharohatprarohapreGkhattIkSNakSurapraH prmdmdkrikruurkupynmRgaariH||32|| srptkndrppaaNshuprkrkhrmruttunggduttunggdmbhmaabhRddmbholiruccairnupshmdvoddaamvrssaambuvaahH| mithyAtvApathyatathyasphuradamRtarasaH prollasallobhavalli cchedacchekAsipatraM zrutamiha taditi jJApyamadhyApyamApya // 33 // vyAkhyA-zrutamApya jJApyamadhyApyamiti smbndhH| kIdRzam? udyadullasadatitIvra yad dAridryaM daurgatyaM tadevAnekAvajJAbhibhavAdizAkhAkulatvAdrundraH vistIrNo nyagrodhAdiprakhyo drumaH vRkSastatra zitaparazustIkSNaH kuThAraH sarvathA taducchedakatvAt / tathA durgAt klezatAkulatvena viSamA durgatinarakAdikA tasyA udAraM pRthulaM yad dvAram AsravAdirUpaH pravezamArgastasya sphAram ativistIrNamapidhAnaM sthgnm| zrutazravaNena hi sarvathA AsravanirodhAt pidhIyata eva durgatidvAram / tathA viSayAH zabdAdayasta eva Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam vivekinAM bhayakaratvAdviSadharAH sarpAsteSAM grAsaH antanayanaM tatra gRdhyannatyantAbhilASukaH khagendraH garuDastadviSayanirvedotpAdakatvena sarvathA tatparihArakatvAt / tathA durbodho mithyArUpo duSTo'vagamaH sa eva sajjJAnaprahatimahAparAkramavattvAdyodhaH subhaTaH tatazca krudhyaMzcAsau durbodhayodhazca tatra, pratibhaTapaTalI saparAkramapratipakSavIrasaMhatiryathA tayA krudhyan yodho nirAkriyate tathA zrutena durbodha iti / atra krodhasya yodhamAtravizeSaNatve'pi durbodhasya tena rUpaNAttadvizeSaNatve'pi na doSaH / tathA itikarttavyatAyAmanAloco mohaH ajJAnaM vA mUrcchA vA sa eva rohan jAyamAnaH prarohaH aGkurastatra preGkhan lAvakakare valgaMstIkSNakSurupraH nizitAyudhavizeSastadvacchrutasya mohamUlocchedakatvAt / tathA madaH Anandasammohabhedo jAtikulAdyutkarSAbhimAno vASTaprakAraH sa evoddhatatvadurnivAratvAdisAdharmyAt karI hastI tatazca pramado madakalaH sa cAsau madakarI ceti / atrApi pramadeti vizeSaNasambandhaH pUrvavat / tatra krUraH atyantaduSTAdhyavasAyaH, so'pi kadAcidupazAntAvastho na hanyAdata uktam kupyan hastihananaM pratyamarSavAn mRgAri: siMha:, yathAsau kariNaM nikRntati tathA zrutamapi madam, tacchravaNAdvivekinAmapayAtyeva mada iti // 32 // 83 tathA kandarpaH kAma sa eva saMkalpamAtrayonitvenAsAratvAt pAMzuprakaro reNUtkarastatazca sarpan sasurAsure jagati prasaran, sa cAsau kandarpapAMzuprakarazca tatra kharamarut prabalataraH prabhaJjanaH / yathA tena pAMzupuJjaH sarvathA vikSipyate tathA zrutena kandarpo'pi / tathA tuGgan ullasannuttuGgo'tyunnato dambhaH nikRtivizeSa: 'zAThyena dharmAcaraNaM dambha:' [ ] iti vacanAt / sa eva nAnA kUTotkaTatvasAdharmyAt kSmAbhRt parvatastatra dambholiH vajram, Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam sarvathA taccUrNakatvAt / uccaiH atizayena, tathA'nupazamaH krodhodbhavaH sa evAtyantasantApakatvAddavaH araNyAnalastatra uddAma udbhaTo varSAmbuvAhaH praavRttkaalmeghH| 'davoddAha' iti pAThe tu davasya uddAhaH prabalatApaH tatra varSAmbuvAha : iti / kAlAntare hyalpatvAnna tathA tAdRgdAhopazamako'mbuvAho'pi syAditi varSAgrahaNam / tathA mithyAtvaM viparyastajJAnaM tadevApathyam ajIrNAtirekakAri vissruupm| tatra tathyaH satyo'kRtrimarUpaH sphuran ullasannamRtarasaH pIyUSaniryAsaH, yathA hi tena viSaM sarvathA'pAsyate tathA zrutArthena mithyAtvamiti / tathA lobha eva sAtizayaprasaraNadharmakatvasAdhAdvalliH vallarI tatazca prollasantI pravarddhamAnA, sA cAsau lobhavallizca tasyAzchedaH karttanaM tatra chekaM pradhAnamasipatraM khaDgadalam, yathA khaDgena valliH sarvathA chidyate tathA zrutArthapariNamanena lobha iti / vicitratvAcca sUtrakRdabhisandheratra chedaH samAno dharmaH saakssaadevopaattH| kiM tadevaMvidhamityAha-zrutaM siddhAnto'GgopAGgAdirUpamiha jagati / itizabdo hetvarthastena yata evaMrUpamidaM zrutaM tasmAd Apya zubhaguroH zubhodayavazAt prApya samyak suutrto'rthtshcaavgaahy| kimityAha-adhyApyaM parebhyaH sUtrato deyam, tathA jJApyam arthato'pi jnyaapniiym| etadeva prAptasya zrutasya phalaM tadantareNa tu kAzakusumamivaitanniHphalamevAtmAdhyayanamAtrasyAtmabharitvAbhivyaJjakatvAditi bhAva iti vRttArthaH // 33 // atha dhane ditseti SoDazaM dvAraM spaSTIkurvan vidhidAnaphalamevAhatene tena sudhAMzudhAmadhavalaM viSvak svakIyaM yazo daurbhAgyadrurabhAji tena mamRde dAridramudrA drutm| cakre kezavazakracakrikamalA tUrNaM svahastodare pAtratrAkRtamatra yena vidhinA svaM svaM nyopaarjitm|| 34 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam vyAkhyA - yena nayopArjitaM svaM pAtratrAkRtaM tena tene ityAdi sambandhaH / atra jagati yena kenApi sukRtakarmaNA svam AtmIyaM svaM dravyam, kIdRzam ? nayopArjitaM dyUtotkocAparavaJcanadrohAdiparihAreNa ziSTajanocitavANijyAdirUpanyAyenopAttaM viDhapitaM sat, kimityAha - pAtrAyattaM karotItyarthe trApratyaye kRte pAtratrAkRtamiti rUpam, tataH pAtrAya vitIrNamityarthaH / pAtraM ca jJAnakriyAdiguNagaNAlaMkRtaH sAdhvAdistathA coktam 85 iMdiya- kasAya - gArava - nimmahaNo chinnabaMdhaNo dhaNiyaM / paMcamahavvayajutto nANAijuo muNI pattaM // [ ] tadapyuttama-madhyama- jaghanyabhedAt tridhA / tatrottamaM tAvattIrthakRt, madhyamaM suvihitasaMtAnaH, jaghanyaM sAdharmikavarga:, krameNa jJAnAdivRddhatvAt / kathaM vitIrNamityAha-vidhinA siddhAntoktaprakAreNa / dAtR-grahItR-deyavizuddhayAdirUpeNa / tathA cocyate-- pAtramuttamaguNairalaGkRtaM dAyako'pi pulakaM dadhattanau / deyavastu parizuddhapuSkalaM niSkalaGkatapasAmidaM phlm|| [ ] tatrApi satkArapUrvakam, satkArazca SaDvidhaH / taduktam abhimuhagamaNaM AsaNa-vaMdaNa - maha saMvibhAgadANaM ca / puNaravi vaMdaNa- maNuvayaNa sakkAro chavviho eso // [ tatazca yena svakIyaM dravyaM pAtrAya dade tena kimityAha -tene vistArayAmAse, kimityAha-yazaH samyagudAratA, parAkramakRtA khyAtiH / kIdRzam ? svakIyam ] Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam 86 AtmIyaM tadapi sudhAMzoH candramaso dhAma teja:kiraNalakSaNaM tadvaddhavalaM vizadam, niSkalaGkatvAt kavimArge hi yazaH zvetaM vrnnyte| viSvak srvtstrailokye'piityrthH| ata eva bhagavatAM prathamapAraNakAdau dAturjayajayazabdaH surAsurairu ssyte| tathA daurbhAgyaM virUpatAdikRtAnAdeyatA, tadevAvajJA-'bhibhavAdizAkhAkatvAd druH vRkSaH, so'pi prabhAvAtizayAttena dAtrA bhAji bhgnH| ubhayorapi bhavayoH saubhAgyasyaivodbhavAt / tathA mamRde marditA cUrNitA dAridrasya daurgatyasya mudrA rAjAderiva mRnmayAjJAvizeSaH drutaM zIghram / tathA cakre viddhe| ketyAha-kezavAH arddhacakriNaH zakrAH devendrAzcakriNaH SaTkhaNDabhAratAdisvAminasteSAM kamalA lakSmI: sAtizayarUpaparivArAdirUpA tUrNaM tvritm| ketyAha-svahastodare aatmiiykrkmlgbhaiN| dAnamAhAtmyAddhi sarvametacchreyobhUtaM sampadyata iti vRttaarthH|| 35 // tathA prollese guNavallibhiH prananRte kIrtyA trilokAGgaNe saukhyairuccakRSe zriyA pravavRdhe buddhyA jajRmbhe bhRshm| svarlakSyA dadRze satarSabhito vIkSAmbubhUve ziva preyasyA vidhidAnadAturasakRtkairvA na lilye shubhaiH|| 35 // vyAkhyA-vidhidAnadAtuH prollese guNavallibhirityAdi smbndhH| prollese prkrssnnojjRmbhe| sarvatrApyatra bhAve kriyaapryogH| kAbhirityAha-guNAH kSamA-dayaudAryAdayasta eva pravarddhanasAdhAdvallayo ltaastaabhiH| pUrva santo'pyete guNA dAturvidhidAnaprabhAvAdvizeSeNa varddhanta iti bhaavH| tathA prananRte prakarSeNa lAsyaM ckre| kayetyAha-kIrtyA dAnapuNyopArjitayA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam khyaatyaa| ata eva pUrvavRttopAttayazasA na paunruktym| kvetyAhatrilokAGgaNe jgttryaajire| tathA saukhyaiH AnandairuccakRSe, yatra yatra rAjyAdilAbhe yAni yAni sukhAni tAni tAni sarvatra pUrvebhya utkRSTatarANi bhavantIti bhaavH| evaM zriyApi rAjyAdilakSmyApi pravavRdhe pUrvasyA adhikataraM vRddhiM gtm| buddhyA vAcaspaterapyabhibhAvikayA matyA jajRmbhe vicakase, pUrvataH sAtizayayA babhUve iti bhaavH| ata evAha-bhRzam atyrthm| evamaihikaM guNavarddhanAdiphalamabhidhAyAtha pArabhavikamapyAhasvarlakSmyA viziSTarUparatnAdidevyAdisamRddhyA dadRze dRssttm| vidhidAnadAturiti sarvatra yojym| kathamityAha-satarSaM saspRhaM saGgamAbhilASeNa, na tu zatruprabhRtivad dvessaanubndhenetyrthH| tathA abhitaH srvto'tyntaadrenn| kimityAha-vIkSAmbubhUve aaluloke| kayetyAha-zivaH mokSaH sa eva satatamAnandAtizayAdhAyakatvasAdharmyAt preyasI priyatamA tyaa| yathA kAcidatyantAnuraktA vidagdhavilAsinI hRdayepsitakAntaM kAmayamAnA sarvato'pyavalokate tathA dAturmuktikAnteti bhaavH| kasyaitadevamityAhavidhinA pUrvoktena dAyakazuddhayAdinA dAnadAtuH svdrvyvyykaarinnH| kiyadvA tatphalaM varNyata ityAha-kairvA anirdiSTasvarUpaiH prabhUtairvA na lilye na lInaM zubhaiH kalyANaiH samRddhayAdibhirapi tu srvairpi| tadaivamaihikapArabhavikasukhazatanidAne dAne sAdaraM pravarttitavyamityupadeza iti vRttaarthH|| 35 / / atha vinaye vidhitseti saptadazaM dvAraM vispaSTa yannanvayavyatirekAbhyAmAkhyAyamAno'rthaH sugamo bhavatItyabhiprAyavAn vyatirekadvAreNa vinayAbhAvavato doSopadarzanaM kurvan vinayapravRttyupadezamAha prAhurdAhakameva pAvakamiva prAyo'vinItaM janaM prApnotyeSa kadAcanApi na khalu sveSTArthasiddhiM kvcit| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam tasmAdIhitadAnakalpaviTapinyullAsi niHzreyasa zrIsambandhavidhAnadhAmni vinaye yatnaM vidadhyAd budhH||36|| vyAkhyA-prAhuH prakarSeNa bruvate'rthAt pUrvAcAryA iti gamyate / kamityAhajanaM lokm| kIdRzam? avinItaM gurvaadissvpyaasndaanaadiprtipttivrjitm| kIdRzaM prAhuH? dAhakameva avazyamantastApajanakameva, srvsyaapiityutsrgH| pAvakamivetyupamAnaM jvlnvdityrthH| kiM sarvathApyevamevait? netyAha-prAyo bAhulyena vacit kadAcit kasyacidanAbhogato'vinItatve'pi gurvAdervAtyantaprazAntatvena daahktvaabhaavaat| na khalviti bhinnakrameNaiva prApnoti labhate eSa durviniitH| kAmityAha-svasyAtmana iSTaH abhimato'rthaH prayojanaM dravyalAbhaH zAstralAbho vA tasya siddhi praaptim| kvaciditi deze kAle vA, nAsau dezaH kAlo vAsti yatra durviniitsyessttaarthsiddhiriti| taduktam aviNIyajaNo na kayA vi iTThasiddhiM kahiM pi paaunni| saggApavaggasaMsagga-sukkharahio bhave bhamai / tadevaM vinayasya vyatirekataH phalamabhidhAyAtha tasyaivAnvayataH phalamAhayato durvinItasyeyaM gatistasmAddhetoH vinaye ArAdhanIyaviSayapratipattivizeSavidhAnarUpe vidadhyAt kuryAd budhaH paarmaarthikvivekii| kIdRze? IhitaM vAJchitam, ihaloke tAvallakSmyAdikaM tasya dAnaM vitaraNaM tatra kalpaviTapini kalpitArthapradataruvizeSe tathA janmAntare'pi paramparayA ullAsinI sarvAvaraNavizeSaprakSayeNAdityaprabhaiva projjRmbhamANA sA cAsau niHzreyasazrIzca mokSalakSmIzca tayA sambandhaH saGgamastasya vidhAnaM karaNaM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam tasya dhAma gRhaM tatra / yathA kasyAzcidvidagdhavanitAyAH kenacit sukRtinA saha kvacid gRhe saMketena saGgamo bhavati tathA bhavyasyApyatra vinaye vyavasthitasya sato niHzreyasazrIsaMgamo bhavatIti vRttaarthH|| 36 // tathA mUlaM dharmadrumasya dhupatinarapatizrIlatAkalpakandaH saundaryAhvAnavidyA nikhilasukhanidhirvazyatA yogcuurnnH| siddhAjJA'mantrayantrA'dhigamamaNimahArohaNAdriH samastAnarthapratyarthi tantraM trijagati vinayaH kiM na kiM sAdhu dhtte||37|| vyAkhyA-mUlamAdikAraNaM kasyetyAha-dharmaH zrutacAritrarUpaH sa eva nAnA'vAntarabhedazAkhAdimattvAd drumaH trustsy| tathAhi AdAveva dharmAdhikAriNi puruSe'rthisamarthasUtrApratikruSTarUpe'rthino lkssnnmuktm| 'atthI u jo viNIo [ ] tti / tathopadezamAlAyAmabhyadhAyi-'viNao sAsaNe mUlaM [upa0] iti / tathA dhupatayaH svarganAyakA narapatayaH rAjAnasteSAM zrIH lakSmI: saiva varddhamAnadharmakatvAllatA zAkhA tasyA Arohe kalpakandaH kalpitArthapradataruvizeSAdyakAraNabhedaH, ito hi krameNa prAptadharma: svarganAyakAdilakSmIH prApnotIti bhaavH| tathA saundaryaM rUpAtizayatve sati nayanalehyanvayalakSaNaM lAvaNyam, tasyAhAnAya AkarSaNAya vidyA sNsaadhnmntrvishessH| yathA AkarSaNavidyayA dUrato vanitAdikamAkRSyate tathA vinayenApi saundaryamiti bhaavH| nikhilasukhAnAM mA'martyazivapramodAnAM nidhiH svarNaratnAdipUrNa: klshH| yathA tatra ratnakanakAdikamanAyAsenaiva prApyate tathA vinaye samastamapi sukhamiti bhaavH| tathA vazyatA pareSAM vazIkArastanmAnasAvarjanam / tatra yogA vazIkArakapadArthAnAM melakastasya cUNNaH kssodH| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam yathA yogacUrNena rAjAdiH kenApi vazIkriyate tathA'nena tribhuvanamapIti bhaavH| tathA'yaM siddhA paThitamAtrasiddhA, na tu jApa-homAdisAdhyA, AjJA doSanivAraka AdezaH, viSavikAra-doSanivArakagAruDamantravizeSavat / ata evAha kIdRzI?-mantraH praNavAdiH svAhAparyanto varNasamUhaH, yantraH SaTkoNASTakoNAdirekhAvizeSavinyAsaH, tatazca na vidyate mantrayantrau yasyAM sA tathA, kasyAJcidAjJAtA(yA)mapi mantrayantrasambandhe'bhilaSitasiddhirvinayastvetadantareNApi sasphUrttika iti bhaavH| tathA'dhigamaH sadguroH samyak zAstrAdiparijJAnam, sa evottarottaranAmA samIhitasampAdakatvAnmaNiH pradhAnaratnaM tatra mahAn gurutaraH sa cAsau rohaNAdrizca vaiDUryAdiratnotpattibhUmiH prvtvishessH| yathA tatrAvazyaM maNistathA vinaye samyagjJAnamiti bhaavH| tathA samastAH sarve'pi ye'narthAH ArAdhanIyAnArAdhanena tadaprItiprabhavAbhibhavaprahArAdayo doSAsteSAm, kimityAha-pratyarthi virodhi nivArakaM tantraM mantrauSadhAdivikala: pradezinyAdibhrAmaNarUpo mastakAdibAdhAnivarttako vyaapaarvishessH| yathA tena mastakabAdhAdayo nivartante tathA vinayena sarve'pyArAdhyakrodhAdaya iti bhaavH| kiM bahunA? trijagati vinayaH pratipattivizeSaH, kiM kimiti vIpsayA sarvasaMgrahamAha-kIdRzam? sAdhu zobhanaM smRddhiruupsaubhaagyaadikm| kimityAha-na dhatte na poSayati api tu srvmpiityrthH| prathamaM tAvat sarvaM dharmaprabhRtikaM prApayati, prApya ca jananIva putraM poSayatIti bhAva iti vRttaarthH|| 37 // athASTAdazaM pustakadhIdvAraM vispaSTayan pustakalekhanaphalamAhasaMsArArNavanauvipadvanadavaH kopaagnipaathonidhimithyaavaasvisaarivaaridmrunmohaandhkaaraaNshumaan| Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam tIvravyAdhilatAsitAsirakhilAntastApasarpatsudhA sAraH pustakalekhanaM bhuvi nRNAM sjjnyaandaanprpaaH|| 38 // vyAkhyA-pustakalekhanaM varttata iti kriyaayogH| tathAhi-etat saMsAra evAna kpiAratvAdarNavaH samudrastatra naustaraNistadvat paarpraapktvaat| tathA vipadaH ApadazcorarAjAdivyasanAni teSu vanadavaH AraNyako vahnirasya ca vahnirUpaNena vipadAM kASTharUpatA svayamevAbhivyajyata iti| athavA vipada evAtigahanatvAdvanaM kAnanaM tatra dvH| tathA kopa eva dAhakatvAdagnistatra pAthonidhiH jalAkaraH, yathA tenAgniH sarvathA zamyate tathA'nenApi paThanazravaNAdiparamparayA kopa iti bhaavH| tathA vAsanaM bhAvanaM vAso mithyA viparyasto vAso mithyAsaMskAraH sa evAntaHkaraNagaganaprasaraNazIlatvAdvisArI prasaraNazIlo vAridaH meghastatra marut pracaNDavAtaH, yathA tena vArido vidAryate tathA'nantalikhitazAstrArthajJAnapariNAmena mithyAsaMskAra iti bhaavH| tathA mohaH ajJAnaM tadeva subodhAlokAcchAdakatvAdandhakAraH tamastatrAMzumAn aadityH| atrApi paramparayA taducchedakatvaM drssttvym| tathA tIvrAH samutkaTA vyAdhayaH kuSTa-jvarAdayasta eva varddhanasAdharmyAllatA vallayastatra sitAsiH tIkSNakhaDgaH likhitazAstrArthanirantarAbhyAse hi bhAvAtizayAd vyAdhaya ihaloke'pi tAvannivartanta eva, paraloke tu kiM vaktavyamiti bhaavH| tathA'khilaH samasto'bhyAkhyAnapaizUnyAdijanyo'ntastApaH mahAMzcittasaMklezastatra sarpana ullasan sudhAyAH amRtasyAsAraH vegavAn vrssH| atrApi tathaiva zAstrArthazravaNapariNAmAdinA svakarmadoSaparyAlocanena manaHsantApanivarttakatvamiti bhaavH| pustakAnAM chedapATIprabhRtirUpANAM prasiddhAnAM lekhanaM zAstrAkSaravinyasanaM lekhkaadinaa| tat Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA prakaraNaM savRttikam kimityAha - samyagjJAnaM samyagavabodhastasya dAnaM vitaraNaM tadutpAdanamiti yAvat / tatra prapA pAnIyazAlA / yathA tasyAM svecchayA sarvasya salilapAnaM tathA pustakeSvapi sarveSAmapyadhyayanArthinAmadhyayanamiti bhaavH| tadevaMvidhaphalAkAGkSiNA pustakalekhanaM vidheyamityupadeza iti vRttArthaH // 38 // tathA-- mithyAtvodaJcadaurve vyasanazatamahAsvApade zokazaMkAtaGkAdyAvarttagarte mRtijananajarApAravistArivAri / AdhivyAdhiprabandhoddhuratimimakare ghorasaMsArasindhau puMsAM potAyamAnaM dadati kRtadhiyaH pustakajJAnadAnam // 39 // vyAkhyA - kRtadhiyaH pustakajJAnadAnaM dadatIti yogaH / kIdRzaM tadityAhapotAyamAnaM yAnapAtrAyamANam, keSAmityAha - pusAM narANAm, kva ityAhaghorasaMsArasindhau bhayAnakabhavasamudre, kIdRze ? mithyAtvaM prasiddhaM tadeva sAMsArikasakalamahAsantApahetutvAdaurvaH vaDavAnalo yatra sa tathA, tatra / tathA vyasanAni rAjacaurAdyupadravAsteSAM zatAni, bAhulyopalakSaNamidam, tena bahUni vysnaaniityrthH| tAnyeva satatasaMsArasamudrAvasthAyitvAt svApadAni yAdAMsi matsya - kacchapAdIni yatra sa tathA tatra / tathA zokaH priyatamamaraNAdau duHkhavizeSaH, zaGkA bhayaM saMdeho vA AtaGkaH sadyoghAtI rogavizeSaH zUlAdistataH zokazca zaGkA cetyAdi dvandvastataste AdyA yeSAM nayanazravaNodaramahAvyathAnAM te tathA / ta eva punaH punarbhavabhramaNasAdharmyAdAvarttagarttaH jalaparibhramaNazvabhravizeSo yatra sa tathA tatra / tathA mRtijana - najarAH prasiddhAstA eva pratijanmabhAvenAtibAhulyAdapArANi alabdhaparyantAni vistArINi atiprasaraNazIlAni vAri jalAni yatra sa tathA, tatra / tathA 92 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam Adhayo mAnasyaH pIDAH, vyAdhayaH kuSTa-kAza-zvAsAdayo bahukAlAnuvartino rogAsteSAM prabandhAH sAtatyena bhavanAni ta evAtigurutvAdvAdhAvizeSAdhAyakatvAcca timimakarA: jalacaravizeSA yatra sa tatra potAyamAnaM kRtadhiyo vihitasukRtavidhAnabuddhayo dadati vitrnti| kiM tadityAhapustakAnyeva likhitasatzAstracchedapATyAdIni zrutajJAnotpAdakatvAt jJAnadAnaM smygvbodhvitrnnm| sAmprataM hi prAyaH samastaprANipriyasampAdakatvAccheSadAnebhyaH pustakadAnameva shreyH| taduktam sAkSAttattvavilokilokavikale kAle kalau sAmprataM mithyAjJAnatama:pradIpasadRzaM niHshesssaukhyaavhm| vyAlekhyAgamapustakAdividhinA vidvanmunibhyo bhRzaM sarvaprANihitAya deyamasamaM zrAddhaiH svayaM bhktitH|| vismArakaH kaliyuge sakalo'pi loka: prAyaH sdkssrviloknjaatbodhH| ityAkalayya dhanino munipuGgavebhyaH satpustakAdi dadatIha ta eva vijnyaaH|| iti vRttaarthH|| 39 // tadevamaSTAdazA'pi dvArANi parisamApya sAmprataM prakaraNakAraH svayaM dattazikSAnusAreNa pravRttiM kurvatAM phalamAdarzayanneva parisamAptiM cakrabandhena prAha Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam . 94 zikSA bhavyanRNAM gaNAya mayakAnarthapradainastarUM dagdhuM vahnirabhANi yeyamanayA varteta yo'mtsrH| namyaM cakrabhRtAM jinatvamapi sallabdhvAz2apAdaH paraM rantAsau zivasundarIstanataTe rundre naraH saadrm|| 40 // vyAkhyA-yo'nayA zikSayA varteta sa zivasundarIstanataTe ranteti smbndhH| anayA zikSayA vrtet| yA kimityAha-abhANi bhaNitA vistareNa pratipAditA, kAsAvityAha-zikSA hitAhitapravRttinivRttirUpa updeshH| kasmai ityAha-gaNAya samUhAya, keSAmityAha-bhavyanRNAM muktigamanayogyapuruSANAmupalakSaNaM caitattena yathAsambhavaM strINAmapi drssttvyaa| kenetyAhamayakA mayA ityrthH| kIdRzIti rUpakeNAha-vahniH vaishvaanrH| kiM kartumityAha-dagdhuM bhasmasAd vidhaatum| kamityAha-anarthAH caurarAjarogadAridryAdhupadravAstatpradaM tadvidhAyi yadenaH pApaM tadeva daurbhaagyaanaadeyaaysh:prbhRtiprbhuutduHprkRtiptrltvaattrurvRkssstm| yeti pUrvopadarzitASTAdazadvArarUpA, iyamiti mAnasAnubhavapratyakSA na tvatItatvena tcchbdvaacyaa| ata evoktamanayetyupadarzitarUpayaiva yaH kazcit sukRtakarmA naro bhavyasattvaH / kimityAha-varteta pravRttiM kuryAt sAdaramiti vyavahitapadena smbndhH| kriyAvizeSaNaM caitattatazca sabahumAnaM yathA bhavatyevaM pravarteta / anAdarakRtaM hi zubhamapyanuSThAnaM na viziSTaphalasAdhakaM syAditi bhaavH| kiM yathA tathA? netyAha-amatsaraH prgunnaashissnnutvvrjitH| zeSaguNasadbhAve'pi paraguNAsahiSNutvaM sarvaguNijanagatasamastaguNadveSanibandhanatvenAnantasaMsArakAraNamiti vizeSeNa mtsrrhittvprtipaadnm| athaivaM varttane phalamAhaasau dharmyapadapravRttimAn puruSaH, kimityAha-rantA kriiddissyti| kIdRzaH Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam sannityAha-acyau pUjanIyau arthAt tribhuvanena pAdau caraNau yasya sa tathA, paraM kevlm| kvetyAha-zivaM mokSaH tadeva nirantarAtulapramodadAyitvasAdharmyAt sundarI ramaNI tasyAH stanataTe kucsthle| kIdRze? rundre vistIrNe taditarasya vishissttaanndaasmpaadktvaat| tat kimevameva sAmAnyajanarUpaH san? netyAha-labdhvA prApya jinatvamapi rAgadveSaparISahopasargAdijayAt kevalajJAnotpAde catustriMzadatizayopetatvarUpaM tIrthakaratvamapi, AstAM ckrdhrtv-vjrdhrtvaadikmityperrthH| kIdRzam? saditi zobhanaM zeSanarAsurasurebhyaH pradhAnatvAt, ata evoktaM namyaM nmskrnniiym| keSAmityAha-cakrabhRtAM cakravarttinAm, upalakSaNaM caitnnrprdhaannmytvm| tena surAsurapradhAnanamyatvamapyasya drssttvymiti| tadevaM dharmazikSAyAH phalamatulamavadhArya tatra sAdaraM pravarttitavyamityupadeza iti vRttaarthH|| 40 // cakramiti, prathamavRttopadarzitavarNanyAsakrameNedamapi SaDarakaM cakraM draSTavyam / kevalaM nAmAGkasthAne gaNijinavallabhavacanamadaH ityetAvanmAtreNaiva vishessH| sthApanA ceym| tA ra ANSAR 1404 | gim hoeyi yeoseong oe Hou Chun Xia Fang Jia Shang Zuo Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam samAptaM cedaM yugapravarAgamazrImajjinavallabhasUriviracitaM dharmazikSAprakaraNamiti // ch| shubhmstu| namo'stu vaagdevtaayai| namo'stu shriimjjinptisuuricrnnaarvindebhyH|| ch|| [vRttikAra-prazastiH ] guNagrahoSNadyuti(1293)saMkhyavarSe pauSe navamyAM racitA sitaayaam| spaSTAbhidheyAdbhutadharmazikSAvRttirvizuddhA sphttikaavliiv|| 1 // yaH zrImadvarddhamAnaM jinamanuhRtavAn sadguNairindukAntaiH kaantaavaimukhydivyaavgmsusukRtaakhyaanmukhyairsNkhyaiH| svasyAnyeSAM ca zazvat sakalaguNamaNIvarddhanAdvarddhamAnAbhikhyaH shriimaanihaasiinijkuldinkRtsuurirutsRssttbhuuriH|| 2 // tacchiSyaH zasyakIrttiH pRthunRpatisadaHkAnanAnta:pragarjatprAjyaprAvAdukodyatkarimadazamanaprauDhasiMhaH kriyaabhiH| nAnAtarkAdizAstrapraNayanacaturAtyantaniSNAtabuddhiH siddhaantaarthprdiipprvcnsdnottmbhnstmbhliilH|| 3 // sUrirjinezvara itIha babhUva zAkhI yasyA'bhavat phlyugaakRtishissyyugmm| . tatrAdimo nirupamo jinacandrasUri ranyo nvaanggnidhido'bhydevsuuriH|| 4 // tato'jani zrIjinavallabhAkhyaH sUriH suvidyaavnitaapriyo'sau| adyApi susthA ramate nitAntaM yatkIrtihaMsI guNimAnaseSu // 5 // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam yazcAkarot mahAvRttairidaM prakaraNaM lghu| dharmazikSAbhidhaM bhavyasattvAnAM zivadaM ttH|| 6 // samajani jinadattaH sUrirutsUtrasUtracchidurazitakRpANI klpvaanniiprpnycH| manasijagajasiMho yasya ziSyaH prasiddhastrijagati jinacandraH suurirudbhuuttndrH|| 7 // jinapatiriti sUristadvineyAvataMsaH samabhavadiha yena projjvalAni prckre| guNijanavadanAni praur3havAdIndravRnda vrjvijysmutthairindugaurairyshobhiH|| 8 // tacchiSyalezena jaDAtmanA'pi prapaJcitA kiJcana dhrmshikssaa| cakre subodhA jinapAlanAmnA nidezataH sUrijinezvarANAm // 9 // yeSAmakSobhavAcAM sadasi racayatAM navyakAvyaprabandhaM bandhuM mAvasya(?) vIkSya kvacidapi vibudhenaa'dhunaa'dRssttpuurvm| AzcaryAnmodapUrNA sulalitavacanaiH saMstuvAnA ajasraM zIrSaM harSAzruvarSaplutanayanayugA dhIdhanA dhUnayanti // 10 // vyAkhyAtaM yat kimapyatrAyuktaM maandyaanmtermyaa| zodhanIyaM vizeSajJaistadvidhAya kRpAM mayi // 11 / / adhIyamAnA saMvignairiyaM vRttinirntrm| dhareva rAjitA varNaizcirarAtrAya nandatAt // 12 // * * * Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNaM savRttikam [puSpikA] // 90 // saMvat 1600 varSe mAgha sudi 7 vAsare zrIjesalamerumahAdurge zrIbRhatkharataragacche zrIjinamANikyasUrivijayirAjye zrImacchrIsAgaracandrasUrisUrIzvarAnvaye vAcanAcAryavaryamahimarAjagaNi tat ziSyaratna vA0 dayAsAgaragaNi-ziSyapravara vA0 jJAnamandiragaNInAM ziSyaziromaNi zrIdevatilakopAdhyAyaiH paM0 vijayarAjamuni paM0 nayasamudragaNi paM0 padmamandirakSullakAdiziSyasuparivArasahitaiH zrIdharmazikSAprakaraNavRttirgRhItA vAcyamAnA ciraM nndtu|| shriirstu|| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 28 pariziSTa-1 dharmazikSAyAH padyAnukramaNI | Adipada padyAGka pRSThAGka || Adipada padyAGka pRSThAGka | arthe niHsIni pAthaH 26 71 protsarpad darpasarpan 16 55 ityAdiprathitaprabhAva0 7 16 / prollese guNavallibhiH 35 86 uddhAvatkrodhagRdhre0 27 73 / bhaktizcaityeSu 3 10 udyaddAridryarundra0 32 82 | bho bho bhavyA bhavAbdhau 2 6 kAntA kAntApi tApaM 25 69 / mAnaH sanmAnavighnaH 24 kAluSyaM kacasaJcayA0 29 76 / mithyAtvodaJcadaurve 39 92 cakre tIrthakaraiH svayaM 6 16 / muktau gantari cakSurdikSu kSipantI 74 / mUlaM dharmadrumasya jIvA bhUribhidA 12 26 / rAgadveSapramAdA0 jJAnAditrayavAn vidyAkandAsidaNDaH tathyA pathyA yathArtha 59 / vidvatpreyasi tadgehe prastuta0 5 15 , vyapohati vipadbharaM tvagbhedacchedakheda0 10 22 / zikSA bhavyanRNAM 40 94 tene tena sudhAMzu0 84 / saMsArArNavanau dazavidhayatidharma 63 / sakhyaM sAptapadIna0 natvA bhaktinatAGgako0 2 / samyagjJAnagarIyasAM nidrAmudrAM vinaiva 11 24 / sarpatkandarpapAMzu0 prAhurdAhakameva 36 87 / sarvajJoktamiti 13 48 prItyA bhItyA ca sarvaM 20 61 / sa snAtazcandrikAbhiH 9 khatkhaDgAgrabhinno0 23 66 / sukhI duHkhI raMko 17 57 patA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 vRttikAroddhRta-padyAnukramaNI Adi pada srota pRSThAGka aTThavihA gaNisaMpaya atthI u jo viNIo annA vi diTThIyA anizamazubhasaMjJA [zrAvakaprajJapti 274] anyat prakurvataH [kAvyaprakAza sUtra 136] abhavan vastusambandha kAvyaprakAza sUtra 150] abhimuhagamaNaM arthaAdibhyo'c (Ti.) [pA. siddhAntakaumudI 5/2/127] alAbha-roga-taNa [navatattva 28 ] avijJAtatattve'rthe [nyAyasUtra aviNIyajaNo na azItirvAtajA aSTau cakrANi savye Agamo hyAptavacana ANavaNi viyAra. [navatattva 24 ] AptiM doSakSayaM viduH AbhiggahiyaM [prAcInacaturthakarmagrantha 75] AyArAI aTTha AyArasuyasarIre AraMbhiyA pari iMdiyakasAya [navatattva 21 iMdiyakasAyagArava iriyAbhAsA utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat [tattvArthasUtra 5/29] ng kh 5 & # ng 5 % 3 8 deg 3 wwwwww : g * * * * aa ng " % Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 Adi pada udakasyodaH peSaMdhivAsa (Ti.) [siddhahema. 3/2/104] uvaogalakkhaNa upabhogopAyaparo ekaikA cAstriraSTo. egiMdiya suhu ege AyA esA aTThavihA esiM aMtarabhAvo orAliyA tammIsA kAiyakiriyA kA zrIH zroNyAmajasraM kulyAlpA kRtrimA sarit kevaliya nANa. kriyAyAH pratiSedhe'pi kriyaiva phaladA puMsAM kSamI yat kurute kSAntimArddavArjava. khaNalavatavacciyAe khaMtI ya maddavajjava. khuhA- pivAsAsI gaganaM gaganAkAraM gacchanti prApnuvanti hAdibhyaH (Ti.) hAdibhyazca (Ti.) guNAGgAd veSTheyasU (Ti.) cANakyAmAtyapAzAH cittaM supasatthamaNo cullagapAsagadhanne srota [ [ [ [ [sthAnAGga sUtra 1] [ [ [ [ [ [ amarakoSa 1/10/34] [ ] ] ] ] [ [ tattvArtha. 9/6 ] [ [ ] [ kAvyaprakAza sUtra 162] [ ] ] ] ] ] [ [ [ uttarAdhyayanani. 160] ] ] ] ] [navatattva 27 ] [ rudraTa kAvyAlaGkAra 2/29] [prAcIna dvitIyakarmagranthavRtti ] [ siddhahema. 6/3/63] [pA. siddhAntakaumudI 4/2/138] [ siddhahema. 7/3/9] ] ] pariziSTa - 2 pRSThAGka 72 28 56 8 27 27 51 36 42 34 78 66 38 25 19 62 63 16 40 40 67 33 21 21 53 8 10 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 pariziSTa -2 Adi pada strota pRSThAGka [ [dazavai. 4/16] [navatattva. 1] [tattvArthasUtra 1/4] [dazavai. 4/12] [dazavai. 4/13] jamhA nikAiyANa jayA puNNaM ca pAvaM ca jIvakarmapradezAnAM jIvAjIvA punnaM jIvAjIvAsravasaMvara. juttIe aviruddho jo jIve vi Na yANai jo jIve vi viyANAI taMbolapANa. tato'ntarAya. tadyuktazca lakAraH tapasA nirjarA ca tadrUpakamabhedo tasadasa cauvannAI tasabAyarapajjattaM taha pijjavattiyA tumamacchIhiM na dIsasi te lAcane pratidizaM thAvaradasa cau. thAvarasuhumaapajjaM dantauSThamityanurAgaH [tattvArtha. bhA. prazasti. zlo 3] [rudraTa kAvyAlaGkAra 2/20] [tattvArthasUtra 9/3] [kAvyaprakAzasUtra 140] [ [nyAyatAtparyaparizuddhi pR. 247] [1/1/14] dRzyaM vastu paraM na dvitripadA pAJcAlI dhammAdhammAgAsA nagnapreta ivA. naratirisurAu. narayAu nIya. [rudraTa kAvyAlaGkAra 2/4] [navatattca.5] [gaMdhahasti TIkA] Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 Adi pada pariziSTa-2 pRSThAGka strota ls ms lss na lokAvyayaniSThA. (Ti.) [siddhAntakaumudI 2/3/69] nANaM payAsayaM sohao. [Avazyakani. 103] nAmyupadhaprIkRgRjJAM kaH (Ti.) [kAtantravyAkaraNa 4/2/51] nijavargAntyaivAH [rudraTa kAvyAlaGkAra 2/20] paccupannaM vAhiM paDhamaM nANaM tao dayA [dazavai. 4/10 paDhamamaNicca. pariNativirasaM pAtramuttamaguNai. pAvaTThANehiMto pASANastambhacUrNA. pUrvArjitaM kSapa. [tattvArtha. bhA. prazasti. 2] prAsAde sA pathi pathi priyasthirasphiroru. [si.he.7-4-38] priyasthirasphiroru. (Ti.) [pA. siddhAntakaumudI 6/4/157] prauDhAyAM kastayuktazca [rudraTa kAvyAlaGkAra 2/24] baMdhassa miccha avi. [prAcIna caturthakarmagrantha 74] bandhaviprayogo mokSaH bArasavihA aviraI [prAcIna caturthakarmagrantha 76] bhinnaM kartuM kila strI [ maNaguttimAIyAo / / manthe tathaudane. manthaudanasaktubindu. (Ti.) [siddhahema. 3/2/106] mahAkulAd vA'jInajau [siddhahema. 6/1/77] mAyAparassa maNu. rAgAdvA dveSAdvA lacchIkarakamala. lazcAparairasaMyuktaH [rudraTa kAvyAlaGkAra 2/29] Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 pariziSTa -2 lATIyA paJca sapta vA [rudraTa kAvyAlaGkAra 2/4] logasahAvo bohI viNao sAsaNe mUlaM [upadezamAlA ] vida vicAraNe [pA. dhAtupATha 1543] vinayaH zAsane mUlam vindet kArpaTikaH vismArakaH kaliyuge vRtterasamAsAyA [rudraTa kAvyAlaGkAra 2/3] vRddhazreSThyaGgajAtaiH zabdAH samAsavanto [rudraTa kAvyAlaGkAra 2/5] zAThyena dharmAcaraNaM dambhaH [ saccaM mosaM mIsaM saMjalaNa nokasAyA saMsadyaSTazato sakalabharatavarSA. sa'nnagihiliMga. samayaMmi satta. samAMsamInAdyazvInAdya. [siddhahema.7/1/105] samiI guttI sambhAvanAmathotprekSA [kAvyaprakAzasUtra 138] savvaM gIyaM vilaviyaM [uttarAdhyayana sUtra 13/16] sAkSAttattvaviloki. sAmAiyaM cheo. sunibiDajalanIlI. suhaduharUvo seSTA saMsRSTireteSAM [kAvyaprakAzasUtra 207] so hu tavo kAyavvo svayambhUramaNe Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 pariziSTa-3 pariziSTa-3 (pRSTha 7 paMkti 19 TippaNI) cullaga pAsaga dhanne rayaNe asumiNa cakke y| camma juge paramANU dasa diTuMtA mnnualNbhe||160|| vyAkhyA - 'collagaM' paripATIbhojanam, pAzako dhAnyaM dyUtaM ratnaM ca 'sumiNa' tti svapnaH cakraM ca carma yugaM paramANurdaza dRSTAntA 'maNuyalambhe' tti bhAvapradhAnatvAnnirdezasya manujatvaprAptAviti gaathaasmaasaarthH||160 / / vyAsArthastu vRddhasampradAyAdavaseyaH, sa cAyam - "baMbhadattassa ego kappaDito olaggato bahusu AvaIsu avatthAsu ya savvattha sahAto aasi| so ya rajaM ptto| bArasasaMvaccharito ahiseto| kappaDio tattha alliyAvaMpi na lhi| tato aNeNa uvAto ciMtitouvAhaNAu pabaMdheUNa dhayavAhehiM samaM phaavito| raNNA ditttthaa| uiNNeNaM avagUhito / anne bhaNaMti-teNa dArapAlaM sevamANeNa bArasame saMvacchare rAyA dittttho| tAhe rAyA taM daTTaNaM saMbhaMto, imo so varAto mama suhadukkhasahAyago, ettAhe karemi vittiN| tAhe bhaNai-kiM demi tti?, so'vi bhaNati-dehi karacollae ghare ghare jAva savvaMmi bharahe NiTThiyaM, tAhe puNo'vi tumhe ghare ADhaveUNa bhuNjaami| rAyA bhaNai-kiM te eeNa?, desaM te demi, to suhaM chattacchAyAe hatthikhaMdhavaragato hiNddihisi| so bhaNai-kiM mama eddaheNa AuTTeNa?, tAhe se diNNo collgo| tao paDhamadivase rAyANo ghare jimito, teNa se juvalayaM dINAro ya diNNo, evaM so parivADIe susajjesu rAulesu battIsAe rAyavarasahassesu, tesiM khaddhA bhoiyA / tattha ya NayarIe aNegAo kulakoDIo, Nagarassa ceva so kayA aMtaM kAhI?, tAhe gAmesu, tAhe puNo bhaarhvaasss| avi so vaccejja aMtaM, Na ya mANusattaNAo bhaTTho puNo mANusattaNaM lahai // 1 // " - 'pAsaga'tti cANakkassa suvaNNaM nntthi| tAhe keNavi uvAeNa viDhavijjA suvaNNaM, tAhe jaMtapAsayA kyaa| keI bhaNaMti-varadiNNayA, tato Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa -3 106 ego dakkho puriso sikkhavito, dINArathAlaM bhariyaM / so bhaNai-yadi mamaM koI jiNai to thAlaM giNhau, to aha ahaM jiNAmi to egaM dINAraM jiNAmi, tassa icchAe jaMtaM paDati ato na tIrai jinniuN| jaha so Na jippai evaM maannuslNbho'vi| avi NAma so jippeja Na ya mANusAo bhaTTho puNo maannusttnnN|| 2 // 'dhaNNe 'tti jattiyANi bharahe dhaNNANi tANi savvANi piMDiyANi, ettha pattho sarisavANa chUDho, tANi savvANi adUyAliyANi / tatthegA juNNA therI suppaM gahAya te viNejA, puNo'vi patthaM pUrejjA?, avi sA divvapasAeNa pUrejja na vi mANusattaNaM // 3 // 'jue' jahA ego rAyA, tassa sabhA atttthottrkhNbhsysnnivitttthaa| jattha atthANiyaM dei, ekkekko ya khaMbho atttthsyNsito| tassa raNNo putto rajakaMkhI ciMtei-thero rAyA, mAreUNaM rajaM geNhAmi, taM cAmacceNa NAyaM, teNa raNNo siTuM / tao rAyA taM puttaM bhaNati-ahaM jo Na sahai aNukkamaM so jUyaM khelai, jo jiNai rajjaM se dijai, kahaM puNa jiNiyavvaM?, tubbhaM ego Ato, avasesA amhaM aayaa| jai tumaM egeNa AeNa aTThasayassa khaMbhANaM ekkekaM aMsiyaM aTThasayavArA jiNasi to tujjha rajaM, avi devayA vibhAsA 4 // 'rayaNe' jahA ego vANiyao vuDDo, rayaNANi se atthi| tattha ya mahe anne vANiyayA koDipaDAgAto ubbheti, so Na ubbhaveti / tassa puttehiM there pautthe tANi rayaNANi videsIvaNiyANa hatthe vikkIyANi, varaM amhe'vi koDipaDAgAo ubbhveNtaa| te'vi vANiyagA samaMtato paDigayA pArasakUlAINi / thero Agato, suyaM jahA vikkIyANi, te aMbADei, lahuM rayaNANi aanneh| tAhe te savvato hiMDiumADhattA, kiM te savvarayaNANi piMDijjA?, avi ya devappabhAveNa'vi ya vibhAsA / / 5 // 'suviNae 'tti egeNa kappaDieNa suviNate caMdo gilito, kappaDiyANa ya kahiyaM / te bhaNaMti-saMpuNNacaMdamaMDalasarisaM poliyaM lahesi, laddhA gharachAiNiyAe, aNNeNa vi diTTho, so NhAUNa pupphaphalANi gahAya Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 pariziSTa-3 suviNayapADhayassa khei| teNa bhaNiyaM-rAyA bhvisssi| io ya sattame divase tattha rAyA mato aputto, so ya niviNNo acchai jAva Aso ahivAsito Agato, teNa taM daTTaNaM hisiyaM payakkhiNIkato ya, tao ya vilaio paDhe, evaM so rAyA jaato| tAhe so kappaDio suNei, jahA teNa vi diTTho eriso suviNato, so AesaphaleNa kira rAyA jAto, so ciMteivaccAmi jattha goraso, taM pibettA suyAmi, jAva puNo'vi taM sumiNaM pecchAmi, avi puNo so pecchejjA Na maannusaato||6|| ___ 'cakaM ti dAraM, iMdapuraM nAma nayaraM, iMdadatto nAma raayaa| tassa iTThANaM varANaM devINaM bAvIsaM puttaa| anne bhaNaMti-ekkAe ceva devIe puttA, rAiNo pANasamA, annA ekkA amaccadhUyA, sA paraM pariNeteNa ditttthilliyaa| annayA kayAti riuNhAyA samANI acchai, rAiNA ditttthaa| kassa esatti? tehiM bhaNiyaM-tumha devI esaa| tAhe so tAe samaM ekkarattiM vasito, sA ya riuNhAyA, tIse gabbho lggo| sA ya amacceNa bhaNilliyA-jayA tume gabbho AhUto hoi tayA mamaM sAhejjasu / tAhe tassa kahiyaM-divaso muhutto jaM ca rAeNa ullavio sAyaMkAro, teNa taM pattae lihiyaM, so saarvei| NavaNhaM mAsANaM dArato jAto, tassa dAsaceDANi taddivasaM jAyANi / taM jahA-aggiyato pavvaito bahuliyA sAgaro ya, teNa shjaaygaanni| teNa kalAiriyassa uvnniito| teNa lehAiyAto gaNiyappahANAto kalAo ghito| jAhe tAo gAheMti AyariyA tAhe tANi kaDDiMti viuleMti ya, puvvapariccaeNaM tANi roliMti, teNa tANi ceva Na gaNiyANi, gahiyAto klaato| te anne bAvIsaM kumArA gAhijjaMtA AyariyaM piTuMti, avayaNANi ya bhaNaMti-jati so Airito piTTeti tAhe gaMtUNa mAUNaM saahiti| tAhe tAo AyariyaM khiMsaMti-kIsa AhaNasi?, kiM sulabhANi puttajammANi?, ato te Na sikkhiyaa| io ya mahurAe jiyasattU raayaa| tassa suyA nivvuInAma daariyaa| sA raNNo alaMkiyA uvnniiyaa| rAyA bhaNai-jo te royai bhttaaro| to tAe NAyaM-jo sUro vIro vikkaMto so mama bhattAro hoi / so puNa rajaM dijjA, tAhe Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 3 108 sA balaM vAhaNaM gahAya gayA iMdapuraM nayaraM / tassa iMdadattassa raNNo bahave puttA, iMdadatto tuTTho ciMtei - NUNaM annehiMto rAIhiM laTThayaro, AgayA / tato teNa UsiyapaDAyaM nayaraM kAriyaM / tattha egaMmi akkhe aTTha cakkANi, tesiM purao ThiyA dhIulliyA, sA acchimi viMdhiyavvA / tao iMdadatto rAyA saMnaddho niggao saha puttehiM / sAvi kaNNA savvAlaMkAravibhUsiyA egaMmi pAse acchai, so raMgo rAyANo te ya daMDabhaDabhoiyA jAriso doviie| tattha raNNo to sirimANI nAma kumAro, so bhaNio - putta ! esA dAriyA rajjaM ca ghettavvaM, ato viMdhehi puttaliyaMti / tAhe so akayakaraNo tassa samUhassa majjhe dhaNuM ceva giNhiuM na tarai, kahavi NeNa gahiyaM, teNa jao vacca tao vaccautti mukko saro, so cakke abbhiDiUNa bhaggo / evaM kassati egaM agaM volINo kassati doNNi, annesiM bAhireNa ceva NIi / tAhe rAyA addhitiM pakato - aho ! ahaM eehiM dharisito tti / tato amacceNa bhaNito kIsa adhiI karesi ?, rAyA bhaNai - eehiM ahaM appahANo kato / amacco bhaNaiatthi anno tumha putto mama dhUyAe taNato, suriMdadatto nAma, so samattho viMdhiuM / abhiNNANANi ya se kahiyANi, kahiM ?, so drsito| tato rAiNA avagUhito bhaNNati- juttaM tava aTTha rahacakke bhettUNa puttaliyaM acchiMmi viMdhettA rajjaM sukalattaM nivvuiM dAriiM saMpAvittae / tao kumAro jahA ANavehitti bhaNiUNa ThANaM ThAiUNaM dhaNuM geNhati, tANi'vi dAsarUvANi cAuddisiM ThiyANi roDaMti, anne ya ubhayapAsiM gahiyakhaggA do jaNA, kahavi lakkhassa cukkai tato sIsaM chiMdeyavvaMti / so'vi ujjhAto pAse Thito bhayaM deimArijjasi jai cukkasi, te bAvIsaMpi kumArA mA eso viMdhissaitti te visesaluMThaNANi vigghANi kareMti / tao tANi cattAri te ya do purise bAvIsaM ca kumAre agaNito tANaM aTThaNhaM rahacakkANaM aMtaraM jANiUNa taMmi lakkhe niruddhAe diTThIe annaM mayaM akuNamANeNa sA dhIulliyA vAme acchiMmi viddhA / tao logeNa okiTTikalaNAyakalayalommisso sAhukkAro kato / jahA taM cakkaM dukkhaM bhettuM evaM mANussattaNaMti // 7 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 pariziSTa-3 'camme 'tti ego daho joyaNasayasahassavitthinno cammAvaNaddho, egaM se majjhe chidaM / jattha kacchabhassa gIvA mAyai / tattha kacchabho vAsasae gae gIvaM pasArei / teNa kahavi gIvA pasAriyA, jAva teNa chiDDeNa gIvA niggayA, teNa joisaM diTuM, komuIe pupphaphalANi y| so gato, sayaNijjagANaM dAemi, ANittA savvao ghulati, Navi pecchati, avi so mANusAto // 8 // 'juge 'tti puvvaMte hojja jugaM avaraMte tassa hoja samilA u| jugachiDumi paveso iya saMsaio mnnuylNbho||1|| jahi samilA panbhaTThA sAgarasalile annorpaarNmi| pavisejjA jugachiDDUM kahavi bhamaMtI bhamaMtammi // 2 // sA caMDavAyavIIpaNolliyA avi labhejja jugchidd| Na ya mANusAu bhaTTho jIvo paDimANusaM lahai // 3 // iti gAthAbhyo jugodAharaNamavaseyam / / iyANiM paramANU, jahA-ego khaMbho mahappamANo, so deveNa cuNNeUNaM avibhAgimANi khaMDANi kAUNa NaliyAe pakkhitto, pacchA maMdaracUliyAe ThAUNa phUmito, tANi NaTThANi / atthi ko'vi?, tehiM ceva puggalehiM tameva khaMbhaM Nivvatteja? No iNamaDhe samaDhe, esa abhAvo, evaM bhaTTho mANusAto Na punno|ahvaa sabhA aNegakhaMbhasayasaMniviTThA, sA kAlaMtareNa jhAmiyA paDiyA, atthi puNa ko'vi?, tehiM ceva poggalihiM karejjA?, Notti, evaM mANussaM dullbhN|| iti vAdivetAla - zrIzAntyAcAryapraNItAyAM uttarAdhyayanasUtrasya 'ziSyahitA' nAmnyAM bRhadvaTttau tRtiiye'dhyyne|| 0 0 0 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatraka pRSTha paMkti0 azuddha zrI jivallabha prathama zrI jinavallabha dvitIya dvitIya candalabAlA 3800070 bUhadvattau candanabAlA 380007 bRhadvRttau caturtha Amukham praziSyA ziSyA prastAvanA viruda degsundopA cakASTaka degmidama biruda sundaropA cakrASTaka degmidam dvArA antima zloka bhI the| dvArA zloka bhii| degcyUTa degTyUTa AgamajJa AgmajJa siddhi-manohara-bhuvana siddhi-bhuvanamanohara yaha yaha siddhi-manohara-bhuvana yaha siddhi-bhuvanamanohara Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazikSA-prakaraNa saTIka a w doSakSaya vastudo surabhi doSakSayaM vastudogdhrI surabhi 'ditadrvya napuMsaka karatvanAmA jJasya, ra or x & x mosoa axmor & w n n 'dita dravya napusaMka' karatvaMnAmA jJasyaH, dvAbhyAM adhi' degzceti ca paJca' mantro paThita gorapatya paradukhaHrAvaNayoryuddha degvirasa plavo pravAha degvibhISikA sarambhAzca degsyanvarthato degvyaMjana degmevait? yogA vazI bRhadvadttau dvAbhyAm adhi' 'zceti paJca mantraH paThita gorapatyaM paraduHkharAvaNayoryuddhaM degvirasaM plava: pravAha degbibhISikA saMrambhAzca syAnvarthato 'vyaJjana' mevaitat? yogo vazI bRhadvRttau Wan Wan Wan Wan y Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahopAdhyAya vinayasAgara eka paricaya janma-tithi: 1 julAI 1929 mAtA-pitA: (sva.) zrI sukhalAlajI jhAbaka, zrImatI paaniibaaii| sva) zrI sakhalAlajI vAlI guruH AcArya sva.zrI jinamaNisAgarasUrijI mahArAja zaikSaNika yogyatA: 1. sAhitya mahopAdhyAya 2. sAhityAcArya 3. jaina darzana zAstrI 4. sAhityaratna (saMskRta-hindI) Adi / sAmAjika upAdhiyA~ : zAstravizArada, upAdhyAya, mahopAdhyAya, vidvadratna, samAjaratna sammAnita: rAjasthAna zAsana zikSA vibhAga, jayapura; nAhara sammAna puraskAra, mumbaI sAhitya vAcaspatiH hindI sAhitya sammelana, prayAga kI sarvocca mAnada upAdhi sAhitya sevA: san 1948 se nirantara zodha, lekhana, anuvAda, saMzodhana/saMpAdana; / vallabha-bhAratI, kalpasUtra, kharataragaccha kA bRhad itihAsa, kharataragaccha pratiSThA lekha saMgraha, jinavallabhasUri granthAvalI Adi vividha viSayoM ke 58 grantha prakAzita aura prAkRta bhAratI akAdamI ke 171 prakAzanoM kA sampAdana; zodhapUrNa pacAsoM nibandha prkaashit|| bhASA evaM lipi jJAna : prAkRta, saMskRta, apabhraMza, gujarAtI, rAjasthAnI, hindI bhASAoM evaM purAlipi kA vizeSa jnyaan|| kArya kSetra: san 1977 se prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura ke nidezaka evaM saMyukta saciva pada para kAryarata /