Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org * bhASA" varSa 30 bhuM, sa. 1887 : 345 thI 346 rveda nibaMdhamALA nAga 2 jo-(cAlu) Aveda Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - zAha tilakacaMda tArAcaMda vaidha-surata hitya vardhaka kAryAlaya taraphathI ka ane prakAzakaH bhikSu akhaMDAnaMda amadAvAda ane mubaI-ra thI, pRSTha 416, saMvata 1887, ata 5500 mUlya rUpiyA savA For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ... www.kobatirth.org zrI O Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "vividha zrathabhASA" varSa 30 bhuM. sa. 1887 345 thI 349 Ayurveda nibaMdhamALA bhAga 2 jo- (cAlu) lekhaka-stra. zAha tilakacaMda tArAcaMda vaidha-surata sastu sAhitya vardhaka kAryAlaya taraphathI saMpAdaka ane prakAzakaH bhikSu akhaMDAnaMda amadAvAda ane muMbai ra AvRtta ceAthI, pRSTha 416, saMvata 1996, vrata 5500 mUlya rUpiyA savA For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gyanmandir@kobatirth.org no vaidyo manujasya saukhyamathavA duHkhaM ca dAtuM kssmo| jantoH karmavipAka eva bhuvanai saukhyAya duHkhAya ca // tasmAnmAnava duHkhakAraNa rujAM nAzasya cAtra kssmo| vaidyo buddhi nidAna dhAma caturonAmnaiva vaidyo'prH|| arthAt vaidya kaMI mANasane sukha ke duHkha ApI zakate nathI. e te prANunA karmaphaLa pramANe ja A lekamAM sukha ane duHkha maLe che. AthI manuSya ja duHkhanuM kAraNa che ane te ja rogane nAza karI zake che. vedya, buddhi, nidAna ane dhAma e cAra maLIne ja khare vaidya kahevAya che. agatyanI sUcanA A graMthanAM kula pRSTha 1152 hAI te eka pustakarUpe bAMdhavAthI meTa daLadAra graMtha thaI jAya. tethI zarUnAM pRSTha 704 ne "Ayurveda nibaMdhamALA bhAga 1 lo tathA 2 je" e graMtharUpe apAI, bAkInAM pRSTha AmAM apAyAM che. ane bane graMtha ekasAthe lenArane tenA chUTaka mUlya pramANe thatA rUpiyA sADAtraNane badale mAtra rUpiyA traNamAM maLaze. sastu sAhitya mudraNAlaya" rAyakhaDa-amadAvAdamAM bhikSu akhaMDAnaMdanA prabaMdhathI mukita For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzakanuM nivedana vividha graMthamALA" saMvata 1997nA trIsamA varSanA saLaMga aMka 344 thI 347 rUpe A "Ayurveda nibaMdhamALA bhAga 2 je(cAlu) " prasiddha thAya che. A graMthanA lekhaka svargastha zAha tilakacaMda tArAcaMda taraphathI "Ayurveda nibaMdhamALA bhAga 1 lo tathA bhAga 2 je" banne bhAgo judA judA pustakarUpe prasiddha thayelA. temanI hayAtI pachI paNa tenI be AvRttio suratamAMthI e rIte prasiddha thayelI che. atra taraphathI tenI A cothI AvRtti prasiddha thAya che. tenA baMne bhAgo eka pustakarUpe prasiddha karavAnA vicArathI chApavA zarU karelA; paraMtu ethI graMthanuM kada ghaNuM vadhI jatuM hatuM ane bIjI bAju bhAga 1 lA nuM kada bahu nAnuM thatuM hatuM, tethI bIjA bhAgamAMnA zarUnA 14 nibaMdho bhAga 1lAnI sAthe umerI levAyA ane te graMtha "Ayurveda nibaMdhamALA bhAga 1 lo tathA 2 jA" rUpe prasiddha thayo che. te pachI bIjA bhAgamAMnA bAkI rahelA 16 nibaMdho tathA pariziSTa A graMthamAM apAyAM che. A baMne graMthe eka sAthe lenArane tenA chUTaka mUlya pramANe thatA rUpiyA 3 ne badale mAtra 3) mAM apAze. AmAM zULaga, gumarAgane udAvataMga, mUtrakRccha, mUtradhAta, azamarI, prameharoga, udararoga, zocaroga, aMDavRddhi, galagaMDa, gaMDamALa, graMthi, abda, bhagaMdara, zitapitta, zukradoSa, upadaMza netraraMga, For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, strIroge ityAdinI samajUta tathA tenA upAye ane dhAtu upadhAtuonuM zodhana ItyAdi ApyuM che. te sarva roga upara svargastha lekhake jAte ajamAvelA, anubhavelA, AyurvedamAM lakhelA tathA temaNe navA zodhelA ane guruparaMparAthI maLelA upAyo paNa ApyA che. e sivAya roganI cikitsA, davAonI banAvaTa ItyAdi bAbato paNa bahu ja saraLa rIte apAI che. eTale AzA che ke, vAcakabaMdhuone A graMtha upagI thaI paDaze. cAlu varSa mAM "vividha graMthamALAmAM" manusmRti, Ayurveda nibaMdhamALA bhAga 1lo tathA raje ane A Ayurveda nibaMdhamALA bhAga 2 je-(cAlu) maLIne kula pRSTha 1792 apAyAM che. eTale bAkI rahelAM zumAre 308 pAnanuM pustaka haMmezanI jema grAhakone navA varasana lavAjama mATe vI. pI. thI mokalI apAze. e viSenI sUcanA ahIM nIce " vividha graMthamALAnA grAhake pratye" e mathALA nIce apAI che, te tarapha grAhakabaMdhuonuM dhyAna doravAmAM Ave che. A graMtha lakhavAne uddeza tathA baMne bhAganAM lekhakanAM nivedane "Ayurveda nibaMdhamALA bhAga 1 lo tathA 2 jA"mAM ApelAM che; te te vAMcI javA vAcakabaMdhuone vinati che. A pachInAM pRSThomAM anukramaNikA ane te pachI zuddhipatra pAna 12 upara chapAyuM che, te tarapha vAka baMdhuonuM dhyAna dorIraH satratA saMvata 1997, -kharAba bhikSu akhaMDAnaMda bhAdaravA vada 14 I For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir "vividha graMthamALA"nA grAhako pratye havenuM pustaka vI. pI. thI mokalAze. 1-"vividha graMthamALA"nuM saMvata 1997 nuM chelluM pustaka beeka mAsamAM prakaTa thaze; ane te saMvata 1998nA mAgazara mAsamAM vI. pI. thI mokalAIne te varSanuM mUlya rUA. 5) maMgAvI levAze. eTale jemane nIcalAmAMnuM ke evuM kAMI lakhavuM hoya, temane saMvata 198nA kArataka sudi 15 sudhImAM lakhI mokalavA vinati che. (4)-jemane grAhakamAMthI nIkaLI javuM hoya; (a)-jemane potAnA saranAmAmAM pheraphAra karAvavo hoya; (4)-pustako rajisTarathI meLavavA mATe vArSika mUlya nA rUpiyA 5) uparAMta rUA. 9nA vadhu bhare hoya; 2-Ama prathamathI sUcanA apAyA chatAM, e viSe je saveLA nahi lakhe ane vI. pI. pAchuM vALaze, te e chellA pustaka uparano hakka gumAvaze. 3-je grAhako vArSikamUlya saMvata 1997 nA kArataka suda 15 sudhImAM grAhaka naMbara sAthe manioNrDarathI athavA bIjI rIte amadAvAda ke muMbaInA kAryAlayamAM bharIne pAvatI meLavaze, temane e chelluM pustaka vI. pI. thI nahi paNa sAdI rIte mokalAze. 4-jemaNe navA varSathI grAhakamAM rahevAnI saveLA nA lakhI haze, temaja je lAyabrerIo vagere vaDodarAnA "pustakAlaya sahAyaka sahakArI maMDaLa" dvArA paisA bhare che, temane tathA hiMda bahAra jyAM jyAM vI. pI. jaI zakatAM nathI, tyAM tyAM upaluM pustaka vI. pI. thI nahi paNa sAdI rIte mokalAze; te te te sajajanone navA varasanuM lavAjama pustaka maLe ke tarata mokalI ApavA vinati che. lavAjama bhaLethI navA varSanAM pustaka mokalavAM jarI thaze. ( 5-AdikA temaja bIjA paradezane grAhakone dareka pustaka, traNa AnAnA vadhu kharce rajisTara karAvIne mokalAtAM hovAthI tathA tyAM mATenuM TapAla kharca paNa vadhAre AvatuM hovAthI te sajajanoe pAkAM pUThAM sAthenA vArSika rUA. 8) athavA ahIM ziliMga dITha dazathI sADA daza AnA maLatA hovAthI ziliMga 12 mekalavA. For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anuzaLa* 1735 7017 742 ha08 709 744 744 710 715 17 717 viSaya pUrNAMka viSaya pRSAMka 15-Laga, gulmarega azmarI (patharI) ane udAvatuM rega 705 prameharoga 736 gaMdhaka vaTI pramehanI goLI samIragajakesarI rasa caMdraprabhA guTikA bahata dhyAda rasa vilAsinIvallabha rasa hiMgASTaka cUrNa 710 garbhavilAsa rasa gumaroga Idriya julAba khuhIkSIra guTikA mUtrakRcchanA upAya 746 jhADavAMnI mAtrA mUtraghAtanA upAya "747 udAvata roga azmarI (patharI)nA upAya upara kSArAmRta cUrNa 721 pramehanA upAya upapa saMcaLa pAka guTikA 722 18-pramehapiTikA 765 zaMkhAdi vaTI 722 19-udararoga, zeriMga zaLagajakesarI 723 ane aMDavRddhi gulmahara guTikA 721 zotharAga mahAkAla cUrNa aMDavRddhi saMpadravanI sahelI kRti sAda malama 16-hRdayaroga 729 udararoganA upAya ajunAsava amRta guTikA arjunavRta 732 bhasmArTa 17-mUtra , mUtradhAta ne nArAyaNa cUrNa amarI-pramehaga 733 zotharoganA upAya mUtraghAtaga 734 - bhairava guTikA 789 999 727 728 78 0. 782 731 782 783 784 987 For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 79ra 8 37 840 1799 viSaya paSaka / viSaya kAka aMDavRddhinA upAya kAminI vidrAvaNa rasa 834 svAMgI guTikA hema rasAyana 855 20-galagaMDa, gaMDamALa, zilAjatu prAga graMthi, abuMda ne vilAsinI vallabha rasa 835 vidhi roga 793 saptAmRta loha 8 35 gaMDamALa apacIroga 795 vAjIkaraNa graMthiroga 795 vIryasthaMbhana prayoga amuMdarAga 789 kAmasevana guTikA 8 39 vidraSiroga 797 kAma siMdUra merathuthAno malama 799 aruNodaya rasa 840 taDakAne malama 799 aMbara kasturInI goLI 842 daradane pheDavAne lepa 23-upadaMza, phiraMgarega kaMThamALanA upAya 804 ane tenA upadravo 850 camatkArika malama 8 04 kALuM pANI 21-braNa tathA nADItraNa phiraMgaroga 852 lImaDAnuM tela nIlakaMTha rasa leganI gAMTha (14 24-kuMga gUmaDAne malama 814 rapa-mukhaga, karNarAga rUjhane malama [816 nAsAga, mastakarega dhAno malama [818 ane netraroga 885 22-bhagaMdara, zukadaSa, mukharoga zItapitta, visarSa karNarAga tathA viphATaka 819 nAsArAga 898 zukaroganA upAya mastakaraNa 899 kasturIvaTI netraroga 901 kAmadeva rasa vAsAdi kavAthI 916 Izvara cUrNa payAdi kavAthI 916 amRtArNava rasa 834 - kALa suramo 851 8 0 808 857 869 830 (33 ja (34 For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTAMka 917 1005 10 05 o o 10 07 10 07 10 07 1008 1008 1008 1009 1009 viSaya puSTaka viSaya AMkhanuM kAjaLa suvarNa mAkSika bhasma sAdu kAjaLa 918 abhrakabhasma mukharoganA upAya 919 suvarNarasAyana daMtamaMjana 921 rayarasAyana kAnanA roganA upAya piolAda nAkanA roganA upAya 933 baMgabhama bhAthAne roganA upAya 932 pArada viguNu gaMdhaka AMkhanA roganA upAya 940 jAraNa 26-strIroganA upAya 953 rasakapUra 27-bALakanA rogonA u. 973 hiMgaLAka 28-dhAtu, upadhAtu, ze sAmela na ane mANa 884 haratAla cAMdImAraNa 884 pravAlabhasma semalamAraNa sAbaraziMgu hiMgaLaka bhAraNa 985 rakazUrA trAMbAno Dhabu mAraNa 985 somalabhasma motIbhasma 88 pravAlabhasma zaMkhabhama 985) tAmrabhasma kalaIbhasma 487 pAradabhasma sIsuM ane jasata mAraNa 988 semalaprayoga pravAla mAraNa 988 hiMgalaprayoga sAbaraziMgAnI bhasma 989 lohabhasma haratAla bhasma 989 tAprabhasma suvarNa bhasma 888 haratAlabhasma suvarNazodhana, abakabhasma raubhama 989 rayabhasma samala tela 1004 29-rasavidyA-vijJAna somalazodhana 1004 rasa, pArada, rasendra 984 1009 1010 1010 1011 1011 1011 1012 1012 1012 1013 1013 1013 1013 888 1014 For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1024 1 028 0 1 0 31 viSaya pUrNAMka viSaya rasasiMdUra 1023 dAharoganA upAya svalpacaMdrodaya 1024 unmAdanA upAya anubhavI sUcanA pariziSTa mallasiMdUra 128 suvAvaDanI paDI mallasiMdura guTikA bhilAmAnI goLI tAlasiMdUra 10 30 dArUDI laviMgAdi tAlasiMdUra ativiSanI kaLI maMchAdi tAlasiMdUra saurASTI zilAsiMdUra 10 33 racUrAM saMghAtasiMdUra 1034 zerIlobAna pUrNacaMdrodaya siddha- . makaradhvaja 10 30 makAI 30-paracUraNa regAnA eLiye upAyo 1042 sarasiyuM tela vALe, nAnA upAya 1043 haraDe pAka dAjhavAnA upAya 1045 marIkaMthAra cATa vAgavAnA upAya 1046 kALiyo sarasa bhilAmAM svarasa 1046 daradama koDha ane AmavAyunA vAsAdi cUrNa 1047 jAyaphaLa haridrAdi guTikA 1047 laghunArAyaNa cUrNa kukane upAya 1048 bhUtabhairava rasa gaLata kucha 1048 vArAhI cUrNa apasmAra (phepharuM-mRgI) bALAgoLI nA upAya 1049 ArasapahANa apasmAranI goLI 1049 kALA sura jherI janAvaranA DaMkhanA mukhanuM maMjana upAya 150 tAsIra 1053 1053 1055 1056 1057 1058 1059 1061 1062 1064 1064 1064 1064 1065 1065 1065 1066 1967 10 67 1068 1068 1068 1068 1068 1069 1069 1070 10 70 upAya For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 kare che 1071 mATe viSaya pRSAMka viSaya puSyAMka TAMkIne malama 1070 lIlo malama 1083 darAjanI gaLI 1071 nazAvallabha guTikA 1083 bharaDAnI goLI julAbanI goLI 1ra83 meyarIMgaNIne arka 1071 haMmezAM pIvAnI cA 1084 maradAInI geLI 1071 dezI piInakilara 1084 dhAtupauSTika cUrNa 1972 baMdhANIne aphINa cheDavA bALako mATe sogaThI 107ra 1084 harasane malama 1873 julAbanI goLI 1085 pakacUrAno malama 1 0 73 nAgakanyAdikazAya 1085 kasilAdi guTikA 1074 ghasava banAvavAnI kRti 1086 kharajavAnuM esiDa 1074 julAbanI goLI 1086 lohI sudhAravAnI paDI 1074 nidrAnAza mATe 1087 upadeza-visphaTakane upAya 1075 zaMktano pAka 1087 AnaMdabherava rasa 1076 cATaNa 1088 zaktinI goLI 1076 brAhmIdhRta mANasanAM hADakAM 1076 pittAMtaka 1089 mArkannAdi cUrNa 1077 lepa 1089 karAdi guTikA 1077 vahetuM lohI baMdha thavA mATe 1089 zaktine pAka 1078 TaMkaNu cUrNa 1089 brahadda karAdi guTikA 1078 vacAcUrNa legane tAvanI goLI 1079 kaDubhajita cUrNa 1089 malasiMdUra guTikA 1080 maMDUrabhasma 1090 lAThIcUrNa kasturI guTikA 1081 navAyasa cUrNa 190 medhAvI guTikA 181 zaMgyAdi cUrNa 1090 AmalIno svarasa 1081 nAgarAdi kavAya dharmapattana 1082 guDucyAdi kavAtha 1090 nAgarAdi guTikA 1082 kuTakI cUrNa 1090 rAte malama 1082 | vikaLAnuM ghI 1090 1088 1089 1090 For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra viSaya zivAkSAra pAcana rAjavaTI lAMpaDInAM khIja jAyaphaLanuM tela pradarAri cUrNa bALakone thatI AMcakI bALAne yakRtanuM darada kumaLA kAlerA mUtrakRccha strIonA rakatapradara ( leAhIvA ) sUtikA rAga azvALA sAnAmukhInA prayAgA www.kobatirth.org 11 pRSTAMka 1091 1091 1091 1092 1092 1092 1309 1093 1094 196 1096 1096 1097 107 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir puNAMka 1099 199 1100 1101 1101 1101 bhaga dara 1102 garamI kADhavAne jIlAkha 1102 bezuddhi mATe 1102 112 1102 1103 1103 1104 viSaya sAsyaparilA plega upada'za-prameha hikkA kAMTAsariyAnuM mULa ekAMtariyA tAva saraLa julAba ghI sA jhera mAthAnA dukhAvA baLatarA For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ajadipatra pRSTha paMkti azuddha 716 13 --hIra 768 19 prabhAvika 774 15 saMlezaNa ha75 10 mizrata 782 2 rAgI 795 24 sAdhunA 840 15 siyAya 856 13 khaDAvelI 862 4 divamAM [863 13 pALAvaLI 983 2 baMgalama 1016 22 atiyokti 10 35 25 pAdarane 1057 19 suvAvaDa 1095 9 cho 1101 9 niraMgI 1114 19 nA zuddha snehI prAbhAvika saMleSaNa mizrita rAkhI dhAtunA sivAya khavaDAvelI divasamAM 5LavavI baMgabhasmA atizayokti pAradane suvAvaDI naragI na tu For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidaka saMbaMdhI anya graMtho AryabhiSak athavA hiMdusthAnano vaidarAja AvRtti 9 mI, kada 6410, pRSTha 224, mUlya rUpiyA 3) A graMthamAM nAnAM gAmaDAomAM paNa pitAnI meLe banI zake evA seMkaDe sAmAnya gharagaththu upAyo ApelA che. nityanA upayoganI tathA bIjI bhaLI zumAre 600 vastuonA guNadoSa tathA judA judA vyAdhio para tene vAparavAnI vidhio ApelI che. zumAre se dhAtu-upadhAtuonuM dhana, mAraNa, guNadoSa tathA tene judAM judAM dardI para vAparavAnAM anupAne ApelAM che. judA judA zumAre 125 vyAdhionA prakAra, nidAna, lakSaNa, tathA upAyo ApelA che. judI judI jAtane pAka, cUrNa, guTikA, avaleha ityAdinI seMkaDe banAvaTo uparAMta graMthakartA svargastha zaMkara dAjI padanuM citra, TUMka jIvanacaritra tathA bIjI upayogI bAbatenAM navIna cAlIsa pR8 AmAM vadhelAM che. vaidakasaMbaMdhI vicAro athavA AryabhiSaknA umerA ) AvRtti 2 ja kada 549nAM pRSTha 6 72, pAkAM artha ? jA ke pUThAM sAthe 1 rUpiya. A pustaka Arya bhiSakanA umerArUpa hoI emAM Arogya, vaidaka ane AhAravihAra tathA kudaratI ane bIjA upacAra saMbaMdhI uttama 165 lekhone saMgraha che. rogaja thAya nahi ane thAya te te sahelAIthI TALI zakAya evI puSkaLa hakIkata che. For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir che e pa49nAM pRSTha 472, mUlya rUpiyA nA I A pustaka AryabhiSakanA umerAnA bIjA bhAgarUpa hoI temAM Arogya, vaidyaka ane AhAravihAra tathA kudaratI ane bIjA upacAra saMbaMdhI lekhene saMgraha che. - AryabhiSaka tathA A baMne umero eka sAthe kharIdanArane kula thatA rUpiyA pAka ne badale mAtra kAmAM maLaze, Arogya viSe sAmAnya jJAna lekhaka-mahAtmA gAMdhIjI, AvRtti 5 mI, pRSTha 148, mUlya cAra AnA rogothI dUra rahI zakAya tathA thayelA rogane sAdA, vagara kharca nA ane kudaratI upAyothI TALI zakAya evI aneka rIte AvyAM che. Ayurveda nibaMdhamALA AvRtti 4thI, pRSTha 736, mama? tyAM tathA 1ga} kada pachA, mUlya .rA A graMthamAM dasa nibaMdhe ApavAmAM AvyA che. zarUmAM Ayurveda ane tenI agatya, Ayurveda ane vartamAnapathI'e tathA AyurvedanuM vanaspatizAstra A traNa nibaMdho ApelA che. tyArapachI prANImAtranI utpatti ane manuSya zarIranI racanA, garbhotpatti ne zarIraracanAne kama, mAtAnI kuceSTAthI garbhamAM thatI vikriyA, uttama guNakarmavALI saMtatinA upAyo, garbhiNIne roganI cikitsA, prasava ane prasUtAnI sAravAra, bALaka ane tenA rogonI cikitsA tathA sAravAra ityAdi ghaNA upayogI viSayonI talasparzI hANAvaTa karavAmAM AvI che. For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pa te pachI zarU thatA khIjA bhAgamAM pIyUSapANi, SaRRtudapaNu ane trideSasiddhAMta e nibA ApelA che. RtuonA hIna, mithyA ane atiyeAgathI zarIraracanAmAM, dehanA vikAsamAM ane AyuSyamAM kai rIte vikRti potAnAM mULa UMDAM nAkhe che, te caraka, suzruta, Adi graMtheAnA AdhAre saraLa bhASAmAM rajU karAyuM che. mALa 2 no-(cAlu)} te pachI atisAra, sagrahaNI, a`Aga, ajINu, kAlerA, pAMDuroga, kamaLA, raktapitta, kSayarAga, zvAsa, kAsa ane vAyurAga e roga cavAnAM kAraNu tathA te dUra karavAnA anubhUta upacArA ApelA che. AvRtti 4 thI, pRSTha 416, kada pax7NA, mUlya rUpiyA 15 A graMtha pe|te ja, bhAga khIjAmAMnA bAkI rahelA 16 nibaMdhA tathA pariziSTa A graMthamAM ApavAmAM AvyAM che. temAM paNa zULaroga, gumarAga, azmarI, prameharAga, udararAga, zeAyarAga, aDavRddhi, bhagadara, zudAya, zItapitta, visa tathA visphoTaka, upadeza-kiMga rAga ane tenA upadraveA, zrI rAganA upAya, dhAtu, upadhAtu, zeAdhana ne bhAraNu ane rasavidyA-vijJAna-ityAdi rogo tathA tenA upacAra te te viSayanA UMDANe pahoMcIne carcAyAM che. uparAMta A graMthanI eka viziSTatA e che ke, judA judA vaidyarAjonA judA judA rAge para ajamAvelA saphaLa prayAgo paNa te te rAgonA nidhane aMte apAyA che. TUMkamAM pUrvAcAryoe jIvanamAM nirAmaya AyuSya bhAgavavAne mATe AyurvedamAM je sakalanA karI che, tene ja AdhArabhUta gaNI, lekhake potAnA jAtaanubhavane AdhAre A pustakamAM ghaNI upayeAgI ane pramANabhUta sAmagrI ApI che. Ayurveda nikha dhamALAnA uparanA baMne graMthA eka sAthe * lenArane kula rUpiyA aa te badale mAtra rUpiyA traNamAM maLaze, For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uttama vaidyonI ane svadezanI auSadhionI mahattA smRtimAna yuktihetujJo jitAtmA pratipattimAn / bhiSagauSadhasaMyogaizcikitsAM kartumarhati // arthAt smaraNazaktivALe, yukti tathA hetune jANanAre, jitAtmA ane sArI parIkSA karI jANanAre vaidyaja auSadha vaDe rogInI cikitsA kare. - zrI. carakAcArya varamAzIviSaviSaM kvathitaM tAmrameva vaa| pItamatyagni saMtaptA bhakSitA bASpayo guddaaH|| na tu zrutavatAM vezaM vibhratA zaraNAgatAt / gRhItamanapAnaM vA vittaM vA rogapIDitAt // crkH| ' arthAt sapanuM jhera pIvuM, garama karela tAMbAne rasa pIve, athavA agnimAM lAla karela leDhAnA goLAne gaLI ja, e sAruM paraMtu vidvAna vaidyanA veSavALA manuSya zaraNe AvelA rogapIDita manuSyanuM annapANI athavA dhana levuM e ati kharAba che. -zrI. carakAcArya ___ yasya dezasya yo jantustajantasyauSadhaM hitam / dezAdanyatra vasatastattulyaM guNamauSadham / / arthAt je dezamAM je manuSyane janma thayela che, tene mATe teja dezanI auSadhi hitakAraka che. bahArathI AvelI auSadhi pUro lAbha karatI nathI. vaLI dezathI bahAra rahelAne paNa tenI janmabhUminI ja auSadhi vizeSa lAbhadAyaka che. For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15-zUkaroga, gulmaroga ne udAvataroga vAyune utpanna karanArAM eTale pittane hInayoga karanArA ane kaphane mithyAyoga karanArAM khAnapAna ane vihArathI tathA pittane atiga karanArAM, vAyune hInacoga karanArA ane kaphano mithyA ga karanArAM khAnapAna ane vihArathI tathA kaphane atiga karanArA ane pittane hInAga karanArAM tathA vAyune mithyAyoga karanArAM khAnapAna ane vihArathI, vAyunAM, pittanAM, kaphanAM, sannipAtanAM ane AmanAM, babbe doSa maLIne ATha prakAranAM zULa thAya che. tevI rIte je zULamAM khorAka khAdhA pachI te khorAka pacI jAya ane Lane vadhAre kare, tevI jAtanAM upara lakhyA pramANenAM ATha jAtanAM bIjAM zULo thAya che, jene pariNAmazULa athavA paMkitazULa kahe che. te uparAMta je mANasa atyaMta zeka kare che, jethI yakRtamAM rahele vAyu yakRtamAMnA pittane sUkavI jarapitta nAmanuM zULa utpanna kare che, jene aMgrejImAM "golasa bleDara sTAna' kahe che; e jarapittanI je patharI baMdhAya che tenA upAya nathI. paraMtu zastrakriyAne jANanArA zastro e patharI cIrIne kADhI zake che. je e patharImAM vAyuepittane sUkavI patharI banAvI hoya, te te patharI keTaleka aMze kADhI zakAya che; paraMtu vAyue lehIne tathA kaphane sUkavI eTale raMjakapittane sUkavI je zULa utpanna karyuM hoya, temAM kALA raMgane cIkaNo padArtha bane che, jenI patharI baMdhAtI nathI. jo ke cikitsaka tene patharI dhArIne zastrakriyA kare che ane pachIthI A kALo padArtha jevAmAM Ave che, tyAre tene ema ne ema rahevA daI, pAche jakhamane te sIvI le che. kahe vAnI matalaba evI che ke, jaratapitta thayA pachI je te regI A. 23 70pa For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 706 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - zokane tathA maraNanA bhayane tyAga karI AnaMdavRttimAM AvI, pittane pIgaLAvanArAM ane kaphane zeSana karanArAM khAnapAna tathA vihAranuM sevana kare, te te beu jAtanAM jarapitta maTI jAya che bAkI enI cikitsA karavI e niSphaLa che. upara lakhelA ATha prakAranA zULaroga paikI je zULa vAyuthI utpanna thayeluM hoya te bastimAM thAya che. pittanuM zULa nAbhimAM thAya che. kaphanuM zULa hadaya, pAMsaLA ane peDhAmAM thAya che. sannipAtanuM zULa upara kahelA ThekANe thAya che. te pramANe taMdvajazULa babbe ThekANe thAya che. zaLamAM zarIramAM khIlA mAryA jevI pIDA thAya che, tarasa lAge che, mUchI Ave che, jhADe, pezAba ane adhevAyu rokAya che, zarIra jaDa-bhAre thaI anna para abhAva thAya che. svakAraNathI kupita thayelo vAyu, kapha-pittanI pAse jaI tene dabAvI pote prabaLa thAya che, jethI anna pacatAM athavA anna pacyA pachI je zULa utpanna thAya che tene pariNAmazULa kahe che. e zULa paNa ATha prakAranuM hoya che ane upara kahelA zULanA upadravALuM thAya che. je zULane adrava athavA jarapitta kahevAmAM Ave che, temAM annanuM pAcana thayA pachI kiMvA te pacatAM athavA ajIrNa thatAM zaLa haMmezAM eka sarakhAM rahe che; temaja paththasevanathI kiMvA jamyAthI ke na jamyAthI zamatuM nathI. evAM lakSaNavALAM zULane jaratapitta kahe che. bhale zULa koI paNa jAtanuM hoya, paraMtu jyAre rogInA zarIranuM mAMsa sukAI jAya, pavanathI keThe pUrAI jAya, pizAba baMdha thaI jAya ane cAmaDI upara rAtI cuMdaDI paDI jAya athavA hAthepage sejA AvI jAya ane AMkhe pILI thaI jAya, tyAre jANavuM ke regInuM maraNa pAse Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zuLaroga, gulmaga ne udAvagata upara pramANe vAyunA, pittanA ane kaphanA hIna, mithyA ane ativegathI temAM khAsa karIne apAnavAyu, samAnavAyu ane pAnavAyunA atigathI tamAma jAtanAM zULa utpanna thAya che. je pittane mithyAga thaye heAya te baLatarA vagere pIDA thAya che ane kaphane mithyAga thayo hoya te AdhamAna, anAha vagere upadra utpanna thAya che. zULa ke pariNAmazULanI cikitsAmAM vAyunuM anulepana, karanArA, pAcakapittane vadhAranArA ane kaledana, avalaMbana ane rasana kaphane sudhAranArA gya auSadhepacAra tathA egya khAnapAnanI bhejanA karavAnI jarUra che. je peTamAM bahu dukhatuM hoya, te sAganA jhADanAM navAM bIjanuM vastragALa cUrNa karI UnA pANI sAthe phAke athavA geLamAM, goLI karI Azare be AnIbhAra khAya, te zULa tarata narama paDI jAya che. je peTamAM dukhavA sAthe chAtImAM gabharAmaNa paNa thatI heya, UbakA AvatA hoya athavA UlaTI thatI hoya, te sAganA jhADanuM bIja naga eka pANImAM ghasI pAI devAthI tarata zAMti thAya che. je peTamAM bahu dukhatuM hoya ane peDhAmAM zULa mAratuM hoya, te dArUDInAM bIja be AnIbhAra tathA zrIphaLakSAra eka vAla sAthe vATI ThaMDA pANI sAthe phAkavAthI jhADA sApha AvI zULane besADI de che. kAcakAnI zekelI mIja, ajame, sAjIkhAra, AMbAhaLadara ane zekelI hiMga e sarva samabhAge laI vATI vastragALa karI, divasamAM traNa vAra vAyunA mULamAM garama pANI sAthe pittanAzULamAM chAzanI sAthe ane kaphanA zULamAM gaLa nI sAthe ApyuM hoya, te zULa tathA pariNAmazULane maTADe che. gaMdhakavaTI sUMTha, marI, pIpara, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, * * For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir de zrIAyurveda nibadhamALA-bhAga 2 jo sacaLa ane ajamA e ekeka tAle tathA gaMdhaka cAra tAlA vATI cUrNa karI babbe vAlanAM paDIkAMmAM ardho vAla zrIphaLakSAra meLavI divasamAM traNa vAra ApavAthI zULa maTe che. athavA zakhAvaTInI geALI babbe athavA kSudhAsAgarasanI goLI traNa traNa athavA zItala jIrasanI goLI khakhkhu, divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI peTanA dukhAvA maTe che. athavA upara lakhelI gadhakavaTInA cUrNane lIMbunA rasanA eka paTa ApI tenI vaTANA jevaDI goLI banAvI, e athavA traNa gALI ApavAthI zULa maTe che. athavA samIragajakezarI rasa eTale kAcA jherakacUrAnA bhUkA, aphINa ane kALAM marI samabhAge laI, pAnanA rasamAM traNa divasa chUTI, maga jevaDI gALI vALavI ane te gALI ADA-UlaTI sAthe peTamAM du:khAvA thatA hAya, te ekeka athavA ae ApavAthI duHkhAvA vagere baMdha thAya che. athavA vizALAkSAra tAleA 0aa garama pANI sAthe phAkavAthI zULa maTe che. athavA kALIjIrInA kSAra ApavAthI zULa maTe che. athavA kuvArapAThAMne lAvI tenA kaTakA karI eka vAsaNane taLiye chidra karI temAM khattI ghAlI, temAM kuvAranA kaTakA bharI, uparathI mAtu badha karI kapaDamaTTI karI, jamInamAM pittaLanI athavA kAcanI tapelI madhabesatI Ave evaDA eka khADA kheAdI, tapelI upara kuMvAra bhareluM vAsaNa mUkI, tenA sAMdhAe mATIne lepa karI, te vAsaNa upara AsapAsa chANAM si'cI, agni Apave. ema be vAra agni ApavAthI vAramAMnA rasa rAtA raMganA aka jevA tapelImAM paDaze, tene zIzImAM bharI mUkavA. jyAre koi rAgInA peTamAM bahuja zULa mAratuM hAya, tyAre A akamAMthI e tAlAne Azare pAvAthI tarata du:khAvA adha thAya che, A kamAM gheADA sAjIkhAra meLavI mUkayA hAya tA vadhAre jaladI For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zULaroga, gulmaroga ne udAvatA roga 70 kAma kare che. athavA bhAMyarI gaNInuM lIluM paMcAMga lAvI, tene khAMDI, chidravALA mATalAmAM bharI, kuMvAranA akanI peThe tenA aka kADhI zIzImAM bharI rAkhavA. e aka ardhA ardhAM tAlA divasamAM traNa vAra ApavAthI peTanAM ane chAtInAM zULane maTADe che. paraMtu vizeSa karIne zarIranA sAMdhAomAM mAratA zULa upara A khAsa akasIra IlAja che. bRhad kaeNvyAdarasaH-gaMdhaka teAlA ATha, pArA tAlA cAra, tAprabhasma tAlA cAra ane leAhabhasma tAlA cAra lai, prathama pArA, tAMbuM ane leAha e traNane bhegAM vATI, gaMdhakane lekha'DanA pAtramAM pIgaLAvI, temAM pAre, tAmra ane leAha nAkhI, agni upara ekarasa karyA pachI, chANu upara keLanuM' pAtaruM mUkI tenA upara lAhapAtramAMnA masAlA nAkhI, upara bIjuM pAtaruM DhAMkI te upara chANu DhAMkI devuM, eTale paTI taiyAra thaze. te paTIne bArIka vATI phrIthI lehapAtramAM nAkhI, pIgaLI jAya eTale keLanAM pAtarAMnI peThe eraDAnAM pAtarAMmAM ThArI pharI cUNuM karavuM. te pachI tene leAhapAtramAM nAkhI jarA pANI thAya eTale temAM vIza teAlA eraDAnAM pAtarAMnA rasa nAkhI pakAvavu'. te rasa sukAi jAya eTale cAra tAlA lIMbunA rasa, cAra tAlA sUMTha, marI, pIpara, pIpaLImULa,cavakanA ukALA ane cAra tAlA amlavetanA rasa levA. amlavetanA rasa jo na maLe te khATAM lIMbunA rasanAkhI,sukAtAM sudhI agni para rAkhI, lekha'DanA tavethAthI halAvatA rahevu. jyAre e traNe vastunA rasa sukAI jAya, tyAre pharI eja vastunA rasa ane eja ukALA meLavIne pharI pacAvavu'. evI rIte lIMbunA rasa, ukALA ane amla vetanA rasanI upara pramANe pacAza bhAvanA ApavI, tyAra pachI uparanAM auSadhA eTale pArA, gadhaka AdinuM jeTaluM vajana hAya teTalA vajana jeTaluM zekelA TaMkaNakhAranuM cUrNa meLavavu te pachI For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ha10 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je TaMkaNakhArathI ardhA vajane saMcaLa meLava ane saghaLA cUrNanI barAbara marInuM cUrNa meLavavuM. te pachI caNAnA kSAranA pANInI sAta bhAvanA ApavI ane sukAyA pachI tenI vaTANA jevaDI geLIo vALavI. e gaLI paikI eka athavA be goLI chAza sAthe ApavAthI keI paNa prakAranA peTamAM mAratA zULane ardhA kalAkamAM narama pADe che. A kavyAdarasathI ajIrNa, peTanuM caDavuM, maLane avarodha ane peTano dukhAve jarUra maTe che. jo ke zAstramAM seMkaDe rega para cAlavAnuM lakhyuM che, paraMtu ajIrNa ane zULa upara te AbAda kAma kare che. ' hiMgASTakacUrNa -sUMTha, marI, pIpara, ajame, siMdhava, saM. caLa, zAhajIruM ane phulAvelI hiMga e ATha vastu samabhAge laI vATI vastragALa karI, pANI sAthe phakAvavAthI ajIrNa tathA peTanA dukhAvAne maTADe che. e hiMgASTaka cUrNane jamatAM pahelAM eka keLiyA bhAtamAM be AnIbhAra meLavI temAM be AnIbhAra ghI nAkhI te bhAta pahelethI ja khAI, uparathI bIjo rAka khAya te lAMbA divasanA sevanathI ATha prakAranA pariNAmazULane maTADe che. athavA hiMgASTaka cUrNa vAla be, zaMkhabhasma vAla eka tathA jherakacUrAnuM zuddha kareluM cUrNa (divelamAM banAveluM) vAla be meLavIne Une pANI sAthe ApavAthI vAyunuM ane kaphanuM zULa tarata maTe che. tathA pittanA zULamAM chAza sAthe ApavAthI phAyado thAya che. gulamaregara-mithyA AhAra ane mithyA vihArathI AmAzayamAM rahele kaledana kapha ane anyAzayamAM rahelA pAcaka pittane vAyu pitAnA ativegathI sUkavIne tene peTanAM AMtaraDAMmAM pherave che. AthI gaLAkAra athavA laMbagoLAkAra jevI eka athavA vadhAre gAMThe peTamAM pharatI jaNAya che ane te sAthe For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zULaroga, gulmoga ne udAvartarega 71 - - - - - - - - - - - - - - - - - atyaMta dukhAve thAya che tene gumaroga kahe che. jo ke vAtaguma pittagulama, kaphagulma, tridoSagulma ane raktagulama e rIte gulmaroga pAMca prakAranA nakkI karelA che te pramANe be bAjunAM pAMsaLA, hRdaya, nAbhi ane basti e pAMca sthAne gulamanAM sthAna tarIke nakkI karavAmAM AvyAM che. jo ke gulamanI gAMTha game te doSathI utpanna thayelI hoya, te paNa temAM vAyune atiga ane je deSanuM nAma ApavAmAM Ave tene mithyAga ane bIjAne hInayoga thAya che. eTale pittagulamamAM pittane mithyAga ane kaphagulmamAM kaphane mithyAga thAya che. te pramANe kukha, nAbhi ane bastimAM thayelA gulama cala che ane hRdayamAM thayela gulma acala che. eTale gulamane calAcala bhAva tene pharavAnA avakAza upara rahe che. pAMcamA prakArane raktagulama che, te strIone ja thAya che. tenuM kAraNa evuM che ke radarzananA rudhiramAM vAyune atiga thavAthI ane pittane hInAga tathA kaphane mithyA ga thavAthI vAyu tene sUkave che; tethI paDavALe goLo (gAMTha) utpanna thAya che ane jema jema mAsa vadhato jAya, tema tema raja kapha sAthe maLIne vAyuthI banelA paDane phulAvatuM jAya. eTale jema mAse mAse garbha vRddhi pAmate jAya che, tema mAse mAse A gALe vRddhi pAmate jAya che. A raktagulamamAM kaphane mithyA ga thavAthI te strInuM zarIra, nitaMba ane stana bhAre thatAM jAya che ane mukhamAM rasa kaphanA mithyAgathI aruci, maLa ane UbakA zarU thAya che, eTale sAmAnya rIte garbhane lagatAM tamAma lakSaNe dekhAya che. eTalA mATe AyurvedAcAryoe raktagulmanI cikitsA nava mAsa pUrA thayA pachI karavAnI AjJA ApI che. nidAnazAstra jotAM raktaguma che ke garbha che, te jANavAnuM cakkasa phuTa pramANu jaNAtuM nathI. paraMtu raktagulma pArakhavAnI evI rIta For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 712 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - -- - - che ke, je pAMca mahinAne athavA sAta mahinAne garbha haze, te te te gabhanI gAMThane khaseDavA jaIzuM te te pitAnA sthAna parathI khasaze nahi, paraMtu raktagulamanI gAMTha haze te peDhA parathI dAbatAM DAbA pAMsaLAmAM athavA jamaNuM pAMsaLAmAM jema dabAvIzuM tema "cAlI jaze. te strIne suvADIne ApaNe te gAMThane dabAvIne DAbA kiMvA jamaNA paDakhAmAM athavA peTamAM lAvIne rokI zakIzuM, paNa te strI beThI thaI ke pAMsaLAmAMthI nIkaLIne te gAMTha garbhasthAnamAM AvIne garbhanA jevI dekhAze. bIjI parIkSA evI che ke, ATha ATha AMgaLa lAMbA pahelA sapheda dhoLA raMganA kapaDAnA kaTakA laI, te beu kaTakAne gerunA pANImAM boLI, sarakhA nicAvI, eka kaTake peDhAnI gAMTha upara ane bIje peTa upara mUko. je garbhanI gAMTha haze te beu kaTakA ekIvakhate sukAI jaze, paNa raktagulama haze te gulamanI gAMThavALa kaTako meDe sukAze. eTale AvI rItanI parIkSA karavAthI ApaNuM manamAMthI zaMkA nIkaLI jaze. raktagulamanI cikitsA je nava mahinA pachI karavAnI kahelI che, tenuM eka kAraNa evuM paNa che ke, nava mAsa pachI e gAMTha paripakvapaNane pAme che tethI je koI cikitsakane zastrakriyA karavI hoya te sahelAIthI karI zakAya che ane gAMTha paripakva na thaI hoya chatAM zastrakriyA karavAmAM Ave che, te te strInA jAnanuM jokhama thavAno saMbhava che. strInA peTamAM gAMTha thayA pachI je te strI sadhavA hoya te te garbhanA rUpamAM gaNAyA pachI kaI jAtane bhaya rahetuM nathI. paraMtu je te strI vidhavA hoya te raktagulama thayA pachI te roga che ke garbha che e nizcaya nahi thavAthI tenI AsapAsanAM kuTuMbIjanamAM garbhanI zaMkA utpanna thavAthI, te strI bhAre vipattimAM AvI paDe che. eTalA mATe raktagulamanI khAtarI thayA pachI bhale kaI cikitsaka mulatavI rAkhe te aDacaNa nathI; For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mULaga, gulamarega ne udAvatarAga paraMtu cikitsA karavAthI raktagulama sukhasAdhya rIte maTI zake che. - 1, vAtaguma-je padArthothI vAyuno hIna, mithyA ke aticoga thAya tevA padArthonuM sevana karavAthI apAnavAyumAM atiga thaI te samAnavAyumAM mithyAga karI pAcakapittane hInaga kare che. AthI vAyunA atigane lIdhe annane pacAvanArA AMtaraDAM sukAya che, eTale khAdheluM anna tathA vAyune pharavAnA mArgone saMkeca thavAthI temAM zULa utpanna thAya che ane te zULane utpanna karate vAyu AMtaraDAmAM gAMThanuM rUpa dhAraNa karI geLa athavA laMbagoLa AkAramAM vakhate nAnI ane vakhate meTI gAMThanA AkAramAM jaNAya che. Ama je zULamAM so ghAMcavA jevI pIDA thAya che tene vAtagulama kahe che. vAtagulmamAM apAnavAyune atiyoga thaI samAnavAyune mithyAga thavAthI, adhevAyu chUTatuM nathI ane samAnavAyu pAnavAyumAM atiga kare jethI regInuM gaLuM ane mukha sukAya che. vyAnavAyunA atigane lIdhe je rasadhAtu sukAya te rogInI cAmaDI AsamAnI raMganI ane je raktadhAtu sukAya te cAmaDIne raMga ratAza paDate dekhAya che. vAyunAM pAMce sthAnamAM atiyAga thavAthI jema havAmAM vaMTeLiye thAya che, tema zarIranA dareka bhAgamAM vAyu Avartana kare che, tethI hRdaya, kUkha, pAMsaLAM khabhA ane AMkho dukhe che. khAdheluM anna pAcana thayA pachI gAMTha vadhAre UpasI Ave che, eTale vAyune saMpUrNa upadrava jaNAya che. 2. pittagulamaH-tIkhuM, khATuM, tINa, uSNa, baLatarA karavAvALuM tathA lUkhuM anna khAvAthI, kodhathI, atyaMta madirApAna karavAthI, atyaMta taDakAmAM pharavAthI, atyaMta agni pAse besavAthI ane khAdhelA ane rasa vidagdha thavAthI te rogIne vidagdhAjIrNa thAya che. e ajIrNathI pitta dagdha thaI gumanA rUpamAM goLa baMdhAI, pAcakapittanA tathA raMjakapittanA sthAnamAM gAMThanuM rUpa For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 714 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je dhAraNa kare che, jethI pittanAM pAMce sthAne mAM pittane mithyAyoga thAya che, eTale vAyuthI pittanA rasane Avata thavuM paDe che. AthI bhrAjakapitta tAva lAve che, sAdhakapitta tarasa lagADe che, Alecakapitta mukhane raMga lAla banAve che ane pAcakapittanI sAthe rahele vAyu ane pAcana karatAM zULa utpanna kare che. sAdhakapitta dagdha thavAthI zarIranI bhItara baLatarA thAya che ane pAkela gUmaDAnI peThe gulamanI gAMTha hAthane sparza sahana karI zakatI nathI. evAM lakSaNavALA gulamane pittagulama kahe che. 3. kaphaguma-ThaMDA, TADhA, jaDa tathA cIkaNA padArthonuM sevana karavAthI, jamyA upara jamavAthI ke divase UMghavAthI, kaphane ati ga thaI vAyu sAthe Avata thaI gAMThanuM rUpa dhAraNa karI hRdayamAM, kukhamAM temaja baroLamAM pIDA utpanna kare che. ane kaphanA atirogane lIdhe zarIra bhInuM lAge che, sustI Ave che, glAni thAya che, khAMsI tathA zvAsa thAya che, pIDA thoDA thAya che paNa gulamanI gAMTha UpaselI hoya che tene kaphaguma kahe che. evI rIte ekeka deSanAM athavA babbe deSanAM ane vide SanAM mizra lakSaNo ane mizra upadra jaNAya te te pramANe cikitsake tenuM nidAna karavuM. je gulamamAM kamathI dhIre dhIre vRddhi pAmatI gulamanI gAMTha jyAre AkhA peTamAM chavAI jAya che ane jene lIdhe de dhAtu ene utpanna karatA aTakI jAya che, tyAre gulamanI upara nADI. onAM jALAM vIMTAI vaLe che ane gulmanI gAMTha kAcabAnI pIDa mAphaka UpaselI jaNAya che tyAre tene asAdhya jANavuM. eTalI sthitie gAMTha AvI eTale rogI azakta bane che, annane abhAva thAya che, gabharATa ane saMtApa thAya che, udharasa ane UlaTI thAya che, tAva, tarasa ane UMghathI Akhe divasa dUdha banI rahe che, te For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rALaroga, gulmaroga ne uDhAva roga 715 rAgInA rogane asAdhya jANavA, UlaTI ane pAtaLA dastathI je ghaNA herAna thAya che, tevA zumAreAgInA hAtha, paga, hRdaya ane nAbhi upara sejo caDI Ave che . ane pachI tarata tene tAva ane krama thai Ave che. AvI sthitie paheAMcatAM rAgI prANamukta thAya che. vaLI dama, zULa, tarata annadveSa ane gulmanI gAMTha ekadama maTatAM eTale samAi jatAM regI taddana azakta thaI jAya tA samajavuM ke rAgInuM mAta Adhu' nathI. jo rAgIne raktaguma thayu hAya ane tenI gAMTha paripakava paNAne pAmI hAya, eTale nava mahinA vItI gayA haiAya teA te rAgIne nIcenI davA ApavI snehIkSIra guTikAeka zIzImAM zekelI caNAnI dALa bharavI. pachI temAM kaDhALA (bhUgaLI) thAranu' dUdha bharavuM. tene mUca mArI te zIzIne cUlAnI agAramAM dATavI. jo sagavaDa na hoya te| zIzI samAya evaDA khADA kheAdI te khADAmAM zIzI mUkI, upara cha AMgaLa maTADu' dAkhI, darareAja pAMca divasa sudhI pAMca pAMca zera chANAMnA agni khALavA. pAMcame dahADe te zIzI kADhI lai tenuM pAsu` badalI pAchI te khADAmAM dATI, upara pramANe agni ApavA. evI rIte dazame dahADe te zIzIne kADhIzuM teA zIzInA e kaTakA thayelA nIkaLaze; tethI sabhALIne kADhI lai, te dUdhavALI dALane bArIka vATI, vaTANA jevaDI geALI vALI, taDake sukAyA pachI bharI mUkavI. raktagulmanA rAgIne divasamAM khacce gALI traNa vakhata pANI sAthe gaLAvI, te upara AkhA divasamAM eka papaiyAnuM pAkuM phaLa vagarakhAphela khavaDAvavu ane te rAgIne mIThAza jarA paNa khAvA devI nahi. evI rIte cArathI cha mahinA sudhI mIThAzanI parejI karAvI, papaiyAnAM phaLa khavaDAvI, A geALInu sevana karAvavAthI kAi paNa jAtanI svedana, chedana ke bhedanakikrayA For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je karyA sivAya nimArgathI lehI ke paru paDavA sivAya raktagulmanI gAMTha pIgaLIne maTI jAya che ane rogI taMdurasta bane che. rogIne ghaNe aTakAva Avate heya te te niyamita thAya che ane guma ne lIdhe baMdha thaI gayA hoya te pAche zarU thAya che. A geLIthI julAba, UlaTI, gabharAmaNa ke peTamAM dukhAvo thato nathI. - je vAyunuM gulma hoya te divelI khoLa, sUkI, haLadara ane mIThuM, bheguM khAMDI, thoDuM pANI nAkhI garama karI, peTa para tenA pATA bAMdhavA. athavA kALA tala khAMDI temAM kALI retI meLavI paNImAM garama karI tenI poTalI bAMdhI te vaDe zeka karavAthI ghaNe phAyado thAya che. te uparAMta bahadukavyAdarasanI bambe goLI khATI chAza sAthe ApavAthI gumane verI nAkhe che. athavA zaMkhAvaTI, khuhIrakSIraguTikA ke zItabhaMcharasanI bambe goLI ApavAthI paNa vAtagulma maTe che. je pittagulama heya te jyAre puSkaLa zULa mAratuM hoya tyAre tUTI upara dhAtunuM pAtra mUkI te pAtramAM thaDe barapha (AIsa) nAkhI rahevA devuM; eTale pittanuM zULa ane pittagulamane dukhA narama paDe che. pittagulamamAM pittane zAMta kare ane vAyunuM anulomana kare evA upacAro karavAthI vizeSa phAyado thAya che. paraMtu amArA vicAra pramANe amRtaharItakI pittagulamane lAMbA divasanA sevanathI jarUra maTADe che. je kaphaguma thayuM hoya te mIThuM ane retImAM talane kheLa meLavI, khAMDI, thoDuM pANI nAkhI, garama karI tenA pATA bAMdhavA. athavA mIThuM, haLadara, ajame, hiMga ane suvA samabhAge meLavIne garama karI piTalI bAMdhI tene zeka kare; ane kaphagulmanA rogIne rasasiMdUra ke zilAsiMdUra ApI, upara nehapAna karavAthI phAyado thAya che. athavA AgaLa batAvelo kuvArane aka agara bhoMyarIMgaNane eka divasamAM traNa vAra babbe For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaLaga, gulma ne udAvatarAga 717 - - - - - - - - - - - -- - - - - - - -- ---- talA ApavAthI kaphagulama maTe che. athavA sAganAM bIjanI goLI ApavAthI vAta-kapha-gulmamAM vadhAre phAyado thAya che. jhADavAMnI mAtrATa-araNInAM lAkaDAM, marIkaMthAranAM lAkaDAM, divelAnAM lAkaDAM, talanAM talasarA, kharasANInI DIrI, kaMTALAthoranAM lAkaDAM, AkaDAnAM lAkaDAM, keLane thaze, tulasI ane AmalInAM phaLa uparanAM choDAM, e pramANenA jhADanAM lAkaDAM eTale DAMkhaLAM, maLe te phaLa, phUla ane pAtarAM sAthe ekaThAM karI, sUkavI eka khADe chedI te khADAmAM ardhI lAkaDAM bharI bALI mUkavAM. tene pAke devatA thAya eTale aja, ajameda, sUMTha, sUkI haLadara, AMbAhaLadara, sAjIkhAra, saMcaLa, siMdhava, baMgaDIkhAra tathA pApaDiye khAra e badhAM vasANuM ekeka zera laI, khAMDI pelA khADAmAM nAkhavAM. pachI bAkInAM lAkaDAM te upara bALavAM. baLIne tenI bhasma thaI jAya tevI rIte ThaMDAM paDyA pachI te tamAma jhADavAMnI rAkheDI aMdara nAkhelA kSAra sAthe kADhI laI, eka moTA tapelAmAM nAkhI, temAM rAkheDInA vajana karatAM trIsagaNuM pANI nAkhI, rahevA devuM. dararoja divasamAM betraNa vAra lAkaDIthI tene halAvavuM. hAtha ghAlIne halAvaze te vakhate hAthe chAlAM paDaze.cethe divase te pANI nItaratuM gALI laI, cUlA para caDAvI bALatAM bALatAM dUdhapAka je kSArane ragaDe thAya tyAre utArI laI, te kSArane taDake sUkavI, vATI zIzImAM bharI le. je havA lAgaze te kSAranuM pANI thaI jaze. e kSAramAMthI traNe prakAranA gulamanA rogIne peTanA dukhAvAnA rogIne athavA baroLa ke yakRtamAM sojo AvyA hoya tevA rogIne ekeka vAla, divasamAM traNa vAra chAza sAthe athavA garama pANI sAthe ApavAthI gulamaroga sArA thAya che. udAvata roga:-je mANasa bhayathI, zekathI lajajAthI ane ALasathI potAnA zarIramAM utpanna thatA tera prakAranA vege paikI For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 718 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je je prakAranA vegane roke che, te prakAranA potAnA sthAnathI calita thayelA dene te te sthAnamAM rahelo apAnavAyu bahAra kADhavA de nahi, athavA te te sthAnamAM rahelA pitta tathA kaphane joItuM pepaNa maLe nahi, balake UlaTA tene sUkavI nAkhe. AthI zarIramAM je je sthAnanA vegane rokavAmAM Ave, te te sthAnane deSamAM hIna, mithyA ane atiyoga thavAthI je pIDA zarIramAM utpanna thAya tene udAvata roga kahe che. keTalAka dezamAM e rivAja che ke, sabhAmAM beThele athavA vaDIlanI pAse beThela koI paNa mANasa adhovAyune avAja sAthe javA de, te tenI AbarU jAya. balake bhegajege AdhevAyu chUTI gaye te te mANasane eTalI badhI zarama Ave, ke ghaNA divasa sudhI koIne te meM paNa batAvI zake nahi! evIja rIte adhevAyunA vegane, viSTAnA vegane, mUtranA vegane, bagAsAnA vegane AMsunA vegane chIMkanA vegane, oDakAranA vegane, UlaTI, zuka, kSudhA, tRSA, zvAsa ane nidrAnA vegane rokavAthI judI judI jAtanA tera prakAranA udAvata roga thAya che. bIjA gemAM mithyA AhAra ane vihAra athavA koI AgaMtuka kAraNathI roga utpanna thAya che athavA mAnasika vicArathI roga utpanna thAya che, paraMtu A udAvatamAM lajajAthI adhevAyu, ALasathI maLamUtra, bhayathI bagAsAM, chIMka, oDakAra, zuka, sudhA, tRSA, nidrA ane zekathI AMsu, UlaTI tathA zvAsanA vegane rokavA paDatA hovAthI kAMI AMgatuka kAraNa kahe vAca nahi. eTale udAvatamAM je je vegane rokavAthI je je upadra zarIramAM vyAdhirUpe jaNAya che, tenuM nidAna karavAmAM ciki sake mithyA AhAra ane mithyA vihArathI utpanna thayelA upadi mAnIne tenI cikitsA karavA jAya to temAM te niSphaLa nIvaDe che. kAraNa ke mithyA AhAra-vihArathI deSamAM tene hIna, mithyA For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zALaroga, guerega ne udAvataraMga hAla maLI. , ane atiga thaIne dezonA Azayane tathA agninI kaLAne bagADI upadravarUpe dekhAya che. A udAvatamAM bhayathI, zekathI ane thavA ALasa ke lajajAthI zarIranA cAlatA pravAhane UlaTI dizAmAM vahevaDAvavAthI maLamAM bagADa thaI, pachIthI de, dhAtuo, Azaya ane kaLAomAM bagADa thAya che. mATe regIe kayA vegane rokelo che te zodhI kADhavAmAM na Ave tyAM sudhI te rogI upara koI paNa jAtanI cikitsA phaLIbhUta thaI zakatI nathI. udAvata rAgamAM mukhyatve vAyu prAdhAnya bhegave che, eTale adhovAyu, maLa ane mUtra rokavAthI apAnavAyune hIna, mithyA ke atiga thAya che. kSudhA ke tRSA kavAthI samAnavAyune, bagAsAM, oDakAra, UlaTI ane zvAsa rokavAthI pAnavAyune, nidrA, AMsu ane chIMka rokavAthI udAnavAyune tathA zuka eTale kAmanA vegane rekavAthI pace vAyune hIna, misyA ane atiyoga thAya che. adhevAyu rokavAthI vAyu, maLa ane mUtrakabaja thAya che, peTa caDe che, peTamAM duHkhA thAya che ane vakhate regI behAza thAya che. jhADe rokavAthI peTamAM guDaguDa zabda thAya che, cUMka Ave che, gudAmAM soyA bheMkAya evI pIDA thAya che, maLa kaThaNa thaI jAya che ane vakhate maLanI gaMdhavALA oDakAra Ave che. mUtrarokavAthI mUtrAzaya ane liMgamAM zULa mAre che, mUtrakRcchu thAya che, mAthAmAM zULa mAre che, gAtro zithila thaI jAya che, aMDakezamAM pIDA thAya che ane vakhate aMDanI saMdhi kheMcAI jAya che. bagAsuM rokavAthI DekanI nasa ane gaLuM taNAya che, mastakamAM vAyunI pIDA thAya che ane temAMthI AMkhanA,nAkanA, mukhanA ane kAnanA rogo lAgu paDe che. AMsu rokavAthI netranA rogo ane mAthA upara beje mUka hoya evuM thAya che tathA vakhate pInasaroga thaI jAya che. chIMka re kavAthI DekI kheMcAya che, kapALa For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 720 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je dukhe che, adhuM mukha vAMkuM thAya che, AdAzIzI thAya che ane badhI iMdriye durbaLa bane che. oDakAra rokavAthI kaMTha ane moTuM bharyA jevuM lAge che ane temAM soye bheMkAyA jevI pIDA thAya che, tetaDuM bolAya che; zvAsa ane prazvAsa levAtA aTakI jAya che ane vakhate heDakI jevA vAyumAMthI utpanna thanArA bhayaMkara vikAra utpanna thAya che. UlaTInA vegane rokavAthI zarIre khUjalI thAya che, moTAM moTAM DhImAM thAya che, anna para abhAve thAya che, mukha para kALA DAgha paDe che, sejA ane pAMDuroga thAya che, tAva Ave che ane vakhate kehane ane visane bhayaMkara vyAdhi thAya che. kAmanA vegane tathA zukanA vegane rokavAthI mUtrAzayamAM seje caDe che ane temAM asahya, tIvra ane tIkSNa vedanA thAya che; pezAba kabaja thAya che, zukAmarI (patharI) baMdhAya che, virya gaLe che ane vakhate iMdriyanA sojAthI manuSyanuM maraNa thAya che. bhUkhanA vegane rokavAthI AMkhe aMdhArAM Ave che, zarIra kaLe che, aruci thAya che ane AMkhamAM khADA paDI jAya che. tarasanA vegane rokavAthI gaLuM tathA moDhe sukAya che, kAna baherA thAya che, hRdayamAM pIDA thAya che ane zarIranI rasadhAtu sukAya che. zvAsazvAsanA vegane rokavAthI hRdayaroga, mUchI ane gulamanI gAMTha thAya che. nidrAnA vegane rokavAthI bagAsAM para bagAsAM Ave che ne AkhuM aMga kaLe che, netra ane mAthuM atyaMta bhAre thaI jAya che ane jhokAM para jhokAM Ave che. upara pramANenAM tera jAtanAM udAvatanAM lakSaNe uparathI reganuM svarUpa samajAyA pachI je je kAraNathI roga utpanna thaye hoya te te kAraNene tyAga karavAthI athavA je je vego kAyalA che, te te veganI pravRtti karAvavAthI, te te upadanI zAMti thAya che. paraMtu udAvatamAM bhayaMkara rUpa dhAraNa karanArA adhevAyuM, maLa, For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zuLa, guMbharega ne udAvarta rega G21 mUtra, kAma ane zvAsanA vegane rokavAthI je roga thAya che, tenI cikitsA dIpana, pAcana, anulemana, zamana ane bhedana auSadhathI karavI. sAmAnya rIte e cAra udAvatamAM amRtaharItakI, zrudhAsAgararasa, zrIphaLakSAra, vizALAkSAra, tuhIkSIra guTikA ane hiMgASTakacUrNa vadhAre kAma kare che. athavA kAmanA vegane roka vAthI thatA upadravamAM caMdraprabhA guTikA ke je pramehanA nibaMdhamAM lakhavAmAM Avaze, tenuM sevana karavAthI ghaNe phAyade thAya che. tevI rIte bhUkhane rokavAnA udAvatamAM tapaNakiyA eTale peyA, yavAgu, vilepI vagere pakavA, dIpanapAcana eTale hiMgASTaka jevAM cUrNo meLavIne khAvAthI ghaNe phAyado thAya che. maLane rokavAthI maLanI gAMTha baMdhAI gaI hoya te tenA gudAdvAramAM nehabasti (picakArI) ne upaga karavo. ane te pachI tene sAraka, anulemana, athavA bhedana auSadhe eTale haraDe, hiMga ane kaDu jevA padArtho jemAM AvyA hoya, evAM auSadhanI cejanA karavI; eTale udAvatI rega maTI jaze. udAvata regamAMthI ghaNI vAra anAhavAyu jene aMgrejImAM "DipesiyA" kahe che, te thAya che. eTale te regIthI khavAtuM nathI, khAya te hajama thatuM nathI ane peTa bhArenuM bhAre jaNAyA kare che. AthI dina para dina peTa vadhatuM jAya che ane zakti ghaTatI jAya che. AvA regamAM pacyAgUgaLa, amRtaharItakI ane kRmizatru tathA zaMkhAvaTInI babbe goLI divasamAM traNa vAra betraNa mahinA lAgeTa ApavAthI anAhavAyu maTI jAya che. zULa, gulma ane udAvartaroganA keTalAka upAyo 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. sArAmRta cUrNa-saMcaLa tela 1, siMdhava tela 1, sAjI tela 1, vaDAgaruM mIThuM tele 1, TaMkaNakhAra tole 1, For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 722 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je navasAra tele 1, baMgaDIkhAra tele 1, khaDikhAra tela 1, javakhAra tela 1, marI telA 2, haraDe lA 2, AmaLAM telA 2, suvA telA 2, sUMTha telA 2, pIpara telA 2, baheDAM telA 2, ajame telA 2 ane lasaNanI kaLI telA 5, laI prathama lasaNa sivAyanI badhI vastuone khAMDI vastragALa karyA, pachI lasaNane juduM ghUMTI temAM traNacAra lIbune rasa nAkhI ghUMTatA javuM ane thoDuM DuM peluM cUrNa nAkhatA javuM. saghaLuM cUrNa temAM maLI jAya eTale tene chAyAmAM sUkavI bATalImAM bharI rAkhavuM. A cUrNa mAMthI be AnIbhAra phAkI upara Adu-phudInAne ukALo pIvAthI zuLa maTe che. A cUrNa garbhiNI strI ane nAnAM bALakone ApavuM nahi. 2, saMcaLapAka guTikA - saMcaLa talA 15, pIpara telA 6, marI telA 6, TaMkaNakhAra telA 3, zAhajIruM telA 2, jIruM telA 2, javakhAra tolA 5, citro talA 2, akkalagaro telA 6, sUMTha talA 5 ane siMdhava telA 5 e sarvane khAMDI temAM lIMbune rasa zera rAA nAkhI tene cUle caDhAvI sArI peThe pakAvI pachI kharalamAM nAkhI be divasa ghUMTIne vaTANA jevaDI goLI karavI, e gaLI 1 thI 4 sudhI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI pariNAmazULa, udararoga, maMdAgni ane peTanA vAyune maTADe che. 3. zaMkhAdivaTI-zaMkhabhasma telA pa, saMcaLa telA 5, siMdhava tela 5, ajame tolA 5, sUMTha telA 5, marI telA 5, zekelI hiMgatelA rA, pIpara telA rA, laviMga tela 1 ane taja tela 1 e saghaLAMne lIMbunA rasamAM ghaMTI caNA jevaDI goLI vALavI. ekathI be goLI pANI sAthe divasamAM bethI traNa vakhata ApavAthI zULa maTe che. 4. lepaH-ghoDAvaja, sekaTAnuM mULa, sAbaraziMgu, AMbA For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ane . mULaga, gulamaroga ne udAvata roga 723 haLadara ane vachanAga e sarvane lIlI haLadaranA rasamAM ghasIne temAM jarA ceSmI hiMga nAkhIne garama karIne copaDavAthI vAMsA tathA pAMsaLAnuM zULa maTe che. ra-vaidya svanAthasiMga gayAdIna-surata zaLagajakezarI -zekelA jherakacUrA telA, 2, zekelAM kAcakAM telA 2, hiMga le che, TaMkaNa tele mA, ajame tele che, pIpara tole , pIpaLAmULa, cazvaka, kALAM marI, sUMTha, haraDe sAjI, siMdhava, javakhAra, saMcaLa, gaMdhaka ane pAre e 1 1 tela laI vATI lIMbunA rasamAM be thI traNa vAra ekekI goLI pANI sAthe ApavAthI zULa maTe che. 3-vaidya aMbArAma zaMkarajI-vAgaDa 1. zULa-sUMTha, jIruM, vachanAga, marI, vaja, hiMga ane siMdhava samabhAge laI goLamAM caNA jevaDI goLI karI ekekI ApavAthI zULa maTe che. - 2, sAjIkhAra, sUMTha ane hiMganI phAkI garama pANI sAthe ApavAthI zULa maTe che. 3. gheDAnI lAdane rasa kADhI temAM hiMga nAkhI pAvAthI zULa maTe che. ka, kaLazInA kADhAmAM hiMga, sUMTha ane siMdhava nAkhI pIvAthI zuLa maTe che. 5. baheDAM, sUTha, hiMga ane hImaja ekeka bhAga ane kAcakAnA goTA traNa bhAga laI enuM cUrNa karI eraMDiyA telamAM kamAvI ApavAthI zULa maTe che. 6. trikaTu, pIparImULa, vaja, hiMga, jIruM, zAhajIruM ane vacha For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 724 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je nAga; samabhAge laI lIMbu tathA AdunA rasamAM khAlI mArI jevaDI gaLIvALI,UnA pANI sAthe ApavAthI ATha prakAranAM zULa maTe che. 7. zekelA jherakacUrA, gaMdhaka, sUMTha, marI, pIpara, siMdhava, haraDedaLa ane kulAvelI hiMga; e badhAMnuM cUrNa karI vAla 1, UnA pANI sAthe ApavAthI zULa maTIne bhUkha lAge che. 8. sAbaraziMgAnI bhasma le che ane hiMga tela vA e bene ekatra karI che tevA ghI sAthe cATavAthI zuLa maTI jAya che. 9. rAjagarInAM bIja 1 vAlane Azare pAvAthI vADha maTI jAya che. ka-mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma 1. sUMTha, sAjI ane hiMga samabhAge laI bArIka cUrNa karI garama pANI sAthe ApavAthI zULa maTI jAya che. 2, AmaLAMnuM cUrNa ghIsAkaramAM ApavAthI matakazALa maTe che. pa-vaidya bALAzaMkara prabhAzaMkara-nAMdeda Asana rUA. 2 bhAra. sUTha rU. 2 bhAra, hImajI haraDe rUA. 4 bhAra ane saMcaLa rUA. 4 bhAra laI ene vATI vastragALa karI che rUpiyA bhAra vajane pANI sAthe ApavAthI be vakhatamAM game tevI cUMka, haze te maTaze. 6-vaidya naMdarAma prAgajI vakIla-nAgezrI 1. kaDu tele 1, garamALAno goLa tele 1, iMdravaraNa tole 1, lasaNa tolo , keraDAnAM kumaLAM phaLa tela 1, kAcakAnI mIja tele 1, rAI tele che, pIpara tele che, hiMga tele ane gUgaLa tela 1, e sarvane vATI kuMvAranA rasamAM caNIbera jevaDI gALIe karavI. pachI kuMvAranA rasamAM agara garama pANImAM For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaLaga, gulamarAga udhata * 75 agara gheDAnI tAjI lAdanA rasamAM gaLI 2 thI 3 ApavI. e geLI zULa, gulma, anAha, peiTapIDA ane baMdhakeza mATe uttama che. 2. UMcI hiMga 1 bhAga, tenAthI traNagaNe siMdhava, tenAthI cAragaNuM eraMDiyuM ane tethI bamaNe lasaNane rasa meLavIne avaleha banAve. e cATavAthI zULa, gulma, peTapIDA, anAha, TADhiye tAva, peTane vAyu, saMdhivA, ityAdi vAyu tathA zaradInA roga upara eka addabhuta IlAja che. - 3, sUMTha tela 1, beLa telA 2, kALA tala telA 4, lasaNa telA 4, hiMga tele bA, bhilAmane magaja tele 1 laI vATI, cUrNa karI regIne je telA sudhI ApI upara garama dUdha pAvAthI hRdayaroga, gulama, zULa, anAha, aza, nizULa, jhADAnI kabajiyAta ane vAyu TaLI jAya che. e siddhopacAra che. 7-vaidya bheLAnAtha narmadAzaMkara smArta-surata 1. lIMbuno rasa zera1, siMdhava tolA 6 ane navasAra telA 6 laI khAMDI ekaThuM karI jyAre kSAra gaLI jAya eTale gALIne zIzImAM bharI levuM. temAMthI tela 1 thI be sudhI kAcanI calANI athavA hAthanI hathelamAM laIne cATI javAthI peTane game te dukhAvo hoya tene tarata baMdha kare che. ajIrNa tathA gulama upara paNa vaparAya che. 2. nepALa tele , hImaja tele 1, nasetara tela 1, senAmaka tela 1, eLiye tela 1, sarvanuM cUrNa banAvI che tela garama pANI sAthe savArasAMja ApavuM. khorAkamAM phakta dUdhabhAta ke dUdhane roTaleja Apa.rAka Une Une khA. hAthapaga paNa garama pANae devA. A prAgathI kALA kIcaDa jevA For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 726 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je dasta lAge che, pANI badhuM nIkaLI jAya che, peTa besI jAya che ane sajA UtarI jAya che. je parejI sakhata rAkhe te nALakoTa, gaLa dara, kaThaMdara vagere rogo paNa sArA thAya che. 8-vaidya nUramahamada hamIra-rAjakoTa rAI, saragave, gaeNLa, mIThuM ane haLadara, ene kuMvAranA rasa mAM ghUMTI taiyAra rAkhavuM. (e davA bagaDatI nathI.) pachI zULa nIka. LatuM hoya tathA sAMdhAne seje, udharasa ane damamAM chAtI para, UlaTImAM lIvara para ane baLa para eno lepa mAravAthI Tincara AyeDina jeTaluM kAma kare che. 9-vaidya maNizaMkara jAdavajI jezI-kAnapara ghaDInAM lIMDAnA rasamAM hiMga nAkhI pAvAthI sakhata zULa tarata baMdha thAya che. 10-eka vaidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI 1. kAcakAnAM bIja 3 bhAga, saMcaLa 1 bhAga, haraDedaLa 1 bhAga, eLiye 1 bhAga, TaMkaNa 1 bhAga ane dikAmAlI 1 bhAga, laI tenuM cUrNa karI pANImAM vATI garama karI peTe copaDavAthI bALakanA peTamAM rahele bhAra, kRmi, zULa vagere peTanA vyAdhi maTe che. 2. gaLo, sUMTha, devadAra, khapATanAM mULa ane eraMDamULa, samabhAge laI ukALe karI khAvAthI hRdayazULa maTe che. 11-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. gulmaharaguTikA -meTI eraMDIne magaja zerabA,saMcaLa zera , siMdhava navaTAMka, sAjIkhAra telA rA, sUTha tela 1, kALAM marI tele 1, pIpara tela 1, taja tela 1, gUgaLa For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zALaga, gumaga ne udAvata rAga 7ra7 telA 5, lasaNa telA 5, kaDu telA 5, laviMga telA rA, AkaDAnAM phUlanI kaLI telA 5 ane gomUtra zera 30, e sarva vastu khAMDI mUtramAM meLavI kaDhAImAM cUle caDAvavI. nIce dhIme tApa kare ane khaDapAthI halAvatA javuM. jyAre gaLa je pAka thAya tyAre nIce utArI ThaMDuM paDavA devuM. pachI temAMthI azmibaLa pramANe vadhu mAM vadhu be tolA sudhI divasamAM be vAra kuMvAranA rasa sAthe ApavuM. khaTAza ane vAyaDI cIja khAvA devI nahi. jo A upAya barAbara 21 divasa karavAmAM Ave, te jUnAmAM jUnuM gulma mATe che. 21 divasathI vadhAre khAvAmAM harakata nathI. - 2, sAganAM bIja telA rA, vAMsanI gAMTha telA rA, laviMga tele che ane saMcaLa tela ne laI e sarvane khAMDI ukALe karI divasamAM eka vAra pAvAthI guma maTe che. 1ra-vaidya bALakRSNa ratnezvara-surata mahAkAlacUrNa -mIThuM, saMcaLa ane siMdhava e vIza vIza telA, marI, saMcara, baMgaDIkhAra, samudra phINa, javakhAra, sUTha, sUrokhAra, ajame ane akalagaro, e sarva babbe talA levAM; pIpara, haraDedaLa, baheDAMdaLa, AmaLAM, laviMga, jAyaphaLa, jAvaMtrI, citra, hiMga, variyALI ane ajameda e sarva eka eka tole levAM; sonAmukhI telA 4, bhilAmAM naMga 15, AkaDAnAM pAkAM pAna naMga 25 ane dhaMtUrAnAM pAna naMga 25, e sarvane vATIne eka mATInA vAsaNamAM bharIne mukhe mudrA daIne gajapuTa agni Apa. svAMgazItaLa thaye tene vATIne AdunA rasanI tathA lIMbunA rasanI eka eka bhAvanA ApIne sUkavIne rAkhI mUkavuM. pachI agnibaLa joIne ApavAthI yakRta, plIhA, gulama peTanuM zULa, vagere rogone mADe che, For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 728 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo 13-vaidya rAdhavajI mAdhavajI-goMDala 1. gulama mATe -AkaDAnA dUdhamAM ke rasamAM sAjIkhArane kharala karI gaLI vALI sukAvI gajapuTane agni Apo jethI sapheda bhasma thAya che. e bhasmane vAvaDiMgane anupAnamAM ApavAthI guma maTe che. 2. phaTakaDI, navasAra, TaMkaNakhAra ane sUrokhAra, e sarva samabhAge laI vATI goLa sAthe ApavAthI guma maTe che. 14-vaidya lakSmIzaMkara jAdavajI-dhaMdhukA phulAvelI phaTakaDI, TaMkaNakhAra, kAcalavaNa, eLiye, haraDedaLa, lIMDIpIpara, AmaLAM, ajameda, sAjIkhAra, rAI, kALIjIrI ane goLa, e sarve vATI vastragALa karI aDadhA rUpiyAbhArane Azare garama pANImAM ApavAthI guma maTe che. 15-vaidya chaganalAla AtmArAma-surata vAyukaphacUrNa -kalama telA 5, kALAM marI telA 5, sUMTha telA 5 ane buMda zekelA talA rA e cAre vastuone khAMDI vastragALa cUrNa karI, be vAla cUrNa ane eka vAla siMdhava athavA sAjIkhAra meLavI AdunA rasa sAthe khAvAthI zULa ne guma maTe che. - 16-vidya naMdarAma prAgajI-nAgezrI zaMkhadAvanI sahelI kRti-navasAra, sUrokhAra, phaTakaDI, ane javakhAra, e cArene samabhAge laI cUrNa karI, lIMbunA rasamAM kAlavI pachI roTalA be ghauMnA banAvI, vacce khADe karI, temAM A kSAra kAlavela nAkhI, upara bIjo roTale DhAMkI bane roTalAne sAMdhe bIDI roTalAne pANI lagAvI A lepa karI phATa pUrI daI For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hRdayaroga 729 te bATAne baMne bAju tavImAM badAmI raMgane thatAM sudhI pakAvI, kapaDethI uThAvI halAvI che. aMdara rasane jamAva thaye jaNAya tyAre eka zIzIne agara pyAlAnA mukha para mUkI vacce salAkAthI kANuM pADavuM, eTale zaMkhadrAva temAM dravI paDaze. A kSAra aDhIthI pAMca telA pANImAM 5 thI 10 TIpAM nAkhI pAvAthI gulama, anAha, zULa, yakRta, baroLa, vidhi ane azmarI e gene haNavAmAM ghaNuM ja sAre che. azmarI (patharI) ne keDInI peThe ogALI teDI nAkhe che. 17-vaidya maNizaMkara jAdavajI jozI-kAnapura gulama mATe -ghI garama karI navaTAMkathI zera sudhI zakti pramANe pAvAthI geLA turata besI jAya che. 16-hRdayaroga ati uSNa, ati bhAre, ati khATA, ati tUrA ane ati kaDavA padArtho khAvAthI, bahu thAka lAgavAthI, Teva vinA DuMgara para ke jhADa para caDavAthI, jamyA para pharI jamavAthI ati ciMtAthI ke maLamUtrAdikanA vegane aTakAvavAthI vikArayukta thayelA doSe hudayamAM rahelA rasane duSTa karI hRdayamAM ghaNI jAtanI pIDA utpanna kare che, tene hadayaroga kahe che. te hRdayaroga vAtaja, pittaja kaphaja, sannipAtaja ane kRmijanya e rIte pAMca prakAranA che. A ThekANe koI zaMkA kare ke, zarIramAM rasa utpanna thAya che te kaDhAmAM thAya che ane jyAre keTAmAMthI plIhA tathA yakRtamAM AvIne raMjakapitta sAthe maLe che, tyAre adhira kahevAya che ane te rudhira hRdayamAM jaI ravaccha thaI zarIrane piSaNa ApavA raktavAhinI zirAo For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 730 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je dvArA zarIramAM pharavA jAya che, te pachI hRdayamAM rahelA rasane duSTa karavAne saMbhava kayAMthI hoya? AnA khulAsAmAM jaNAvavAnuM ke, rasanI upara raMjakapitta raMga caDAvyA hoya chatAM jyAM sudhI rakta kavarUpamAM rahe che tyAM sudhI te rasa gaNAya che. bIjI rIte laIe te AkhA zarIramAM je je sthaLe pasIne thAya tyAM tyAM rasadhAtu rahelI che. eTalA mATe nidAnazAstra hRdayamAM rahelA rasane duSTa karavAnuM lakheluM che. vAyu, pitta, kapha, trideSa tathA kRmithI utpanna thatA pAMca prakAranA hRdayaroganAM vistArapUrvaka lakSaNo jANavA mATe mAdhavanidAna jevuM. paraMtu trideSasiddhAMtanA niyama pramANe jyAre samAnavAyumAM kaledana kaphano mithyAyegA thAya che ane pAcakapittane hImoga thAya che, tethI hRdayamAM pAnavAyune atiga ane avalaMbana kaphane mithyAga thaI sAdhakapittane hInayoga thAya che. tethI je vAyune vikAra vadhAre hoya te hadayamAM so besyA jevI pIDA ane zULa thAya che. je kaphane mithyAyoga hoya te UbakA, vAraMvAra thaMkavuM vagere upadrava thAya che ane pittane vikAra hoya te AMkhe aMdhArAM Ave che. paraMtu traNe doSane chUTA na paDe evo hIna, mithyA ke atiga thaye hoya, to upara batAvelA traNe jAtanA upadrava jaNAya che. paraMtu jyAre pAnavAyune hInayoga, sAdhakapittane atiga ane avalaMbana kaphane. mithyAga karyo hoya, te avalaMbana kaphamAM cAra jAtanAM kRmi eTale jaMtu utpanna thAya che. AthI hRdayamAM tIvra pIDA sAthe TAMkazuo besyA jevuM duHkha thAya che ane te sAthe caLa Ave che. evI rIte pAMca prakAranA hadayaroga paikI koI paNa prakArane hRdayaroga thaye hoya, chatAM duSTa aMta:karaNavALe ane jenI iMdriya vazanathI e puruSa, tala, dUdha, goLa ItyAdi kaphane utpanna karanArA padArthanuM sevana kare, te te rogIne hRdayamAM gAMTha utpanna thAya che ane te For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hRdayaroga 731 - e e , ' . . . . . . - - - - - - gAMThane aMtaravidradhinA nAmathI oLakhavI paDe che; kAraNa ke zarI2mAM rahelAM ekaso ne sAta marmasthAne paikI sAMdhAomAM athavA gaLuM, khabhA, hRdaya, vAMsa, Deka, hAtha, gudA, hAthapaganA sAMdhAo tathA vRSaNa ityAdikamAM temAMnA ekAda bhAgamAM kaledana kaphane lIdhe zarIranA komaLa bhAgamAM rasadhAtu mizra thaI, vAyunA ativegathI gAMTha (vidradhi) banAve che. AthI zarIranA komaLa bhAga eTale mamasthAna bhedAyAthI te sthAnane AtmA te sthAnane choDI de che ane tyAM jeta utpanna thAya che eTale te regI haratAMpharatAM, khAtAMpItAM turata maraNa pAme che. pAMca prakAranA hRdayaroga paikI kaI paNa prakAranA hRdayarogamAM hRdayamAM je gAMTha baMdhAI hoya te tenI cikitsA karavI nahi, paraMtu hRdayamAM asahA zULa mAratuM hoya to mRgazaMga puTapAka eka vAla ghI sAthe caTADe tethI zULa tarata besI jAya che. ekaMdare hRdayaroga upara ajunAsAva ghaNuM sarasa kAma kare che. e anAsava nIce pramANe banAva. anAsavara-arjunasAdaDAnI chAla daza ratala, kALI drAkSa pAMca ratala ane mahuDAM be ratala e traNene ATha maNa pAchuM mUkI ukALavAM. jyAre eka maNa pANI bAkI rahe tyAre dhAvaDInAM phela be ratala tathA geLa daza ratala nAkhIne meLavIne vAsaNamAM bharIne eka mahinA sudhI rahevA devuM; eTale anAsava athavA ajunAriSTa taiyAra thAya che. e Asava divasamAM be vAra regIne anukULa paDatA khorAka khavaDAvyA pachI ochAmAM ochA eka tele ane vadhumAM vadhu cAra tolA sudhI ApavAthI, hRdayanA tamAma rega tathA phephasAMmAM AvelA sojA vagerene maTADe che. A Asava banAvatAM sAvadhAnI eTalI rAkhavAnI che ke, dara aThavADiye ene tapAsatA rahevuM. eTale enI aMdaranA padArtho je chArInA rUpamAM upara AvI thara baMdhAyo hoya te kADhI nAkho, For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 982 zrIAyurveda niSadhamALA-bhAga 2 jo evI rIte jyAre phUga ke thara AvatA baMdha thAya tyAre te upayAgamAM levA. arjunadyutaH-arjunasAdaDAnI chAla zera pAMca lai tene khAMDI pAMca zera dUdhamAM caTaNI banAvI, temAM gAyanuM ghI zera eka nAkhI ukALatAM ghI mAtra khAkI rahe te ghI pAvAthI athavA khavaDAva vAthI hRdayaroganA rogIne ghaNuMA phAyadA kare che. para'tu e jAtanu' ghI banAvatAM prathama sAdaDAnI chAlane seALagaNA pANImAM ukALI, ceAthA bhAga pANI rahe tyAre tene gALI, temAM eka zera ghI tathA pAMca zera dUdha nAkhI ukALavu. pachI ghIneA mRdupAka thAya eTale khaLatAM dUdhanA mAvA thai dhImAM pAkI keAmaLa dANA paDe, tyAre temAM thoDu pANI nAkhI e UbharA AvavA dai, nIce utArI mUkI rAkhavu', eTale khIje divase tamAma ghI upara tarI Avaze ane ghInA bagADa thaze nahi.te ghIne kakaDAvI pANInA bhAga maLI jAya tyAra pachI ekathI cAra tAlA sudhI rogIne ApavuM. amArA vicAra pramANe regIne khAnapAnamAM A anavRta ApavAthI ane auSadha tarIke anu nAsava ApavAthI ghaNA phAyadA thAya che evA khAsa anubhava che. paNa eTalI vAta yAda rAkhavI ke, rAgInA hRdaya upara phUlAlInanu` kapaDuM jarA paNa rahevA devu nahi ane jema bane tema chAtI taddana khullI rAkhavI. For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 17- mUtrakRcchra, mUtraghAta ane azmarI-mameha roga zakti uparAMta kasarata karavAthI, tIkSNa auSadha khAvAthI, lUkhAsUkA padArtho khAvAthI, darAja madirApAna karavAthI, haMmezAM gheADA para besI pharavAthI, jaLasamIpa UDanArAM pakSIonuM mAMsa khAvAthI, mAchalAMnA AhAra karavAthI ane jamyA para pharI jamavAthI tathA kAcA padArthAnu' sevana karavAthI-A pratyeka doSathI traNa, sannipAtathI eka, zalyathI eka, maLathI eka, vIyathI eka ane patharIthI eka maLI ATha prakAranAM mUtrakR^ thAya che. upara matAvelA AhAra ane vihArathI apAnavAyu, kleina ka ane pAcakapittanA hIna, mithyA ane atiyAga thavAthI, vAyu mUtrA zayamAM jaI sUtrane vahenArA, dhAraNa karanArA ane mAga ApanArA snAyuenA srotAne sUkavI mUtranA mArgane rAke che. AthI pIDAsahita rahI rahIne thADA gheADA pezAba thAya che, jene mUtrakRccha kahe che. jyAre apAnavAyunA aticega thai kleina kaphanA hInaceAga thAya che, tethI maMDasadhi, mUtrAzaya ane upastha indriyamAM tIvra vedanA thai sUtra TIpe TIpe Utare che, tene vAtika sUtrakRcchva kahe che. jyAre apAnavAyumAM pittanA atiyAga thAya che ane kaphanA mithyAga thavAthI mUtranA mArgamAM dAha utpanna kare che, tyAre vedanAsahita je pILu', kicita lAla ane ceADuM thADu' parANe mUtra chUTe che, tene aittika sUtrakRccha kahe che. jyAre apAnavAyunA hInayAgathI kledana kaphane atiyAga thAya che ane pAcakapittanA mithyAyeAga thAya che, tyAre basti bhAre thaI tenA para sAjA caDe 733 For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 734 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 - . . .. . tA . che. AthI mUtrane raMga teliyA tathA cIkaNe jaNAya che, tene kaphaja mUtrakachu kahe che. jyAre traNa prakAranAM lakSaNe traNe prakAranI pIDAvALAM jaNAya che, tyAre sannipAtaja mUtrakRcchu kahevAya che. - jyAre mUtrane vahenArI naLIomAM peTamAM rahelA garbhathI saMkoca thAya che, athavA hAjarImAMthI koI padArtha bastimAM UtarI paDI mUtranaLIone vIMdhI nAkhI apAnavAyune ke pAve che, tyAre bhayaMkara mUtrakRcchuM thAya che, tene satyaja mUtrakachu kahe che. jyAre apAnavAyune atiga, pAcakapittane hInAga ne ledana kaphane mithyAga thAya che, tyAre vAyu maLane atyaMta sUkavI AdhamAna, zULa sAthe pezAbane baMdha kare che, jene maLathI utpanna thayela mUtrakRcchu kahe che. apAnavAyu mUtrAzayamAM rahelA kaphane sUkavIne tenI patharI banAve che. A patharI vAyuthI prerAIne mUtra naLInI sAme AvavAthI pIDA sahita zeDo cheDo pezAba thAya che, tene amarajanya mUtrakRcchu kahe che. jyAre vAyu, pitta ane kaphane paraspara hIna, mithyA ane atiga thavAthI vIryavAhinI zirAomAM virya sukAI javAthI vIryanI sAthe cheDe thoDe pezAba UtarI maLadvAra tathA upastha IndriyamAM tIvra vedanA thAya che, tene thakaja mUtrakachu kahe che. evI rIte ATha prakAranA mUtrakRca raga gaNelA che. paraMtu ekaMdare jotAM vAyune atiga thavAthI pittane hInAga thAya che, ane kaphane mithyAga thAya che eTale maLa ane dhAtuo vikArane pAmI sukAya che. AthI mUtra vedanAsahita thoDuM thoDuM Tapake che tene mUtrakRccha kahevAya che. mUtraghAta regaDa-pezAbanuM aTakI aTakIne AvavuM athavA pezAba taddana baMdha thaI je ene mUtraghAta roga kahe che. apAnavAyunA ativegathI ane kaledana kaphanA hInAgathI tathA pAcakapittanA mithyAgathI, judAM judAM lakSaNavALo ane judAM judAM For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtraghAta ane azmarI-prameha roga 735 nAmavALA tera prakArane thAya che. jemake (1) vAtakuMDalikA,(2) aNilA,(3)vAtabasti, (4) mUtrAtIta,(5) mUtrajaThara,(6) mUtrasaMga,(7) mUtrakSaya,(8) mUtragraMthi,(9) mUtrazukra,(10) uSNuvAta, (11) mUtrazAda, (12) viDavighAta ane (13) bastikuMDaLa. e pramANe vAyu, pitta ne kaphanA hIna, mithyA ane ativegathI pezAba kaNathI Ave che, pezAba baLatarA sAthe Ave che, pezAbamAM gAMTha baMdhAI jaya che ane pezAba vIrya sAthe Ave che. te te lakSaNevALA roganAM nAma uparathI tenA guNadoSa jANI zakAya che. mATe atre judA lakhyA nathI. paraMtu judAM judAM lakSaNe jANavAM hoya teNe mAdhavanidAnamAM joI levAM. mUtraghAtane roga pezAba rokavAthI, pezAbanI hAjata thaI hoya tevI avasthAmAM maithuna karavAthI, viyane rokavAthI tathA maLane rokavAthI thAya che. temAM vAta kuMDalikA, mUtrajaThara, mUtragraMthi, mUtrazuka tathA viDavighAta ane basti kuMDaLa eTalA asAdhya che tathA bAkInA kaSTasAdhya che. - amarI (patharI):-je vakhate apAnavAyu mUtrane rekavAthI athavA vIyane rokavAthI athavA peTa sudhI pANImAM UtaryA pachI pANImAM UbhA rahI pezAba karavAthI basti eTale mUtrAzayamAM AvI vIryane athavA pittane athavA kaphane pitAnA rUkSa guNathI sUkave che, tyAre tenI patharI utpanna thAya che, te azmarI rega vAyuthI, pittathI, kaphathI ane vIryathI e pramANe cAra prakArathI thAya che. paraMtu uparanAM kAraNe sivAya ghaNIkharI patharI bALakene thAya che, ke jemAM upara lakhelAM kAraNe saMbhava nathI. paraMtu bhAre, mIThA, ThaMDA ane cIkaNA padArtho atizaya pramANamAM bALakenA athavA bALakanI mAtAnA khAvAmAM Ave che, jethI tenI ikriya nAnI ane kemaLa hovAthI temAM patharI baMdhAI jAya che. tevI rIte zukAmarI ghaNuM karIne pukhta vayanA puruSane ja For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 736 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je thAya che. kAraNa ke strIsaMga karatAM sthAnamAMthI chUTelA zukane kAmatRpti saMpUrNapaNe na karatAM je parANe dharI rAkhavAmAM Ave, te apAnavAyu tevA sthAnabhraSTa thayelA zukrane IMdriya ane aMDakeSanI vacce lAvIne sUkave che. te sukAyelA vIryanI patharI bane che. e azmarI rogamAMthI zarA rega ane siktA re ga janma pAme che. temAM sAkara jevI patharI baMdhAI pezAba dvArA e sAkara paDe che ane siktA eTale pezAba dvArA retI paDe che te jANavI. patharInA je rogInI nAbhi ane aMDakoSa para sojo caDyo hoya che te, jemAM pezAba baMdha thayo hoya che te, je azmarImAM asahya tIvra vedanA thatI hoya te athavA jemAM zarkarA ane siktA banne maLelAM hoya te azmarIne regI pariNAme maraNa pAme che. prameharaga-besI rahIne, atyaMta AsAeza ke sukha bhegavavAthI, ghaNuM UMghavAthI, ghaNuM dahIM khAvAthI, grAmacara ane jaLacara prANIonA mAMsarasathI, navuM anna ane navuM udaka khAvApIvAthI, sAkara, geLa vagerethI banatA miSTa padArtho atyaMta khAvAthI tathA kaphakAraka padArthonA sevanathI mUtrAzayamAM rahelA kaledana kaphane atiga, pAcakacittane mithyAga ane apAnavAyune hInayoga thavAthI, aMDasaMdhi ane mUtramArgamAM dAhayukta kSata paDe che. pariNAme baLatarA sAthe kiMvA baLatarA vinA thoDI thoDI vAre mahAkaSTa pezAba sAthe aTakI aTakIne babe TIpAM lehI athavA parunAM paDe che, tene prameha kahe che. te pramehamAM je kaphane atiga, pittane hInAga ane vAyune mithyAga thayo hoya, te baLatarA vinAnA kapha saMbaMdhI daza prakAranA prameha thAya che ane te sAdhya che. je basti-sthAnamAM pittane atiyoga, vAyune hIga ane kaphane mithyAga thayo hoya, te baLa kSata paDe che. parivA , aDasaMdhi ane eka ane apA. For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtraghAta ane amArI prameha roga ha37 tarAvALAM paru ane lehI kaSTathI Utare evA cha prakAranA pittaprameha thAya che ane te kaSTasAdhya che. je pramehamAM vAyune ati ga, kaphane hInayoga ane pittane mithyAga thavAthI majajA, vasA vagere gaMbhIra dhAtunuM AkarSaNa thaIne ghaNuM pIDA thAya che ane pratikULa kiyA A jagyAe havAthI cAra prakAranA vAtaprameha thAya che te asAdhya che. denA hIna, mithyA ane atiyoganA bheda nahi oLakhAya tevA saMjogomAM pizAbanA raMgamAM je taphAvata jovAmAM Ave te parathI judI judI jAtanA pramehane oLakhavA. jema Le, kALa, pILo, rAte ane AsamAnI evA pRthaka raMgone ekatra karatAM temAMthI badAmI, tapakhIriyo tathA gulAbI raMga utpanna thAya che. tema ghaNI jAtanA prameho paNa denA hIna,mithyA ane atigathI thAya che. je pramehamAM svaccha, puSkaLa, dheALuM, ThaMDu, gaMdharahita, pANI jevuM, lagAra meluM ane teliyuM sUtra thAya che tene 1. udAha kahe. pramehamAM zeraDInA rasa pramANe atyaMta mIThe pezAba thAya che tene 2, Imeha kahe, je pramehamAM regIne pezAba vAsI thayA pachI karI ke jAmI jAya che, tene 3, sAndrameha kahe. je pramehamAM pezAba Ave che, te kaI vAsaNamAM bhareluM pANI uparathI svaccha tathA nIcethI malina tathA jADuM rahe che, tevA hoya tene 4. zurAmeha kahe. je pramehamAM pezAba palALelA leTa pramANe jADe, gheLe heya che, tene 5. piSTa meha kahe. je pramehamAM viyanA je kiMvA vIryamizrita pezAba thAya che tene 6. zukameha kahe. je pramehamAM pezAbamAM retInA kaNa jevA maLanA rajakaNe daSTie paDe che, tene 7, siktAmaha kahe. je pramehamAM dhIme dhIme pezAba thAya che tene 8. sarnameha kahe. je pramehamAM pezAba lALa pramANe taMtuyukta ane tela jevo hoya che, tene 9, lAlameha kahe ane atyaMta A. 24 For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 738 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je zItaLa ane madhura mUtraNeya tene 10.zIta meha jANa. e pramANe kaphathI thayelA daza prakAranA prameha oLakhavA. tevI rIte je pezAba sparza, gaMdha, varNa ane rasamAM lAdakanA jevuM hoya, tene 1. kSArameha kahe. jenA pezAbane raMga cASapakSInA je AsamAnI hoya che tene 2. nIlameha kahe. je pezAbano raMga kALo zAhI je hoya tene 3. kALameha kahe. je pezAbano raMga haLadaranA je tathA svAde tIkho ane guNe uSNa hoya tene 4. hAddhimeha kahe. jene pizAba majIThanA ukALA je ane AmanI gaMdha jevo hoya che tene 5. maMjISThaha kahe. jene pezAba atyaMta lAla, khAro, usNa ane dudhayukta hoya che tene 6. rakata meha kahe. e prakAre pittanA ativegathI ane vAyu tathA kaphanA hIna-mithyAgathI cha prakAranA pittaprameha kaSTasAdhya jANavA. vAyunA ativegathI vAyu dhAtuone kheMcI lAvI pezAbane mAge bahAra kADhe che. temAM carabI sAthe je pezAba Ave che tene 1. vasA meha, majajA sAthe je pezAba Ave che tene 2, majA. meha, je pezAba tare, mIThe ane cIkaNe hoya che te 3. zraddhameha ane je pezAba madenmatta hAthInI peThe vegarahita ane khamacA hoya tene 4. hati meha jANa. kaphajamehamAM anna pAcana thatuM nathI, aruci thAya che; UlaTI, tAva, udharasa ane saLekhama thAya che. pittajamehamAM maLadvAra ane upastha iMdriyamAM so bheMkAya tevI pIDA thAya che, aMDakoza paranI cAmaDI pAkIne phATe che, tAva, tRSA, khATA oDakAra, mUcha ane jhADo pAtaLo thAya che. vAyunA mehamAM udAvata thAya che, gaLuM ane hRdaya rokAya che, sarve rasa khAvAnI regIne IcchA thAya che, zULa mAre che, UMgha UDI jAya che, pANIne zeSa paDe che, sUkI udharasa ane zvAsa caDe che. je prameha rogIne anna pace nahi te, je upadravayukta hoya For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtraghAta ane azmarI-prameha roga ha39 te, jemAM mUtrasrAva atizaya thAya te, je meha sarAvikAdi phAllIAthI yukta hAya te, je jaDa thai zarIramAM ghara karI beThA hAya che te, mehavyAdhie rAgInA prANaghAtaka che, je mehI pitAthI utpanna thayelA putrane mehavyAdhi lAgu paDe che, te khIjAnA doSane lIdhe sAdhyu thatA nathI. jo tamAma jAtanA mehavyAdhio upara satvara auSadha karavAmAM AvatuM nathI, ki'vA viruddha auSadha karavAmAM Ave che, te upara kahelA vIza prakAranA prameha, madhumehanI avasthA pAmI asAdhyatva dhAraNa kare che. madhumehamAM mUtranA raga madha jevA thAya che. madhumeha dhAtukSayathI thAya che tathA anya dASA vAyunA mAga gherI le che tyAre madhumeha thAya che. vAyunI gati rAkavAthI thatA madhumehamAM jo pittanuM baLa vizeSa hAya te tenA aDakAza aNudhAryo kSaNamAM kSINa ane kSaNamAM pUrNa thAya che. mehavyAdhimAM rAgIne ghaNuM karI madhanA raMganA pezAba thAya che tathA tenA AkhA zarIramAM madhurapaNu' Ave che, tethI badhI jAtanA mehune madhumehanI eka sAdhAraNa sa'jJAthI oLakhavAmAM Ave che. vartamAnakALamAM ghaNA leAkeA mIThA pezAbanA rAgathI pIDAtA mAlUma paDe che. hAlanA cikitsako tenA mUtrane rAsAyanika rIte tapAvI athavA cAkhI, mUtramAM kSAra, khaTAza ke mIThAza athavA retI jAya che ke nahi te nakkI kare che; paraMtu vIza prakAranA pramehamAM ihyumeha, zaka rAmeDa, vasAmeha ane majajAmeha enA pe. zAkha mIThA hAya che. e mIThA pezAbane pArakhavA mATe amArA anubhava evA che ke,je rAgInA pezAkhamAM mIThAza eTale madhurapaNuM utpanna thAya che, te rAgI jyAM pezAma kare che tyAM AgaLa kIDIe athavA mADA AvIne vaLage che, jo pezAkhamAM zrumehanI For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 740 zrIAyurvedya nibadhamALA-bhAga 2 jo athavA zakarAmehanI mIThAza haze, te te pezAba upara makADA AvIne vaLagaze ane je pezAkhamAM majA, asthi ke vasA sAthe mIThAza jatI haze, (majajA, asthi ane vasAnA svAda madhura hAvAthI tenA pezAba paNa gaLyo Avaze.) te pezAba upara makADA nahi vaLagatAM kIDIe vaLagaze. tenu kAraNa evuM che ke, ma'kADA mAMsAhArI nathI ane kIDI mAMsAhArI che. jo ke kIDI gaLapaNune mATe goLa, madha ke khAMDamAM caDe che, paraMtu tene jyAM mAMsanI gadha maLe tyAM asaMkhya kIDIenA jamAva thai jAya che. A tenA pratyakSa dAkhalA jovAmAM Avye che ke, DhAi rAgI traNanA rAgathI pIDAtA hAya ane te rAgInuM meAta jyAre pAse Ave che, tyAre tenI cAmaDI marI jAya che. AthI te rAgInI pathArImAM ane tenA traNamAM lAkhA kIDI bharAi meTAM meTAM ketara pADe che, paNa daradIne tenI kazI khabara paDatI nathI. eTalA mATe vasA, majajA ane asthimehe mIThA pezAbanuM rUpa pakaDyu hAya ! te asAdhya che, paNa innumeha ke zaka rAmahane lIdhe mIThA pezAma thai thayA hAya, te te raMgI sukhasAdhya che ema jANI tenI cikitsA karavI, pramehanA rAga jyArathI utpanna thAya che tyArathIja kaSTasAdhya che ane jo tenI upekSA karavAmAM Ave te te asAdhya che. mATe pramehanA rAgIe jema ane tema tAkIde ilAja levAnI kALajI rAkhavI joie, pramehanA rAga vArasAmAM UtarI Ave che ane te vArasA jema jema peDhIe vadhatI jAya che tema tema vadhAre vadhAre pramANamAM vadhatA jAya che. te jyAre madhumehanA rUpamAM pheravAI kudarata tene sa Mtati utpanna karavAnI zaktimAMthI aTakAve, tyAreja tenA vaMza phelAtA aTake che. paraMtu meha thayA pachI jema jema te peDhIutAra vistAra pAmatA jAya che, tema tema tenA vArasAnu vI vadhAre ne vadhAre saDatuM jatuM jAya che ane pariNAme chellA For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtradhAta ane amarI-prameha roga ha41 - - - - - - - - - - - - - - - puruSane vAtarakta (pata)ne roga thAya che. eTalA mATe IzvarI sRSTimAM roganI vRddhi nahi karavA mATe, je puruSane prameha thaye hoya te puruSa prameha thayA pachI saMtati utpanna karavI nahi, evuM amAruM mAnavuM che. ghaNAM bALakane pezAba karatAM jamIna para dhoLA DAgha paDe che athavA kapaDA upara DAgha paDe che, te uparathI tenA bApane prameha thayele ane te pachI saMtati utpanna thayelI ema gaNAya che. have te saMtati jyAre puSTha vaye Ave che tyAre tene prameha, mUtrakRccha, patharI ane mUtraghAtanA rogo jevAmAM Ave che. tevI ja rIte je puruSane phiraMgaroga (cAMdI) thaye hoya ane te maTyA pachI je. saMtati utpanna thAya, to tene Aga, bada, aMDamAM sojo, moDhAmAM madhurAnA phallA, gaLAmAM rohiNI nAmane rega, kaMThamALa, abudha, apacI, gaLacaMDa ane gaLatuMDI jevA mahAna vyAdhio thAya che. eTaluM ja nahi paNa AMkhanA ane mAthAnA asAdhya rego thAya che. temAM pAMgaLApaNuM, lUlApaNuM, phAMgApaNuM ane kaMpavA paNa thAya che. eTalA mATe ja dharmazAstra tathA vaidakazAstra brahmacarya pALavAne sakhata pharamAna kareluM che. hAlamAM cAlatA rivAja pramANe tanakhiyo ane mIThe paramie evI be jAta ghaNuM lekenA jANavA tathA mAnavAmAM che. bIjI jAtanA prameha upara regIonuM tema vaidyonuM ghaNuM lakSa hoya ema jaNAtuM nathI. amArA vicAra pramANe mUtrakaccha, mUtraghAta, azmarI (patharI) ane prameha e cAre roga eka gotramAM utpanna thayelA, pAse pAsenA pitrAI hoya ema jaNAya che. tethI e roganA amArA anubhavelA upAye sAmAnya rIte nIce pramANe lakhIe chIe. nidAnazAstramAM madhumehanA TIkAkAre madhumehIne pezAba madha je lakhele che, paraMtu amArA vicAra pramANe madhune atha madha nahi karatAM madirA kare vadhAre baMdhabesate che. kAraNa ke madirA For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uMjhara zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je DahoLAyelI, ratAza paDatI ane gaMdha mAratI hoya che, tema sarve pramehInA pezAba tevAja gaMdha mAratA hoya che, ema amAruM mAnavuM che. pachI je cikitsakene madhune artha madha karIne tenA je ghaTa, rAta ane madhanI gaMdha je pizAba mAna hoya temAM amane kAMi paNa bAdha nathI. pramehanI gaLI -vAMsakapUra, zilAjita, mamastakI, zerI lebAna (Isesa) rALa, cinIkabAlA, elacI ane haLadara e savane bArIka vATI sukhaDanA telamAM vaTANA jevaDI goLI vALavI. temAMthI eka athavA be goLI pANI sAthe divasamAM traNa vAra gaLAvavAthI tanakhice prameha maTe che. caMdraprabhA guTikA -SakacUra, vaja, motha, kariyAtuM, gaLo, devadAra, haLadara, ativiSa, dArUhaLadara, pIpaLImULa,cItare, dhANuM haraDAMbaheDAM, AmaLAM, cavaka, vAyavaDiMga, gajapIpara, sUMTha, marI, pIpara, suvarNa mAkSika bhasma, javakhAra, sAjIkhAra, siMdhava, saMcaLa ane khaDikhAra e sattAvIza vasANAM ekeka tela levAnotara, daMtImULa, tamAlapatra, taja, elacI ane vaMsalocana e cha esaDa cAra cAra telA levA ane lehabhasma ATha telA, sAkara saLa telA, zilAjita batrIza tela ane gUgaLa batrIza tela laI, bhegAM vATI tenI ekaeka telA pramANenI goLI vALavAnuM zAre. gadhare lakhyuM che. paNa e vidhithI enI gebI barAbara banatI nathI. eTalA mATe je barAbara guNa kare evI (caMdraprabhA) banAvavI hoya, te upara lakhelAM kArSika vasANuM cAragaNuM pramANamAM levAM ane tene adhakacarA khAMDIne saLagaNA pANImAM palALavAM. batrIsa telA gUgaLane badale be ratala gUgaLa levuM ane tene Agale divase pANImAM palALI mUka. pachI bIje divase vasANane For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtraghAta ane azmI -prameha rega 743 ukALo karI gALI levuM. gUgaLane ukALo karI gALI temAM meLavavo. zilAjitanuM pANI ukALyA vinAnuM temAM meLavavuM. pachI e traNene cUlA upara caDAvI ukALavuM. UkaLatA ghana je padArtha thAya tyAre lohabhasma, mAlikabhasma, vAMsakapUra ane sAkara meLavIne cAsaNI karI tene sukAvA devI. pachI tene ghIne hAtha daI khUba khAMDI, ghInA cIkaNA hAthathI arIThAnI mIja jevaDI geLIo vALavI. te geLImAMthI dararoja ekekI athavA babbe divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI mUtrakRccha, mUtravAta, zakarAzmarI ane sarva jAtanA prameha upara ghaNuM sAruM kAma kare che. A davAnuM che ke regI eka varasa sevana kare, to tenA madhumehane eTale mIThA pezAbanA rogane jaDamULathI kADhI nAkhe che. paraMtu te rogIe khAMDa, dahIM, hiMga, dArU, maraghI tathA tenAM iMDAM ane mAMchalAne jIvatAM sudhI tyAga karavo Avazyaka che. sAmAnya prameha, mUtrakRcchuM ane mUtraghAtamAM khAMDa, hiMga tathA dArUne tyAga kare jaIe. A caMdraprabhA geLIthI strIo tathA puruSanA mUtrAzayane ane pezAbanA tamAma roga maTe che. je mUtrakaccha ke mUtraghAta thayela hoya te darbhanAM mULa, zeraDInAM mULa, DAMgara (bhAta) nAM mULa, kAsanAM mULa ane dareInAM mULa samabhAge laIne tene ukALo karI, vAMsakapUranuM cUrNa meLavIne pIvAmAM Ave, te pezAbanI chUTa sukharUpa thAya che. athavA bhaiyapAtarInI bhAjI ane lIlI haLadarane rasa kADhI, te be telA rasamAM eka vAla AgaLa lakhele sUryAvartArasa meLavI pAvAthI mUtraghAta tathA mUtrakRcchane maTADe che. athavA netarane kaTake ATha AMgaLane laI tene eka cheDo saLagAvI, bIje cheDethI bIDInI mAphaka tene dhumADe pIvAmAM Ave te mUtraghAtathI baMdha thayele pezAba tarata chUTe che. je mANasa dhumADo na pI zake tene cekhAnA jovaNamAM For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 744 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - netaranI gAMThane ghasI pAvAthI pezAba chUTe che. athavA kapUrane bhUke laI rUmAM lapeTI tenI battI banAvI pezAbanA chidramAM mUkavAthI pezAba tarata chUTe che. athavA ATha talA AMbAhaLadara ane eka tela phulAvelI phaTakaDI vATI vastragALa cUrNa karI talanA telamAM meLavI caTADavAthI tanakhi prameha maTe che. athavA mAlaticUrNa, sarjarasa, rUparasa ane sUryAvata meLavIne banne vAlanAM paDIkAM divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI prameha maTe che athavA revaMcInI khaTAI telA soLa tathA sUkAM ziMgoDA telA AThanuM cUrNa karI, sAkaranI bhUkI sAthe 0 0 tolAne Azare phakAvavAthI prameha maTe che. revaMcInI khaTAI tolA seLa, zaMkhajIruM, tolA seLa ane senAgeru telA be enuM vastragALa cUrNa karI e be vAla divasamAM traNa vakhata ApavAthI prameha maTe che. zerI lobAna (isesa) talA ATha tathA senA geru to eka vATI vagALa karI ekeka vAlanuM paDIku talanA tela sAthe caTADavAthI prameha maTe che. vilAsinI valabha rasa-pAre, gaMdhakane dhaMtUrAnA bIja sarakhe bhAge laI tenI dhaMtUrAnA telamAM goLI vALavI evuM vaidyajIvane lakheluM che. paNa dhaMtUrAnA telathI goLI banAvI asaMbhavita hovAthI pAre, gaMdhaka tathA chAzamAM bAphelAM dhaMtUrAnA bIja laIne tenI kAjaLI karI te kAjaLIne cauda divasa sudhI khala karI, temAMthI ardhA vAlanuM paDIkuM divasamAM traNa vakhata sAkaranA pANI sAthe ApavAthI jUnA prameha upara ghaNI sArI asara kare che. garbhavilAsa rasa-pAre, gaMdhaka ane rathayu e traNene samabhAge laI vATI kAjaLI karavI. e rasa garbhiNI strIne ApavA mATe nighaMTu ratnAkare pharamAvyuM che. paraMtu garbhiNI strIne ApavAthI temAM vAnti ane brAnita thavAno saMbhava hovAthI ame ApI zakyA nathI, paraMtu je pramehamAM tIvra vedanA sAthe mAtra pezAbane For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtraghAta ane azmarI--prameha roga 745 - - - - raste lehI paDatuM hoya ane rogI jaLa vinAnI mAchalI pramANe taraphaDato hoya, te vakhate eka vAla A garbhavilAsa rasa, be telA talanA telamAM meLavIne pIve ane uparathI cArathI ATha telA tAjuM talanuM tela pAvuM eTale be kalAkamAM turata rogIne zAMti thaze. e pramANe traNa divasa, divasamAM betraNa vAra paDIkAM ApavAthI lehI paDatuM baMdha thaI jAya che ane pezAba sApha Utare che. A rasa ApyA pachI je rogIne jIva kacavAya ane UbakA Ave te vadhAre tela pAvuM, eTale UbakA tathA kacavATa baMdha thaI jaze. A gabhavilAsa rasa cAlate heya tevA rogIne khAMDa, dUdha, ghI, hiMga tathA caNAnI parejI rakhAvavI. - iMdriyajulAba-sUrokhAra, phulAvelI phaTakaDI, revaMcInI khaTAI, pASANabheda, cinIkabAlA, elacI, sAkara ane sonAgeru e sarva samabhAge laI cUrNa karI, temAMthI adhe tela cUrNa laI, a zera pANI tathA artho zera dUdha bheguM karI, temAM A cUrNa meLavI tene kAMsAnA ke kAcanA pAtramAM nAkhI, eka pAtramAMthI bIjA pAtramAM dhAra pADI, evI rIte eka vAra dhAra pADyA pachI, tamAma dUdha ane pANI pAvuM. AthI pezAba puSkaLa AvIne pezAbamAM baLatI agana maTI jAya che. athavA dahIMnI chAza banAvI temAM phulAvela TaMkaNakhAranuM eka vAtanuM paDIkuM meLavIne pAvAthI iMdriyajulAba thAya che ane baMdha thayele pezAba chUTe che. athavA mRgAMkarasa madhamAM ApavAthI prameha upara sAruM kAma kare che. athavA hajaratIhAu nAmane arbastAnathI khArekI bera je paththara Ave che, tene cokhAnA dhAvaNamAM ghasIne pAvAthI pezAba chUTe che. nAnAM bALakane pezAba baMdha hoya te hajaratIhAu ghasIne peDhA upara copaDavAthI pezAba chUTe che. paNa hajaratIhAu vArevAre ghasIne pAvAthI rogInA sAMdhA rahI jAya che, mATe jarUra For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 746 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je. - - - - - - eTaleja pAvo. athavA surata jillAnI cheDe dakhkhaNa gAmamAM AphrikAthI pedubajAra nAmanI lIlA raMganI patharI Ave che, jene suratamAM pAujhara e nAmathI oLakhe che tene cokhAnA dhovaNamAM ghasIne pAvAthI pezAba chUTe che ane madhamAM ghasIne caTADavAthI chAtIethI paDatuM lohI maTe che. mUtrakRccha, mUtraghAta ane azmarInA keTalAka upAyo 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. AmaLAM tele 1, lIMbumAM mArelAM paravALAM tele 1, metha tela 1 ane sAkara tole 1, e sarvane jhINuM vATI 2 thI 3 vakhata eka vAlanI mAtrA dUdha sAthe ApavAthI mUtrakRccha maTe che. - 2. gokharu tole 1, khAkhara (palAza)nAM phUla tela 1, triphaLA telA 3, vaDanI kumaLI mULI tele 1, dArUhaLadara tela 1, matha tela 1 ane sUMTha tela 1 e sarvane ukALe karI divasamAM be vAra ApavAthI mUtrakRccha maTe che. 3. dhAtrI guTikA -AmaLAM telA 2, elacI tele 1, jeThImadha tela 1 tathA pravAlabhasma tela 1 e cAra vastune vastragALa karI variyALIne ukALAmAM traNa divasa ghUTyA pachI tenI caNApUranI geLI vALavI. pachI divasamAM traNa vAra eka athavA be geLI dUdha athavA pANI sAthe ApavAthI mUtraghAta maTe che. ra-vaidya bAlakRSNa ratnezvara-surata 1. hImajIharaDe, gekhara, garamALAne gaLa, pASANabheda ane javA e sarve cAra cAra telA laI bazera pANImAM ukALI vA zera pANI rahe tyAre pIvAthI mUtrakRSNa maTe che. 2. gekha, javakhAra ane kAthe e sarakhe bhAkhe laI vATI For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtraghAta ane amarI-prameha roga ha47 - - vastragALa karI divasamAM eka vAra mA telAnI phAkI TADhA pANI sAthe marAve te mUtrakRcchamaTe che. 3-IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1. taDabUcane magaja, cIbhaDAne magaja ane kAkaDIne magaja ene samabhAge laI vATIne pAvAthI pizAba khulAse Ave che. 2. kesUDInAM phUlane bAphI peDhA upara bAMdhavAthI pezAba chUTe che. 3. dararoja rAtre sUtI vakhate tala tele 1 khUba cAvIne khAvAthI vIsa-paccIsa divasamAM UMghamAM pathArImAM pezAba thaI jate hoya te ekadama aTakI jAya che. 4-vaidya nUramahamada hamIra-rAjakeTa mUtraghAta mATe -keLanA thaDane rasa zera che ane cArapAMca AnIbhAra sUrokhAra meLavI pIvAthI daza miniTamAM pezAba chUTe che, koIne jhADe paNa sApha Ave che. IMdriyamAM naLI rAkhavAne vakhata Avato nathI. e pIvAthI davA sAthe bAhyopacAra tarIke kapUra vATI tUTI para ane indriyanA mukha para lagADavuM eTale turataja pezAba khulAse Utare che. pa-brahmacArI AtmArAma trivedI 1. camatkArI bhasmaka-sAra navasAra zera 1 laI tene cekhA jeTale bArIka khAMDI pachI tene eka mATInA mATalAmAM nAkhI tenA moDhA upara kapaDamaTTI karavI, ke jethI aMdarane dhumADe bahAra jAya nahi. pachI te vAsaNane cUlA upara mUkI dhImI AMcathI traNa kalAka tApa Apa. tyAra bAda devatA bahAra kADhI nAkho ane vAsaNane betraNa kalAka cUlA uparaja ThaMDu thavA devuM. jyAre ThaMDuM paDI jAya, tyAre khelI tenI aMdarathI navasArane dhumADe bAjhelo For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 948 zrIve nibadhamALA-bhAga 2 jo hAya te (brazathI agara AMgaLIthI) ukheDI levA. te Azare eka na zera nIkaLaze. tene tarataja eka khATalImAM bharI dai sakhata khUca mArI dhruvA, ene havA lAgavAthI pANI thaI jaze. te bhasma mAMthI meATA mANasane vAla 5, nAnA bALakane vAla 2 tathA cheka nAnAne vAla 1 pANI sAthe pAvAthI game te daradathI pezAkha madha thayeA haze te paNa daza miniTamAMja chUTathI pezAkha thaze. 2. jhADA tathA pezAba adha thayelA chUTe:-jharakhanI aghArane pANImAM vATI phUTInI AsapAsa ceApaDavAthI jhADA thAya che ane indriya upara cApaDavAthI pezAkha chUTe che. 6-vaidya pustrottamadAsa bahecaradAsa yAjJika 1. elacIdANA, pASANabheda, zuddha zilAjita, mALavI gAkharu,si dhava tathA kezara e savanuM samabhAge cUrNa karI, aDadhAthI peANA tAlAnI mAtrA cAkhAnA dhAvaNamAM pIvAthI tatkALa mUtra kRcchunA bhayakara vyAdhi maTI jAya che. temaja pezAba khaMdha thaI gayeA hAya tA paNa A davA ApatAMnI sAtheja pezAma chUTe che. marakI (plega) kAlerA vagere daradAmAM jyAre daradIne pezAma adha thai jAya che, tyAre A davA alaukika sAdhanarUpa thaI paDe che. e anubhavasiddha che. 2. mUtraghAta mATe:-caiAmAsAnAM divaseAmAM kUtarI nAme eka jAtanuM ghAsa thAya che, tenAM bIja kAMga jevAM Ave che. te khIja aDadhA tAlA lai vastragALa karI, ekI vakhate navaTAMka chAza sAthe ApavAthI turataja pezAkha chUTe che. 3. cAmAsAnA divaseAmAM vIDA nAmanI vanaspati thAya che; tenAM pAnanuM vastragALa cUrNa karI e cUrNa ekathI be vAla chAzanI sAthe ApavAthI tarataja pezAba chUTe che. For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRca, mUtraghAta ane amerI-prameha rega 749 - - - - - - - - - 4. lIMbunAM bIjanuM vastragALa cUrNa karI, ne te laI pANI sAthe pIvAthI tarataja pezAba chUTI jAya che. 5. keLane rasa telA cAra kADhI temAM sUrokhAra eka rUpiyA bhAra nAkhI, garama karI mizra karI ApavAthI baMdha thayele pezAba chUTI jAya che. puruSavarga karatAM strIone tarataja phAyade jaNAve che. u-DaoNkTara prabhAkara kRNa paMge matraghAta mATe-makAInA reSA eka tela laI tene eka zera pANI mUkI ukALI pAzera pANI avazeSa rAkhI, babbe kalAke ekeka camacI (meTI) ApavI. jyAM sudhI chUTethI pezAba lAve hoya athavA asAdhAraNa rIte vadhAre hoya tyAM sudhI ApavuM. vAta-leSma-jvaramAM ApavAthI pezAba vadhe che, peTa halakuM lAge che ane tAva UtarI jAya che. A davA jaLadaramAM bahu upacagI che. pANI kaDhAvavAnI jarUra rahetI nathI ane je zarUAtamAM ApavA mAM Ave te taddana maTADI zakAya che. mUtrapiMDa, mUtrAzaya ane mUtramArganAM darada tathA dAhane tarataja narama pADe che. patharImAM tathA vAtapramehamAM pezAba vadhArIne sAre phAyade Ape che. vaidakamAM A eka phatehamaMda, sArI ane camatkArI vastu che. 8-vaidya nArazaMkara haragoviMda adhvaryuM-bAraDolI mUtraghAta mATe eMjinamAM jyAM sTIma taiyAra thAya che tyAM pANIne kSAra bAjhe che, te kSAramAMthI eka khApUrathI caNeThIpUra sudhI rogInuM baLAbaLa jaI ApavAthI pezAba vagaraIjAe chUTe che ane saLI mUkavAnI jarUra rahetI nathI. A kSAra ghaNeja uttama che. 9-vaidya bALakRSNa harikRSNa zAstrI-bhuvAlaDI 1. mUtrakRcchane upAya-elacI, pASANabheda, zilAjita For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 750 zrIAyurveda nikha dhamALA-bhAga 2 jo ane pIpara e savA~ samabhAge lai, vastragALa cUNa karI goLamAM vAla vAlanI gALI vALI, divasamAM be vakhata te geALI gaLI jai upara dUdha zera nA pIvuM. parejI-tela, maracu, khaTAza, hiMga vagere na khAvAM jethI mUtrakRcchanA vyAdhi maTe che. A davA anubhavasiddha che. ra, mUtraghAta mATe-pezAba baMdha thai gayA hAya tA gAyanuM dUdha zera nA tathA pANI zera nA meLavI, temAM si'dhava tAlA doDha nAkhI pIvAthI pezAba tarata chUTA thAya che. 10-DaoNkTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa 1. mUtrakRcchu mATeH-meTAM iMdrAmaNAMnAM mULa teleA nA ane hImaja tAleA nA ene azera pANI mUkI ukALavuM. navaTAMka pANI rahe tyAre pIvuM, jethI iMdriyanulAma lAge che ane mUtrakRccha maTe che. 2. mUtrakRcchu mATe:-elacI tela nA, pASANabheda tAlA 0nA, raiva cInI tAlA nA, sUrAkhAra tAle aa, jeThImadha tAlA nA tathA sAkara teAlA 1, enuM vastragALa cUNu karI savAre tAle nA bakarInA dUdha ane pANI sAthe phAkavAthI mUtrakRcchu maTe che. 11-vaidya maLAza'kara prabhAzakara-nAMdoda sUtraghAta mATe:-khaDiyAkhAra phulAvelA tathA phaTakaDI phulAvelI sarakhe vajane lai, vATI pezAbane raste mUke teA pezAba tarata chUTe che. puruSane saLI upara lagADI mUke te jaladIthI pezAkha chUTa che tathA strIone AMgaLI upara lagAvI mUkavAthI pezAba thAya che. A davA uttama che tema mArI khAsa anubhavasiddha che. 12-vaidha abarAma zaMkarajI paDyA-vAgaDa 1. mUtrakRccha:--kharAsakapUra indriyamAM mUkavu jethI mUtrakRcchva maTe che, For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRSTa, mUtraghAta ane azmarI-pramehu rAga 751 2. kesUDA athavA lIla (zevALa) peDhA upara bAMdhavAthI temaja seAparA palALI hUTImAM mUkavAthI mUtrakRcchu maTe che. 3. jamAda indriyamAM mUkavAthI pezAJa chUTe che. 4. jabAda, sUreAkhAra ane kesUDAM pAvAthI mUtrakR, taNakhA ane dAha maTe che, 5. pASANabheda, elacI, zilAjita, vaDavAInI kUMpaLeza ane sUrAkhAra vATI vastragALa karI, ceAkhAnA dhAvaNamAM pAvAthI mUtrakRcchu maTe che. 6. hajaratara ghasIne pAvAthI mUtrakRcchu maTe che. 7. kapUra TAMka 1 ane samudraphaLa ratI 4, jhINAM vATI e cUNune indriyamAM sa'cAravuM. pachI pANInI kuMDImAM besADI pezAba karAvavA, jethI turataja pezAkha thAya che. 8. mULAnA rasamAM sUrokhAra nAkhI pAvAthI mUtrakRcchu maTe che. 9. iMdrAmaNAMnuM mULa ghasIne pAvAthI pezAba tathA jhADA thAya che. 10. pASANabheda tAle 1, revaMcInI khaTAI tAlA 2, sAkara teAlA 6, cinIkamAlA tAlA nA tathA sUrokhAra tAleA nA ene khAMDI nAghera pANI mUkI ukALatAM caturthAMza pANI avazeSa rAkhI gALI pAvAthI pezAba chUTe che. 13-vaidha cUnIlAla haragovi'da zukla-pATaDI 1. mUtraghAta mATe:-kalamI sUreAkhAra zera 1, navasAra 3 bhAra tathA khaDiyAkhAra 3 bhAra levA. prathama navasArane jarA khAkharA karI, te traNe eka pittaLanI kaDhAImAM nAkhI, te upara eka pittaLanI thALI DhAMkI cUle caDAvI nIce khUba AMca karavI. e traNe kUbyA kharAkhara gaLIne rasa thaI jAya, eTale tene pittaLanI For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upara zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - - - thALImAM ThArI pipaDI baMdhAyA pachI te pApaDI uMmara tathA roganI tvarA mujaba eka AnIbhAra agara tethI vadhatI-ochI ThaMDA pANamAM ApavAthI pezAba chUTe che. 2. muMjanI derI tathA merapicchanI rAkha karI, eka vAla garama pANI sAthe ApavAthI pezAba baMdha thayo hoya te chUTe che. 14-vaidya girijAzaMkara AzArAma trivedI-jhariyA matraghAta mATe-elacI, kharasAra, navasAra tathA sUrokhAra e babbe tolA laI elacI tathA kherasArane khAMDI eka mATInI ThIbamAM mUkI (pAtharI) upara navasAra tathA sUrokhAra pAtharI, dhImI AMce pakAvavAM, jyAre navasAra tathA sUrokhAra phUlI rahe tyAre badhI vastuone pANImAM nAkhI meLavI, pANI TharI jAya tyAre uparathI nItayuM pANI gALI zIzImAM bharI levuM. A paNa eka rUpiyAbhAra pAvAthI pezAba chUTI daradIne ArAma thAya che. 15-vaidya naMdarAma prAgajI-nAgezrI gorakhagAMje tela 1, vaDanAM mULanI chAla tela , jhavera tela 1, sUrakhAra le che ane revaMcInI khaTAI le che, kharAM karI kavAtha karI pAvAM. A davA UnavA, mUtrakRccha tathA prameha mATe atyuttama heI pezAbanI ati chUTa karanAra che. 16-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. azmarI-patharI mATe rAtuM pAkaTa keLuM laI tene be rUpiyAbhAra rasa kADhI tene kukamAMDarasa kahe che. te rasamAM pAvalIbhAra mIThuM nAkhIne divasamAM be vAra pAve. eTale jene patharI thaI pezAba UtaratAM aDacaNa paDatI haze athavA TIpe TIpe pezAba Utarate haze, tenI patharI ogaLI jaI pezAba sApha Uta For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , , mUtrakRccha, mUtraghAta ane amarI-prameha roga upa3 ze. paraMtu A upAya barAbara cauda divasa kara. je patharI moTI baMdhAI gaI hoya to gaLatAM vAra lAge che, te A upAya barAbara kALajIpUrvaka ekavIsa divasa sudhI kare. 2, keLanuM pANI telA rA, sUrokhAra telA rA ane dUdha telA 18 e badhAMne ekatra karI divasamAM be vAra pIvAthI patharI gaLI jAya che. temaja jene pezAba baMdha thaI gayo hoya, tene A davA eka vAra pAvAthI tarata pezAba Utare che. 3. pravAlabhasma vAla 1 tathA elacIne bhUke vAla 1 meLavI dUdha sAthe khAvAthI mUtraghAta maTe che. 17-catizrI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata patharI-sarapaMkhAnAM pAtarAM ane sAkara vATIne pAvAthI patharI ogaLI jaI pezAba sApha Utare che. 18-vaidya jamanAdAsa madanajI vaiSNava-verAvaLa azamarI mATe-jAMbuDAnI aMtarachAla tathA jAbunA ThaLiyAnuM cUrNa karI khAvAthI pezAbanI aMdaranI patharI nIkaLI jAya che. 19-vaidya zyAmacaMda govardhanarAma-khAkharecI sapheda vALa tolo pa, jeThImadha telA 2, nAnI elacI tela 1, zuddha kapUra mAsA 2 ane sAkara talA H e sarvanuM vastragALa cUrNa karI 6 mAsApUra ThaMDA pANI sAthe khAvAthI amArI maTe che. parejImAM garama padArtho khAvA nahi. 20-vaidya rAghavajI mAdhavajI-goMDala azmarI mATe lImaDAnAM pAnane bALI bhasma karI tene kSAra kADhI, ratIpUra kSAra gekharu tathA pASANabhedanA kavAtha sAthe For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ha54 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ApavAthI patharI (pANI) rega maTe che. A davAthI pezAba vATe patharI nIkaLI jAya che e anubhavasiddha che. 21-brahmacArI AtmAnaMda trivedI mIThe pezAba-retI-patharInI hakImI davA-saraphedanAM pAna tole 1, variyALI te mA, baheDAMnI chAla tela vA, lImaDAnI gaLe le che, kALI drAkSa tela mA, usatenudusa tela , dAruhaLadara tole nA, zAhajIruM tele che, unAbudANA naMga 12, dhANA telo che, AmalInI chAla tolo che, sIpIstAna dANA naMga 12, cinIkabAlA tele che, banaphasA telo che, jupha tala , kariyAtuM tela bA, jeThImadha tela nA, rAjana tela , surIjana tolo ne, make tale che, kAsanI tela 1, cepacInI le che ane moTI haraDenI chAla telo nA laI, e sarvane adhakacarAM khAMDI eka mATIne agara kalAIvALA vAsaNamAM cAra zera pANImAM ukALI arthe zera pANI rahe tyAre utArI, ThaMDuM pANI gALI laI tenA be bhAga karI savArasAMja pIve. tathA bIje divase pAcho ukALI pIve tathA trIje divase na ukALa lAvI pIve. e pramANe karavAthI mIThe pezAba maTaze. je patharInuM darada hoya to A kavAtha pIvAthI turata retI athavA patharI baMdhAI haze te pezAba vATe nIkaLI jaze. A ilAja sarvottama mAlUma paDayo che. rara-vaidya aMbArAma zaMkarajI-vAgaDa amarIbhedakarasa-pArada tolA 8 ane gaMdhaka tolA 16 nI kAjaLI karI tene sutiSazuka, pASANabheda, AMzeda ane sADI e darekanA rasanI akekI bhAvanA ApI gALI vALI ATha chANAMnA agnimAM tene sarAvasaMpuTa mUkI pakAvI be vAla mAtrA mAM For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtraghAta ane azmarI-prameha roga 75 nAkhI pASANabhedanA kavAtha uparathI pIvA jethI azmarI maTe che. 23-vaidha dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. pramehakha'DanaguTikA-rumImastakI tAlApa, mAcuMphaLa tAlA rA, elacI tAlA rA, vAMsakapura teAlA rA, kAthA tAlA rA, cinIkamAlA teAlA rA, phulAvelI phaTakaDI telA rA, pASAzubheda tAlA rA, sukhaDanA vahera teAlA ra, gokharu tAlA rA, triphaLA tAlA rA ane kharAsa tAlA rA, e saghaLAMne khAMDI vastragALa karI, sukhaDanA telamAM caNA jevaDI geALI vALI, divasamAM 1 thI 2 vAra, gALI 1 thI 2 geAkharunA ukALAmAM sAkara nAkhIne ApavAthI saghaLI jAtanA prameha maTe che. 2. elAdi cUrNu:-cinIkamAlA bhAga 8, elacI, jeThImadha 3, AMbAhaLadara 3, seAnAgeru 3 ane geAkharu 3 bhAga laI khAMDI vastragALa cUrNa karI, vAla che, sukhaDa ane sAkaranA ghasArA sAthe divasamAM traNa vAra ApavAthI prameha maTe che. 3. rumImastakI tAlA 5, elacI tAlA 5, phulAvelI phaTakaDI teAlA 5 tathA sAkara teAlA 15 laI e savane vATI vasragALa karI, divasamAM be vAra dUdha sAthe be AnIbhAra ApavAthI prameha maTe che. 24-catizrI raviha'sajI dIpaha'sajI-surata pramehaguTikA:-vAMsakapUra, zilAjita, rumImastakI, rALa, AMbAhaLadara gaLeAsattva, elacIdANA, cinIkamAlA ane pASA bheda tamAma cIjo samabhAge laI, judI judI khAMDI, kapaDachANu karI, temAM sukhaDanu' tela ( yeAgya pramANamAM gALI vaLe teTalu ) meLavI, tene ekarasa banAvI tuvera jevaDI geALI vALavI. eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM' ke, tela vadhatu AchuM paDe nahi. vadhu paDaze teA tenI For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7pa6 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je goLIja vaLaze nahi. keI paNa jAtane prameha haze te maTaze. jUne prameha haze te paNa lAMbe vakhata sevana karavAthI maTaze. Take 2 thI 5 gALI sukhaDanA pANImAM, talanA telamAM athavA ekalA pANImAM divasamAM traNa vAra gaLAvavI. rapa-vaidya bALakRSNa ratnezvara-surata - 1, sukhaDanuM tela telA 5, vAMsakapUra telA 5, cinIkabAlA telA 5, elacI dANA telA che ane sAkara talA 5, e sarve vasANuM vATI jhINuM cUrNa karI sukhaDanA telamAM meLavI enA dasa bhAga karavA. savArasAMja ekeka bhAga pANI sAthe pAMca divasa Ape. phakta dUdha-bhAta sivAya bIjuM kAMI khAvA ApavuM nahi. sAta divasamAM pramehanA regIne ArAma thAya che. 2. berajI telA 2, zerI lobAna tela 2, mastakI telA 2 ane gUgaLa telA 2 laI pANImAM vATI caNu jevaDI goLI karavI. e gALImAMthI babbe goLI divasamAM traNa vakhata pANI sAthe levAthI prameha maTe che. 3. zilAjita telA 7, pASANabheda telA 7,gokharutelA 7, AmaLA telA che ane sAkara be bhAga laI ekatra karI temAMthI 0 0 tele divasamAM traNa vAra pANI sAthe phAkavAthI cauda divasamAM agana baLato prameha maTe che. 26-vaidya nUramahamada hamIra-rAjakeTa aganavALe prameha-bheMsanuM chANa pANImAM cALI lugaDe gALI, temAM jarA sAkara meLavI cha cha telA pAvAthI ekaja divasamAM pramehanI garamI maTI jAya che. agana baMdha thayA pachI rAtre pAMca tolA bahuphaLIne eka zera pANImAM covIsa kalAka For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtraghAta ane amarI-prameha rega paha palALI gALI laI te luAbamAM sAkara meLavI pAvAthI ATha divasamAM prameha maTI jAya che. cIkaNe luAba peTamAM javAthI bAdI jevuM jaNAya te dara Teke kALAM marI traNa khAI javAM tathA variyALI pAna sAthe khAvI. jhADo kabaja thAya te rAtre triphaLAnI phAkI ApavI eTale maTI jaze. ra7-vaidha jamanAdAsa madanajI vaiSNava-verAvaLa javanuM pANuM karI pIvA ApavuM. javakhAra pANI sAthe pIvA. thI, takamariyAM pANImAM nAkhI halAvIne (palALIne) sAkara nAkhI pAvAthI, divasamAM traNa vakhata triphaLAnI phAkI mAravAthI, sukhaDanuM tela A darada mATe ghaNuM ja akasIra che, mATe tenAM be traNa TIpAM sAkaramAM agara patAsAmAM ApavAthI, baLadANA, zatAvarI, gokharu ane ekharo, enI phAkI dUdhamAM athavA pANumAM ApavAthI athavA baMgabhasma ApavAthI prameha maTe che. 28-vaidya aMbArAma zaMkara paMDyA-vAgaDa 1. prameha-bahaphaLI palALI tene cALI te pANImAM paDI sAkara tathA suvarNa mAkSika bhama nAkhI pIvAthI prameha maTI jAya che. je Indriya upara sojo hoya te vaDa, pIpara, pIpaLa, pArasa, uMbare (gulara) e darekanI chAla lAvI pANImAM ukALe karI, e pANImAM bArIka kapaDuM baLI indriya upara lapeTI Akho divasa te pANI reDyA karavuM, jethI sojo UtarI jaze. aMdara pIDA hoya. te AmaLAM ukALI te pANIthI picakArI levI, pachI bahaphaLIvALo prayoga karavAthI game te prameha maTI jAya che. 2. dArUDInAM mULanI chAla tele che ane sAkara tela 1 meLavI traNa bhAga karI divasamAM traNa vakhata ApavAthI prameha maTe che. 3. gAyanuM dUdha zera laI temAM kuMvArane rasa tolA rA For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 758 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je nAkhI pIvuM. e pramANe sAta divasa karavuM. tyArabAda lehabhasma, haraDAM, baheDAM, AmaLAM ane gaLe e sarva sarakhe vajane laI madhamAM cATavAthI pramehane jaDamULathI nAbUda kare che. ra9vaidya prabhAzaMkara ravizaMkara travADI-aSTagAma prameha mATe-phaTakaDI phulAvelI laI tene bakarInA dUdhamAM nAkhI garama karavI tathA bAvaLanI pAlIne rasa tathA kherAla patAsuM nAkhI pIvAthI prameha tathA lohIvA maTe che. 30-vaidya maNizaMkara bhAnuzaMkara-valasADa pramehAMtakA-elacI lete 1, phulAvela morathuthu tela , zuddha nepALAnI dALa naMga 7, sUTha tela , pIpara tele , pIparImULa tela , dheLAM marI tela , kALA marI tole che, dhaLI mUsaLI tele 1, kALI mUsaLI tele 1, jAyaphaLa naMga 2, jAvaMtrI tela ,gekhara telA 2, taja telo , variyALI tole ga, kamaLakAkaDI tole 1, bAdiyAM tole che ane kulAvela TaMkaNa telo vA e sarvanuM vastragALa cUrNa karI Adune rasa zera na laI prathama morathuthu, nepALe ane elacIne ghUTI pachI badhI vastuo meLavI khUba khelI maganA dANA jevaDI goLIo karI divasamAM traNa vakhata babbe goLI pANI sAthe ApavI. je dasta vadhAre thAya te goLI kamI karavI jethI dasta ochA thaze. khorAkamAM pUrI, roTalI, kAMdA, maracAMnAM bhajiyAM vagere garama padArtho khAvA. AkhA divasamAM tela pAzera khAvuM. ThaMDA padArtho dUdha, khAMDa, bhAta vagere baMdha karavAM. sAta divasamAM dareka jAtanA pramehane maTADe che. 31-kumArazrI devIsiMhajI bhUpatasiMhajI-kaTosaNa prameha mATe -lAla maracAMnAM bI jhINAM khAMDI vastragALa karI, For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtraghAta ane amarI-pramehu rAga ha temAMthI tAlA nA divasamAM traNa vakhata ThaMDA pANImAM pIvAthI prameha ekadama maTI jAya che. paraMtu A IlAja amuka divasa sudhI kAjIpUrvaka jArI rAkhavA. 32-vaidha bAlAzaMkara prabhAzakara-nAMdoda prameha mATe: lImaDAnI aMtarachAlane pANI zera pAMcamAM 5lALI temAMthI na zera pANI tathA pAMca rUpiyAbhAra khAMDa nAkhI pIvAthI iMdriyamAMthI paDatuM paruM khadha thaI jAya che. jo UnavA aLatA hAya tA kAthAnI dorIne khALI rAkha karI, na rUpiyA bhAra rAkha eka rUpiyAbhAra khAMDa nAkhI pIvAthI UnavA maTe che. 33-DaoNkTara magubhAI zAmaLadAsa-amadAvAda nIravIsI tAlA 15, zuddha karela sapheda kAthA tAlA 2, ela cI dANA tAle 1, rumImastakI tAlA 2, cinIkakhAlA tAlA 2, seAnAgeru tAle 1, mAyu phaLa tAlA 2, vAMsakapUra teAlA 1, muLalAi medANA tAlA 2, nAgakesara tAlA 1, rALa tAlA 2, miracakakAkaLanAM bI teleA 1, khAlasamake pekhA 2 rUpiyAbhAra ane sukhaDanuM tela teAlA 2 lai, tela sivAyanI cIjone vastragALa karI tela meLavI ghUMTI ghUMTI adhuM tela samAvI devuM. jyAre madhu tela masAlAmAM pacI jAya, tyAre vAla vAlanI geALIe vALI divasamAM e vakhata babbe ApavAthI jUnA pramehamAMthI mUtrakRccha thayA hAya te paNa maTI jAya che, khATu' tathA tIkhuM khAvuM nahi. 34-jozI rAmakRSNa revAza'kara-jAdara kALI kasAdInI chAla garama pANImAM bhIMjavI rAkhI levAthI pezAkhamAM sAkara jatI hAya te maTe che. 3pa-vallabhadAsa narAttamadAsa zAhu-bharuca 1. prameha tathA sujAka:-elacI tAlA 1, reva'cInI For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo khaTAI tAlA 1, kakhAmacInI tAle 1, za'khajIru tAlA 1, sUrezakhAra tAlA 1 e savane khAMDI traNa paDI karI, dUdha zera traNa tathA pANI zera traNamAM nAkhI pIe te tanakhiyA prameha maTe che. temaja sujAka (mUtrakRccha ) nu' darada paNa maTe che. 2. phaTakaDI tAlA 1 laI phulAvI traNa paDI karI, pachI eka paDI gAyanI chAza zera ekamAM nAkhI pIvI. upara dALiyA ane mamarA khAvA tathA chAza pIvI. sAMje bhAta ane chAza khAvAM; e pramANe traNa divasa karavAthI avazya prameha maTe che. 3. prameha mATe:-jeThImadhanu' mULa tela 1 ane zilAjita e anne jhINAM vATI gulahujArAnAM pAnanA rasamAM ALI caNA pramANe vALI, divasamAM be vakhata gALI ekeka khAvAthI aganiyA, rasIvALA vagere prakAranA prameha maTe che. 36-vaidya manasukhalAla lallubhAI-surata bhikhAdi dhRtaH-bhilAmAM na'ga e laI, eka leAkhaDanI kaDachImAM ghI eka rUpiyAbhAra lai temAM zilAmAM nAkhI agni upara mUkI, bhilAmAM maLI jAya tyAre nIce utArI ghI zIzImAM bharI rAkhavu', pachI eka saiATu cevalI pAna lai, tenA upara vaTANA jeTalu cApaDI cAvI javu. divasamAM be vakhata ApavuM, jethI pramehamAM ArAma thAya che. A upAya meATI umaranAne mATe che. A davA mATe parejI kAMi paNa nathI. 37-vaidya dhIrajalAla mANekalAla-vaDAdarA mehAntaka rasaH-keADIbhasma tAlA 5, sUrya puTI pravAlabhasma tAlA 2, gaLeAsattva tAlA 2, e sarvane ekatra karI ghI--sAkaramAM savAra, apeAra ane sAMje ekeka vAla ApavAthI pramehanA jarUra For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtraghAta ane amarI-prameha roga 761 nAza kare che. A sAthe rAtre sUtI vakhate triphaLA, sAkara ane haLadaranuM cUrNa le che, ghI tathA madha sAthe ApavAthI dustara pramehane jaladIthI jarUra nAza thAya che. (amArI banAvaTa che). 38-DaoNkaTara maganalAla trijabhUkhaNadAsa surata mUtrAzayana tIrNa varama -mugalAI bedANA tAle , sukhama khatamI tole che, Isabagula tele ene aDadho kalAka rA tolA pANImAM bhIMjavI, gALI sAkara nAkhI pIvuM. be-cAra divasa be vakhata pIvAthI mUtrAzayane varama, dAha tathA mUtraghAta maTe che, e mAre anubhava che. 39-vaidya umiyAzaMkara mahAsukharAma-umareTha UnavA mATe variyALInuM cUrNa 1 thI 2 telA sudhI eka zera pANImAM sAkara telA 2 sAthe pIvAthI UnavA maTe che. divasamAM be vakhata pIvuM. 40-vaidya aMbArAma zaMkarajI paMDayA-vAgaDa 1. gaMgezvara rasa-zuddha kathIra tathA pArAne ekatra garama karI meLavI kharalamAM kuMvAranA rasamAM khUba vATI tenI geLIo karI kAcanA vAsaNamAM pakavavI; jethI sapheda bhasma thAya te aMgezvara rasa kahevAya che. te pAMDu, prameha tathA nirbaLapaNane maTADe che, temaja kamaLAne paNa maTADe che. 2. mehanAzana rasa-lohabhasma, rasasiMdUra, suvarNa mAkSikabhasma ane gaMdhaka e sarva samabhAge levA ane iMdrajavanA kavAthamAM ghUMTI eka vAla maga sAthe cATavAthI prameha maTe che. 3. mehAMkuza rasa -baMgabhasma, pAradabhasma ane gaMdhaka sama For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 762 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je bhAge laI dhAvaDInA rasamAM ghUMTI madha sAthe be vAla ApavAthI prameha maTe che, temaja jhADo ghaNuM maTe che. 4. badama (bada) kaLIcUne tathA saMcero ekeka TAMka mizra karI pATe bAMdhe te bada gaLI jaI pANI thaI jAya che. 5. sADIne vATI gAMTha para bAMdhavAthI bada ogaLI jAya che. 6. naLiyAne zeka kare tathA kuMvAranAM lAbAM bAMdhavAM jethI gAMTha ogaLI jAya che. 7. UnavA mATe-vevaDIne rasa sAkara nAkhI pIvAthI UnavA maTI jAya che. athavA gaLajIbhIne rasa sAkara nAkhI pIvAthI UnavA maTe che. 41-vaidya prANalAla dolatarAma-kapaDavaNaja 1. prathama dAha thato hoya te vakhate triphaLAnA kavAthamAM zuddha caMdananuM tela TIpAM 40 nAkhI be vakhata pIvA ApavuM. jethI dAha zAMta thAya che. pachI caMdraprabhA ApavAthI prameha maTe che. 2. suvarNa mAkSika bhasma eka bhAga, gaLosatva e bhAga, kherIguda ATha bhAga ane sAkara agiyAra bhAga, mizra karI roja be vakhata 0 0 tela ApavAthI prameha maTe che. 3. vasaMtakusumAkara rasathI paNa prameha maTe che. kara-vaidya chaganalAla AtmArAma-surata pramehAvaTIH-cinIkabAlA tAle 1, moTI elacInA dANuM tela 1, sonAgeru tolA 2, enuM vastragALa cUrNa karI temAM sukhaDanuM tela telA 2 meLavI vATI temAM samAya teTaluM madha meLavI vaTANA jevaDI gaLI vALI, divasamAM traNa vakhata pANI sAthe eka eka gebI ApavAthI prameha maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUtrakRccha, mUtraghAta ane azamarI-prameha rega ha63 43-vaidya nAza kara haragoviMda avaryuM-bAraDolI prameha mATe-AMbAhaLadaranuM vastragALa cUrNa karI ekathI be vAla sudhI divasamAM traNa vAra ApavuM. upara kAcuM talanuM tela navaTAMkathI 0 zera sudhI pAvAthI prameha maTe che. vIsa prakAranA prameha paikI mAtra cAra vAtajanya pramehamAM phAyade karatuM nathI, paNa bAkInA prameha maTaze. daradIne jANa na paDe te mATe ghApahANanuM paDIkuM paNa sAthe ApavuM. 44-DokaTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa prameha mATe-sapheda jIru tela 1, kalamI sUrA mAsA , revaMcInI khaTAI mAsA ,cinIkabAlA mAsA 6 ane khaDabUcanA bIne garbha tela 1, e sarvane kA zera pANImAM vATI kapaDegALI, temAM traNa talA sAkara nAkhI be traNa vAra pIvAthI prameha maTe che. kSa-vaidya naMdarAma prAgajI-nAgezrI sAkariyA (madhuprameha) ne upAyaH-karALa jamInamAM Ugela AvaLanAM mULanI chAla ane rasAyaNa gaMdhaka, e e keka tela tathA aphINa tela ga, zilAjita le che, enuM bArIka cUrNa karI 3 thI 6 rastI nIce lakhelA kaI paNa anupAna sAthe levAthI madhuprameha avazya maTe che. anupAna -kAcA uMbarAnA rasamAM, bAvaLanI chAlanA kavAthamAM jAMbunA ThaLiyAnA kavAthamAM, gorakhagAMjAnA rasamAM AmAMthI koI paNa anupAna sAthe ApavuM. pazca-java, dALa, bhAta ane dUdha, tathA kupathya-miSTAnna che. 46-sAdhu gaMgAdAsa sevAdAsa-surata zilAjita eka AnIbhAra laI garama dUdha sAthe khAvAthI pramehanI agana baLatI hoya te maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 764 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 47-vaidya maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata prameha mATe -cinIkabAlA chelA 1, vaDanA aMkura tele che ane sAMvaranI chAla tela vA ene adhakacarAM khAMDI nA zera pANImAM ukALI navaTAMka pANI avazeSa rAkhI temAM madha tela che tathA sUrekhAra vAla 1 nAkhI pIvAthI pramehanI agana tathA sojo maTI jAya che, paru AvatuM baMdha thaI jAya che. agana nahi hoya ane prameha jUne thaI gaye te temAM sukhaDanuM tela TIpAM 5 thI 15 ane phulAvelI phaTakaDI vAla vA nAkhI pIvuM. divasamAM ekathI be vakhata A prayoga kare jethI pramehu dUra thaze. 48-vaidya maNizaMkara jAdavajI jezI-kAnapara 1. prameha mATe bAvaLanA kumaLA aMkura eka tele savA rasAMja sAkara sAthe khAvAM. 2. vAMsakapUra, kaMkala, nAgakesara ane elacIdANA samabhAge khAMDI temAM caMdananuM tela palaLe teTaluM nAkhI nAnI sopArI jevaDI gaLIo karI, haMmezAM savArasAMja ekeka gaLI cAra telA pANImAM cALI nA tele sAkara nAkhI pIvAthI pramehanI baLatarA tarataja zAMta thAya che. 3. mULAnAM pAnane rasa tela 1 ane gAyanuM ghI tela 1 sAthe meLavI pIvAthI prameha maTe che. mULAnA kaMdaghImAM taLIne sAkara sAthe khAvAthI prameha maTe che. DaoNkaTara dAdara gepALa raNadIve-surata prameha mATe -dagaDI, pASANabheda ane sAkara samabhAge laI vATI savArasAMja ardhI ardhI tela laI dUdha athavA pANInA ghUMTaDA sAthe sAtadivasa phAkavAthI bhayaMkara prameha ane agana maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pramehapiTakA 765 - 1 pa-vaidya lakSmaNa mArtaDa sAsavaDakara-pUnA 1. upasagika prameha-cinIkabAlA telA 10, elacI tolA 5, sukhaDanuM tela taoNle 1, cinIkabAlAnuM tela tela 15, zuddha zilAjita telA rA, gUgaLa telA 10, e sarvane gekhanA garama ukALA sAthe vATIne e keka vAlanI gaLI vALavI. AkhA divasamAM traNa athavA cAra vakhata dareka vakhate 1 goLI dUdha ane sAkara sAthe gaLAvavI. telavALA tIkhA, khATA ane vidAhI padArtho tathA strIsaMga vajya kare. 2. madhuprameha-keDIva salphaTa tela 01, baMgabhasma tela oo, suvarNa mAkSika bhasma telo , jAbunA ThaLiyAnI mIja tela 1 ane zilAjita tela 1 e sarvane eka divasa khala karI sATha geLI banAvavI. dara vakhate babbe goLI divasamAM be vAra gAyanA dUdha sAthe ApavI. e goLI be mAsa sudhI ApavAnI che. te evI rIte ke, sAta divasa A gebI ApyA pachI traNa divasa baMdha rAkhavI ane te pachI bIjA sAta divasa ApavI. e pramANe nava aThavADiyAM ApavI. 18-pramehapiTikA pramehane roga thayA pachI te rogInI barAbara cikitsA karavAmAM Ave nahi ane regI ghaNI utAvaLa kare, jethI vaidyo te pramehane rItasaranI cikitsA nahi karatAM rasakapUra, merathathu jevA padArtho khavaDAvI pramehane sUkavI nAkhe che. paraMtu pramehanuM jhera zarIramAM rahI javAthI ane rAsAyaNika garamIthI dhIme dhIme te vikAThukta lehI mAMsamAM jaIne medane dUSita kare che. AthI For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir g}} zrIArveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo zarIranAM ekasA ne sAta masthAnA paikI sadhimama, zirAmama ane mAMsamama eTale sAMdhAomAM, zirAomAM ane mAMsavALA bhAgeAnAM kAmaLa sthAneAMmAMpiTikA eTale gAMTha sAthenI jhINI pheAllIA daza prakAranI thAya che. tenAM nAma tathA lakSaNA nIce pramANe cheH je piTikA pAchaLanA bhAga ane AgaLanA bhAgathI U'cI ane aMdarathI UMDI hoya che tene (1) saravikA kahe che.je phAllI kAcabAnI pITha jevI UpaselI tathA kicit dAhavALI hoya che tene (2) kacchapikA kahe che. je piTikA tIkSNa, dAhayukta ane mAMsanA tatuothI vI'TaLAyalI haiAya che tene (3) jAlinI kahe che. je piTikA kharaDA ke peTa para thAya che ane tenI pIDA U'DI eTale zarIranI aMdara rahe che tathA te bhInI, meATI, raMge AsAna mAnI hAya che te (4) vinatA kahevAya che. je piTikA ra'ge rAtI, kALI tathA jhINI phAllIethI vyAsa, ghaNI bhayakara, hAya che tene (5) alajI kahe che, je piTikA masUranI dALa jevA raMganI tathA kada ane AkAranI hAya che te ( 6 ) masarikA kahevAya che. e piTikA dheALA sarasava jevI ane tevaDIja hAya che tene (7) sapikA kahe che, je piTikAmAM eka meATI phAllI thaI tenI AsapAsa nAnI phAlIe thAya che te (8) putriNI kahevAya che. je piTikA vidArIkaMdanA jevI gALa ane kaThaNa hAya che te (9) vidvArikA kahevAya che, je piTikAmAM paruthI bharelA phAllA thAya che. tathA jemAM vidraSi rAganAM lakSaNe maLatAM Ave che tene (10)vidrAdha kahe che. e pramANe pramehanA vyAdhi pachI daza jAtanI pramehapiTikA pramehamAMthI utpanna thAya che. prameha rAga, vAtapittAdi doSa para AdhAra rAkhe che, teja dveSanA AzarAthI upara jaNAvelI piTikAo thAya che, eTale vAyunA atiyAgathI vAtapramehane lIdhe je piTikA thAya che, temAM vAyunA rukSa guNane For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pramehapiTikA 767 daya gaI nAyakanI AzA , mA athavA lIdhe kaThaNuza ane caLa hoya che. pittapramehanI pAchaLa je piTikA utpanna thAya che te jaladI pAke evI dAhayukta hoya che. kaphaprameha pachI thanArI piTikA pIDA vinAnI, picI, UMcI tathA ghaNe kALe pAke evI hoya che. e pramANe traNe deSapradhAna je piTikA maLadvAra, hRdaya, gardana, khabhA, baraDe temaja bIjA marmasthAne upara thAya che te ane je vedanAyukta hoya che tathA maMda jaTharAgnivALAne thAya che, te piTikAo maTADavAnI AzA rAkhavI nahi. je piTikA tarasa, udharasa, mAMsane saMkeca, meha, heDakI, mada, javara, visarSa ane sAMdhAonuM jakaDAvuM e upadravo sahita hoya te athavA emAMnA keI paNa upadrava sAthe hoya te, te rogI bacata nathI. A piTikAo pikI keI paNa piTikA thaI hoya te te piTikAne je malamamAM ghI athavA tela AvyuM hoya tevA malamanI paTTI mAravI nahi. kaI paNa piTikA upara piTIsa mUkI zeka kare nahi, tema zastrakriyA paNa karavI nahi. paraMtu piTikAnuM mULasthAna medagata hAvAthI zarIranI carabImAMthI Ave che, eTalA mATe e regIne vamana, virecananI kriyA karavI ane gulearamAnI, sonAgeru athavA khaDIne ane te nahi maLe te goramaTI (pILI mATI) nuM pANI karI temAM gulAbajaLa meLavI ane gulAbajaLa nahi maLe te sAduM pANI meLavI piTikA para paDyA karavuM ne sukAvA devuM nahi. athavA emAM kapaDuM bhIMjavI tenAM pitAM bhInAM ne bhInAM rahe tevI rIte kAyama mUkyA karavAM. piTikA rogamAM vamanavirecananA bIjA prayogo karatAM nAIkaMda nAmanI eka vanaspati thAya che, jenA velAnAM pAtAM Abehuba ghileDInA velAnAM pAtarAM jevAM thAya che, paNa tenAM phaLa nAnAM maracAM jevAM lIlAM thAya che ane te pAke tyAre rAte raMga pakaDe che. te vakhate tenAM biyAM maracAMnA bIja jevAM dekhAya che. je nAnuM maracuM ane A nAIkaMdanuM For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 78 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo maracu kAcu' athavA pArka, ge lIluM athavA lAla, sAthe mUkayu hAya tA AMkhe joIne pArakhavu muzkela thaI paDe che. paNa phera eTaleA che ke ghileADI kaDavI ke mIThI game te jAtanI hoya paNa tenAM pAtarAM kaDavAM hotAM nathI ane A nAIka danAM pAtarAM, ghileADInAM pAtarAMmAMthI judAM pADI zakAtAM nathI, paNa svAde kaDavAM hAya che ane phaLa paNa kaDavuM hAya che. te nAika dane lAvI temAMthI e vAla karatAM vadhAre nahi eTalA kada laI tene vATI goLamAM gALI karI rAgIne ThaMDA pANI sAthe gaLAvavI. e goLI gaLyA pachI ardho kalAkamAM te rANIne jhADA ane UlaTI zarU thaze jethI tamAma jhera nIkaLI jaze. je piTikAnI gAMTha hAya te gAMTha upara eja nAika'ne ghasI cApaDavA, eTale traNa divasamAM sArAvikA, kacchaSikA, vidraSi vagere bhaya'kara piTikAe AgaLI jaze. A kaMdathI maiDhavAyu tathA zlIpada eTale eka paga jADA thaI jAya che; te tathA aMDavRddhi ke jemAM carakhI athavA pANI Utaryu. hAya te paNa traNa divasamAM maTI jAya che. paraMtu maTI gayA pachI eka aThavADiyAmAM pAchuM' bharAi Ave che tethI e upAya nakAmA thai paDe che. paNa je phAi cikitsaka bIjA prayAgathI carakhIne vadhavA nahi de, te A upAya ghaNAja prabhAtrika che. A nAikadanI geALI khavaDAvyA pachI te rogIne tela, maracuM ane hiMga bilakula ApavAM nahi. malake je gharamAM rAgIne suvADyo hAya te gharamAM tela maracAMnAvaghAra paNa karavA nahi. jo te khAdhAmAM Avaze athavA vaghAranI gaMdha tene lAgaze te rAgInuM gaLuM baMdha thai jaze eTale tenAthI bilakula khelAze nahi. mATe tevI bhUla thAya athavA jhADA ane UlaTIthI rAgI galarAya athavA azakta banI jAya, te te rogIne ghI rUpiyA ebhAra tathA elacInA dANA daza vATIne ghImAM garama karI pAvA; jethI UlaTIjhADA tarata baMdha thaze ane gaLu UghaDaze. jeTalA divasa For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, zeraga ne aMDavRddhi 760 nAIkaMdane upayoga karavAmAM Ave teTalA divasa tela, maracuM, hiMga, khaTAza, caNA, goLa ane khAMDa bilakula khAvA devAM nahi, A pramehapiTikAo paikI sarAvikA, kacchapikA ane vidhi nAmanI piTikAo pAThAnA nAmathI oLakhAya che ane jAlinI nAmanI piTikA raphInA nAmathI oLakhAya che. sasaMpikA, masUrikA ane putri e traNa piTikA visarpa eTale cepiyA ratavAnA nAmathI oLakhAya che, ane vinatA nAmanI piTikA pahADiyA ratavAnA nAmathI oLakhAya che; paNa je piTikAnI gAMTha cAmaDInI nIce hoya ane upara eka phollI thaI hoya te phallInI AsapAsa je rAtI cAmaDI hoya, te te cikitsA karavAthI maTe che; paNa je tema na hoya te te piTikA be cAra kalAkamAM athavA eka be divasamAM rogIne prANa le che. mATe prameha karatAM paNa pramehapiTikAnI cikitsA ghaNuM ja buddhipUrvaka karavAnI che. 19-udararoga, zotharoga ne aMDavRddhi udararoga vAyuthI, pittathI, kaphathI, sannipAtathI, plIhAthI, maLathI, kSatathI ane pANIthI eTale vAtadara, pittadara, kaphadara, sannipAdara, plIhedara, baddhodara, phadara ane jaLadara maLIne ATha prakAranA gaNavAmAM AvyA che. udararogamAM ajINuM prAdhAnya bhogave che. jyAre ajINanI cikitsA barAbara thAya nahi ane regI zraddhApUrvaka upacAra karAvatAM kupathyanuM sevana karate jAya, tyAre te te ajIrNanA vikAra pAmelA bhAge koThAne bagADI judI judI jAtanA pitAnA guNadharma pramANenA udararogane utpanna kare che. je mANasane sAmAnya ajIrNa thAya ane temAMthI maMdAgni utpanna thaI tenI upekSA karavAmAM Ave, tyAre maLAzayamAM rahele A. 25 For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7. zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je apAnavAyu maLane sUkavI samAnavAyumAM kaledanakaphane mithyAga kare, jethI pAcakapittane hInAga thAya eTale te rogIne khAna ane pAnanA padArthonA pAka nahi thatAM AMtaraDAne bagADe che, jethI tene vAdara thAya che. je pAcakapittane atiyoga thaI kaledana kaphane hInAga ane samAnavAyune mithyAga thavAthI vidagdhAjIrNa thAya che, te te ajIrNa zarIranI dhAtuone dagdha karI pate petAnA guNadharma pramANe pitto dara utpanna kare che. jyAre apAnavAyu kaledana kaphane sUkave che, tyAre pAcakapittane hInAga thAya che ane apAnavAyu tathA samAnavAyune atiga thaI AmAjIrNane utpanna kare che. te Ama kekAmAM rahI vAyuthI sukAtAM sukAtAM pitAnA guNadharma pramANe kAdara jene lokabhASAmAM zahedara athavA kadara kahe che tene utpanna kare che. jyAre pAcakapitta, kaledana kapha ane samAnavAyune paraspara hIna, mithyA ane atiga thAya che tyAre pAkelA annane rasa rakta, mAMsa Adi bIjI dhAtuone utpanna nahi karatAM pote sthira thaI rahe che, jethI manuSyane rasazeSa ajIrNa zarIramAM rahelI traNe dhAtuone dUSita karI sannipAte. dara utpanna kare che. jyAre koI mANasane navajavara Ave che ane te maLyA pachI te mANasa kupaccanuM sevana kare to tene jIrNajavara utpanna thAya che. tene lIdhe zarIramAM rahelAM pAMca prakAranA pitta hInAgane pAmIne kaphane atiyoga ane vAyune mithyAga kare che, jethI annanA rasane raMjakapitta raMga ApavA mATe yakRtamAM kheMcI zakatuM nathI. eTale te plIhAmAM (baroLamAM) ekaThe thaI, baLane vadhAre che, jethI rogIne mAchaNanI peThe anna khAvAne vadhAre joIe che. paraMtu te annanuM lehI nahi banatAM tene rasa plIhAmAM ekaThA thAya che, AthI peTanAM AMtaraDAM dUSita thaI plIhodara utpanna kare che. keI mANasane azuddha AhAra karavAnI For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, zArega te aMDavRddhi 771 Teva paDelI hAya, jemAM kAMkarI, vALa ane evAja bIjA padArtho jene hAjarI pAcana karI zake nahi tevA padArthI te azuddha anna sAthe khAdhAmAM Ave, jethI pAcakapitta tene pacAvI nahi zakavA thI teo AMtaraDAMmAM vITaLAI jAya athavA TharI jaI AMtaraDAMmAM kSata eTale cAMdI utpanna kare che. AthI kADhAmAM pAkatA annanA rasanuM pAcakapitta pAcana karI zake nahi, jethI traNe doSanA hIna, mithyA ke atiyeAga thaI udarane phulAvI, AkhA zarIrane gALI nAkhe chetene kSatAdara kahevAmAM Ave che.je mANasa bhUkha lAgyA pachI pANI pIe che ane tarasa lAgyA pachI annajame che; je mANasa maLamUtrAdinA vegane rAkI rAkhe che, tathA je mANusa atyata zAka kare che; je mANasa sUnA tApathI, saDelI vanaspatithI ke snehavALI mATInA sa`sagathI dUSita thayelu pANI pIe che, tenA kAThAmAM rahelu` pAcakapitta bilakula maMda paDI jAya che. eTale annanI sAthe pIdhelu pANI pacatuM nathI, jethI te pANI sAthe annanA rasa ane apAnavAyu maLIne peTane phulAve che ane jema jema vakhata jatA jAya, pANI pivAtuM jAya, tema tema peTa vadhatu' jAya che tene jaLAdara athavA jalaMdara kahe che. e pramANe pAMca jAtanAM achAMmAMthI pAMca prakAranA udyoga ane traNa prakAranA vikArAthI traNa prakAranA udararoga maLIne ATha prakAranA uttararAga gaNAyelA che. A ATha prakAranA uttararAga jyArathI thAya che tyArathI te kaSTasAdhya gaNAya che ane bhAgyeja temAMthI kAi rAgI acavA pAme che. tenu' kAraNa evuM che ke udararogamAM khAsa karIne vAyunuM prAdhAnya che, tethI agni ma'da paDI jAya che ane kapha sukAya che. eTale annane pAcana karavA mATe arthAt samAnavAyune tathA apAnavAyune zuddha karavA mATe laghana karavAnI athavA gheADA kheArA khAvAnI jarUra heAvA chatAM, vAyunA aticeAga khATI bhUkha lagADe For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ha72 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je che, jethI regI te bhUkhane sahana karI zakato nathI. eTale kaphane sukAvAthI ane pittane hIga thavAthI, prakRti pitta utpanna karanArA tathA kapha utpanna karanArA padArthonI mAgaNI kare che. AthI rogI baLAtkAre paNa tene tAbe thatuM jAya che, eTale jIbhamAM raci thavAthI khorAka khAI zake che. pAnavAyu zuddha hovAthI khorAkane hAjarImAM pahoMcADe che paNa samAna tathA apAnavAyu te annane sUkavI nAkhI peTamAM saMcakI rAkhe che. eTale dina para dina rogI asAdhyapaNane pAmate jAya che. jyAre koI paNa prakAranA udararogamAM brAjakapittane hIna thaI tenI cAmaDI pILI thAya ane sejA Ave, regIne kherAka baMdha thAya ane zvAsa jaNAya tathA jIbha pILI ke sapheda thAya tyAre te regI saMpUrNa asAdhya thayo che ema jANavuM. ATha prakAranA udararoganAM judAM judAM lakSaNe jANa vAnI IcchA rAkhanArAoe te nidAna zAstramAMthI joI levAM. udararogamAM eTaluM te sAbita thaI cUkyuM che ke e roga khAsa karIne ajIrNamAMthI utpanna thAya che, eTale ajINuM vadhIne udarareganuM svarUpa pakaDe, tyAM sudhImAM enA IlAja phatehamaMdIthI thaI zake che. paNa jyAre udararoga saMpUrNa rUpamAM dekhAya ane koI kaI jAta. nA upadrava jaNAya tyAra pachI te rogI bhAgye ja sAre thAya che. eTalA mATe peTa meTuM thaI peTanI cAmaDI caLakatI thavA mAMDe ke tarata udararoganA upAya zarU karavA ane te pachI je tAva, khAMsI, zvAsa, aruci ane sejA jaNAya che tenI vyartha cikitsA karavI nahi. vAtedAranI zarUAtamAM amRta harItakI, vizALAkSAra ane zrIphaLaphAranI 0 tolAnI mAtrA chAza sAthe ApavAthI e rega maTI jAya che. je pittodaranI zarUAta hoya te amRta harItakInI mAtrA - tela chAzamAM siMdhava, hiMga ane rAInuM For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, zotherAga ne aMDavRddhi 773 cUrNa nAkhI pAvAmAM Ave te pittadara maTI jAya che. je kaphadaranI zarUAta dekhAya te snehIliraguTikA athavA punarnavAdi gUgaLa nI babbe goLI maLI chAza sAthe ApavAmAM Ave to te maTI jAya che. sannipAtodara asAdhya che. je plIhodaranI zarUAta jaNAya, te kRmizatru eTale vAyavaDiMga zera 01 tathA iMdrajava zera vA e bene jhINuM vATI tenI madhamAM caNA jevaDI goLIo vALI, babe goLI divasamAM traNa vAra ApavAthI e roga maTI jAya che. je kSatodaranI zarUAta jaNAya te vAMsakapUra, elacI, vAyavaDiMga, iMdrajava, ajameda ane kamANI ajamAnuM cUrNa tela vA maLI chAzamAM thoDI sAkara nAkhI phakAvavAthI e roga sAre thAya che. je bodaranI zarUAta hoya to amRtaharItakI, rajanI cUrNa, eTale AMbAhaLadara, sAjIkhAra ane vAMsakapUra samabhAge laI tenuM cUrNa karI garama pANI sAthe che . te ApavAthI e rega maTI jAya che. je jaLadaranI zarUAta jaNAya to stuhIkSiraguTikAnI traNa goLI divasamAM traNa vAra ApavI. athavA punarnavAdigUgaLanI divasamAM traNa vAra babbe geLI ApavI athavA amRtAdigUgaLa divasamAM traNa vAra babbe goLI ApavI. athavA jhADavAMnI mAtrA, kALIjIrIne kSAra, vizALAkSAra ane dareka tele laI chAza sAthe ApavA. athavA kharasANI thAranA dUdhamAM ca1NAnI dALa palALI, sUkavI tene zekIne tenuM cUrNa banAvI temAM sUMTha, marI, pIpara, pAra, gaMdhaka vachanAga, haraDAM, baheDAM, siMdhava, saMcaLa ne sAjIkhAra e tamAmane caNAnI dALa jeTalA vajane levAM. tene bhegAM meLavI bhAMgarAnA rasamAM vATI, eka eka vAlanI geLI karI, ekeka goLI divasamAM be athavA traNa vAra garama pANI sAthe ApavAthI jAdara maTe che. AThe prakAranA udararogamAM mUtra ane chAzanuM sevana ati upagI che. sojo AvyA pachI keI For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 774 zrIyurvedra nibadhamALA-bhAga 2 jo paNa udararogamAM sATADInAM mULanA kavAtha sAthe upara lakhelI keAi paNa davA ApavAthI seAjA UtarI jAya che. keAI paNa udararAgamAM dhI, tela, gaLapaNanA padArthI ane vidAhI eTale telamAM taLelA padArtha bilakula ApavA nahi. kAi paNa udararogIne jema ane tema anna AchuM ApavuM; paraMtu chAza athavA ceAkhAnI kAMjI tathA khIjA halakA padArtho ApavAne harakata nathI. uttararAgamAM seAjA caDhayA hAya ane rAgI akaLAtA haiAya tevI avasthAmAM pUrNa caMdrodaya, svalpaca'drodaya, pAMcAmRtapapaTI, leAhupapaTI', suvaNu papaTI ceAgya anupAna sAthe athavA sAToDInA ukALA sAthe agara ekalI madhamAM ApavAthI ghaNuM sAruM' kAma kare che; temAM jaLeAdaranA regIne punana vAdi gUgaLa, stra5 cadrodaya ane poMcAmRta parpaTI ze kAyadA kare che. zAtharAga (sAjA):-jyAre byAnavAyunA hInayAga, bhrAjakapittanA mithyAyeAga ane sa'zlezaNu kanA atiyeAga thAya che; tyAre pAnavAyu raktane ane samAnavAyu rasane sAthe lai cAmaDImAM vahetI traNa dhAtunI zirAomAM kheMcI lAve che ane te zirAomAM tenuM rudhana kare che. tethI vAyu, pitta ane kapha tvacA ane mAMsanA Azraya karI sAjAne utpanna kare che, te seAo kAraNabhedathI kAya bheda thaI ne nava prakAranA thAya che. eTale traNa doSathI traNa, druMja doSathI traNa, sannipAtathI eka, abhighAtathI eka ane viSathI eka maLI nava prakAra thAya che, je mANasa UlaTI tathA jIlAmanAM AsaDa levAthI lAMbA divasanA tAvathI, lAMghaNA khecavAthI, zarIra sukAI duba La thavAthI; khArA, khATA, tIkhA, UnA ane vizeSa jaDa padArthonuM sevana karavAthI, dahI', kAcu' anna, mATI, zAkabhAjI, dUdha ane macchI jevAM viruddha bhAjana khAvAthI, viSanA pAthI, harasanA rogathI,kasarata nahi karavAthI, jIlAkhanI agatya * For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, zethaga ne aMDavRddhi 75 - - chatAM nahi levAthI, hRdaya Adi laIne marmasthAnemAM dee utpanna karelA regathI, gabha athavA garbhapAtathI ane vamanAdika kriyAthI, zarIra zuddha karavA mATe beTA prayogathI, evAM kAraNethI apAna ane samAnavAyu bagaDe che. AthI vyAnavAyune hInayoga thAya che. tethI upara kahyA pramANe sajAnuM mULa utpanna thAya che. vAyupradhAna sAje caMcaLa, pAtaLI tvacAvALe, kharabacaDe, rAtA-kALA mizrita raMgane ane bahera mArI gayela hoya che. pittapradhAna sojo narama, DI vAsavALa ane kALA, pILo tathA rAtA raMgathI mizrata hoya che. rogIne tAva Ave che, pasIne vaLe che, tarasa lAge che ane khAsa karIne e sajAmAM dAha vizeSa hoya che. kaphapradhAna sejAmAM anna bhAvatuM nathI, lALa gaLe che, UMgha Ave che, agni maMda paDe che ane te jaDa, sthira ane sapheda raMgane hoya che. e seje maTatAM ghaNI vAra lAge che. be be deSathI ane tridoSathI thayelA senAmAM be be dezanAM lakSaNa jovAmAM Ave che. je regIne zarIra para mAra paDavAthI, zastra vAgavAthI ke aMga cirAvA tathA phATavAthI tathA rasI nIkaLatA gaDagUmaDAthI, zItaLavAyunA sparzathI, samudrakinArAnA pavananA jhapATAthI, je sajA utpanna thAya te AkhA zarIre pharI vaLe che ane temAM tIvra baLatarA heAya che. je sajAne raMga rAte hoya che, te seje abhighAtathI thayo che ema jANavuM. je seje ke jherI jIva zarIra parathI cAlI javAthI ke tenA mUtrane sparza thavAthI, kaI prANInA dAMta ke nakhe zarIra para lAgavAthI, viSavALA jIvanAM maLamUtra tathA zukathI, kharaDAyeluM vastra aMga para paridhAna karavAthI, keI jherI jhADa taraphathI AvatA vAyune aMgane sparza thavAthI, zarIra para saMgika viSane bhAra daI coLavAthI, bhilAmAM jevA phaLanuM tela lAgavAthI, kharasANI jevA jhADanuM dUdha UDavAthI, kAmaLiyA For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org n.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir e76 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je jevA sApano kuMkArathI je sejA Ave che tene viSajazetha kahe che. je seja chAtI upara dekhAya che te AmAzayamAMthI Ave che. je sejo peTa ane peTanA sAMdhAmAM Ave che te pakavAzayamAM thayelA doSane lIdhe Ave che. je se je paga para Ave che te maLAzayamAM thayelA deSathI Ave che ane te te de phelAtAM sarvAge se je Ave che. je sojo kaTi-pradezamAM caDyo hoya che te ane je sarvoga para pasarI vaLyo hoya che te, parANe maTe che. paNa je je nIcenA aMga para AvI pachI upara caDhe che te matanI nizAnI che. je sejAnA regIne zvAsa, tarasa, UlaTI, nabaLAI ane tAvanA upadrave thayA hoya tathA jene anna dIThuM paNa gamatuM nathI, tenA jIvyAnI AzA cheDavI. puruSane paga parathI AvI upara caDhato je asAdhya che ane je je mukha parathI AvI nIce Utarate jAya che te strInA saMbaMdhamAM jIvaghAtaka che. paNa je seje strIpuruSanI guoNndriya para Ave che, te strIpuruSa bannene ghAtaka che. sejAnA rogamAM je roganI pAchaLa sajA AvyA hoya te roganI cikitsA karavAthI te seja maTe che, paraMtu svataMtra kAraNathI sojA AvyA hoya to sUMTha, sADI, eraMDamULa, paTeLa, haraDe, baheDA, AmaLAM, lIMbachAla, dAru-haLadara, pIpaLI mULa ane kAyaphaLane nAgarAdikavAtha pAvAthI maTI jAya che. athavA punarnavAdigUgaLa divasamAM traNa vAra ekeka athavA babbe geLI ApavAthI sejA UtarI jAya che. athavA apakavarASTi gomUtra sAthe ApavAthI sajA UtarI jAya che. athavA sADInA ukALA sAthe saurASTi ApavAthI sejA upara ghaNe phAyado kare che. abhighAtathI u. tpanna thayelA senAmAM sejAnI goLI pANImAM ghasI copaDavAthI sajAne utAre che. athavA ghauMnA loTane talanA telanuM meNu daI temAM haLadarane sAjIkhAra nAkhI, kaDhI jevuM pAtaLuM karI khadabadatAM lAhI For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, zAraga ne aMDavRddhi kara - - - , , , , , , , , , , , , , - - - - , - - - - - - - - jevuM jADu thAya tyAre abhivAtane sajA upara paDavAthI seje UtarI jAya che ane lehI baMdhAyu hoya to verAI jAya che. keI janAvaranA sparzathI seja AvyA hoya athavA kIDI karaDavAthI, kAnakhajUro karaDavAthI ke evAja bIjA jherI jaMtunA kAraNathI sejo A hoya, te tenA upara sojAnI gaLI pANImAM ghasI ThaMDIne ThaMDI copaDavAthI AbAda phAyado kare che. je koI gaDagUmaDane lIdhe athavA vidradhine lIdhe athavA gAMThane lIdhe athavA pittaprakopathI seje Avye heAya te gulearamAnI gulAbajaLamAM meLavI vAraMvAra cepaDavAthI te sejA UtarI jAya che. je kaphane sojo hoya te sADInuM mULa, surIjana, phulAvelI phaTakaDI ane jarA aphINa meLavI lepa karavAmAM Ave te sojo UtarI jAya che. je vAyune tathA kaphano sojo hoya te senAne pANImAM meLavI vArevAre copaDavAthI maTI jAya che. je bhilAmAM jevA phaLane tela thI seje AvyA hoya te koparAnuM tela athavA mAlakAMkaNInuM tela copaDavAthI te je maTI jAya che. je kharasANa jevA jhADanuM dUdha lAgavAthI seja Avyo hoya te te sojA upara ghI cepaDavAthI te maTe che. e pramANe sejAnI cikitsA uparAMta je saheja vAgavAthI seje A heya te dAruDInAM pAtarAne rasa, haLadara ane mIThuM nAkhI garama karI copaDavAthI te sojo maTI jAya che. teja pramANe dArUDInAM mULa, kaMbaInAM mULa, marI kaMthAranuM mULa, kALiyA sarasavanuM mULa, sAToDInuM mULa, e dareka mULa judAM judAM cepaDavAthI gAMTha jevA kaThaNa sejA UtarI jAya che. aMDavRddhi -jyAre apAnavAyune kepa thaI tene atiga thAya che, tyAre te gudAmArgathI bahAra nahi nIkaLatAM bastinA sthAnamAM AvI potAnI nIce javAnI gati pramANe, je puruSanA aMDakoSanI vayavAhinI ane jaLavAhinI nase ke je mithyA For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rqy zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo vihArathI namaLI paDI gayelI hAya che, temAM peAtAnI sAthe rahelA DhASAne lAvIne a'DasaMdhine raste vRSaNamAM Utare che, jethI vRSaNA sAta prakAre meTA thAya che, tene a MDavRddhirAga kahe che. te traNa dveSathI utpanna thatA traNa raktathI eka, meda (carabI) thI eka mUtra(pANI) thI eka, AMtaraDAMthI eka maLIne sAta prakAra thAya che. je ke aDavRddhi rogamAM vAyunuM prAdhAnya che te paNa je je deSA sAthe saMcAga thavAthI te te doSane aDakeSamAM lAve che, tethI tenAM judAM judAM nAma pADavAmAM AvyAM che, je vAyu pradhAnapaNe aDakASamAM UtaryAM hAya te aMDakASa rabaranA kukkA jevA hAthane lAge che. ane te kAraNa vinA duHkhe che. jo vAyu sAthe pitta Utayu hAya te te aMDakoSa raMge ratAza paData, dAhayukta, jaladI pAkI jAya evA, atyaMta vedanAvALA ane jhINI pheAllIothI bhyAsa hAya che; ane raktanu' prAdhAnya hAya tA paNa pittapradhAna jevAMja lakSaNa batAve che. mAtra phera eTaleA che ke temAM phAllIe thatI nathI ane raMga vadhAre lAla hoya che, je a'DavRddhimAM kapha prAdhAnya bhegavatA hAya athavA prAdhAnya pAse ke carakhI UtarI heAya te te aDavRddhi peAcI, suvALI ane AkAramAM geALa hAya che. je aDavRddhimAM pezAba eTale pANI Utaryu hAya te aMDavRddhi pANInI pakhAlanI peThe hAle che ne AkAramAM vegaNa (tAka) jevI lAMkhI hAya che. temAM duHkhAvA Ache. hAya che ane spaza karatAM suvALI lAge che, je mANasane vAyu kApe evA AhAra karavAthI, zItaLa pANImAM DUbakI mAravAthI, sapUrNa gativALA prANI ke padAtha'ne parANe rAkAvAthI, UMcakI nahi zakAya evI vastune UMcakavAthI, hATha pIsI khaLa ajamAvavAthI, peAtAnI zakti karatAM bhAre khAjo UMcakI lai javAthI, ghaNI majala karavAthI, AvAM vici tra kAraNeAthI kopAyamAna thayelA vAyu nAnAM AMtaraDAMnA eka Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, zeraga ne aMDavRddhi es, bhAga laI, te AMtaraDAMne saMkeca karI athavA bevaDAM vALI patAnA sthAnamAMthI jyAre nIce kheMcI lAve che, tyAre teo aMDasaMdhimAM (jyAM bada thAya che tyAM) rahIne gAMThanA je sojo utpanna kare che, tene aMDavRddhi athavA to sAraNagAMTha kahe che. Aja sudhImAM aMDavRddhinA rogane mATe je ke zAstramAM ghaNuM Aja sudhImAM a upAya lakhavAmAM AvyA che tathApi aMDavRddhi eka vAra vRddhi ne pAmI eka ratala karatAM vadhAre vajananI thaI ke pachI tene IlAja karI sArI karI hoya tevA dAkhalA kavacit jovAmAM Ave che. meTI moTI carabI bharelI aMDavRddhine sArI karanArA cikitsaka jevAmAM AvyuM che, paNa teo moTA moTA zeThiyAo pAse be hajArathI daza hajAra rUpiyA levAnI paddhativALA che, eTale sAmAnya lokone te pitAnA lAbha ApI zakatA nathI. e regane mATe pazcimanA vidvAne chidra karI pANI kADhI nAkhe che paNa kADheluM pANa DA divasa pachI ghaNAne pAchuM UtaratuM jovAmAM AvyuM che. tema carabIpradhAna aMDavRddhine vADhakApa karI carabI kADhI nAkhe che tethI je ke ghaNAne sAruM thayeluM jaNAyuM che, tema keTalAkanA jIva gayelAnuM paNa saMbhaLAyeluM che. amArA anubhava pramANe je aMDakeSamAM vAyu bharAyelo hoya che te te maTatAja nathI. mAtra vAyunuM anulomana thAya evA padArthonuM jiMdagI paryata sevana kare to e roga vadhate aTakI jAya che. tema dareka aMDavRddhimAM vAyune anulomana karanArA padArthonuM sevana ane kaphane utpanna karanArA padArthone tyAga karavAthI vizeSa phAyado thAya che. je pittapradhAna aMDavRddhi hoya to tenA upara gulearamAnI ane gulAbajaLa uparAchAparI lagADavAthI dAhanI zAMti thaI aMDavRddhi maTI jAya che. paraMtu e gulearamAnI ane gulAbajaLa je ke ThaMDaka ApanArAM che, je utAranArAM che te paNa dene bahAra te sAruM graha che. te mATe paryata For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir geo zrIyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo khecI lAvanArAM hAvAthI eja upacArathI te aDavRddhi enI meLe pAkIne phUTI jAya che ane phUTyA bAda eja upacAra cAlu rAkha vAMthI rujhAne maTI paNa jAya che. pittapradhAna aMDavRddhimAM evu paNa jovAmAM AvyuM che ke pittane lIdhe aMDa vadhe che, dAha ane baLatarA thAya che, te uparAMta adveSanA upara eka athavA e gAMTha nIkaLe che; tevI avasthAmAM gAMThane pakavI jaladI phADavA mATe kALI drAkSane biyAM kADhI jhINI vATI paTTI mAravAthI gAMTha jaladI phUTI tamAma paru nIkaLI jAya che ane pachI te upara sAdA malamanI paTTI mAravAthI te rujhAine maTI jAya che. sAdo malamaH-talanuM' cAkhkhu tela zera eka, pAMca zera ceAkhA caDhe evaDA tapelAmAM mUkI, dhImI AMcathI tela garama thaI temAMnA pANInA kakaDATa khelatA madha thAya ane jarA dhumADA nIkaLavA mAMDe tyAre UMcI ntatanuM, jemAM keI paNa jAtanA bheLa nahi heAya evu siMdUra zera ardho nAkhI halAvavu, jethI pAMca miniTamAM Ubhare AvI tenA raga kALe! manI jaze. te vakhate temAMthI be cAra TIpAM pANImAM nAkhIne tenI cAsaNI tapAsavI. jo malama jevI thAya te nIce utArI tenuM phINu bhAMgatAM sudhI halAvyA karavuM. te pachI te malamanI paTTI marajI paDe tyAM mAravI, jo e malama banAvatAM cAsaNI kharI thai jAya ane paTTI ane nahi tA te malamane pAye tapAvI pAtaLA thAya eTale cArathI cha teAlA mINa meLavI, te egaLI jAya tyAre utArI levA, tethI kharAkhara paTTI manAvavAnA kAmamAM Avaze. sAdhAraNa aMDavRddhimAM zerIleAkhAna, rava'cIne zIre, gujjara, aLiyA ane meLa samabhAge lai tene khAMDI pANImAM khadakhadAvI jarA ThaMDuM' paDyA pachI ceApaDI, upara 3 vaLagADI tenA upara For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, zotheraga ne aMDavRddhi | 781 nA nAnA - - - - - - - - - - laMgoTa kasavAthI te rasa UtarI jAya che. zarUAtamAM pAchuM UtaratuM hoya ke carabI UtaratI hoya te A kharaDa athavA nAIkaMda ghasIne copaDavAthI bahu phAyade kare che. vadhAre pANI UtaryuM hoya athavA carabI hoya te tenA para gulearamAnI ane gulAbajaLa satata lagADavAthI ane te sAthe savArasAMja be vakhata ekeka tela nArAyaNa tela garama pANImAM nAkhI lAMbA vakhata sudhI pAvAthI aMDavRddhi maTI jAya che, te pharI thatI nathI. athavA nIce batAvyA pramANe vRddhirasane upacArathI paNa te maTe che. vRddhirasaH-zuddha pAre 10 talA, zuddha gaMdhaka 10 telA, suvarNa mAsika bhasma tolA 20 ane hImajI haraDe 40 talA laI pArAgaMdhakanI kAjaLI karI, temAM mAkSika tathA hamajI haraDene meLavI eraMDAnAM pAtarAMnA rasanI traNa bhAvanA ApI tenI caNA caNA jevaDI goLI vALI, aMDavRddhinA regIne divasamAM be athavA traNa vAra eka thI be geLI pANI sAthe ApavAthI lAMbe divase aMDavRddhi maTI jAya che, te pAchI thatI nathI, paraMtu A geLI khAtAM julAba sApha nahi Ave te goLInI sAthe cheDo hImajane bhUke meLavIne khavaDAva eTale vRddhi maTe che. eTaluM yAda rAkhavuM kepittapradhAna aMDavRddhimAM kaI paNa jAtane cIkaNe ane sukAyA pachI cAmaDIne kheMce e kharaDa ke lepa lagADa nahi, tema nArAyaNa tela ke vRddhirasa paNa Ape nahi. je regIne AMtaraDuM UtaratuM hoya tene upAya pazcimanA vidvAnee zodhI kADhelA paTTA sivAya bIje jANavAmAM AvyA nathI; paraMtu tenI zarUAtamAM savArasAMja ardhA ardhA rUpiyAbhAra methInA dANuM ekalA pANI sAthe phAkI mArI AkhA ne AkhA gaLI javAthI be traNa mAsamAM AMtaraDuM UtaratuM baMdha thaI jAya che. je vakhatamAM AMta2 UtaryuM hoya che ane rogI bUmabUma pADato hoya che tevI For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 782 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - avasthAmAM je vaidya sAvadhAnI rAgI kALajIpUrvaka be AnIbhAra aphINane be tolA pANImAM pIgaLAvI tene kasUbo badho ekaja vakhatamAM pAI de te teja kSaNe AMtaraDuM pitAne sthAne besI jAya che te pharI UtaratuM ja nathI. paNa kasUbe pAyA pachI aphINanA jheranI kaMIka asara dekhAya te thoDuM hiMganuM pANI karI pAIdevAthI aphINanuM viSa tarata UtarI jaze. paraMtu A aphINa pAvAne upacAra vidvAna ane buddhimAna vaidyanI hAjarI sivAya koIe kadI (ajamAvo nahi, evI amArI khAsa AgrahapUrvaka bhalAmaNa che. udararoga, zotharoga ane aMDavRddhinA upAyo 1-vaidya dhIrajalAla dalapatarAma-surata 1. amRtaguTikA -gaLosattva, sUrokhAra, navasAra, eLiye, hIrAkasI, kalama, kariyAtuM, marI, sUTha ane saMcaLa ekeka bhAga levAM; kaDu 10 bhAga laIne khAMDI vastragALa cUrNa karavuM. pachI goLI vaLAya eTale kuMvArane rasa nAkhI, eka divasa khala karI caNA jevaDI goLI vALI, divasamAM traNa vakhata variyALInA ukALA sAthe ApavAthI tamAma jAtanA udararoga maTe che. 2. kapaDavaMcha sAbu, sUMTha, taja, saMcaLa, sAjI, ane phulAvelI phaTakaDI bakhe telA, eLiye, baLa, dikAmAlI cAra cAra telA levI. enuM cUrNa karI temAM kuMvArane rasa zera rA tathA geLa zera rA nAkhI baraNImAM bharI 15 divasa ekAMtamAM rAkhI mUkavuM. pachI temAMthI gALIne savArasAMja rUpiyA ke aDadhAbhAra, madha meLavI pIvAthI udararoga nAza pAme che. 2-vaidya bAlakRSNa ratnezvara-surata 1. nageDane rasa tolA 2, gomUtra telA 4mAM meLavI pIvAthI sAta divasamAM lIhAdara maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, zeraga ne aMDavRddhi 23f - - - - 2. ragatare hiDo ane meTI haraDe mUtramAM ghasIne pAvAthI yakRtodara maTe che. 3vaidya aMbArAma zaMkarajI-vAgaDa 1. bhamAka-pAkuM birunaMga 1, mULA naMga 10, rIMgaNAM naMga 10, eraMDAnI mIja zera 1, saMcaLa zera , siMdhava zera, sAjIkhAra zera , dhaMtUrAnAM pAna naMga 50, AkaDAnAM pAna naMga 64, sarasInuM tela zera , zeranA kaTakA naMga 4, kuMvAranAM lAbAM naMga 4, bheMyarIMgaNInAM phaLa naMga 64 tamAma bhegAM karI vAsaNamAM nAkhI meDhA para mudrA karI gajapuTamAM pakAvI vATI cUrNa karavuM. te cUrNa rUA. 0 thI bA bhAra chAza sAthe athavA garama pANImAM ApavuM. AthI tamAma udararoga, bhagaMdara, jaLaMdara, pADuM, ane jIrNa, La, saMgrahaNI, azmarI mUtrakRccha, zvAsa, kAsa ane hRdaya rega maTe. A davA madha sAthe paNa ApI zakAya che. 2, eka pANI bhareluM nALiyera laI tenI chAla utArI A gaLa kADhavuM. pachI temAM bAkuM pADI temAM mAya teTaluM mIThuM bharavuM. pachI DAgaLI baMdha karI tene pANImAM DUbate rAkha. (aMdara pANI na jAya tenI khAsa sAvacetI rAkhavI) AThame divase te nALiyera pheDI tenA sAta bhAga karI eka bhAga goLa sAthe khAvA Ape. pachI bIjo bhAga bIje divase Apavo. e pramANe sAta divasamAM khavaDAvavuM. evAM traNa nALiyera 21 divasa khavaDAvavAthI tamAma udararoga tathA baLanA roga maTI jAya che. 3. udaragraMthi mATe -bIDalavaNa, kAcalavaNa, saMcaLa, siMdhava, javakhAra, TaMkaNa, e sarva samabhAge levAM tathA tenA vajana jeTale vAjiyA ghauMne loTa le. tamAmane AkaDAnA dUdhamAM kAlavI gajapuTamAM bhasma karI, te bhasmamAM sUTha, marI, pIpara, For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 784 zrI Ayurveda nibaMdhamALa-bhAga 2 je jIruM, zAhajIruM, siMdhava, ajame ane zekelI hiMga meLavavI. pachI temAMthI beAnI bhArathI telA sudhI gemUtra sAthe phAkavAthI sarva prakAranA udararoga maTe che. 4. nArAyaNa cUrNa-ajame, palAsI, kALIjIrI, triphaLa, trikaTu, variyALI, ajameda, dhANA, suvA, pIparImULa, SakacUra,dADinAM mULa,citro, vAvaDiMga, eDamULa, lIMDIpIpara, sAjI. khAra, javakhAra, upaleTa, baMgaDInAra, vaDAgAruM mIThuM, khAruM mIThuM, siMdhava ane saMcaLa, e ekeka tele levAM detImULa traNa talA levAM, kharasANItharanAM mULa cAra tela laI sarve khAMDI cUrNa karI prathama daradIne be cAra divasa ghI pAI cheThe cIkaNe karI, pachI rega tathA rogInuM baLa joI gya mAtrA tathA gya anupAnathI ApavAmAM Ave to tamAma jAtanA udararogane maTADe che. , 5, baLa mATe -rAI, siMdhava, saragavAnAM mULanI chAla ane kareNanAM mULanI chAla laI prathama kareNanAM mULa zuddha karI sarvanI sAthe vATI vAla thI 1 dahIMmAM ApavAthI baroLa maTe che. A davA khAIne tarata ja sAkarano zIro khA. 6. baroLa tathA udararoga mATe -aDAyAMnI rAkha tele 1, lohabhasma tala 1 tathA gADAnI maLI meLavI caNu pramANe gaLI vALI divasamAM traNa vAra ekeka gaLI gaLI javI jethI baroLa maTe che. 7. zaMkhabhasma tathA pravAlabhasma tela 5, lehabhama telA 2, sAjIkhAra, saMcaLa, javakhAra, mI DuM ne baMgaDInAra e banne telA laI vATI bijerAnA rasanI traNa bhAvanA ApavI, kuMvAranA rasanI traNa bhAvanA ApavI, lIMbunA rasanI traNa bhAvanA ApavI ane keraDAnI chAlanA kavAthanI traNa bhAvanA ApavI. temAMthI tela 1 savAramAM khAvAthI baLa, peTanI gAMTha tathA udararoga maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, zethaga ne aMDavRddhi 785 4- zyAmacaMda gevardhanarAma-khAkharecI udararoga mATe:-sarapaMkhAnI jaDa tathA marInA sAta dANA pANImAM ekatra karI be mahine pIvAthI plIhA tathA udararoga maTI jAya che. pacca-barAbara pALavuM. pa-vaidya vizvanAtha amRta maMjUre-kAra jaLadara mATe-sonAmukhI tolo , zuddha nepALo tolo , marakInAM bI talA 2, variyALI tolA 2, nasetara telA 2 ane jherakacUro tole 1 e sarvane vATI cAra AnIbhAra be vakhata ApavAthI jaLadara, nALakeTa, mabArabI vagere tathA zoroga tathA udararoga maTe che. 6-vaidya govardhanarAva-pATaNa 1. peTamAM gAMTha agara baLa hoya tene upAyamahuDAM zera 10 ane chAza maNa eka tene eka moTI ke tAMbAnI geLImAM bharI tenI aMdara lokhaMDanI sAMkaLo garama lAlacoLa karI traNacAra vakhata chamakAravI. pachI te mahuDAM tathA chAza eka thaI jADe pAka thAya tyAM sudhI bALavI. pachI tene eka nAnA mATalAmAM bharI mudrA karI, eka khAtara nAkhelI jamInamAM athavA ukaraDA jevI jamInamAM betraNa hAtha UMDe khADo karI, temAM dATI tene sAta divasa pachI kADhI, divasamAM eka vakhata be tolA A5vAthI gAMTha agara baLa maTI jAya che, evo amAre khAsa anubhava che. 2. savAramAM sUryodaya pahelAM rogIne jagADIne je vADInI aMdara vaMtAka (gaNa) vAvelAM hoya te vADInI aMdara laI jaI vaMtAka toDI (sUryanuM kiraNa na paDe teTaluM jaladI)tarata ja khavaDAvI devuM. AthI sAta divasamAM te gAMThane avazya maTADe che. For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir u86 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo 7-vaidha ANaMdajI ane savajI pItAMbara-unA * jaLodara mATe nArasiMha cUrNa ane Arogyavardhaka rasa be vakhata dUdhamAM baLe vAla Apa. daradIne phakta dUdha para rAkhe, jethI jaLadara maTe che. 8-vaidya naMdalAla prAgajI-nAgezrI aSTa udararoga -prathama maLanuM pAcana karanAra kavAtha betraNa vakhata ApI pachI ghInuM sanehapAna becAra divasa karAvI, kaThe. snigdha thaye deza, kALa, vaya tathA baLAbaLane vicAra karI, nArayaNacUrNa le che, thA ane chevaTe 1 tolA sudhI gya anupAna sAthe ApavuM. A nArAyaNacUrNa virecaka che, mATe mAphakasara ApavuM. prathama vA tole ApavuM ane pachI vadhAratAM sahana kare teTaluM ApavuM. chAtIne rega, pAMDu, zvAsa, khAMsI, bhagaMdara, agnimAMdya, tAva, kuSNa, grahaNa, galagaMDa, gulama, plIhAdara, cakrodara, kaThodara, jaLodara, saphedara ane nIlakaMTha e udaranA aNaga, tathA zULa, sejA Adi udaranA harakeI rega TALavAmAM rAmabANa siddhopacAra che. A cUrNa mahApratApI hovAthI dareka zAstrakAre pasaMda karela che. 9-brahmacArI AtmAnaMda trivedI udararoga-sAjIkhAra TAMka 7, pApaDikhAra TAMka 7, bIDa. lavaNa TAMka 7, phaTakaDI TAMka 7, TaMkaNa TAMka 7, vaDAgaruM TAMka 7, rAI TAMka 7 e sarvane vATI kAMTALA tharamAM bharIne mATInA hAMDalAmAM bharI mudrA karI gajapuTa Apa. tenI bhasma thAya tyAre pachI temAM thI TAMka nA pANI sAthe khavarAvavAthI baLa, gulama, lehInI gAMTha, sAraNagAMTha tathA aMDavRddhi maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, zAroga ne aMDavRddhi 10-vaidha ca'dulAla muku'darAya-pATaNa 1. plIhAnAzaka anubhavabhiddha prayAga:-khaDasUcAnI chAlanA kSAra kADhIne te kSAra adhI ratInI mAtrAthI hararAja U'Ta DInA sUtra athavA garama pANImAM jamyA pachI, khArAka pacI gayA pachI athavA savAramAM levAthI game teTalI jUnI khareALa hoya ta paNa sAta divasamAM maTI jAya che, mAtrA 'maranA pramANamAM adhI ratIthI be ratI sudhI levI. 6761 2. peTa vAyuthI phUlI jatu hAya ! lIMDIpIpara teAlA 4, naseAtara teAlA 4 ane sAkara teAlA 4, enuM caNu karI mAsA 3 madhamAM ApavAthI peTane Apharo, vAyu vagere tarata maTe che. 3. zAtharAganA upAyaH-punanavA (sAToDI) e prakAranI thAya che. eka sapheda phUlavALI tathA khIjI lAla phUlavALI, e bannemAM sAjA utAravAnA khAsa guNa che; paraMtu sapheda phUlavALI vadhAre guNa vALI che. zvetapunanavA (dheALI sAToDI) nA svarasa tAlA ra tathA madha mAsA eka meLavI, divasamAM be athavA traNa vakhata pIvAthI sALa UtarI jAya che. temaja tenA svarasa tAva vagerenI auSadhiAmAM meLavIne upacAga karavAmAM Ave te vadhAre phAyade kare che. For Private and Personal Use Only 4. sapheda phUlavALI tathA tAjI punanavAnuM paMcAMga zera nA laI paththara para vATI cAra zera pANImAM ukALI, eka zera pANI avazeSa rAkhI, gALI temAM sAkara zera 1, sUrokhAra teAlA 5, nAkhI ekarasa thayA pachI kapaDe gALI, savArasAMja abbe tAlA pIvAthI varasahita seAjA tathA vararahita seAjA nizcaya dara thAya che. te pIvAthI pezAba Aza thAya che. kAi paNa kAraNathI AvelA seAjAne maTADe che ane sAjAmAM e auSadhathI ghaNA guNu kare che. pathya khaTAi, maracAM vagere garama vastu baMdha karavI.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ha88 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - ----- --vAra : kAkA na kara vA - pa. punarnavASTaka kavAtha-vetapunarnavA (tAjI ane lIlI) lImaDAnI aMtarachAla, paToLa (paravaLa) nAM lIlAM pAna, sUMTha, kaDu, jADI lIlI gaLe, devadAra ane haraDe e dareka traNa traNa mAsA levAM ane tene cha telA pANImAM ukALI caturthIza avazeSa rAkhI kapaDe gALI, cha mAsA madha meLavI, hamezAM savAramAM pIe te sojAne mATe A eka rAmabANa auSadhi che. 12-vaidya ANaMdajI ane pItAMbara savajI-unA seja mATe -punarnavASTaka kavAtha temaja maMDUrabhama babbe vAla savArasAMja ApavAthI maTe che. dadIne phakta dUdha paraja rAkha. 13-vaidha amArAma kare 5Daca-vAgaDa 1. zethaga mATe-sAToDI, devadAra, sUMTha, sarasava ane saragavAnI chAla sarva sarakhe bhAge laI vATI, kAMjImAM athavA khATI chAzamAM meLavI lepa karavAthI sarva prakAranA sojA maTI jAya che. 2. vachanAga, jherakecalAM, mIMDhaLa, eLi ane AkaDAnAM pAnane rasa kADhI temAM sarva vATI cepaDavAthI sojA maTI jAya che. 3. dhaMtUrAnAM pAnane rasa gUgaLa meLavI lagADavAthI paNa sojA maTe che. 4. kAMsakInAM pAna, AkaDAnAM pAna tathA eraMDAnAM pAna vATI garama karI sojA upara copaDavAthI sojo UtarI jAya che. 5. upaleTa TAMka 1 ane hIrAkasI TAMka 1 vATI cauda paDIkAM karI dararoja eka paDIkuM khavaDAvavuM. cauda divasa khavaDAvavAthI sajA Utare che temaja peTane vAyu maTe che. 6. ekharAne rasa zera 7, saragavAne rasa zera 2 ane For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, za ga ne aMDavRddhi 789 araNIne rasa zera 3 Akhe zarIre coLI taDake besavuM. AthI tamAma jAtanA sojA maTe che. 7. enA mATe kavAtha-sAToDInAM mULa, haLadara, dAruhaLadara, devadAra, sUMTha, haraDe, baLa, citra ane bhAraMga ene vidhipUrvaka kavAtha karI pIvAthI paga, meM tathA peTanA sojA UtarI jAya che. 8. agathiyAnAM mULa ane kALA dhaMtUrAnAM mULa bene vATI gemUtramAM lUgadI jevuM karI UnA pANImAM khadakhadAvI zarIre cepaDavAthI sojA UtarI jAya che. harakoI prakAranA sejAne maTADe che. 9. araDUsInAM pAna tathA lImaDAnAM pAna vATI bAphI bAMdhavAthI sajA UtarI jAya che. 14-vaidya trikamalAla kALIdAsa zAha--khAnapura bahAra tathA aMdaranA jA-vasAra balba vAla pANI sAthe divasamAM traNa vAra pIvAthI eka athavA be saptAhamAM seksa maTe che. 1pa-brahmacArI AtmAnaMda trivedI bhairava guTikA -kariyAtuM telA 4, citraka, pIparImULa, pApaDakhAra, ajame, pahADamULa, iMdrajava, vaDAgaruM, pIpara, javakhAra, AmaLAM, sUraNa, araDUsInAM pAna, baMgaDIkhAra, sAjIkhAra, baheDA, ajamoda, siMdhava, zAhajIruM, sUMTha, lasaNa, haraDAM, ke, saMcaLa, revaMcInI khaTAI ane lIMDIpIpara e babbe lA levAM. sarvane bhegAM karI vastragALa cUrNa banAvI goLa meLavI traNa divasa sudhI khUba kharala karavuM ane tenI caNIbora jevaDI goLI vALI dararoja prAtaHkALe phakta eka goLI garama pANI sAthe ApavI. parejImAM tela, maracuM khaTAza tathA vAyaDI cIjo khAvI nahi. jethI sojo aMga upara nabaLAIthI AvyuM hoya, kamaLAthI thaye For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 990 zrIAryuvedya nibaMdhamALA-bhAga 2 jo hAya, zarIranA sAMdhAmAM kaLatara thatI hoya, pAtaLA jhADA thatA hAya, AMkhamAM tammara AvatAM hAya, UlaTI thatI haiAya, tene maTADe che tathA vIza prakAranA pramehane, keDanA sAMdhAne, pezAma ghaNI vakhata thatA hoya tene, goLI meATI thai hoya tene, ajI NuthI chAtImAM dAha thayeA hAya, tene khAdhuM pacatuM na heAya tene, koI paNa prakAranA tAva hAya tene ane peTamAM kRmi thayA hoya tene A goLI ApavAthI sarva zAMta thAya che. 16-vaidya sanmukhalAla lallubhAI-surata vizvAdi lepaH-sUMTha, baTAkAnuM mULa, sAToDInuM mULa, dArUhaLadara, AMbAhaLadara, teliyA devadAra, gheADAvaja, sarapa'khAnA rasa athavA mULa e dareka vastune sarapa`khAnA rasamAM athavA tela na maLe tA pANImAM ghasI khadakhadAvI ceApaDavAthI seAjA maTe che. 17-vaidya chaganalAla AtmArAma-surata 1. raktazuddhi cUNuM:-majI, triphaLA, AMbAhaLadara, seAnAsukhI kuMvADiyAnAM khI, likheLInI mIMja, kevaDAnA DhoDA, dADamanAM phUla, si dhava ane sa'caLa e sarva samabhAge lai vastragALa cUNuM karI, divasamAM traNa vakhata garama pANI sAthe khAvAthI seAA maTe che. ra. maMjISThAdi cUrNa:-majIDa, triphaLA, sonAmukhI ane gulAmanAM phUla sarve samabhAge lai khAMDI sAkaranA cUrNa sAthe divamAM traNa vakhata khAvAthI raktazuddhi thai seAjA maTe che. 18-vaidya nUramahamada hamIra-rAjakoTa sAjA mATe:-kaDavI nAInuM cUrNa DheDha AnIbhAra divasamAM be vakhata ApavuM, pachI traNa vakhata ApavuM, te pachI be AnI. bhAra mAtrA ApavI. paraMtu prathama nasetaranuM che AnIbhAra cUrNa For Private and Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir udararoga, zAroga ne aDavRddhi 1 goLanA pANImAM Apavu' jethI sArA reca thaze. tyAra bAda nAinA prayAga karavAthI sAjA maTI jaze. 19-eka vaidyarAja jemanu' nAmaDAma maLyuM' nathI sarvAMgazApha mATe:-UbhI rI'gaNInAM mULa, bhoMyarI'gaNInAM mULa, gaLA, sAToDInAM mULa, araDUseA, hImaja ane IMdrAmaNAnAM mULa, enA kavAtha karI pIvAthI sarvAMgazeApha maTe che. tAva, UlaTI, uttararAga, zULa, udharasa tathA peTanAM daradI mATe akasIra che. 20-vaidha aMbArAma za'karajI-vAgaDa 1. medarAga (zarIranuM jADApaNuM ):-lAkhaDanA gALA lAlacALa tapAvI sAta vakhata pANImAM ThAravA, te pANI pIvu' tathA teja pANIthI rasAI banAvavI evA rivAja haMmeza rAkhavAthI medarAga maTe che. 2. gaLe, elacI, kaDAchAla, haraDeThaLa, baheDAMDhaLa ane AmaLAM te tamAma rakameA eka ekathI caDate bhAge levI. tenu ArIka cUrNa karI te sanI kharAkhara caiAgarAja gUgaLa levA, tene mizra karI temAMthI TAMka 15 madha sAthe levAthI medarAga maTe che. hamezAM madha-pANI pIvAthI paNa medareAga maTe che. 21-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. aDavRddhinA upAya:-seAnAgeru, AmaLAM, revacIne zIrA, AMbAhaLadara ane ledhara ene lIlI haLadaranA rasamAM vATI lepa karavAthI aMDavRddhi maTe che. 2. paTTI:-gUgaLa, eLiyA ane selArasa e traNene era'DA nAM pAtarAnAM rasamAM ghU'TI paTTI mAravAthI aMDavRddhi maTe che. 3. paTTA --gaDha ero lAvI temAM ceDu' siMdura meLavI khUba For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo ghUMTavu. jyAre kharAkhara ekarasa thAya, tyAre jADA kapaDA para cApaDIne paTTo mAraveA, AthI aMDavRddhi maTe che. paNa A paTTo mAratAM pahelAM khAla sAk karavA, nahi tA paTTo ukheDatAM vALa tUTIne navI IjA thaze. garama pANIthI paTTo ukheDavA. 4. telaH-eraDiyA telamAM telanI areAkhara eraDInAM pAtarAMnA rasa nAkhI pakAvavu. pANI maLI jAya ne telaja khAkI rahe, tyAre te tela avRddhi para ghasIne khamAya tevuM UnuM pANI upara reDavu' jethI ghaNAM jUnAM darado lAMbI mudate maTI jAya che. 22-eka vaidharAja jemanu' nAmaDAma maLyu nathI aMDavRddhi mATe:-hAthalA thAra lAvI tenI uparathI kAMTA kADhI cIrI, tenI upara haLadara tathA mIThuM bhabharAvI bhegAM karI, eka lUgaDAmAM vI'TI kapaDamaTTI karI, agnimAM saheja garama karI kapaDaTTI kADhI nAkhI chUTTI AMdhavAthI aMDavRddhi maTe che. 23-vaidha nUramahamada hamIra-rAjakoTa aMDavRddhi mATe:-AkaDAnAM lIlAM pAna lAvI tene dhoi, jADI naso kADhI nAkhI, thADA si'dhava meLavI vATI garama karI, rAtre sUtI vakhate vadharAvaLa para lagADavu'. AnA etraNa lepathI taddana maTI jAya che. A lepathI plAsTara UThe che, mATe savAre gALamAM gheADu' pANI meLavI jADA lepa aDadhA kalAka rAkhavAthI UThele bhAga zAnta thAya che; e khAsa dhyAnamAM rAkhavAnuM che. temaja A pratyeAga karatI vakhate eDiyA telanA phca paNa sAthe sAthe ApavA, jethI aDavRddhi avazya maTI jAya che. 24-vaidya sanmukhalAla lallubhAI surata svAMgI guTikA-pATaNI TaMkaNakhAranuM vastragALa cUNuM karIne For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir galagaMDa, gaMDamALa, graMthi, abudha ane vikadhiraga 793 - --- - - - - - - - - - tene tamAkunA rasanI traNa bhAvanA ApI, bAra jevaDI gaLI vALI pANImAM athavA tamAkunA rasanI aMdara ghasI lepa karI, aDAyAMne eka kalAka zeka kare. e pramANe traNa divasa karavAthI rogIne ArAma thAya che. 25-sAdhu gaMgAdAsajI sevAdAsajI-surata sarasiyuM tela tolA 10 ane aphINa tela 1 e bannene kakaDAvI ka5De gALI levAM. pachI jenI kethaLIe rasa Utaryo hoya te upara cepaDIne tenA para pAkAM cevalI pAna bAMdhI, te upara phaNanA AkAra je laMgoTa banAvI bAMdhave. je dasta sApha na Avato hoya te cA sAthe divela pAvuM. je kaLatara thatuM hoya te sidaDAne zeka kare. 26-vaidya dhIrajalAla mANekalAla-vaDodarA hIrAkasI ane siMdhava samabhAge laI eraMDiyA telamAM meLavI aMDa upara lepa karI rU bAMdhI laMgoTa paherI sUI rahevAthI thatI aMDavRddhi tarata maTe che. 20- 9, ha8, zathi, avaMda ane vidradhiroga - - - - - - ma - mANasanA zarIranA baMdhAraNa tarapha jatAM rasanuM rakta ane raktanuM mAMsa bane che. te mAMsane pakava karanAruM pitta ane tene kaThaNa karanAra vAyu je prakAre barAbara pAkelA snAyuonA bhAga pADe che, te prakAre te vAyu mAMsamAM praveza karIne mAMsanI pizI (kaTakA) rUpa bhAga pADe che, tene mAMsapezI kahe che. evI mAMsa For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 794 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je -- - - - - - - : :: , , , , , , , - - - - - - - - - - - - - pezIo puruSanA zarIramAM pAMcase che ane strInA zarIramAM pAMcase vIza che. te paikI gaLAnA upalA bhAgamAM eTale garadanamAM cAra, dADhInI nIce ATha, gaLAnA sAMdhAmAM eka, gaLAmAM eka, e rIte cauda pezIo gaLAmAM gaNAya che. e pezIomAM jyAre udA navAyune atiga thaI rasa kaphane hInaga thAya che, tyAre sAdhakapittathI tapIne te pezIo phUle che, eTale ApaNe tene gAMThanA nAmathI oLakhIe chIe. tevI rIte je puruSanA gaLA para eTale kAnanI nIce cAmaDInA raMganI thaDA sejA sAthenI vedanAvALI je gAMTha thAya che, tene galagaMDa kahevAmAM Ave che. athavA gaLAmAM duSTa thayele udAnavAyu rasa kapha, meda sAthe maLIne gaLAnI pAchalI nasomAM rahIne vAyu, pitta ane kapha pitAnA mizra paNAthI pitAnA guNadharmayukta je gAMTha utpanna kare che, tene galagaMDa kahevAmAM Ave che. je galagaMDamAM vAyunuM prAdhAnya hoya temAM so bheMkAyA jevI pIDA thAya che ane te ghaNI lAMbI mudate vadhe che tathA te koI paNa upAye pAkatI nathI. je pittanuM prAdhAnya hoya te rogIne tAva Ave che, baLatarA thAya che ane te gAMTha jaladI pAkI jAya che. je kaphanuM prAdhAnya hoya te te gAMThe sthira tathA jaDa mAluma paDe che ane temAM atyaMta caLa Ave che. tene raMga cAmaDInA jevo hoya che ane te bahu divase vadhe che tathA ghaNA kALe pAke che. tevI rIte traNe de bagaDIne gaLAmAMnA meda sudhI pahoMce che tethI je gAMTha thAya che te cIkaNI, jaDa, dhoLA raMganI, badabo mAratI, pIDA yukta ane hAlatI tathA rogInuM zarIra jema phUlatuM ke karamAtuM jAya che, tema te gAMTha paNa nAnImoTI thatI jAya che. je galagaMDane rogI zvAsa mUke che te, jenuM zarIra picuM thaI gayuM hoya te, je galagaMDane eka varSa thaI gayuM hoya che te, je rogIne aruci athavA svarabhaMga thaye hoya che te ane je For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir galagaMDa, gaMDamALa, graMthi, abuMda ane vidhiga, 75 rogI sukAIne hADapiMjara jevo thaye hoya, tene galagaMDa maTatA nathI, paNa temAMja regI Akhare mare che. gaMDamALa-apacirAga -meda ane kaphathI bagala, khabhA, garadana athavA Doka ane gaLuM e ThekANene udAnavAyu meda ane kaphane vyavasthita nahi rAkhI, mAMsapezIonI pAse rahelA bIjA mAMsanA kaTakA karI, tene sAdhakapittanA tApathI tapAvI, kapha ane medamAM vIMTALI, meTA bera jevaDI athavA AmaLA jevaDI ghaNuM gaThane utpanna kare che ane te bahu divase dhIre dhIre pAke che. te gAMThanI hArane gaMDamALa athavA kaMThamALa kahe che. A kaMThamALAmAM evuM jovAmAM AvyuM che ke, prathama traNa gAMTha jaNAya, temAMthI eka pAke, bIjI phUle, trIjI nIkaLatI hoya eTale pAkelI rujhAya, vadhatI hoya te pAke ane navI nIkaLe. ema karatAM karatAM hAMsaDInI uparanA khADAmAM ane hAMsaDInI bahAra gaLAnI sAthethI beu bAju upara gAMThenI hAra baMdhAI jAya che, tene kaThamALa kahe che. e ja pramANe aMDa sudhI eTale bada thavAne ThekANe, bagalamAM, khabhAmAM, garadanamAM, DekamAM nAnAM aNubera jevaDI kiMvA tethI meTI e keDI gAMTha nIkaLe che. ane je te vAyupradhAna hoya te pAkatI nathI, pittapradhAna hoya te pAkyA vinA rahetI nathI ane kaphapradhAna hoya te ghaNe kALe pAke che. te gAMThene apacinA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. graMthirega-jyAre zarIramAM vAyu pitta ane kapha paraspara hIna, mithyA ane atigane pAmI, mAMsa, rakta, meda ane rago athavA nasone dUSita karI, sAte sAdhunA vahanane aTakAvI, te sthAne vahetI dhAtuone rekI, vAyu tene sUkavI, pitta, kapha tathA vAyu pitAnA guNadharma pramANe baLatarA, sthiratA ane jaDatAnI pIDAvALI geLa, UMcI ane kaThaNa evI je gAMTha utpanna kare che, For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir c96 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je tenuM nAma graMthiga kahevAmAM Ave che. te graMthi raktamAM, mAMsamAM medamAM, zirAomAM ane hADakAo sAthe saMbaMdha dharAvatI hoya che. temAM zirAgraMthi ane hADakAM sudhI pahoMcelI graMthi tathA zarIramAMnA ekAdA marmasthAna para thaI hoya te asAdhya jANavI. je e graMthi marma sthAna para thaI hoya ane hADakAM sudhI pahoMcI hoya, to te rAgI ekabe divasamAM maraNa pAme che. jo me sudhI pahoMcI hoya te vakhate bacI jAya che ane je mAMsa sudhI pahoMcI hoya te te rogI sAro thAya che. baMdaroga-zarIranA keI paNa bhAga upara bagaDele doSa, mAMsa ane lehIne bagADI pachI te geLa, sthira, maMda, pIDAyukta meTI ane jenAM mULa UMDAM gayelAM hoya evI lAMbI mudate vadhanArI tathA pAkanArI goLIo aMgaupara UpaselI utpanna kare che tene abuMdaroga kahe che. te abuda vAyuthI, pittathI, kaphathI, raktathI, mAMsathI ane medathI e pramANe prakAranA thAya che. tenAM lakSaNe graMthiroga jevAM jaNAya che. abuMdara ane graMthimAM amArA vicAra pramANe e bheda che ke, prathama eka gAMTha dekhAya, te vadhe eTale tenI nIce bAjumAM bIjI gAMTha dekhAya. e pramANe upara kahelA che prakAranA abdanI cha gAMThe, AbunA pahADanA zikharanI mAphaka eka ekanI pAchaLa dekhAya che, tene abuMdaroga kahe. A regamAM kaphanuM tathA medanuM prAdhAnya hovAthI te pAkane nathI. ane kadAca pAke che athavA phATe che, te temAMthI paru nahi nIkaLatAM rAtuM tathA kALuM lehI ane kALA tathA gaMdhAtA mAMsanA kaTakA nIkaLe che. jema jema divase jatA jAya tema tema abuMda pAkIne dhaMtUrAnA phUlanI mAphaka tenI cAmaDInI kora vaLI jAya che. athavA biDAyelAM kareNanAM phUlanI mAphaka cAmaDI aMdarathI vaLI jAya che ane temAM bhItara ketara paDatuM jAya che ane lehI tathA saDeluM For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir galagaMDa, gaMDamALa, graMthi, abuMda ane vidhiriga 77 mAMsa bahAra nIkaLatuM jAya che. Akhare e saDe hADakAM sudhI pahece che eTale rogI maraNa pAme che. upara kahelA cha prakAranA abuMdareganAM judAM judAM lakSaNe mAdhavanidAnamAMthI joI levAM. vidhirAga:-atyaMta vRddhi pAmelA tathA hADakAMne Azraya karIne rahelA vAtAdi de tvacA, lehI, mAMsa ane medane bagADI, dhIme dhIme bhayaMkara sejo utpanna kare che ane A sajAnuM mULa hADakAM sudhI pahoMceluM hoya che. A seje ghaNe tIvra pIDAkAraka thAya che. A vidradhiroga vAyu, pitta, kapha, sannipAta, kSata ane rakta maLI cha prakAranA thAya che. e vidradhinA chaye prakAranA de pramANe tenAM lakSaNe thAya che. paraMtu jema kSayarogamAM lemapratilemanI rIte tenA ghaNA bheda chatAM beja bheda pADI zakAya che; tema A vidradhirogamAM AMtaravidradhi ane bahiravidradhi evA be bheda pADI zakAya che. AMtaravidradhinuM lakSaNa evuM che ke, tenI zarU Ata hADakAMnI pAsethI thaIne snAyu, carabI, mAMsa, lehI ane chelle rasane bagADI upara Ave che ane bahiravidhi lehImAMthI utpanna thaI keIvAra cikitsakanI bhUkhatAne lIdhe mAMsamAM, medamAM ane chelle hADakAMmAM pahoMce che, e vidradhi roganAM judAM judAM lakSaNe jANavA IcchanAre mAdhavanidAnamAMthI jANuM levAM. je vidhi hADakAMmAMthI Ave che te ghaNuM karIne asAdhya nIvaDe che. tema bahiravidradhi jema jema uparathI nIce jAya che, tema tema asAdhya thAya che. jo ke gaMDamALA apaci, graMthi abuMda ane vidradhi e badhA eka vaMzamAMthI utpanna thayelA pitrAIo jevA che; ane ghaNuM karIne tamAma vyAdhinI cikitsA paNa ekasarakhI rIte karavAmAM Ave che, te paNa galagaMDathI mAMDIne vidradhi sudhInA vyAdhio uttarottara vadhavAmAM utAvaLiyA, pAkavAmAM meDA ane prANa levAmAM tAkIda karanArA heya che. temAM For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 708 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je vidhine tathA galagaMDane baha sAcavavA paDe che. ekaMdare jatAM je gAMThane regI pitAnI AMkhe joI zaktA nathI, te ghaNuM karIne sArI thatI nathI. galagaMDathI abuMda sudhInA rogomAM je gAMThe thAya che, tenA upara zeka-baphArA nahi karatAM mAtra malamapaTTA karavAthI phAyado thAya che, paNa vidhimAM malamapaTTA kAragata thatA nathI. tamAma jAtanI gAMThe je kaSTasAdhya ke asAdhya gaNAya che, te tamAmanI mULa utpatti pramehamAMthI athavA TAMkI (siphilisa), mAMthI ghaNuM karIne thayelI hoya che. A prameha athavA TAMkIne roga mAbApa taraphathI jema jema ghaNuM piDhIthI Utarate AvyA heya, tema tema vadhAre asAdhya thato jAya che. eTalA mATe galagaMDathI mAMDIne abuda sudhIne regIne hAthamAM letAM pahelAM cekhI zarata karavI ke, eka jAtanI goLI bAra mAsa sudhI khAvI paDaze ane eka ja jAtanA malamalanI paTTI bAra mAsa sudhI lagADavI paDaze. ane te rogIne hiMga, caNA athavA caNAnA padArtho, khAMDa ane AdunI parejI paLAvavI paDaze. evI zarata karyA pachI je pramehamAMthI vAra maLI gAMTha thaI hoya te tene "caMdraprabhA guTikA " nI babbe goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavI. ane je vArasAmAM TAkInA rogathI athavA pite upajAvelI TAMkImAMthI gAMTha thaI hoya, te pacyAgUgaLa, kizora gUgaLa athavA amRtAdi gUgaLanI babbe goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavI. - taDakAno malama -pA telA 3, gaMdhaka telA 3, zerI lebAna telA 3, gujajara telA 3, gUgaLa telA 3, keDiye lebAna telA 3 ane dezI kapUra telA 18 laI prathama pArA gaMdhakanI kAjaLI karavI. bAkInAM vasANAM judAM judAM vATavAM. pachI kapUrane kharalamAM nAkhI te kharalane citra-vaizAkhanA sakhta tApamAM For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - * - gana khAdhanA karavA galagaMDa, gaMDamALe praNiInamArNa ane vidhiga 799 taDake mUka ane kapUrane vATavAnuM zarU karavuM. thoDI vAre zerIlebAna nAkho ane ghuMTavuM. zerI labAna temAM maLI jAya te pachI gujajara, te pachI gUgaLa, te pachI lebAna ane chelle pArAgaMdhakanI kAjaLI meLavIne khUba ghUMTavuM. vATatAM vATatAM malama je narama thAya tyAre tene rAkhI mUko. e malamathI gAMThe pIgaLe che, pAke che ane pAkelI hoya te rujhAya che tathA nAsUra paNa sArA thAya che. maeNrathathAne malama -be tolA kALe malama laI tene pIgaLAva. pachI temAM morathu tole , semala tele , saM. coro te le che ane kaLIcUno tola thA, vATIne meLavo. te malamane eka DabbImAM rAkhI mUkave. jyAre koI darada pAkIne taiyAra thayuM hoya tyAre A malamanuM eka TapakuM jyAM daradanuM meM jaNAtuM hoya tyAM AgaLa karI tenA upara cAluM malamanI paTTI mAravI, eTale tyAMthI te darada phUTI jaze tethI nastara mAravAnI jarUra paDaze nahi. daradane raDavAne lepara-bAjarIne leTa telA 2, pApaDiyo saMcora tole , mIThuM tele che ane haLadara to vA ene leTa sAthe meLavI pANImAM kaDhI jevuM pAtaLuM karI, tApa para khadakhadAvatAM gheMsa jevuM jADuM thAya eTale jarA garama garama, darada upara copaDavAthI kalAka ardhA kalAkamAM daradane phADI nAkhe che. galagaMDa Adi tamAma gAMTho upara berajAnA malamanI athavA sAdA malamanI athavA taDakAnA malamanI paTTI mAravI. ane je gAMTha pAkIne phUTI jAya temAM reSA ke battI mUkavI nahi; paNa je malamathI gAMTha pAkIne phUTI hAya teja malama tenA upara cAlu rAkho, eTale tenuM nAsUra banaze nahi paNa temane kAco bhAga badhA nIkaLI jaze For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org .org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 800 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ane gAMTha rujhAI jaze. rogIne tamAma pAkatI, saDatI ne paru vahe tI athavA zarUAtamAM thatI gAMThamAM je parejI lakhelI che, temAM je te rogI hiMga khAze te gAMTha masaI jaze eTale kaThaNa thaI jaze. je daradamAMthI paru vahetuM haze te te daradanA mukha upara caNA jevaDI gAMTha baMdhAI jaze, te vakhate darada sAruM thAya te paNa pelI baMdhAyelI gAMTharUpI goLI maTatI nathI. je caNA khAvAmAM Avaze te gAMThanI aMdaranuM mAMsa phUlaze. je Adu khAdhAmAM Avaze te gAMTha saDI jaze ane tenI aMdarathI puSkaLa dugadha nIkaLaze. je khAMDa khAdhAmAM Avaze te daradamAM rasI thaze ane te darada pAkyA pachI RAvavuM muzkela thaI paDaze. - jyAre koI regIne vidradhi thatI dekhAya tyAre bhUlecUke paNa tene upara jaLe lagADavI nahi, athavA tenI upara kheMcAya tevA lepa tathA koI paNa jAtanA malamanI paTTI mAravI nahi. athavA kaI paNa saMjogomAM tene nastarathI cirAvavI nahi. paNa jyAre bahiravidradhinuM svarUpa jaNAya, tyAre tenA upara gulearamAnI gulAbajaLamAM meLavI uparAchAparI evI rIte paDavI ke, te sukAya nahi tema tenA pipaDA paNa bAjhe nahi. A prayoganI sAthe tene pacyAgUgaLanI babbe goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApatA javI. e goLI khAvAthI vidhi aMdaranA bhAgamAM UtarI jaze nahi, kAraNa ke je vidhi aMdaranA bhAgamAM UtarI gaI, te teja kSaNe regInuM maraNa thAya che. eTalA mATe geLI khavaDAvavI ane gulearamAnI tathA gulAbajaLa cepaDyAja karavuM. e gulearamAnI ne gulAbajaLa copaDavAthI vidradhinI AsapAsane seje verAI jAya che ane vidradhinI gAMTha, upara tarI AvI enI meLe phUTI jAya che. Ama te phUTI gayA pachI paNa eja cepaDyA karavAthI aMdaranuM tamAma para nIkaLI jaI enI meLe rujhAI jAya For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir galagaMDa, gaMDamALa, graMthi, abuMda ane vikadhiraga 801 - ka . che; paNa AvI vidradhi upara malamanI paTI to mAravI ja nahi. je AMtaravidhi hoya to tenA upara kALiyA sarasanAM pAtarAM, vilAyatI AmalInAM pAtarAM, kaMbaInAM pAtara athavA gularanAM pAtarAM lAvIne temAM jarA mIThuM nAkhI khAMDIne, thoDuMka pANI chAMTI te pAtarAM garama karI tenI poTalI bAMdhI eka kalAka zeka karI, pachI teja pAtarAMne pATo vidradhi para bAMdhI de. divasane bAMdhe pATe rAtanA cheDI nAkhI, tAje pAla laI, khAMDI upara pramANe eka kalAka zeka karI pAchA pATA bAMdhI de ne savAre cheDI pAcho zeka zarU kare. AvI rIte A zeka karavAthI ane pATA bAMdhavAthI game tevA marmasthAna upara vidradhi thaI haze, te paNa te nIce nahi UtaratAM betraNa divasamAM upara tarI Avaze ane tenI vedanA narama paDI jaze. jyAre vidradhi upara tarI Ave ane rogIthI zeka khamAya nahi, tyAre kALI drAkSanA ThaLiyA kADhI drAkSane khUba jhINa vATI tenI paTTI banAvI, te paTTI upara kaMku bhabharAvI paTTI mAravI. eTale bAkInI vidrabihAratarI Avaze ane enI meLe phUTI jaze. phUTI gayA pachI paNa drAkSanI paTTI cAlu rAkhavAthI tamAma jakhama, purAI jaze ane darada jarA paNa dekhAze nahi. tevI avasthAmAM je jakhama bAkI rahe te sAdA malamanI paTTI mAravAthI rujhAI jaze. AMtaravidradhinA rogIne divelAnAM mULa telA be laI ardhA zera pANImAM ukALI, cAra telA pANI bAkI rahe tyAre divasamAM traNa vakhata, dareka vakhate ukALI, cAra tolA pANI sAthe babbe goLI padhyAgUgaLanI ApavAthI vidhi ghaNI jhaDapathI upara tarI Ave che. e pramANe judAM judAM nAmathI oLakhAtI gAMThe, pachI te pAke tevI heya athavA nahi pAke tevI hoya, te paNa tenA IlAja karavAnI je vaidyane IcchA hoya ane jene malamapaTTA, lepa, baphArAne dhadha karI rogIne sArA karavAnI IcchA heya, teNe amAruM banA A. 26 For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 802 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je -- --- veluM "tvakadoSanirUpaNa" nAmanuM pustaka vAMcavuM. temAM tamAma vanaspationAM pAtarAM, chAla, mULanA lepa, zeka, baphArA ane malamapaTTAthIja moTAM moTAM bhayaMkara dara maTADavAnI cikitsA vigatavAra lakhavAmAM AvelI che, temAM koI paNa jAtanI zastrakriyA karavAnI jarUra paDatI nathI. galagaMDa, gaMDamALa, graMthi, arbuda ane vidradhi roganA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. lepara-AmaLAM, sukhaDa tathA ratAMjaLI e traNe vastune gulAbajaLamAM sarakhe bhAge ghasIne temAM thoDe bhAge gulearamAnI nAkhI copaDavAthI galagaMDa maTe che. 2. celAInI bhAjIne rasa kADhI temAM mulatAnI mATI meLavI garama karI copaDavAthI galagaMDa maTe che. 3. marIkaMthAranuM mULa, ratAMjaLI ane ledhara samabhAge ghasI temAM thoDI rasavaMtI nAkhI copaDavAthI galagaMDa maTe che. 4. pahADamULa tAju lAvI tene rasa kADhI, te rasamAM dArUhaLadara ghasI copaDavAthI gaMDamALa maTI jAya che. je pahADamULa tAjuM na maLe te tenA ukALAmAM dArUhaLadara ghasIne copaDavI. 5. nAIkaMda nAmane sapheda raMgano eka kaMda thAya che, tene bhAMge tyAre aMdarathI pILe nIkaLe che, te lAvI tene rasa tathA sonAge copaDavAthI gaMDamALa verAI jAya che. 6. je gaMDamALa pAkI hoya to DukakaranI carabI telA 8 ane siMdUra telA 2, meLavIne dhImA tApe pakAvavuM. ekarasa thAya For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir galagaDa, gaMDamALa, graMthi, abuMda ane vidradhiMga 803 eTale dararoja gaMDamALa upara e malamanI paTTI mAravAthI pAkelI gaMDamALa rujhAI jAya che. 7. kalAI saphetAne gulAbajaLamAM ghUMTI chAMyAmAM sUkavI, DukkaranI carabI sAthe meLavIne, jhINA kapaDA para copaDIne paTTI mAravAthI pAkelI gaMDamALa rujhAI jAya che. 8. lepaTa-gUgaLa telA ja, senAne telA 2 ane semala tela 1 laI ene pANImAM ghUMTI malama jevuM thAya, tyAre gAMTha upara jADo lepa karI upara kapaDuM mUkavuM. je gAMTha verAvAnI haze to verAze, nahi te pAkIne phUTI jaze. A lepathI pleganI gAMThe tathA badanI gAMThe paNa sArI thAya che. 2-brahmacArI AtmArAma trivedI 1, kAcabAnA baraDAnI koreDa ghasIne copaDavAthI kaThamALa, maTI jAya che. 2. AkaDAnA dUdhamAM kAtho tathA revaMcIne zIro ghasIne gAMTha upara divasamAM be vAra lepa karavo. e pramANe traNa divasa karavAthI game te jAtanI gAMTha narama paDI jAya che. 3-vaidya kacarAlAla jeThAlAla gAMdhI-pATaNa pAnamAM khAvAne kaLIcUne tele che tathA khaDI tele e banne pANI sAthe meLavI lepa kara; jethI zarUAtanI gAMTha besI jaze ane besI nahi jAya te pAkIne nIkaLI jaze. je davA cepaDavAthI agana baLatI jaNAya te khaDI barAbara vajane meLavIne lepa kare. A lepathI khAsa karIne raLI pAkIne nIkaLI jAya che. phUTyA pachI kALA malamanI paTTI mAravI ke jethI rujhAI jaze. ka-vaidya maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata dhaLI gekaNa jene ApaNe garaNuM athavA gAyanA phUlane For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 804 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je , , , , , , , nAme oLakhIe chIe tenAM mULa, iMdravarNanI jaDa, marI kaMthAranuM mULa, vaja, devadAra tathA sophaTAnuM mULa, e satra khAMDI vastragALa cUrNa karavuM ane te cUrNane mulatAnI mATI athavA gulearamAnI, ane gulAbajaLa sAthe meLavI tenuM caMdana jevuM pravAhI banAvI, temAM upaluM taiyAra cUrNa nAkhI copaDavAthI thoDA divasamAM kaMThamALanI gAMTha ogaLI jaze ane raseLIne paNa phAyado karaze. pa-DaoNkaTara bhAIlAla kapUracaMda zAha-nAra atrenA eka mANasane baraDe pAThuM thayeluM. tene prathama aLasIne leTa ane ghauMne loTa sarakhe bhAge laI, temAM jarA mIThuM nAkhI piTIsa UnI karI divasamAM AThadaza vAra bAMdhI eTale pAkI gayuM. tyAra bAda cIpiyAthI vacalo DUco kADhI nAkhI te para sAdA malamanI paTTI mArI, cAra divasa sAravAra karyA pachI AIDephema bhabharAvIne te upara jAtyAdivratanuM pahela karIne mUkyuM. evI rIte karavAthI ghA purAI gaye ne jamIna AvI gaI. 6-sAdhu gaMgAdAsajI sevAdAsajI-surata 1. kaMThamALane upAya-siMdUra TAMka 5, elacI TAMka 5 tathA sApanI kAMcaLI TAMka 5 laI e sarvane vATI sADIne rasamAM ghaMTI copaDavAthI kaMThamALa sArI thAya che. 2, camatkArika malamaH-tamAkune khAra tele 1, vaMgaNane khAra tele 1, bheMyarIMgaNane khAra tala 1, AkaDAne khAra tela 1, dhaMtUrAne khAra tole 1, yuriyAne khAra tela 1, haLadarane khAra tela 1, mULAne khAra tele 1, megarIne khAra tela 1, jhaMjheTAne khAra tole 1, keLAMne khAra tela 1, araDUsAne khAra tela 1, khAkharAne khAra tolo 1, divelIne khArate 1, papaiyAne khAra tela 1 ane AmalIne khAra tele For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir galagaMDa, gaMDamALa, graMthi, abuMda ane vikadhiraga 05 T - -- 1 laI e sarvane ekase pANae dhoyelA ghImAM meLavI malama banAvI pAThA upara, bada upara athavA game tevA phelA ke bAba lAI upara paDIne uparathI kapaDuM caTADavuM ane uparathI kALA patharAthI zeka karavo. ethI game tevI gAMTha haze to paNa verAI jaze; je phUTI jAya te tyAra pachI A malama lagADe nahi, paNa sAde malama lagADe, tethI rujhAI jaze. sUcanA -uparanA je kSAro lakhelA che tene tela laIne temAM 17 telA ajame, 17 telA marI, 17 telA jIruM, 17 tolA suMTha, 17 talA hImajIharaDe, 17 talA baheDAM, 17 talA haraDAM tathA 17 tela kekama, khAMDIne khAramAM meLavIne sAta puTa khATAM lIMbunA devA ane pahelA meDhAnI kAcanI zIzImAM bharI mUkavuM. te kolerAmAM cha AnIbhAra vajane ThaMDA pANI sAthe divasamAM traNa vakhata ApavuM. baroLane mATe, gulamane mATe, peDhAnA dukhAvA mATe, anAha ane AdhamAna vAyu mATe garama pANI sAthe ApavuM. AthI A badhA roga maTe che. u-DaoNkaTara dAdara gopALa raNadIve-surata khAcha gUmaDAM tathA baroLa uparA-tAMbAnI thALImAM merathathu zuddha tela 1 mUkI temAM pA tolo bA sAthe ghUMTavAthI pAre dekhAze nahi. pachI kaparAnuM tela zera nAkhI ghUMTavuM. barAbara ekarasa thAya tyAre aMdara ThaMDuM pANI nAkhI ghUMTavuM. e pramANe ekaso ATha pANIe joI, temAM kapUra tela 1 nAkhI meLavI devuM. temAM najara pramANe badAra, zaMkhajIruM tathA hIrAda khaNa nAkhI lagAvavAthI traNa divasamAM gaDagAmaDa maTe che. A malama bahu upayogI che. gUmaDuM phoDavA mATe - haLadaranI rAkha tathA cUne enna karI lepa karavAthI nastaranI mAphaka gamaDAne kecI nAkhe che. For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21-RNa tathA nADIvraNa Si che jyAre zarIramAM rahela vyAnavAyu avyavasthitapaNe rasa, rakta, mAMsa tathA medane vahana thavAnI nasamAM avyavasthA UbhI karI, dhAtuone vahetI aTakAvI rekI rAkhe che, tyAre te dhAtuomAM graMthi (geDa) utpanna kare che. te goDa rasa ane raktagata hoya te sAdhAraNa upacArathI maTI jAya che. paraMtu te vikAra mAM gata ane thavA medagata hoya, te te geDanI cikitsA karatAM jarA bhUla thAya te tenuM nAsUra banI jAya che, jene Ayurveda traNa kahe che. jyAre mAMsagata ke medagata thayelI graMthi pitta athavA kaphane Azrita thAya che, tyAre dhAtuone vahevAvALI dhamanio, kaMdarAo athavA namAM vikArane laI jaI, UMDANa sudhI te te nasone pakave che. eTale paganA ghUMTaNamAM darada hoya tyAMthI paru nIkaLatuM hoya tathA jAMghanA bhAga upara dAbIe te ghUMTaNa AgaLathI paru nIkaLatuM hoya tene nADItraNa kahe che. te traNe vAtapradhAna,pittapradhAna,kaphapradhAna, tridoSapradhAna, raktapradhAna ane AgaMtuka ema cha prakAranA gaNAya che. je traNa vAyupradhAna hoya che, te thoDe pAke che ane thoDe kAce rahe che. je traNa pittapradhAna hoya che te jaladI pAkI jAya che. je traNa kaphapradhAna hoya che tene pAkatAM ghaNI vAra lAge che. je traNe raktapradhAna hoya che athavA AgaMtuka eTale vAgavA-vadhAvAthI thayela hoya che te ghaNe jaladI pAkI jAya che. vAtapradhAna traNamAM thI lehI ane paru thoDuM thoDuM vahe che. pittapradhAnamAMthI pAtaLuM para vahe che athavA ekaluM caLAvaNuM lehI vahe che. kaphapradhAna traNamAMthI dhoLuM, cIkaNuM pavahe che, tema raktapradhAna, AgaMtuka ane trideSa traNemAM paNa je je deSane meLApa thayela hoya che, te te For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viNa tathA nADItraNa rAnA lakSaNAvALI vedanA thaIne paru nIkaLe che. je traNa apakava hoya che te tenA upara hAtha mUkatAM te garama lAge che, je kaThaNu hoya che, cAmaDIne raMga badalAtuM nathI ane temAM saNakA mAre che; paNa vaNe pAkI cUkyo hoya to temAM agnimAM baphAyA jevI baLatarA thAya che ane kIDIonA DaMkha pramANe tanakha UThe che tathA jANe tene zastrathI cIyuM heya, lAkaDIthI mAryuM hoya, hAthathI dAbIne cagadI nAkhyuM hoya, evI asadA tIvra vedanA kyAreka thAya che ane cAmaDIne raMga badalAya che. traNa pAkatAMgIne tAva, tRSA ane arucinA upadrava bhogavavA paDe che. paNa traNa saMpUrNa pAkI cUkyo hoya te vedanA zAMta thAya che, je rAtA raMgano thaI De Utare che, cAmaDI upara karacalI paDe che, aMdaranA bhAgamAM caLa Ave che, AsapAsane seje dAbatAM temAM khADA paDe che, te jANavuM ke A traNa pAkI cUkyA che. traNamAM vAyu vinA saNakA thatA nathI, pitta vinA baLatarA thatI nathI ane kapha vinA pa. thatuM nathI. matalaba ke, traNe doSa ekaThA thaIne dareka sajAne pakAve che. keTalAka AcAryone e mata che ke, traNamAM paru taiyAra thayuM che, tethI te traNane cIrIne paruM kADhI nAkhavuM joIe. jo tema karavAmAM nahi Ave te te paru mAMsa, nasa ane snAyuone bagADaze. A bAbatamAM amAro anubhava e che ke, raktamAM, mAMsamAM medamAM ke hADakAmAM game tyAM traNa thavA lAyaka sojAnuM sthAna hoya, paraMtu temAM paru thayuM eTale agnitatvanI utpatti thaI cUkI. ane agnitatvanI haMmezAM Urdhvagati hevAthI, te traNanA nIcalA bhAgane tathA bAju paranA bhAgane bagADatuM nathI, paraMtu mAtrA uparanA bhAgane bagADIne 5ne bahAra kADhI nAkhe che. A siddhAMta hovAthI vraNamAM thoDuM paNa paru thayuM hoya tene cIrIne kADhI nAkha vAnI prathA je cAlu thayelI che, temAM traNane cIrIne paru kADhI For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 808 zrIAcada nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - nAkhyA pachI uparathI zeka jArI rAkhavo paDe che ane paru ? rAkhavuM paDe che. AthI vakhate ghaNu kesamAM nAsUro banI jAya che ane jyAM nAsUra nathI banatAM tyAM cAmaDInI gAMTha paDe che. eTale cIrelI jagyAne sAMdhe kudaratI cAmaDI je maLatuM nathI, paraMtu aMdara raheluM paru bahAra nIkaLavAnI gativALA guNadharmavALuM heya. che, tethI tene jeza cAmaDInI upara AvavA mATe je baLa kare che, baLane sahAyaka thaI parune upara AvavAne madadagAra thAya evA pAlA tathA baphArA athavA malamathI cikitsA karI hoya, te traNa enI meLe pAkI, pite tyAMthI nIkaLavAne mAga karyo hoya, tyAMthI nIkaLI, aMdara kaMI paNa vikAra nahi rahetAM, jaladI rujhAI jAya che. dhAro ke eka graMthi eTale geDa jenI AsapAsa je AvyuM che ane te TheTha medAnamAMthI Ave che. have ApaNe te gAMThane cIrI parune bahAra nIkaLavAno rasto karI ApIe chIe, paraMtu uparathI jatAM tene asala mArga samajAtuM nathI, tethI parunI gativALe mArga bAju para rahI jAya che ane bIjI jagyAe ja ApaNe cIrIe chIe. eTale pariNAma evuM Ave che ke, je mAge paru bahAra nIkaLavAno prayatna karatuM hoya tenI pIDA sAthe cIyA pachI temAM paru banI je pIDA thAya che, te bevaDI pIDA rogIne bhogavavI paDe che. kAraNa ke zArIrika traNanI pIDA sAthe AgaMtuka ghaNanI pIDA bhegavavI paDe che. eTalA mATe amArI bhalAmaNa che ke, jyAM sudhI traNa barAbara pAke nahi tyAM sudhI tene cIravAnI keziza karavI nahi. paraMtu eTaluM kahevuM paDe che ke, je traNa barAbara pAkyo haze te te pitAnI meLeja phUTI javAne, eTale tene cIravAnI jarUra paDatI nathI. AthI paNa vadhIne mAdhavanidAna te ema kahe che ke, kAcuM, pAkavAne taiyAra thayeluM ane taddana pAkeluM evuM traNa avasthAvALuM vaNaje vaidya bArIkIthI oLakhI zake che, For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir traNa tathA nADItraNa 209 L teja vaidya, nahi te te jJAna vagaranA badhA vadhanA veSamAM cAra samajavA." kAcA traNane pATu' samajI ajJAnathI je vaidya phADe che, athavA pAkelA traNanA oSadheApacAra karI tene na maTADatAM, tenI upekSA kare che, te vaidya " avicArI cAMDALa jANavA. ' (4 AgaMtuka traNanA ghaNA bhede che paraMtu tene cha bhAgamAM vahe cavAmAM AvyA che.(1) chinna, (2) bhinna, (3) viddha, (4) kSata, (5) piccita ane (6) dhRSTa-nAmanA traNeA che. tenAM judAM judAM lakSaNNA tathA cikitsA mAdhavanidAna ane bhAvaprakAzamAMthI jANI levAM. te karatAM vizeSa anubhava meLavavA hAya te| amAruM " koSa nirUpaNa '" nAmanu' pustaka vAMcavu'. jo kei graMthi pAkIne phUTI gaI hAya ane temAM UDu` ghAruM paDavu' hAya, chatAM dAha thatA hoya te dhALA malama temAM bharIne tenA upara sAdA malamanI paTTI mAravAthI te jakhama purAi AvI rujhAi jAya che. jo agana na aLatI hoya ane khADA paDayo heAya te temAM kALiyA sarasanAM pAtarAMnI athavA lImaDAnAM pAtarAMnI rAkhADIne telamAM kAlavIne bharIne upara sAdA malamanI paTTI mAravAthI te rujhAI jAya che. lImaDAnuM telaH-lImaDAnAM pAtarAM daza teAlA laI tene jhINAM khAMDavAM. pachI talanu tela cALIza teAlA laI tene peNImAM garama karavuM, garama thayA pachI lImaDAnAM pAtarAMnA bhUkA capaTI capaTI nAkhatA javA, aTale te bhajiyAMnI peThe taLAine bhaLI jaze. tamAma khaLI gayA pachI te telane kapaDAthI gALI laI eka zIzImAM bharI mUkavuM. pachI je traNanuM mukha nAnu hAya paNa paru AsapAsathI AvatuM hAya athavA nADItraNa thayA hAya,teA hAthethI khamAya eTaluM dAkhI temAMnu' paru nIkaLe eTale kADhI nAkhavu'. temAM evI saMbhALa rAkhavI ke dabAvatAM keI bhAga vadhu dukhAya nahi. For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je javAna nA nA kAkA - - - - - - - - - - - - ATalI vAta te khUba yAda rAkhavI ke traNanI tapAsa karatAM te traNane chidramAM saLI dAkhala karI traNa keTale UMDo gaLe che athavA te traNa keTale ADo gayo che, tenI tapAsa koI paNa saMjogomAM karavI nahi, paNa jeTale traNa ADA avaLe gaye haze, tyAM dAbatAMja tarataja paruM vraNanA chidra para Avaze. e traNa hoya te te vraNamAM lImaDAnA telanI picakArI mAravI ane tenA upara berajAnA malamanI paTTI mAravI. e ADoavaLo gayele vraNa, je mAMsanA rathAnamAM na hoya eTale hAthanI hathelImAM hoya, AMgaLInA sAMdhAmAM hoya, nakhanA sAMdhAmAM hoya ane temAM atyaMta pIDA thatI hoya, AsapAsa sojo paNa Avyo hoya te tene koI paNa avasthAmAM koI paNa jAtanA malamanI paTTI mAravI nahi. paNa te vaNa upara dhatUrAnAM lIlAM pAtarAM vATIne tenI lugadI mUkI pATe bAMdho. e pAtarathI je darada malamapaTTI ke zastrakriyAthI eka mahine maTe che, te ATha dahADAmAM sAruM thAya che! keTalIka vAra evuM bane che ke, nADItraNa cheka aMdarathI nahi rujhAtAM vacamAMthI rujhAvA mAMDe che. je tema jaNAya te te vaNanI uparanI cAmaDI upara kAcA hiMgaLakane gAMgaDe laI tene pANImAM ghasI, jyAMthI paru AvatuM hoya tyAMthI mAMDIne cheka traNanA chidra sudhI copaDe. te copaDyA pachI lImaDAnA telanI picakArI mArI tenA chidra upara eka pisA jevaDI paTTI mArI devI ane pachI berajAnA malama nI paTTI banAvI jeTalI jagyAmAM hiMgaLAka cepaDyo hoya teTalI jagyA para mAravI. berajAnA malamane eka evo kAyade che ke, paTTI mAryA pachI te malama, paTTI upara phUTI nIkaLe che. te pachI tenA upara jeTalAM kapaDAM vaLagADo te badhAmAM pasarI regInI pathArImAM paNa cATI jAya che. teTalA mATe paTTInI upara malama ' phUTI nIkaLe ke tarata tenA upara kere athavA chApele kaI paNa For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - .. . traNa tathA nADItraNa 811 jAtane sapheda kAgaLa lapeTI pATe bAMdhave, eTale kAgaLanI bahAra malama phUTI nIkaLaze nahi. e pramANe karavAthI UMDAmAM UMDe ane game teTale ADe traNa haze te paNa purAI jaze, tene cIravAnI jarUra paDaze nahi. paNa jyAM sudhI traNa purAIne rujhAI jAya tyAM sudhI ane te pachI paNa eka ke be mahinA sudhI pacyAgUgaLanI babbe goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe khavaDAvavI, jethI kaI paNa jAtanI kheDakhAMpaNa vinA traNa sArA thaze. ghaNI vAra kaI mANasane zarIranA koI paNa bhAgamAM lokhaMDane khIla vAgavAthI te jagyA pAke che, athavA paDI jaI mAthuM phUTavAthI jakhama paDe che, athavA zarIra para vAgavAthI jakhama paDe che. te jakhamamAM pAkIne paruM thayuM ke temAM bAvaLanAM lAkaDAMne athavA kheranA lAkaDAne baLa, vagara dhumADAnA devatAne aMgAra laI tene erasiyA para mUkI khUba jhINo vATa. te vATela ane meza je thayela bhUke che temAM talanuM tela meLavI, te pAkatA jakhamamAM bharI daIne upara pATo bAMdhave, jethI ghaNuM jhaDapathI te jakhama rujhAI jaze. keTalIka vAra evuM bane che ke, paganA taLiyAmAM ke tenA madhya bhAgamAM lekhaMDane khIle ke cUMka, bAvaLano kAMTe ke lAkaDAnI phAcara vAgavAthI te jagyA pAke che ane temAM asahyA baLatarA thAya che. tenuM meM huM nAnuM rahI AsapAsanI jagyA pAkavA mAMDe che; eTale ghaNA cikitsako, aMdara pa rahI javAnA DarathI teTalI cAmaDI kApe che eTale be cAra divasamAM bIjI cAmaDI bagaDe che. evI rIte jema jema cAmaDI kapAtI jAya che tema tema AgaLa darada vadhatuM jAya che ane te traNa bhItarathI pAkatI jAya cheane asahya vedanA thavAthI Akhare ghUMTImAMthI paga kApI nAkhI lAkaDAne paga besADavAnI pharaja paDe che. eTalA mATe khIla ke cUMka vagere vAgyuM hoya ane temAM pAkanI zarUAta thAya ke tarata divelanI nIce For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 812 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je Tharelo kacare, goLa, mIThuM, haLadara ane mAthAnA vALa e sarvane ekaThA karI, lekhaMDanI kaDachImAM devatA upara mUkI, khadakhadAvavAM. te pachI tene kapaDA upara laI garama garama pelA jakhama upara capaka devA. pachI khamAya tevuM thAya eTale tene mATe bAMdho. A pATe dararoja badalavAthI be cAra divasamAM cAmaDImAM jeTalI jagyAmAM je AvyuM haze, teTalI jagyAnI cAmaDI bhItarathI rujhAI uparathI marI gayelI sapheda banI jaze. paNa bhUlecUke te cAmaDIne kAtarI nAkhavAmAM Avaze, te tenI nIce rahelI gulAbI kemaLa raMganI cAmaDI pAkI jaze. eTalA mATe sapheda cAmaDI jyAM sudhI pitAnI meLe nIkaLI jAya nahi tyAM sudhI tene kADhI nAkhavI nahi. paNa je e cAmaDInA paDamAM para ke pANI bhareluM jaNAya che tene kAtarathI jarAka chidra pADI A pavuM, paNa cAmaDI ukelavI ke kAtaravI nahi, A pATAthI seMkaDo rogI AvI bhayaMkara muzkelImAMthI bacI gayA che tema enI upekSA karavAthI ghaNA lokene lAkaDAne paga ghAlI Thabaka Thabaka cAlatA joyA che. keTalIka vAra gAmaDAMnA lekene comAsAnI mosamamAM kAdavamAMthI bAvaLanA kehelA kAMTA vAge che, je nIkaLI zakatA nathI. tethI vakhate paga pAke che to te kAMTe enI meLe nIkaLI jAya che. paNa paga pAke nahi ane kAMTAne lIdhe jamIna para paga mukAya nahi, evuM thayuM hoya te jhaMjheTA (agheDA) nAM pAtarAM naMga traNa laIne pAvalIbhAra geLamAM meLavIne traNa divasa sudhI divasamAM eka vAra khAvAM, eTale pagamAM bhAMgI rahele saDela. kAMTe pIgaLI jaze, athavA aMdara ne aMdara e masAI jaze ke jANe pagamAM kAMTe cheja nahi. keTalIka vAra evuM bane che ke, kaI cIja vAgavAthI sIdho cIre eTale ghA paDI jAya che. te vakhate kALiyA sarasanA jhADanA For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir traNa tathA nADItraNa 813 thaDamAMthI eka gaja mATI khaseDI tenA mULa paranI chAla pAcI rU jevI nIkaLaze, tene jhINI vATI vastragALa karI rAkhavI. te bhUkA jakhamamAM turata dAkhI devAthI lehI baMdha thaI jAya che ane te ekaja pArTa jakhamane rujhavI nAkhe che! keTalIka vAra evuM bane che ke paganI chellI AMgaLImAM kAMI vAgavAthI athavA AMTaNa pAkavAna thI temAM bhaya'kara agni utpanna thAya che ane paganI pATalI uparathI tathA nIcethI jhapATAmadha pAkI jAya che. tevI avasthAmAM takama riyAMne thADA pANImAM palALI dAhavALI jagyA upara tenI lepaDI vaLagADI upara jhINA kapaDAnA pATA bAMdhI, te pATAne pANIthI bhInA ne bhInA rAkhavAthI vadhAre pAkatuM aTakI Aya che, kAcu* pAkelu' taiyAra thai pAkI jAya che ane pAkelu' rujhAi jAya che tathA agni zAMta thaI jAya che. keTalIka vAra evu' bane che ke, paganI pATalI uparanI ADI nasamAM vAgavAthI agni sAthe thADA sAjo AvI te agni vadhatA jAya che ane te sthAne je jakhama paDe che, te paNa vadhatA jAya che. jema jema divasa jAya che tema tema te jakhama paheALAimAM ane UMDANamAM khUba vadhatA jAya che, tene leAkabhASAmAM kahyo traNa kahe che. evu DAya tyAre kahyo vaNaeN nAmanu eka meTuM jhADa thAya che, jenAM pAtarAM gUMdI ane vaDanAM pAtarAMne maLatAM thAya che; te pAtarAMnA svabhAva eve che ke, te pAtarAMne vATIne zarIranA sArA bhAga upara lUgadI sUkI hAya tA tyAM phellA Aga sAthe taiyAra thaI jAya che; paNa te pAtarAMne vATIne pelA Aga maLatA ane jhaDapathI pAkI saDatA kAhyA traNa upara bharavAthI tarata ThaMMDaka vaLI jAya che ane eja pAlAthI te traNa rujhAI paNa jAya che. koi vAra evuM mane che ke, paganI pATalInI ADI nasamAM vAgavAthI agana sAthe sA ghUMTaNa sudhI AvI jAya che ane ekadama jema mANasa dAjhayu' hAya For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 814 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - tema cAmaDI tarataja saDI jAya che. tevI avasthAmAM dhaLa malama pAtaLA kapaDA upara copaDI darada upara vaLagADa; eTale pAMcadaza miniTamAM te malama zeSAI jaI kapaDuM karuM paDI jaze. pachI tarata bIjo eja malama cepaDI pharI kapaDuM laI malama copaDI uparAchAparI paTTI badalatA javI. jema jema paTTI badalAtI jaze tema tema ThaMDaka vaLatI jaze ane darada maTatuM jaze. A pramA nI cikitsA karavAmAM nahi Ave, te Akhare pagane kapAvyA sivAya bIjo koI paNa IlAja nathI. vraNa tathA nADIvraNanA keTalAka upAyo -DaoNkTara bhAilAla kapUracaMda zAha-nAra 1. graMthi-traNa-pleganI gAMTha-gaLa, gUgaLa, kabUtaranI aghAra ane kaLIcUne e cAre samabhAge laI geLIo vALI eka athavA be goLI pANImAM ghasI gAMTha, vraNa tathA pleganI gAMTha upara paDavAthI game tevuM sakhata darada haze te paNa verAI jaze athavA phATI jaze. phATI gayA pachI nIce lakhelA malamanI paTTI mAravAnI rujhAI jaze. 2. gUmaDAne akasIramalama-rALa, mINa ane tela traNe sarakhe vajane laI prathama mINa ane telane garama karI, mINa ogaLI jAya tyAre rALa nAkhI thoDI vAra agni para rahevA daI nIce utArI levuM. pachI pANI nAkhI phINavuM jethI sarasa malama thaze. te malamanI paTTI mAravAthI gAMThe phATIne rujhAya che bharanIMgaLa vagere darada maTe che ane dAjhelI jagyAe lagAvavAthI te maTe che. ra-zAha maNilAla bhIkhAbhAI-zaMkhalapura ghaNunAzaka malama -siMdUra tele 1, sonAgeru tela 1, For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaNa tathA nADItraNa 815 muradAra ziMgatela 1, merathuthu tele nA, mINa tole che ane talanuM tela telA da laI prathama telamAM mINa nAkhI thoDA agni upara garama karI mINa ogaLI jAya tyAre temAM siMdUra nAkhavuM ane ghUMTavuM. bahu cIkaNuM thAya tyAre temAM bIjI vastuo bArIka vATI meLavavI. A malamanI paTTI mAravAthI sarva prakAranA traNa, ghArAM vagere rujhAI jAya che. eka chokarAne mAthAmAM lagabhaga ghaNuM bhAgamAM durgaMdhavALAM ghArAM paDyAM hatAM ane temAMthI paru nIkaLatuM hatuM. A malamanI paTTI eka aThavADiyuM mAravAthI tene maTI gayuM hatuM. A malama ghaNuM sAruM kAma Ape che. -vidha aMbArAma zaMkarajI paMDayAvAgaDa 1. nAsUra mATeH-gadheDAnAM lIDAM ardhA tAjA tathA ardhA vAsI eka hAMDalAmAM bharI bALavAM. te hAMDalA upara eka thALI pANI bharIne mUkavI. e thALIne je meza lAge te laI temAM samabhAge gAyanuM dUdha meLavI mardana karI ekarasa thAya tyAre nAsUra upara copaDavuM jethI nAsUra maTe che. 2. bakarAnA DAbA paganI naLIne bALI bharama karI, te bhasma, aDAyAMnI bhasma, kaLIcUne tathA kAze e sarvanuM ghImAM mizraNa karI nAsUra upara copaDavAthI maTI jAya che. 3. rAyaNanAM bIne telamAM malama karI copaDavAthI paNa nAsUra maTe che. 4. sAjIkhAra tathA siMdUra jaLamAM meLavI copaDavAthI nAsUra maTe che. 4-vedya devajI Azu saDelAM cAMdA upara traNa varasanuM jUnuM kaLIcUnAnA pANInuM pituM rAkhavAthI maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 816 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pa-DaoNkaTara maganalAla vrajabhUSaNadAsa-surata nAsUra tathA hADa gaMbhIrano malamaH-capaTI methI laI temAM jarA ghI mUkI methIne bALI nAkhavI. pachI tene ghUMTIne malama banAva. e malama lagADI upara kALA malamanI athavA gamanA malamanI paTI mAravAthI nAsUra purAI jaze ane rUjha Avaze. temaja vArevAre UbhaLatuM haze te paNa pharI UbhaLaze nahi ane janamArAnuM dukha jaze. 6-vidha manasukhalAla lalubhAI-surata sarajAdi malama -bhilAmAM 1 zera laI tene navaTAMka talanA telamAM taLavAM. jyAre bhilAmAM phUlI jAya ane tela kALuM paDI jAya eTale nIce utArI tela gALI laI levuM. e tela navaTAMka, mINa cAra pasAbhAra ane rALa cAra paisAbhAra vATI vastragALa karI devatA upara mUkI, ekarasa karI utArI ThaMDuM thaye paTI banAvI mAravAthI bhagaMdara, vaNa vagerene maTADe che. 7-vaidya ravikAnta ane zAMtikAna udANuM-bAlaMbhA vraNazothahara lepa:-(pATha zAraMgadhara saMhitAne paNa pheraphAra sahita) bijerAnuM mULa, chaDI, devadAra, sUMTha, rAsnA, araNInuM mULa, asaMgha mULa tathA navasAra e sarva samAna bhAge pANImAM vATI jADo lepa karI divasamAM be vakhata copaDe. A lepathI keI paNa jAtane sojo maTI jAya che. 8-vaidya kanaiyAlAla purANutAla (mALavA) rUjhane malama-saMdesarAnA jhADanA pAlAne lAvI vATI temAM zaMkhajIruM capu vaDe kAtarIne meLavI, jakhama upara mUkavAthI nAsUra vagere nahi rujhAya tevA jakhamane jaladIthI rUjha lAve che. For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir traNa tathA nADItraNa ', 9-vaidha puruSAttamadAsa bahecaradAsa yAjJika-kAlAla anubhavI malamaH-pArA, ga dhaka, eAdAra zi'ga, sidUra ka'pIleA, phulAveluM merathathu, sapheda kAthA, pASANabheda, hiM'gaLeAka ne rasakapUra e sarva samabhAge lai prathama pArAga dhakanI kAjaLI karI, temAM eka pachI eka cIja nAkhatAM javuM ane chUTatA javuM, kharAara vaTAI rahe tyAre te sane vajanathI cAragaNuM jUnuM ghI ane adhe bhAge mINa laI, eka leADhAnI kaDAI aMgArA para mUkI, temAM ghI tathA mINu nAkhI pIgaLAvI ekatra karI, taiyAra karelA bhUkA thoDA thoDA nAkhatA javu' ane halAvatA javu'. badhA bhUkA meLa vAi rahe tyAre nIce utArI ThaMDA paDavA daI paTI manAvI mAravAthI nAsUra, sarva prakAranA traNa, nADItraNa, bharanI gaLa, gUmaDAM, cAMdI, khIla vagerene turataja rUjhave che. anubhavasiddha che. 10-vaidya maNiza'kara narabherAma-ghaLAM For Private and Personal Use Only 817 peDhAMpADAMnA upAyaH-nAikada (jene maracI vele paNa kahe che) ja'galamAM thAya che. tenA velA ghileADInA jevaDA tathA pAtarAM paNa tenA jevAMja thAya che. paraMtu ghileADInAM pAtarAM karatAM saheja karakarAM ane phUla ghileADInAM jevAM tathA phaLa maracAM jevAM thAya che. enAM pAna ceALI zarIranA koi paNa bhAga para lagADavAmAM Ave tA phAllA thAya che. enA kadane pANImAM ghasI traNa paisAbhAra pANI karI temAM jarA goLa nAkhI pIvAthI sakhtamAM sakhta pADuM' maTI jAya che. eka divasamAM traNa vakhata pAvuM. guNa:-uSNu, vAtahera, vamana karAvanAra, darata sApha lAvanAra ane zeASA che. e ka'danA ghasArA karI mIThuM' nAkhI garama karI pAThA upara cApaDavuM, parejI:-tela, dUdha tathA ghI traNa divasa sudhI ApavAM nahi. khArAkamAM ghauMnI thalI goLa nAkhI bAphI DhALanA osAmaNa sAthe kadI e
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - 818 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je khAvuM. AthI game tevuM bhayaMkara pADuM haze te paNa maTI jaze. e anubhavasiddha che. 11-vaidya kezavarAma harizaMkara bhaTTa-kApodrA ghAne malama-caMbelInAM pAna zera , lImaDAnAM pAna zera ba, kAcakInAM pAna zera nA ane koThInAM pAna zera mA laI A cAra jAtanAM pAMdaDAMne rasa kADhI taiyAra karavuM. pachI paToLa, garamALe, dAruhaLadara, haLadara, kaDu, kamaLakAkaDI, haraDechAla, ledhara, taja, maznathu ane jeThImadha e dareka ekeka tela tathA mINazera 0) mahuDAM zera 0) tathA majIThazera 0) laI mINa sivAyanI badhI vastuo chuMdI nAkhI daza zera pANImAM ukALI pANI 1 zera avazeSa rAkhI gALI, pelA cAra jAtanA rasa kADhelA hoya temAM nAkhI, talanuM tela zera 1 nAkhI cUle caDAvavuM. jyAre phakta tela bAkI rahe ane pANI baLI jAya tyAre nIce utArI tela nitArI laI te telamAM mINa nAkhavuM.te ogaLI jAya eTale zIzImAM bharI rAkhavuM. A malama kapaDA upara paDI paTI, mAravAthI game te ghA rujhAI jAya che. 12-DokTara caMdulAla mukuMdarAya --paTiNa zarIranA koIpaNa bhAgamAM cAMdI paDI gaI hoya ane te saDI gayelI hoya, te bAvaLa tathA beraDInI chAlanA kavAthathI dhoI, upara thI paDI dArUDInAM mULanI chAla vATI tene lepa karavAthI tarata ja ArAma thAya che. 13-DaoNkaTara dAmodara gopALa raNadIve-surata vaNa upara rAmeThAnuM lAkaDuM ghasI copaDavAthI maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22-mara, roja, phatta, visarpa tathA visphoTaka 1. bhagaMdara -maLadvAranI upara ane aMDakoSanI nIce je jADI nasa che, te nasanA madhyabhAgamAM ekalI maganA dANA jevaDI thAya che ane tenI nIce sepArI jevaDI gAMTha atyaMta vedanAvALI hoya che. gAMTha pAkIne phUTe che chatAM rujhAtI nathI, balka tenuM nAsUra banI jAya che. tene bhagaMdara roga kahe che. e bhagaMdara judI judI rIte pAkavAthI pAMca prakAranA thAya che. bhagaMdara roga utpanna thavAnuM kAraNa mAdhavanidAne lakhyuM nathI, paraMtu anubhavathI siddha thayuM che ke, je regIne pramehane rega thaye heya te pramehane picakArInI davAthI sAre karavAmAM Avyo hoya athavA te pramehanI upekSA karavAmAM AvI hoya athavA keTalAka leke nA vicAra pramANe prameha thayA pachI bhAMganuM pANI athavA Indriya-julAbanAM osaDa peTapUratAM pIdhA pachI pezAbanI hAjatane rokI rAkhI jethI pezAba karavAthI paramiye ekadama maTI jAya che. vaLI bIjA keTalAka nA vicAra evA che ke, prameha thayA pachI puSkaLa strI samAgama karavAthI prameha maTI jAya che, ane vaLI evuM paNa jovAmAM Ave che ke, pramehanA regIne maithunanI icchA prabaLa hoya che tethI evAM kAraNene laIne parunI gatine apAnavAyu ulaTAvIne aMDakeSanI nIcenI nasamAM reke che. te nasamAM vahetA rakta sAthe maLIne tenI gAMTha baMdhAya che ane te pAkIne bhagaMdaranuM rUpa pakaDe che. prameha thayA pachI je rogI kupathyanuM sevana kare che tethI je gAMThavALI phollI thAya che, temAMthI lAla raMganuM phINavALuM paru tanakhA mAratuM vahe che ane tyAM AgaLa ghaNAM chidro paDe che tathA A 819 For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 10 zrIAyurveda nidhamALA-bhAga 2 jo chidramAMthI mUtra, maLa ane vIya paNa vahe che. A bhagaMdaramAM ghaNAM chidra paDe che tethI enu nAma zatapAnaka bhagadara kahe che. prameha thayA pachI viruddha khArAkamAM pittakAraka padArthoM bhakSaNa kare che ane thayelA prameha paNa pittapradhAna haiAya che. te pittavALu paru UlaTe mAge jaI je bhagaMdara utpanna kare che, temAMthI atyata UnuM paru vahe che ane te bhagaMdaranA AkAra U'TanI DAkanA jevA U'cA hoya che tethI tene UzirAdhara kahe che. je bhaga'daramAM caLa ghaNI Ave che ane temAMthI jADu' paru Ave che tathA bhagaMda ranI gAMTha kaThaNa hAya che ane tanakhA mAre che, tene parisAvI bhagadara kahe che. je bhagaMdaranI gAMTha gAyanA stana jevI tathA ghaNI hAya che ane A phAllInA raMga, temAMthI jharatuM paru ane temAM thatI vedanA vividha prakAranAM hoya che tathA tenA jhakhama za'khanI AkRti pramANe aMdarathI bhamarInI peThe gALa pharatA ane UMDA hAya che, tevA bhaga'darane saMmukAvata' kahe che. je ratrIne pramehanA yAgathI aDakoSanI nIcenI nasAmAM vikAra utpanna thayelA hAya ane tevI avasthAmAM te nasamAM kAMTA athavA phrAMsa vAgavAthI te pAka upara caDe ane te phollA phelAtA phelAtA maLadvArapayata paheAMcI temAM kIDA paDIne te jakhama gadagadI phATI jAya ane te kIDAe te jagyAne kotarIne ghaNAM chidro pADe che, tethI tene unmAgI bhaga'dara kahe che. badhI jAtanA bhagaMdarA kasAdhya te cheja, paNa temAM je bhagaMdaramAMthI mUtra, maLa, vIya, jIvaDA ane vAyu vahe che, te rAgI jIvI zakatA nathI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdaranA rAgamAM jo zarUAtamAM koi sAre| cikitsaka tene cIrIne rujhavavAnI hi'mata kare ane rAgI brahmacaya kharAkhara pALe tA bhagaMdara maTI jAya che. bhaga`daranA rogIne caMdraprabhA guTikA divasamAM traNa vAra Ambe geALI pANI sAthe cha thI khAra mAsa sudhI For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zukadeSa, zItapitta, visarSa tathA visphoTaka 821 khavaDAvavAthI pramehanI asara ane bhagaMdara e beu sArAM thAya che. kAMsakInI jAtanuM eka jhADa choDanA rUpamAM thAya che ane tene amArA vicAra pramANe "atibelA' kahe che. tenA upara kAMsakI jevAM moTAM pILAM phUla thAya che, paNa kAMsakI jevAM phaLa thatAM nathI. paraMtu baMdha moDhAnAM ruvAMTIvALAM goLa phaLa thAya che; chatAM temAMthI bIja te kAMsakI jevAja nIkaLe che. teno pAle lAvI chuMdI temAM thoDo goLa meLavI tenI lepaDI mUkI pATA bAMdhavAthI thoDA divasamAM bhagaMdara maTI jAya che. e pAlo lIle na hoya ane sUko hoya to paNa cAlI zake che. e pAlAthI tamAma jAtanAM gaMbhIra gUmaDAM rujhAI jAya che. bhAMgarAne pAle vATIne tenI lugadI bAMdhavAthI bhagaMdara maTI jAya che. agara UMTanuM hADakuM ghasIne copaDavAthI bhagaMdara maTI jAya che. athavA marIkaMthAranuM mULa cepaDavAthI bhagaMdaranI gAMTha pAkIne nIkaLI jAya che, te pachI marIkathArano pAlo vATI te khADAmAM bharI pATe bAMdhavAthI bhagaMdara maTI jAya che. athavA lImaDAnA telanI picakArI mArI sAdA malamanI paTTI mAravAthI paNa bhagaMdara maTe che. paraMtu bhagaMdaranA game te jAtanA upAya cAlatA hoya paNa je upAya hAtha dharyo hoya tene bhagaMdara rujhAtAM sudhI badalo nahi ane tenI sAthe caMdraprabhA guTikA khAvI joIe. jo tema karavAmAM nathI AvatuM to bhagaMdara eka vAra rujhAIne pAchuM pharIthI thAya che, te caMdraprabhA guTikA khAvAthI pharIthI thatuM nathI. bhagaMdaranA rogIe hiMgavALA padArtho, caNAnA padArtho Adu ane gaLapaNa bilakula khAvAM nahi. - zukadeSaH-zukadeSa nAma ApavAnuM evuM kAraNa che ke, zuka eTale pipaTa. popaTanI garadanamAM jema kAMThalo che, tema puruSaliMganA maNibaMdhanI nIce je kAMThalA je kApe che, temAM je phellIo thAya che tene zukadeSa kahe che. te phillIo je alpamati puruSa potAnI For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 822 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je gughendriyane moTI karavAnI tathA kaThaNa karavAnI athavA jADI karavAnI icchAthI tenA upara keTalIka jAtanAM jIvaDAM ane jhADapAlAne lepa kare che tethI tene kAMI paNa jAtane guNa nahi thatAM aDhAra jAtane zukadeSa nAmane vyAdhi thAya che. jo ke AyurvedamAM prameha ane tenI piTikA sudhInuM varNana karavAmAM AveluM jaNAya che ane te piTikAonA nAmane maLatAM nAmavALA ghaNAMkharAM zukadeSanAM nAme che. AyurvedanuM cikitsAzAstra jotAM puruSane baLavAna thavA mATe vAjIkaraNanAM auSadhe kahelAM che. AyurvedanA siddhAMta pramANe mehana IndriyanI maithuna karavAnI zaktine upayoga mAtra saMtati utpanna karavA mATe ja hovAthI, puruSanI AkhI jiMdagImAM te puruSa AyurvedanA niyama pramANe ane dharmazAstranAM baMdhana pramANe daza saMtAna utpanna kare, to tene daza vakhata maithuna karavAnI jarUra paDe che. paraMtu jyArathI te kALa badalAye ane manuSyomAM viSayavAsanAnI Urmi jAgrata thaI anAcAra thavA mAMDyo, tyArathI paMDhava utpanna thayuM. te paMDhatva mATe vAjIkaraNa prayoge vaidaka zAstrane nirmANa karavA paDyA. te pachI jema jema kALa jato gaye tema tema upadaMza tathA prameha jevA rogothI ane hastamaithuna jevAM akudaratI sAdhanothI vIryapAta karavAne zekha vadhavAthI IndriyamAM zithilatA utpanna thaI. te maTADavA mATe yunAnI vaidakane jANanArA tathA utpanna karanArA AcAryoe te te pustakomAM zithila thayelI Indriya upara lepa athavA telano upayoga karavAnI je davAo dhI kADhI tenuM nAma "tilA" pADayuM. te tilAomAM aLasiyAM, bIrabuhaTI nAmanAM rAtAM jIvaDAM, deDakAMnI carabI ane evAMja bIjI jAtanAM jherI jaMtuo ane vanaspatione upaga thayele jaNAya che. bIjI tarapha AryAvartAmAM vasanArA AryajAtimAM gaNAcelA paraMtu kAmAsakta ane viSayA thayelA puruSe vAtsyAyana For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zukradoSa, zItapitta, visarpa tathA visphoTaka 823 traSie racelA kAmasUtranI rIti pramANenI mithunakriyAne bhUlI javAthI zukadeSa nAmanA reganI utpatti thaI. je mANasa kharAba jaLajaMtuone Indriya upara lepa kare che eTale kapha ane vAyu kupita thaI tyAM sarasavanA dANA jevaDI dhoLI phelI utpanna kare che, tene sarsapikA kahe che. aprasastha zukanAM jherI jIvaDAM paDavAthI vAyu kupita thaI lekhaMDanA raMga jevI kaThaNa phellI utpanna kare che tene aSTIlikA kahe che. je mANasane haMmezAM zukane eka sarakho indriya upara lepa karavAthI kaphamAMthI eka moTI gAMTha utpanna thAya che tene grathita kahe che. je mANasane raktapittamAMthI jAMbunA ThaLiyA jevaDI phelI thAya che tene kulikA kahe che. je mANasane pramehapiTikAmAM varNana karelI arajI nAmanI phellI jevI rAtI ane kALI dalIo thAya che tene ajI kahe che. je mANasane zuka cepaDyA pachI Indriyane dAbatAM athavA. caLatAM vAyunA kepathI Indriya sUjI jAya che tene mRdita kahe che. je mANasane lepa karI rahyA pachI indriyane baMne hathelImAM rAkhI puSkaLa coLavAthI vagara mukhanI eka piTikA UpaDe che tene saMmUDha kahe che. je mANasane kapha raktamAMthI aMdara aMdarathI keTalIka phUTelI ane lAMbI ghaNI piTikAo Indriya upara thAya che, jemAM ati vedanA thAya che, tene avamatha kahe che. je mANasane pittaraktamAMthI utpanna thayelI piTikA vacamAM hoya che ane tenI AsapAsa nAnI phellIo thAya che, jene dekhAva kamaLanA phUlanI vATakI jevuM lAge che, tene puSkarikA kahe che. je mANasane zukanA lepathI rakta duSTa thaI te duSTa rakta cAmaDImAM rahelA spazendriyanA guNane nAza kare che, eTale cAmaDI baherI thaI jAya che, tene 5 hAni kahe che. je mANasane vAraMvAra zukano lepa karavAthI raktapitta kupita thaI aDadanA dANA jevaDI rAtI phellIo Indriya For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je upara utpanna kare che, tene uttamA kahe che. je puruSanI Indriya upara ghaNAM jhINAM chidro paDe che ane temAMthI mUtra ke vIrya nIkaLe che tene zataponaka kahe che. zukadeSanI aMdara puruSane khAvApIvAnA avaLA upAyothI IndriyanI cAmaDI vAtapittanA kepane lIdhe pAkI jAya che ane tethI tAva Ave che tene tvapAka kahe che. je puruSanI indriya upara kALI tathA rAtA raMganI relIo UThI Ave che ane te pAkyA pachI temAM ghaNuM saNakA mAre che, tene zoNitArbuda kahe che. je IndriyanuM mAMsa dukha thavAthI indriya gAMTha gAMThAvALI thaI jAya che, tene mAMsAbuda kahe che. je puruSanI IndriyanuM mAMsa saDIne kharI paDe che ane ghaNI jAtanI vedanA bhagave che, tene mAMsapAka kahe che. je puruSanI IndriyanA bhItaranA bhAgamAMthI vedanAyukta gAMTha bahAra Ave che, tene vidhei kahe che. je puruSane judA judA raMganAM jherI jIvaDAMne lepa karatAM tene lIdhe lAgalI ja indriya pAkI jAya che ane indriyanuM badhuM mAMsa kALA raMganuM thaI, te mAMsa tUTIne kharI paDatuM jAya che, tene tilakAlaka kahe che. upara jaNAvelA zukadeSamAM mAMsAbuda, mAMsapAka, vidradhi ane tilakAlakae cAra asAdhya che ne bAkInA kaSTasAdhya che. A zukagamAM je phelIe deha vinAnI kaThaNa hoya te sajAnI goLI copaDavAthI maTI jAya che. je phelI dAhayukta hoya te so pANIe haiyeluM ghI lagADavAthI athavA peLe malama copaDavAthI maTI jAya che. je phelImAMthI vedanA vinAnuM dhaLuM paru nIkaLatuM hoya te temAM dhoyelA ghImAM kapUra meLavI cepaDavAthI maTe che. je zukadeSanI phellIo asAdhya gaNelI che temAM nIlakaMTha rasanI goLI khAvAthI vakhate ghaNu rogI bacI jAya che. nIlakaMTha rasa-moragratha tela 1, AmaLAM tolA 2, kara For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA visphoTaka 825 bhagaMdara, zukadeoSa, zItapitta, visa mANI ajamA tAlA 3 ane cIkaNI seApArI tAlA 4 laI sarve ne ghATI vastragALa karI lI'bunA rasanA sAta paTa ApI vaTANA jevaDI gALI vALI, tArasAMja divasamAM be vAra pANI sAthe khambe gALI gaLAvI, uparathI telavALA pardhI jemAM puSkaLa tela AvatuM hAya te khavaDAvavAthI thoDA divasamAM upa'zanI, phigareAganI tathA zukadeoSanI cAMdIe ane Akhe zarIre nIkaLele visphoTaka maTI jAya che. nIlaka rasanI goLI khAvAvALAe dUdha, ghI ane gaLapaNa bilakula khAvAM nahi, paNa telanAM bhajiyAM, telanI pUrI vagere khAvAM, jo khavAya nahiMtA AkhA divasamAM echAmAM ochu talanuM tela zera na jarUra pIvuM. aa zerathI vadhAre pivAya te harakata nathI, paNa AchuM cAlaze nahi. jo tela e' paDaze te bhUkha ochI thaI jaze, jIva kacavAze ane UlaTI thaze, te upadrava tela vadhu pIvAthI maTaze. zItapitta:-mANasanA zarIrane ghaNA ThaMDA vAyu lAgavAthI kare duSTa thai pittamAM maLI jAya che. te pitta zarIranI aMdaranA bhAgamAM rakta sAthe ane bahAra cAmaDI upara sa'cAra kare che, tene leAkabhASAmAM zILavA kahe che. te zILavAnA zItipatta, uda ane kADha evA traNa bhedra che. je zILavAmAM macchara karaDe tevAM cAmaDI upara cAThAM paDe che ane jemAM puSkaLa valUra chUTe che, tene urjA kahe che. A rAgamAM khaMjavALa Ave che te kaphane lIdhe, sAthe khAssA jevI pIDA thAya che te vAyune lIdhe thAya che ane UlaTI, sa'tApa ane baLatarA thAya che, te pittane lIdhe thAya che. zILavAmAM vAyu pradhAna hoya che ane urdUmAM kar pradhAna heAya che. je regIne TADhathI kapha kupita thai lAla ra'ganA DhImAM thAya che ane caLa ghaNI Ave che; je cAThAM vacamAMthI U'DAM ane kAra jarA U'cI hAya che tene kahe che. je mANasa UlaTInuM esaDa udya For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 826 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je khAdhA pachI athavA bIjA kAraNathI UlaTI thatI hoya, tenA UlaTInA vegane dAbI rAkhI UlaTI kare nahi, tenA zarIramAM vAyu sAthe maLeluM pitta kapa pAmI cAmaDI upara lAla = jemAM puSkaLa caLa Ave che tevAM cAThAM u5ra kare che, tene utsAhe kahe che. je cAThAM utpanna thAya che, vaLI maTI jAya che, vaLI pAchAM thAya che ane vaLI maTI jAya che tene kaTha kahe che. A zILavAnA rogamAM rogIne sApha jhADe lAvavAne mATe senAmakaI, gulakaMda ane haraDe jevA padArthone halake julAba Apa. athavA laghunArAyaNa cUrNa eTale pIpara tele eka, nasetara telA cAra, sAkara tolA cAra enuM cUrNa karIne madhamAM cATavAthI peTanuM phUlavuM, peTanuM zULa ane maLAvarodha dUra thAya che. zILavAnA raMgamAM ghaNuM karIne kALAM marInuM cUrNa be AnIbhAra ghI sAthe divasamAM be vAra cATavAthI ghaNo phAyado thAya che. zILavAnA rogIne Akhe zarIre aDAyAMnI rAkhaDI khUba coLIne gheTAnA UnanI kAmaLamAM suvADI mUkavAthI ghaNe phAyade thAya che. keI paNa jAtane zILavA thayA hoya tene kharekharo ane adbhuta camatkAra batAvanAro upAya e che ke, je leke - kakkAmAM pIvAnI gaDAku banAve che ane te gaDAkuvALA hAtha je vAsaNamAM dhoI nAkhe che, te vAsaNanuM gaDAkuvALuM pANI lAvI zILavA upara copaDavAthI tAtkAlika sAro phAyado thAya che ane cUMTa maTI jAya che temaja cAmaDI sApha thAya che. visaparoga:-je mANasa ati khArA, khATA, tIkhA ane uNu evA padArthonuM sevana kare che, tenA vAtAdi doSa kupita thaI sAta prakAranA visa" roga utpanna kare che. jyAre vyAnavAyu kupita thaI cAmaDImAM vahetAM lehI, rasa, meda ane mAMsa e cArane dUSita For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zudASa, zItapitta, visa tathA visphoTaka 827 karI rokI rAkhe che ane tenI sAthe vAyu, pitta ane kapha peAtAnA hIna, mithyA ane atiyeAgathI cAmaDI upara DhADatAM ane jaladI thI phelAtAM ma'DaLA banAve che, tene visapa rAga kahe che. leAkeAmAM e rAga ratavAnA nAmathI oLakhAya che. je visarpImAM vAtajvaranAM lakSaNA hoya che ane tenA sAjAmAM seyA ghoMcAya evI pIDA sAthe romAMca khaDAM thAya che tathA visarpa lAMkhe! hAya che, tene vAtavisarpa kahe che. je visapa' ra'ge lAla hAya che ane jemAM pittajvaranAM lakSaNNA mAlUma paDe che tathA visapa thatAMja utAvaLe aMga para phelAya che tene pittavisa` kahe che. je visapa'mAM kaphavaranAM lakSaNA hAya che, dekhAvamAM caLakatA hAya che ane jemAM caLa ghaNI Ave che, tene visa` kahe che. sannipAta visa mAM upara batAvelAM traNe lakSaNA thAya che. visarpamAM tAva, UlaTI, mUrchA, atisAra, tRSA, cakarI, hADakAmAM dukhAve, agnimaMdatA, AMkhe adhArAM AvavAM, bhramaNA ane dveSa vagere upadrA thAya che. AthI karIne AkhuM zarIra agnimAM maLyA jevuM thAya che. zarIranA je je bhAgA upara te visapa phelAtA jAya che, te te bhAga kAyalA jevA kALA, AsamAnI kivA rAtA raganA thaI tarata sUjI jAya che. devatAthI dAjhavA pramANe te bhAga para phollA UpasI nIkaLe che ane temanI gati eTalI zIghra hAya che ke, teo hRdaya sudhI paheAMce che, eTale te baLavAna thatAM zarIrane duHkhadAyaka thAya che. A visathI zuddhi ane nidrAnA nAza thAya che, zvAsa vadhe che, heDakI Ave che, bheAMya para ke pathArImAM besatAM sukha maLatuM nathI, haratAMpharatAM du:kha vadhe che, manane tathA tanane sa'tApa heAvAthI regIne maraNarUpa gADha nidrA Ave che. A visane agnivisapa` kahe che. jyAre mANasanA zarIramAM kaph kupita thai vAyunA aTakAva kare che, tyAre te vAyu kanA bheda karI For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 828 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo athavA vadhelA lehIne bheda karI, tene kaTake pADe che. pachI te kepelA kapha tathA lehIne tvacA, rage, snAyu ane mAMsa sudhI kheMcI lAvI duSTa karI, tenI lAMbI, nAnI, goLa, meTI, kharabacaDI tathA lAla raMganI gAMThanI hAra utpanna kare che. A gAMThemAM ghaNA saNakA mAre che, tataDIne tAva bharAya che, zvAsa, udharasa, atisAra, moDhAnuM sukAvuM, heDakI, UlaTI, cakarI, bhrama, zarIrane raMga badalAI ja, mUcha, zarIramAM dukhAvo ane agnimaMdatA vagere upadrava thAya che. A visarSa kapha ane vAyunA vikArathI utpanna thAya che, tene grathivisarSa kahe che. je visarSamAM vAyunI peThe kapha ane pitta prakapa pAmI vAyune bagADe che, eTale te vAyu kapha ane pittanA bhAga pADI zarIramAM bhArepaNuM utpanna kare che, tethI rogInuM aMga maraDAya che. tAva, nidrA, ardhanidrA, mastakazULa, aMgaglAni, becenIthI hAthapaga halAvyA karavA, lavAra, aruci, phera mUchI, hADakAmAM dukhAve, agnimaMdatA ane indriya bhAre thavI, jhADA vATe AmanuM paDavuM ane mUtrane mAga kaphathI kharaDA vagere upa dva thAya che. A visarSa pahelavahelo AmAzaya upara thaIne cAre tarapha phelAya che. te ghaNe dukhato nathI, tenA upara pILI, lAla ane sapheda phelIo UThe che. A visapane raMga caLakatI zAhI je. kALe, lagAra malina, sUjelo, jaDa, aMdarathI pAkele tathA ghaNI baLatarAvALe hoya che. AMgaLIthI dAbatAM aMdarathI rasIthI bhIne thAya che ane temAM cIrA paDe che, eTaluM ja nahi paNa te kAdava pramANe thaI pachI tenuM mAMsa gaLe che ane tethI tenI nase tathA snAyu ughADAM paDe che ane temAMthI muDadAnA jevI vAsa Ave che. A jIvaleNa visa5ne kadamavisa" kahe che. je visarSamAM bahAranAM tathA aMdaranAM kAraNethI aMga upara jakhama paDI temAM thI vAyu kupita thaI, te raktasahita pittane jakhamamAM lAvI, For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zukadaSa, zItapitta, visarSa tathA visphoTaka 829 visarSa utpanna kare che. te visarSanI je phelIo thAya che te maTha, aDada athavA masUranA dANA jevaDI kALA raMganI hoya che. A vyAdhimAM sojo Ave che, saNakA mAre che, tAva Ave che ane baLatarA thAya che. A visapanuM rakta kALAza paDatuM hoya che, tene kSatajavisarSa kahe che. A visapane ratavAnuM nAma ApavAmAM AvyuM che ane temAM judA judA de pramANe lakSaNe jovAmAM Ave che. paraMtu visarSa nA nAmathI oLakhAvAnI paripATI badalAI javAthI tene "ratavA thaye che" ema kahevAmAM Ave che. vAyu lehIne bagADe che tyAre cepiye ratavA thAya che, pittane bagADe che tyAre dAjhiye ratavA thAya che ane kaphane bagADe che tyAre pahADiye ratavA thAya che. keTalAka vaidya keTalIka vAra pleganA rogane paNa graMthivisarSa kahe che, paraMtu graMthivisarSa ke agnivisapanAM lakSaNe temAM jovAmAM AvatAM nathI. visanA rogamAM eTale ratavAmAM regIne tela athavA ghI khAvAne ApavuM nahi; eTaluM ja nahi paNa tene sparza paNa thavA de nahi. je jarUra jaNAya te maMjISThAdi kavAtha sAthe zuddha karela gaMdhaka ApavAthI jaladI lehI sudharI jAya che. cepiyA ratavA upara pIpaLAnuM choDuM ane ratAM jaLI paDavAthI jaladI ArAma thAya che. dAjhiyA ratavA upara gulearamAnI tathA gulAbajaLa cepaDyA karavAthI phAyado thAya che. athavA guleara mAnI ane cAlAInI bhAjIne rasa paDavAthI ArAma thAya che tathA pahADiyA ratavA upara marIkaMthAranuM mULiyuM pANImAM ghasI cepaDavAthI phAyado thAya che. paraMtu pahADiye ratavA je marmasthAna upara thayo hoya te ekadama nIce UtarI AMtaravidradhinI peThe regInA prANa le che. e ja pramANe "mAMkaDI" nAmanuM ghAsanA taNakhalA jevA AkAranuM eka jIvaDuM be thI cha AMgaLa lAMbuM, ghAsa For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - ra - - - - - , , , , , , , , , , , , , , , , jevA pAtaLA cha pagavALuM ane raMge ghAsa jevuM thAya che. te jIvaDuM zarIranA je bhAga upara phare che, te bhAgamAM paNa dAhavALe metInA dANA jevA jathAbaMdha phellAvALo ratavA utpanna kare che. tene leke "mAMkaDI UDI che" ema kahe che. temAM paNa guleraaramAnI ane gulAbajaLa ghaNuM sarasa kAma kare che. visphoTakA-ghaNa tIkhA, khATA, tINa, uSNa, dAhakAraka, sUkA tathA kSAravALA padArthonA sevanathI, ajIrNathI, jamyA upara pharI jamavAthI, taDakAthI ane Rtu bagaDavAthI, vAtAdi deSa kupita thaI cAmaDImAM rahela vyAnavAyu te dene pitA tarapha kheMcI lAvI, brAjakapittamAM meLavI, rakata, mAMsa ane hADakAMne bagADa karI, bhayaMkara visphoTakanA phallA utpanna kare che ane philA thayA agAu jorathI tAva Ave che. A visphoTakanAM judAM judAM lakSaNe jANavAnI jarUra nathI, kAraNa ke vistArapUrvaka phiraMgaregamAM enAM lakSaNe tathA upAce lakhavAmAM Avaze. A visphaTaka roga eka deSathI utpanna thayela hoya te sAdhya, be doSathI utpanna thayeluM hoya te kaSTasAdhya, je visphoTaka saghaLAM lakSaNathI yukta hoya te bhayaMkara ane jemAM puSkaLa upadrave lAgu paDyA hoya te asAdhya jANa. visphoTakanA upAyomAM laghumaMjISThAdi kavAtha athavA garamInuM osaDa athavA senAmakAI ane sAkaranuM cUrNa 1 0 tela phAkavAthI A visphoTake maTI jAya che, paraMtu phiraMgarogathI thayele visphoTaka maTato nathI. bhagaMdara, zukadoSa, zItapitta, visarpa ane vispho TakanA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya dhIrajalAla dalapatarAma-surata zukareganA upAya -Asana, keLuM, jaMgalI maga, For Private and Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zukadeSa, zitapitta, visarpa tathA visphoTaka 831 jaMgalI aDada, zatAvarI, gaLosatva, vaDanI kUMpaLa, kAkaDAziMga, dhaLI mUsaLI, kavaca, gokharu, sUMTha, vaDagUMdAM, baLabIja ane ekhare e saghaLuM sarakhe vajane laI vastragALa karI, tenI barAbara sAkarane bhUko meLavI, A vAjIkara cUrNa dararoja savAre nA tela laI madhamAM cATI upara elacI tathA sAkara nAkhIne garama kareluM dUdha pIvuM, tethI dhAtunI vRddhi thAya che. 2. masaLI cUrNa -LI mUsaLI telA 2, paMjAbI sAlama tele 1, tulasInAM bIja tele 1, vaDanA sUkA TeTA tela 1, zatAvarI tela 1, sUTha tole 1, jeThImadha tolo 1 tathA elacI tela 1 lai, e sarvane khAMDI vastragALa karI, tele . savArasAMja ghI ane sAkara sAthe cATI, uparathI dUdha pIe te zakti vadhe che. 3. dhIrajavaTIH-pIpara tela 1, laviMgatela 1, akakalaga tAle 1, tamAlapatra tele , cinIkabAlA tAle che, jAvaMtrI tolo , jAyaphaLa tela nA, kezara tole che, taja tele che, ke tela 1, senAnA varakha naMga 20, cAMdInA varakha naMga 50, rumImastakI tole nA, dhoLAM marI tele mA, hiMgaLoka tolA 2, vachanAga tole che, kastUrI vAla 4, aMbara vAla 2, barAsa tela vA e saghaLAM vasANAM khAMDI hiMgaLaka ane varakha meLavI, pAnanA rasane be ane tulasInA rasane eka tathA AdunA rasane eka paTa ApI, bAda temAM karatUrI, aMbara ane barAsa meLavI, eka divasa pharIthI ghUMTI mArI jevaDI goLI vALavI. tyAra pachI divasamAM be vAra akeka geLI madhamAM caTADavAthI zarIramAM zakti ApI, vAyune maTADI, azakti, maMdatA ane jJAnataMtunI nabaLAIne maTADe che. A goLI gya anupAna sAthe ApavAthI saghaLA regone maTADe che. For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 832 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - 4. jAyaphaLa, laviMga ane hiMgaLaka tele tale levAM; jAvaMtrI, kezara, aphINa, bhAMga, vachanAga, akakalagare ane pIpara e aDadhe aDadhe tele levAM. hiMgaLeka be tolA le; A saghaLAne vATI vastragALa karI bhAMganA ukALAmAM eka divasa khala karI caNoThIpUranI goLI vALavI. savArasAMja ekeka geLI dUdha sAthe ApavAthI zakti, puSTi ane teja vadhe che. 2-atizrI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata 1. paDakayUre, darde akarabI bamana sapheda, baMmana surakha, kALe chaDa, elacI, laviMga, tamAlapatra, pIpara ane sUMTha, e aDadhe aDadhe tele, kastUrI vAla 2, sonAnA varakha naMga 25, cAMdInA varakha naMga 125 ane jujabadastara tela 1 laI, prathama jujabadastarane madhamAM vATI, pachI vasANuM meLavI, caNIbora jevaDI goLI karavI. gaLI 1 thI 2 dUdhamAM khAvAthI zakti Ape che. 2. devaTonika pAvaDara-aMbara vAla 1, lehabhasma tela 05, pravAlabhasma tAle che ane sAkara tela 1 e sarvane bArIka vATI 21 paDIkAM banAvavAM. zarIra baLavAna hoya te divasamAM be vAra ane azakta hoya te divasamAM 1 vAra ghI sAthe caTADavAthI lehIne vadhAre, lehIne pharatuM kare, chAtI tathA mAthe caDhatuM pitta aTakAve, pittathI utpanna thatA keI paNa jAtanA vegane aTakAve, dAhane zAMta kare ane dhAtune vadhArI puSTi Ape che. 3. meDhethI jatI dhAta baMdha thAya-variyALI, phUvADiyAnAM bIja, sUrokhAra ane haraDedaLa e ekeka tela, baheDAMdaLa telA, liMboLI tolA ane sarvanA aDadhe vajane sAkara laI khAMDI vastragALa karI savArasAMja aDadhA rUpiyAbhArane vajane vAsI pANI sAthe maTatAM lagI phakAvavuM. For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zukadeoSa, zItapitta, visarpa tathA visphoTaka 833 3-vaidya bALakRSNa ratnezvara-surata 1. gajAnaMda vaTIH-zuddha jherakacUrA tAle 1, zuddhe vachanAga teAlA 1, sUDa telA 1, marI tAle 1, pIpara teNe 1, haraDeThaLa tAlA 1, baheDAMkaLa telA 1, AmaLAM tAle 1, eLiyA tAlA 3, kahu zekelu tAlA 6 ane hiMgaLeAka tAlA 2, e sarvane vATI vasagALa karI pANImAM vATI vaTANA jovaDI goLI karI ApavAthI tAva pachInI nabaLAI, peTamAMnA vAyu tathA madhakASane maTADe che. dUdha sAthe ApavAthI nabaLAine maTADe che. ra. kastUrI TI-hiMgaLAka, kezara, jAvaMtrI, jAyaphaLa, liva'ga, elacI, akalagara, dheALAM marI ane pIpara e save eka eka tAlA, kastUrI vAla4, abaravAla 4,seAnAnA varakha naMga 50 ane rUpAnA varakha naMga 50 laI, sarvane khAMDI vastragALa karI kastUrI vagere meLavI, cevalI pAnanA rasamAM agiyAra divasa ghUMTI aDadhA maga jevaDI geALI vALavI. A goLI divasamAM traNa vAra dUdha sAthe ApavAthI zakti Ave che ane kamara dukhatI tarata narama paDe che. zakti lAvavA mATe te| . A goLI vIjaLI jevu kAma bajAve che. e goLIthI vAyu ane zaradInA vyAdhio dakhAya che zvAsa tathA khAMsI upara pAnanI bIDI sAthe ApavAthI camatkArika rIte kAma majAve che. 3. kAmadeva rasaH-abhrakabhasma, tAmrabhasma, lADubhasma, nAgabhasma, cadrodaya, kaisara, jAva'trI, tamAlapatra, aINa, laviMga, elacI, kakAla, nAgakezara, jAyaphaLa, cinIkakhAlA ane samudrazeSa, e sanu vATI vastragALa cUraNa karI jhINuM ghUMTI temAM madha, sAkara ane akalagarAnuM cUraNa meLavIne eka eka vAlanI gALIe karavI. temAMthI dUdha-sAkara sAthe eka gaiALInuM sevana karavAthI zarIra A cha For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 834 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je kSINa thayuM hoya te baLavAna thAya che ane sAyaMkAle be goLI dUdha sAthe khAvAthI sthaMbhana thAya che. --IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1. IzvaracUrNa -kavaca, zekha, dhaLI mUsaLI, sAmaranuM mULa, AmaLAM ane gaLosatva samabhAge laI cUrNa karI tenI barAbara sAkara meLavI thI 1 telA sudhI divasamAM be vAra dUdha sAthe phAkI mAravAthI zarIramAM kauvata vadhe che, tana ane mana praphullita thAya che, maMda paDI gayeluM puruSatva pAchuM Ave che, kamarane dukhA ane zarIranuM kaLatara maTe che. arthAt A cUrNa nabaLA magajanA vidyArthIo ane strI puruSone khAsa mAphaka Ave che eve amAre anubhava che. 2. hastakriyAthI thatI nabaLAImAM gokharu ane tala sama dUdha bhAge laI tenuM bArIka cUrNa karI madhamAM cATI uparathI bakarInuM pIvAthI mehanataMtumAM zakti vadhe che. pa-vaidya aMbArAma zaMkarajI paMDayA-vAgaDa 1. amRtArNava rasA-pAradabharama telA 3, senAnI bhasma tela 1 ane gaLosatva talAka e sarvane ekatra karI eka divasa kharala karI, mAtrA 3 thI 4 ratI madha-ghI sAthe ApavI. davA khAI uparathI AsananuM cUrNa le vA thI je dUdha sAthe pIvuM. A davAthI dUbaLe mANasa puSTa thAya che, zarIramAMthI ALasa dUra thAya che tathA lehImAM vadhAro thAya che. 2. kAminI vidrAvaNuM rasa-hiMgaLaka tela , gaMdhaka tele , akalagare, sUMTha, laviMga, kezara, pIpara, jAyaphaLa, jAvaMtrI ane caMdana e dareka tole tole tathA aphINa telA 4, For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zukadeSa, zItapitta, visarSa tathA visphoTaka upa - - - laI, prathama hiMgaLaka ane gaMdhakane bArIka vATI, bAkInI tamAma cIjonuM vastragALa cUrNa karI meLavI, pANImAM traNa bhAranI gaLI vALavI. dararoja 1 thI 2 geLIne bhUke meMmAM nAkhI upara kaDheluM dUdha pIvuM; jethI vIryanuM staMbhana thAya che. 3. hemarasAyana -senAnA varakha ke suvarNa bhasma, AmaLAMnuM cUrNa ane cekho rasAla laI traNene sAthe meLavI temAMthI traNa vAla madha sAthe cATI, upara garama kareluM dUdha pIvuM. A davAnuM be mAsa sudhI sevana cAlu rAkhavAthI je mANasanuM zarIra taddana sukAI gayuM hoya athavA dhAtunI kSINatAne lIdhe maraNatulya thaI gaye hoya te paNa te sAjo thaI jAya che. 4. zilAjatu proga rasa-zilAjita, vAvaDiMga, lehabhasma, haraDe, pAradabhasma ne suvarNa mAkSikabhama e sarva samabhAge laI meLavI kharala karI, madha tathA ghI sAthe cagya mAtrAthI sevana karavuM. je mANasanuM zarIra dUbaLuM thaI gayuM hoya ane dhAtu sukAI gaI hoya tenuM zarIra paMdara divasamAM bharapUra tathA puSTa thAya che. 5. vilAsinI vallabharasa-zuddha pAre, gaMdhaka ane dhaMtUrAnAM bIja levAM. pachI pAre tathA gaMdhaka eka bhAga ane dhaMtu tAnAM bI be bhAga laIe traNene kharalamAM nAkhI dhaMtUrAnA telamAM kharala karI vAla vAlanI goLI vALavI. eka goLI sAkara sAthe sAMje khAvI jethI prameha maTe che, vIya baMdhAya che ane zakti, Ave che. A rasane kAminIdapadma rasa paNa kahe che. 6. satAmRta leha-lehabhasma, haraDechAla, baheDAM chAla, AmaLAM tathA jeThImadha e sarva samabhAge laI vATI be AnIbhAra mAtrA madha tela 1 ane ghI telA vA mAM meLavI cATI upara dUdha pIvuM. AthI dhAtu puSTa thAya che ane AMkhanA rogane maTADe che. For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - ra - - - - - - 7. puruSanI dhAtu jatI heya te mATe-pILI keDInI bhasma le che, kulAvelI phaTakaDI tole , elacI tela 2, madha telA 4 ane sAkara telA 2, e sarva meLavI tenA be bhAga karI, sAvArasAMja cATavAthI puruSanI dhAtu jatI hoya te baMdha thAya che. 8. dhoLI mUsaLI, ekhare, mugalAI bedANA, kaucAM ane kutelAnAM bIja e pAMce samabhAge laI dUdhamAM khIra karI sAkara tolA 2 nAkhIne pIvuM. dUdha zera mAM levuM. A davA thoDA divasa cAlu rAkhavAthI dhAtu jatI baMdha thAya che. 9 koca, ekharo, gokharu, kALA tala, aDada, zatAvarI ane baLabIja e sarvanuM cUrNa karI dUdha tathA sAkara sAthe pIvAthI dhAtu jatI baMdha thAya che. 10. vaDanuM dUdha patAsAmAM khAvAthI dhAtu jatI baMdha thAya che. 11. sImaLAnI aMtarachAla palALI temAM sAkara nAkhI pIvAthI dhAtu jatI baMdha thAya che. 12. kapUriyA jhApaTAnAM pAnane rasa sAkara nAkhI pIvAthI dhAtu jatI baMdha thAya che. 13. zatAvarI, baLadANA, kaucAM, ekharo, gokharu kALA tala ane aDada laI enuM cUrNa karI dUdha tathA sAkaramAM pIvAthI thAtu puSTa thAya che. 14. gaLosatva, dhaLI mUsaLI, kALI mUsaLI, AmaLAM ane gokharu laI tenuM cUrNa ghI tathA sAkaravALA dUdhamAM pIvuM, jethI dhAtu baMdhAya che ane puruSAtana prApta thAya che. 15. zItaLatA upara-methIne dUdhamAM rAMdhI savAre pIvI ane sAMje dUdhamAM pIpara rAMdhIne pIvI jethI dhAtukSINatA maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - bhagaMdara, zuddoSa, zItapiMta, visarSa tathA visphoTaka 37 16. vAjIkaraNa-dhoLI kareNanAM mULa zera 2 lAvavAM. tene khAMDI 8 zera pANImAM ukALI bazera pANuM rahe tyAM sudhI ukALI gALI temAM bheMsanuM dUdha zera be nAkhI pharI ukALavuM. pANI baLI jaI dUdha bAkI rahe, tyAre utArI gALI temAM zuddha semala tele 1, jAyaphaLa, jAvaMtrI, kezara, laviMga, samudraphaLa ane kapUra e darekanuM cUrNa ekeka tela nAkhavuM tathA temAM thoDI chAza nAkhI dahIM karavuM. jyAre dahIM thAya tyAre tene bhAMgI tenI chAza karavI, temAMthI mAkhaNa nIkaLe te tAvI thI karavuM. e ghI nAgaravelanA pAna upara eka TIpuM copaDI khAI javuM. uparathI trayodaza guNa tAMbula khAvuM. jethI napuMsakapaNuM maTI jAya che, ghI tAvatAM varALa Akhe aDe nahi te khAsa dhyAnamAM levuM. 13. bhilAmAM zera 1 laI pa zera madhamAM nAkhI hAMDalAmAM bharI moTuM majabUta baMdha karI, juvAranI kekImAM cha mAsa sudhI rAkhI mUkavAM. tyArabAda kADhI temAMthI saLI upara caDhAvI nAgaravelanA pAna upara traNa lITI karI khavarAvavAthI puruSAtana prApta thAya che. 18. hiMgaLakane eka kaTake laI dhoLI DuMgaLI kerI temAM nAkhI DAgaLI mArI kapaDamaTTI karI thoDAM chANAMnI bhaThThImAM pakavave. DuMgaLI pAkI jAya tyAre hiMgaLoka kADhI le. e pramANe ekasa ATha vakhata pakavo. pachI hiMgaLaka eka tole hoya te Adune rasa zera 1 pA. te evI rIte ke eka ThIbamAM hiMgaLakane kaTake mUkI pharatAM laviMganI pALa karI te upara TIpe TIpe Adune rasa reDave. e pramANe Adune rasa zera 1 ane dhoLI DuMgaLIne rasa zera 1 pAvo, jethI sAro guNakArI thAya che. temAMthI vAla nA thI 1 sudhI pAnamAM ApavAthI napuMsakapaNuM maTe che. ' 19. utkaTAnuM mULa tathA khAreka sAthe khAvI. athavA tula For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 838 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je sInAM bIjane khAreka sAthe khAvAmAM Ave ane uparathI bebI DuMgaLI ghImAM taLI khavarAve te napuMsakapaNuM maTe che. 20. hiMgaLaka, jAyaphaLa, ekhare, kaucAM, mImastakI, akkalagaro, laviMga, mIThI tuMbaDInAM bInI mIja, tamAlapatra ane khurAsANI ajame, e dareka 1 tela tathA aphINa tela vAta bhAra e sarvanuM vastragALa cUrNa karI bhAMganA kavAthamAM gaLI vALI sAMje khAvAthI kAma utpanna thAya che. 21. suvarNa mAkSikabhasma, gajavelabhasma, pAradabhasma athavA rasasiMdUra athavA caMdrodaya, zilAjita, haraDedaLa, vAvaDiMga dhaMtUrAnAM bI, bhAMga ane jAvaMtrI e sarvane bArIka vATI sAta divasa sudhI judI judI AsananI tathA gokharunI bhAvanA ApavI athavA Asanane aka tathA gekhanA arkanI bhAvanA ApavI. temAMthI vAla 1, madha-ghImAM khAvuM. upara gAyanA dUdhanI khIra khAvI athavA sAkarane zIra khAne tathA brahmacarya pALavuM. AthI napuMsakapaNuM maTI puruSAtana prApta thAya che. - 22, vIryastaMbhana praga-pistanA DoDavA telA 10, ghaLI mUsaLI telA 4, zatAvarI telA 2, ekhare telA , mugalAI bedANuM tolA 3, jAvaMtrI tela 2, kezara tela 1, marI tela , elacI tele 1, vidArI kaMda telA 2, lIMDIpIpara telA 2, khasakhasa telA 5, baLadANA telA 4 ane bhAMga telA rAA laI, e sarvanA vajana barobara sAkara meLavI cUrNa karI saMga karatAM pahelAM be kalAka Agamaca be tolA sUrNa khAI upara garama kareluM dUdha pIvuM jethI vIrya staMbhana thAya che. haMmezAM sevana cAlu rAkhavAthI zarIra baLavAna ane vIrya bharapUra rahe che temaja zarIra puSTa thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zukadeSa, zItapitta, visarSa tathA visphoTaka 830 ra3. pistanuM DoDavuM tole tathA sUTha telo che. sAthe khAMDI, vIsa tolA pANImAM ukALI pAMca tolA pANI avazeSa rahe tyAre gALI, sAkara nAkhI pIvAthI vIryastaMbhana thAya che. 6-vaidya bhUrAbhAI odhavajI trivedI-bhAdareDa * 1. kAmasevana guTikA -hiMgaLaka, kabUtaranI aghAra, kesara, jAyaphaLa, laviMga ane khurAsAnI ajame e dareka tole , akalagare tela 1 tathA aphiNa tela vA laI e sarvanuM vastragALa cUrNa karI pANImAM caNIbora jevaDI goLI vALI, babbe gaLI savArasAMja dUdha sAthe levI, jethI kAma utpanna thAya che. 2. nAmardAI mATe-vachanAga to 1, kALAM marI telA. 3, laviMga telA 2, jAyaphaLa telA 2 ane jAvaMtrI telA 2 laI e sarvanuM cUrNa karI madhamAM caNApUranI gaLI vALI, dUdha sAthe sAtathI cauda divasa khAvI. ghI, khIcaDI, dUdha, cokhA ane ghauM khAvAM, jethI nAmardAI maTe che. 3. IdriyanI vRddhiH-vaja, Asana, upaleTa ane gajapIpara vATI mAkhaNamAM meLavI iMdriya upara lepa kare jethI iMdriyanI vRddhi thAya che. 4. sAva upara-baMgabhasma ane pravAlabhasma madhamAM levI. vaidya prANalAla delatarAma-kapaDavaNaja dhAtupuSTi mATe -lehabhasma, abhrakabhasma, pravAlabhasma, vagere ApavAthI dhAtupuSTi thAya che tathA azakti dUra thAya che, amRtasAgarane hiMgaLakabhasmane pravega mAre anubhave che. te dhAtupuSTi tathA kAdIpana mATe sAre che. 8-vaidya zyAmacaMda gavardhanarAma-khAkharecI triphaLA, taja, jeThImadha, mahuDAnAM phUla, jAyaphaLa tathA kamala For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 840 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je gaTA guMda e sarvane khAMDI vastragALa karI, e sarvanA vajanathI aDadhI sAkara meLavI pitAne mAphaka Ave evI rIte eka telA sudhI A cUrNa savArasAMja madha-ghI sAthe khAvAthI tamAma roga nAza pAme che ane zarIrane puSTa banAve che. tamAma jAtanA rasa cUrNa, guTikA ane pAka karatAM A prAga ghaNoja uttama nIvaDela che. 9-vaidya dattAtreya bhagavAnajI kAsiMdUra-bhilAmAM zera to khAMDI, hiMgaLaka telA 2 ne kaTake mUkI goLa vALI kapaDamaTTI karI sUkavave. sukAyA pachI traNacAra aDAyAM-chANamAM betraNa vakhata bhilAmAM sAthe pakavave. udA je raMga thAya tyAre barAbara thaye samaja. tyAra pachI khUba kharala karI eka ratIbhAra badAmanI mIja naMga 2 sAthe vATI, madha meLavI cATavAthI yakRtane dukhA game te hoya te paNa maTe che tathA bhUkha sArI lAge che. enA upara kherAkamAM ghauM, ghI dUdha, sAkara ane madha vagere levuM, e sivAya kAMI paNa khAvuM nahi. mIThuM paNa khAvuM nahi. paDakAM divasamAM be vakhata sAta divasa ApavAthI ghaNe sAre phAyado thAya che. 10-vaidya maNizaMkara bhAnuzaMkara-valasADa aNedaya rasa-rasasiMdUra, hIrAbeLa, gUgaLa ane pIpara e sarva sarakhe vajane laI prathama gUgaLa tathA hIrAbaLane saheja ghImAM khalavAM jethI chUTAM thaI jaze. pachI temAM pIpara tathA rasasiMdUrane khUba bArIka kharala karI meLavI, AdunA rasamAM caNA jevaDI goLI vALI, ghI-madha athavA ghI-sAkaranA anupAna sAthe ApavAthI strIo tathA puruSonI dhAtukSINatAne maTADe che tathA zarIramAM sArA pramANamAM zakti lAve che. For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zudoSa, zItapitta, visarSa tathA visphoTaka 841 11-vaidya saMghanAthasiMga gayAdIna-surata 1. dhAtupuSTinuM cUrNa-sAkara telA 12, sAlama tela 1, elacIdANA tele 1, baMnasurakha tela 1, baMmana sapheda tela 1, kALI mUsaLI telA 2, dhoLI mUsaLI telA 2, khAreka telA 2, gokharu telA 2, kAcAM telA 2, rumImastakI telA 2, gAvajabAna telA 2, zatAvarI tole 1, akalagare tela 1, jAvaMtrI tolo 1 ane sakAkula misarI telA 4, vATI vastragALa karI, dararoja savArasAMja tela kA dUdha zera mAM thI 1 sAthe pIvAthI vIryadeSa maTI dhAtu puSTa thAya che. 2. masalyAdi cUrNa -LI mUsaLI tela 3, ugaNanAM bIja telA 3, gokharu talA 2, kavaca tolA 2, zatAvarI telA 2, rumImastakI telA 2, sAlama tela 2, cinIkabAla talA 2, elacIdANA telA 2, akalagara telA 2, jAyaphaLatelA 2, jAvaMtrI tole 1, pIpara tole 1, kALI mUsaLI tela 1, darI sapheda tolA 2, tedarI sukha talA 2, bhAMga zekelI tolA 2 ane hiMgaLaka tole nA laI, e sarvanuM vastragALa cUrNa karI, dararoja savAramAM 01 tela cUrNa madha sAthe cATI, uparathI sAkara tathA elacI nAkhI garama kareluM dUdha zera eka pIvuM. AthI vIryanA tamAma vikAra dUra thAya che tathA vIryane vadhAre che. 12-vaidya manasukhalAla lalubhAI- surata gesurAdi cUrNa -gokharu, ekhare, nirguDI, sUMTha, zatAvarI ane dhoLI mUsaLI e sarva samabhAge laI vastragALa karI aDadhA paisAbhAra cUrNa goLa tathA ghI sAthe savArasAMja khAvAthI zukradoSane maTADe che. For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84ra zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 13-DaoNkaTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa 1. aMbara kasturInI geLI -aMbara vAlapa, kastUrI vAla pa, kesara tolo mA, senAnA varakha tele nA, hiMgaLaka tela lA, sUTha le che, pIpara tAle bA, marI tela mA, akalagare tele 1, taja le che, jAvaMtrI tolo ne, laviMga tole nA, khurAsAnI ajame te umareThInAM phUla tela 1,pIparImULa tela vA, brAhmI tela ,pAnanI jaDa tele nA, kALI tulasInAM bIja tela nA, elacInAM bIja tela 1, khurAsAnI vaja tele mA, nAgakesara tela 1, kamaLakAkaDInAM bI tela vA, cinIkabAlA tela , dhaMtUrAnAM bI tole nA, gajapIpara tole nA, khasakhasa tela 1, aphINa tole 1 ane bhAMga tela 1 laI, e sarvene khAMDI kUTI vastragALa cUrNa karI, pAnane rasa tathA tulasInA rasamAM traNa traNa divasa khala karI, caNoThIbhAra gaLI vALI savArasAMja ekeka gaLI khAI, uparathI sAkaravALuM garama kareluM dUdha pIvuM. AthI sarva prakAranA vAyu, baMdhakeza, zaLa, agnimaMdatA, saMgrahaNI, UlaTI tathA pramehane maTADe che, vIyane ghaTTa kare che, vadhAre che ane maradAI lAve che. baLavardhaka che. parejImAM khAMDa, khaTAza, maracAM vagere baMdha karavAM. 2. vachanAganI geLI-vachanAga le 1, jAyaphaLa tele gA, jAvaMtrI le , kesara tole che, dhaLI mUsaLI tela va, laviMga tole che, elacI tole che, akalagare tele che, taja tele , hiMgaLaka tole ne, aphINa telo 1 ane sAkara zera mAM laI, prathama hiMgaLAka vATI, kesara ane jAvaMtrI meLavI, vachanAga tathA aphINa meLavI vATavuM. pachI sarve auSadha meLavI, be divasa sudhI kharala karI madhamAM caNIbora jevaDI goLI vALI, 38, For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zudoSa, zItapitta, visa tathA visphoTaka 843 eka goLI savAre tathA eka rAte khAi dUdha zera 1 mAM sAkara nAkhI garama karI pIvAthI napu'sakapaNuM jaladI maTe che, vIya vadhe che; udharasa, tAva, zvAsa, kSaya, dama ane saMgrahaNIne maTADe che. 3. dhAtupuSTi mATe hiMgaLeAka tAle nA, kabUtaranI adhAra tAlA aa, kezara tAlA bA, jAyaphaLa tAlA nA, liva'ga tAlA nA, khurAsAnI ajame| tAlA 1, akalagarA tAlA 1 ane aphINa tAleA nA, vATI vastragALa karI pANImAM khera jevaDI gALI vALI eka geALI rAtre khAI upara dUdha zera nA sAkara nAkhI garama kareluM pIvuM. AthI vIya vadhe che, dhAtupuSTi thAya che ane kAma vadhe che, oll, 4. meAcarasa, akalagarA, kALI mUsaLI, peLI mUsaLI, bahuphaLI, iMdrajava, mIThA geAkharu, gaLeAsattva, sUkAM vaDagUMdAM (meTAM gUMdAM, kavacAM, uTa'gaNa, khaLabIja, ekhA, cinIkabAlA, vAMsakapUra ane bAvacI e dareka cAra cAra tAlA tathA gaLe sattva e tAlA laI vATI vastragALa karI te savanA vajanathI detu aru' levuM. dararAja savAre teAlA nA thI 1 sudhI phAkI uparathI sAkara nAkhI garama kareluM dUdha pIvuM. AthI pezAkhamAM jatI dhAtu baMdha thAya che; strIoe pANA tAlA levAthI pradararoga maTe che. 14-vaidya ANadRSTa ane pItAMbara sava-UnA vidyArI kaMdanuM cUrNa karI eja kadanA rasanI ekavIsa athavA cauda bhAvanA ApI mambe AnIbhAranI geALIe karI savArasAMja mue gALI madha-ghImAM khAi upara gAyanuM dUdha zera aa, sAkara tAleA 1 ane gAyanuM ghI tAlA 1 e traNene mizra karI pIvuM jethI dhvajabhaga maTe che. 1pa-vaidya bALakRSNa harikRSNa zAstrI-bhuvAlaDI dhAtupuSTi mATe -kALI tulasInAM bInuM vastragALa cUrNa karI For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 844 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je goLamAM caNA jevaDI gaLI vALI be gaLI khAI upara zera 1 dUdha pIvuM jethI dhAtu puSTa thAya che. 16-vaidya nAzaMkara haragoviMda adhavaryuM-bAraDolI laviMga zera 1 laI bArIka vATI goLa vATaka karI sUkavI rAkhave. tathA kAMdAne rasa zera 10 kADhI, hiMgaLAka zera be laI laviMganA vATakAmAM mUkI te vATake eka vAsaNamAM mUkI cUle caDAva ane upara kAMdAnA rasanuM vAsaNa TAMgavuM. te vAsaNanI nIce eka chidra evuM pADavuM ke kAMdAno rasa hiMgaLokanI upara eka eka TIpuM paDe te tathA Ane e kare ke kAMdAnA rasanuM TIpuM paDe ke sosAI jAya, evI rIte tamAma rasa sesAI jAya, tyAre hiMgaLaka, laviMgane vATake tathA kAMdAnA rasane kITe e savane vATI cUrNa karI kAMdAnA rasamAM vaTANA jevaDI goLI karI be geLI khAI upara dUdha zera eka pIvuM. AthI zakti sArI Ave che, temaja peTanA dukhAvA upara A geLI ghaNI ja asara kAraka nIvaDelI che. 17-mAstara kezavarAma harizaMkara bhaTTa-kApodrA dhAtupuSTi mATe -alaga, nagoDanAM bIja, jAyaphaLa, jAvaMtrI, taja, zImaLAnAM phUla, laviMga, peLI mUsaLI, kesara, gokharu, rumImastakI, Asana, vacA, zatAvarI, ekharo, abhrakabhasma ane zekelI bhAMga, e sarve samabhAge laI vATI vastragALa karI pANImAM bakhe vAlanI gaLI vALI savAramAM ja e keka goLI khAI uparathI garama kareluM dUdha pIvuM jethI dhAtu puSTa thAya che. 18-vaidya puruSottama bahecaradAsa yAsika-kAlola magajapuSTi mATe -badAmanI mIja zera na laI rAtre garama For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zukadeva, zItapitta, visarpa tathA visphoTaka 85 - - , , , pANImAM palALI tenAM phetarAM kADhI nAkhavAM. badAma sukAI jAya tyAre ghImAM saheja zekI temAM cInAI sAkara zera , elacI dANA tela 1 tathA kesara tela 1 mizra karI rAkhI mUkavuM. gAyanuM dUdha zera 1 laI temAM A pAka le che, gAyanuM ghI tela nA tathA aMjIranA cha kakaDA karIne nAkhavA. tene pakAvatAM dudha zera che bAkI rahe tyAre ThaMDuM paDavA daI prathama aMjIranA kakaDA khAI upara dUdha pI javuM. A pramANe eka mAsa sudhI savArasAMja A praga cAlu rAkhavAthI magajanI garamI maTI jaI magaja tara bane che, AMkhanuM teja vadhe che ane dasta sApha lAve che. 19-vaidya maNizaMkara jAdavajI jezI-kAnapara vIryapAta mATe -gUdInAM pAkAM pAna sAkara sAthe khAvAM, athavA kALA tala telA rA, sAkaranI bhUkI telA rA, maLasake jhAkaLamAM mUkI savAramAM khAvAthI vIryastrAva tarata maTe che. ra-eka vaidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI 1. zukasAva -ekharAnuM cUrNa telA 5 laI tene vaDanA dUdhanI traNa bhAvanA ApI, caNA jevaDI goLI vALI savArasAMja akeka gALI dUdha sAthe khAvAthI zukasAva maTe che. 2. lIMDIpIpara naMga 1pa laI bArIka vATI ghI talA 1 mAM zekI temAM sAkara le ane madha tele meLavI gAyanuM dUdha telA 20 temAM devarAvI pIvAthI kaLatara, mAthAne dukhAvo, cakarI tathA nabaLAI maTADI kAmanAzaktine jAgRta kare che. ra1-DaoNkaTara prabhAkara kRSNa page-muMbaI vAvaDiMga ane AsananuM cUrNa karI dUdhamAM pakAvI siddha kareluM dUdha jIvanIya guNa Ape che. vRddhAvasthAmAM zarIra ane hADakAMne For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir exe zrIyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo TakAvI rAkhe che, zithilatA maTADe che, vadhelI carabIvALI strIo nI zakti kAyama rAkhI zarIra halakuM phUla jevuM banAve che, cAma DInAM daradezamAM A prayAga lAhIne sudhAre che, bhUkha lagADe che ane ajINu ne maTADe che. 22-vaidya bApAlAla bahecaradAsa vyAsa-caheliyA 1. dhAturtha bhanaH-akalagare, sUMTha, marI, kaMkAla, kezara, pIpara, jAyaphaLa ane laviMga e dareka ekeka tAle, aphINa tAlA 16 ane sukhaDa tAlA 4 lai e savane vATI vastragALa karI, eka mAse cU' madha sAthe levAthI dhAtudoSane maTADI sthaMbhana kare che, 2. mAlakAMkaNAM zera eka lai garama pANImAM eka paheAra palALIne vATavAM. pachI kapaDe nicAvI thALImAM nAkhI taDake mUkavAM. upara je tela tarI Ave tene rU vaDe eka zIzImAM bharatA javuM, e tela eka ratIbhAranAgaravelanA pAnamAM ApavAthI dhAtu stha'lana kare che tathA tamAma jAtanA vAtarAgane maTADe che. 23-vallabhadAsa narAtamadAsa zAha-bhaca zItapittanA upAcA:-sAjIkhAra, TaMkaNakhAra, javakhAra, siMdhavakhAra, saMcaLakhAra, pApaDiyAkhAra, khaDiyAkhAra ane vaDA garu' mIThuM e sarvenuM jhINuM cUrNa karI temAM lIMbunA rasa meLavI temAMthI tAle gAyanA dahImAM meLavI zarIre cApaDavuM. traNa paheAra sudhI A kharaDa rahevA devA. pachI eka TopalA aDAyAM saLagAvI, prathama khATalA para pathArI karavI. te upara lImaDAnAM pAtarAM patharAvI, te upara pichADI patharAvI, tenA upara daradIne suvADIne geAdaDu' oDhADavu' ane khATalA nIce aDAyAM saLagAvelAM hAya che te pAtharavAM. pasIne vaLI rahe eTale tene Une pANIe snAna karAvavu'. e pramANe sAta divasa karavAthI ghaNA divasanuM zILasa jatuM na hoya te maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhagaMdara, zukadaSa, zItapitta, visarSa tathA visphoTaka 847 - 24-vaidya umiyAzaMkara mahAsukharAma-umareTha garamALApaMcakane ukALo pIvAthI zILasa maTI jAya che. 25-vaidya AnaMdajI ane pItAMbara savajI-unA zarUAtamAM IcchAbhedI rasane julAba ApIne pachI sudarzana tathA saDA bAI kAbU meLavIne savArasAMja te ApavA ane garama pANImAM roDA nAkhIne te pANIthI snAna karAvavuM. dUdhabhAta uparaja daradIne rAkho. ra6-vaidya aMbArAma zaMkarajI paMDayA-vAgaDa 1. pApaDiyo khAra tathA haLadara bhegAM karI pANI karIne pAvuM tathA zarIre copaDavuM. AthI zILasa maTe che. 2. DuMgaLIne rasa paDe te zILasa maTe che. 3. gheDAvaja, nAge ane jUne geLa pANImAM vATI garama karI zarIre cepaDe te zILasa maTe che. 4. ghaunI parasUdI (meMde) kapUrakAcalI ane vaDAgaruM mIThuM, pANImAM vATI zarIre copaDavAthI zILasa maTe che. 5. kuMvArane rasa 4, nAge) 2, sarasiyuM tela 4, sUrokhAra 2 ane lIMbuno rasa 2 bhAga laI sarvane bhegAM vATI zarIre cepaDavAthI zILasa maTe che. 6. bAvaLanAM mULanI chAla pANImAM vATI pAvI athavA gaLachabhIne rasa sAkara nAkhI pIve athavA iMdravaraNAMnAM mULa ghasIne pAvAthI zILasa maTe che. ra7-vaidya maMgaLabhAI bhUdharabhAI-bAvaLA pAre, gaMdhaka ane manasIla sarakhe bhAge laI kAjaLI karI For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 848 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pANI sAthe lepa karavAthI ratavAnI gAMTha ke je maTIne lohI pharatuM thaze. A lepa amAre khAsa ajamAvela che. 28-vidha nUramahamada hamIra-rAjakoTa keLanuM pANI pAvAthI ratavA maTe che. ratavAnI gAMTha upara ratali ane himakaMda meLavI lepa kara. 29-vaidya bALAzaMkara prabhAzaMkara-nAMdoda eka nALiyera pANIvALuM lAvIne tenI uparanAM choDAM kADhIne tene chidra pADI temAMnuM pANI kADhI laI juduM rAkhavuM. pachI te nALiyeramAM dhaLI mUsaLI, kALI mUsaLI, sAbUdANa, baLabIja, ekhare tathA sAkara babbe rUpiyAbhAra laI jhINuM vATI pelA nALiceranA pANImAM bheLIne nALiyeramAM bharavAM; bAkInuM pANI vadhyuM hoya te uparathI revuM ane te nALiyerane eka divasa ema ne ema rahevA devuM. pachI te nALiyerane cIMtharAne dATe mArI tenA upara kapaDamaTTI karI tenA upara rAkhaDI bhabharAvI pachI eka khADe chedI temAM mUkavuM. upara thoDuM moDuM nAkhavuM ane te upara tApa kare. tene mAtra eka chANAne agni Ape. e pramANe ATha divasa karI navame divase tene bahAra kADhI kapaDamaTTI dUra karI nALiyerane keDI temAMnuM kaparuM juduM kADhavuM ane masAle jude kATha. pachI piNImAM ghI 10 rUpiyAbhAra mUkIne peluM kaparuM jhINuM khAMDIne ghImAM nAkhavuM ane te jarA rAtuM thAya eTale nALiyerane masAle nAkhave; te ja saMtaLAya eTale thALImAM kADhI levuM. te pachI ghaune e zera mA ghImAM zeka. pachI kaparuM, masAle ane leTa bhegAM karavAM. tyAra pachI aDadane leTa zera ghImAM zekIne jude rAkhave. pachI sAkara zera 1 jhINI vATIne sarvene mevaLavuM ane te pachI elacI telA 2 jhINuM vATIne meLavavI. tamAmane eka For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhaga'dara, zukadeASa, zItapitta, visa tathA visphoTaka 849 rasa karI zrI zera nA upara nAkhI sarvane TharavA devu'. pachI temAMthI 10 rUpiyAbhAra pramANe savAramAM khAvu. ethI vadhyA strIne garbha rahe che, dhAtu tathA zakti vadhe che. A davA mArI anubhavasiddha che. je varakanyAmAM cheAkarA nIcA paDI gayA haiAya, te chekarAne A davA khavaDAvavAthI puSTa thai kajoDuM maTI jAya che. A davA ziyALAmAM khAvAnI che. 30-sAdhu ga gAdAsajI sevAdAsajI-surata 1. seApArI naMga 8 ane ta'bAku 2 paisAbhAra e bannenI khALIne rAkha karI,temAM phulAveluM mArathathu ratI 2 meLavI lI'bunA rasamAM doDha divasa khala karavA. te cApaDavA jevu thayA pachI je puruSanI iMdriya saDI gai hAya ane temAM kANAM paDyAM hAya, te upara cApaDavuM ane upara cevalInAM pAna lapeTI pATo bAMdhavA eTale TAMkI maTI jaze. 2. ekharA tAlA 5, sapheda mUsaLI tAlA 5 ane isabaguLa (ethamIjIru) teAlA 5, ene jhINAM khAMDI cALaNIthI cALI levAM. pachI temAMthI eka tAlA bhUke lai dADha zera dUdhamAM ukALI temAM sAkara teAlA 2 nAkhI jhINA kapaDAthI gALI laI te dUdha savAramAM pI javuM. A upAya sAta divasa karavAthI dhAtupuSTi thAya che, raktapradara ane zvetapradara paNa maTI jAya che, 3. pIpara tAlA pa, Asana tAlA 5, sUDha tAlA 5 ane pIparImULanA gaDhaDA tAlA 5, A cAra cIjanA jhINA jhINA kaTakA karI tenA paMdara bhAga karavA. temAMthI eka bhAga lai jhINA kapaDAmAM peATalI bAMdhI khazera dUdhamAM ukALI, te dUdha zera nA rahe tyAre peTalI kADhI lai, te dUdhamAM rUpAnA e varakha nAkhI pIvAthI zakti vadhe che. A pramANe paMdara divasa karavuM. For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23- upadaMzA-phiraMgaroga anne tenA upadrako manuSyanI guhyandriya upara hAthane prahAra thavAthI, nakha lAga. vAthI, dAMta lAgavAthI, Indriyane na devAthI, atyaMta strIsaMgathI, niSathI athavA bagaDelA pANIe Indriyane dhovAthI, IndriyamAM je upadaMza (cAMdI) thAya che, te pAMca prakAranA che. AgaMtuka rogamAM roganuM kAraNa bahArathI upasthita thayA pachI tenA kArya sAthe zarIramAM prAdhAnya bhegavatA je deze tenI sAthe maLe che, te denA nAmathI te rega oLakhAya che. tevI rIte je upadaMzamAM kALI phellI thaI temAM soya khoyA jevI pIDA thAya che, tene vAtopadaMza kahe che. je upadaMzamAM phellIne raMga pILo hoya, baLatarA hoya ane temAMthI ghaNuM pANI jhare tathA kellIo lAla raMganI hoya tene pittopadeza ane raktopadaMza kahe che. je upadaMzamAM sapheda raMganI meTI phellI UThe che, temAM valara chUTe che, je Ave che ane ghaTTa para vahe che tene kopadeza kahe che. upadaMza, thatAMja je mUkha puruSa tenA para AdhepacAra na karatAM viSayAsakta banI strIsaMga cAlu rAkhe che, tenI Indriya keTalAka divasa pachI sUjI AvI temAM kIDA paDI khavAI jAya che. tethI pariNAme te mANasa maraNa pAme che. keI mANasane IndriyanA kApAnI upalI bAjue maraghInI pUMchaDInI peThe eka ekanA upara cAmaDInA aMdaranA bhAgamAM DhaMkAyelA aMkura kiMvA phaNagA phUTe che te rogane liMgavatI kahe che ane keTalAka tene liMgAza paNa kahe che. A vyAdhi trideSajanita hevAthI vedanAyukta hoya che ane dekhA vamAM cIkaNe athavA caLakatA hoya che. 850 For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadeza-phiraMgaroga ane tenA upadrava 851 - - - upadaMzanA rogIne raktazuddhi mATe prathama laghumaMjISThAdi kvAtha, upadeza maTatAM sudhI cAlu rAkho. je vAtapradhAna hoya te haraDAM, baheDAM ane AmaLAM samabhAge laI, bALI tenI rAkhaDI karI madhamAM meLavI copaDavI. je pittapradhAna hoya te La malama copaDe. je kaphapradhAna hoya to nAgeru, sapheda kAthe, kalAIsaphete ane zaMkhajIruM ene vATI vastragALa karI becelA ghImAM copaDavAthI sAruM thAya che. keTalIka vAra evuM bane che ke, maNibaMdhamAM cAMdI paDIne temAM je Ave che, jethI IndriyanAM pApacAMnI cAmaDI DhaMkAI jAya che. eTale aMdaranI cAmaDIne davA copaDAtI nathI ane upara copaDelI davA kAma lAgatI nathI. tevA vakhatamAM keTalAka cikitsake IndriyanA phUlane jora karI ughADe che. te ughADavAthI IndriyanA gaLAmAM phase paDI jAya che ane tyAM sejo vadhe che; eTale rogInI avasthA ghaNI bhayaMkara vedanAvALI banI jAya che. jo A phAse paDI seje AvyuM hoya te, athavA indriyanuM phUla DhaMkAI gayuM hoya te, merathathu tela 1, phaTakaDI talA 2 ane kapUra tolA 2 ene khUba bArIka vATI tenuM pANI banAvI eka bATalImAM bharI rAkhavuM. pachI kAcanA vAsaNa mAM nuM pANI eka zera laI, temAM peluM lIluM pANI eka telAne Azare nAkhIne je phAMsI paDI sojo Avye heya, te tenA upara TIpAM pADavAM athavA pitAM mUkavAM ane je cAmaDI baMdha hoya te cAmaDInI bAju parathI te pANInI picakArI mAravI. je rogIthI khamAya nahi to bIjuM sAduM pANI umeravuM. A esaDanuM nAma lIluM pANuM pADayuM che. kALuM pANa-aMgrejI davA nAme kaeNlemala telA rA, sUko cUne telA 5 ane bAvaLane guMdara telA 10 laIne e traNene judA judA pANImAM palALavA. temAM bAvaLane suMdara ane kaLI For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 852 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je cUne e beunuM pANI jADI chAza jevuM karI, kapaDe gALI ekaThuM karavuM. pachI kelomalane pANImAM halAvatA javuM ane pANI pelA be pANImAM meLavatA javuM. kelemalane e svabhAva che ke, ekadama pANImAM nahi ogaLatAM vAsaNane taLiye besI jAya che, tethI pANI reDatA javuM ane halAvI halAvIne pelA pANImAM umeratA javuM, eTale traNe pANI maLIne kALA raMganuM pANI taiyAra thaze. te pAchuM paNa uparanA lIlA pANInI peThe vAparavuM. A beu pANInA kegaLA karavAthI moDhAmAMnI cAMdI paNa maTe che. upadaMzanA rogIne hiMga, caNA, Adu ane khAMDanI sakhata parejI karAvavI. je parejI karavAmAM nahi Ave te cAMdI mAMsAI jaze. jo ke mANasane upara kahele liMgavatI rega thayela hoya che, tevI avasthAmAM zastravedyo tene kApIne kADhI nAkhe che ane cAMdI rujhAvI nAkhe che, paNa e liMgavatI pharI pharIne pAchI thAya che. mATe je liMgavatI thaI hoya te tene upara pAgUgaLanI gaLI ghasIne divasamAM be vAra cepaDavAthI thoDA divasamAM maTI jAya che te pAchI thatI nathI. phiraMgaroga-phirA e zabda phArasI bhASAne che. eno artha e thAya che ke, "ekaraMga." jyArathI ApaNA dezamAM phiraMgI leke AvyA tyArathI e roganI utpatti thayelI jaNAya che. kAraNa ke prAcIna graMthomAM e roganuM nidAna jaNAtuM nathI, paraMtu bhAvaprakAze upadaMzanI pachI phiraMga roga lakhyo che ane temAM lakhyuM che ke, A roga gaMdhathI thAya che. e roga phiraMgI manuSyanA saMsaga ane phiraMgI strIonA prasaMgathI utpanna thAya che. A uparathI evuM samajAya che ke, phiraMgIonI strIthI athavA ApaNA dezanI ke strIo sAthe phiraMgIonA prasaMgathI e roga utpanna thayela che. phiraMgaroga AgaMtuka hovAthI je je doSanI adhikatA hoya te te doSane tene Azrita gaNave. vaidyoe dhyAnamAM rAkhavuM For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadaMzaphiraMgarega ane tene upadrava 853 - - - joIe ke, AgaMtuka roga prathama utpanna thaI pAchaLathI temAM doSa maLe che, eTalA mATe je je doSanuM ulavaNa vadhAre jaNAtuM hoya, te te deSanuM pradhAna lakSaNa joIne tenI cikitsA karavI. phiraMga roga aMdarana, bahArane ane aMdara tathA bahAra beu prakArano e rIte traNa prakArane bane che. bahArano phiraMga visphoTakanA je thAya che, DI pIDA thAya che ane bhItarane phiraMga sAMdhA omAM thAya che te Ama vAyu jevI pIDA kare che ane temAM je lAve che. trIjA prakAranA phiraMgamAM beu prakAranAM lakSaNe thAya che. phiraMgaregamAM kRzatA, baLane nAza, nAkanuM besI javuM, agnimaMdatA, hADakAmAM zeSa ane hADakAMnuM vAMkAcUMkA thaI javuM, eTalA upadrava thAya che. bahArane phiraMga sAdhya che, bhItarane kaSTasAya che ane bahAra tathA bhItarane upadravayukta hoya te asA. dhya che. phiraMgaroga eTale TAMkI jene aMgrejImAM siphilisa kahe che te jANa. - hAlamAM te tenuM nAma mAtra phiraMgarega rahyuM che eTaluMja; bAkI ghaNAM varSanA saMsargathI e roganAM bIja evAM vavAyAM che ke, gRhastha ane gRhastha strIo, vezyAo ane vezyAgAmIomAM sarvatra parasparanA saMbaMdhane lIdhe, ekabIjAnA cepathI AkhA dezamAM te phelAI gayo che. eTale A roga ApaNA dezaneja mULa vatanI hoya evuM jaNAya che. phiraMgareganI cikitsA karavAmAM jyAre nidAnazAstranA kAyadA pramANe kazciddhi rogo rogasya heturbhUtvA prazAmyati / na prazAmyati cApyanyo hetvartha kurute'pica // arthAta keTalAka rogo evA che ke, bIjA roganA hetu eTale kAraNa thaIne pite chupAI jAya che ane keTalAka evA che ke, bIjA For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 854 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - a , regane utpanna karIne pote paNa dekhAtA rahe che. e pramANe phiraMga gamAM ghaNebhAge jovAmAM Ave che. jemAM eka mANasane pizAba upara cAMdI paDI, te cAMdI ghaNuM karIne prathama iMdriyanA kApAmAM paDaze ane tenI sAthe pasInAnuM gaMdhAvuM ane zarIramAM tAva e be upadrava jaNAze. te vakhate cAMdIne rujhAvavA mATenI utAvaLa karavAmAM Ave ane te cAMdI upara gheLo malama athavA kaI jAtanI ThaMDI bhUkI dabAvavAthI cAMdI rujhAI jAya che, paNa tenuM jhera zarI2mAM rahI jAya che. te jhera zarIramAM vyApIne prathama bada utpanna kare che. e bhayaMkara badanuM darada pAkIne paru nIkaLI jAya te bahetara che, paNa keI jAtanA zekathI athavA lepathI athavA malamapaTTAthI badanI gAMTha ogaLI jAya, to tenuM jhera zarIramAM vyApIne visphoTaka, saMdhivA, gAMThiyAvA, lakavA ane phAleja jene ApaNe zAstramAM aDadiye ve kahe che te roga thAya che. te pachI te rogane kADhavA mATe ghaNA vaidyo tene vAyu dhArIne somala athavA bhilAmAMnA prayoga kare che, jethI zarIramAM uSNutA vadhIne enuM jhera jJAne diyamAM pasarI keTalAkane AMkhe metiyA, phUlo ane DeyAM thAya che athavA AMkhe AMdhaLA thAya che. meDhAmAM tenuM jhera AvavAthI mukhamAM ane temAM ghaNuM karIne heThanA be sAdhAomAM tathA jIbhanI upara ane mUchanA vALamAM cAMdI paDe che, tethI te cAMdI pAkatAM pAkatAM jIbha saDIne vacamAMthI adhIkhavAI jAya che. keTalAkanAM nAka khavAI jAya che athavA gaMgaNuM bolAya che, keTalAkanA kAna kharI jAya che eTaluM ja nahi paNa eka vAra phiraMgarega thaye heya ane te mANasa pitAnI strI sAthe saMbaMdhamAM Ave, to te strIne paNa saMsargadaSathI pitAnA jevI duHkhI kare che. tevI rIte cAMdIne roga thayo hoya te pachI tenA vIryathI saMtati utpanna thAya te te saMtatine bada tathA prameha tathA Aga, (gAMTha pAke che te) lUlApaNuM, For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadeza-phiraMgaroga ane tenA upadrava 855 pAMgaLApaNuM, phecApaNuM vagere dekhAtA vAyunAM lakSaNovALA paNa garamInA rogo thAya che. e pramANe evA re vaMzaparaMparA UtaratAM UtaratAM chevaTe sunnabaherI, vAtarakta, raktapitta, (patanA rogIne) janma ApI, jyAre kudarata tenA vaMzane aTakAva kare tyAreja e roga aTake che. ghaNA regIo ke jemane pAchalA prakaraNamAM galagaMDa, apacithI mAMDIne vidhi ane pramehapiTikAnI gAMThenA varNana karyA pramANenA roganuM mULa utpattisthAna pite utpanna karelA athavA vArasAmAM meLavelA phiraMgaroganuM ja kAraNa che, evuM samajavAmAM AvyuM che. eTalA mATe upadaMza--phiraMgaroga ke phiraMgare gIthI utpanna thayelA tenA putra, pautra ke prapautrane jANIne zarUAtathIja tene laghumaMjISThAdi kavAtha sAthe pacyAgUgaLa, kizagUgaLa ke amRtAdi gUgaLanuM sevana karAvavuM. ane jo phiraMgarega gAMThanA rUpamAM AvI cUkyuM hoya, te tene dhyAgUgaLa athavA kaMcanAra gUgaLa, maMjISThAdi kavAtha sAthe divasamAM traNa vAra babbe goLI bAra mAsa sudhI khavaDAvI. maMjISThAdi kavAtha ukALI mUkele bagaDI jAya che, ane A cAlu jamAnAmAM ukALavAnI kaDAkUTa banI zakatI nathI. chatAM e kavAtha bAra mahinA sudhI pIvAna hovAthI regI kaMTALI jAya che. eTalA mATe laghumaMjISThAdi kavAthanAM dareka vasANAM cAra cAra telA laIne tene eka mATInA athavA kAcanA vAsaNamAM daza zera pANI bharI palALI devAM. pachI tenA meM upara DhAMkaNuM DhAMkI, kapaDAthI tenuM mo baMdha karI tene chAparA para, agAsImAM ke taDake goThavI rAkhavuM. temAMthI kapaDe gALIne dararoja arthe zera athavA paMdara telAne Azare pANI kADhI laI, teTaluM ja bIjuM pANI te vAsaNamAM umerI tenuM moDhuM bAMdhI levuM ane gALI lIdhelA ukALAne eka zIzImAM bharI, dareka vakhate pAMca pAMca tolA pANI divasamAM traNa vAra davAnI goLIo sAthe pIvuM. je phiraMgaroga For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 856 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je atyaMta vadhI gayela hoya ne upadrava sAthe cAMdI ke nAsUra paDI gayAM hoya, te rasakapUra tela eka tathA mulatAnI mATI (khaDI) telA cAra laI, beune dhaNI bArIka vATI, pANImAM meLavI tenI aDadanA dANA jevaDI goLIo vALI mUkavI. te goLImAMthI babbe goLI dararoja savAramAM pANI sAthe gaLAvI te upara pAkI AmalIne pANImAM baLI, hAthe cALI teno ragaDA je rasa kADhI, kapaDe gALyA sivAya te pAve. e be goLI khAdhA pachI AvI rIte AmalInuM pANI AkhA divasamAM pAMcathI dasa ratala lagI peTamAM jAya che. paNa tethI rogInA dAMta khaTAtA nathI, sAMdhA ke hADakAM duHkhatAM nathI; rogIne kaMTALo Avato nathI, paNa tene AmalInuM pANI pIvAnuM mana thayA kare che. A geLI vadhumAM vadhu ekavIsa divasa khavaDAvI, te pachI e goLI baMdha karavI. jeTalA divasa gALI khaDAvelI hoya teTalA divasa dararoja divasamAM be vAra, ekavIza pAtarAM lImaDAnAM laI, pANImAM vATI teno rasa kADhI pAve. A gebI khavAtI hoya athavA goLI baMdha thaI lImaDe pivAta hoya tyAM sudhI rogIe dUdha, gaLapaNa ane ghI bilakula khAvuM nahi. je dUdha khAze te tene zarIramAM kampavAyu thaze, je gaLapaNa khAze te tenuM gaLuM besI jaze, mATe A gaLI je regI vaidyanA kahyA pramANe cAlanAre hoya tevA rogIneja ApavI. vAtavAtamAM dareka rogIne A gaLI ApavAthI regI parejI teDI nAkhe che ane lekamAM ema kahevAya che ke, phalANI vaidya phalANAne rasAyana khavADayuM te phUTI nIkaLyuM ! athavA tethI tenuM zarIra bagaDI gayuM, ema apavAda Ave che. paNa kaI rogIne Thapako ApatuM nathI. AvI jAtanA phiraMgarogamAM rogIne nIlakaMTha rasa tathA garbhavilAsa rasa paNa phAyado kare che. keTalIka vAra evuM bane che ke, TAMkI thaI rujhAI jAya, bada thaI phUTIne nIkaLI jAya athavA verAI jAya; te paNa For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadaMza-phiraMgarega ane tenA upadrave 857 - - - - - - tenI asarathI rogIne jIrNajavara, hAMpha athavA sUkI khAMsI je rega thaI te regI kSaya para jata jaNAya che. tevA rogIe piduMgIjha sarakAranA daramaNa gAmamAM jaIne tyAMnA phiraMgI DokTara pAse pAMta sukAvavI. jo ke pAMta mUkavAnI vidhi paNa phiraMgareganI sAthe sAthe nighaMTu ratnAkaramAM pAMtavidhinA nAmathI lakhelI che, te paNa anubhavI DokaTara sivAya pAMta mUkavAthI phAyado thato nathI. eka vAta atre jaNAvavAnI che ke, ApaNAmAM eka evI kahevata cAle che ke, dekhAdekhI sAdhe ga, paDe piMDa ke vAdhe roga," te pramANe A dakhkhaNanI pAMtamAM jovAmAM Ave che. eTale jene cAMdI thayA pachI kSaya, zvAsa, khAMsI ane tAvathI zarIre gaLAI jatuM hoya tene e pAMta mUkavAthI ghaNo ja phAyado thaI zarIra puSTa thAya che; paNa jene TAMkIno roga thaye nathI tevA rogIo, uparanA upadrathI pIDAtA hoya, teo pAMta mukAve, te temanA zarIranI zakti lehI tathA mAMsa gaLI jaI Akhare te bicArA maraNa pAme che. eTalA mATe phiraMgaroganA rogIeja pAMta mukAvavI evI ame khAsa bhalAmaNa karIe chIe. phiraMgaregamAM visphoTaka thayo hoya, te cALIne pANImAM khUba jhINI vATI zarIre coLavAthI athavA khAkharanAM pAtarAnI nIcenI dAMDI bALIne rAkhaDI karI, te rAkheDI tAMbAnA vAsaNamAM nAkhI, temAM dahIM nAkhI tAMbAnA loTAthI khUba ghUMTI, DIle cALI sukAyA pachI nAhavAthI visphoTaka maTI jAya che. phiraMgaroganA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. nIlakaMThe rasa-pulAveluM merathuthu tela 1, phulAvelI phaTakaDI telo 1, haraDe, baheDAM, AmaLA, moTI haraDe, hImajIharaDe, samudraphaLa, bedAra, pAre ane gaMdhaka, e saghaLuM tela For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 858 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo telo laI, pArAgaMdhakanI kAjaLI karI, temAM bIjI vastuonuM cUrNa meLavI, temAM lIMbuno rasa 30 talA pacAvI, vaTANA jevaDI goLI vALavI. garamI, visphoTaka, upadaMza tathA phiraMgarega vagere garamInAM daramAM savArasAMja jamyA pachI thoDA ghImAM lapeTIne 1 thI 2 geLI gaLAvavI. parejImAM telavALA padArtho vadhAre khavaDAvavA. hiMga ane caNAnI parejI karAvavI. - 2 IdriyajulAba-sUrokhAra, cinIkabAlA, elacInA dANA ane revaMcInI khaTAI samabhAge laI khAMDI vastragALa karI zera dUdha ane be zera pANImAM tela cUrNa nAkhI pAvAthI ghaNo phAyado thAya che. 3. bukanIka-pILI keDInI bhasma tolo bhA, jUnI sepArIne kolase tele che, sapheda kA tela 1, zaMkhajIruM tela 01, kalaraphate te , bedAra telo che ane kapUra telo chee saghaLuM vATI vastragALa karI, jhINuM ghaMTI cAMdI, TAMkI vagere upara A bukanI korI dAbavAthI athavA haiyelA ghImAM meLavI copaDavAthI cAMdI maTI jAya che. racatizrI ravihaMsajI dIpahaM sajI-surata gulearamAnI tolo 1, sUrokhAra be AnIbhAra ane kapUra be AnIbhAra ene vATI vastragALa karI, pachI cAMdI, TAMkI ane garamInI phellIo ke je strIonA gupta bhAgamAM thAya che te upara, pANI agara gulAbajaLamAM copaDavAthI ghaNe phAyado thAya che. 3-vaidya bALakaNa ratnezvara-surata 1. dArUDInAM mULiyAMnI chAla tela 1, elacI tela 1 tathA kAthe tela 1, e traNe vastu vATI vastragALa karI pANI sAthe khUba jhINI vATI caNA jevaDI goLI karavI. divasamAM traNa For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadaMza-phiraMgarega ane tenA upadra 85 , , , , , , , , , vakhata babbe goLI pANI sAthe ApavAthI meTuM gaLIne tamAma bImArI nIkaLI jAya che ane huM AvatuM nathI ke moDhAmAM garamI paNa jaNAtI nathI. regIne dUdhabhAta khavaDAve. - 2. je upadeza athavA phiraMgaroga vikriyA pAmI vadhI gaye hoya, te cepacInInuM cUrNa tAle 1 laI temAM ghI-sAkara meLavI modaka banAvI khAve. bIje divase be tela cepacInI levI. e pramANe 21 tolA sudhI vadhAravuM eTale 21 divasamAM tamAma vikriyAvALe phiraMgaroga maTI jAya che. khorAkamAM mIThuM ke siMdhava, tela, maracuM ke masAle baMdha karo. 3. nIlakaMTha rasa - morathayu tele 1, laviMga tela 1, sapheda kAtho tela 1 ane hamajI haraDe tolA 4 e sarvene lekhaMDanA vAsaNamAM nAkhI lekhaMDanA battAthI 40 khATAM lIMbune rasa zeSAya tyAM sudhI ghUMTI 1 vAlanI goLIo banAvavI. savArasAMja ekeka goLa ghI sAthe ApavI. A goLI upara talanuM tela athavA telavALA padArtho vizeSa khAvA. ghI athavA gaLapaNa khAvuM nahi. 14 divasamAM maTI jAya che. 4-vaidya nUramahamada hamIra-rAjakoTa 1. Indriya paranI cAMdI-kA, ciDInI bhasma, mANasanAM hADakAMnI bhasma, zaMkhajIru, haraNanAM ziMgaDAMnA garabhanuM cUrNa ane mAyaphaLa e sarvane bArIka vATI indriyanA jakhama para jarA thuMka lagADI tenI upara A cUrNa dAbavuM. Ama traNacAra vakhata lagADavathIja bhiMgaDuM laI davA nIkaLI jaI te jagyA sApha thaI jaze. tyAra pachI recaka ane zodhaka davAo cAlu rAkhavI. 2. cAMdIne lIdhe ja AvyuM hoya te kesUDAM (khAkharAnAM phUla)ne bAphI indriya upara bAMdhI teja baceluM pANuM thaDe cheDe For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60 zrI Ayurveda nibaMdhamALa-bhAga 2 jo nAkhyA karavAthI ekabe divasamAM sejo UtarI jAya che. temaja mIMDhI AvaLa (senAmukhI) ne praga upara pramANe karavAthI sojo UtarI jAya che. 3. indriyane jakhama bahu kacakaca jaNAya te (sojo UtaryA pachI AvAM cihana jaNAya che) boraDInA pAnanuM cUrNa dAbavuM jethI sApha thaI jaze. tyAra bAda upara lakheluM cUrNa lagADavuM. pa-valabhadAsa narottamadAsa zAha-bhaca garamInI cAdI mATe dhumADI-hiMgaLaka tele 1, kALI tamAkunAM sUkAM pAna telA 2 ane nAnI elacI tole 1 ene khUba bArIka vATI sAta paDIkAM karI, eka paDIkuM savAre tathA eka paDIkuM sAMje laI dhumADI devI, jethI sADAtraNa divasamAM maTe che. kherAkamAM ghauMnI roTalI, ghauMnI bhUlI ane ghI khAvuM. sAta divasa pachI ghauM, sAkara ane ghI, tathA te sAta divasa pachI thoDI thoDI sarve bhaNasa khAvI. A davA anubhavasiddha che. 6-vedha lakSmIzaMkara jAdavajI-dhaMdhukA - jIrNa, upadaMza ane tenA vikAre mATe -laviMga tela 1, marI tole 1, akalagara tela 1, vAvaDiMga tela 1, mImastakI tole 1, ajame tolA 4, dezI geLa telA 5, bhilAmAM naMga 35 e sarvane bhegAM vATI caNIbora jevaDI goLI vALavI. savArasAMja akeka goLI dUdhamAM khAvI. jethI lagabhaga paMdara divasamAM maTe che. je jaladI maTe to pachI khavarAvavI nahi. khArAkamAM dUdhabhAta sivAya kAMI paNa ApavuM nahi. barAbara parejI paLAvavI jethI jUne vyAdhi maTe che, temaja jUne vAtavyAdhi paNa maTe che. bhilAmAMnA jherane mATe ke paruM khAvuM tathA koparela paDavuM. A davA anubhavasiddha che. For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadaMza-phira'garAga ane tenA upA 61 7-vaidya prANalAla dolatarAma-kapaDavaNaja upade za saMdhivAH-kezarAdi vaTI ( bhAvaprakAza ) nI sAthe bRhad maMjISThAdi kavAtha ApavA ane jo sAMdhA bahu rahI gayA hAya tA kvAtha na ApatAM kezarAdivaTI sAthe ceApacInI Adi cUrNa (nizra'Tu ratnAkara) Apavu. betraNa divase sIDhI AvaLa 2 bhAga, variyALI 1 bhAga, jeThImadha 1 bhAga, sAkara 1 bhAga ane majITha 1 bhAga laI tenA jIlAkha ApavA, sAMdhA upara cApaDavA mATe nArAyaNa tela paNa ApI zakAya che. AthI darada maTI ghaNuM sAruM' pariNAma Ave che. cApaDavA mATe:-rasakapUra, seApArInI rAkha, hiMgaLAka, mAyAM ane kAthe, sarakhe vajane laI bArIka vATI, mAkhaNa athavA dheAyelA ghI sAthe meLavI ceApaDavAthI maTe che. 8-vaidya maNiza'kara bhAnuza'kara-valasADa upada zahera vaTI:-rasakapUra tAle .aa, ilAyacI te leA aa, kALI drAkSa tAle rA, lavi'ganAM uparanAM phUla teleA nA lai, prathama rasakapUrane khUba khalI khIjI vastuo meLavI kALI drAkSanA ThaLiyA kADhI meLavI caNA jevaDI gALI karI, savAre eka gALI darAja goLa-ghImAM cATavAthI cAMdI, visphoTaka, navIna prameha vagere maTe che. khArAkamAM zrI, sAkara, dUdha tathA roTalI sivAya kAMi paNa khAvuM nahi. gALI sAta divasathI vadhAre khAvI nahi, jarUra paDe teA the|DA divasa baMdha rAkhI pachI zarU karavI. 9-vaidya jamiyatarAma kezavarAma-mu ai 1, upadaMza mATeH-seAnAnA varakha tAlA 0, siMdhavakhAra tAlA 5, manasIla vAla 7, rasasiMdUra lAla 7,gheADAvaja tAlA pa,laI si'dhava tathA seAnAnA varakhane sAthe meLavI ghUMTI manasIla, rasasi For Private and Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 862 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je dUra tathA ghoDAvaja meLavI, tulasInAM pAnanA rasanI tathA kAcakInAM pAnanA rasanI ekeka bhAvanA ApI vaTANA jevaDI goLI vALI, daradI tathA vyAdhinI sthiti pramANe divamAM traNa vakhata ekathI be goLI ApavI. uparathI upalasarIne kavAtha pA athavA phAMTa banAvI pAve. AthI upadaMza tathA raktavikArathI utpanna thayelAM jherI saDatAM darane maTADe che. 2. visphoTaka mATe -liMbeLInI mIja tathA bAvaLane guMdara vATI vaTANA jevaDI goLI banAvI, divasamAM traNa vakhata pANI sAthe babbe goLI gaLavAthI visphaTakane ghaNI jhaDapathI sUkave che. bukanI upadaMza mATe -bAvaLanI patarI tole 1, mAyuMphaLa tolo 1, cekho kAtho tele 1, hIrAdakhkhaNa tolo 1, bodAra patharI tela 1 tathA rasakapUra vAla 1meLavI bArIka vATI cAMdI upara lagADavAthI jaladI rUjha lAvI casakA, zULa vagerene maTADI ekadama ArAma Ape che. rasakapUra sivAya paNa kAma kare che. 10-kumArazrI devIsiMhajI bhUpatasiMhajI-kaTosaNa 1. cAMdI tathA TAMkI mATe-pAre, gaMdhaka, marI, TaMkaNa, hImaja, rALa, badAra patharI, manasIla, haratAla ane kapUra e sarva samabhAge laI prathama pArAgaMdhakanI kAjaLI karI bAkInAM vasANAM meLavI davA taiyAra karavI. e davA lIMbunA rasamAM darAja upara cepaDavI. khasa mATe A davA telA 4, sarasiyuM tela telA 10 mAM meLavI se pANIthI kAMsAnI thALImAM dhoI cepaDavuM. ghI athavA mAkhaNasa pANIe gheAI A davA meLavI cepaDavI. cAMdI, TAMkI, khasa vagere tamAma jAtanAM cAmaDInAM daradomAM A davA ghaNuM akasIra che. A davA eka sAMI (phakIra)nI batAvelI che. 2. lehI sudhArakA-khajUra LiyA kADheluM telA 8, geLa For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadaza-phigarAga ane tenA upavA 863 teAlA 8 ane araDUsInAM pAna tAlA 8 e traNenA rAtI mATalImAM kavAtha karI be athavA traNa tAlA kavAtha savAre pIvA jethI lAhI sudhare che. 3. cAka tAlA 8 ane rasakapUra tAlALA e bannene khUma jhINAM vATI gulAbajaLamAM khUba chUTI caNIbeArajevaDI gALI vALI divasamAM che athavA traNa vakhata ambe goLI ThaMDA pANI sAthe AkhI ne AkhIja gaLAvavI, parejI paLAvavI. khArAkamAM bhAta, ghI khAMDa sivAya kAMi paNa khAvA devu' na,i A davA upara sakhata parejI pALavAnI che. mATe vedyoe vicAra karI daradInI lAyakAta joI A davA ApavI. A davA khAdhA pachI jyAre mehuM ALuM lAge tyAre baMdha karavI ane melu vadhAre na Ave tevA ilAjo karavA, davA khaMdha karyA pachI paNa traNacAra divasa parejI pALAvavI, jethI tamAma jAtanA lAhIvikAra, vAtarakta Adine maTADe che. 11-vaidya kezavalAla bApujI dhaMdhukA upada za mATe:-hiMgaleAtha pArada tAlA 6, zuddha hiMgula tAlA 5, pArasI ajameAda teAlA 4, kheDI ajameAda teAlA 4, ajamA tAlA 4 ane akalagarA tAlA 4 e savanuM vastragALa cUNa karI goLa tAlA 12 / / meLavI pAvalIbhAranI geALIe vALI, upadezanA vyAdhivALAne savArasAMja ekeka gALI khavaDAvavAthI vyAdhi maTe che. je vastu pathya hAya teja khAvI. prayAga eka mAsanA karavA, eka mAsa pUrA thayA bAda ATha divasa eraDatela gAyanA dUdhamAM pivarAvavu. A davA anubhavasiddha che. 12-vaidya vAsudeva nAgaradAsa-jasakA visphoTaka mATe:-kAthA tAleA 1, bedAra tAle 1, zuddha nepALe tAlA 1 ane zuddha jilAmAM tAlA 1 vATI pANImAM For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 864 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je traNa AnIbhAranI geLI karavI. divasamAM eka ja vakhata savAre eka geLI khAvI. caNAnA dALiyA sivAya kAMI khAvuM nahi. e pramANe traNa divasa gaLI khAvI. cothe divase sAkarane zIre khA, jethI visphoTaka maTe che. 13-vaidya prabhAzaMkara vRdAvanadAsa-dhaMdhukA somalanAM phUla -somala tela 1, kapUra tela 1 ane rasakapUra tela 1, e sarva vATI ekatra karI DamaruyaMtrathI cAra kalAka dhImI AMce pakAvavuM. jyAre svAMga zItaLa thAya, tyAre yaMtra balI uparanI hAMDalImAM coTelAM semalanAM phUlane kADhI vATI cokhApUra sAkaranA eka vAlapUra zIrAmAM meLavI gaLI jaI, uparathI bAkIne zIro khAI ja. e pramANe cArathI ATha paDIkAM daradanA pramANamAM khAvAM. parejI barAbara pALavI. kherAkamAM ghauM, ghI ane sAkaraja khAvAM. e sivAyanI keIpaNa cIja khAvI nahi. haLAhaLa rasAyana phUTI zarIre cAMdAM paDyAM hoya te paNa A phUlanA sevanathI maTI jAya che. garamI thaI zarIra kALuM paDI gayuM hoya tene mATe A upAya ghaNeja uttama che. 14-vaidha vizvanAtha amRta maMjure junnarakara-surata 1. bhilAmAM zera , ghI zera mA, bhilAmAMnI DI kADhI nAkhI ghImAM taLI te ghI gALI levuM. te ghI be AnIbhAra laI eka rUpiyAbhAra dahIMmAM nAkhIne pAvuM. hiMga, vAla, keLuM athavA keLuM khavaDAvavuM nahi tathA calAInI bhAjI sUkavIne tene bhUke, Isaba goLa ane sUkI gaLe e traNe sarakhe bhAge laI jhINAM khAMDI, madha meLavI che. telAnI gaLI vALI dUdha agara pANI sAthe ekeka savArasAMja ApavI, jethI lohIvA, pradara ane upadaMza maTe che, For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upa...deza-phira'garAga ane tenA upadravo 865 2. gaMdhakanuM ghI cAMdI upara ceApaDI, tenA upara kai saphedA tathA hIrAdakhkhaNunI bhUkI bhabharAvavI. A upAya! ame lAMmA vakhatathI khAsa ajamAvelA che. 15-vaidya manasukhalAla lallubhAi-surata zuddha hiM'gaLeAka 6, mAthu dR, sUMDha pa, marI 5, pIpara 5, haraDeLLa pa, baheDAMdaLa pa, AmaLAM 5, mAyAM 5, nAgakezara 5, ajamA 5, kheArAsAnI ajamA 5, ajameAda 5, lAla sApArI 6 ane lADubhasma 6 bhAga laI, e sarvAMnuM cUrNa karI eka maLyu lIMbuneA rasa eka mahinA sudhImAM pAIne khala karavA. pachI caNIera jevaDI gALI manAvavI. meTI uMmaranA mANasane savArasAMja ekeka gALI ghImAM ApavAthI visphoTaka, TAMkI, prameha, cAMdAM vagere cAmaDInAM darado maTI jAya che. parejImAM hiMga, maracAM, tela khaTAza, vAla, vaTANA, keLuM ane kALuM vagere khAvu nahi. 16-brahmacArI AtmArAma trivedI gaLeAnA rasa TAMka 4, lImaDAnA rasa TAMka 4, heraDAM, pIpaLImULa, AmaLAM, kALI mUsaLI, dheALI mUsaLI, dhANA, sUTha, gajapIpara e ekeka TAMka laI jhINAM vATI, jUnA gALamAM pAvalIbhAranI geALI vALI divasamAM eka vAra savAre khavaDAvavAthI garamI maTI jAya che. 17-vaidya dhIrajalAla mANekalAla-vaDAdarA dhoLI athavA lAla kareNanuM mULa pANImAM ghasI lepa karavAthI upadaMza upara ghaNIja ajaba rIte asara kare che. 18-ga'gAdAsajI sevAdAsajI-surata sopArI na'ga 8 ane sUkA (tamAku) 2 paisAbhAra lai banne A. 28 For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 866 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - nI rAkha karavI. pachI temAM mArathathAnI bhasma 1 ratI nAkhI lIMbunA rasamAM be divasa khala kare. malama jevuM thAya tyAre jenI indriya upara TAMkIne lIdhe kANAM paDI gayAM hoya, te kANuM upara copaDI uparathI cevalI pAna lapeTI pATo bAMdhave. Ama karavAthI kANAM purAI jAya che. 19-vaidya nAzaMkara haragoviMda-bAraDolI hIrAdakhaNa 1 navaTAMka laI jhINI vATI temAM rasakapUra tela nA meLavI, TAMkInA cAMdA upara dAba. jethI cAMdI, upadaMza ane phiraMgaroga maTI jAya che. khAvAnI davAmAM kezarAdi guTikA maMjISThAdi kavAtha sAthe ApavI. 20-maNizaMkara jAdavajI jozI-kAnapara capacInI tolA 16, khAMDa tolA 4, lIMDIpIpara, pIpaLI mULa, marI, laviMga, akalagare, khurAsAnI ajamo,sUTha, vAvaDiMga, ane taja e ekeka tele laI cUrNa karI, bA tela cUrNa garama pANI sAthe ApavAthI upadaMzanA pariNAmI deSa (tvakadeSa,saMdhivA, asthizeSa ane zULa) prameha, kSINatA ane phiragepadaMza maTI jAya che. cAMdI upara sapheda athavA lAla kareNanAM mULa paDavAM. 21-mAstara kezavarAma harizaMkara bhaTTa-kApodrA 1. visphoTakanA upAya -majITha, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, lImaDAnI chAla, kaDu, vaja, dAruhaLadara ane gaLe baLe telA laI, khAMDIne 18 paDIkAM karavAM. temAMnuM eka paDIkuM eka zera pANImAM ukALI navaTAMka pANI rahe tyAre gALIne pAvuM. teja kucA ukALIne sAMje pAvA. e pramANe 9 divasa pAvuM ane A pramANe osaDa copaDavuM. dhaMtUrAne rasa zera , nAgaravelanAM pAnane rasa zera , cabelInAM pAnano rasa zera La, peLI daranAM For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upadaMza-phiraMgaroga ane tenA upadrava 867 pAnane rasa zera ThA, manasIla telA 2, pA tolA 2 ane gaMdhaka telA 2 laI, prathama pArAgaMdhakanI kAjaLI karI temAM manasIla ghUMTa; pachI temAM pelA cAra jAtanA rasa meLavIne ekarasa karI dararoja cepaDavuM eTale TAMkI, visphoTaka vagere maTI jAya che. 2. hIrAdakhkhaNa, kalaIsakreta, bedArapatharI, bALelA cAmaDAnI rAkha ane kAtho e ekeka tela levAM tathA morathuthu be AnIbhAra laI se pANIe dhelA ghImAM meLavI malama karI copaDo ane uparathI upara lakhelo maMjISThAdi kavAtha madha tathA sAkara meLavIne pIvAthI TAMkI, visphoTaka ityAdi maTI jAya che. rara-vaidya bhavAnIzaMkara geviMdajI badAra, hiMgaLaka, kAtho, siMdUra, rALa, Isesa, mAyAM, sonAgeru, hIrAdakhaNa ane kapUra e tela tela laI pAMca telA mINane teTalAja gAyanA ghImAM ogALI malama banAvI cepa DavAthI upadaMza maTI jAya che. 23-vaidya narasiMhabhAI mAdhavabhAI-kaThera rasakapUra telA 8 laIne tenA upara caNAno loTa pANImAM palALI sArI rIte mardana karI rasakapUra upara eka AMgaLa jADe lepa karo. pachI kAcA sUtarane daDAnI mAphaka lapeTI eka AMgaLa sudhI jADe banAve. pachI gAyanuM dUdha maNa nA kaDAImAM reDI temAM pelo daDe mUka ane halakI AMca ApavI. dUdha tamAma baLI jAya ne mA thaI jAya, tyAre tene utArI aMdarathI rasakapUra kADhI levuM. te rasakapUrane jhINe khala karI 1 khApUra mAtrAthI madhamAM Ave. tethI prameha, cAMdAM, visphoTaka, kharaja ane dhAtunA bagADane nAza thAya che. regIne dUdha, bhAta, ghI ke pUrI sivAya bIjuM kAMI khAvA ApavuM nahi. meMmAM garamI jaNAya te vagaLanA pANIne For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Tara zrI Ayurveda nibaMdhamALo-bhAga 2 je - - - - - - kogaLA karAvavA. game tevI cAMdI haze te sAta divasamAM maTI jaze. 24-vaidya dhanezvara nAgezvara-bhaca pAro tela 1, hiMgaLaka tela 1, gaMdhaka tole 1, bhilAmAM TecI kADhelAM telA 4, rAsAnI ajame telA 4, jUne goLa tela-12 laI prathama sarvane vATI te khaMDanI khAMDaNImAM bhilAmAne e khAMDavAM ke patarI bAkI rahe nahi. jyAre evAM khaDAI rahe tyAre pArAgaMdhakanI kAjaLI nAkhI, bIjAM osaDa meLavI, geLa meLavI kAcanA eka pyAlAmAM bharI levuM. temAMthI rogIne caNalera jevaDI goLI karI savArasAMja ekekI goLI bheMsanI chAzamAM ghoLIne pAI devI; eTale sAtaATha divasamAM meTuM AvavAnI taiyArI thaze tyAre goLI baMdha karavI ne AThanava divasa sudhI ke huM gALavA devuM. paNa dhyAna rAkhIne jevuM ke meDhe paDatI lALamAM cokhuM lehI paDatuM hoya te te moDhAne vALI levuM. khorAkamAM chAza, cekhA ane juvAranI sa ApavI, mIThuM ApavuM nahi; deDha mAsa sudhI cAlu chAza bharapaTTe ApabrI. meDhe gaLe tyAM sudhI chAza pAyA karavI. daradI gabharAya nahi tenI tapAsa rAkhavI. e. sivAya bIjo khorAka khAnAra daradI marI jaze. je meM vALavuM hoya te mIThA vagaranI AmalInuM pANI, regI jeTaluM pIe eTaluM pAvuM. tyAra pachI aDhAra divasa vItyA pachI ghesamAM ghI tathA sAkara nAkhIne ApavuM. dUdha paNa ApavuM. dUdha ApyA pachI daradIne baMdhakeza thAya che. tethI tene halako julAba Apo. vIsa divasa pachI sAkarano zIro khavaDAva ne te sAthe anAja je bhAte ApavuM, paNa lUNa (mIThuM) te deDha mAsa pachIja ApavuM. meduM vALatI vakhate regIne bAvaLa,beraDI ane jAMbunuM vagaLa karI divasamAM cAra vakhata kogaLA karAvavA jethI moDhAnA cAMdIo maTI jAya che. je meDhAmAM bhAre cAMdI paDI jAya te senAge, For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir roga gulearamAnI, phulAvelI phaTakaDI, elacI ane cinIkamAlA enuM cUrNa manAvI meDhAnI cAMdI upara dAkhavu. 25-vaidya bALakRSNa harikRSNa zAsrI-bhuvAlaDI za'khajIruM', siMdUra, kapUra, cAmaDAnI rAkhADI, mANusanAM hADakAMnI rAkha ene khUba khArIka vATI rAkhI mUkavu'. pachI talanA telatuM TIpu'cAMdI para mUkI uparanI davA dAkhavI tethI cAMdI sukAI jAya che. 26-vaidha bALAza'kara prabhAza'kara-nAMdAda merathu vATI eka vAlanuM paDIkuM traNa zera pANImAM nAkhI jhINuM kapaDuM palALI petuM mUkavuM, jethI dakSaNI cAMdAM (upada'za) maTe che, temaja bALakAne Agaru upara cApaDavAthI pazu maTe che. A davA amArI khAsa ajamAvelI che. 24- kSudraroga mANasanI uparanI cAmaDIne aMdaranI cAmaDInA vAyu, pitta ane kaphanA hIna, mithyA ane atiyeAgathI rasa, rakta, mAMsa ane medane agADI, gAMThanA rUpamAM phllInA rUpamAM athavA nIce gAMTha ane upara phAllInA rUpamAM je dardI utpanna thAya che, tenA judA judA bhAga pADI, galagaMDathI mAMDI phigarAga sudhI varNana karavAmAM Avyu' che; tathA AyurvedAcAryAe vizeSa dardonu vizeSa rUpamAM varNana karavA chatAM je bhAga mAkI rahyo tene kSudrarAgamAM gaNI, tenAM sAmAnya nAmeA ApelAM che. galaga'DathI mAMDIne kSudrarAganA ata sudhImAM je je pheAllIe AvelI che, tenA tarapha jo vaidya lAka| dhyAna ApIne ArAkhara tenI cikitsA kare, tA pachI For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 873 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je e vaidyane bIjA roga sArA karavA mATe dhyAna ApavAnI phurasada maLe nahi. eTale hAlamAM bIjA reganA auSadhopacAranI sAthe keTalAka vaidyo malamapaTTAnuM kAma paNa kare che. paraMtu amAruM mAnavuM evuM che ke, galagaMDathI zuroga sudhInI cikitsA karavA mATe eka svataMtra vaidyanI ja jarUra che. kAraNa ke judI judI jAtanAM, judA judA prakAranAM saMkhyAbaMdha dardIne vicArapUrvaka tapAsI tenA upara joItA jhADapAlA, chAla, mULa, kaMda, rasa, kSAra, rAkhaDI ane saMkhyAbaMdha jAtanA malame rAkhavAne mATe eka svataMtra davAkhAnA sivAya cAlI zake ema nathI. e vidyAmAM nipuNatA meLavine AyurvedanA siddhAMta pramANe rogane pArakhI te rogamAM khAvAnI ke cepaDavAnI kriyA karavAmAM nipuNatA meLave, te tene zalya sivAyanAM bIjA dardomAM zastrakarma karavAnI jarUra paDe nahi. eTaluM vivecana karIne zudrareganuM varNana karatAM pahelAM amAre kahevuM joIe ke, ApaNA lekamAM eka sAdhAraNa rivAja paDI gaye che ke, buddhipUrvaka vicAra karIne manuSya zarIranI jJAnendriyonA rAge mAM cikitsA thavI joIe. paraMtu jeTaluM dhyAna zarIranA bhItaranA bhAgamAM tAva Adine lIdhe bIjA rogomAM ApavAmAM Ave che, teTaluM dhyAna jJAnendriyanA rAge mATe ApavAmAM AvatuM nathI. lekanAM manamAM evo khyAla pya che ke, indriyanAM dardo kAMI jIva letAM nathI, to pachI nakAmA vaidya-DokaTaronA paisA zuM kAma kharacavA? tethI AMkha Ave che te khApariyuM ke cimeDa Aje che kAna pAke che te koI jAtanuM tela mUke che; jIbhe cAMdI paDe che te dhamAsa ne phaTakaDInA kegaLA kare che. cAmaDI upara phelA ke Da thAya che, te chAla pAle paDe che athavA sAdhAraNa malamanI paTTI mArI de che. nAkamAM phelI thAya che te phUla sUMghI maTADavAnI icchA rAkhe che. paNa evI bedarakArIthI jyAre roga pitAnA For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suga 87 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - svarUpamAM barAbara pragaTa thaI vikriyAne pAme che, tyAre doDAdeDa karIne dazagaNA paisA kharce che, te paNa aMte te darada maTatAM nathI, pariNAme kaIvAra zarIrane upayogI bhAga kApI nakhAvo paDe che. mudrAmAM jene cAmaDInA raMga jevI gAMThe vALI, maganA jevaDI phellIo thAya che, te ajagalikA kahevAya che. jene kapha-vAyumAMthI javanA dANA jevI kaThaNa gaThavALI, mAMsanA Azraye rahelI je phellI thAya che, te yavaprakhyA kahevAya che. kaphavAyumAMthI kaThaNa, vagara mukhanI, lagAra UpaselI phellI thAya che ane tenI AsapAsa cAThAM paDe che tathA temAM paru ochuM hoya che, tene aMdhAlajI kahe che. pittanA saMbaMdhathI moTA mukhavALI, baLatarA karavAvALI, pAkelA gullaranA phaLa jevI ane AsapAsa cAThAM paDelI je phellI thAya che, te vivRtA kahevAya che. kaphavAyumAMthI gAMThe paDelI saMkhyAmAM pAMca ke che, kaThaNa ane kAcabAnI pITha jevI UpaselI kelIo thAya che, tenuM nAma kacchapikA che. garadana, khabhe, bagala, hAtha, paga, sAMdhAo tathA gaLuM, A sthAne para kIDIonAM dara para jevI TekarIo hoya che, tevaDI tridoSajanita gAMTha thAya che, tene upAya je vakhatasara karavAmAM nathI Avate, te te gAMTha dhIme dhIme maTI thaI, tene ghaNAM mukha thAya che ane temAMthI rasIne sAva thAya che. A gAMThanAM mukha UMcAM thayelAM hoya che ane te gAMTha kAMDA upara thatI khasanI mAphaka phelAya che. e gAMTha jUnI thayA pachI tenuM osaDa karavuM mithyA che, tethI enuM nAma vAlmika pADyuM che. vAyu ane pittanA vegathI kamaLaphelanI vATikA jevI eka pholI vacamAM thaI, tenI AsapAsa bIjI nAnI nAnI phelIo thAya che, tenuM nAma indravRddhA che. vAtapittamAMthI geLa UpasI AveluM lAla raMganuM phalIothI gherAyeluM evuM je geLAkara cAkuM paDe che ane For Private and Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 272 zrIAyurveda nikha dhamALA-bhAga 2 jo je ghaNuM duHkhe che, tene gabhikA kahe che. vAyu ane kaphathI haDa. pacInA sAMdhA para kaThaNa, maMda pIDAkAraka tathA caLakatA evA je sAjo Ave che, te pASANuga bha kahevAya che. kAnanI a'dara vAyu ane kaphathI phaNasanI geTalI sarakhI je kaThaNu phAllI thAya che, te ghaNA TahukA mAre che, tene nasikA kahe che. A phAllI vakhate kAnanI bahAra paNa thAya che. pittamAMthI visapanI peThe zarIramAM ahItahI pasare evA pAtaLA tathA kicit pAkI zake evA je sAjo Ave che ane temAM tAva tathA baLatarA thAya che, tene jAla gardabha kahe che. vAtakaphAdi traNe doSAmAMthI mAthA upara gALa atyaMta pIDA sAthe tAva lAvanArI ane tridoSanAM lakSaNAthI yukta je phollI thAya che, tene rivillikA kahe che. mADu (AkhA hAtha) khagala, khabhA ane pAMsaLAM e sthAna para (patta kupita thavAthI je phAllI thAya che ane te kALI pheAllIothI gherAyalI vedanAyukta DAya che, tene kakSA kahe che. pitta vikArayukta thavAthI phAllA sarakhI mATI eka phellI cAmaDI upara thAya che tene gaMdhamAlA kahe che. khagalanI AsapAsa mAMsanA TukaDA karanArA je phollA thAya che, temanAthI zarIranI aMdara baLatarA thAya che ane tAva Ave che. A phAllA agni jevA lAlaceALa heAya che. jo temAM vAyunuM prAdhAnya haiAya teA cha divase, pittanuM prAdhAnya hAya tA khAra divase ane kanu prAdhAnya hoya te rAgI padarame vivase mRtyu pAme che; tethI te agnirAhiNI kahevAya che. vAyu ane pitta nakhAnA mAMsamAM rahIne, baLatarA karIne mAMsane pakave che, tethI tene ciSya kahe che. paga upara cAmaDInA raMge thADI sUjelI paNa aMdarathI pAkelI je phAllI thAya che, tene anusacI kahe che. vidyArIka'da jevI geALa, bagalamAM athavA aDasadhimAM trideSanA doSathI rAtA raMganI je gAMTha thAya che, tene vidvArikA For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir roga 833 ka - - - - kahe che. kapha, meda ane vAyue traNe mAMsa, nasa ane snAyumAM praveza karI gAMTha utpanna kare che, te gAMTha phUTakyA pachI temAMthI madha, ghI ke carabInA jevI rasI jhare che. temAM vAyu pAchA kupita thaIne vizeSa vRddhi pAmI mAMsane sUkavI nAkhI, jhINI jhINI sarasavanA dANA jevI goLIo banAve che, tene zarkarA kahe che. upara varNavelI zarkarA thayA pachI jyAM te thaI hoya tyAMnI ragomAMthI durgaMdhayukta, kaledayukta, vrata, meda ane vasA jevuM vividha raMganuM lehI karavA mAMDe che, tene zarAbuda kahe che. je mANasane page ghaNI majala karavI paDe che athavA je mANasanA paga vAyunA saMbaMdhathI atyaMta lUkhA paDI jaI paganAM taLiyAMmAM kIDA paDe che, tene pAdadArI kahe che. cAlatAM pagamAM paththaranI aNuM kheMcavAthI ke kAMTe vAgI bharAI rahevAthI caNIboranA ThaLiyA jevaDI je gAMTha baMdhAya che, tene dara athavA paNa kahe che. gaMdhAto, saDelo kAdava paganA AMgaLAMnI vacce bharAI rahevAthI AMgaLAMnI vaccenI cAmaDI kehI jAya che, tene alasa kahe che. pitta vAyu sAthe kupita thaI mAthAnA vALanAM chidromAM jaIne rahe che tethI vALa kharI paDe che. eTale kapha ane rakta vALanAM chidrone pUrI nAkhe che, tethI TAla paDelA mAthAne teTalA bhAga para pharIthI vALa UgatA nathI, tene idraluma kahe che. kaphavAyunA kopathI vALavALA mAthAne bhAga ati kaThaNa thaI pachI temAM valura Ave che, cAmaDI kharabacaDI thAya che ane valUravAthI thoDI rasI phUTI Ave che, tene dANuM kahe che. rakta, kapha ane kRminA saMbaMdhathI mAthA para je cakAmAM paDe che ane tene cALaNI jevAM puSkaLa moDhAM hoya che tathA temAMthI rasI jhare che, tene arazi kahe che. krodha, zeka ane zramathI utpanna thayelI zarIranI garamI ane pitta, A banne mAthAmAM jaIne mAthAnA vALane pakave che, te prathama bhUrA raMganA ane pariNAme sapheda thAya che, tene palita kahe che. kapha For Private and Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 874 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je vAyunA kepathI rUnA cheDanA kAMTA jevI juvAna mANasane mukha upara phellIo thAya che tene tAruNyapiTikA kahe che. kamaLanA kAMTA jevA kAMTAthI bhareluM pAMDuvANuM ane kaMyukta je maMDaLa UThe che ane jemAM kapha ane vAyu pradhAna che, tene pazvinIkaMTaka kahe che. kapha-raktathI janmanI sAtheja thayeluM ekasarakhuM, lagAra U5seluM, pIDA vinAnuM je maMDaLa thAya che, tene jatumaNi (lAkhuM) kahe che. vAyuthI aMga para aDadanA dANA jevaDI kALI, vedanArahita, sthira, kaThaNa, uparathI lagAra adhdhara evI je mAMsanI gAMTha baMdhAya che, te mAMsa (masA) kahevAya che. vAta, pitta ane kaphanA kepathI tala jevaDA kALA raMganA na duHkhe evA, cAmaDInI lagolaga DAghA paDe che, te tilakAla kivA tala kahevAya che. zarIra para mukha vagaranA temaja moTA kiMvA nAnA, kALA athavA gheLA raMga, nA, pIDA vinAnA je DAghA paDe che, tene cha kahe che. koI ane zramathI kupita thayela vAyu, pittamAM maLI jaI, mukha upara AvI eka maMDaLa utpanna kare che, tene vyaMga kahe che. upara kaheluM maMDaLa kALuM hoya che ane te mukha tathA zarIra upara UThe che, tene tilikA kahe che. upatha Indriya caLavA ke ragaDavAthI athavA tenA upara kAMI vAgavAthI, vyAnavAyu kupita thaI, IndriyanI kathaLImAM bharAI, pachI te cAmaDIne pAchI kheMcI lAve che, eTale upara caDhAve che. vaLI tenAthI IndriyakeSa (AkhI Indriya) sUjI AvI maNinI nIce eka jhulatI gAMTha bAjhe che. temAM baLatarA thaI ThakA mAre che ane kaI vakhate gAMTha pAke che. e gAMTha vAyupradhAna che. kaphapradhAna thatAM te gAMTha kaThaNa thAya che ane pittapradhAna hoya te pAkI jAya che. evI gAMThane parivartikA kahe che. je strInI peninuM dvAra nAnuM che, te strInI sAthe parANe saMga karavAthI, kiMvA IndrithanI kathaLInI cAmaDIne baLathI hAthe UlaTI karI, upara caDhAva For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir surega 875 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - vAthI, kiMvA indriyane cALavAthI ke dAbavAthI athavA zukranI gatine parANe kheMcI aTakAvI rAkhavAthI je yoni athavA liMga para nI cAmaDI phATI jAya che, tene avapATikA kahe che. vAyunA saMbaMdhathI Indriya pIDita thatAM Indriya paranI tvacA sUjI jaI maNine DhAMkI de che. te maNi cAmaDImAM DhaMkAI javAthI pezAbanA mArgane aTakAva thAya che, tethI pizAbanI dhAra na thatAM tenAM TIpAM maLe che, tema chatAM mULa TapakatAM taNakhA UThatA nathI, paNa mUtra bahAra AvI cAmaDIne kukkAnI peThe kulAve che ane te mUtra TapakI gayA pachI besI jAya che ane te DhaMkAyale maNi khulle thatuM nathI, tene niruddhaprakAza kahe che. maLamUtrAdinI gatine parANe dAbI rAkhavAthI gudAzrita vAyu gherAIne gudAne ava dha karI, maLadvArane mArga sUphama kare che. te maLadvArane mArga evI rIte saMkecAvAthI ghaNuM kaIthI maLa Utare che. A bhayaMkara vyAdhi aniruddhagadanA nAmathI oLakhAya che. jhADA thayA pachI bALakanI gudA chevAmAM nathI AvatI athavA tenA upara parase vaLyA pachI bALakane navaDAvavAmAM nathI AvatuM, te raktakaphane lIdhe valUra chUTe che ane khaMjavALatAM tenA para phelAo phUTI nIkaLe che, je jharavA lAgatAM ane anyathI joDAI jAya che, tevA A bhayaMkara vyAdhine ahipUtanA kahe che. snAna karatAM je mANasa potAnA zarIrane mela ghasIne kADhI nAkhatA nathI, te mela jAmIne pipaDA bAjhe che. A mela parasevAthI bhIMjAtAM temAM ghaNuM caLa Ave che ane valUratAM tarata ja phellIo UThI AvI, te pAkI temAMthI rasI jharavA mAMDe che. khAsa karIne A roga kothaLI upara vadhAre thAya che, tethI tene vRSaNakachu kahe che. zarIre sukAya tathA azakta e koI puruSa karAMne dasta karavAne mathatAM athavA atisArathI gudAne cheDeka bhAga bahAra nIkaLI paDe che, For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 876 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo tene gudabhraMza kahe che. baLatarAyuta kera para lAla ane jenA uparanI cAmaDI pAkI gayelI hoya evI kaDuyukta tathA tIvra vedanAyukta je seje athavA vRNa thAya che, tene sukarada kahe che. e pramANe AyurvedAcAryoe pitAnA jamAnAmAM thatA tetALIza regenuM varNana karyuM cheparaMtu zAraMgadharAcArye bhuganA sATha prakAra lakhelA che. eTale jhINAM jhINAM sahaja kAraNathI utpanna thatA zudrareganuM varNana karatAM pAra Ave ema nahi hovAthI, mukhya mukhya bAbatone tapAsI tenuM varNana karavAmAM AvyuM che. e uparathI ApaNane samajAze ke, hAlamAM cAlatI zastrakriyAnI vidyA (sarjarI) tarapha AyurvedanA AcAryoe dhyAna ApavAnuM bAkI rAkheluM nathI. eTale kahI zakAya ke, Ayurveda zastrakriyAnA kAmamAM apUrNatA batAvatuM nathI, paNa te pUrNa paNe anubhava sAthe racAthele che, e vAta nirvivAda che. tamAma mudramAM banaphasAne be AnIbhAra mUke pANImAM vATI jarA sAkara nAkhI divasamAM be vAra pAve. athavA suvarNa mAlikabhasma eka ratIthI eka vAta jeTalI divasamAM be vAra madhamAM caTADavI. suvarNa mAkSikabhasmathI bahAranAM ane bhItaranAM vahetAM paruvALAM cAMdAM jhAI jAya che. athavA gaMdhaka zera eka laI, dUdha zera pAMcane eka tapelImAM mUkI tenA para kapaDuM bAMdhI, te kapaDA para gaMdhaka vATIne pAtharI, tenA upara lokhaMDane te tapelInA mukha jevaDo DhAMkIne tene sAMdhe ghauMnI kaNakathI baMdha karI levuM. te pachI tavA upara kayalAne tApa kare jethI gaMdhaka gaLIne dUdhamAM paDaze. tene dUdhamAMthI kADhI garama pANIthI dhoI le. evI rIte gaMdhakane sAta vakhata dUdhamAM pigaLAva. te dareka vakhate dUdha judu judu levuM. dUdhane pheMkI devuM nahi, paNa ekaThuM karI rAkhavuM. sAta vakhata pakAvelA gaMdhakane bArIka vATI temAMthI For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sudarega 877 eka cekhApUra cha mahinAthI aMdaranA bALakane, eka ratI cha mahinAthI uparanA ane traNa varSanI aMdaranA bALakane ane vadhumAM vadhu eka vAla, moTA mANasane dUdha sAthe ApavAthI cAmaDInI uparanA sUkA tathA lIlA zudarego maTI jAya che. athavA eka zera gaMdhaka laI, temAM zera mIThuM meLavI divasamAM ATha kalAka barAbara khala kare. sAMje tene eka tapelAmAM kADhI nAkhI temAM covIsa ratala pANI nAkhI halAvI rahevA devuM. bIje divase tenI uparathI nItaratuM pANI kADhI nAkhI, taLiye je gaMdhaka rahe temAM bIjuM be ratala mIThuM meLavI ATha kalAka khela kara ne rAtre pAchuM vIsa ratala pANImAM palALI savAre nitArI, pAchuM bazera mIThuM nAkhI khala kare. e pramANe ekavIsa vakhata eTale betALIsa stala mIThA sAthe gaMdhakane ghUMTa, jethI gaMdhakane pILo raMga nIkaLI jaI te sapheda thAya che. gaMdhakamAMthI pANI nitArI kADhatAM jema jema divasa jAya che, tema tema gaMdhaka bArIka vaTAyela hovAthI pANI sAthe cAhe jAya che. eTalA mATe nItaratuM pANI nItarI jAya ke vadhArAnuM pANI aTakAvI daI, te tapelAne kaDavakuM mUkI, eka kapaDAno kaTake pANIthI palALI, nicAvyA vinA evI rIte mUko ke, tene eka cheDo gaMdhaka para pahoMce ane bIje cheDe gaMdhakavALA tapelAnI keranI nIce laTakato rahe, eTale sAyaphananI rIte gaMdhakamAMnuM tamAma pANuM bahAra TapakI jaze ane gaMdhaka pANI sAthe jaze nahi paNa tapelAmAM kera paDI jaze. tevI rIte ekavIsa vakhata gaMdhaka vATayA pachI te gaMdhakamAM cokhkhuM pANI umerI te bhUkAne dhoI le; eTale temAMnuM pANI paNa sAyaphananI rIte bahAra Ta5kAvI kADhavuM. eka vAra, be vAra ke cAra vAra cekhA pANIe dhotAM te pANIne cAkhI jatAM khArAza lAge nahi tyAre jANavuM ke, gaMdhakamAM mIThAne bhAga rahyo nathI. pachI tene taDake sUkavI zIzImAM For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 878 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 ne bharI mUkavA. AnuM nAma gaMdhakarasAyana pADayu che. e gadhakarasAyana eka ratIthI e ratI sudhI dUdha sAthe, ghI sAthe athavA madha sAthe divasamAM be vAra ApavAthI, jUnA paramiyA, jUnA vi sphATaka, phira'garAgathI bagaDIne pAkatI AMkhe| athavA kigarAgathI magaDIne pAkatA ayavAne rujhAvI nAkhe che. kSudrAganA judA judA game teTalA bhAga pADavAmAM AvelA che, paraMtu temAM vAyu, pitta ane kaphapradhAna tathA Aga tukamAM paNa vAyu pitta ne kaphapradhAna gaNI zakAya che. eTale vAyupradhAna hoya te pAkatA nathI paNa verAi jAya che; athavA ema ne ema rahe che. pittapradhAna hoya te ghaNI jhaDapathI pAkI jAya che ane kaphapradhAna hAya che te ghaNI dhImI gatie pAke che ane ghaNe kALe rujhAya che. ApaNe AgaLa je khAvAnI davA lakhI che, te paikI vAyupradhAna dardImAM tathA kaphapradhAna dardImAM suvaNa mAkSikabhasma vadhAre kAma kare che ane pittapradhAna dardImAM manasA athavA maMjISThAdi kavAtha athavA gadhakarasAyana ghaNI jhaDapathI kAma kare che. berajAne malama, sAdo malama, taDakAnA malama ane dheLe malama paNa asarakAraka kAma kare che. eTalA mATe e regeAnA upAya karanArA vaidyoe buddhipUrvaka cikitsA gAThavavI ke jethI kei paNa jAtane rega pAte prakaTa thaI bIjA rUpamAM palaTAi jAya nahi, paNa te daradane sAru ja kare. kSudraroganA keTalAka anubhavasiddha upAyo 1-vaidya dhIrajarAma dalapatarAma-surata darAjanA malama-manasIla, rasakapUra, mAvacI, bedAra, kAthA, ga dhaka, kuMvADiyAnAM bIja, zerI lAkhAna, palAzapApaDA, si'dUra ane kapUra e sarvene vATI vastragALa karI dheAyelA ghImAM malama karavA. A malama ceApaDavAthI kALI tathA lAla darAja maTe For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suvaraga 839 - - - - - , , , , , , , , , , - che ane e bhUkAne karaMjiyA telamAM cepaDavAthI phelA, khasa ane mAthAnI uMdarI paNa maTe che. ra-catizrI ravihaMsa dIpa sajI-surata 1. kharajavuM vagere pAro le 1, gaMdhaka tele 1, sonAgeru tela 1, bedAra patharI tela 1 ane kulAveluM morathuthu be AnIbhAra laI e sarvene khUba bArIka ghUMTI dhoyelA ghImAM meLavI ghasavAthI sUkAM kharajavAM, khasa, cAMdAM tathA cAmaDInAM dardo maTe che. athavA enI upara kALI drAkSa, sonAmakaI, gulAbanAM phUla, majITha ane triphaLAnI phAkI ApatA javuM. upale malama lagADatAM AMkhe athavA mane lAge nahi te samAlavuM. 2. vAlanI dALane kalasAne bhUko tela 10, jUnA joDAnA cAmaDAnA kelasAne bhUke tolApa, nagoDanAM pAtarAMnI rAkha telA pa, kALAM marI dANA 25 ane kapUra tela 1 e sarvane vATIne karaMjiyA telamAM meLavI paDe to khasa ane khUjalI maTe che. 3. mAthuM, gaMdhaka, phaTakaDI ane sAkarane vATI pANImAM genI vALI pANImAM ghasI copaDavAthI darAja maTe che. 4. papaiyAnA phaLanuM DacakuM teDavAthI je cIka nIkaLe che, te cIka darAja para varIne copaDavAthI darAja pAkIne maTI jAya che. 3-vaidya bALakRNa ratnezvara-surata 1. gulearamAnI zera ga, gaMdhaka zera 0), beraje zera vA, merathathu zera 0)-(adheLa)e sarvane vATI vastragALa karI rAkhavuM. A cUrNa dhupela sAthe copaDavAthI game tevAM cAMdAM maTI jAya che. ghArAmAM bhUko bhabharAvavAthI te purAI jAya che. lIMbunA rasamAM cepaDavAthI darAja tathA kharajavuM maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 880 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo 2. gAvajabAnanAM pAtarAMtelA 2, cinIkabAlA tAle 1, sapheda kA tolA 2, elacInA dANA tela , sapheda tapakhIra telA 2 ane geru tela 1 e sarvane vATI cUrNa karI bhabharAvavAthI athavA dhoyelA ghI sAthe copaDavAthI cAMdAM, cAMdI vagere ghaNA roga maTe che. 4-vaidya IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1. khUjalI -kapUra telA 4, rasakapUra telA 4 elacI tela 4, kAtho telA 2 ane siMdUra tolA 2 laI jhINAM vATI 16 telA mAkhaNa meLavI, tAMbAnA vAsaNamAM nAkhI, tAMbAnA vADakAthI 24 kalAka ghUMTavuM eTale malama jevuM thaze. te malama cepaDavAthI athavA mAlisa karavAthI khasa tathA khUjalI maTe che. 2. rALa, kALe, AmalasAra gaMdhaka, kapUra, kapIle ane kalaI saketa samabhAge laI, kapaDachANa karI eka vAra dhAyelA ghImAM meLavI copaDavuM. athavA ghasavAthI phelA, khUjalI, khAsa tathA cAmaDInAM tamAma dardo maTI jAya che. 3. meraghUtha, gaMdhaka, badAra patharI, haratAla, kalaI saketa, phaTakaDI, manasIla, kALA marI, kapUra tathA kaMku e sarve samabhAge laI vastragALa karI, karaMjiyA telamAM meLavI copaDavAthI khasa, khUjalI, cAMdAM vagere kaSa maTe che. 4. dhaMtUrAnAM pAtarAno rasa kADhI taDake sUkavo. cepaDavA je jADo thAya, tyAre tene khUjalIvALI jagyA para paDI be kalAka bAda dhoI nAkhave. e pramANe 15 divasa sudhI barAbara karavAthI khUjalI ne khasa maTI jAya che. 5. bheMyapAtarInAM pAna tela lAvI pANImAM vATI ne zera pANI banAvI, temAM sAkarane bhUke tele nAkhI pIvAthI For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 881 garamInA rogomAM sArasAparIlA karatAM vadhAre phAyado kare che. khAsa te mAtra traNa divasamAM maTe che. AMkhanI baLatarA zAMta kare che ane tapI gayelA lehIne ThaMDuM pADe che. 6. ThaMDI paDI -unAba, sAtharA, gAvajabAna, banaphasA, nIlephara, kAsaLI, gulAbanAM phUla, gaLe, variyALI, cinIkabAlA ne senAmakaI e 11 cIja telo tolo samabhAge laI, barAbara sApha karI, tene khAMDI temAMthI be tolA bhUke laI agiyAra tolA pANImAM palALI cALIne kapaDe gALI, sAMjanI palALelI savAre ane savAranI palALelI sAMje ThaMDI ne ThaMDI pAvAthI, garamIthI rahI gayelA sAMdhA chuTI tenA para Avela sojo maTADe che ane zarIramAMnI tamAma khoTI garamIne jhArI kADhe che. 7. darAjanA upAya-kAMTAsariyAnAM pAtarAM divasamAM be vAra cAra divasa sudhI darAja upara coLavAthI darAja maTI jAya che ne pharIthI thatI nathI. 8. gulabAsanAM pAtarAM ane mIThuM vATIne darAjane ghasI te upara copaDavAthI darAja maTI jAya che. pa-vidha aMbArAma zaMkarajI-vAgaDa 1. bharanIMgaLa mATe -cekhuM madhanuM mINa tathA caMbelInuM tela meLavI AgaLI (paTTI) banAvI lagADavAthI game tevuM bharanIMgaLa tathA dADheDI maTI jAya che. 2, dAMtiyo pANe (ghApahANa) je thAya che, tene lAvI bALa. pachI ghImAM meLavIne 108 pANIe che. e malama lagADavAthI bharanIMgaLa, gUmaDAM tathA dADheDI maTe che. 3. nahi jhAtAM gUmaDAM tathA cAMdI -kA, morathuthu, lobAna ane rALa e cAre sarakhe vajane laI, talanA telamAM For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 882 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je meLavI 108 pANIe dhoI lagADavAthI bhiMgaDuM vaLI game tevI cAMdI tathA nahi rujhAtAM gUmaDAM jhAI jAya che. 4. bharanIMgaLa gUmaDAM mATe paTTI-siMdUra 3 bhAga, rALa mA bhAga, mINa 1 bhAga, majITha 0 bhAga, kapUra 01 bhAga, kAze 2 bhAga, saphetA on bhAga, kapUrakAcalI 0 bhAga, morathuthu bhAga, tIkhAM 0 bhAga, keDi lebAna 0 bhAga, beraje . bhAga ane eraMDatela 13 bhAga laI, prathama eraMDatela garama karI temAM siMdUra nAkhavuM. jyAre tene kALe raMga thAya tyAre rALa nAkhavI, pachI mINa nAkhavuM, pachI tene ghUMTI temAM kapUra tathA saphete nAkhavAM ane tyAra pachI bAkInI cIje meLavI temAM kAcabAnA asthinI bhasma vAla 2 nAkhavI. (kAcabAnAM khokhAM hoya tenI bhasma karavI) pachI te badhI vastune 21 pANIthI dhovI. te lagADavAthI bharanI gaLa, gUmaDAM vagere maTe che. vaidyazAstrI esa.ela, barmana-surata darAjanI gaThI:- gaMdhaka, gujara, phaTakaDI tathA khaDirakhAra bArIka vATI dUdhamAM kharala karI sogaThI banAvavI. e sogaThI sleTa para ghasI pAtaLI darAja para cepaDavAthI sArI thaI jAya che. (7-vaidya durgAprasAda gaMgAdhara-porabaMdara ratavA mATe sonAgerune chAzamAM vATI copaDavAthI ratavA maTI jAya che. 8-vaidya rAghavajI mAdhavajI-goMDala 1. morathuthAne arka-morathUthu phulAveluM tela , bedAra tole 1 ane gAyanA dUdhanuM dahIM zera 1 laI temAM upaluM For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zukaga 83 cUrNa meLavI tene kapaDAmAM bAMdhI laTakAvavuM. temAMthI eka TapakAvavA mATe eka kAcanuM vAsaNa mUkavuM ane je pANI TapakIne paDe te pANIthI ghArAM, cAMdI vagere devAthI jaladI rUjha AvI jAya che. 2. merathayu telA rA ane jasata tolA rA laI pahelA meDhAnI bATalImAM bharI, temAM pANI tolA 20 nAkhI taDake rAkhavuM. AmAM morathu ane jasata baMne ekarasa thaI jaze. trIje divase tene halAvyA sivAya uparathI nIta pANI kADhI laI, te pANIne taDake sUkavI zIzImAM bharI rAkhavuM. Ane jhIMka kahe che. A jhakanAM TIpAM banAvavAM. enAthI khIla ane tApiliyAM maTe che. 9-vaidya naMdarAma morArajI-kaMthAriyA kharajavA mATe -phinAIlane tapakhIra dAbatAM rUjha Ave che. 10-mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma 1, kharajavA mATe -karaMjiyuM telA 5, madha telA 5, mINa telA 5, merathuthu tole 1 ane kapUratole ne laI ene malama karI copaDavAthI lIluM, sUkuM ane kacakacatuM athavA koI paNa prakAranuM kharajavuM haze to paNa maTI jaze. temaja dAdara, khasa vagere upara A malama copaDavAthI maTaze. 2. khasa mATe-AMbAhaLadara ane kALIjIrI bArIka vATI ghImAM meLavI copaDavAthI khasa maTe che. athavA e cUrNane pANI sAthe bArIka vATI zarIre coLavAthI lUkhasa tathA karada maTe che. 11-vaidya aMbArAma zaMkarajI paMDyA-vAgaDa 1. zILasa mATe malama -badAra TAMka 4, morathuthu TAMka 2, khApariyuM TAMka 1, manasIla TAMka 4, kaMpI TAMka 2, hIrAda khaNa TAMka 8 ane marI TAMka 4 laI kulela tela athavA sarasiyA telamAM vATI kharaDa karavAthI zILasa maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 884 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 2, kaMThamALanI AgaLI -(paTTI) kaMThamALa pAkI, phUTI jhare che, tyAre A malama lAgu paDe che. te nIce pramANe che - - aphINa tela 1, siMdUra tole 1, zekhuM mINa tele 1, cikhuM talanuM tela telA 5 ane cepuM eraMDiyuM tolA 5, e sarvane meLavI tenI AgaLI banAvavI. taiyAra thavA Ave tyAre temAM lImaDAnI kUMpaLo nAkhI halAvavuM. ukALo Ave tyAre TIzIo halAvI pachI lImaDAnI TIzIo kADhI laI te malamanI jhINA lUgaDA upara paTI banAvI lagADavAthI kaMThamALa rujhAI jAya che. 1ra-vaidya prabhAzaMkara vRMdAvanadAsa-dhaMdhukA darAjanI segaThI-lAkaDiyo gaMdhaka tolA , morathathu tele 1, khaDikhAra tole 1, sAkara tele 1, gUgaLa tole nA, kuMvADiyAnA bI tela 1, bAvacI tole 1 ane rALa tole 1, e sarvanuM cUrNa karI lIMbunA rasamAM khUba ghUMTI gaLI vALavI. A geLI pANImAM ghasI dAdara upara ghasI lagAvavAthI kALI tathA lAla darAja maTe che. 13-chaganalAla lalubhAI-DAI lIMpavAnI pILI mATI laI nahAtI vakhate dAdaranA bhAgane palALI tenA upara mATI ghasavI. sArI peThe ragaDyA pachI ThaMDA pANIthI nAhI levuM, jethI dAdara maTe che. 14-SI rAmakRSNa revAzaMkara-jAdara 1. khasa mATe -meMdInA pAna vATI khUba masaLavAthI khasa maTe che. khasamAM khUjalI bahu thatI hoya, te kUvADiyAnAM bIja chAzamAM vATI copaDavAthI maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhruga 885 2. khIla mATe:-kaccAnAM mInu tela cApaDavAthI maTe che, temaja caMdana ghasI cApaDavAthI khIla taNAi pAkI phUTe che, 3. pittapApaDA lI'bunA rasamAM vATI cApaDavAthI khasa, khIla vagere maTe che. 4. ratAMjaLI madhamAM ghasI cApaDavAthI khasa maTe che. 5. gaLAnA sAjo jAjI khAvAthI maTe che. 6. badAmanI peATIsa gUmaDAM ane cArega para khAMdhavAthI gUmaDAM maTe che. 7. gAMThavALAM gUmaDAM:-AmalInAM bI (ciceDA)ne vATI pANI sAthe meLavI cApaDavAthI jaladI pAkI phUTe che. 8. gUmaDuM pakavavA mATeH-kuMvAranI pATIsa AMdhavAthI gUmaDu' pAke che. 9. gaLAnA eLe:-samudraLa dhasIne cApaDavu. 15-vaidya jamanAdAsa madanajI vaiSNava-verAvaLa 1. jhINAM jhINAM tathA gaDa thavAnI zarUAta hAya, tyAre kubhAranA cAkaDAnI mATI jarA pANI sAthe meLavI cApaDavI. athavA megakAranAM naLiyAMnI bhUkI jarA pANImAM meLavI lagADavI. 2. za'khajIru' 2, kAMsAMjaNu 1, sapheda cAka 1 ane kapUra 0 bhAga mizra karI ThaMDA pANImAM vATI athavA gulAbajaLamAM meLavI cApaDavAthI pAkayA vagara maTe che. temaja zItaLAnAM cAMdAMone paNa maTADe che. 3. gUmaDAM pAka upara Ave ta| ghauMnA lATa tathA aLasInI pATIca mAravI, jethI phUTI jAya che. phUTI gayA khAda AMbAnAM prAnanI rAkha dekhAvavI jethI jaladI rUjha AvI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 886 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 16-vidha zyAmacaMda govardhanarAma-khAkharecI dAdara, mAmA mATe -AmalasAra gaMdhaka, siMdUra, bodAra phaTakaDI ane manasIla ene vastragALa karI, pachI tene kaDavA telamAM meLavI copaDavI ane khUba ghasavAthI dAdara tathA mAmA maTe che. 17-vaidya prabhAzaMkara vRdAvanadAsa-dhaMdhukA khasane malama -marI tela 1 ane cUlAnI pAkI lAla mATI tela vA ene vastragALa karI temAM pace teTaluM sarasiyuM tela nAkhI, pittaLanI thALImAM pittaLanA vATakAthI be divasa sudhI ghUMTI copaDavAthI khasane jaladI maTADe che. 18-vaidya jamiyatarAma kezavarAma-muMbaI kharajavuM tathA dAdara -kapUra tole che, je kALe telA 2, marI tele 1, merathayu phulAvIne tele laI kALAM marIne bALI rAkha karavI. pachI e sarvane meLavIne bArIka vATavuM. gAyanuM ghI zera 01, eka pANIe gheI temAM meLavI copaDavAthI kharajavuM, dAdara, jherI cAMdAM tathA jUnAM darane maTADe che. A malama bahuja thoDA pramANamAM AMgaLI upara laIne ghasa, nahi te daradIne ekadama agana baLaze. A malamathI seMkaDe navvANuM daradI sArA thayA che. 19-vaidya vAsudeva nAgaradAsa-jasakA - kharajavA upAya -aDAyAM zera pa laI, tenA kaTakA karI tenI upara eraMDiyuM tela telA rAA chAMTavuM, mAthu tela 1 chAMTavuM, AkaDAnAM mULa zera che ane bakarAnI lIMDI zera nA laI e sarva eka mATInA vAsaNamAM bharI taLiye kANuM pADI, paMdara chANAMnA agnimAM pakAvI cu pADa. kharajavAne sAbuthI dhoIne cepaDavuM, jethI sAta divasamAM maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 887 20-mAstara lalubhAI nAnAbhAI-bora kharajavAne malamaH-siMdUra, siMdhavakhAra, sAkara, haLadara, dAruhaLadara, manasIla ane upaleTa sarva samabhAge laI vATI ghImAM meLavI copaDavAthI kharajavuM maTe che. rA-vaidya dattAtreya bhagavAnajI cAMdI-TAMkIne malamaH-gadheDAnAM lIDAM bALI rAkha karI dhupelamAM lagADavAthI traNa divasamAM cAMdI maTe che. athavA zaMkhajIruM zera 0), kalAIphete telA 2, AratI kapUra tAle che, mINabattI tole 1 ane ghI zera 0) laI, jUnuM ghI tathA mINabattIne tAvIne utArIne tene khUba pANIe dhoI, phINIne pachI bhUke meLavI malama banAvI copaDavAthI paNa cAMdI maTe che. rara-vaidya aMbAzaMkara lIlAdhara pAMDe-muMbaI khasa ane khUjalIne upAya -tAMdaLajAnI bhAjImAM Deka sUrokhAra meLavI vATI copaDavAthI khasa tathA khUjalI (khAjI) tarata maTe che. 23-caheliyAnA eka vaidyarAja 1. gaDa ke pA-zImaLAnI chAla vATI temAM mIThuM meLavI gemUtramAM rAMdhI lepa karavAthI ekadama phUTI jAya che. 2. kaMThamALa, dAdara, kharajavuM ane cAMdI mATe-sAThI cikhA zera 01, bheMsanuM dahIM zera 1 ane haLadara telA 2 laI, prathama cokhAmAM haLadara nAkhI eka kAcanA pyAlAmAM bharavA ane dahIMne eka kapaDAmAM bAMdhI adhara TiMgADavuM. tenI nIce cekhA tathA haLadaravALuM pyAluM mUkI eka rAtri rahevA devuM. savAre pANImAMthI cokhA kADhI sUkavI UMce spiriTa laI, temAM te cokhAne For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 888 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 - - - - - - - - - - - - - - - - - - jyAM sudhI tAra na thAya tyAM sudhI khUba vATavA. malama taiyAra thaye kapaDA para paTTI banAvI lagAvI devAthI cha mAsanI aMdaranI kaThamALa, dAdara, kharajavuM, cAMdI vagerene maTADe che. 24-vaidya devajI Azu gUmaDAM mATe-navasAra bhAga 2 ane kapUra bhAga 1 pANI sAthe vATI gUmaDAM upara copaDavAthI ThaMDaka Avaze. 25-DaoNkaTara prabhAzaMkara kuNa aMge-muMbaI rasavaMtI ghasI pANImAM lepa karavAthI graMthi, sajA, ghA ane sAMdhAnA dukhAvAnA jakhama upara paDavAthI pAkI, TI, paru nIkaLI rujhAI jAya che. 26-vaidya kanaiyAlAlajI purANutAla (mAlavA) pAkA mULAno rasa copaDavAthI cAmaDI upara thatA karoLiyA temaja paganAM tathA hAthanAM taLiyAMmAM phATa paDe che te maTe che. ra7-vaidya nArakara haragoviMda-bAraDolI kudaraDI nAmanI vanaspati thAya che, jene hAthe masaLatAM kharAba gaMdha Ave che. tenAM sADAtraNa pAtarAM goLamAM meLavI khavADI devAM. AthI zarIranA koI paNa bhAgamAM kAMTe (bAvaLane) bheMkA hoya ane aMdara rahI gayela hoya, te kAMTe aMdara gaLI jAya che ane pIDA maTI jAya che. eka ja vAra gaLavAthI phAyado thAya che. 28-vaidya kezavarAma harizaMkara bhaTa-kApodrA 1. kharajavuM-kharajavAvALI jagyAne sAbuthI sApha karI pachI dAtaNa karyA vinA vAsI mukhe bAvacInAM biyAM cAvI cAvIne lugadI karI kharajavA upara coTADI upara pATe bAMdhave te pATe eka mahine cheDe eTale kharajavuM maTI jaze. For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kudarega 889 2. ghavaDAne upAyaH-gheDAvaja ), dAruhaLadara 0), kaDu 0), AmaLAM 0), haraDAM 0), baheDAM 0), lImachAla - zera, gaLe 05 zera, majITha 0)ene chuMdIne sAta bhAga karavA. temAMthI eka bhAga pANImAM palALI savAre ukALave. zera pANI rahe tyAre pAvuM. kUcA sAMje ukALavA, ema sAta divasa pAvAthI ghavaDe, cAMdAM vagere maTe che. ra9-vaidya ANaMdajI ane pItAMbara savajI-rAjagara paththaraDI:-paththaraphaDInAM pAna pANImAM vATI lUgadI lagAvavAthI bharanIMgaLa gUmaDAM vagere tatkALa maTe che. zastrakriyA karAvavAnI jarUra nathI, temaja zastrakriyAthI nahi maTelAM gUmaDAM A vanaspatithI maTayAM che. 30-eka vaidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI 1. khasa mATe -bAvacI, rALa, AMbAhaLadara, morathUthu, pAro ane gaMdhaka laI pArA sivAyanI sarva cIjone khAMDI jhINuM cUrNa karI, pAro meLavI sarasiyuM tela tela 10 meLavavuM. tene ekaso ATha pANIthI dhoI lagADavAthI khasa maTe che. 2. gadheDAMnAM lIMDAne arka kADhI lagADavAthI kharajavuM maTe che. 3. bhayaMkara vraNa-ghI telA 10 laIekaso pANIthI dhoI mINa telA rA garama karI meLavI, temAM nIcenI cIjonuM cUrNa meLavavuM. elacI tole che, siMdUra tela , mIThA pANInA kAcabAnI pIThanI bhasma telA 2 ane kAgaDAnI aghAra tole 1 laI tenuM cUrNa karI meLavI, taiyAra karela malama lagADavAthI nahi rujhAtA bhayaMkara traNe tarataja rujhAya che. - 31-vaidya govardhanarAva-pATaNa tajAgaramIne upAyaH-eLiye tela 1 ane dikAmalI For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 890 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - tAle 1 e baMnenuM juduM cUrNa karI savAramAM tolA 0 bhAra dikAmAlI ApavI tathA sAMje be AnIbhAra eLiyo sUtI vakhate Apa. A upAya sAta divasa karavAthI khoTI garamI, dAdara tathA khasa vagere tamAma dardo maTe che. 3ragAMdhI kacarAlAla jeThAlAla-pATaNa mAMkaDI mare che tene upAya -A upadrava aDAyAMnI rAkha lagADavAthI je ke maTe che, paraMtu lIMbuno rasa kADhI temAM cUlA upara dhumADe meLavIne te upara copaDavuM. ethI baLatarA jarA paNa thatI nathI ane jaladI sukAI jAya che. temaja jaladI cepa prasarate nathI e anubhavasiddha che. 33-vaidya bhavAnIzaMkara goviMdajI-surata darAjane upAya:-pAre tela 1, gaMdhaka tele 1, meragRthu tela 1, zerI lobAna tela 1, sarasava tela 1, aMkaNakhAra tela 1, AmaLAM 1, kuMvADiyAnAM bIja tela 1, bAvacI tela 1, AMbAhaLadara tAle 1, dhoLAM marI tela 1, baMdUkane dArU tela 1, sonAgeru tele 1, bedAra tela 1 ane zaMkhajIruM tela 1 laI e sarva vATI kUvADiyAnAM pAnanA rasamAM meLavI cepaDavAthI daza varasanI jUnI darAja maTe che, cAMdI paNa maTe che. 34-brahmacArI AtmArAma trivedI kharajavuM-vAMdarAnI aghAra, AmalInAM cheDA tathA umarA (gulara)nAM cheDAM laI sarvene bALI rAkha karavI. te rAkhane deDiyA telamAM meLavI copaDavAthI kharajavuM maTe che. 35-vaidya bheLAnAtha narmadAzaMkara smArta-surata khasa tathA cAMdAM mATe -kaMku, kAthe, kapUra, kaMpIle, ga For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kSaroga 89 dhaka, rathayuM, haratAla, manasIla, pAre, badAra, kALAM marI, elacI, cinIkabAlA ane TaMkaNArU e sarva sarakhe vajane laI, bArIka khala karI dhupelamAM, karaMjiyAmAM athavA koparelamAM meLavI cepaDavuM, jethI khasa, cAMdAM vagere maTe che. keda-vaidya naMdarAma prAgajI-nAgezrI 1. galagaMDa tathA kaMThamALanA upAyaH- sarasava, sekaTAnI chAla (saragavAnAM mULanI), aLasI, mULAnAM bI, citrakamULa, sApanI kAMcaLInI bhasma e sarvanuM bhArIka cUrNa karI lIMbunA rasamAM athavA chAzamAM ke AkaDAnA dUdhamAM ghUMTI ghATe lepa karI lagAvavAthI graMthine pheDI nAkhe che. A lepa graMthine pheDI nAkhavAmAM ghaNo ja uttama che. 2. uparanI cIjonuM samabhAge kareluM cUrNa telA 2, marI tele , nepALAnI mIMja tela , bAvacI tele ho, hiMgula tela , bArIka vATI sarasiyuM tela telA 8 bhAra laI garama karI temAM mINa telA 2 nAkhI pigALI cUrNa meLavI malama kare. A malamanI paTTI galagaMDa, kaMThamALa ane hareka nahi phUTatAM dardo upara vagAvavAthI te graMthine phADI nAkhe che. 3. ghAAM tathA cAMdAM rajhAvavAne malamaH-talanuM tela telA 10 ane mINa telA 2 laI, prathama telane kaDAImAM garama karI temAM lIMbaDAnAM pAnane tathA khIjaDInAM pAnane pAMca pAMca telA rasa nAkhI phINa besI jaI tela siddha thAya eTale gALI levuM. pachI te telane pAchuM kaDAImAM nAkhI temAM mINa meLavI egaLI gayA pachI rALa tela , berajA tela vA, lebAna tele che, rasakapUra tole che, merathathu vAla 1, hIrAdakhaNa tela , gAyanA ziMgaDAnI rAkha tole to, bedAra le che ane siMdUra tele For Private and Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir deTara zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - ka cho laI, suramA jevuM cUrNa karI, meLavI halAvatAM kALAza paDato raMga pakaDe, tyAre agni uparathI nIce utArI levuM. A malamanI paTTI mAravAthI pATI, cAThAM, gUmaDAM Adigame tevA traNa jaladI rujhAya che. malama uttama che ane aneka vakhata ajamAvyA che. 4. zaMkhajIrAdi malama - pAre tele 1, AmalasAre gaMdhaka tolA 2, merathayu tela 01, zaMkhajIruM telA 10 ane bedAra tela 1 laI prathama pArAgaMdhakanI kAjaLI karI, temAM bAkInI cIjo meLavavI. (zaMkhajIruM juduM khalavuM) pachI bArIka khalI mAkhaNamAM athavA sAdhela telamAM meLavI, tAMbAnA vAsaNamAM tAMbAnA vAsaNathI ragaDI lUkhasa athavA khasa upara paDI sAMje chANa lagAvI, garama pANIthI nAhavuM. e pramANe traNa divasa karavAthI baLatarA sivAya khAsa avazya maTe che. basa mATe A peTaMTa lAyaka ajamAvelo upAya che. telamAM ke mAkhaNamAM meLavyA sivAya cUrNa, ghArAM tathA cAMdAM upara dAbavAthI tene rujhAve che. karNastrAva tathA nasakorAMmAMthI vahetA lohIne te jagyAe kAgaLanI bhUMgaLIthI A cUrNa pheMkavAthI aTakAve che. 5. rakatavikAra, gaMDamALa, apaci, vidhi, arajatraNa ane kaMThamALa mATe-varaNanI chAla telA 4, majITha talA ka, usabe tolA 4, khaDI (sArIvA) mULa tolA 4, cepacInI telA 4 ane jUInAM pAna tolA 4 laI khokharAM karI telA cAranAM paDIkAM karI, savAre tathA sAMje ekeka paDIkAne kavAtha banAvI pI. A kavAtha cAMdI, visphoTaka, maMDaLa, ajIrNa tathA upara batAvelA rega temaja (vAsI vikArathI zarIra upara thayela pheDA), pramehapiTikA ane hareka raktavikAra haNavAmAM atyuttama che. For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mudraroga 37-DokaTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa 1. arUjha cAMdI mATe -rasakapUra, sonAgeru, cIkaNI sopArInA kolasA, kAtha, bedAra ane kulAvelI phaTakaDI e sarve samabhAge laI bArIka vATI dAbavAthI arUjha cAMdI rujhAvA mAMDaze. A davAthI agana baLatI nathI, paNa ThaMDI che. 2. khasa mATe akasIra - pAre tele 1, lAkaDiyo gaM. dhaka telo 1 ane gUgaLa tela 1 laI, prathama pArAgaMdhakanI kAjaLI karI gUgaLane paththara upara narama karI kAjaLImAM meLavI ghI nAkhI khUba bArIka laTI hAtha vagere jyAM basa thaI hoya tyAM paDavI. AthI khasa, cAMdI, phaDA vagere maTI jaze. A davA ThaMDI che temaja pharIthI khasa thatI nathI, e anubhavasiddha che. 3. darAja mATe-game tevI sakhata kALI athavA lAla darAja thaI hoya te dArUDInAM mULa tela 1 tathA kALAM marI pAMcathI sAta vATI, eka mAsa pIvAthI darAja maTI zarIra senA jevuM bane che. 4. kharajavuM tathA dAdara mATeH-lAkaDiyo gaMdhaka, TaMkaNakhAra ane rALa laI vastragALa cUrNa karI bakarInA dUdhamAM traNa telAnI sogaThI banAvI, sUkavI pANImAM ghasI, dAdara athavA khara javA upara copaDavAthI ThaMDaka vaLe che ane maTI jAya che. caLa AvatI nathI, anubhavasiddha che. 5. khasa mATe -dArUDInAM mULa zera eka laI kapaDe cALI temAM talanuM tela zera 1 meLavI dhImI AMce sI javI, lagaDAthI gALI lUkhasa upara copaDavAthI tarata ArAma thAya che. 38-mahArAja maganalAla raNachoDadAsa-dhaMdhuko kapAsanA cheDavAmAMthI kapAsa kADhayA pachI jeThAliyA (kAlAM) For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 84 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - - - - - - - rahe che, te DhAliyAne bALI bhasma karI jADA kapaDAthI cALI, te bhasma eka tela laI phulAveluM morathuthu vAla 1 meLavI sAruM dhupela malama thAya teTaluM meLavI khUba ghUMTI malama taiyAra kare. athavA bAvaLanI aMtarachAla, boraDInI aMtarachAla, pIparanI aMtarachAla, araDUsAnI aMtarachAla ane lImaDAnI aMtarachAla lAvI ukALo karI ThaMDo pADI te ukALAthI khUba dheAI upara lakhele malama divasamAM be athavA traNa vakhata lagADe. AthI game tevuM asAdhya kharajavuM haze te paNa eka aThavADiyAmAM cekasa ArAma thaI jaze. A malama lagAvavAthI agana baLaze, paNa thoDI vAra sahana karavuM. A davA khasa, lukhasa vagere ghaNA rogo upara cAle che ane rUjha paNa jaladI lAve che. zILasamAM zarIre caLa AvatI hoya te zarIre A bhasma coLavAthI maTI jAya che ane A kAliyAne dhumADA karavAthI cAMcaDa dUra thAya che. 39-IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1. khUjalI mATe -talanA telamAM dhaMtUrAnAM pAtarAM nAkhI taLI nAkhavAM, pAtarAM baLI jAya tyAM sudhI taLavAM. pachI ThaMDuM pADI tene kapaDAthI gALI laI te tela zIzImAM bharI rAkhavuM ane darareja khUjalI maTatAM sudhI mAlisa karAvavuM. 2, kharajavA mATe -makAInA daDAnA dANA kADhI lIdhA pachI tenuM khAlI bekhuM rahe che, te eka lai tene adhakacaruM bALI (kelase karI temAM pAMcasAta dANA kALAM marI nAkhIne bArIka ghUMTavuM. bAda tene karaMjiyA telamAM meLavI kharajavA para mAlisa karI copaDavuM. A upAyathI ghaNAnAM kharajavAM maTI gayAM che. For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25muddo, jaLo, nAvaze, mastakaroga ane netraroga sukharAga:-sukharAganA pAMsaThe prakAra mAdhavanidAnamAM vaNu - vyA che, paraMtu zAra'gadhare mukhareAganA cU vAtera prakAra vadhu vyA che; eTalA mATe atre zAra gadharanA mata pramANenA cUMvetera prakAranuM vana karIe chIe. e cUvAtera prakAranA rAganuM, tenAM lakSaNA sAthenuM vaNa na jovuM hAya tA zAra'gadharanI TIkA vAMcavI. atremAtra cUvAtara prakAranA regAnAM nAmeA tathA sthAnA ApavAmAM Ave che. vAtaja,pittaja, keMja, triaASaja, raktaja, kSataja, mAMsAdhyuM, khaDoi,jalAbuda, meTTAbhujaMda ane aMda e prakAreagiyAra rAga hADamAM thAya chetathA dAlana, kRmi 'taka, datahaya, karALa, daMtacAla, zarkarA, adhida Mta, zAvadata, databheda ane kapalikA e pramANe daza prakAranA roga dAMtamAM thAya che. tathA zItAda,upakuSa,da'tavidraSi, pupuTa, adhimAMsI, vidarbha, mahAzauSira, zoSira, vAtanADI,pittanADI, kaphanADI, sannipAtanADI ne raktanADI e pramANe tera prakAranA rAga dAMtanA mULamAM thAya che. tathA vAtaja, pittaja, kaphaja, adhijihavA ane upajihavA e pramANe cha prakAranA rAga jIbhamAM thAya che. tathA aNuMka, tAlupiTikA, kapi, tAlusahati, galatuDI, tAluzeAtha, tAlupAka ane puppuTa e prakAre ATaeN prakAranA tAlurAga thAya che. tathA vAtAhiNI, pittarAhiNI, kapharohiNI,trideSarAhiNI, medarAhiNI, vR', galaudha, galavidraSi, kharaTTA, kharahA, tu'DakerI, kSatanni, tAluka, abu 6, gilAyu, valaya, vAtaga Da, kagaDa ane medagaDa e pramANe aDhAra prakAranA kaMThe 895 For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 896 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je roga thAya che. tathA vAta, pittaja, kaphaja, raktaja, sannipAtaja dugarbhadhAsya, Urvaguda ane abuda e prakAre ATha prakAranA mukhapAka thAya che. e rIte gaNatAM manuSyanA mukhamAM cUMvetara prakAranA rogo thAya che. tenI cikitsA sabhya prakAre vAyu, pitta ane kapha tathA raktadoSanA niyama pramANe karavI. kALuM maMjana -janA saDelA sepArInA keyalA zera , badAmanAM cheDAMnA koyalA zera , suthAra leke vApare che te cAka zera 1, beLa telA 4, zerI lebAna talA , rumImastakI telA 2 ane karatelA 8 e sarvane khAMDIne tenuM vastragALa cUrNa karavuM. jo dADha dukhatI hoya te A kALuM maMjana vAla arthe laI rUmAM lapeTIne dukhatI dADha AgaLa dAbavuM. je dAMtamAMthI paru nIkaLatuM hAya athavA lehI nIkaLatuM hoya athavA dAMtamAM kaLatara thatuM hAya, ThaMDuM pANI pItAM dAMta atyaMta kaLatA hoya te dAMte kALuM maMjana halake hAthe divasamAM be vAra ghasavuM. ekaMdare dAMtanA tathA dAMtanAM mULanA tathA dAMtanA maDAnA rogomAM A kALuM maMjana ghaNuM sarasa kAma kare che. te avALu (rAtuM maMjana) -zerIlebAna zera tenI chaDI vaNI kADhI, pachI temAM senAne zera aa meLavI khAMDI vastragALa karI bharI mUkavuM. game tevuM avALuM sUjeluM hoya temAM A "avALuM" eka vAla laI rUmAM lapeTI sUjelA avALu upara dAbavuM; eTale eka ja divasamAM te avALu phUTIne darada narama paDI jaze. eka dAMta hAlate hoya ke dukhate hoya te vaDanuM dUdha rUnA pUmaDAmAM laIne dukhatA tathA hAlatA dAMta AgaLa dAbavuM. ethI dAMta paDavAne haze te enI meLe jhaTa paDI jaze ane je nahi paDavAne hoya te dukhAvo maTI hAlate maTI jaze. je dAMtanA For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, karNarega, nAsAga, mastakareganenetraraMga 897 mULamAM jIvaDA paDayA hoya ane dADhe seje AvI atyaMta duHkhatI hoya, te rogIne taDake suvADI tenA kAnamAM talanuM tela mUkavuM. be miniTa pachI te tela kADhI nAkhI te kAnamAM AgavAnAM pAtarAne rasa nicAve. eTale dADhamAMnA tamAma kIDA jIvatA ne jIvatA kAne raste bahAra nIkaLI jaze. athavA bhoMyarIMgaNInA bIjane devatA upara mUkI tenA upara UMdhuM vAsaNa DhAMkI, te vAsaNamAM chidra karI temAM bhUMgaLI bheravI te bhUMgaLI vATe dhumADodADhane lagADe te dADhamAMnA tamAma jIvaDA marIne bahAra nIkaLI jaze. A beu upAya kayo pachI dADha upara je se rahe, tenA upara sajAnI goLI athavA AMbAhaLadara, ledhara ane bALa ghasI UnA karI copaDavAthI je UtarI jAya che. je gAla yA dAMtanI nADI pAkavAthI gaLasUNAM thayAM hoya te jherakacUre, AmaLuM ane jUnuM kAmaDuM pANImAM ghasI garama karI copaDavAthI gaLasUNAM maTI jAya che. je meTuM athavA tALavuM pADyuM hoya te kALA pANInA athavA lIlA pANInA kegaLA karavAthI te maTI jAya che. paNa eTaluM yAda rAkhavuM ke, te pANImAM bIjuM sAduM pANI umerI, te meMmAM khamAya tevuM banAvI kegaLA karAvavA, je gaLAmAM rohiNa rega thayela hoya te cha mAsa sudhI pacyAgUgaLanI babbe geLI divasamAM traNa vAra khavaDAvavAthI te maTI jAya che. karegA-kAnamAM thatA roge trIsa prakAranA gaNavAmAM AvyA che. temAM vAtakarNa, pittakaNuM, raktakaNa, kaphakarNa, sannipAtakaNuM, vidraSi, karNazotha, abuda, pUtikarNa, karNaN, karNa halikA, bAdhiya, taMtrikA, kaDu, zakuMlI, kRmikarNa, karNanAla ane patinAla e pramANe aDhAra jAtanA raMge kAnanI naLImAM thAya che. tathA utpAta, pAlizeSa, vidArI, dukhavardhana, paripaTa, lehI ane pippalI e rIte sAta prakAranA karNapAlI roga thAya A. 29 For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 898 zrIyurvedya nibadhamALA-bhAga 2 jo che. tathA vAta, pitta, kaphaeN, sannipAta ane rakta e pramANe pAMca prakAranA karyuM mULa roga kahevAya che. A rAganAM e trIse prakAranAM judAM judAM lakSaNNA abhyAsIe zAdhavanadAna tathA zAragadharanI TIkAmAMthI jANI levAM. kAna dukhatA hAya, kAnamAM casakA mAratA hoya ane kAnamAM caLa AvatI hAya, tA te kAnamAM sarasiyu tela mUkavAthI sAru' thAya che. kAnamAMthI paru vahetuM heAya athavA pANI vahetu' hAya, te te kAnane saLI upara rU lapeTI lUchI lai, temAM samudraphINa, akhila, keADInI bhasma athavA phulAvelI phaTakaDInuM bArIka cUrNa karI, e cAra paikI game te cUNa kAgaLanI bhUMgaLImAM rAkhI phUMkavAthI ghaNuM phAyadA thaI sAruM thAya che. athavA vaDanAM pAkAM pAna, karajanAM pAna ane kALiyA sarasanAM pAna lAvI chUMdIne telamAM taLI kADhavAM. te tela kAnamAM mUkavAthI paruM tathA pANI vahetu' madha thai jAya che. ghaNI vAra kAnamAMthI eka masA (karNA') vadhatA vadhatA kAnanI naLIne pUrI nAkhI asahya vedanA utpanna kare che ane tene joie chIe te cAmaDIthI kAna purAi gayeA haiAya evu' dekhAya che. tevA dardImAM kAnanI AsapAsa jeTalI jagyAmAM dukhAvA haiya teTalI jagyA upara seAjAnI geALI cApaDAvavI ane kAnanI naLI. mAM paNa seAjAnI geALI ghasIne bharI devI. AthI eka athavA e divasamAM te mase phATI jaI temAMthI leAhI ane paru nIkaLI jAya che ane eja geALI bharavAnI cAlu rAkhavAthI te rujhAi jAya che ne krIthI thatu nathI. kaNa pAlI tathA kaNa mULanAM dardIne mATe pAchaLa lakhelA kAi paNa ilAja karavAthI te maTe che; paraMtu kaNamULa upara tela athavA ghIvALe padAza lAgavA devA nahi. nAsArAgaH-nAkanA roga aDhAra prakAranA kahyA che. vAta For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, karNaroga, nAsAga, mastarogane netraraMga 800 - tA - , , , , , pratizyAya, pitta pratizyAya, kapha pratizyAya, rakta pratizyAya, sannipAta pratizyAya, Apinasa, pUtinAza, nAsA, bhraSyathu, kSava, nAsAnAha, pUtirakta, abuMda, duSTapisa, nAsAzeSa, ghANa pAka, puTasAva ane dIkSaka A rIte adAra prakAranA raMge jANI levA; paraMtu enAM judAM judAM lakSaNe jANavA mATe ame zAraMgadharanI TIkA vAMcavAnI bhalAmaNa karIe chIe. nAkanA rogamAM pratizyAya eTale saLekhamane rega sAdhAraNa che. emAM mAthA upara divela ghasAvavuM athavA mAthA para tathA kapALa upara aphINanuM pANI karI cepaDavuM. je nAka khUle nahi ane bahuja akaLAmaNa thatI hoya, te kAyaphaLanuM chaDuM ghaNuM bArIka vATI maganI dALa jeTaluM suMghADavAthI puSkaLa chIMke AvIne nAka khUlI jaze. vadhAre suMghavAthI puSkaLa chIMke AvI vakhate nAkamAMthI lehI paDe che, eTalA mATe sAcavIne sUMghADavuM. mastaka tathA kapALaroga -mastakaga dazA prakAranA thAya che. arthAvabhedaka, vAtaja zikSitApa, pittaja zire bhitApa, kaphaja zibhitApa, raktaja zibhitApa, sannipAta ja zibhitApa, sUryAvata, zirapAka, kRmija zibhitApa ane zaMkhaka e pramANe daza prakAranA mastaka roga jANavA. tathA upazIrSaka, arupikA, vidhi, dAruNa, piTikA, iMdra, khAlita ane palita e pramANe nava prakAranA kapALarAga jANavA. keTalAka rogInA kapALa upara ane mAthAnA sAMdhAmAM bhayaMkara duHkha thAya che. tevA regInA nAkamAM phaLadyuta jarA garama karI tenAM TIpAM mUkavAthI te maTI jAya che athavA nArAyaNa telanAM TIpAM mUkavAthI maTI jAya che. keTalAka rogInA kapALanA ane nAkanA sAMdhAmAM cAMdI paDe che, tyAre nArAyaNa telanAM TIpAM mUka For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir di00 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je vAthI athavA phaLaghatanAM TIpAM mUkavAthI te maTI jAya che. keTalAkane savArathI bapora sudhI adhuM mAthuM dukhe che, tene nAkachIMkaNI (jALI chIMkaNI)no bhUko sUMghADavAthI maTI jAya che. athavA kAyaphaLanuM choDuM vATI tene bhUke suMghADavAthI paNa maTe che. athavA palALelo cUne ane navasAra hAthamAM phINIne tenI vAsa levAthI AdhAzIzI tarata baMdha thaI jAya che. ADADA bIjA upAya karavAthI AdAzIzI na maTe, te nepALAnuM pAtaruM eka kaTake laI, je bAjunuM kapALa dukhatuM hoya te bAjue AMkhanI bhamaranA vALa cheDIne kapALanA bhAga para be AnI jeTalo goLa kaTako coTADe. eTale teTalI jagyAmAM phele thaze, te phele phUTI jaI temAMthI pANI nIkaLI jaze, eTale AdAzIzI dukhatI maTI jaze. keTalIka vAra evuM bane che ke, rogIne nAkamAMthI kharAba durgadha nIkaLyA kare che, jenI pAse sArA mANasa besI zakatAM nathI, evI khamAya nahi tevI gaMdha mAre che. te pachI thoDA vakhatamAM nAka ane kapALa upara puSkaLa sojo caDI AvI rogIne asahya vedanA thAya che. tevI avasthAmAM sarasiyuM tela nAkamAM mUkavuM, eTale nAkamAMthI lAMbI pUMchaDIvALA moTA meTA kIDA paDavA mAMDaze. (eTalA badhA kIDA paDatA joyA che ke jenI gaNatarI karI zakAya nahi!) tevI avasthAmAM paNa sarasiyuM tela mUkyA ja karavuM. eTale tamAma kIDA nIkaLI jaze ane temAM rahelA kIDAnAM IMDAM paNa marI jaze. sejo UtarI jaze ane kIDAne lIdhe nAkamAMthI lehI athavA paru nIkaLatuM haze te paNa maTI jaze. te kIDA nIkaLI gayA pachI te rogIne traNa mahinA sudhI kizoragugaLa athavA pacyAgUgaLanI babbe goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe khavaDAvavAthI pharIthI e paga UbhaLato nathI. For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, karNarega, nAsAga, mastakareganenetraraMga 91 ja ka ra sa na netraroga -AMkhanA rogane mATe AyurvedAcAryoe bahu lAMbo vicAra karI tenA ghaNA prakAra TharAvelA che. zAraMgadhare A khanA cerANuM prakAranA roga lakhyA che ane mAdhavanidAne AMkhanA chotera prakAranA roga lakhyA che. paraMtu mAdhavanidAnane khulAse upayogI lAgavAthI AMkhanA roganA saMpUrNa nidAna, saMprApti vagere mAdhavamatAnusAra lakhavAmAM Ave che. netraroganA kAraNamAM jaNAve che ke, garamIthI aMga tapyA pachI zItaLa jaLamAM pesavAthI (ema karavAthI ekadama ThaMDI zara. ramAM vyApI javAthI zarIranI aMdaranI garamI upara caDI netranA tejane parAbhava karI, pachI te garamI) netraroga utpanna kare che. AkAzamAM khUba cheTe UMce kaI cIja parANe dhArIne jevAthI, divase UMghavAthI, rAtre jAgavAthI, AMkhamAM varALa kivA tata thayelI havA pesI javAthI, paraseve thaI te pAche netramAM samAI javAthI, netramAM dhULa UDavAthI, UlaTInA vegane rokavAthI athavA ghaNI UlaTI thavAthI, pAtaLA annapAnanuM ghaNuM sevana karavAthI maLa, mUtra ane apAnavAyunI gatine rokavAthI, haMmezAM raDavAthI, kheda rAkhavAthI, gusse thavAthI, mastaka para kaI jAtane prahAra thavAthI, ghaNuM madyapAna karavAthI, viparyaya (unALAmAM ThaMDI ane zi yALAmAM garamI) thavAthI, kalezathI, kAMI vAgavAthI, ghaNA mithunathI, AMsu AvatAM rokavAthI ane ghaNA sUkama padArtho jevAthI, vAtAdi do netramAM rogatpatti kare che. kupita thayelA vAtAdi de netronI romAM praveza karI netrane bhAga jyAre gherI le che, tyAre temAMthI bhayaMkara netraroga utpanna thAya che. vAyu, pitta, kapha, rakta, sanipAta ane AgaMtuka A dethI thanAra badhA maLI chetera netraroga che. netraroga thavA agAu tenuM kAraNa abhiSya thAya che, vAyu, For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 902 thIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pitta, kapha ane raktamAMthI cAra prakAranA abhivRMda (AMkho dukhavA AvavI) thAya che. tenI vedanA sahevAtI nathI ane A abhivyaMda vyAdhi badhI jAtanA netraroganuM utpattisthAna che. vAyunA saMbaMdhathI AMkho dukhavA AvatAM netranI aMdara se khasyA jevI tIvra pIDA utpanna thAya che, netra jaDa bane che, jemAMcita thaI zarIra dhruje che, netramAM retI paDI hoya tema khaTakA thAya che, mastaka dukhe che, AMkhamAMthI pANI maLe che, paNa temAM pIyA ke pAcanA thepaDA bAjhatA nathI ane AMkhamAMthI je pANI maLe che te TAThuM hoya che, tene vAtAbhiSyada kahe che, pittathI AMkho dukhavA AvatAM netramAM Aga UThe che, ghaNI vAra tenI AsapAsa pAkelA phelA UThe che, AMkha para zItaLa padArtha bAMdhavAnI IcchA thAya che, netramAMthI dhumADe nIkaLatuM hoya tevI vedanA thAya che, netramAMthI AMsune ekasarakhuM pravAha nIkaLyA kare che, temAMthI uSNa pANI Tapake che ane tene raMga pILAza paDate thAya che, tene pittAbhiLaMda kahe che. kaphane lIdhe AMkhe dukhavA AvI hoya te netra para uSNa padArtha bAMdhavAnI IcchA regI kare che, netra jaDa bane che, tenA para sojo Ave che, valura Ave che, AMkhanA popacAM enI meLe DhAMkaughADa thayA kare che, AMkhe sparza karatAM zItaLa lAge che ane te paruthI bharAyelI hoya che tathA temAMthI ghaNuM cIkaNuM pANI jhare che, tene kaphANiMda kahe che. lehIthI je AMkhe dukhavA AvI hoya te AMkhamAMthI lAla AMsu Tapake che, netra lAlacoLa bane che, netranI AsapAsa lAla raMganI nasa daSTie paDe che ane pittAbhigaMdanAM lakSaNe dekhAya che, tene raktAbhiLaMda kahe che. abhiLaMda roga para vakhatasara davA nahi karavAthI te vRddhi For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukhaga, karNaroga, nAsAga, mastakarega ne nevega 93 pAme che, eTale temAMthI cAra prakAranA adhistha rAga netramAM thAya che. tenAthI netramAM tIvra vedanA thAya che ane te vedanA cAre prakAranA adhithanuM sAmAnya lakSaNa che. badhuM mastaka uparathI koIe phADI nAkhyuM hoya evI vedanA thAya che. valeNuM valovAtuM hoya tevuM kaLatara thAya che. vyAdhinA prabhAvathI ardhA mastakamAM duHkha thAya che, A rogane adhistha roga kahe che. ane te cAre adhimanAM judAM judAM lakSaNe, upara kahelA cAra prakAranA abhiLaMda roga jevAM ja thAya che. kSemika adhima sAta divasamAM dRSTine nAza kare che, raktaadhimanya pAMca divase, vAtika adhimaLyuM che divase ane pitika adhimanya traNa divase nAza kare che. je netrarogamAM vedanA ghaNI thAya che, netramAM lAlI ghaNI hoya te DahoLAyelA jevI malina rahe che, tenI aMdara retI bharAI hoya tema khUMce che, sAthe besyA jevI pIDA thAya che ane pAca tathA piyAnA levA Ave che, tene Amayukta netraroga jANo. evA rogInI AMkhamAM AMjana na karatAM halako khorAka rogIne khavaDAva ane Amane pacAvavA mATe triphaLAne ukALo pIve jethI netramAM thatA ThaNakA ochI thAya che, valUra Ave che, seje UtarI jAya che, pIyA AvatA ochI thAya che. jyAre AvAM lakSaNe jaNAya tyAre jANavuM ke have Ama pacI gayA che. je AMkhamAM pAkelA UmarAnA phaLa je caLayukta narama je thAya che tene netrapAka kahe che. netramAMthI pANI atyaMta gaLyA kare che ane pAca tathA pIyAnA thara bAjhe che. je AMkhamAM sojo caDhyA vagara netrapAka thAya che temAM sejA sivAya bIjAM badhAM lakSaNe thAya che, te tridoSa abhivRMda jANa. vAtaja adhimanthanI upekSA karatAM eTale vakhatasara tenI davA na For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 904 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je karatAM, te netrane zoSI nAkhe che ane sAce besyA jevI pIDA tathA baLatarA vagere moTI pIDA thAya che, tene hatAdhimantha nAmane netraroga kahe che ane te asAdhya che. vAyu kamathI kaI keI vakhata bhrakuTimAM Ave che ane kaI vakhate netramAM Ave che ane pachI ghaNI jAtanI tIvra pIDA utpanna kare che. A rogane vAtaviparyaya kahe che. je AMkha UghaDatI nathI ane popacAM kaThaNa tathA sUkAM thAya che ane temAM ghaNI baLatarA thAya che tathA te DahoLAyelI malina dekhAya che ane te AMkha ughADatAM athavA phADatAM regIne ghaNuM muzkela lAge che, te rogane zuSkAkSipAka kahe che. gaLuM, kAna, mastaka, haDapacI ane garadananI pAchaLanI nasomAM kiMvA bIjI jagyAe rahIne vAyu jyAre bhrakuTimAM kivA netramAM tedabhedAdi pIDA utpanna kare che, tyAre tene anyatevAta kahe che. vacce jarA AsamAnI ane AsapAsa lAla raMganAM thayelAM evAM AkhAM netra pAke che; eTale temanA para pILA raMganA phellA UThe che. temAM beDI baLatarA thaI je caDhe che ane netramAMthI pANI TapakaDyA kare che. ghaNA khATA padAthe khAvAthI A vyAdhi thAya che mATe tene adUSita kahe che. je rogInA netramAMthI rage vedanArahita athavA vedanAyukta thaI lAla raMganI thAya che ane te ghaDIe-paLe vizeSa lAla thatI jAya che, tene zirotpAta kahe che. mUrkhatAthI zirotpAta reganI upekSA karatAM AMkhamAMthI lAla raMganAM svaccha AMsu gaLe che ane regIthI netra ughADI jovAtuM nathI, tene ziromaharSa kahe che. have AMkhanI kALI kIkI para thanArA renAM lakSaNe nIce pramANe ApyAM che satrazukanAM lakSaNa-netranA kALA bhAga para eTale kIkI para je phUla paDe che kiMvA thAya che, te AMkhanI aMdara UMDuM beTheluM ane tenI aMdara seyathI chidra pADyuM hoya tevuM dekhAya che, tene For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukhaga,kaNa rega,nAsAga, mastakareganenetraraMga kalpa pANI vahe che. A re je phUla banI che ane tenAthI lIdhe AMkhamAMthI ati garamI ane puSkaLa pANI vahe che. A regane savaNazukra kahe che ane tenAthI AMkhanI aMdara pIDA thAya che. je phUla AMkhanI kIkInI uparaja thayuM hatuM nathI je AMkhanI aMdara UMDuM gAyeluM hotuM nathI tathA jemAM pANuM ghaNuM nIkaLatuM nathI, jemAM khaTakA AvatA nathI tathA ekanI paDozamAM eka ema joDakAM thayAM nathI, te phUla kadAca sAdhya thAya che. atraNathakanAM lakSaNa -abhikhUMdamAMthI utpanna thaI kALA bhAgamAM je phUla paDe che ane jemAM rUmaDI mUkyA jevI pIDA thAya che tathA je phUla zaMkha, caMdra ke kareNanA phUla jevuM gheluM hoya che athavA AkAzanA vAdaLA jevuM pAtaLuM hoya che ane atraNa eTale kSatirahita hoya che, te sahelAIthI maTI zake che. je atrazazuka AMkhanI aMdara UMDuM garaka thayeluM, jADuM thayeluM ane ghaNA divasanuM jUnuM thayeluM hoya che tene sAdhya jANavuM. je zukranI vacamAMnuM mAMsa tUTI paDavAthI vacamAM chidra eTale khADo paDe che ane thavA tema nahi thatAM tenI viruddha thAya che, eTale zukanI AsapAsanuM mAMsa vRddhi pAmI zukane khADAmAM utAre che, eTale te vRddhi pAmeluM mAMsa tene pharate UpasI Ave che. je zuka eka jagyAe TakI na rahetAM AMkhamAM pharatuM rahe che ane je ragethI vyApta thavAne lIdhe pAtaLuM thAya che tathA je AMkhanA aMdaranA paDadAmAM UtarI paDyuM hoya che ane je AsapAsa lAla tathA vacamAM dheluM hoya che ane je ghaNA divasanuM jUnuM thayeluM hoya che, tevAM lakSaNavALA phUlAne maTADavAnI AzA rAkhavI nahi. phUla paDelI AMkhamAMthI atyaMta garama AMsu vahI temAM phellI UThe che ane AMkhamAM paDeluM phUla maganA dANA jevaDuM ane maganA jevuM ja hoya che, te phUla asAdhya jANavuM. je phUla tetara pakSInA raMga jevuM kALuM hoya che te paNa asAdhya jANavuM. For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 906 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je alipAkAtyanAM lakSaNa-AMkhanA kALA bhAga upara cAre tarapha deSanA saMbaMdhane lIdhe je phUluM phelAya che, te sannipAtajanya akSipAkAtyaya jANavuM. A vyAdhi asAdhya che. ajakAjAtanAM lakSaNa-AMkhanA kALA bhAga para bakarInI sukAyelI lIMDIje kiMciMtu rAte, jenAthI lAla tathA cIkaTuM pANI vahe te mAMsane Dacake thAya che, tene ajakAjAta kahe che, AMkhanA pahelA paTalamAM gayelA doSanAM lakSaNajyAre AMkhanA pahelA paTalamAM doSa saMcAra karI dRSTinI upara rahe che tyAre ghaTapaTAdika meTA padArtho jhAMkhA dekhAya che. AMkhanA bIjA paTalamAM gayelA dezanAM lakSaNanetranA bIjA paDamAM doSane saMcAra thatAM daNi atyaMta vihavaLa thAya che, eTale sAmenA padArtho jevAne azakta banatI jAya che ane tenAM netra AgaLa mAkhI, DAMsa, vALa, jALAM, kuMDALAM, dhajA, kiraNe, trikoNa AkRtio, nAnA prakAranA pANInA varasAda, vAdaLAMthI gherAyeluM AkAza tathA aMdhakAra vagere padArtho nahi hevA chatAM regIne jovAmAM Ave che, temaja AghenA padArtho pAse ane pAsenA padArtho Aghe dekhAya che ane ghaNuM dhArI dhArIne jevA chatAM paNa seyanuM chidra dIThAmAM AvatuM nathI. trIjA paTalamAM gayelA doSanAM lakSaNa-AMkhanA trIjA paDadAmAM deSane saMcAra thavAthI rogIne upara dekhAya che, paNa nIce kazuM dekhAtuM nathI. moTI oLadAra vastuo paNa spaSTa na dekhAtAM, vastranA paDadAmAMthI dekhAya tevI dekhAya che tathA nAka, kAna ke AMkha vagaranA prANIne zarIra tathA vAMkAcUMkAM rUpe daSTi AgaLa pharatAM rahe che. vAtapittAdi je dene rakta, mAMsa kiMvA medAdinI sahAya heya che ane je duSyanA saMbaMdhathI je deSa prabaLa thayo For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, karNareganA roga, mastakareganene traNa 997 hoya che, te te doSano je raMga hoya che, te dRSTine paNa thAya che. je doSa netranA nIcenA bhAgamAM raheluM hoya che te pAsenuM kazuM dekhAtuM nathI ane doSa upara hoya che te dUranuM kazuM dekhAtuM nathI. je doSa netranI eka bAju para hoya che, to bAju paranA padArtha dekhatA nathI, paNa doSa AMkhanI cAre bAjue prasaratAM padArthonAM svarUpa ekabIjAMzI maLelAM daSTie paDe che. AMkhanI vacamAM kiMvA maLe deSane saMcAra thatAM moTA padArtha nAnA dekhAya che. AMkhanA babbe sthAnamAM eTale uparanIce deSa raheluM hoya to ekanA be padArtho jovAmAM Ave che, paNa je deSa avyavasthita hoya te eka padArthanA aneka padArtho dekhAya che. je draSTigata roga tenA sthAnamAM vAMke rahyo che, te eka padArthanA be kaTakA karyA hoya tevuM dekhAya che. cothA paTalamAM gayelA dezanAM lakSaNa-jyAre deSa AMkhanA cothA paDadAmAM praveza kare che, tyAre te daSTine cAre bAjuethI aTakAva kare che; te vyAdhine liMganAza kahe che. A aMdhakAramaya roga pUrepUre vyAkhyA nathI hoto te samaye rogIne AkAzamAMnA caMdra, sUrya, tArI vIjaLI ane caLakatA prakAza dekhAya che. AMkhanA trIjA paDadAmAM saMcAra thayelA kAcanI (motiyAnI) upekSA karatAM eTale samayAnusAra davA nahi karatAM je emane ema paDyo rahe to te deSa temAMthI khasI, cothA paDadAmAM AvatAM tene liMganAza ane nIlikAnI saMjJA ApavAmAM Ave che. A roga asAdhya che. je vyAdhimAM vAyune saMbaMdha vizeSa hoya che, te rogI malina, lAlAza paDatAM, vAMkAM ane lagAra pharatAM hoya evAM rUpe jue che. pittanA saMbaMdhathI raMgI sUrya, Agiye kIDe, IMdradhanuSya ane vIjaLI, temAMnAM rUpa ane nRtya karatA mera tathA sarva vastu AsamAnI raMganI For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 908 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - jue che. kaphathI jenAM netre deSane pAmelAM che, tevA puruSe sarva rUpane cIkaNAM, dhoLAM ane jADAM dekhe che. raktanA saMbaMdhathI lAla ane kiMcit dheLAM, kALAM ane pILA rUpa dekhAya che. sannipAtanA saMbaMdhathI vividha jAtanAM viparIta eTale ekanAM be athavA aneka rUpa cAre tarapha regInI daSTie paDe che. vaLI te hIna aMganAM kiMvA adhika aMganAM rUpa ane ghaNuM raMganA prakAza jue che. raktanA tejathI mizra thayelA pittamAMthI pariglAthI roga thAya che. A rogane lIdhe regI dizA, AkAza ane sUrya pILA raMganAM tathA vRkSo AgiyA kIDAothI chavAyelAM dekhe che. judAM judAM lakSaNo uparathI liMganAzanA cha prakAra gaNelA che. vAtapradhAnane lAla raMga hoya che. pittapradhAnane jhAMkhA, lIle athavA AsamAnI hoya che. kaphaliMganAza sapheda ane raktajanya lAla hoya che ane je sarvajanya deSa hoya che, te ghaNI jAtanA raMgone thAya che. vAtika parisliAmI rAgamAM daSTimAM jADA kAca jevuM rAtuM maMDaLa thAya che, je koI vakhata deSa e che thaI jAya che, tyAre karamAI gayeluM ane kALA raMganuM dekhAya che. daSTimaMDaLagata reganAM lakSaNe-vAyuthI daSTimaMDaLa lAla, caMcaLa ane kharabacaDuM thAya che. pittathI daSTimaMDaLa AsamAnI ane kAMsAnA raMga jeTaluM pILuM thAya che. kaphathI jADuM, cIkaNuM tathA zaMkha jevuM chezuM thAya che ane A caLatAM kamaLanAM pAtarAM upara paDelA pANInA biMdu peThe hAle che. raktathI daSTi maMDaLa paravALA jevuM lAla thAya che. videSaja liMganAzamAM ghaNI jAtanA raMgavALuM daSTimaMDaLa thAya che. daSTiroganI saMkhyA -AgaLa kahI gayelA liMganAza che ane have pachI vidagdha, dayAdi kahevAnA cha maLI, bAra daSTi For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, ka roga, nAsArAga, mastakarogane netraroga 909 rega thAya che. pittavidagdha dRSTinAM lakSaNa:-pitta duSTa thaI vRddhi pAmavAthI je mAzusanI dRSTi pILI thAya che, tene lIdhe te mANasa saghaLA pArthIne pILArganA jue che, te pittavidagdha dRSTi jANuvI. divAMdhanAM lakSaNa:-netranA trIjA paDadAmAM pittanA praveza thatAM rAgIne divase dekhAtu nathI, pazu rAtre ThaMDIne lIdhe pitta echuM thavAthI sUjhe che, tene divAMdha jANuvA, je rAgI pittavidagdhanI peThe dheALAM rUpa jue tene kavidagdha daSTivALA jANavA. nAMdhanAM lakSNa:- kaphaeN traNe paDadAmAM rahIne rAgIne ratAMdhaLe kare che, te tethI rAtre kazuM sUjhatuM nathI, paNa divase sUryanA tApathI kak e thavAne lIdhe sArI peThe dekhAya che. dhUmadInAM lakSaNa:--AAka, javara, parizrama ane tApathI mastakapitta kupita thai sRSTimAM vikAra utpanna kare che tethI sarva padmAtha rAgIne dhUmramaya dhUMdhaLA dekhAya che. A vyAdhine zekavidragya dRSTi paNa kahe che ane tenAthI phakta divasanA padArtho dhumADA sarakhA dekhAya che, paNa rAtre pittanu' maLa AchuM thatAM te nima La dekhavAmAM Ave che. jyAre pitta dRSTinI vacce praveza karI rahelu hAya che, tyAre tene mATA padArtho divase nAnA dekhAya che, tene hrasvadaSTi kahe che. je puruSanI dRSTi dASAthI vyApta thaI nALiyAnI AMkha peThe caLake che, te mANusa divasamAM ghaNA prakAranAM rUpa kivA AkRtio nIrakhe che. A rAgane nakulAMdha kahe che. je di vAyuthI vikArayukta thai aMdara sa`kucita thAya che ane temAM RNukA mAre che tene gaMbhIra dRSTi kahe che. Aga tukaliMganAzanAM lakSaNA - * abhidyAtaja li'ganAza be prakAranA thAya che. eka nimittajanya ane khIjhe animittajanya. te emAMthI zirAbhitApathI eTale jherI jhADanAM phUla parathI AvatA vAyunA mastaka sAthe sparza thavA thI je thAya che, te nimittajanya jANavA. temAM raktAbhiSyadanAM For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ha10 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - lakSaNe thAya che. deva, RSi, gaMdharva, mahAsa ane sUrya tarapha tAkIne je mANasa thoDI vAra Tagaramagara joI rahe che ane jethI tenI daSTi naSTa thAya che, tene animitta liMganAza kahe che. A vyAdhimAM regInI AMkha svaracha ane dRSTi AsamAnI raMganI hoya che. netranA dhoLA bhAga upara pAtaLuM, vistIrNa, zyAma raMganuM ratAza paDatuM mAMsa vRddhi pAme che, tene prastaryama kahe che. netranA dheALA bhAga para dhaLuM ane mRdu mAMsa ghaNA divase vRddhi pAme che, tene zuklArma kahe che. kamaLanI peThe lAla ane mRdu mAMsa vRddhi pAme che, tene raktArma kahe che. je mAMsa vistIrNa mRdu ane kALajAnA raMga jevuM dekhAya che, tene adhimAM sAkahe che. je mAMsa kaThaNa phelAtuM ane strAvarahita vRddhi pAme che, tene snAyavarma kahe che. netranA dheLA bhAga para zyAmavarNa mAMsanA jevuM ane chIpanA jevuM biMdu UThe che, tene sutIrega kahe che. nevanA dheALA bhAga para sasalAnA lehI jevuM eka biMdu UThe che, tene anarega kahe che. kapha-vAyunA kopathI netranA dhelA bhAga upara pIThAnuM sarakhuM je mAMsa vRddhi pAme che, tene piSTa karega kahe che. te dekhAvamAM malina anA jevuM hoya che. netranA dheLA bhAga para raMgenuM moTuM tathA jADuM gUMchaLA jevuM je jALuM baMdhAya che, tene jAlaroga kahe che. netranA dhoLA bhAga para ragethI vyApta evI dhoLI phelIo UThe che, tene zirAja piTikA kahe che. te phollIo kALA bhAganI samIpa thAya che. netranA dhelA bhAga para kAMsAnA jevI kaThaNa, kiMvA pANInA biMdu jevI lagAra UMcI je gAMTha thAya che, tene balAsa kahe che. netranA sAMdhA upara seje caDhI, pachI pAkIne te phUTe che ane temAMthI durgadhayukta para vahe che ane temAM DhaNakA mAre che, tene puyAlasa roga kahe che. netranA sAMdhA para je moTI gAMTha UThe che, te lagAra pAke che ane temAM valura ghaNI Ave che ane te dukhatI For Private and Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, kaNa rega,nAsAga, mastakareganenetraroga 911 nA kapa , , , , , , , , , , , , , , , , nathI, tene upanAha kahe che. vAtAdi doSa amAge sAMdhAmAM saMcAra karI, pachI tene dezanA guNayukta je rasI jhare che, tene netranADI kahe che. tenA cAra prakAra che. netranADImAM netranA sAMdhA para se AvI te pAke che ane temAMthI paru vahe che, tene pUyasAva kahe che. netranADImAM sapheda, jADuM ane cIkaNuM paru vahe che, tene kalemasAva kahe che. netranADImAM puSkaLa UnuM rakta vahe che, tene raktastrAva kahe che. netranADImAM sAMdhAmAMthI haLadaranA raMganuM pILuM uNu pANI vahe che tene pittastrAva kahe che. netranA dheLA, ane kALA bhAganA sAMdhA para lAla, nAnI ane goLa je phellI thAya che, te phellImAM baLatarA thaI pAke che, tene parvaNa kahe che ane te sthAna para pAMca lakSaNavALI je meTI piTikA UThe che, tene alajI kahe che. AMkhanA DelA ane pipacAMnA sAMdhAmAM paDelA ghaNI jAtanA kRmi valUra ane gAMTha utpanna kare che ane kALA tathA dhALA bhAgane jyAM sAMdho Avelo che, tyAM jaI DoLAnA aMdaranA bhAgane duSTa karI, aMdara phare che, tene kRmigraMthi kahe che. netranA DoLA para UMcakAI AvelI tathA jenuM meTuM aMdara AveluM che evI, je piTikA rAtI, mATI ane caLayukta hoya che, tene usaMga piTikA kahe che. keLAnI kAra para kuMbinA bIja jevI piTikA thAya che ane te pILI thatAM phUle che tathA phATayA pachI jemAMthI rasI jhare che, te phabhikA kahevAya che. lAla sarasava jevI, caLavALI, jaDa, kheMcanArI tathA lehI karanArI evI je piTikA thAya che, tene pathakI kahe che. AMkhanA DoLA para kaThaNa ane meTI piTikA thaI AvI, tenI AsapAsa jhINI phollIo phUTI nIkaLe che, eTale te moTI piTikA kellIothI gUMthAya che, tene varmazarkarA kahe che. (vatma eTale pAMpaNa) kAkaDInAM biyAM jevaDI, maMda vedanAvALI, suMvALI, caLakatI, lagAra kaThaNa evI je For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hara zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo piTikA DALA para thAya che, tene avitsa` kahe che. AMkhanA DALAnI aMdara lAMe, kharabacaDA, kaThaNa tathA du:khadAyaka evA je mAMsanA aMkura thAya che, tene zuSkA kahe che. baLatarA kara nArI tathA kheMcanArI lAla ra'ganI, pecI, nAnI tathA gheADI pIDAkAraka evI je piTikA AMkhanA DALA para thAya che,tene aMjanA kahe che. jenA netranA DALeA tvacAnA raMgane ane kaThaNa phAllIothI cAre tarapha vyAsa thAya che, tene bahalavatsa kahe che, je rAgInA AMkhanA DeALA sUjI AvyAthI AMkha kharAkhara adha thatI nathI ane te seAjA para valUra Ave che tathA sAthe ghoMcyA jevI pIDA thAya che, tene vatsa adhaka kahe che. AMkhanA nIceuparanA ane DoLA mRdu, thADA vedanA karanArA, lagAra rAtA raMganA thai AvI pachI ekasmAt lAlaceALa banI jAya che, te rogane kliSTatrama kahe che. livajhma ja rAga jyAre pharIthI pittayukta raktathI maLavA mAMDe che, tyAre te dekhAvamAM dahI', dUdha ke kAdavanA jevA thAya che, tene vatsa kadama kahe che. AMkhanA je DALeA aMdarathI ane khaDArathI kALA paDI jai sUje che tathA khaTake che, tene zyAmavatsa kahe che. DALA thADI vedanAkAraka, mahArathI sUjI AvelA ane kAra para cIkAzavALA hoya che, tene pralinnavattta kahe che. je rAgInAM netranAM pApacAM dhAyA chatAM athavA na dheAyA chatAM cIkaNI rasIthI ekabIjA' sAthe ceTI jAya che, tene akisama kahe che. pApacAMnA sAMdhA chUTo paDavAthI AMkha mI'cAtI ke UghaDatI nathI, tene vAtahatavama kahe che. AMkhanA DoLAnI aMdaranI bAjue gALa, mada, gheADI pIDAkAraka, lagAra rAtA ra`ganI ane utAvaLe vadhanArI je gAMTha thAya che, tene akhuda kahe che. pepacAMmAM rahelA vAyu, je rageAthI pApacAM ughADamI'ca thAya che, te ragomAM saMcarI pApacAMne ughADamIca karAve che, temAM vikAra thavAthI pApacAMnI ughADamI'ca For Private and Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, kaNa rega, nAsaroga, mastakaregane netraroga ha3 avyavasthita thAya che, tene nimeSa kahe che. raktanA saMbaMdhathI AMkhanA DeALAnI aMdaranA bhAga para rAtA ane picA aMkura thAya che, tene zoNitArSa kahe che. A aMkurane vAraMvAra kApyA chatAM paNa te pAchA vadhe che. netranA DoLA para beranA jevaDI moTI, kaThaNa, caLavALI ane cIkaNa gAMTha UThe che ane te pAkatI nathI, tene lagaNa kahe che. vAtapittAdi traNe doSa kupita thavAthI AMkhanA DALA sUjI Ave che ane temAM chidra paDe che. jemAMthI kamaLataMtu pramANe aMdarathI pANI jharyA kare che tene visarma kahe che. vAtAdi doSa jyAre pipacAne saMkeca kare che, tyAre regIthI netra ughADI jevAtuM nathI, tene kurAna kahe che. vAyuthI netranAM popacAM uparanAM nIce thaI javAthI te paranA keza DeLAthI vAraMvAra ghasAya che, tethI DeLAno kALe ane be bhAga sUjI Ave che ane vALa mULamAMthI kharI paDe che, A rogane padmasAta kahe che. e pramANe utsaMgapiTikAthI paphamasAta sudhInA je reganuM varNana karavAmAM AvyuM che ane jenAM lakSaNamAM DeALA upara, DeLA nIce, keLAnA sAMdhAmAM evuM lakhavAmAM AvyuM che te tamAma, AMkhanA uparanA ane nIcenA pipacAmAM gaNavuM. AMkhane DoLA eTale kAca samaja nahi. tema varma' zabdane athe pAMpaNa thAya che; mATe te upara dhyAna ApavuM. pharIthI saMkhyArUpa cikitsAthI netrarogane kahuM chuM. sAMdhAomAM jene Azraya che evA nava, pAMpaNa viSe thanArA ekavIza, dheLA bhAgamAM agiyAra, kALA bhAgamAM thanArA cAra, AkhI AMkhamAM sattara, daSTithI thanArA bAra ane bahArathI thavAvALA be che. kula maLIne chetera reganI gaNatarI mAdhavamatAnusAra karavAmAM AvI che. have zAraMgadhare AMkhanA cArANuM roga gaNyA che. temAM pAMpaNanA cAvIza, DelAnI saMdhinA nava, DoLAnA dheALA bhAgane tera, DeLAnA kALA bhAganA pAMca, For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 94. zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - dRSTinA madhya bhAgamAM metiyA biMdu thAya che tenA che, DoLAmAM timiraroga thAya che tenA cha, liMganAzanA sAta ane daSTimaMDaLanI aMdara thanArA ATha, abhiLaMda roga cAra, adhinya rega cAra ane sarvANi roga ATha prakAranA e pramANe cerANuM prakAranA regonI gaNanA zAraMgadhare karelI che. A nibaMdhamALAmAM jyArathI galagaMDa roganI zarUAta thaI tyArathI te AMkhanA roganI gaNatarI lakSaNapUrvaka vAMcatAM jaNAya che ke, e tamAma rogomAM vAyu, pitta ane kapha ane temAM pittanA be bhAga pADIe to cothe raktane, hIna, mithyA ane ati ga thayelo jovAmAM Ave che. jo ke tamAma rogonI gaNanA karatAM tene pAra AvatuM nathI. to paNa videSa ane lehIne hIna, mithyA ane atigane vicAra karatAM, jema jema buddhipUrvaka UMDA UtaratA jaIe, tema tema reganA bheda vadhAre ne vadhAre jaNAya che. kAraNa ke vAyunA hIna, mithyA ane atiyegathI eMzI prakAra gaNelA che, tema pittane cALIsa prakAra gaNelA che ane kaphanA vIsa prakAra gaNelA che. tema lehIvikAranA dasa prakAra gaNelA che eTale trideSasiddhAMtanA niyama pramANe pAMca prakAranAM pitta, pAMca prakArana kapha ane pAMca prakAranA vAyu maLI paMdara prakArathI zarIranI sAmyavasthA rahe che. paraMtu te jyAre mithyA AhAra ane mithyA vihAra tathA AgaMtuka kAraNathI athavA anuloma pratimAnI rIte vikriyAne pAme che, tyAre zarIranA judA judA bhAgamAM asaM. khya rogo utpanna kare che. paraMtu cikitsAzAstranA upadeza karanArA AyurvedAcAryoe AvA asaMkhya ane bhayaMkara dekhAtA rogonI vidhipUrvaka cikitsA karatAM vidyAne e upadeza karyo che ke, dhIrajathI, khaMtathI ane buddhipUrvaka vicAra karIne apAnavAyu, samAnavAyu, pAnavAyu, pAcakapitta, raMjakapitta ane sAdhakapitta tathA For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukhaga, karNarega,nAsAga, mastakareganenetraga 915 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - kaledana kapha, avalaMbana kapha ane rasanakaphanI zuddhi karavAthI AkhI duniyAnA manuSyamAtranA athavA prANImAtranA bhItaranA athavA saptadhAtumaya ke cAmaDI upara thatA tamAma rogo athavA cAmaDInI upara thaIne vIrya sudhI pahoMcatA ke vIryamAM utpanna thaIne cAmaDI sudhI AvatA tamAma roganI zAMti thAya che. bhale ke paNa jAtane, kaI paNa nAmathI oLakhAte, zarIranA keI paNa bhAgamAM dekhAto roga hoya, te paNa tridoSasiddhAMtanA niyama pramAche vAyu, pitta ane kaphanA hIna, mithyA ane atiyoganuM kAraNa che ema jANavuM. ane te jANyA pachI hInAgavALAne vadhAravAnI, aticogavALAne ghaTADavAnI ane mithyAgavALane sudhAravAnI yukti racavAmAM Ave, te tamAma rega eTalIja ciki. sAthI maTI zake che. paraMtu velve buddhipUrvaka je yojanA karelI hoya te janAne dhIrajathI vahana karIne tene bhAra sahana karavAnI zakti regImAM hevI joIe. eTalA mATe AMkhanA corANuM prakAra gaNe ke te prakAra gaNo, athavA enAthI vadhAre kiMvA ochA prakAra gaNe, paraMtu AMkhanA auSadhane mATe lekhana, ropaNuM, Azrotana, nehana ane tarpaNa Adi kriyAo karavAthI tamAma rogo sArA thAya che. A nibaMdhamALAnA prathama bhAgane dazamA nibaMdhamAM AMkhanA rogo mATenAM auSadhe ghaNA prakAranAM lakhavAmAM AvyAM che, te paNa te sivAyanAM bIjAM zeDAM auSadhe je amArA anubhavamAM AvelAM che, te lakhIne A nibaMdha saMpUrNa karIzuM. dhANAne pAkeda-dhANA eka zera lAvIne tene evA khAMDavA ke, cheDAM judAM paDI jAya. pachI tene jhATakIne cheDAM kADhI nAkhI, te dhANAnI jeTalI dALa nIkaLe tene khUba jhINI khAMDavI. (jeTalI jhINI kheDAya teTale guNa vadhe che.) te khAMDelA bhUkAmAM be telA cAMdInA varakha coLI nAkhavA. pachI te bhUkAne eka zera gulakaMdamAM For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 zrIAyurveda nikhadhamALA-bhAga 2 ne cALIne rahevA devA. jenI AMkha vAravAra dukhavA AvatI hAya, jenI AMkhamAM vAraMvAra khIla adhAtAM hAya, jenI AMkha vAravAra lAla thaI pANI gaLatuM hAya, te rAgIne A dhANAnA pAka dareAja rAtre sUtI vakhate ekathI be tAlA sudhI cAvIne khavaDAvavA, jethI magaja paranuM pitta zAMta thaI AMkhamAM UtaratI garamIne zAMta kare che. uparAMta daradInI AMkhamAM darareja divasamAM be vAra ambulAdi svarasa AMjaveA. vAsAdi kavAthaH-araDUse, suMTha, gaLA, dAruhaLadara, ratAM jaLI, citro, kariyAtuM, lImachAla, kaDu, paTeALa, haraDAM, maheDAM, AmaLAM, mAtha, java, indrajava ane kaDAchAla e sattara esaDa ardho ardhA tAle laI, zera pANImAM ukALI, na zera pANI rahe tyAre e kavAtha pAveA. evI rIte divasamAM be vAra ukALIne pAve. te ukALe enA eja sAta Taka pAyA pachI, bIje badalavA. e ukALA ekalA pAvAthI athavA enI sAthe pathyAgUgaLanI Akhe gALI ApavAthI AMkhanI chArI, ratAza, AMkha pAkatI hoya te, dhUdha, AMkha vagere rAgene ghaNuMAja phAyado kare che. pathyAdi kavAthaH-haraDAM, baheDAM, AmaLAM, kariyAtuM haLa dara, lImachAla ane gaLe A sAta esaDanA ukALA karI tene gALI lai, temAM eka rUpiyAbhAra goLa meLavI divasamAM be vAra pAvAthI, AMkhanAM darada sAthe, mAthAmAM zULa mAratuM haiAya te athavA meDhAthI mAMDIne dAMta, lamaNAM, AMkha ane kAnanI Asa pAsa athavA mAthAmAMnu dAruNu zULa zAMta thAya che. kALA suramAH-kALA surameA tAlA 20 lAvIne tene khUba khArIka vATavA, pachI temAM baheDAMnI mIja tAlA 2, koDInI lasma telA 1 vagara vIdhelAM jhINAM metI tAlA 1 ane mana For Private and Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bhukharoga, ka roga, nAsAroga, mastakaregInetraroga 17 sIla tAluA 1 lai, ene khArIka vATI kALA suramAmAM meLavavAM. pachI mArathathu tAle 1 laI, tenu` 1 zera pANI banAvI, te pANI suracAmAM nAkhatA javuM ane kharala karatA javuM, te vATatAM vATatAM sukAI jAya eTale te pramANe pAMca zera gulAbajaLa pacAvavu. gulAbhajaLa pacAvatAM pahelAM temAM e teAlA kharAsa meLavavA. gulAajaLa pacAvatAM pacAvatAM jyAre te sukAi jai ghA mArIka suramA thAya, tyAre zIzImAM bharI levA. A surameA ekalA AjavAthI athavA ambulAdi svaramAM saLI eLI, pachI suramAmAM saLI meLI, AMkhamAM AMjavAthI AMkhanAM phUlAM, chArI, jhAMkha, AMkhanAM khIla, AMkhamAM paDatI cAMdIe, AMkhamAM phUlatuM mAMsa vagere AMkhanA ghaNA rogane sArA kare che. AMkhamAM AMjavAnu kAjaLa:-phaTakaDI teAlA 4 ane elacI tAlA 8 laI (IMDAM sAthe) e ene vATIne vastragALa cUNuM karavuM. pachI temAM 16 teAlA gAyanu ghI meLavavu'. tyAra pachI jUnA copaDAnA kAgaLa lakhelA hoya te athavA te na maLe te amadAvAdI hAthanA banAvelA svadezI kAgaLa laine, te kAgaLa para ghImAM meLavelA bhUkA cApaDavA, te jeTalA kAgaLa para ceApaDAya teTalA kAgaLanA judA judA vIMTA vALavA. temAMthI eka vITAne cIpiyAthI pakaDI eka bAjuthI saLagAvI, temAMthI je dhI Tapake tene tAMbAnA vAsaNamAM jhIlavuM ane je vITA maLI rahe tenI rAkhADI paNa teja ghImAM nAkhavI. evI rIte tamAma kAgaLanA vITA ALavA. pachI te Tapakelu' dhI tathA kAgaLanI rAkhane ekaThAM karI, kharalamAM nAkhI barAbara ATha kalAka mana karavuM. jo ghI maLI gayuM hoya ane meza lUkhI paDe te bIjI gAyanuM ghI umeravuM. pachI te khArIkamAM khArIka vaTAya eTale hAthelImAM mUkI AMgaLI karavI tapAsI jovu'. hAthelImAM jarA paNa kAMkarI khUMce nahi evuM * Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ha8 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je thAya tyAre te kAjaLane dAbaDImAM bharI levuM. pachI temAMthI strIo jema AMkhamAM kAjaLa nAkhe che, tevI rIte AMgaLI para laI, jenI AMkha dukhavA AvI hoya, jenI AMkhamAM meTA khIla thayA hoya, jenI AMkhamAMthI paru ane pIyA nIkaLatA hoya, jenI AMkha vAkhara thayelI hoya, tenI AMkhamAM divasamAM eka vAra AMjavAthI ghaNIja phatehamaMdIthI AMkhanA roga sArA kare che. emAM khAsa karIne dukhavA AvelI AMkha upara A kAjaLa akasIra ilAja che. sibhAgyavaMtI strIonI AMkhamAM AMjavAnuM kAjI:-divelane dIvo karI te dIvAnI meza tolA ja pADavI, merayUtha tela 0 kulAvIne levo, phaTakaDI tole nA kulAvIne levI, gheDAvaja tela 1 tathA AmaLAM tele 1 laI e bene bALIne tenI rAkhaDI levI. pachI e sarvane mezamAM nAkhIne temAM telA cokhkhuM ghI meLavIne eka divasa khala karo. bIje divase te khalamAM zera pANI nAkhI vATavA mAMDavuM, eTale pANI meluM thaI jaze. te pANIne kADhI nAkhI bIjuM pANI nAkhavuM. e rIte jyAM sudhI pANI meluM nIkaLe tyAM sudhI pANI nAkhatA javuM ane vATatA javuM. jyAre cokhkhuM pANI nIkaLe tyAre temAM barAsa tela eka meLavI khUba ghUMTavuM. pachI te mezanI dAbaDI bharI mUkavI. saubhAgyavatI strIo ke jeo dararoja AMkhamAM kAjaLa AMje che, temanI AMkhamAM A kAjaLa AMjyA karavAthI AMkhanuM teja vadhe che, AMkha para garamI AvatI nathI ane AMkhamAM ThaMDaka vaLe che. A kAjaLa banAvatAM keInA manamAM evI zaMkA Ave ke morathuthuM, phaTakaDI vagerethI AMkhamAM baLatarA thaze, paNa A kAjaLane pANI nAkhIne vATatAM vATatAM je mela nIkaLI jAya che te melanI sAthe phaTakaDI, merathuthu vagere padArthone bhAga pANI sAthe nIkaLI jAya che ane mAtra tene prAbhAvika guNa kAjaLamAM rahI jAya che, tethI AMkhane For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, karNareganA sAga, mastakareganenetraroga 919 ghaNIja ThaMDaka vaLe che ane AMkhane mela kapAI, AMkha haMmezAM tejasvI tathA nirmaLa rahe che. upara pramANe AMkhane vyAdhio maTADavAnA upAye A nibaMdhamALAnA prathama bhAganA dazamAM nibaMdhamAM ane upara lakhyA che. AthI AMkhanA matiyA, pAMpaNamAM UgatA vALa (pravALA) ane AMkhamAM thatA De e traNa sivAyanA tamAma AMkhanA rogo sArA thAya che. jene e vidyAmAM vadhAre zodhakhoLa karavI hoya, teNe zAraMgadharasiMhatAnA trIjA khaMDamAM netrakamane prakAra tathA rasaratna samuccayanA 23 mA adhyAyamAM netraroganA lakhelA upAyo ajamAvI jovAnI ane anubhava meLavavAnI ame khAsa bhalAmaNa karIe chIe. netrarogane mATe ApaNA vaidyarAje ghaNuM pAchaLa jaNAyA che eTalA mATe A nibaMdhamAM netraraMganuM varNana saMpUrNa rIte karI, tenA upAye je je amArA anubhavamAM hatA te lakhI, bAkIne anubhava karavAno prayAsa amArA vidvAna ane udyogI vedyarAjone soMpI, A nibaMdha samApta karIe chIe. mukha, karNa, nAsA, mastaka ane netraroganA upAyo 1-yatizrI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata 1. Aga pUtigaMdhA--jAyaphaLa, jAvaMtrI,DamarAnI mAMjara, pAtarAM, kezara ane goLa samabhAge laI bArIka vATI caNA jevaDI geLI karI, divasamAM traNa vAra akeka goLI moMmAM rakhAvI rasa gaLAva, jethI meDhAnI durgadha maTe che. 2. medAnI davA -AmaLAM zera 0 lAvI pANI zera 5 mAM khUba ukALavAM. te ThaMDuM paDe eTale temAM hAtha ghAlI khUba ceLavAM ane gALIne kAcanA zIzAmAM bharI rAkhI, tene kogaLA For Private and Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 90 zrIyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo khae traNa traNa kalAke karAvavA. game te kAraNathI meAM AvyuM haze te paNa te maTI jaze, 3. kherasAla tAlA 1, garAsa tAleA 1, elacI tAlA 1, dheALI tapakhIra teAlA 1, kalAi saphetA tAlA 1, jIru' tAlA 1, hIrAdakhkhaNa tAlA 1, jeThImadha tAlA 1, gulAbanAM phUla tAlA 1, cinIkamAlA tAle 1 ane jeThImadhanA zIrA tAlA 1 lai upalI tamAma cIjo judI judI bArIka khAMDI, kapaDANa karIne charI athavA kAThInAM pAtarAMnA rasamAM khala karavA. khala karatAM karatAM sukAI jAya, tyAre te bhUkAne kAcanA sArA kheMcavALA zIzAmAM bharI levA. upalI davA mAMmAM tamAma ThekANe ghasI mAM nIgaLatuM mUke te mAM Avelu sAru' thAya che. divasamAM becAra vakhata e mujama karAvavuM ane meAMmAMthI tamAma ekhAra kharAkhara nItarIne mAM sArpha thai jAya, tyAM sudhI dhIraja rAkhIne daradI meAM nIgaLatuM rAkhe te khAsa dhyAnamAM rAkhavuM. 4. dADhamAM ke dAMtamAM kaLatara thatu hoya, te lIlAM athavA lAla maracAMnA biyAM kADhI nAkhI te maracAMne jarAka pANImAM khUba khala karyo pachI temAM joituM pANI umerI tenA rasa banAvave. pachI je mAnunI dADha dukhatI haiAya te mAjInA kAnamAM tenAM cAra pAMca TIpAM pADavAM, eTale dAMta dukhatA maTI jaze, paNa jo kAnamAM baLatarA Aya, teA temAM lAla khAMDa lai te kAnamAM jarAka bhabharAvavI, eTale dADha tarata narama paDaze. 5. bhoMyarI'gaNInAM bIjanI bIDI banAvI pAvAthI dAMta hAlatA hoya athavA avALu phUlyuM hoya te te paNa UtarI jAya che ane seAjo paNa narama paDe che. 2--IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1. ratanajotanA dUdhamAM ceAkhkhA kAthA palALI pachI tene For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, karNarega; nAsAga, mastakareganene rega 921 bArIka vATI dAMte ghasavAthI hAlatA dAMta ane ghaNI vedanA thatI hoya te te maTe che. 2. kegaLA -kALI drAkSa, dAruhaLadara, dhamAse, triphaLA ane jUInAM pAtarAM samabhAge laI, ukALIne tenA kegaLA karavAthI meDhAnI garamI, cAMdI ane phUlelAM avALu vagere maTe che, 3. daMtamaMjanaH-phulAveluM merathu bhAga 10, phulAvela TaMkaNakhAra bhAga 20, phulAvelI phaTakaDI bhAga 30, suthArI cAka bhAga 40, taja bhAga 2 ane laviMga bhAga 2 laI, e sarva vastu ghaNIja bArIka karI vastragALa cUrNa banAnavuM. savAre dAtaNa karatI vakhate tenuM maMjana karIne ghaNI vAra sudhI meM nIgaLatuM rAkhI meDhAmAMnuM pANI barAbara jharI javA devuM. eTale dAMta svaccha thaI tenA para mela UkhaDI jAya che, dAMtanAM peDhAMmAMthI lohI nIkaLatuM baMdha thAya che ne caDhelAM avALuM paNa maTI jAya che. A maMjana ghasatAM peTamAM jaze te UlaTI thaze, mATe peTamAM javA devuM nahi. 4. lodhara, rasavaMtI ane metha samabhAge laI bArIka vATI dAMta para ghasavAthI dAMtanA peDhAM majabUta thAya che ane dAMtamAMthI lohI nIkaLatuM hoya te baMdha thAya che. 5. gaLAH-TaMkaNakhAra vAla 4, dasa telA pANImAM meLavI tenA kogaLA karAvavA, jethI meDhAmAMnI cAMdI tathA jIbha uparanI cAdI maTI jAya che. 6. daMtamaMjana-divelIne kheALa zera , badAmanAM choDAM zera , jIruM zera be AnIbhAra, mAyAM naMga 6 ane mIThuM zera laI, kheALane jhINe khAMDI cALaNIthI cALa, badAmanAM cheDAne ThIkarAmAM nAkhI bALatAM aMgArA jevAM thAya eTale vATI nAkhavAM. jIruM tathA mAyAne paNa bArIka vATavAM ane e sarvene meLavI For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 922 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pharIthI vATI ekarasa karavuM. mIThAne zekIne bArIka vATIne eka bIjI majabUta bUcavALI bATalImAM bharI levuM. pachI savAre dAtaNa karatI vakhate maMjanane bhUke laIne temAM bIjI zIzImAMnuM mIThuM jarA meLavIne e maMjana moDhAmAM dAMta upara badhe paDIne, meMne gaLatuM mUkavuM, utAvaLa karIne UDI javuM nahi, tema kAgaLa karI devA nahi; paNa dhIrajathI jyAM sudhI moTuM gaLe tyAM sudhI gaLavA devuM; jethI dAMta tathA avALunA sarvaroga maTI jAya che. 3-vaidha aMbArAma zaMkarajI paMDyA-vAgaDa 1. mAthAnI uMdarI mATe sarSanI kAMcaLI dhupelamAM nAkhI garama karavAthI temAM maLI jaze. te tela uMdarI upara lagADavAthI maTI jAya che. 2. dararoja garama pANIthI mAthuM dhoI sApha karI bheMsanAM ziMgaDAMne bALI rAkha karI, telamAM malama karI lagADavAthI mAthAnI uMdarI maTe che. 3. ebelInAM pAna, kAcakAnAM mULa, kareNanAM mULa ane citro e badhAM osaDane telamAM pakAvI lagADavAthI mAthAnI uMdarI maTe che. 4. mukhapAka mATe -meTuM AvI jAya tyAre caThInAM pAna, nAge, phetarAMvALI elacI ane phulAvelamerathathe samabhAge laI, vastragALa karI capaTI bharI meMmAM bhabharAvI moM baMdha karI puSkaLa lALa bhegI thavA daI kADhI nAkhI, bIjI vAra e pramANe karavuM tathA trIjI vakhata lagAvI meTuM aNagaLa (gAvyA vinAnuM) pANIthI sApha karavuM. e pramANe traNa divasa karavAthI sAruM thAya che. A davA peTamAM jaze te turataja UlaTI thaze, mATe pUratI saMbhALa rAkhavI. For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, karNaroga, nAsAga, mastakaraNane netraroga harI 5. phulAvela Tacchu madha sAthe meLavI meAMmAM cAMdI paDI hoya tyAM ceApaDavAthI rujhAi jAya che. 6. da'tama'janaH-pataMganuM lAkaDuM', leAdhara, majITha, hIrAkasI, phulAvela phaTakaDI ane mAyu phaLa e akeka tAleA tathA kapUra tAlA na meLavI cUrNa karI dAMte ghasavAthI dAMta hAlatA haiAya te majabUta thAya che. 9. da'tama'jana bIjI-kulAvela phaTakaDI teAlA 2, cAka teAlA 8, phulAvela merathathu tAle nA, samudrakINa tAlA 4, seAnAgeru tAlA 3 ane kapUra teAlA nA lai badhAM ekatra karI dAMte ghasavAthI dAMtanA pArAmAMthI nIkaLatuM leAhI aMdha thAya che. 8. daMtamaMjana trIjI :-phulAvela phaTakaDI, hIrAbALa ane badAmanAM cheDAMnA kolasA e dareka rA tAlA, samudraphINa tAlA 5 sAthe meLavI dAMte ghasavAthI dAMta sapheda thAya che. 9. khajUranA ThaLiyA, bheAMyarIMgaNanAM khIja, rAyaNanAM khIja, mULAnAM bIja, keraDAnI kUpaLA, sAjIkhAra ane ghI laI badhAM mizra karI devatA upara mUkI tenI dhUNI levAthI dAMta tathA dADha dukhatI maTe che. 10. AkaDAnuM mULa dAMte ghasavAthI kaLatara maTe che. 11. pIpaLAnI vaDavAInuM tAjI' dAtaNa karavAthI dAMta majabhUta thAya che. 12. dADha pAlI hoya te mATe:-tamAku, aphINa ane lImaDAnI kUpaLA sarakhe vajane lai vATI nAnI goLIo manAvI, dAMta agara dADhanI pAlamAM mUkavAthI ArAma thAya che; temaja saragavAnA guMdara dADhamAM rAkhavA athavA camAra udhelInAM pAna dADhamAM rAkhavAthI kaLatara ane pIDA maTe che, For Private and Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je a A ja ka-mAstare narabherAma harajIvana-navAgAma 1. daMtakRmi mATe -leDhIne khUba garama karI tenA upara iMdravaraNInAM pAkAM phUla mUkI tenI meMmAM dhUNI levAthI dAMtamAMnA kIDA kharI paDe che. 2. bheMyarIMgaNInAM bI devatA upara mUkI dhUNI levAthI deta. kRmine nAza thAya che. pa-vaidya kezavarAma harizaMkara bhaTTa-kapodrA mukhapAka mATe -baraDInAM mULa tathA bAvaLanI chAlane kavAtha karI jarA phaTakaDI nAkhI kogaLA karavAthI mukhapAka maTe che. 6-vaidya nArazaMkara haragovinda adhvaryuM-bAraDolI bIlInAM pAtarAMne kvAtha karI tenA kogaLA karavAthI meM AvI gayuM hoya te maTe che. saMgrahaNanA daradInuM meTuM jyAre AvI jAya tyAre A kogaLA karAvavAthI sAruM thAya che. vaiva dhIrajalAla mANekalAla-vaDodarA daMtarakSaka cUrNa-merathuthu phulAvela tole che, TakaNa telA 2, phaTakaDI talA 3, cAka telA 8, kAthe telA 2, mAyAM telA 2, kapUra tela 1 ane siMdhava tole 1 laI sarvanuM vastragALa cUrNa karI dAMte ghasavuM. A cUrNa sannipAtamAM kapha sukAI gayo heya tene bahAra kheMcI kADhavA mATe dAMtanA peDhA upara tathA jIbhe ghasavuM, jethI Akho divasa kapha nIkaLyA kare che. 8-vaidya valabhadAsa narottamadAsa-bharUca navasAra, kaLIcUne tathA kaMku e traNene pANImAM hAtha upara ghasI nAkamAM saMghe to dADha duHkhatI maTe che. kapha sukAI gaye rIDhavA mATe dAMta jethI A For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - mukha kerAga, nAsA roga, maratakareganenetraroga 25 9-vedha nUramahamada hamIra-rAjakeTa meTAnAM chAlAM mA-bAvaLanAM pAna tathA paraDA, phaTakaDI, ArAroTa, meMdInAM pAna ane caNoThInAM pAna e sarvanuM samabhAge cUrNa karI mAMmAM rAkhavAthI moDhAnAM chAlAM, garamI vagere maTe che. 10-brahmacArI AtmArAma trivedI meMdAnuM AgarA-upaleTa, dAruhaLadara, ledhara, metha, majaTha, kALIpahADa, kaDu, mAlakAMkaNI, kaTAsariyAnAM mULa ane haLadara sarva samabhAge laI, vATI cUrNa karI dAMte ghasavAthI Aga pIDavALuM athavA lehIvALuM maTe che. 11-akSara puruSottama auSadhAlaya-sArasA mukhapAka mATe -bAvaLanAM (pINAM) phUla chAMyaDe sUkavI vastragALa karI, madhamAM caNA jevaDI goLI vALI meMmAM rAkhI thaMkatA javuM. AthI meDhAmAM game te jAtanA chellA thayA hoya, eka pAI jevaDI cAMdI paDI hoya, khorAka khAI zakAtuM na hoya athavA game tevo duSTa mukhapAka thayo hoya, tene paNa A goLIthI maTI jAya che. A gALI moMmAM rAkhI rasa bahAra thaMkatA javuM athavA peTamAM javA devAthI paNa kAMI nukasAna nathI. uparokta upacArathI betraNa divasamAM duSTha rogane sadaMtara nAza thAya che. 12-vaidya prabhAzaMkara vRdAvanadAsa-dhaMdhukA daMtamaMjana -jIruM tela 1, mIThuM tolo che ane mula tAnI mATI tela vA vATI cUrNa karI dAtaNa sAthe ghasavAthI dAMta uparane pILo thara nIkaLI jaI sApha thAya che tathA meM svAdiSTa thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 zroAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 13-DaoNkaTara ThAkoralAla sUrajarAma-surata 1. dAda caDhI hoya to -hIrAbeLa lAvI tenuM raMjana karavAthI dADha caDhI hoya athavA avALuM phUlyuM hoya, te tarataja darada narama paDI jAya che. 2.dAMta DA divase hAlaze evI bIka lAge te vaDanI vaDavAInuM dAtaNa karavAthI hAlatA dAMta majabUta thaze; bIjA hAlaze nahi. 3. ratanatanA jhADanI DAMkhaLInuM dAtaNa karavAthI dAMta hAlatA hoya te majabUta thAya che. 14-vaidya bALAzaMkara prabhAzaMkara-nAMdoda morathUthu phulAveluM telo pa, phaTakaDI phulAvelI lA 10, senAgeru telA 10, elacI telA 2 vATI vastragALa karI, vAla 0 moMmAM rAkhI lALa nIkaLI javA daI baMdha thAya tyAre pANInA kogaLA karI sApha karavuM. nAnA bALakane hImajI haraDenA pANImAM eka vAlane cUMtho bhAga ApavAthI maTe che. A davA meMmAM cepa DyA pachI lALa barAbara nIkaLI jAya pachI moM sApha karI ghI cepaDavuM, jethI game te mukhapAka hoya te tene paNa maTADe che. 15-kumArazrI devIsiMhajI bhUpatasiMjI-kaTAsaNa dADha dukhatI heya te mATe-sarasiyuM zera na laI temAM lAla maracAM zera 01 nAkhI agni para mUkI khUba kakaDI maracAM baLI jAya, tyAre nIce utArI gALI rAkhI mUkavuM. upayoga -je jamaNI bAjunI dADha dukhatI hoya te DAbI bAjunA kAnamAM tela nAkhavuM ane DAbI dADha dukhatI hoya te jamaNuM kAnamAM tela pADavuM. A tela pAMca miniTa kAnamAM rahevA devuM, jethI tIvra pIDA karatI dADha ekadama narama paDe che. For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, karAga, nAsAga, mastakaga ne netraroga 27 16-vaidha jamanAdAsa madanajI vaiSNava-verAvaLa daMtamaMjanA-cAka 2, kapUra, taja , ajame 1, mAyuM. phaLa 1 ane rathayu phulAveluM tela 0) bhAra vATI cUrNa karI dAMte ghasavAthI dAMtanA roga maTe che. 17-vaidya ravikAMta ane zAntikAMtabAlaMbhA sibhAgyapravAhI:-(amArI banAvaTa) phulAvelI phaTakaDI telo 1, jeThImadhanuM cUrNa tole 1, TaMkaNakhAra kulAvela telA rA, vIsa tolA sAkaranuM sarabata (cAsaNI) banAvI TharyA bAda uparanI vastuo meLavI zIzImAM bharI rAkhavuM. te rU vaDe athavA pIMchI vaDe moDhAmAM tathA gaLAmAM pheravavAthI mukhakSata, ghArAM, ullA, ratavA, cALiyA vagere maTe che. ame A davAne ghaNA vakhatathI upayoga karIe chIe. 18-vaidya dhIrAbAvA gumAnabAvA-saNiyAtaLAva dAno dukhAve AkaDAnI kuMpaLanA jhINuM pAna lAvI saheja pANI mUkIne rasa kADhI te rasa kAnamAM mUkavAthI dADha narama paDe che. A rasa DAbI dADha dukhatI hoya te jamaNI bAjunA kAnamAM mUke ane jamaNI dADha dukhatI hoya te DAbA kAnamAM mUkavAthI daradIne ArAma thAya che, e anubhavasiddha che. 19-vaidya ANaMdajI ane pItAMbara savajI-unA dAMtanAM peDhAM caDhavA-tAvaDInI meza divasamAM be vakhata pice hAthe ghasI phaTakaDInA pANInA kogaLA karavAthI dAMtanAM peDhAM caDhelAM hoya te maTe che. 20-sAdhu gaMgAdAsajI sevAdAsajI-surata daMtamaMjana -cAka telA 6, dADamanAM phUla tolA 6, AmaLAM For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kara8 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - tolA 6, hImaja telA 6, hIrAkasI telA 4, haraDAM talA 4, baheDAM telA 4, carasa telA 3 ane hIrAdakhaNa telA 3, vATI vastragALa karI dAMte ghasavAthI sarva prakAranA mukharoga maTe che ane dAMta majabUta thAya che. 21-eka vaidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI rahIzanA phala (rahIza nAmanuM sugaMdhI ghAsa thAya che. eka hAMDalImAM bharI tenI upara siMdhavanuM cUrNa pAtharavuM, tenA upara bIjA phUla pAtharavAM tathA pAchuM siMdhavanuM cUrNa pAtharavuM. tyAra bAda mudrA karI gajapuTa agni Apa, svAMga zIta thaye kADhI vATI dAMte ghasavAthI dAMta sApha tathA majabUta bane che, temaja dAMtanA tamAma vyAdhione nAza kare che. 22-vaidya zyAmacaMda govardhanarAma-khAkharecI kAMTALAM mAyA telA 2, hIrAdakhaNa telA 2, barAsa telA 2, cinIkabAlA tolA 2, kAthe telA 4 ane cAka talA 8 vATI vastragALa karI zIzImAM bharI majabUta bUca mAre. A maMjana dAMte dAtaNa sAtheghasavAnI dAMta majabUta tathA sugaMdhIdAra bane che. 23-vaidya vardhanarAva-pATaNa mora tela 1 laI pAkA lIbunI cIrIomAM bharI garama karI dukhatI dADha upara dAbavAthI ArAma thAya che. ra4-vaidya bhUrAbhAI odhavajI trivedI-bhAdaroDa TaMkaNakhAra ane kAtho vATI madhamAM meLavI gaLAmAM tathA moMmAM pIMchIthI athavA AMgaLIthI cepaDavAthI tarata dAha zAnta thAya che. ra5-vaidya kacarAlAla jeThAlAla gAMdhI-pATaNa : dADhanuM kaLatara tathA dukhAH -dAMtamAM saDe lAge te For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | mukharoga, kareNa, nAsAga, mastakareganenetraraMga kara, garama pANImAM mIThuM nAkhI vAraMvAra kogaLA karavA. pilANa thaI gaI hoya tathA dukhA heya tyAM akkalagaro tela 1 ane zuddha TaMkaNa tole kA meLavI dhIme dhIme ghasavuM agara dabAvavuM ane lALa nIkaLavA devI. AthI kaLatara tathA dukhAve jaladIthI maTI jaze ane nastara mukAvavAnI jarUra nahi rahe. pAna khAvAM nahi temaja athANAM vagere garama khorAka khAve nahi. tamAku UMcI sArI bharucI tele 1, akalagare te mA, ghoDAvaja le che, sUTha tela nA, marI le che, pIpara tela nA, siMdhava tela che ane zekeluM jIruM tela nA bArIka vATI dAMte ghasavAthI dAMtano dukhAvo turata maTe che. -vaidhazAstrI esa. ela. barmana-surata mukhapAka mATe -zaMkhajIru, nAgeru, variyALI, hImajI haraDe, phaTakaDI, cinIkabAlA, gulAbanAM phUla ane elacI e sarva samabhAge laI vATI moDhAmAM ghasavAthI sarva prakAranuM AveluM meTuM maTe che; temaja keIe moTuM ApyuM hoya te te paNa maTe che. -vaidya prANazaMkara-samanI 1. daMtamaMjana -dADamanI chAlanuM vastragALa cUrNa karI, te cUrNa aruNedaya veLAe dAMta upara ghasavAthI hAlatA dAMta vAsamAna majabUta thAya che. 2. dAMta hAlatA hoya ane dukhAvo thato hoya te te dAMtamAM akalagare mUkavAthI ekadama ArAma thaI jAya che. 3. laviMganA arkamAM pUmaDuM baLIne dukhatA dAMta upara mUkavAthI ArAma thAya che. -eka vaidarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI 1. dAMtanAM avALuM-je dAMtanAM avALuM phUlyAM hoya te A. 30 For Private and Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 930 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je karamadInA jhADanuM sUkuM athavA lIluM mULa caMdananI mAphaka ghasI maMjana karI meM nItaratuM mUkavAthI maTe che. 2. ledharane bArIka pIsI je kAnamAM ke te durgadha tathA para nIkaLatuM baMdha thAya che. 3. AdAne rasa, madha, talanuM tela 1 tela tathA mIThuM tele che e badhuM ekaThuM karI, UMnuM karIne, ThaMDuM pathI kAna mAM mUke te kAnanA casakA maTe che. 4. baherApaNuM -badAmanuM tela tolA 5, nagoDanAM pAtarAMne rasa telA rA, varaNAMnAM pAtarAne rasa telA rA, agheDAnAM bIjane bhUko tolA rA, bakarInuM mUtra telA rA ane bIlInA garbhane pANImAM vATI karelo rasa tolArA laI A sarvane ekaThuM karI dhIme tApe ukALI, sarva rasa baLI jAya ne phakta telaja bAkI rahe tyAre tene ThaMDu karI kapaDAthI gALI zIzImAM bharI, pachI eka mAsa sudhI kAnamAM nAkhavAthI baherApaNuM jarUra maTe che. -vaidya IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1. kAnanA roganA upAya-dhaMtUrAnAM pAtarAMne rasa kADhIne cArapAMca TIpAM kAnamAM nAkhavAM ane uparathI keruM kaMku bhabharAvavuM eTale kAnamAMnuM paru vahetuM baMdha thaze ne casakA maTaze. 2. talanuM tela zerA, vachanAga rUA. rA bhArane aphINa tela mA laI vachanAga tathA aphINane telamAM nAkhI cUle caDAvI, vachanAga baLI jatAM sudhI ukALI, te telane ThaMDuM pADI kapaDAthI gALI kAcanI zIzImAM bharI levuM.kAnamAM casakA mAratA hoya, naLImAM sojo hoya, kAnamAM dhAka paDI phaDaphaDa avAja thato hoya, te A telanAM cAreka TIpAM kAnamAM nAkhavAM. je kAna pAkI paru nIkaLatuM hoya to kAnane picakArIthI dhoI, pachI A telanAM TIpAM nAkhavAM. For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, karNareganA sAga, mastakareganenetraroga 971 3. talanuM tela zera bhA, DamarAnAM pAtarAne rasa zera che e bene ekaThAM karI cUle caDAvavAM. rasa baLI jAya ane tela mAtra bAkI rahe eTale utAravuM. A tela banAvavA vAsaNa meTuM levuM, kAraNa ke puSkaLa Ubhare caDhe che ane UkaLatAM rasa le athavA gaLe banI jAya te paNa gabharAvuM nahi, kAraNa ke rasa baLI gayA pachI badhuM ekarasa thaI jAya che. e telathI paNa kAnanAM tamAma dardo maTe che. -yatizrI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata bhImasenAdi tela-talanuM tela zera , lasaNa tele 1, ane ajame tole na levAM. prathama tela laI cUle caDAvI kakaDI rahe eTale temAM lasaNa tathA ajame nAkhI, te baLIne kelasA jevuM kALuM paDI jAya tyAre nIce utArI ThaMDuM pADI gALI, savArasAMja babbe TIpAM kAnamAM pADI rU dabAvavuM tathA bahAra sAbaraziMguM, ghoDAvaja, sUMTha, hiMga ane sekaTAnuM mULa pANImAM ghasI kAnanI AjubAju cepaDavuM. A lepa khadakhadAvI copaDe, jethI kAnanA tamAma regone maTADe che. -vaMdya manasukhalAla lallubhAI-surata kAnamAM dukhAve bahu thatuM hoya te aphINanA arkanuM TIpuM pADavuM tathA kAnanI naLInI AsapAsa paDavuM. kAnamAM ThaLiyo vagere kAMI bharAI gayuM hoya te talanuM tela mUkI bIje divase garama pANInI picakArIthI kAna che, jethI aMdara bharAyelI vastu sahelAIthI bahAra nIkaLI jaze. -vaidya jamanAdAsa madanajI vaiSNava-verAvaLa bheMyarIMgaNInAM bI kaDachImAM mUkavAM. pachI te kaDachIne devatA para mUkI upara bhUMgaLI mUkI dhumADe kAnamAM barAbara jaI zake For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaMkara zrIAyurveda nibadhamALA-bhAga 2 jo tema rAkhavA. kAnamAM jatu karaDatAM hoya ane koI paNa ilAja karavA chatAM phAyado na thatA haiAya te A ilAja karavAthI kAnamAM thI ghaNAM jaMtu khahAra nIkaLI paDaze. A upAya eka vRddha DozI karatAM hatAM ane ghaNA daradIo upara ajamAvelA che, darekane phAyadA thayA che. --vaidya nAza'kara haragoviMda-khAraDolI AkaDAnAM lIlAM traNa lAMmAM lAkaDAM lAvI, temAMnA eka lAkaDAne cheDe talanA telanu' nItaratuM cAkhkhuM' sAruM' kapaDuM' vIMTALI khIje cheDe dorI bAMdhI UMdhu' laTakAvI nIce cInAi vAsaNa mUkI kapaDu' saLagAvavu', jethI tela TapakI vAsaNamAM paDaze. jyAre tela TapakI rahe tyAre lAkaDu' cheDI nAkhavu' ane bIjA lAkaDAne eka cheDe DhArI mAMdhavI ane bIje cheDe svaccha kapaDu TapakelA telamAM bhIjavI vITALI saLagAvI tela TapakAvavuM. trIjI vakhata paNa teja pramANe tela TapakAvI zIzImAM bharI levu'. e telanAM TIpAM kAna mAM nAkhavAthI karNAMzULa, phaNunAda ane ka pAka maTe che ane bALakAnI chAlIne mATe A tela akasIra che. -eka vaidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM' nathI marI gayelA mAranA pagane khALI bhasma karI mArIka vATI bhUMgaLI dvArA kAnamAM phUMkavAthI ka pAka tathA kaNu zULa maTe che. --vaidya geAvanarAva-pATaNa gAyanu' sUtra jema jAnu thAya che tema jaladI phAyado kare che. gAyanuM mUtra tAlA 1, vaDAgaruM mIThuM' Azare eka vAla tathA ceAkhkhI hiMga e ghauMMbhAra ane sidhavakhAra cAra ghabhAra meLavI, temAM lI'bunA rasa Azare daza TIpAM nAkhI dIvA upara athavA aMgArA upara kharakhaDhAvavuM, UbharA Ave tyAra bAda nIce utA For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : -, = --. .. mukharoga, karNariga, nAga, mastakane netraroga 933 rIne sahevAya tevuM thAya tyAre rU vaDe kAnamAM TIpAM pADavAthI dukhA ane casakA maTe che. haMmezAM garama karIne upayogamAM levuM. dUdha-khAMDa khAvAM nahi. baherAza mATe lAMbA divasa sevana karavuM. -vaidya kacarAlAla jeThAlAla gAMdhI-pATaNa kenADI rega:-jenA kAnamAMthI paru nIkaLatuM hoya, para durgadha mAratuM hoya, kAnanI naLImAM sojo hoya ane mAthuM dukhatuM hoya tevA regInA kAnamAM cekhA TarapenTAIna telanAM traNa TIpAM sAMja savAra nAkhavAthI jaladI ArAma thAya che. eka kaNa nADInA daradIne ghaNAM osaDa karavA chatAM nahi maTelAne A upAyathI tarata phAyade thaye hate. -vaidya zrIdhara bhAurAva dANe-AkeTa (varADa) 1. nAkanA roganA upAyaH-gadheDAnAM sUkAM lIDAM upara pANI chAMTI tenI gaMdhane nAsa levAthI nAkamAMthI vahetu lehI baMdha thAya che. temaja vAgavAthI ghA paDyo hoya te gadheDAnAM lIDAM para pANI chAMTI te dabAvI devAthI ghAnuM lehI paNa baMdha thaI jAya che. vaidya IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata pInasa -AratIkapUra ane kaLIcUne gAyanA ghImAM khUba vATI suMghavuM ane magajamAM barAbara UtaravA devuM. A prayoga dina traNathI sAta sudhI karavAthI pInasa tathA magajamAM jatu hoya te te nIkaLIne sAruM thAya che. -vaidya vallabhadAsa narottamadAsa-bharUca pInasa -e nAkanuM darada che. zarUAtamAM nAkamAMthI kharAba vAsa nIkaLe che, pachI paru jevI rasI nIkaLavA mAMDe che, pachI cIpaDA baMdhAya che, pachI lehI paDe che, pachI kIDA nIkaLe che ane chevaTe nAka besI jAya che. tene mATe amAro anubhavasiddha upAya nIce pramANe che - For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (34 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je Dhera (pAvara) enAM pAna ajamAnAM pAna jevAM thAya che, paNa narama hoya che; upalI bAju makhamalanA jevI suMvALI thAya che, tenI dAMDI cerasa hoya che. e pAnanA rasamAM ghI meLavI pakAvI ghI taiyAra karavuM. e thI sUghavuM, masaLavuM ane magajamAM javA devuM; peTamAM jAya to nukasAna nathI. jema taMbAkunI bIDI pivAya che, tema DhAramorAnAM sUkAM pAnanI bIDI banAvI divasamAM traNa vakhata pIvI ane dhumADe nAka vATe bahAra kADho. parejI -tela, maracuM, kAMdA ane macchI khAvI nahi. A prayoga karavAthI pInasa jarUra maTI jAya che. A pracaMga khAsa ajamAvela che. -e. DI. pI. mAdana-surata 1. pInasa -dAbhaDAnAM lIlAM pAna lAvI tene rasa kADhI te rasamAM eka caturkIza gaMdhakanuM ghI nAkhI dhIme tApe pakAvavuM. pakAvatAM ghI rahe ane rasa badhe baLI jAya, tyAre bATalImAM bharI pInasavALAne divasamAM traNa cAra vakhata suMghADavuM tathA nIce lakhelI chIMka lAvanArI davA sUMghADavI - 2. chIMka lAvanArI davA -aDAyAMnI rAkha laI temAM A kaDAnuM dUdha meLavI palALI chAMyaDe sUkavI bArIka vATI sUMghADavI, AthI mAthAnuM darada, pInasa, AdAzIzI, cakarI ane vIMchInuM jhera chIMka AvethI UtarI jAya che. tAvavALAne, nasakorAM baMdha rahetAM hAya tene, nAkamAMthI kapha nahi nIkaLatuM hoya ane gaLAmAM UtarI phephasAmAM ja hoya tene, hisTIriyA, vAI, unmAda ane sannipAtajavaramAM sUMghADavAthI ghena-mUcha maTI jaI zuddhimAM Ave che. koI bALakanA nAkamAM koI vastu pesI gaI hoya te bAjunA khAlI nasakorAmAM A davA sUdhADavI. jyAre chIMka AvavA mAMDe tyAre davAvALA nasakerAne AMgaLI vaDe dabAvI devuM, eTale chIMkanA zera For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukhaga, karNarega, nAga, mastakareganenetraroga ha3pa thI bharAI gayelI vastu nIkaLI jaze. prasava jaladI na thato hoya te A davA ApavI nahi, kAraNa ke chIMkanA jorathI garbha ADo paDI jAya che. tAvanA daradIne zarIre garama kapaDAM eArAhI davA sUMghADavAthI parase thaI tAva narama paDI jAya che. khAsa sUcanA eTalI karavI ke chIMka khAtI vakhate meTuM baMdha rAkhavuM; kAraNa ke moDhuM khulluM rAkhavAthI davA gaLAmAM jaI sejAne utpanna kare che tathA agana baLe che. pIsavALAne ghInuM tathA A davAnuM baMnenuM nasya sAtheja ApavuM. 3. nasakorI phUTavI -nasakorI phUTatI hoya te phaTakaDInuM cUrNa suMghADavuM tathA tenuM pANI banAvI nAkamAM mUkavuM, jethI turata baMdha thaI jAya che. -vaidya nuramahamada hamIra-rAjakoTa 1. mAthAnA roganA upAyaH-traNa dANA badAmane magaja ane traNa dANA kALAM marI gAyanA ghImAM kakaDAvI, badAma ane marI kADhI laI, khamAya tevuM garama ghI,nAkamAM sUMghavuM ane taLelI badAma tathA marI cAvI jaI uparathI dUdha pIvuM. e pramANe traNa divasa savArasAMja karavAthI sakhatamAM sakhata AdhAzIzI maTI jAya che. 2. sukhaDane vahera telA 2 ane vALa talA e bene bArIka vATI tenI lUgadI thAya eTaluM temAM eraMDiyuM tela meLavI, te lUgadI tALavA uparanA vALa sApha karAvIne te upara mUkavAthI, garamIthI, lehIukALAthI, pittathI, mUcha AvyA pachI ane bezuddha thayA pachI mAthuM atyaMta dukhatuM hoya te traNa divasamAM maTI jAya che. -yatithI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata nabaLAIthI mAthuM dukhavuM -kavaca talA 4, dhoLI caNeThI For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 936 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - -- - - -- - - - cheDAM kADhelI talA , ekhare tele 1, gokharu tela 1, dhaLI mUsaLI tela 1, vAMsakapUra telA 2, abarakha bhasma tela bhA, pIpara tele che, pIpaLImULa tole 1, nirmaLI tela 1, lehabhasma tela 1, nirguDI tela 1, mugalAI bedANA telA 2, elacI tole 1, kezara tole che, jAyaphaLa tele mA, jAvaMtrI tele mA, taja tela mA, rUmImastakI telA 3, akakalagaro tela 1 e sarva vasANAM pikI kaucAnAM bIjane pANImAM ukALI cheDAM kADhI nAkhavAM ne sapheda caNoThIne dUdhamAM ukALI cheDAM kADhI nAkhavAM. temAM khAsa dhyAna ApavuM ke caThInA magaja para jarA paNa chAla ke aMtarachAla rahe nahi. je rahI jaze te puSkaLa jhADA tathA UlaTI karAvaze mATe saMbhALa rAkhI cheDAM dUra karavAM. pachI te mI jene chuMdIne bArIka thAya eTale bAkInAM vasANAM meLavI khUba ghUTavAM. e bhUkAmAMthI be AnIbhAra bhUko laI temAM teTalI sAkara meLavI phAkI mArI uparathI dUdha pIvAthI zakti Ape che. magajanAM tamAma daradane maTADe che ane yAdadAstane vadhAre che. -vaidya IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1. pIpaLA para vAMde (eka jAtanAM pAtarAM thAya che) lAvI lepaDI karI bAMdhavAthI mAthAne je jhAmaravA thAya che te maTe che tathA jhAmaravAne lIdhe ochuM dekhAya che te paNa dekhAtuM thAya che. 2. magajanI zaradIthI thato dukhAve tathA pInasa mATe -pInasa thato mAlUma paDe ke tarataja bIlInAM pAnane rasa kADhI nAkamAM mUka, athavA bIlInA pAnanuM cUrNa suMghavuM, jethI zarIdIthI mAthAmAM thatA duHkhAve tathA pInasa maTe che. 3. saLekhama -haMmezAM saLekhama rahevAthI AgaLa upara damane rega lAgu paDe che, eve vakhate jema bane tema pANImAM kALAM For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, karNaroga,nAsaroga, mastakareganenetraroga 27 - - - - marI naMga 7 vATI eka be mAsa pIvAthI magajanI zaradI maTe che. - dattAtreya bhagavAnajI mAthAno dukhAvoH-thoDA kAcA cokhA laI temAM be laviMga nAkhI, khUba bArIka vATI, pANI mUkI laTI, caMdananI mAphaka lepa karavAthI mAthAne duHkhAvo jaladI maTI jAya che. -vaidya prabhAzaMkara vRMdAvanadAsa-dhaMdhukA 1. jhAmavA mATe -caThInuM mULa pANImAM ghasI cheDA divasa suMghavuM. 2. AkaDAnA dUdhamAM palALI sUkavelI aDAyAMnI rAkha sUMghavAthI pInasa maTe che, tathA chIka AvI zleSma nIkaLI jAya che. -mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma nAgAnI mAtrA -phulAveluM morathuthu tele 1, vachanAga telA 2, kAcI phaTakaDI tolA 2 ane kALAM marI talA 8 laI prathama merathathu phulAvI rAkhavuM tathA vachanAgane leDhAnI kaDAImAM rAkhaDI raMganuM thAya tyAM sudhI bALa. pachI badhI vastu bhegI karI bArIka vATI ekathI be ratI sudhI pIpara vAla 1 tathA madha sAthe cATavuM athavA ghI-madhamAM cATavuM ane tarata ja uparathI kazuMka khAvuM; nahi te UlaTI thaI jaze, davA nIkaLI jaze ane gabharAmaNa thaze. A davAthI agninI maMdatA, magajanuM pharavu, vAyu, mRgI, kRmi, jIrNajavara Adine maTADe che. jAyaphaLa telo vA ghasI, temAM A davA vAla 1 meLavI, copaDavAthI mAthAne dukhAvo maTI jAya che, -zaidya maNizaMkara bhAnuzaMkara-valasADa 1. jhAmaravA mATe -negeDanAM pAna vATI gAyanA dUdhamAM khadakhadAvI mAthe bAMdhavAthI maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 938 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - 2. zAraMgadhara saMhitAmAM kaheluM nArAyaNa tela lagADavAthI paNa jhAmaravA maTI jAya che. --vaidya aMbArAma zaMkara paMDyA-vAgaDa 1. mAthAne dukhAve lImaDAnuM cheTuM pANImAM ghasI caMdananI mAphaka lagADavAthI mAthAne dukhAvo maTI jAya che. - 2, zaradIthI mAthAne dukhAvA-kUtariyA ghAsanI pAtarI lAvI hatheLImAM masaLI tene rasa sUMghavAthI atizaya chIMka AvI zaradIthI thato mAthAno dukhAvo maTI jaze. A ghAsanA mathALA para bAjarInAM kUMDAM jevuM thAya che ane te kapaDAne ceTI jAya che, tene kUtariyuM ghAsa kahevAya che. -Akora dhIrAbAvA gumAnabAvA-saNiyAtaLAva 1. mAthAnA dukhAvA mATe -tajane aka cepaDa, pIpa ramITanuM tela paDavuM, gulAbajaLa, kelaneTara, barapha vagerenAM pitA mUkavAM. 2. othamIjIruM, sAkara ane ghI athavA badAma, sAkara ane ghIne A karI bAve. 3. AdAzIzI:-Adune rasa tathA tulasIne rasa sUMgha ane mUke. 4. arIThAne pANImAM ghasI tenuM TIpuM dukhatA bhAga taraphanA nasakorAmAM mUkavuM. -vA jamanAdAsa madanajI vaiSNava-verAvaLa 1. mastakaragara-siMdhava ghImAM vATI sUMghADa. 2. paTeLAMnAM lIlAM mULa ghasIne (pANImAM) cepaDavAM. 3. bhAMgarAnuM mULa ghasIne cepaDavuM. For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, karNaroga, nAsAroga, mastakareganenetrarega 939 4. peLI kareNanuM mULa ghasIne sUMghavAthI mastaka roga maTe che. -vaidya manasukhalAla lallubhAI-surata 1. mastakano dukhAveda-dudhelInuM mULa, tagara, zatAvarI, moTI haraDe, deDIne rasa, rAsnA, siMdhava, vAvaDiMga, jeThImadha, sUMTha ane eDamULa e dareka tela tela ane bhAMgarAne rasa telA 5, talanuM tela telA 15 ane bakarInuM dUdha telA 10 e sarvane vATI tenuM tela kADhI, te telanAM cha TIpAM nAkamAM mUkavAthI mAthAne dukhAve maTI jAya che. 2, magajatarI badhI jAtanI maLI zera vA, badAma zera che, sAkara zera 2, khasakhasa zera , dheLAM marI tole , nAgake. zara telo 1 ane elacI tela 1 laI sAkara sivAya sarva vastunuM vastragALa cUrNa karI, aDadhe zera dUdha laI temAM A cUrNa eka adheLa nAkhavuM. pachI sAkara tela 1 tathA ghI tela 1 nAkhI ukALI mAtra savAramAM pIvuM ane bhUkha lAge tyAre jamavuM. A pragathI avazya mastakanA tamAma vyAdhi maTe che. -vaidya kezavalAla harizaMkara bhadra--kApikA 1. AdAzIzI mATe -pIpara, marI ane ledhara samabhAge laI bArIka vATI traNa divasa nasya ApavAthI AdAzIzIne vyAdhi maTe che. 2. kapALanA kIDA-kaDavI phUkaDavelanAM pAnane rasa kADhI traNa vakhata nasya ApavAthI kapALanA kIDAnI vyathA nAza pAme che. -amadAvAdanA eka jaivarAja jhAmaravAnI akasIra davAra-badAmane magaja zera vA, taja tela 1, sUMTha telo vA, sAkara tolA 5 ane khasakhasa zera 0)- e sarvane vATI kalAivALA vAsaNamAM bharI baMdha rAkhavuM. For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 949 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - ka . e cUrNa le eka tathA gAyanuM dUdha zera mAM meLavI ukALI pIvAthI jhAmaravA, mAthAne kaDhApo, AMkhamAMthI jharatuM pANI, zaradI, jIrNajavara temaja dareka jAtanA ziregana nAza kare che. -vaidya puraSottama bahecaradAsa yAjJika-kAlola mAthAno dukhAve -(be miniTamAM phAyado kare che) zuddha nepALa ke jenI vacamAMnI pAtarI tathA chAla kADhelI hoya, te bhAga 12 ane kapUra bhAga 1 laI e bene ekaThAM vATI pAtALayaMtrathI tela kADhavuM ane te majabUta bUcavALI zIzImAM bharI mUkavuM. jenuM mAthuM dukhatuM hoya tene phakta bATalIne bUca ughADI zIzI nAka AgaLa dharI jerathI sUMghADavuM; eTale tarata mAthuM dukhatuM maTI jaze. aMgrejI phinyAsITIna vagerenA mizraNathI kamImAM kamI vIsa miniTa lAge che, paNa A esaDathI be miniTamAM maTI jAya che. A esiDa ghaNA divasa pachI kamajora thaI jAya che, paNa AvI jAtanI camatkArika guNa batAvanArI auSadhi AyurvedamAM che, te joIne AyurvedanAM jeTalAM vakhANa karo teTalAM ochAM che. - vaidya zrIdhara bhAurAva dANe-AkeTa (vaDa) 1. AMkhanA roganA upAyaH-manasIla, zaMkhanI nAbhi, siMdhava, dhoLAM marI ane barAsa e sarakhe bhAge laI prathama manasIlane bakarInA dUdhamAM, zaMkhanI nAbhine gAyanA dUdhamAM, siMdhavane varasAdanA pANImAM ane marIne rInA dUdhamAM ekeka divasa khala karI, barAsa meLavI bhegAM vATI pANI sAthe goLIo vALavI. A mAtaMgI aMjananI geLI pANImAM ghasIne AMjavAthI AMkhanI jhAMkha, phUlAM, garamI vagere AMkhanA ghaNA rogo maTe che. 2. guvatI:- kulAvele TaMkaNakhAra, choDAM kADelI cimeDa, dhaLI cAhI ane saphete e save e keka tole levAM. temAM For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sukharAga, ka roga, nAsArAga, mastakareAga tenetraroga 941 kulAveluM mArathathu nA tAleA meLavIne lIMbunA rasamAM 12 kalAka ghUMTavuM, sukAya tyAre zIzImAM bharI tAMbAnI saLIthI AMkhamAM AMjavAthI phUlAM, chArI, AMkha vagere maTe che. 3. 'janavatI -nimaLI, za'khanAbhi, marI, samudraphI, sAkara, rasava'tI, manasIla ane maraghInAM IMDAMnAM phAtarAM sarakhe bhAge laI jhINAM vATI triphaLAnA ukALAmAM eka divasa khalI gALI karavI, pANImAM ghasIne AMjavAthI AMkhanAM timira, paDaLa, kAbhi'du, chArI, AMkha tathA phUlAMne maTADe che. 4. phUlAMnI goLI:-hImajI haraDe, palAzapApaDA, si'dhava ane ratAMjaLI e cArene pANImAM khalI gALI karI AMjavAthI phUluM maTI jAya che. pU. nayanAmRta maMjanaH-pArA tAlA 1, sIsu tAlA 1, kALA suramA tAlA 2 ane kharAsa tAlA 1 laI, e sarvene sAthe ghU'TI suramA banAvI saLIthI AMkhamAM AMjavAthI AMkhanA ghaNA rAga maTe che. sArI AMkhavALA Aje te AMkhamAM koI roga thatA nathI. 6. ThaMDA suramA-kALA surameA tAlA 4, meAtInA bhUkA tAleA 1, garAsa tAlA rAA ane TaMkaNakhAra phulAvelA tAlA nA laI, e sane gulAbajaLamAM ATha divasa khala karI, khalatAM khalatAM sukAya tyAre zIzImAM bharI, sIsAnI saLIthI AMjavAthI AMkhanA ghaNA rAge maTe che ane AMkhane ThaMDaka Ape che. 7. dheALA suraJA:-phulAvelI phaTakaDI telA 1, kharAsa tAleA 1, phulAvelA Ta'kaNu tAlA nA ane dheALAM marInA dANA naga 11 lai, e sarvene khalamAM vATI sArI peThe chUTI AMjavA jevuM thAya eTale zIzImAM bharI, saLIthI AMjavAthI AMkhanA ghaNA rAgone maTADe che. For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 942 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 8. nIlamaNi aka-gulAbajaLa tolA rA mAM kulAveluM meraznathuM ratI 1 nAkhI AMkhamAM TIpAM mUkavAthI AvelI AMkhe, chArI ane AMkhanA khIla maTI jAya che. -vigha dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1. AMkhanuM phaluM-nimaLInAM bIja madhamAM ghasIne AMjavAthI phUluM maTe che. 2suramo -sIsAne mATInI ThIbamAM mUkI nIce puSkaLa tApa karavAthI sIsuM ogaLI jAya tyAre temAM talanuM tela reDavuM; eTale te sIsAne mela nIkaLI jaze. pachI tene DhALI devuM. e pramANe eka vakhata tela pAvuM. pachI tene khAMyaNImAM ghAlI kUTatAM kUTatAM tenAM pAtarAM thaI jAya te paNa tene kuTayA ja karavuM; eTale phUTatAM kUTatAM e bhUke thaI jaze. tene kapaDachANa karavo. e kapaDachANa karelA bhUkAmAMthI eka rUpiyAbhAra mUke laI eka caNeThIbhAra bhImasenI barAsa, 0 tela cinIkabAlA ane hA tela elacInAM cheDAM sAtheja vATIne AMkhamAM AMjavA jevuM thAya tyAre zazI bharI mUkavI. e surame AMjavAthI AMkhanAM paDaLa, chArI vagere maTe che. TUMkI daSTivALAne doDha mAsa lagI AMjyA karavAthI sAruM thAya che ane sArI AMkhavALA je A suramAne haMmezAM upayoga kare te koI paNa prakArane AMkhane roga thato nathI. -yatithI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata 1. phUluM-vaDanA dUdhamAM kapUra meLavIne keTalAka divasa aMjana karavAthI 12 mAsanuM jUnuM phUluM maTe che. 2. akkalagare laI bArIka vATI kapaDachANa karI tene gheTInA dUdhamAM traNa divasa ghUMTa. pachI tenI caNA jevaDI goLI vALI, chAMye sUkavI, pANImAM ghasI savArasAMja AMjavAthI eka mahinAmAM phUluM maTI jAya che, For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, kaNariga, nAsAga, mastakareganenetraroga 943 3. AMkhamAM nAkhavAnAM TIpAM--dhaMtUrAnAM pAna, AmalInAM pAna, jIruM, kAcI phaTakaDI e sarve arthe ardho tole ane aphINa be AnIbhAra e sarvene jhINuM vATIne tenuM pANI karI kapaDAthI gALI laI, eka zIzImAM bharI temAMthI divasamAM be vakhata AMkhamAM TIpAM nAkhavAthI AvelI AMkhe maTe che ane traNa mAsanI aMdaranuM tAjuM phUluM kapAya che. uparanI vATelI cIjonI piTalI karI AMkha upara dAkhyA karavAthI AMkhane seje ane ratAza maTI jAya che. 4. triphaLAnuM cUrNa tela 1, ghI tela 1 ane madha telA 2 e traNene meLavI rAtre sUtI vakhate dararoja cATe te AMkhanuM teja vadhe che. 5. rastadhALAne upAyaH-(1) pIparane chAzamAM ghasIne AMkhamAM aMjana karavuM. (2) variyALInA eka sAthe madha meLavI AMkhe AMjavuM. (3) marI ane laviMga, gheDAnA mAMnAM phINa sAthe ghasIne AMkhamAM AMjavAthI jaladI ArAma thAya che. A traNe upAye rAtre AMjavAnA che. 6. samudra phINa, pIpara ane kALAM marI samabhAge laI vATIne suramA jevuM karavuM. A davA rAtre sUtI vakhate AMjavAthI phUluM, paDade, ratAMdhaLApaNuM vagere AMkhanA vyAdhine ghaNuM phAyado kare che. 7. maraghInAM baheDAnI saphedI tathA caMpelInuM tela e beune meLavI AMkha upara copaDavAthI AMkhanI pAMpaNane kharI gayelA vALa pAchA Uge che. 8. hImaja ghImAM taLelI talA 10, gAyanA dUdhane mA telA 5, merathuthu tela 1, TaMkaNakhAra tole 1, rasavaMtI te 1, zodhelI cimeDa tAle 1 ane jeThImadhane zIro tela 1 e For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 94 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je sane vATI vastragALa karI pachI tene vaMtUrAne rasa kADhI kapaDAthI gALI, te rasa temAM meLavI khUba khala kare. pachI tenI lugadI banAvI lAMbI vATe banAvI chAMye sUkavavI. bAda te saLIne ThaMDA pANImAM ghasIne savArasAMja AMjavAthI AMkha dukhavA AvI heya, AMkhamAM nAsUra ke phUluM paDyuM hoya, AMkhamAM khIla thayA hoya ane vAraMvAra AMjaNI thatI hoya, pANI jharatuM hoya, chArI thaI hoya, pAMpaNanI kero khavAI gaI hoya, tAjo meti hoya ane jhAMkha hoya te sarva maTI jAya che. 9 surA -kALe surame zera 1 lAvI tene bArIka vATI lIbunA rasamAM khala karI eka divasa taDakAmAM sUkavo. pachI triphaLAnuM cUrNa karI rAtanA tene chagaNA pANImAM palALI savAre gALI levuM. pilA suramAne agni upara tapAvI triphaLAnA pANImAM ThaMDo pADa ane cUMTavuM. evI rIte sAta divasa triphaLAnA pANanI bhAvanA ApavI. tyAra pachI dheLAM marI 10 dANa, elacI 15 dANA tathA bhImasenI kapUra tela nAkhI kharala kare. te pachI gulAbajaLanI traNa bhAvanA ApavI. chelI bhAvanAe sukAya tyAre pharI eka vAta bhImasenI kapUra nAkhI zIzImAM bharI rAkhavuM. e sura sIsAnI saLIthI dararoja AMjavAthI AMkhanA regane ghaNo phAyado kare che ane bIjA roga utpanna thatA nathI. 10, asALiyAne dUdhamAM palALI temAM rU boLI AMkha upara mUkavAthI Avele sojo UtarI jAya che. 11. cImano upAya-haraDe, badAma, dhoLI dUrvAnI jaDa ane elacI ene jhAkaLe mUkelA vAsI pANImAM ghUMTIne nayaNe keThe pAvuM ane jhAkaLe mUkelA kerA mATalAnA pANIthI AMkhame vAM. uparanI vastuo vATIne jarA mIThuM nAkhI 17 divasa For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukha,karoga, nAsArege, mastakareganene rega 95 pIvAthI cazamAM UtarI jAya che, tenI sAthe dararoja rAtanA upara jaNAvele suramo AMkhamAM AMja. -vaidya IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata netrojanA-naramAnA rUnuM sUtara eka adheLa, gAyanuM ghI zera , surama tele mA, dhoLI caThInAM bIja tele 1, khApariyuM (satanAM phUla) tAle 1, barAsa le , kuMvArane garama tela 1, vAghaNanuM dUdha tela vA, lIMbu naMga eka rasa, elacIdANa le che ane sAcAM metI tole ,A sarva varatu paikI sUtaranI AMTIne gAyanA ghI zera to mAM baLI meza pADavI. sUtaranI AMTInI rAkhaDI tathA meza bhegI rAkhavI ane bAkInI tamAma jaNasane khUba bArIka vATI meza meLavI kAMsAnI thALImAM kAMsAnA vATakAthI sAta divasa ghuMTavuM; rAte kapaDuM DhAMkavuM. sAta divasa pUrA thayA pachI sIsAnI dAbaDImAM bharI rAkhavuM. A netrAMjana AMjavAthI AMkha gaLatI hoya te baMdha thAya che, meti kapAya, po maTe, chAMyA maTe, AMkhanuM teja vadhe, AMkha dukhavA AvI hoya te mATe tathA e sivAyanA AMkhanA ghaNuM vyAdhione maTADe che, e anubhasiddha che. e pramANe meM jenI pAsethI A netrojana utArI lIdhuM hatuM, teNe kahyuM hatuM. A aMjana AMjavAthI AMkha lAlacoLa thaI jAya che ane UpaDI Ave che. mATe prathama eka AMkhamAM AMjavuM, evuM kahyuM hatuM. eka jaNanI AMkhe bilakula dekhAtuM na hatuM tene A aMjanA sAta divasa AMjavAthI dekhAtuM thayuM hatuM, paNa prathama AMkha lAlacoLa thaI UDI AvI hatI. -vi vallabhadAsa naretamadAsa zAha-bhaca sUryAdi mizraNa:-sUrekhara eka caThIbhAra, phaTakaDI be caThIbhAra ane jasatanI bhasma ATha caNoThIbhAra laI eka telA For Private and Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - gulAbajaLamAM nAkhI, halAvI eka divasa TharavA daI pleTiMga peparanI vagara kANAnI garaNI banAvI davA goLI savArasAMja babbe TIpAM AMkhamAM nAkhavAthI duHkhavA AvelI AMkha, phUla, chArI vagerene maTADe che. -vaidya manasukhalAla lallubhAI surata 1. netraroganA upAyaH-AMkha dukhavA AvI hoya te bakarInA dUdhanAM pitAM mUkavAM, AMkhamAM jarA madha AMjavuM, gulAbajaLanA pitAM mUkavAM tathA TIpAM pADavAM. 2. TaMkaNakhAra pulAvela tathA phaTakaDI phulAvelI e banne ekeka cokhAbhAra tathA pANI talA rA meLavI tenAM TIpAM AMkhamAM mUkavAM. phulAvela TaMkaNakhAranAM banAvela TIpAM AMkhamAM mUkavAthI ThaMDaka vaLe che ane ghaNuM phAyado thAya che. phulAvela TaMkaNakhA2nuM berika esiDa bane che, je AMkhanAM tamAma darada, cAMdAM tathA jakhama devAne tene lozana bane che, tenA jevA ja guNa phulAvela TaMkaNakhAramAM kare che. 3. AvaLanAM phUla lAvI vATI AMkhe bAMdhavAM. AMkhanI pAM paNa upara rasavaMtI tathA aphINa copaDavAM, khasakhasanA doDavAne zeka kare, phUlA upara sAbaraziguM ghasIne copaDavuM, pAMpaNane khIla upara tathA tApeliyA upara kulAvela TaMkaNakhAranI bhUkI dAbavI, pANI athavA gulAbajaLamAM meLavI TIpAM mUkavAM. -vaidya jamanAdAsa madanajI vaiSNava-verAvaLa 1. AMkhonI garamI-jIruM zera nA bArIka vATavuM, sAkara zera bA, bArIka vATavI tene ghI zera 1 mAM meLavI kAcanA vAsaNamAM bharI meTuM baMdha karI, paMdara divasa sudhI anAjanA Dhaga For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, ka rAga, nAsAroga, mastarogane netraroga 947 lAmAM dATI, pa'dara divasa rahevA dai kADhI savArasAMja e rUpiyAbhAra cATavAthI AMkhonI garamI maTe che. 2. AMkhanI upara elacInu' tela cApaDavu'. vadhAre pramANamAM ceApaDavu' nahi, temaja AMkhamAM Utare nahi tenI paNa khAsa sa'bhALa rAkhavAnI che. AMkhanI aMdara phaTakaDInA pANInAM TIpAM mUkavAthI garamI jharI jaI AMkhe| dukhavA AvI hAya tA maTI jAya che. 3. vevanAM pAnanA rasa kADhI kAcanA vAsaNamAM TharavA devA ane tenA upara je paDa boMdhAya te mAthe tathA kapALe bharavuM', tathA AMkhA upara bAMdhavuM, jethI ThaMDaka vaLe che ane ArAma thAya che. mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma netrAnaMda zuTikA-surameA tAlA ra, sAkara teAlA 1, hImaja tAle 1, cimaDanI mIja tAlA 2, marI tAlA nA, lImaDAnI TIzIe tAlA 1, manasIla tAlA 1, elacI tAlA 1, kapUra tAle 1 ane senAgeru tAlA 1, uparanI cIjo vATI vacagALa karI kAMsAnI thALImAM sAbaraziMgAnA kaTakAthI ghUMTavu' ane lIMbunA rasa zera 1 pAveA ane chUTatA javu'. sukAya eTale sogaThI vALI sUkavI pANImAM ghasI AMjavAthI jhAMkha, thatuM phUla', tApeAliyAM, AMkhamAMthI pANInuM gaLavuM tathA e sivAyanAM AMkhanAM ghaNAMkharAM daradIne maTADe che. --vaidya prabhAzaMkara vRMdAvanadAsa-dhaMdhukA 1. netrarAga:-AMkhamAM sAvA paDyA hoya, tyAre gaLAnA rasa TAMka 4, jUnuM madha TAMka 4 ane siMdhava TAMka 4 e traNe vastuo bhegI karIne zIzImAM bharI rAkhavI. paMdara divasa bAda e davAnAM TIpAM mUkavAthI AMkhanA sAvA nAbUda thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 948 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je mAnaka - - - - - - ... . - 1 - - - - - - - - - - - - - - - - - 2. netramAM huM paDe te mATe -barAsa mAse 1, kanakabIja mAsa 1, sUMTha mAsa 1, marI mAse 1, pIparImULa mAse 1 ane samudraNa mAse 1 laI, e sarvane bArIka vATI jAInAM phUlanA rasamAM geLI banAvI pANImAM ghasI eka mAsa sudhI aMjana karavAthI phUluM maTI jAya che. 3. UjaLuM vastra (malamala) laIne AkaDAnA dUdhane sAta paTa daI karI ThIbamAM bALI bharama karIne gAya tathA bakarInA mAkhaNamAM kAlavI aMjana banAvI AMjavAthI ATha divasamAM manu Sya tathA DheranA phelAne nAza kare che. 4. zItaLAnAM phalAM uparu-methu TAMka 1 ane sADI cekhA TAMka 1 e baMnene gadheDInA dUdhamAM eka pahora pIsIne caNA jevaDI goLI vALI sUkavI gadheDInA dUdhamAM ghasI AMjavAthI divasa agiyAramAM zItaLAnAM phUlone maTADe che. -caheliyAnA eka vaidyarAja phulAvelI phaTakaDI, ledhara, aphINa ane senAne bArIka vATI lIMbunA rasamAM jarA garama karI AMkhe upara lepa kare, jethI dukhavA AvelI AMkhene maTADe che. - vaidyazAstrI esa. ela. barmane-surata saMkezvara vaTI -kalakhAparI, siMdhava, marathayuM, TaMkaNa, sUMTha marI ane pIpara sarva samabhAge laI bArIka balI lIMbunA rasane sAta paTa ApI gaLI vALI AMkhamAM AMjavAthI AMkhanA tamAma vyAdhine maTADe che, bhayaMkara AMkhanAM darane A akasIra upAya che. -aa dhIrajalAla mANekalAla-vaDedarA For Private and Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukhaga, karNaroga, nAsAga, mastakareganene vega 940 AMkhanI davAH-eraMDatela zera laI eka vAsaNamAM nAkhI khUba ukALavuM. UkaLyA pachI temAM morathu tolA 2 bArIka vATI nAkhI ukALavuM ane utArI laI gALIne bharI rAkhavuM. e divela divasamAM ekathI traNa vakhata AMjavAthI kharI gayelI pAMpaNe pAchI Uge che, vAra, caLa, lAlAza vagere AMkhane rogane maTADe che. AbAlavRddha sahu koIne A davAthI sAro phAyado thAya che. A davA amArI banAvelI che ane anubhavasiddha che. -kumArazrI devIsiMhajI bhUpatasiMhajI--kaTosaNa ratnAkarakenAdi cUrNa (amArI banAvaTa) samudra phINa telA 2, phaTakaDI telo 1, bhImasenI vAla 1 ane sAkara vAla 8, bArIka vATI keruM ne ke ja divasamAM be vakhata ekeka ratI AMjavuM. AMjavAnI vidhi -prathama triphaLAnA pANIthI AMkha joI ratnAkaraphenAdi cUrNa AMjavuM ane pANI jharI jAya tyAre nIce lakhelI davA AMjavI -mIThA saragavAna rasa telA rA, madha tela 1 ane bhImasenI vAla 1, mizra karI traNathI cAra TIpAM AMkhamAM nAkhavAM. e pramANe divasamAM be vakhata karavAthI DaLa AMkha, paDaLa, garamI paDadA, AkhanuM lAla rahevuM vagere maTe che. -ravikAMta ane zAMtikAMta udANI-bAlaMbhA netraraMga upara geLA -kaDAchAla, haLadara, dAruhaLadara, pIpara ane upaleTa e sarve samAnabhAge laI vATI kuMvAranA rasamAM tenI goLI vALI sUkavI, pANImAM ghasI AMjavAthI AMkhamAM chAyA paDI hoya te maTe che tathA AMkhanA tamAma vyAdhine maTADe che. -amadAvAdanA eka vaidyarAja AMkhanI jhAMkha-zaMkhanI phUTI, baheDAMnI mIMja, haraDAMnI mIja, manasIla, pIpara, vacakAvaLI ane ghoDAvaja e sarva For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 50 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je samabhAge laI vATI vastragALa karI bakarInA dUdhamAM goLI vALI sUkavavI. e goLI bakarInA dUdhamAM ghasI aMjana karavAthI AMkhanI jhAMkha maTe che. -mAstara kezavarAma harizaMkara bhaTTa-kApodrA 1. zarUAtane motiyo tathA jhAMkhA-sarapaMkhAnAM bInuM suramA jevuM bArIka cUrNa karI divasamAM be vakhata AMjavAthI zarUAtane metiyA tathA jhAMkha maTe che. 2, AMkhanAM sAdhAraNa dardI mATe -triphaLAne kvAtha karI tenAM TIpAM mUkavAM, te pANIthI dhovuM tathA te pANInAM pitAM mUkavAM. AthI khIla, tApeliyAM, khUjalI, AMkhanI garamI, lAlAza vagere maTe che. -vaidya nuramahamada hamIra-rAjakoTa AMkhanuM phUluM-caMdrodayAvatI kAMsAnA vAsaNamAM ghasI be vakhata aMjana karavAthI AMkhanuM phUluM maTe che. -gha ANaMdajI ane pItAMbara sava-unA 1. AMkhanuM phUluM -eka mANasane AMkhamAM meTuMkera jevuM phUluM paDayuM hatuM, teNe ghaNuM upAya karyA chatAM maTayuM nahi. pachI eka gAmaDAne mANasa Avyo tene kahetAM rAyaNanAM bI ApyAM, e bI vaDanA dUdhamAM ghasI traNa vakhata AMjavAthI kUluM maTI gayuM. A najare joyeluM che temaja meM A prayogane ajamAvI joye che. 2. rAyaNanAM bI bArIka vATI sarasaDA (kALiyA sarasa) nA pAnanA rasamAM cArapAMca divasa khUba kharala karI vaDanA dUdhamAM pAMca-cha divasa kharala karI AMjavAthI phUluM maTe che. -DaoNkaTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukharoga, ka roga, nAsAroga, mastakarogane netraroga 951 1. netraroga mATe:-bhImasenI kapUra bhAga 1, elacI bhAga 1, si'dura bhAga 1, sArA mamIrA bhAga 1, zuddha pArada bhAga 1 ane sIsu' bhAga 1 laI, prathama sIsu gALI pArA reDI khUba khala karI bAkInI vastuo meLavI gheTInA dUdhamAM khatrIza paheAra sudhI khala karavA. dUdha tAjI vAparavu'. e ajana AMjavAthI meAtiye, kAcapaDaLa, nIlapaDala, phUlu, ratAMdhaLApaNuM vagere darado maTe che. amArI anubhavasiddha che. 2. siMdUra bhAga 1 ane navasAra bhAga 1 laI, bArIka vATI jenI AkhA AvI hAya tene AMjavAthI maTI jAya che. --sAdhu gaMgAdAsajI sevAdAsajI-surata puSpAnaSTa guTikA-sapheda athavA lIleA kAca, dhatUrAnAM bI, maiArathu, zaMkha, manasIla, gaucadana, suvaNaeN mAkSika, mANasanI khAparI, mAra tathA maraghInAM iMDAnAM chIlaTAM sa` samabhAge laI khArIka suramA jevu' vATI saragavAnAM pAnanA rasanI bhAvanA ApI, gALIe vALI e rasamAMja ghasI AMjavAthI janmabharatu phUla, tApeliyAM ane trideSathI dukhatI AMkheA maTe che. --vaidya na darAma prAgajI-nAgezrI netrAMjana:-pIpara tailA 0aa, araDUsAne rasa tAlA 1 ane madhu tAlA 1 laI prathama pIparane khArIka vATI vastragALa karI cAvIsa kalAka sudhI phArI vATavI. tyAra bAda te pIparane eka kAMsAnI thALImAM nAkhI madha tathA araDUsInA rasa reDI eka divasa kAMsAnI vATakIthI chUTI sIsAnI athavA cAMdInI saLIthI a'jana karavAthI ratAMdhaLApaNuM, AMkhanI chArI, paDaLa, jhAMkha, phUla vagere nAbUda thAya che. A aMjana AMjavAthI prathama jarA jhaTakA lAgaze, paNa pachIthI ThaM'Daka vaLI jaze. --vaidya maNizaMkara narabherAma-dhaLA For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org para Ayurveda nikha dhamALA-bhAga 2 jo netrAMjana:-sApha rasava'tInu' sattva mAsA 6, bhImasenI kapUra mAsA 1, sUrokhAra mAsA 3, phulAvela merathUthu mAse 1, sAkara mAsA 3, phaTakaDI kAcI mAsA 3 ane aphINa mAsA 1 e save eka zera pANImAM pakAvavu. jyAre e tAlA zeSa rahe tyAre ThaMDu paDavA daI saLIthI AMjavuM, A netrAMjata navAM phUlAM Adi ghaNA netrarogane maTADe che. ghaNuM ja uttama che, -vaidya caMcaLalAla jAdavajI-kacchabhuja phaTakaDI, leDhAne kATADA ane rasavatI laI, tenA AMkha upara lepa karavAthI dukhavA AvelI AMkhe maTe che. -eka vaidyarAja jemanu nAmahAma maLyuM nathI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. netrarAga:-AmaLAM zera aa, zuddha mAthu vAla 2 ane kaDavA lImaDAnAM pAna eka mUDI ekatra karI kALAM thAya tyAM sudhI (kAlasA karavA) mALI aMdara divela nAkhI rAkhaDI jevu' karI lepaDI banAvI, rAtre AMkha upara mUkavAthI game tevI AMkha magaDelI eTale hu'meza lAla rahetI hAya, cIpaDA vaLatA hAya athavA sAjo hAya tene maTADI AMkhane cAkhI kare che. 2. AvelI AMkheA upara lI'bunA rasa, madha ane phaTakaDI vATI lagADavAthI huM sArA guNa Ape che. ---DaoNkaTara dAmeAdara gApALa raNudIne-surata 1. jUnA lekha'DanA kATa tathA phulAvelI phaeNTakaDI samabhAge bArIka vATI ekatra karI tene lAkhaMDanI tavI para lAkha'DanA dastAthI dhUTI, temAM lIMbunA rasa joIe teTale nAkhI, caMdana jevuM banAvI divasamAM cArapAMca vAra AMkhanI AsapAsa lepa karavA. AMkhamAM TakaDInA pANInAM TIpAM nAkhavAM. 2. AMkha paranA sAjA mATe:-upalI havAmAM leAdhara meLa For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strIroganA upAya 953 va ane lehIthI AMkha rAtI hoya te AMbAhaLadara umeravI. 3. sarva netraroga mATe: -madha sAthe saragavAnAM pAnane rasa netramAM nAkhavAmAM Ave, to tethI sarva netraroga maTe che. 4. geru, surema, haraDe, siMdhava ane dAruhaLadara pANImAM vATI netra bahArathI tene lepa karavAmAM Ave te sarva netraroga maTe che. -vaidya IzvaralAla ratanalAla-surata 26-ravIroganA upAya Ir== tenA 1. aTakAva lAvavA mATe -sarasiyuM tela jarA UnuM karI temAM thoDuM pANI nAkhI, garama karatAM pANI baLI jAya tyAre temAM goLa nAkhI khUba halAvavuM. ekarasa thAya eTale utArI laI traNa divasa pAvAthI aTakAva Ave che. 2. lohIvAda-rAtI khAMDa, gokharu, kariyAtuM, aDAyAMnI rAkha, dhAvaDInAM phUla, paDavAsa, sAkara, mAyAM, marIkaMthAranI chAla, kAcakInAM bIja, dADamanA cheDAM, rasavaMtI ane papeTAnAM bIja, A sarva cIje samabhAge laI vATI varasagALa karI, tene cokhAnA dhAvaNamAM khUba vATI caNIbora jevaDI gaLI vALavI. lehIvA, dhUpaNI, dhAtunuM paDavuM vagere rogomAM 1 thI 3 goLI pANI sAthe gaLAvavI. 3. aTakAva lAvavA mATe -hIrAbena ane eLiyo samabhAge laI bArIka vATI bera jevaDI gaLI vALavI. e goLI vAparavAthI 24 kalAkamAM aTakAva lAve che. je aTakAva nahi Ave te 24 kalAke bIjI gALI vAparavI. (arthAt nimAM rAkhavI.) For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 954 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 4. taja ane TaMkaNakhAra samabhAge laI eka vAlane Azare pANI sAthe phakAvavAthI aTakAva Ave che. 5. raktapradara -mAyAM telA 4, paDavAsa, dhAvaDInA phUla, ledhara, rasavaMtI ane vAMsakapUra babbe talA levAM. tamAma cIja khAMDI vastragALa karI, babbe AnIbhArane Azare divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavuM. je pradaranuM jora atizaya hoya te babbe kalAke akekuM paDIkuM khAnuM dhAvaNa tathA rasavaMtI sAthe ApavuM ane jema narama paDatuM jAya tema paDIkAM ochAM karatA javuM. 6. kALIjIrI, eLiyo ane dikAmAlI samabhAge laI bArIka khAMDI pANImAM garama karI strInA stana upara lepa karavAthI je strInuM bALaka marI gayA pachI stanamAM dUdha bharAI pIDA kare che, te pIDAne maTADe che ane dUdhane sUkavI nAkhe che. - yatizrI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata 1. nArIkelAdi cUrNa pANIvALuM nALiyera naMga 1 moTuM levuM, sUMTha, taja, baLabIja, kezara, marI, tamAlapatra, mareThI, ativiSa, pIpara, akalagare, bhamI, pIparImULa, zatAvarI, kAlechaDa, devadAra, agara, tagara, laviMga, cAMdInA varakha ane jherI koparuM e dareka mA tela laI, vATI vastragALa karI nALicerane kANuM karI tenuM pANI kADhI laI, te pANImAM kezara ghUMTI te pANIne sarva vasANune paTa deva ane te bhUko nALiyeramAM bharI de. pachI tenuM mukha baMdha karI be kapaDamaTTI karI tene chANAMnA aMgArAmAM bAphavuM, paNa kAcalI baLe nahi te dhyAnamAM rAkhavuM. TADhuM paDyA pachI aMdarathI bhUke kADhI le. tene chIce sUkavIne temAMthI savArasAMja be AnIbhAra madhamAM cATa ane nALiyeranA koparAne ghImAM taLI mUkavuM. pachI osaDa cATayA upara che For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strIroganA upAya Tepa - - - - - - - - - tela ke paruM cAvI khAvuM. A cUrNa strInI suvAvaDanI azaktine maTADI dhAvaNane vadhArI dUdha utAre che. khaTAza khAvI nahi. 2. phulAvelI phaTakaDInAM eka vAlanAM paDIkAM patAsAMnA pANI sAthe divasamAM traNa vakhata ApavAthI sAta divasamAM raktapradara maTe che. 3. samalanAM cheDAM cokhAnA dhovaNamAM ghasIne madha meLavI divasamAM traNa vAra pIvAthI lehIvA maTe che. 4. bIlIpatrane rasa tela 1 tathA ghI tele 1 ekatra karI, divasamAM be vakhata pAvAthI traNa divasamAM leAhIvA baMdha thAya che ane ati AtavamAM ghaNe sAro phAyado kare che. 5. kabUtaranI aghAra 1 thI che te sapheda khAMDamAM meLavI phAkI marAvI, uparathI cokhAnA dhAvaNamAM sAkara nAkhIne pAvAthI traNa divasamAM lehIvA baMdha thAya che. 6. UMdaranI lADI bhAga 5, kabUtaranI aghAra bhAga 5, macarasa bhAga 5, sukhaDane vahera bhAga 5, dhAvaDInAM phUla bhAga 5 ane sAkara 37 bhAga meLavI vastragALa cUrNa karI savArasAMja che te bakarInA dUdha sAthe phAkavAthI raktapradara ane lehIvA maTI jAya che. 7 kabUtaranI aghAra, UMdaranI lIMDI ane sAkara sarakhe bhAge laI cUrNa karI babbe AnIbhAra, divasamAM traNa vakhata pANI sAthe ApavAthI zvetapradara maTe che. 8. kesUDAMnAM phUla talA 4 tathA darbhanAM mULa tolA 4 vATI vastragALa karI tenA 14 bhAga karI, savAre 1 bhAga pANI sAthe phakADa. cauda divasamAM game te pradara zAMta thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 956 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 9. gAyanuM ghI telA 2 mAM bhilAmAMnuM tela sAta ATha TIpAM sudhI nAkhIne pIvAthI eka ja divasamAM lehIvA baMdha thAya che. A davA divasamAM traNa vAra ApavI. - vaidya bALakRSNa nezvara-surata 1. pratApalaMkezvara rasa-pArada tela 1, gaMdhaka tole 1, annakabhasma tele 1, citraka tela 2, lehabhasma telA 4, zaMkhabhasma tolA 8, aDAyAMnI rAkha telA 16 ane vachanAga tela 1 lai, e sarve ekatra karI bhAMgarAnA rasamAM ghUMTI vAla vAlanI goLIo vALI, AdunA rasamAM athavA bIjA koI paNa anupAna sAthe ApavAthI dAMtakhIlI, prasUti, vAtaroga, suvAroga vagere maTe che. bIjA koI paNa roga upara yogya anupAnanIcejanA karI ApavAthI sAruM kAma kare che. 2. pradararipu rasa-pArada tela 1, gaMdhaka tela 1, nAgabhasma tela 1, rasajana tolA 3 tathA paThANI ledhara tolA 6 laI, prathama pAradagaMdhakanI kAjaLI karI, bAkInI sarva vastuonuM vastragALa cUrNa karI meLavI araDUsAnA rasanI eka bhAvanA ApI vAla pramANenI gaLI vALI ApavAthI jIrNapradara maTI jAya che, 3. baLabaddha rasa-pArada tela 1, gaMdhaka tolo 1, gaLasattva tela 1 ane raktaboLa telA 3 laI e sarvane ekatra karI vATI zImaLAnI chAlanA kavAthanI eka bhAvanA ApI, babbe vAlanI gaLI vALI madha sAthe ApavAthI pradara, prameha tathA mUtrakRcchu maTe che. 4. caturmukha rasa-pArada, gaMdhaka, lehabhasma tathA azvakabhasma e dareka ekeka tole tathA suvarNa bhasma tela 01 laI, e sarvane ekatra karI vATI kuMvAranA rasamAM ghUMTI goTI bAMdhI, For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strIroganA upAya 957 tenI upara eraMDAnAM pAna vIMTI dhAnyanA DhagalAmAM dATI rAkhavuM. anupAnamAM triphaLA ane madha sAthe save roga upara ApavuM. A rasathI khAsa karIne te kSaya, pAMDu, prameha, zULa, zvAsa, medaroga, maMdAgni, hikkA, amlapitta vagere maTe che. 5. dhAtu jatI hoya tene upAya -keLuM naMga 1, ekharo tolo , mugalAI bedANA tAle che, nAgakezara vAla 1 ane kAkaDInAM bInI mIja vAla 4 laI, e sarvanuM cUrNa karI keLAmAM bharI sAkara tela 1 nAkhI dUdha zera meLavI, temAM ghI 0 tela nAkhI pIvAthI strIone dhAtu jatI hoya te maTe che. -vaidha aMbArAma zaMkara paMDayA-vAgaDa garbhAzayazodhinI vaTIH-hIrAboLa telA 10, eLiye telA 10, hIrAkasI telA bA, IlAyacI talA 5, sUMTha telA 5 ane saMcaLa talA 10 e sarvanuM bArIka cUrNa karI gulAbanAM phUlanI pAMkhaDImAM vATI caNIbora jevaDI gaLI vALI, eka savAre ane eka sAMje dUdha zera aa sAthe athavA pANI sAthe gaLavAthI garbhAzayanAM tamAma darade,aniyamita hatustrAva, pradara Adi rogo ne maTADe che. A goLIthI dasta vadhAre thAya te eka goLI levI. -vaidya maNizaMkara bhAnuzaMkara-valasADa raktapradara -mAyAM naMga 4, sapheda kAtha, methI, phaTakaDI ane sonAgerue dareka mAyA eTale vajane laIenuM vastragALa cUrNa karavuM; athavA cALaNIthI cALI poTalI banAvI vAparavAthI raktapradara maTe che. -DaoNkaTara maganalAla vrajabhUSaNadAsa-surata atyAvara-TaMkaNakhAra tathA phaTakaDI e baMne phulAvIne bethI traNa cokhAbhAra khAvuM tathA tenAja pANIthI dhevuM joIe. mAyaphaLanI lUgaDe cALela bhUkInI piTalI karI sArA rUmAM vIMTALI For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 958 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je vAparavI joIe tathA eja cUrNa pANImAM pIvuM. maMDUrabhasma, lehabhasma ane gaLosatva, egya mAtrA tathA anupAnamAM ApavAthI atyAva maTe che. - vaidya jamanAdAsa madanajI vaiSNava-verAvaLa 1. rakatapradara:-(garbhiNIne) keTalIka vakhata gaNiI strIene raktapradara thAya che. temAM rasavaMtI moTA pramANamAM pAvAthI ane peDu upara dazAMga tathA zaMkhajIruM gulAbajaLamAM vATI tenAM pitAM mUkyA karavAthI ane daradIne bichAnAmAM sUte rAkhavAthI ghaNAkharA ke thoDA ja kalAkamAM sudharI jAya che. 2. AvA pradaranA kesomAM zaMkhajIruM che tevA thI vadhAremAM vadhAre 1 tolA sudhI pANImAM pIvAthI maTe che. -vaidya durgAprasAda gaMgAdhara-porabaMdara 1. yoninuM kSataka-eka strI potAnA patithI saMteSa na pAmatAM potAnA hAthanI madhyamAM aMgulithI nimAM maithuna karavAthI tenI enimAM nakha vAgavAthI pradara je cIkaNo ane sapheda rasI jevo padArtha nIkaLatuM hatuM, tene mIMDhaLa khAMDI tenI gaLamAM be gaLI vALI (bera jevaDI) vAparavA ApI, jethI ninuM kSata seje, paru ane pradara baMdha thayuM. A upAya anubhavasiddha che. 2. naSTArtava -eka strIne mAsika hatu nahi jevuM AvatuM hatuM, jethI mAthAno dukhAvo rahetuM hatuM. tene arIThAnI mIja. nI bhUkInI baeNLamAM goLI vALI vAparavA ApI, jethI pILAM tathA rAtAM pANI paDI trAhu sAru AvyuM. 3. semaroga-eka strIne suvAvaDamAMthI ghaNA divasa thayAM samaroga thayo hato, tene manAtha rasa Ape, jethI ArAma thayela che. somanAtha rasa leAhabhasma tela 1, pArada tAlA 05, For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strIroganA upAya 950 - - - - - - - - - - - - gaMdhaka tole che, tamAlapatra, dAruhaLadara, jAMbunAM bIja, vALo, gekha, vAvaDiMga, jIruM, othamIjIruM,kALIpahADa, dADamanAM cheDAM, TaMkaNa, ledhara, gUgaLa, zilAjita ane AsodarAnI chAla e dareka aDadho aDadhe tela laI vATI, bakarInA dUdhamAM pAvalIbhAranI gaLI vALI dUdha sAthe ApavAthI samaroga, atimUtra, pradara, nizULa tathA medazaLa maTe che. --vaidya rAghavajI mAdhavajI-geDala raktapradara -mAyAM, carasa ane phaTakaDI e dareka ekeka ratI gaLajIbhI (bhaiyapAtharI)ne rasa tathA sAkara sAthe levAthI raktapradara maTe che. upara pramANenAM mApanAM traNa paDIkAM divasamAM traNa vakhata levAM. evI rIte agiyAra divasa levAthI sAruM thAya che. -vaidya umiyAzaMkara mahAsukharAma-umeraTha 1. raktapradaranA upacAra-gAyanuM ghI rAtre sUtI vakhate garama karI cAlatAM cAlatAM pIvuM, uparathI pANI pIvuM nahi, jethI turatane raktapradara maTe che. - 2. bAvaLane kelase tela vA, ledharale che ane sAkara talo e sarvane vATI 1 tolA mAkhaNamAM meLavI savAre ja cATavuM tathA zItalapalAdi cUrNa tela nA ane gaLAsattva vAla 1 ghI telA 0 mAM meLavI sAMje cATavuMjethI jUne tathA na raktapradara hoya te paNa maTI jAya che. lAMbA vakhatana hoya te vadhAre divasa A davAnuM sevana rAkhavuM. 3. zvetapradara mATe-bheMyakeLuM talA 4, coraAmalInA cheDA telA 4, zatAvarI talA 4 ane patrInI sAkara telA 4 laI e sarvanuM vastragALa cUrNa karI savArasAMja nA tela pANI sAthe khAvAthI sAta divasamAM vetapradara maTe che. -vaidya DAhyAbhAI maNizaMkara-bAraDolI nA va' For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 60 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pramehapradarahara cUrNa -cinIkabAlA telA pa, UMce kA telo che ane phulAvelI phaTakaDI telo e sarvane vastragALa karI bethI cAra AnIbhAra savArasAMja ThaMDA pANI sAthe pIvuM tathA be zera navazekA pANImAM phaTakaDI tole che nAkhI ni devI, jethI zvetapradara maTe che. -vaidhazAstrI esa. ela. barmana-surata suvArega mATe -niguDInAM pAna chAMye sUkavI cUrNa karI pAvalIbhAra cUrNane ukALo karI, temAM prakRti pramANe goLa ke sAkara pAvalIbhAra nAkhI savArasAMja sAta, paMdara athavA ekavIsa divasa sudhI pIvAthI suvAroga maTe che. -Iva trikamalAla kALIdAsa-khAnapura garbhapradara -(phalaghata) jene gharavaidAmAM triphaLAghatanA nAmathI lakhyuM che, e ghatane meM seMkaDo strIo upara upaga karyo che. pAMca pAMca vakhata garbhapAta thayelI strIonAM garbhAzaya sudharI bALake UcharyA che. A vrata khAlI kaThe (gabha nahi hoya te vakhate) eka mAsa pAI garbha rahyA pachI dara mAse ATha ATha divasa savArasAMja eka rUpiyAbhAra ghI-dUdhamAM nAkhI pIvuM, jethI garbhAzaya sudharI garbha dhAraNa karI zake che tathA A vRtathI pradara paNa maTe che. -vaidya kRSNArAma bhavAnIzaMkara-kaNabIvADa garbhiNIne garbha adhUre mAse paDI jatuM hoya, te zatAvarI tathA jeThImadha samabhAge laI vATI savArasAMja 01 tole sAkaravALA dUdha sAthe pIvuM. prasava pUre mAse thAya tyAM sudhI khavarAvavuM. A davA garbha rahyA pachI zarU karavI. dhAvaNuM paNa ghaNuM vadhe che. -vaidya devajI Azu For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strIroganA upAya - garbhiNInI UlaTIH-laviMganA telanAM cha-sAta TIpAM sAkara sAthe levAthI gabhinI UlaTI baMdha thAya che. kasuvAvaDane upAya-kasuvAvaDa thatI hoya to kaccAMnA bIjane rezamI dorAmAM parevI mALA banAvI paheravAthI kasuvAvaDa thatI aTake che.. -SI rAmakRSNa revAzaMkara-jAdara suvAga mATe -devadATyadi kavAtha pIvAthI suvAregamaTe che. suvAga,pitta, viSamajavara mATe-savAre sudarzana cUrNa ApavuM ane sAMje haraDe, kaDu ane kariyAtAnI pAMdaDInuM cUrNa karI betraNa vAlanI phAkI mAravI, jethI suvAga, pittaroga ane viSamajvara maTe che. pezAbamAM garamI jaNAya te mATe -gaLo, gokharu ane dhANane phAMTa banAvI pIvAthI garamI maTe che. zvetapradara -dhAvaDInAM phalanA kavAthamAM zivaliMgI ane nAgakesaranuM samabhAge kareluM cUrNa tele che nAkhI savArasAMja pIvAthI zvetapradara game te haze, te paNa nAbUda thaze. pradara-dAruhaLadara, rasavaMtI, motha, bhilAmAM, bIlIne gabha, araDUse ane kariyAtuM ene kavAtha karI ThaMDA paDyA pachI madha nAkhI pIvAthI nizaLa, tapradara, pILe, kALe tathA raktapradara maTe che. garbha paDato hoya to dhAvaDInAM phUla ane sAkara pANImAM pIvAthI garbha paDato aTake che. choDanuM vadhavuM-zatAvarI, sUMTha, AsaMdha, jeThImadha ane bhAMgaro e bakarInA dUdhamAM pAvuM, jethI cheDa palaLe che. -vaidya bhUrAbhAI odhavajI trivedI-bhAdaroDa A. 31 For Private and Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hera zrIArve niSadhamALA-bhAga 2 jo 1. pradara ane prameha:-agabhasma vAla 1 ane sAkara tAleA 1 e ene zImaLAnAM mULanA ghasArA sAthe pIvAthI pradara tathA tanakhace prameha maTe che. 2. umaraDAnAM mULane ghasIne temAM upara pramANe sAkara tathA aMgabhasma meLavI pIvAthI pradara tathA tanakhiyA prameha maTe che. 3. pradara mATe:-kevaDAnI mULInA rasamAM sAkara meLavI pIvAthI pradara maTe che. -vaidya narabherAma havana-navAgAma 1. pradara mATe:-rasalInI aMtarachAlanuM cUrNa karI na tAle cUNa sAkara meLavI ThaMDA pANI sAthe pIvAthI pradara maTe che. 2. AsApAlavanI a'tarachAlanuM cUrNa cAkhAnA dhAvaNa sAthe madha meLavI divasamAM be vakhata pIvAthI raktapradara tathA raktAtisAra maTe che, athavA zaMkhajIrAnuM cUrNa samAna bhAge sAkara meLavI phaiMDA pANI sAthe pIvAthI raktapradara maTe che. -eka vaidyarAja jemanuM nAmaLAma maLyuM nathI 1. zvetapradaraH-gAyanuM dUdha telA 14, pANI teAlA 21 ane sU'ThanuM cUrNa' mAsA 4 meLavI pANI baLI jatAM sudhI dhImA tApe pakAvI kapaDAthI gALI temAM cArapAMca mAsA sAkara meLavI ekavIsa divasa sudhI divasamAM be vakhata pIvAthI zvetapradara game teveA hAya tene ghaNIja jhaDapathI maTADe che. 2. Ase pAlavanI chAla, naramAnAM mULa, dAruDuLadara, dAbhanAM mULa e dareka ekeka tAlA lai, kalka karI bAra tAlA cAkhAnA dhAvaNumAM rAtre palALI savAre khUba cALI, kapaDe gALI eka zIzImAM bharI rAkhavu. divasamAM traNa vakhata dara Take cAra tAlA pIvuM, jethI traNa divasamAMja dareka jAtanA pradarane maTADe che, -vaidya puruSAttama bahecaradAsa yAjJika-kAlela For Private and Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir roganA upAya 963 1. raktapradara mATe lAkha tole 1, AsapAlavanI chAla mAsA 3 ane mocarasa mAsA 6 e sarvane ekatra khAMDI aDadho zera pANImAM ukALI, vA zera pANI avazeSa rAkhI gALI ThaMDuM paDyA pachI temAM navaTAMka dUdha tathA be telA sAkara nAkhIne divasamAM be vakhata pIvuM jethI raktapradara maTe che. 2. dADamanI kaLI naMga 4 ane kAcAM gulara naMga 2 dUdhanI sAthe vATI,DI sAkara meLavI savArasAMja pIvAthI raktapradara maTe che. 3. araDUsAne rasa ane AmaLAMne rasa madha-sAkara meLavI divasamAM be athavA traNa vakhata pIvAthI raktapradara maTe che. 4. vetapradara mATeH -vaDanA aMkura, dhAvaDInAM phUla, nAgakezara, AMbAnI chAla, jamarUkhanI chAla ane AmaLAM e sarva sarakhe vajane laI tene kavAtha karI caturthAza pANI rahe tyAre gALI, madha nAkhI divasamAM be vakhata babe tolA kavAtha pIvAthI zvetapradara maTe che. 5. vA zera AmalInAM bIja (kacUkA) devatA upara zekavAM. tenI barAbara caNa laI zekI phetarAM kADhI sApha karI, baMnene ekatra vATI vastragALa karI tenA pramANamAM ghI ane sAkara meLavI, ekeka telAnI lADuDI karI savArasAMja gAyanA dUdhanI sAthe cALIne akeka lADuDI khAvI ane uparathI gAyanuM dUdha pIvuM, jethI tapradara maTe che. -DaoNkaTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa 1. cATaNa-bijerAM naMga 2, mosaMbI naMga , mIThAM lIMbu naMga 6, khATAM lIMbu naMga 12, jamarUkha naMga 6, keLAM naMga 6, 55nasa naMga 2, makAI naMga 6, dADama khATAMnaMga 6, saMtarAMnaMga 6, cIka naMga 6 ane lAla chAlanAM keLAM naMga 6 e sarvano rasa kADhI For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karpha4 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo - nA - - - rAkha. e rasamAM gulAbajaLa zera 4 tathA patarInI sAkara zera 3 nAkhI kalaIvALA vAsaNamAM bharI cUle caDAvavuM. rezamane gulAbajaLamAM bArIka vATI meLavI rasa, sAkara tathA gulAbajaLanI cAsaNuM thavA Ave, tyAre temAM kesara telA 2, barAsa tole 1, aMbara tela , dade akarabI telA 2, berupItAM tAle 1, kAcuM rezama tela 1, elacI nAnI telA 2, kAgadI elacI jADI tolA 2, pIpara tele 1, taja tole 1, laviMga tole 1, senAnA varakha naMga 15, cAMdInA varakha naMga 100 ane madha zera 2 laI, sarva vasANAMnuM vastragALa cUrNa karI, barAsa, aMbara, cAMdInA tathA senAnA varakha madhamAM ghUMTI zeDuM thoDuM madha tathA cUrNa nAkhI ekatra karI cAsaNImAM meLavI devuM ane avaleha jevuM banAvavuM. A cATaNa vadhu aTakAva (Artava) ne reke che, pittazAmaka che, garbhapAta thatuM aTakAve che, zakti Ape che, bhUkha lagADe che tathA lehI vadhAre che. 2. AmalInA kapUkA, AMbAhaLadara, gokharu ane gaLAnuM pUrNa karI pANI sAthe vAlapUra ApavAthI zvetapradara maTe che. 3. pravALapiSTI-paravALAMne vastragALa karI ekavIsa divasa sudhI gulAbajaLamAM khala karI taiyAra karavAM. mAtrA vAlA thI 1 sudhI ghImAM ApavAthI pittane besADe che, lohI vadhAre che tathA raktapradarane maTADe che. 4. pradara mATe-lAla gulabAsanAM pAtarAM traNathI pAMca laI bArIka vATI rasa kADhI jarA sAkara nAkhI eka vAla kulAvelI phaTakaDI nAkhI divasamAM traNa vakhata pIvAthI vetapradara tathA raktapradarane maTADe che. A pragamAM lAla gulabAsaja (lAla phUlane) hevo joIe; pILAM phUlanA gulabAsathI phAyado thato nathI. For Private and Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir srIroganA upAya 95 5. lAla jasavananAM phUlanI kharAbara sAkara nAkhI kharalamAM ghUMTI aMdara lIMbunA rasa nAkhI cATaNa taiyAra karavuM, A cATaNu telA nathI nA divasasAM traNa vakhata ApavAthI zvetapradara tathA raktapradara maTe che. A davA ghaNA vakhata rahetA paNa bagaDatI nathI. -vaidya nAzakara haragevi'da-bAraDolI 1. sagarbhAnI UlaTI-mayUrapicchabharama vAla nA sukharDanA pANImAM meLavI divasamAM be vakhata pAvAthI sagarbhAnI UlaTI baMdha thAya che. ra. gavinAda rasa:-suvarNa mAkSikabhasma tAlA 4, hiM'ga beka tAlA 4, sUTha tAlA 3, laviMga tAlA 3, marI tAlA 3 ane jAvaMtrI tAlA 3 e sarvene AdunA rasamAM khulI khamme ratInI gALIe vALI dUdha sAthe athavA pANI sAthe divasamAM traNa vakhata ekeka goLI khAvAthI upadazAdika dASAne laine athavA anya kAraNeAthI garbha vakhateAvakhata skhalita thatA hAya, tA tene sthira karavA mATe A gavinAda rasa ati uttama che. pauSTika tarIke enA guNa leAhane maLatA che. mUtrareAga, pAMDuroga, jaLeAdara, sAjA ane netraregamAM A rasa ati upayAgI che. jINu prameha, aza, upadeza vagere rAgAmAM bahu sArA che. jINu prameha mATe A rasa banAvatI vakhate gaLeAsattva tAlA 3, vadhArAmAM umeravuM, pradarane maTADavA mATe gAyanA dUdhamAM zatAvarInuM cUrNa tAlA nA nAkhI ukALI sAkara nAkhI, te dUdha sAthe A geALI khavaDAvavI. vaLI A rasamAM hiMgaLAka che, jemAM mukhya pAre hAvAthI upadeza Adi vyAdhine maTADe e niHsa'zaya che. vaidya maNilAla gaNapatiza'kara bhaTTa-surata 1. kamaranA dukhAvA-Ti'kharu' nAmanA vRkSanAM pAkAM phaLa lAvI temAMthI bI kADhI nAkhI teneA pAkA gara keTalAka divasa For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 966 zrI Ayurve nibaMdhamALA-bhAga 2 je - 1 - - khAvAthI kamarane game tevo dukhAve maTI jAya che. pAkAM phaLa na maLe te tenAM kAcAM phaLa lAvI temAMthI biyAM kADhI nAkhI te phaLane sUkavavAM. barAbara sukAyA bAda vastragALa karI TiMbaruMnAM phaLanA rasanI sAta bhAvanA ApI bArIka vATI zIzImAM bharI rAkhavuM. e sUrNa eka pAvalIbhAra divasamAM traNa vakhata khAvAthI ArAma thaI jAya che. 2. pAkAM TiMbane gara rahI gayelA sAMdhA para tathA phUlI gayelI hADakI para keTalAka divasa copaDavAthI maTI jAya che. 3. TiMbanA vRkSa parano guMdara devatA para nAkhI tene dara dIne dhUpa devAthI pizAcapIDA paNa avazya dUra thAya che. 4. nAkanI nasakerI:-je nAkanI nasakorI phUTatI hoya te bAvaLanA lIlA paraDA lAvI tene bhAMgI temane eka mAthA para (tALave) cepaDyA karavAthI te vyAdhi dUra thAya che. -vaidya vAsudevajI rAjArAmajI-sAjApura (mALavA) garbhapAta mATe strIone garamIthI cAra, pAMca agara che mAse garbha paDI jAya che ane tAva rahe che, te mATe sagarbhA strIeAe te roga maTADavA sAru rejha (vagaDAmAM gAya jevuM janAvara thAya che te)nAM lIMDAM naMga be rAtre pANImAM palALI, Azare betraNa rUpiyAbhAra pANI karI gALI jarA sAkara nAkhI pIvuM. e pramANe cAra divasa karavAthI maTI jaze ane pUre mAse prasava thaze. khArA, tIkhA tathA garama padArthone sadaMtara tyAga karo ane sahelAIthI pace te sAdo khorAka tathA dUdhane upaga kare, jethI garbhapAta thatuM aTake che. -vaidya kacarAlAla jeThAlAla gAMdhI-pATaNa 1. suvArega mATe -devadAra, vaja, upaleTa, pIpara, suMTha, For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strIroganA upAya kariyAtuM, kAyaphaLa, kaDu, dhANA, haraDe, gajapIpara, bheMyarIMgaNI, gokharu, dhamAsa, moTI rIMgaNI, ativiSa, gaLo, kAkaDAziMga ane kALIjIrI e sarva samabhAge laI aSTAvazeSa kavAtha karI temAM sUMTha tathA hiMga nAkhI prasUtA strIne pAvuM. AthI zULa, mUcha, javara, zvAsa, dhrujArI, mAthAnI pIDA, lavAra, tRSA, dAha, ghena, atisAra, UlaTI, vAyu tathA kapha e sarva maTe che; game tevA suvAraga upara AbAda kAma kare che. 2. pradara mATe -paThANI lodhara tole , ghApahANa tolo che ane dezI rAtI khAMDa tela mA laI, e sarvane vastragALa karI savArasAMja 1 telA pANImAM levAthI pAMca divasamAM pradarane maTADe che. parejImAM tela tathA AmalI khAvI nahi. ---vaidya maMgaLabhAI bhUdharabhAI-bAvaLA pradara mATe -araDUse, haLadara, dAruhaLadara, kariyAtuM, bhilAmAM, jAMbuDAMnI chAla, bIlIne garbha ane lImaDAnAM pAna e sarva samabhAge laI vATI vastragALa cUrNa karI, sAthe sAkara meLavI ne tela cUrNa phAkavAthI pradara maTe che. --vaidya bhavAnIzaMkara goviMdajI-surata strInuM dhAvaNa vadhAravAno upAyaH-zatAvarI talA 7, jIruM talA 3, pIpara tela lagA ane sAkara zera 0aa laI, prathama pIparane eka divasa chAzamAM palALI kakaDAthI lUchI jarA ghImAM taLI nAkhavI. barAbara zekAyA pachI bArIka vATI bAkInAM traNa vasA ne paNa bArIka vATI ekatra karavAM. pachI e cUrNanA sAta bhAga karI dararoja savAramAM eka bhAga ThaMDuM dUdha zera ! laI, temAM meLavI pIvAthI strInuM dhAvaNa vadhe che eTale dUdha vizeSa Utare che. -vaidya kanaiyAlAla purANuM-tAla (mALavA) For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 968 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 1. pradara roga mATe palAzAdi kavAtha -khAkharAnuM mULa, hiDAnuM mULa, kALI pahADanuM mULa, kAsamULa, dhoLI dhra, agheDAnAM pAna ane kaDAchAla ene kavAtha karI ApavAthI raktapradara maTe che. A kavAtha eka AzIrvAdarUpa che. 2. tAMdaLajAnAM mULa, kaDAchAla, rasavaMtI, AsopAlanI chAla ane ghAtakI puSpa samabhAge laI cAra tolAne saLagaNuM pANImAM aSTAvazeSa kavAtha karI ThaMDuM paDyA pachI madha telA 2 nAkhI pIvuM ane uparathI cekhAnuM dhAvaNa pIvuM, jethI raktapradara maTe che. A kavAtha pItI vakhate temAM ghasI utArela caMdana tala bA meLavavAthI jAduI guNa jaNAya che. 3. buhabulAdi guTikA, pradara ane ughaNuvAta mATe - bAvaLanI pAlI, kaDAchAla, ledhara, paDavAsa, pepaDI, mAyAM, phaTakaDI, kezara, aphINa, kabUtaranI caraka, kherAla, sukhaDa, vALa ne dhAvaDInAM phela e sarva samabhAge laI bArIka vATI caNIbora jevaDI goLIo vALI kAcA uMbarAnA rasa sAthe athavA beDI kahAranA rasa sAthe athavA dhronA rasa sAthe athavA AsopAlavanI chAlanA rasa sAthe athavA vRNanA mULanI chAlanA rasa sAthe savArasAMja levAthI pradara, atyAva, pIDitAva ane ucchavAta vagere avazya maTe che. 4. kabUtaranI aghAra bArIka cUrNa vAla eka laI tene che telA madha sAthe ApavuM, jethI kasuvAvaDa, atyAdva ane pIDitArtAva maTe che. - pa. atyArtava, pIDitAva, kasuvAvaDa tathA trAsudaSA-kapAsanAM mULanI chAla vATI tole 1 madha sAthe cATavI athavA AsopAlavanI chAla talA 4, bakarInuM dUdha telA 32 ane pANa tolA 3ra pakAvI dUdha mAtra rahe tyAre pIvuM athavA For Private and Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaganA upAya 969 kabUtaranI aghAranuM cUrNa vAla 3, mA telA madhamAM caTADI upara meTa mATInuM pANI pAvuM athavA "sanipAta" nAmanI vanaspati te vA, sAkara le che vATI pANI sAthe pIvI; kasuvAvaDa TALavAne A siddhiopacAra che. athavA "putrajIvA" nAmanI vanaspatinuM mULa upara pramANe pAvuM. UlaTa kaMbala athavA kamaLanuM nALa athavA tenAM phUlanI pAMkhaDI upara mujaba pAvAthI atiAva, pIDitAva, kasuvAvaDa tathA RtudeSa maTe che. 6. suvArAga mATe dazamULAdi kavAtha -be jAtanI bhoMyarIMgaNInuM mULa, araNamULa, rAtI tathA dhaLI dADamaDInAM mULa, sevananuM mULa, gokharunuM mULa, araDUsAnuM mULa, kALI pahADanuM mULa ane bIlImULa e daza mULa dareka cAra cAra tela laI, khokharAM karI cAra cAra tolAnuM e keka paDIkuM karI, eka paDIkuM eka zera pANImAM nAkhI dhIme tApe ukALI ATha telA pANI rahe tyAre gALIne pIve. eka paDIkuM be vakhata ukALI savArasAMja pIne kUce pheMkI de ane bIje divase navuM paDIku laI, kvAtha karI be vakhata pIvo. e pramANe daza divasa sudhI pIvAthI suvArega maTI jAya che. 7. upara jaNAvelAM daza mULa tathA nAgadamanI (gADariyA jhIpaTI)nA paMcAgane kavAtha upara mujaba banAvI ApavAthI paNa suvA roga maTI jAya che. 8. prasUtikaSTa mATe -jhIlanAM mULanI chAla tele 1 pANImAM vATI pAvAthI tarata prasava thAya che. 9. sULiyAnA mULanuM cUrNa le ne pANImAM pAvuM, jethI turata prasava thAya che, 10. gUgaLa, enI kAMcaLI ane kuTaraDInI dhUNI phakta jananeMdriyane ApavI. For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 273 zrIAryuveda nibadhamALA-bhAga 2 jo 11. bhe'sa athavA gAyanA chANune kapaDAmAM dANI, je rasa nIkaLe te rasa tAlA e pAve, jethI mRtaka garbhane paNa haDaselI hAra kADhe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidya nadarAma prAgaTTa-nAgezrI sUtikArAgaH-devadAryAdi kavAtha sAthe akeka vAla suvaNu". mAkSikabhasma savArasAMja ApavAthI sUtikArAga maTe che. --vaidya gANuMdajI ane pItAMbara rAvajI-UnA 1. pradara mATe:-UMdaranI lIDIo ceAkhAnA dhAvaNamAM vATI pAvI tathA pramehavALAne traNa lIMDIe dUdhamAMvATIne pAvI, jethI pradarane tathA pramehane maTADe che. 2. dAbhanAM mULa ceAkhAnA dheAvaNamAM vATI te pANImAM jI zanuM cUrNa tathA sAkara nAkhI pAvAthI pradara maTe che. --vaidya maNiza'kara jAdavajI dveSI-kAnapara gala pAtaH--jeThImadha tAle| 1, nAgakezara tAle 1 ane kAMTALA maThanuM pa'cAMga tAlA 4 laI, ene caturthAMza kavAtha karI divasamAM traNa vakhata e camacI pAvAthI enA garbhAzayane majabUtI Ape che. e uparAMta jJAnata'tune peSaNa ApanAra tathA garbha upara caramInA dabANane lIdhe galitaganI Teva tathA aniyamita RtuprApti, mRtavatsalanI Teva, pahelI suvAvaDa pachI strIAne dhAtukSayanAM lakSaNAmAM, gabhadhAraNAnI pahelAMthI zarU karavAnI ane cAlu rAkhavAnI jarUra che. jyAre pASaNanI jarUra jaNAya tyAre dUdhamAM khUba ukALI sAkara nAkhI gALIne pIvAthI vadhAre phAyado thAya che. meATA zaheranI zrImaMta strIone A davAnA prayAganI ghaNIja jarUra che. -DaoNkTara prabhAkara kRSNe page-muMbai For Private and Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir srIroganA upAya 971 1. Rtu sApha lAvanAra:-kumArcaMsava uparAchAparI mATA DAjhamAM ApavAthI ajINu jevu raheze,paNa Rtu sArUM AvI jaze. tenA peDhu upara bhUkharA pahANAne khAMDI dUdhamAM khadakhadAvI lepa mAravA ane tenI upara AkaDAnAM pAna mUkI pATo bAMdhavA. A ane upAya utAvaLe karavAthI Rtu na AvatuM hAya tene tathA kamI AvatuM heAya tene sApha Avaze. kumAryAMsala gabha vatIne, rajasvalAne, maraDA, atisAra tathA sagrahaNIvALAne ApavA nahi. ra. strInA pezAba baMdha thayA hoya te mATe:-A zera keLanA pANImAM pigALela dhI meLavI pAvuM, jethI pezAba Utare che athavA sarIkhAravALI dayAnA upayAga karavA. 3. uSNuvAtaH-(UnA) lAla mATI palALI temAM lUgaDu bhIjavI, te lUgaDu ceAni upara rAkhavuM tathA keLanu pANI na zera pAi devu' 4. zvetapradara:-kALIpahADa, khAkharAnuM mULa tathA raktarahiDAnI chAla e traNenA kavAtha karIDhaDA thayA pachI madha meLavI pAve| tathA AvaLanAM phUlane vATI segaDI manAvI vAparavI, jethI pradara maTe che. 5. meMdInAM khIjanuM cUrNa sAkara meLavI pAvAthI raktapradara maTe che. jo pAMDu thayela jaNAya te leAhAsavanA upayoga karavA, 6. yAniALa:-strIonI DUMTI nIce darada, zULa athavA strInI vadharAvaLa para peDhA upara kIDAmArI mAphI lagADavI ane araNInAM pAna vATI tenI gALI cha AMgaLanI banAvI sUkavI vAparavAthI ceAnizULa maTI jaze. tevIja rIte sATeADInAM mULanuM cU karI divelamAM meLavI upara mujaba upayegamAM levu'. prasUtA mATe paDI:-nageDa, dhamAsA, bheAMyarI gaNI, araNI, For Private and Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 972 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ka, taka , , same, seMdaraDI, gaLe, bharamAThI, lImaDAnI chAla, bhAMgara,citraka, dhANA, pIluDI, kAMTAsariyo, eraDe, kharu, khaDasaliyA tathA sAToDIne kavAtha karI pAvAthI pezAba sApha Ave che, dAha, baLatarA baMdha thaI UbakA, UlaTI tathA sajA UtarI bhUkha lAgI TUMka samayamAM rAga dUra thaze ane tethI makalaga paNa maTe che. --vaidya nuramahamada hamIra-rAjakoTa prasava mATe:-pamADiyAnuM mULa (urphe kAMsuMdarI) abeDAmAM rAkhavAthI jaladI prasava thAya che, e ja pramANe karavAthI garbhapAta paNa thAya che. -DokaTara dAdara gopALa raNadIve-surata mahArakatapradara -karamadInuM mULa ghasI divasamAM eka thI traNa vAra dUdhamAM pAvAthI bhayaMkara lehIvA maTI AbAda rAmakAra mAluma paDe che. kadAca betraNa divasamAM pUrepUruM na maTe, te bIjA traNacAra divasa davA ApyA vinAnA kADhI pAchuM traNa divasa upara pramANe pAvuM eTale avazya maTI jaze. -vaidya IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1. Indrajavane khAMDIne vastragALa karo. pachI dANA bharavAnI guNane TATa bALIne rAkhoDI karavI. te rAkhaDImAMthI tole che tathA IndrajavanuM cUrNa tela | vATIne pANI sAthe pAya to strIne lehIvA (raktapradara) maTe che. enA upara vAla, koLuM ane keLuM khAvuM nahi. A davA divasamAM be vAra pAvI. 2. Indrajava ane maraDAziMga e bannene sarakhe bhAge khAMDI pAMca rUpiyAbhAra pANImAM be rUpiyAbhAra bhUke vATI temAM ThIkarI chamakArI sAthe agnikumAranuM paDIkuM meLavIne pAvAthI suvAvaDanA jhADA baMdha thAya che, For Private and Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanA gAnA upAya 93 3. je strIne pezAbanA mArge peDhAmAM nALiyera jevI gAMTha thai hAya, jhADA thatA na haiAya ane dukhAvA tathA zULa mAratuM hAya, tA te khAIne khurasI upara besADI pANI garama karI upara DhAMkIne khurasI taLe mUkI khApha levaDAvave. pachI lImaDAnAM pAna zera 4, heraDAM, maheDAM, AmaLAM zera 1 ane merathu na rUApiyA bhAra nAkhI tene pANeA maNa pANImAM ukALI mazera pANI rahe tyAre gALIne kAcanI zIzImAM bharI levu' ane te pANInI cenimArgamAM picakArI mAravAthI te gAMTha pIgaLI jAya che. --vaidya bALAzaMkara prabhAzaMkara-nAMdAda sa kAcavidhiH-mAAMphaLa 1 bhAga, bhAMganAM bI 1 bhAga, hIrAkasI 1 bhAga ane kaDAyeA guMdara 1 bhAga e sarvene vATI kapaDachANu karI zILArasamAM meLavI tuveranA dANA jevaDI gALI vALavI. e geALI cenimAM rAkhavAthI cenisa pheAcana thAya che ane pradara madha thAya che. ---sAdhu gaMgAdAsajI sevAdAsajI-surata 27-- vALakanA rogonA upAya 1.bedAra virecanaH-medAra patharIbhAga 3, virayALI bhAga 3, gadhaka bhAga 2 ane elacI bhAga 1 lai, prathama khedArane khUba jhINI vATI khIjA' vasANAM vastragALa karI khATalImAM bharI rAkhavAM. traNa varSa uparanu` mALaka hAya tene mATI khAvAnI Teva paDyA pachI tenu peTa kaThaNa ane meTuM thai gayuM hAya, te tene vAla 1 thI 2, gAcanA dUdhamAM ApavAthI julAkha thai peTa sApha thai jAya che ane ArAma thAya che. ---vaidya IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata For Private and Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 974 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - 1. heDakI-kaDu madhamAM ApavAthI bALakanI heDakI maTe che. 2. mUtrakR -sUrokhAra tathA sUTha samabhAge laI vastragALa cUrNa karI vAsI pANImAM ApavAthI bALakane mUtrakRcchu maTe che. 3. saMgrahaNuM-cavaka, devadAra, haraDe, beMyarIMgaNI, gajapIpara, variyALI tathA khAnAM mULa laI e sarvanuM cUrNa karI 1 mAse madhamAM ApavAthI bALakanI saMgrahaNI maTe che. 4. paDavAsa, AMbAgeTalI tathA sUMThanuM cUrNa karI be mAsA chAza sAthe ApavAthI bALakanI saMgrahaNI maTe che. 5. raktAtisAra-mocarasa, dhAvaDInAM phUla, majITha ane maLaphUla e sarvanuM cUrNa karI cokhAnA dhovaNa sAthe ApavAthI bALakane raktAtisAra maTe che. 6. AmaNa mATe -caNoThInAM pAnane rasa AmaNa upara copaDe tathA khAvA mATe hiMga tole nA, ativiSa tole che ane ajameda tale 1 vATI cUrNa karI dahIMmAM akeka vAla traNa divasa ApavAthI AmaNa maTe che. 7. jheracalAM zuddha karI dhaMtUrAnA rasamAM ApavAthI traNa divasamAM AmaNa maTI jAya che. 8. nAbhinA sevA mATe -pILI keDI bALI pANImAM vATI copaDavAthI nAbhine sojo Utare che. - 9. nAbhine pAkA-ghauMlA, haLadara ane lebAna madhamAM vATI pheMTIe copaDavAthI nAbhine pAka maTe che. - 10 UlaTI mATe -pIparImULa, lIMDIpIpara, citrakamULa tathA cavaka enuM cUrNa karI leyarIMgaNanA DeDavAnA rasamAM eka mAsa ApavAthI bALaka bhaLatuM maTe che tathA dhAvaNa okatuM maTe che, For Private and Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanA rogono upAya - - - - - - - - - - - - - - - 11. AMcakI-TaMkaNakhAra madhamAM athavA ghA pahANa sAthe ApavAthI bALakanI AMcakI maTe che. 12. khAMsI-bheMyarIMgaNInAM mULa, nAgakezara ane laviMganuM cUrNa karI madhamAM ApavAthI bALakanI pAMca prakAranI khAMsI dUra thAya che. 13. raktapittaH-khAkharAnAM phUla telA 4 ane araDUsIne rasa telA 4 laI temAM ghI siddha karI ApavAthI bALakanuM raktapitta maTe che. 14. heDakI-elacI tela 1, kezara tolo che ane hiMgabeka tole ne laI e sarvane ekatra karI bArIka vATI eka ratI ApavAthI bALakanI heDakI maTe che. 15. bALakanA peTamAM bhAra thayo hoya te eka rIMgazuM zekI temAM sAjIkhAra nAkhI peTe bAMdhavuM ane khAvA mATe kabUtaranI aghAra madhamAM ApavAthI bALakanA peTamAM bhAra maTI jAya che. -vaidya rAghavajI mAdhavajI-goMDala ochAnAM cAMdAM mATe-hIrAdakhaNa, mAyAM, kapUrakAcalI, kapUra, gaMdhaka, pAro, bedArapatharI, kapIle, merathathu ane AMbAhaLadara e sarva samabhAge laI vATI vastragALa karI dhupelamAM meLavI cepaDavAthI cArapAMca divasamAM ochAmAM cAMdAM maTI jAya che. -vava DAhyAbhAI maNizaMkara-bAraDolI 1. bALakane jhADe baMdha karavA mATe lIMbunA jhADanI chAlane tAjo rasa kADhI bakarInA dUdhanI sAthe meLavIne ApavAthI bALakanA jhADA baMdha thAya che. 2. khAMsIne upAya-haraDe, pIpara tathA drAkSa enA cUrNamAM For Private and Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 976 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je madha ane mAkhaNa meLavI ApavAthI bALakanI udharasa maTe che. 3. ativiSa, nAgaramotha ane javakhAra e traNe samabhAge laI madha sAthe ApavAthI bALakanI udharasa maTe che. -jethI rAmakRSNa revAzaMkara-jAdara 1. bharAI gayA upara-kariyAtuM tathA vAvaDiMgane kavAtha karI pAve, nevaLInuM baMdhANa bAMdhavuM tathA tenuM ja pANI jarA pAvuM athavA cakalAMnI aghAra pAvI athavA kezara pAvuM tathA baMne pAMsaLIo upara kezarane kharaDa karo ane halako reca Apa, jethI upadrava maTe che. 2. khAMsI mATe kAyaphaLa ane vAvaDiMgane kavAtha pA. athavA kAkaDAziMgI, ativiSa ane pIpara e sarva samabhAge laI cUrNa karI vATI madhamAM ApavuM athavA TaMkaNakhAra phulAvele dUdhamAM ApavAthI AMcakI maTe che. 3tAva tathA udharasa mATe -kAkaDAziMgI, pIpara ane ativiSanI kaLI e traNenuM cUrNa karI, je bahu udharasa hoya to pANImAM ane tAva hoya to madhamAM tathA zvAsamAM araDUsAne rasa sAthe ApavAthI maTe che. 4. gaLuM paDayuM hoya to -umaraDAnuM dUdha bALakanA tALavAnA khADA upara copaDavuM athavA rALanI thepalI mAravAthI paNa maTe che. -vaidha bhUrAbhAI odhavajI-bhAdaroDa 1. AMcakI tathA varAdha mATe -beMgaDAnI mIMja (kAThi. yAvADamAM ene IgeriyA kahe che) tathA vIsanagarI haLadara e bannene samabhAge laI cha kalAka sudhI barAbara ghuMTI, bALakane For Private and Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bALakanA rogone upAya AMcakI upara aDadhI ratIbhAra uMmaranI cagyatA mujaba pANamAM meLavIne ApavI. 2. phulAvele TaMkaNakhAra, madha ane garama pANI sAthe aDadhI ratIbhAra Apa. reganI tvarA vizeSa hoya te kalAka ke tethI kaMIka ochA vakhate Apa, jethI AMcakI tathA varAdha maTe che. -cUnIlAla haragoviMda zukala-pATaDI Aga-upaleTa, dAruhaLadara, ledhara, motha, majITha, kaDu, mAlakAMkaNAM, ajame, vaja, siMdhava ane haraDeDaLa e dareka ekeka tole tathA nAgaravelanAM pAna naMga 21 laI, e sane vastragALa karI savAre dAtaNa sAthe ghasavAthI Aga tathA mukharoga maTe che. -vaidya popaTalAla becaradAsa vyAsa-caheliyA 1. eNkhalI udharazya-sapheda phUlano UMTakaTa thAya che, tene zanivAre nAtarI, (eTale cekha mUkI Ava) ravivAre savAramAM vagaratye jaI tenAM mULa kADhI lAvI, je chokarAne khAMkhalI (haDakhI udharasa) thaI hoya, tene te sUtare bAMdhI lobAnane dhUpa daI gaLe bAMdhavAthI khalI bahu jaladI maTI jAya che. 2. sasaNI nahi thavA mATe -baracuM eka mAsanuM thAya tyAMthI pAMca varasanuM thAya tyAM sudhI pahele mAse vAvaDiMgane eka dANe, bIje mAse be, trIje mAse traNa e pramANe pAMca varasanA sATha dANA thAya che. e pramANe dara mAse ekeka dANe vadhAratA jaI ApavAthI sasaNuM bilakula thatI nathI, paraMtu eka paNa divasa pADyA vagara divasamAM game te vakhate dUdhamAM athavA pANImAM pAvAthI bALakane sasaNI thatI ja nathI. --vaidya datAtreya bhagavAnajI 1. zItaLA aTakAvavA mATe -zuddha kALA curamAnuM For Private and Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 978 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - bArIka cUrNa karI uMmaranA pramANamAM cagya mAtrAmAM pANI sAthe ApavAthI, zItaLA nIkaLatAM nathI. je zItaLA nIkaLavAnI zarUAtamAM ApavAmAM Ave, te ghaNAMja AchAM ane sukharUpa nIkaLe che. A prayoga mAtA (zItaLA) nIkaLavAnI mosamamAM taMdurasta karAMone paNa traNa divasa ApavAthI zItaLAne nIkaLatAM aTakAve che ane eja prayoga jAnavara mATe karavAmAM Ave, te tene paNa phAyado thAya che. 2. ratavA -kAdarI athavA kAMsuMdarInAM pAna vATI copaDavAM tathA pIvAthI ratavA maTe che. 3. khasa mATe-jUnI karaDa bALI dhupela sAthe ghUMTI lagADavAthI bALakone zarIramAM nIkaLatI jhINI jhINI lukhasanI phellIo, je AkhA zarIrane kharAba kare che te maTe che. -eka vaidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI sasaNIvarAdha mATe -taLAvanI aMdara je zaMkhalAM thAya che, tene lAvI sarAvasaMpuTamAM bharI, bALI bhasma karI zaMkhalAMnA vajana jeTale zekele ajame laI meLavI bArIka vATI nAgaravelanAM pAnanA rasamAM meLavI ApavAthI pAMsaLIonuM UchaLavuM, varAdha, sasaNuM, bharANI vagere maTI jAya che. A davA ekaja vakhata ApavAthI pAMsaLIonuM UchaLavuM baMdha paDe che. -vaidya puruSottama bahecaradAsa yAjJika-kAlola khAMsI mATe -TaMkaNakhAra phulAvela, kezara, laviMga ane kALAM marI, e sarva samabhAge laI vATI vastragALa karI, pAnamAM savArasAMja e keka geLI dhAvaNamAM ghasI pAvAthI jhADo tathA udharasa tarata narama paDe che. -DaoNkaTara caMdulAla mukuMdarAya-pATaNa For Private and Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanA pegenA upAya 97) - , , , bALAgoLI -laviMga, pIpara, elacI, liMboLI ane mayUrapicchabhasma e sarva samabhAge laI, vastragALa cUrNa karI madhamAM maga jevaDI gaLI vALI pANImAM athavA dUdhamAM ApavAthI kRmi, tAva, jhADe tathA UlaTI maTe che. -vaidya nArakara haragoviMda adhvaryuM-bAraDolI AmaNa mATe -ramImastakI tole , kalAI saphete tele nA tathA mAcuM phaLa tolo che laI khAMDI bArIka cUrNa karI AmaNa upara bhabharAvI AmaNa aMdara besADavI. e pramANe thoDA vakhata karavAthI pachI AmaNa bahAra nIkaLatI nathI. --vaidya maNilAla gaNapatizaMkara bhada-surata tAva utAravA mATe:-pAkAM AkaDAnAM pAna lAvI jarA zekI rasa kADhI, pavana na Ave tevA sthAnamAM dadIne rAkhI AkhA zarIre rasa copaDI suvADI garama kapaDAM oDhADavAM, jethI eka kalAkamAM tAva UtarI jaze. koI paNa davA peTamAM na jaI zake tyAre tAva utAravA mATe vaparAya che. tethI tAva pharI Avaze khare, paraMtu aNautAra raheze nahi. -vaidya maMgaLabhAI bhUdharabhAI-bAvaLA bharANuM sasaNuM:-pAtALakUMbaDInA ghasArA sAthe kulAvela TaMkaNakhAra tathA DuM bhaMyarIMgaNanuM cUrNa meLavI divasamAM traNa vakhata pAvuM. chAtI upara ane vAMsA upara DuMgaLIne rasa lagADavo tathA nAke suMghADavo. AkaDAnAM pAna para eraMDatela cepaDI garama karI phephasAM upara mUkavAM temaja je kALajAmAM darada jaNAya te te para eja pAna mUkavAM, jethI betraNa divasamAM maTe che. -vaidya nuramahamada hamIra-rAjakoTa paMcalavaNu-paMcalavaNa eTale pAMca jAtanA kSAra-dareka tole For Private and Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 980 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je vATI eka zera pANI banAvI rAkhavuM. e pANImAMthI nAnAM baccAMne nAnI aDadhI camacI athavA trIsa TIpAM ApavuM. moTA mANasane be camacA ApavuM. eka varasanI aMdaranA bALakane peTamAM darada thAya, jhADAnI kabajiyAta, zaradI, khAMsI, zULa, Ama vageremAM dara kalAke pANImAM ApavAthI eka ja divasamAM ArAma thAya che. game tyAre game tevA bALakanA daradamAM ApI zakAya che temaja bahAranA upacAramAM paNa sAro phAyado kare che. AMkha Ave, sojo hoya ke rasI vahetI hoya tene mATe navazekA pANamAM zeka kare. baccAMonAM zarIra para phelA, basa, mAthAmAM kheDe vageremAM lagADavAthI tene maTADe che. -DokaTara prabhAzaMkara kuSNu paMge-muMbaI kata khapara-ghApahANa bhamane ame takha5ra nAma ApyuM che ane te ghaNA pramANamAM vAparIe chIe. enAthI jhADAnI tathA apAnavAyunI chUTa rahe che tathA bALakanA vyAdhi mAM amane bahu upayogI jaNAyuM che. sAmAnya tabiyatamAM ekaluM ja vAparIe chIe ane khAsa jarUra jaNAya te bALacAtu bhadra cUrNa sAthe yejanA karIe chIe. cAturbhadra cUrNa-ativiSa, pIpara, motha ane kAkaDAzigInuM samabhAge vastragALa cUrNa karI rAkhI mUkavuM. ativiSa- bALakone mATe bahu uttama che. dastanI jarUra jaNAya to haraDe sAthe ApavuM ane dastanI jarUra na hoya te ekaluMja ApavuM. --vaidya umiyAzaMkara bApubhAI mahetA-viramagAma mabArakhI mATe -phaTakaDI phulAvelI gemUtramAM eka AnIbhAra ApavAthI mabArakhI maTe che. AmaNa mATe:-kalAIsapheto ane zaMkhajIruM gulAba For Private and Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanA rogonA upAya 981 A ja ra ka ra - - - - - - - - - - - - jaLamAM meLavI lagADavAthI AmaNa besI jAya che. -vi narasiMhabhAI mAdhavabhAI-kaThora 1. azvana guTikA - rasaviSa, gaMdhaka ane haratAla, trikaTu, triphaLA, TaMkaNakhAra; ajepALa bhUgarase bAMdhe gALI, cosaTha regaDaNe adhaLI. A goLI ghaTita anupAna sAthe eka TaMka ApavI ane bIjI Take mANekarasa, pAna ane kezaramAM vATI pAvAthI paNa ghaNAM bALako sArAM thayelAM che. je khAMsI baha hoya to nibaMdhamALAnA pahelA bhAgamAM batAvyA pramANe khalInI davA banAvI e davAnuM vAla ekanuM paDIkuM, ajame tathA pAnanA rasamAM pAvuM. 2. mANekarasa-haratAla varakhI le 1 ane hiMgaLaka tole 1kharalamAM vATI abarakhanA patarA upara AchuM pAtharI upara ghauMnI kaNekanI pALa bAMdhI upara bIjuM pataruM DhAMkI nidhUma aci upara rasa paripakava karo. jyAre ThaMDo paDI jAya tyAre kharalamAM bArIka vATI rAkhI mUke. 3. vAvaLI mATe -kutariyA vAgha (eka jAtanA vAgha) nI jIbha eka khApUra bALakanI mAtAnA dhAvaNamAM ghUMTI eka divasamAM traNa vakhata pAvAthI vAvaLI turata maTe che. 4. kRmi mATe -sItAphaLIno rasa le che mAM azvaciLI guTikA ochA pramANamAM ApavAthI kRmi maTe che. 5. kami mATe kapIle, bharaziMga (athavA kauvaca) nI khajUrI ane sAkara e traNe samabhAge laI kharala karI sukhaDa ane For Private and Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 982 zrIAyurve nikhadhamALA-bhAga 2 jo hiMganA ghasArA sAthe traNa Taka pAi khIje divase ghera kADheluM divela jarA cA sAthe pAvAthI jhADAmAM kRmi nIkaLI jAya che. ----vaidya miza`kara narabherAma-dhaLAM sAkara tAlA 1 tathA dhANA tAle 1 lai pANI nAkhI kulaDImAM ukALI pAvAthI nAnAM maLakAnI AMcakI maTe che. --amadAvAdanA eka vaidyarAja bALakanI AMkaDI-mAlavI gokharu naga 5 ane AmalI (sUkA kAtarA) ne rasa ekatra vATI kapaDAthI gALI e tAlA pAvAthI bALakanI AMkaDI maTe che. --brahmacArI AtmArAma trivedI maLakAnI davA:-meATI haraDe tAlA 1, kelama kariyAtAnI pAMdaDI, pIparImULa, kapIlA, kAyaphaLanu cheADu ane sapheda marI e dareka nA tAleA lai khAMDI vastragALa karI, vAla 2 thI 4 pANI athavA goLanA pANI sAthe ApavAthI tAva, kRmi, udharasa vagere maTe che. jarUra paDe tA aMdara sUrokhAra meLavI Apave. tAva tathA peTamAM dukhAvA hAya tA seADA mUkI ApavA. --vaidya bheALAnAtha nadAza kara mA-surata 1. varAdha mATe:-eLiye tAlA 2, vAvaDiMga teAle nA, revacInA zIrA tAlA .aa, seAnAmukhI tAaA nA, karamANI ajameA tAle nA, iMdrajava tAleA nA, marI tAlA nA ane kAcakAnI mIja tAlA na lai, e sarvane vATI pANImAM maga jevaDI gALI vALI madha athavA pANI sAthe divasamAM traNa vakhata ekaeka geALI ApavAthI varAdha, tAva, sustI vagere maTe che. 2. bALakane UMghamAM mUtra paDe tAH-bAjarI, khasakhasa ane sutrA samabhAge laI caTADavAthI maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bALakanA gAnA upAya 983 3. kha'gabasma, lohabhasma ane abhrakabhasma e traNe babbe AnIbhAra laI madhamAM eka divasa kharala karI, eka cAThIbhAra caTADI uparathI eka pAku gullara khavaDAvavuM. A pramANe sAta divasa karavAthI bALakane UMghamAM pezAba thatA hAya te madha thAya, ~~~mAstara kezavarAma hariza'kara bhaTTa-kAkA sarvAMttama bALAgALI:-vAliDega tAlA 0aa, karamANI ajamA vAla 1, elacI vAla 4, aphINa eka caNAbhAra, dhruvArI khAreka tAleA na, vazaleAcana vAla 4, a'bara eka magabhAra, kulIjana vAla 4, kezara vAla 4, ativiSanI kaLI tAlA na, jAyaphaLa tAlA chA, pIparImULa vAla 4, viMga vAla 2, dheALAM marI vAla 4, meTI haraDe vAla 4,seAnAnA varakha na'ga 2, Adune rasa tAlA 02 ane nAgaravelanAM pAnanA rasa tAle 0aa e sarve ne khArIka vATI madhamAM maga jevaDI geALanI karavI. ----vaidya caMcaLalAla jAdavajI-mudrA (kaccha) tavAI gayelA bALaka agara meTA mANasane uMbarAnA (gullara) nA dUdhanI geALI manAvIne pANI sAthe gaLAvavAthI sAruM thaI jAya che. -vaidya IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata chekarAnI varAdha vALI;-(bharAi Avavu)-vagarazeAdhelu mArathu tAlA ba, zeAdhelA nepALeA tAle 1, javakhAra tAlA 15 ane sUMTha tAlA 3 e sane vATI tulasInA rasamAM agara nAgaravelanAM pAnanA rasamAM khala karI khAjarInA dANA jevaDI gALI vALavI. bALakanI chAtImAM kapha khelatA hAya, peTa jorathI UchaLatuM hAya ke peTa caDhayuM hoya tyAre eka goLI madhamAM me LavI dUdha sAthe pAvI. gALI ApyA pachI betraNa camacA dUdha For Private and Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 984 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 ja - - - - - - - - - - - - - - - - - - pAvuM. e gALI bALakanA vayanA pramANe ApavI. eka rogIne be vakhata karatAM vadhAre vAra A goLI ApavI nahi. A gaLIthI UlaTI agara julAba thaIne bALaka sAruM thaI jaze. -vaidA lakSmaNa mArtaDa sAsanAkara-pUnA 28-dhAtu, upadhAtu, zodhana ne mAraNa 1. cAMdImAraNa-goTInI cAMdI 1 tolo laI tene bArIka kAtarI 10 telA kamarakhanA rasamAM khala kare. khala karatAM karatAM jyAre kaThaNa gALI vaLAya tevuM thAya, tyAre tene be cInAI pyAlInA saMpuTamAM mUkI tenA upara traNa kapaDayadI karavI. pachI be moTA TepalA aDAyAM laI tenI vacamAM pele saMpuTa mUkI AMca ApavI eTale sapheda bhasma thaI jaze. je kAMI kacAza mAlUma paDe te pharIthI kamarakhanA rasamAM vATI e pramANe AMca ApavI. 2. 4telA akalagarAne 64 talA pANImAM ukALI jyAre 8 tolA pANI rahe tyAre temAM 1 tolA cAMdInuM pataruM garama karI chamakAravuM. ema karatAM karatAM jyAre te pataruM teja rahita jhAMkhuM thaI jAya, tyAre tene akkalagarAne bhUke tathA jhaMjheTAnAM pAtarAne jhINuM vATI ekatra karI tenI vacamAM cAMdInuM pataruM mUkI, cInAI pyAlIne saMpuTa karI upara pramANe AMca ApavI eTale sapheda bhasma thaze. paNa yAda rAkhavuM ke, A kAramAM gajapuTa agni ApavAnuM nathI. sAdhAraNa khADAmAMja goThavIne pheMkavAnuM che. vadhAre agni lAgavAthI bhamane guNa ocho thaI jAya che. 3. alamAraNa-jeTalA telA semala mAre hoya teTale mATe somalane eka kakaDe le. pachI lagabhaga 1 zeranA For Private and Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, odhana ne mAra 985 vajana karatAM e nahi haiAya evA jeTalA tAlA sAmala hAya, teTalAM naga bijorAM laI tenA rasamAM semalanA kaTakA 40 divasa sudhI palALI rAkhavA eTale memiyA thaze. pachI cInAi pyAlInA saMpuTa karI temAM se!mala mUkI bAkInI jagyAmAM lI'bune rasa bharavA ne traNa kapaDaTTI karI, thoDAM aDAyAMmAM phUMkI devu eTale sapheda niyUma khAkha thaze. 4. hiMgaLAkamAra:-higaLAkane vATIne sAToDInA 2sanA TuvA dai sAToDInA rasamAMja khala karavA, ane jo TuvA detAMja bhasma thaI jAya te agni devAnI jarUra nathI. jo bhasma thAya nahi, te thADAM aDAyAMnA agni ApavA eTale bhasma thai jaze. 5. tAMbAnA bhumAraguH-eka Dhabune 108 vAra bakarInA dUdhanA paTa devA. eTale tene garama karI dUdhamAM bALavA. pachI zera uMdarakAnIne vATI tenI vacamAM Dhabune mUkI, traNa kapaDamaTTI karI, 13 zera aDAyAM chANAMmAM pheMkavu', eTale sapheda bhasma thaze. 6. nepALeA zera / ane bhilAmAM zera na e annane khAyaNImAM khAMDI khArIka karI, pachI kalAi zera 0aa nI eka DamI evI manAvavI ke, jemAM nA zera bhUkA mAya. pachI temAM 0aa bhUkA nAkhI dabAvI upara peleA Dhabu mUkI, tenA upara khIjo bhUkA dAkhI, DakhI 'dha karavI. pachI tenA upara cIMtharAM zera 10 thI 15 lagI lai lapeTavAM ane eka TImamAM mUkI saLagAvI devuM. trIje dahADe kharAara ThaMDuM paDayA pachI tapAsavu'. rAkhane yuktithI khaseDavI eTale kalAInA gaThThA judA paDI jai sapheda bhasma nIkaLaze. paNa cAda rAkhavu ke nepALA ane bhilAmAM khAMDatAM hAthane ke zarIranA koi bhAgane lAge nahi tenI sa'bhALa rAkhavI. 7. jeTalA tAlA tAMbu' mAravuM hAya teTalA tAlA tAMbAnAM For Private and Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 986 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je patarAM laI tenA pAI pAI jevaDA kakaDA karI, tenA vajanathI cAragaNI suvarNa mAkSika (senAmukhInA gAMgaDA) laI tene khAMDI bhUko karI be keDiyAM moTAM pahelAM laI, temAM sonAmukhIne bhUke pAtharI tenA upara pelA tAMbAnA kakaDA mUkavA. vaLI te kakaDA para sonAmukhIne bhUke nAkhI tenA upara pAchA tAMbAnA kakaDA gaThavavA, ema kyAM karavuM. ema karI tenA upara kuMvArane gala nAkha. bAda eka rAta palaLavA devuM ne upara keDiyuM DhAMkavuM. bIje divase tene traNa kapaDamaTTI karI gajapuTa agni de, eTale kALA raMganI bhasma thaze. senamukhInI paNa kALI bhama thaze. te bhasma paNa kADhI laI judI rAkhavI. A banne bhame rasanA kAmamAM vAparavA mATe ghaNI ja sArI mAlUma paDI che. 8. tAMbAnAM patarAMne kakaDAnA vajanathI gaMdhaka vajanamAM bamaNe laI vATI, upara jaNAvelI sanamukhInI mAphaka thara karI, teja pramANe keDiyAmAM mUkI, traNa kapaDamaTTI karI upara pramANe ja gajapuTamAM phUMkI mUkavuM eTale bhasma thaze. bhaThThI mUkyA pachI tyAMthI khasI javuM. ThaMDuM thayethIja tyAM javuM. 9. tamAkunAM mULa vATIne daDe karo. te madhye tAMbAnAM patarAM ghAlavAM, upara traNa kapaDamaTTI karavI ne gajapuTamAM bALI devuM. maradAI tathA peTanAM darada para pAnamAM ApavuM. 10.metI ane motInI chIpanI bhasmara-sAcAM motI vadhelAM agara vagara vIdhelAM laI tene khAMDI khATA lIMbunA rasamAM 24 kalAka palALavAM. pachI tene khalamAM ghUMTI nAkhavAM. bAda tene eka cInAI pyAlImAM bharI, tenA para cInAI bIjI pyAlI DhAMkI saMpuTa banAvI eka-be kapaDamaTTI karI, be TepalA aDAyAMthI tene pheMka, taddana ThaMDuM paDe eTale tene kADhI sAcavIne ukelI temAMthI bhasma kADhI levI. sapheda bhasma nIkaLaze. For Private and Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, zidhana ne mAraNa 987 - - - - - - - - - - - - - - sUcanA -metI je vadhelAM hoya to tenA vehamAMthI vadhArA nI seya bhAMgI gayelI koI koI vAra nIkaLe che. ane te je hoya te nukasAna kare che. mATe adhakharAM khAMDyA pachI te tapAsI jevuM ane jo temAM soyanI bhAMgI gayelI kakaDI mAluma paDe te temAMthI kADhI levI. banatAM lagI vIMdhyA vagaranAMja matI levAM. metInI chIpanI bhasma paNa upara mujabanI rItithI thaze. 11. zaMkhabhasma-AkhA zaMkhanA kakaDA karavA. pachI tene tApamAM mUkI khUba garama karI bakarInA dUdhamAM chamakAravA. evuM AThadasa vAra karavuM eTale temAM phATa paDI cirADA paDaze. pachI te kaTakAonuM tola karavuM. tenA vajanathI ceAthe bhAge kALIjIrIne khAMDele bhUko laI, tene mATInA sarAvaLAmAM pAtharI tenA para pelA zaMkhanA kakaDA goThavavA. pachI tenA para bIjo bhUko nAkhI pAchA tenA para bAkI rahelA kakaDA ThavavA. te goThavAI rahyA pachI tenA para bIjuM sarAvaNuM DhAMkI, tenA para eka kapaDamaTTI karI, tene be TepalA chANAMthI pheMkI mUkavuM eTale sapheda bhasma taiyAra thaze. 12. kalAIbhAraNa -dhelI agara vagara zodhelI kalAInA jhINA jhINA kakaDA karI, eka guNapATanA kakaDA para meMdIne vATele pyAlo pAtharI, tenA upara kalAInA kakaDA AMgaLa deDha AMgaLane cheTe goThavavA. kalAI para meMdIne pAlo ne pAlA para kalAI ema goThavyA karavuM. pahelA ane chellA paDamAM pAle vadhAre rAkhave. ema goThavIne tenuM yuktithI pioTaluM bAMdhavuM ne upara deraDIthI khUba lapeTavuM. bAda te poTaluM eka meTA kaleDAmAM goThavI, tene gajapuTa agni kAMIka AchA AchA de eTale sapheda bhasma thaze. ene kapaDamaTTI karavAnI nathI, mATe piTaluM ema ne ema kaleDAmAM goThavI devuM. eja rIta pramANe ajamAmAM, bhAMgamAM ane sekTAnA pAlAmAM paNa bhasma thaze, For Private and Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org TaTa zroAyurveda nidhamALA-bhAga 2 jo sUcanA:-me'dInAM pAtarAMthI banAvelI bharama me'drInAM bIja sAthe khavaDAvavAthI dhAtu vadhAre, magajanI garamI ochI karI zarIramAM maLa sAruM Ape ne leAhInI vRddhi karI dhAtune puSTa kare che. 13. sIsu ane jasatamAraNa:-sIsAne lokhaDanI kaDhAImAM tApa dai gALavuM, gALyA pachI vaDanA vRkSanI jADI mULI thI te halAvavu'. halAvatAM halAvatAM bhasma thatI jaze. cheka bhasma thaI jAya tyAre halAvavu' aMdha karavu'. e bhasma lIlA raMganI thaze. bhasmanI aMdara sIsAnI kAMkarI jarA paNa rahevI joIe nahi. jo rahI gai hAya tA tene vastragALa karI te kAMkarI pharIthI kaDhAimAM nAkhI cUle caDAvI pelI mULIthI halAvavu' eTale sAva gaLI jaze. e sIsAnI jo sapheda bhasma karavI hoya, te gALelA sIsAmAM elacInAM choDAMnA bhUkA nAkhatA javA ane vaDanI mULIne badale khAvaLanuM pAtaLuM lAkaDuM' lai tenAthI halAvavuM eTale sapheda thaze. je pILI bhasma karavI hAya tA bheAMyapAMtarInA rasa thADA thoDA reDatA jai mAvaLanA pAtaLA lAkaDAthI halAvavu' eTale pILI bhasma thaze. jo lIlI bhasma karavI hAya tA AkaDAnAM mULiyAM vaDe halAvavAthI lIlI thaze. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14. pravAlabhasma-pravAlane mATInA vAsaNamAM kuvAranA rasamAM DUbatAM rAkhI mUkavAM. traNa divasa pachI tene kapaDamaTTI karI gajaputanI AMca ApavI, eTale bhasma thaze. eja pramANe AkaDAnA dUdhamAM, vaDanA dUdhamAM ane na maLe te tenAM pAtarAMnA rasamAM ane pAtarAMmAMthI je rasa nIkaLe nahi tA tenA ukALAmAM eLI mUkavAthI paNa tevIja bhasma thaze. bIjI vidhiH-sArA kAcanI sTopara khUcanI khATalImAM paravALAMne bharI tene khATA lIthunA rasamAM DubAvI taDake mUkI rAkhavAthI sUrya puTI bhasma thaze. jo lIbunA rasa sukAI jAya te For Private and Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, dhana ne mAraNa 989 navA lIMbuno rasa nAkhatA javuM eTale lagabhaga ekAda mAsamAM bhasma taiyAra thaze. 15. sAbaraziMgAnI bhasma -sAbaraziMgAne kuMvAranA rasamAM tathA dhaMturAnA rasamAM bebI mUkI gajapuTa agni ApavAthI sapheda bhasma thaze. 16. haratAlabhasama -varakhI haratAla tela 1 laIne kuMvAranA eka zera rasamAM vATatAM vATatAM gaLe vaLI jAya, tyAre tene cInAI pyAlInA saMpuTamAM goThavI, traNa kapaDamaTTI karI, eka veMta (kuDakuTapuTa) khADAmAM mUkI AMca ApavAthI sapheda bhasma thaze. -yatizrI ravihaMsajI dIpahaMsa-surata 1. suvarNabhakSma-DhIMgaNA (kAMTAvALe tAMdaLajo)nA rasamAM sonAne retaraDIthI bhUke karAvI, (athavA senAnA varakha levA) rasanI sAthe khUba kharala karI goLI banAvI sarAvasaMpuTamAM mUkI gajapuTane agni ApavAthI bhasma thAya che. 2. bIjI vidhi:-prathama sonAnAM patarAMne jaLajAMbunA rasamAM sATha (60) vakhata chamakAravuM. pachI jaLajAMbunA rasamAM sAta vakhata gajapuTa ApavAthI senAnI uttama bhasma thAya che. 3. suvaNazodhana-senAnAM patarAMne tela, chAza, gomUtra, kulathI, kAMjI tathA AkaDAnA dUdhamAM sAta sAta vakhata chamakArI zuddha karyA pachI ja senAnI bhasma karavAthI uttama bhasma thAya che. 4. repyabhasmA-cAMdInAM pAtaLAM patarAM karAvI (goTInI cAMdI paNa cAlaze) mUtra, tela, chAza, kAMjI, kulathI ane AkaDAnuM dUdha e darekamAM sAta sAta vakhata chamakAravuM jethI zuddha thAya che. pANataMdAne vATI lugadI karI upara mujaba zuddha karelI For Private and Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ha0 zrI Ayurveda nibaMdhamALA- bhAga 2 cAMdInAM patarAM lUgadImAM mUkI chANAM zera bene agni Apo. e pramANe bAra vakhata agni ApavAthI bhasma thAya che. - pa. bIjI vidhi-cAMdInAM patarAMne zuddha karI meMdIne rasa, bAvaLanAM pAnano rasa ane keraDAnAM mULanI chAlane rasa kADhI temAM tArane bhUko be pahora sudhI vATI geLa karI sarAvasaMpuTamAM mUkI gajapuTa agni ApavAthI zuddha bhasma thAya che. telamAM pUrepUrI Utare che. 6. trIjI vidhi-tAranI zuddha karelI bhUkIne aghADAnA rasamAM khUba ghUMTI tenI (aghADAnAM pAnanI) lugadImAM mUkI saMpuTamAM mUkI gajapuTane agni Apa. evA traNa gajapuTa ApavAthI sapheda bharama thAya che. 7. cethI vidhiH-amaravelane rasa zera che tathA lIMbune rasa zera mA ekatra karI, pachI be chANAM moTAM pAMca pAMca zeranAM karI, vaccethI kotarI temAM rasa bharI vacce pataruM mUkI saLagAvavAM jethI cAMdInI bhasma thAya che. 8. pAMcamI vidhi-ketakInI gAMTha 1 zera laI tenI aMdara rUpAnuM pataruM tolA bhAranuM mUkI kapaDamaTTI karI gajapuTane agni Apa jethI bhasma thAya che. 9 tAmrabharama:-prathama tAMbAnAM jhINAM kaTakalI patarAM karAvavAM, (athavA khoTA kasabane bALI temAMthI mUke kADha) pachI tene eka divasa AbalIne keranA pANImAM ukALavAM. pachI tela, gomUtra, kulathIne kavAtha, kAMjI, triphaLA, thAranuM dUdha, AkaDAnuM dUdha, gAyanuM dUdha, AMbalI, lIMbu, kuMvAra, keLanuM pANI, nALi ceranuM pANI, gAyanuM ghI, sUraNane rasa tathA dahIMnuM pANI e darekamAM sAta sAta vAra chamakAravAthI amRta jevuM zuddha thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, zeAdhana ne mAraNa 99 . . . . . , . .. bhasmavidhi-dhaLI caNoThI zera eka lAvI khAMDI bArIka cUrNa karI eka vAsaNamAM bharI, tenI aMdara vaccevacce zuddha karela tAMbAnuM pataruM mUkI vAsaNanA moDhA upara saMdhilepa karI cUlA para caDAvI eka divasa tIvra agni Apo. jyAre coMThI baLI dhoLI khAkha thaI jAya tyAre ThaMDuM paDavA daI taiyAra thayelI bhasma kADhI levI. bIjI vidhi -keraDAnI kUMpaLa lAvI vATI lUgadI karI, tenI aMdara tAMbAnuM pataruM mUkI kapaDamaTTI karI gajapuTa Apache. e pramANe traNa gajapuTa ApavAthI bhasma thAya che. trIjI vidhiH-risAmaNanA rasamAM tAMbAne khUba kharala karI tenI gaLI vALI tenI lugadImAM mUkI gajapuTa ApavAthI traNa gajapuTamAM bhasma thAya che. cethI vidhi -zuddha karela tAMbAnuM pataruM 1 lAbhAra ane nepALAnI mIMja telA pa laI, prathama nepALa tathA bhilAmAM vATI lUgadI karI tAMbAnuM pataruM mUkI, te lUgadInI upara cIMtharAM zera 20 vITI, ekAMta sthAnamAM (pavana bilakula Ave nahi tevI jagyAe) te goTAne pheMkI de. svAMgazIta thaye taiyAra thayelI bhasma kADhI levI. - pAMcamI vidhi:-paisAne lAlacoLa tapAvI vaDanA dUdhamAM 21 vAra ane mUtramAM 108 vAra chamakAre. pachI zivaliMgInAM pAnazera mA laI vATI lUgadI karI temAM paiso mUkI kapaDamaTTI karI gajapuTa ApavAthI bhasma thAya che. - baMgabhasma -loDhAnA kaDachAmAM kalAIne rasa karI eka ThAmamAM tela bharI temAM kalAIne rasa reDa. e pramANe sAta vakhata reDa. prathama je ThAmamAM tela bharyuM hoya te DhAmanI upara eka For Private and Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Telara zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ghaMTInuM nAnuM paDa DhAMkavuM ane te paDanI vacamAM je chidra hoya tenI upara bIje nAno paththara DhAMka. pachI reDatI vakhate nAno paththara jarA khaseDI reDavuM ne tarata upara nAne paththara DhAMkI de, jethI kalAI UDI pAchI ThAmamAM paDaze. nahi DhAMkavAthI kalAI UDI jAya che ane zuddha karanArane vagADI bese che. mATe ghaMTInA paDa vagara kalAI, sIsuM tathA jasata e traNe dhAtune zuddha karavI nahi. e traNe dhAtunI zuddhi tela, chAza, mUtra, kAMjI, kulathIna kavAtha, AkaDAnuM dUdha tathA triphaLAne kavAtha e darekamAM sAta sAta vakhata reDavAthI uttama prakArathI zuddha thAya che. eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM ke, prathama zuddha karI pachI mAraNa karavuM. bhasmavidhiH-kalAInAM kaMTakathI patarAM tela 1 laI tenI jhINI kAtarI karI, rAI zera , lasaNa zera che ane goLa zera che e traNene ekatra karI vATI chANAM upara aradhuM pAtharavuM tenI upara kalAI mUkI upara bAkInuM cUrNa dAbavuM tathA tenI upara chANuM mUkI be TepalA chANane agni Apa jethI bhasma thAya che. A bhasma kAmadevane jAgRta karavAmAM pahelA naMbaranuM kAma kare che. bIjI vidhi -lImaDAnAM pAna lAvI bArIka khAMDI, eka chANA upara pAtharI upara kalAinAM patarAM mUkI, upara lImaDAnAM pAnane aDadho bhUke dAbI chANuM DhAMkI saLagAvavAthI tabhasma thAya che. - trIjI vidhi - araDUsInAM pAna lAvI khAMDI tenA be bhAga karI, eka bhAga chANAM upara pAtharI upara kalAInAM patarAM goThavI bIjo bhAga pAtharI chANuM DhAMkI saLagAvavAthI bhasma thAya che. A bhasma udharasa tathA kSaya upara sAruM kAma kare che. cothI vidhi -bAvaLanAM pAna, khIjaDAnAM pAna athavA meMdInAM pAna e traNamAMthI game tenAM pAna lAvI vATI eka chANuM For Private and Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, zedhana ne mAraNa upara aradhAM pAtharI upara kalAInAM patarAM goThavI aDadhI lugadI (bAkI vadhelI) DhAMkI upara chANuM mUkI saLagAvavAthI bhasma thAya che. pAMcamI vidhi -ajame zera 1 lAvI chANA upara aradho pAtharI upara kalAInAM patarAM mUkI vadhele ajame pAtharI chANuM DhAMkI saLagAvavAthI bhasama thAya che. A bhamavAyu upara sAruM kAma kare che. - chaThThI vidhi -AmalInAM choDAM athavA pIpaLAnAM choDAM athavA baMne bhegAM vATI chANa upara pAtharI upara kalAInAM patarAM mUkI bIjo bhUko pAtharI chANuM DhAMkI saLagAvavAthI bhasma thAya che. sAtamI vidhi:-pArevAMnI aghAravATI chANA upara pAtharI vacce kalAInAM patarAM mUkI chANuM DhAMkI saLagAvavAthI bhasma thAya che. AThamI vidhiH-haLadara zera 1, pIpaLAnA choDI zera 1 ane pIparImULa zera 01 vATI chANAM upara pAtharI vacce kalAImAM patarAM mUkI chANuM DhAMkI saLagAvavAthI bhasma thAya che. A bhasma guNamAM sArI che. nAgabhasmaH-sIsAne kalAInI mAphaka zuddha karavAthI zuddha thAya che. bhammavidhi -sIsAne eka ThIbamAM garama karI rasa karache. pachI tene jAMbuDAnA soTAthI, kiMvA kevaDAnA seTAthI, kiMvA lImaDAnA soTAthI, kiMvA AkaDAnA mULanA saTAthI, kiMvA keraDAnA mULanA soTAthI, kiMvA ketakInA mULanA soTAthI cAra pahera sudhI ghUMTyA karavuM jethI bhasma thAya che. paraMtu je vanaspatithI bharama karavAmAM Ave tenA je guNa bhasmamAM Utare che, eTale vanaspati pramANe guNamAM phera paDe che. khAkharAnA mULathI cAra pahera sudhI ghUMTavAthI paNa bhasma thAya che. khapara (jasata) bhasma -(kalAI pramANe zuddha karavuM) jasatane ThIbamAM garama karI temAM bheMyapAtarIne rasa thoDe zeDo A. 32 For Private and Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 994. zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je kara nAkhatA javuM tathA lImaDAnA soTAthI halAvatA javuM. e pramANe 6 zera rasa nAkhavAthI bhasma thAya che. bIjI vidhi-jasatamAM kAMTALA thAranuM dUdha jasatanA vajana pramANe nAkhI zeranA mULanA soTAthI be pahora sudhI ghUMTavAthI bhasma taiyAra thAya che. ' lohabhasma -(gala) gajavela sArI UMcI (sTIla) ghoDA chApa athavA talavAra je vaTanI sArI gaNAya che tenA kaTakA maLe te vadhAre sAruM athavA ghaDiyALanI kamAno lAvI, pachI tenAM pAtaLAM patarAM karAvavAM ane je kamAne hoya te vALathI bAMdhavI. pachI tene garama karI tela, chAza, mUtra, kAMjI, kulathIne kavAtha ane AkaDAnuM dUdha e darekamAM sAta sAta vAra chamakAravuM ane chevaTe triphaLAnA kavAthamAM 21 vAra chamakAravuM jethI zuddha thAya che. zuddha karyA pachI retaraDI vaDe tene bArIka bhUke karAvI le. bhasmavidhi:zuddha karela gajavelanA bhUkAthI bamaNAM pAkAM daLadAra jAMbu lAvI tenI lugadI karI temAM gajavelane bhUko nAkhI tene saMpuTamAM bharI kapaDamaTTI karI gajapuTa Apa, e pramANe ekavIsa gajapuTa ApavAthI bhasma thAya che. bIjI vidhiH-gajavelanA bhUkAne AkaDAnA dUdhamAM palA1. dara aThavADiye dUdha badalavuM. e pramANe cALIsa divasa karavuM. dara aThavADiye gajapuTa Apo . e bhasmane gheranA dUdhanA sAta, gheLA phUlavALA agathiyAnA traNa tathA gaLajIbhInA sAta puTa daI gajapuTa ApavAthI uttama bharama thAya che. trIjI vidhiH-gajavelanA bhUkAne khAkharAnAM pAnamAM kharala karI gajapuTa Apa. pachI kuMvAranA rasamAM sAta gajapuTa ApavA, pachI AkaDAnA dUdhanA traNa paTa daI gajapuTa Apa, pachI zeranA For Private and Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, zAdhana ne mAraNa 995 dUdhanA sAta peTa daI gajapuTa Apa, pachI triphaLAnA kavAthamAM sAta sAta gajapuTa ApavA, pachI deDInA rasane sAta gajapura devAthI ati uttama bhasma thAya che. cethI vidhiH-gajavelanA bhUkAne gaLajIbhInA rasamAM ekavIsa divasa palALI rAjapuTa Ape; pachI saragavAnAM mULanI chAlanA rasamAM ekavIsa divasa palALI mUko. dararoja rasa tAje reDa tathA taDake mUkavuM. pachI gajapuTa Apa. pachI bAvaLanA paraDAnA garbhamAM vATI traNa gajapuTa ApavAthI bhasma thAya che. pAMcamI vidhiH-dADamaDInAM pAnane rasa kADhavo. e rasa kADhatI vakhate temAM pANI traNacAragaNuM nAkhavuM. te rasamAM gajavelanA bhUkAne palALI taDake mUko. haMmezAM rasa tAjo nAkha. e pramANe sAta divasa karI gajapuTa Apa. e pramANe traNa vakhata (sAta divasa rasamAM palALI taDake mUkavuM tathA dararoja tAjo rasa nAkhave. pachI AThame divase gajapuTa Apa.) karavAthI sArI bhasma thAya che. je pachIthI dADamanA phaLanAM bIjanA traNa gajapuTa ApavAmAM Ave te ati uttama bhasma thAya che. chaThThI vidhiH-gajavelanA bhUkAne mULAnAM pAkAM pAnane rasa tathA dADamanA dANAne rasa, e darekamAM cAra cAra divasa ekasarakhe (kharala karatI vakhate visAme khAva nahi) kharala karI, rAmapAtramAM saMpuTa karI kapaDamaTTI karI gajapuTa Apa. e pramANe traNa gajapuTa ApavAthI uttama bhasma thAya che. e bharama sarva prakAranA kRmirogamAM tathA pAMDuraMgamAM sAruM kAma kare che. maMDUrabhasma -(lekhaMDanA kATanI bhasma) jUne kATeDa eTale lagabhaga eka varSane uttama gaNAya che tene lAvI, baheDAMnA lAkaDAMnA agnimAM athavA kelasAnA agnimAM lAlaceLa tapAvI gemU 26 , For Private and Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 996 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je tramAM ekavIsa vakhata bujhAva jethI bhUke thaI jAya che. e bhUkAne triphaLAnA kavAzamAM ekavIza gajapuTa ApavAthI bhasama thAya che. je uttama banAvavo hoya te triphaLAnA, gomUtranA, kuMvAranA ane paMcAmRtanA e darekanA ekavIza eTale badhA maLI kula rAzI puTa ApavAthI uttama bhasma thAya che. - hiMgulabhamara-hiMgaLakane lIMbunA rasanI ane gheTInA dUdhanI sAta sAta bhAvanA ApavAthI zuddha thAya che. bhasmavidhi-hiMgaLakane AkaDAnA dUdhamAM bArIka vATI thepalI karI sUkavavI. e pramANe traNa vakhata karI pachI pIpaLAnAM choDAM, lImaDAnAM cheDAM ane vaDanAM choDAM, e traNenuM vastragALa cUrNa karI, chANuM eka laI vacce sArI rIte khodI khADo kare. temAM upaluM cUrNa aradhuM pAtharI hiMgaLakanI thepalI mUkI bAkInuM cUrNa upara pAtharI chANuM DhAMkI chidra na dekhAya tema chANathI baMdha karI, betraNa chANAMmAM pheMkI devAthI bhasma thAya che. e bhasma pAnamAM khAvAthI tamAma jAtanA zvAsaroga maTe che. tribhaMgabhamaDa-kalAI sIsuM tathA jasata e traNene judAM judAM zuddha karI ekarasa karavAM. (eTale e traNene ThIbamAM nAkhI cUle caDAvI rasa karI temAM kuMvAranA mULathI ghUMTatAM javuM. jayAre tamAma baLI kALuM paDeluM jaNAya tyAre kADhI cALI nAkhavuM. je kAcuM nIkaLe che teno rasa karI upara pramANe bhasma karI cALI kuMvAranA rasamAM khUba kharala karI TIkaDI karI sUkavI saMpuTamAM bharI gajapuTa Apa. je temAM pArada meLavavAmAM Ave to e cAbaMgabhasma kahevAya che. pArada meLavyuM hoya te te UDI jAya che paraMtu guNamAM uttama bane che. abrabhasmara-vajAbhraka lAvI tene lAlacoLa tapAvI sAta For Private and Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org .org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, zedhana ne mAraNe 997 vakhata dUdhamAM chamakAro. pachI tAMdaLajAne rasa tathA lIMbuno rasa ekatra karI temAM cAvIsa kalAka baLI rAkho. pachI garama pANIthI dhoI triphaLAnA kavAthamAM tathA gomUtramAM sAta sAta vakhata chamakAravAthI zuddha thAya che. dhAnyAhAkanI vidhiH-eka zera abhrakamAM kAda zera vA nAkhI dhAbaLImAM bAMdhI traNa ahorAtra sudhI khATI chAzamAM buDADI rAkhavuM. pachI kADhI be hAthe cALI dhAbaLImAMthI retI jevI abhraka nIkaLe tyAM sudhI cALavuM. pachI chAzamAMthI kADhI levuM. dhAnyAzvakanI bIjI vidhi-vabhUkane tapAvI beraDInA paMcAMganA kavAthamAM bujhAvI, be hAthe khUba ceLavAthI dhAnyAzvaka karatAM sAruM thAya che. bharUmavidhi -dhAnyAbrikane AkaDAnA dUdhamAM A divasa ghUMTI gaLo karI upara AkaDAnAM pAna vIMTI saMpuTamAM mUkI gajapuTa Apa. e pramANe sAta gajapuTa sADInA devA, sAta gajapuTa methanA devA, sAta gajapuTa nAgaravelanA rasanA, sAta gajapuTa vaDavAInA kavAthanA, sAta kuMvAranA ane sAta gajapuTa majIThanA devA jethI bhasma uttama bane che.. bIjI vidhiH-(sahastrapuTI)vaDanI kUNuM vaDavAI, AkaDAnuM dUdha, vaDanuM dUdha, kharasANI tharanuM dUdha, kuMvArane rasa, garamALAnAM mULa, pIluDI, metha, bekaDAnuM mUtra, bIlInAM mULa tathA pAna, araNI, araDUsI, kAMkaca, sIvaNa, Ubhe sameravo, beThe samera, UbhI rIMgaNI, beThI rIMgaNI, kadaMbanI chAla, gokharu, talavaNI, rAna tulasI, goLa, ghoDAsarasava, TAMke, camelI, mUtra, moTI haraDe, AmaLAM, baheDA, tAlIsapatra, citrAnAM mULa tathA pAna, jalajAba, mUsaLI, araDUsa, gheDAAda, agathiyAnAM pAna, For Private and Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ha8 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo bhAMgare, keLane kaMda, sAtavANa, devadAra, gaLe, dhaMtUra, kAdarI, daMtamULa, ledhara, tulasI, daro, hara, uMdarakAnI, dADamanAM pAna, upalasarI, zaMkhAvali, nAgaravela, tagara, sAToDI, macchavela, brAhmI, kaDu ane mIMDhaLa e auSadhomAM jene rasa nIkaLe tene rasa kADhI vAparo tathA je auSadho sUkAM maLe tene kavAtha karI temAM abraka ghUMTI gajapuTa Ape. e dareka auSadhanA sattara puTa ApavAthI sahasaMpuTI abhrakabhasma thAya che. trIjI vidhi (zatapuTI) abhrakane vaDanA dUdhanA 13 puTa, kharasANI thoranA dUdhanA 13 puTa, AkaDAnA 13 puTa, kuMvAranA garbhanA 13 puTa, methanA kavAthanA 13 puTa, gomUtranA 13 puTa, vaDanI vaDavAInA 12 puTa ane bakarInA mUtranA 12 puTa ApavAthI zatapuTI abhraka thAya che. cethI vidhiH-eraMDAnAM pAnane rasa kADhI abhraka jeTalA vajane goLa nAkhI, geLa gaLI jAya eTale temAM dhAnyAzvaka nAkhI masaLI geLA vALI uparanIce vaDanAM pAna lapeTI gajapuTa Apa. e pramANe sAta puTa ApavAthI bhasma thAya che. je caMdrikA ja NAya te vadhu bhaThThI ApavI. pAMcamI vidhiH-kALA dhaMtUrAnAM lIlAM DeDavAM khAMDI ane brakanAM patarAM upara copaDavAM. prathama DoDavAne bhUko nAkhI abhraka pAtharI upara DoDavAne bhUko nAkhI saMpuTamAM bharI kapaDamaTTI karI, iMgariyAM zera 10 lai tene bhaThThImAM nAkhI vacamAM saMpuTa mUkI saLagAvI devI. e pramANe traNa bhaThThI ApavAthI bhasma thAya che. - chaThThI vidhiH-vajAbhrakane garama karI sAta vakhata dUdhamAM bujhAvavAM. pachI bhAMganA pANImAM annakane be pahora sudhI vATI lugadI karI, kALI darAkha vATI tenAM kulaDAM karI temAM abraka mUkI For Private and Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, dhana ne mAraNa 999 - - - kapaDamaTTI karI gajapuTa Apavo. pachI AkaDAnA dUdhamAM kharala karI gajapuTa Apa, jethI gulAbI raMganI uttama bhasma thAya che. sAtamI vidhiH-AmaLAM tela 10 ane ame telA 5 e bannene judAM judAM bArIka vATI, eka chANA upara prathama A maLAne bhUke pAtharI upara abhraka mUkI upara AmaLAMne bhUke pAtharI ajamAne bhUke pAthare. e pramANe patarA ane cUrNane thara karI pachI upara chANuM DhAMkI be TepalA chANane agni ApavAthI bhasma taiyAra thAya che. haratAla dhana-mAraNu-haratAlanI eka kapaDAmAM poTalI bAMdhI eka vAsaNamAM kAMjI bharI delAyaMtrathI eka pahora pakAvavI. te pramANe keLAnA rasamAM, talanA telamAM tathA kaLIcUnAnA pANImAM pakavavuM. e darekamAM haratAlane bAphI garama pANImAM dhoI levI, jethI zuddha thAya che. - bhasmavidhi-haratAlane kuMvAranA rasamAM traNa divasa khUba kharala karI TIkaDI vALI sUkavavI. pachI pIpaLAnAM choDAMnI bhasma karI eka mATaluM laI aradhuM mATaluM rAkha khUba dAbIne bharI keLanAM pAnamAM TIkaDIone lapeTI mUkI upara bIjI rAkha Aste Aste dAbI devI. pachI cUle caDAvI pAMca ahorAtra sudhI agni ApavAthI caMdrikA jevI bhasma thAya che. bIjI vidhi -haratAlane gaLajIbhInA rasamAM palALavI ane bIje divase vAsI rasa kADhI nAkhI bIje no tAjo rasa nAkho. e pramANe daza divasa karI pachI eka ThIbamAM cUle caDAvI temAM gaLajIbhIne rasa cheDe theDe nAkhyA kare. rasa reDatAM haratAlane ughADI thavA devI nahi. pachI haratAla kADhI sUkavI khA kharAnI rAkhamAM upara pramANe cAra pahera sudhI agni ApavAthI bharUma taiyAra thAya che, For Private and Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org '1000 zrIAyurveda nimaMdhamALA-bhAga 2 jo trIjI vidhiH-haratAla tAle 1 lai tene AkaDAnAM pAna zera 5 nA rasa kADhI temAM delAyane zuddha karavI. pachI nAnA pANImAM evIja rIte zuddha karI te haratAlanA ceAkhA cekhA jeTalA kaTakA karI, eka pittaLanI thALImAM pAtharavA. tenI pharatI jhINI AraDInAM pAnanI lUgadI karI (kulaDI) mUkavI tathA te thALI upara besatI Ave tevI eka DhIma DhAMkI leTa tathA mATIthI mukhamudrA karI cAra kalAka sArI rIte agni ApavAthI bhasma thAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ceAthI vidhi:-zuddha heratAla 10 teAlA bhAra laI kharalamAM vATI rAtI DuMgaLInA rasa zera 10 pAvA. te doDhathI be mAse pI raheze. haMmezAM rasa nAkhI ghUMTacA karavu. pachI tenI geALI karI khAkharAnAM lAkaDAMnI rAkha zera 5 lai, eka mATInA vAsaNamAM aradhI bharI gALI geAThavI bIjI rAkha uparathI khUba dAkhIne bharI, traNa ahe|rAtra agni ApavA. jyAresvAMgazIta thAya tyAre vAsaNu phADI haratAla kADhI lai eka zIzImAM bharI devI. e bhasmanA kuSTharoga mATe nIce pramANe upayAga karavAH -- haratAlabhasma ratI 0aa, dhamAsA tAlA 0), lImaDAnI a'tarachAla tAlA ), majITha tAle ), gaLA tAlA ) tathA sAkara teAlA 06 mAM dararAja ApavuM. pathyamAM caNAne roTale mIThA vagaranA tathA dUdha Apavu. AthI kuSTharoganA nAza thAya che. pAMcamI vidhi:-haratAlane zuddha karI tene mANeka rasa banAvI eka ceAkhApUra mAtrA tulasInAM pAnanA rasa sAthe ApavAthI vAtajvara, chAtImAM kaphaeN, kaLatara vagerene maTADe che. tevIja rIte manasIlane mANekarasa banAvI tulasImAM ApavAthI tAva maTe che. For Private and Personal Use Only manasIlabhasmaH-manasIlane zuddha karI vilAyatI thAranAM pAnamAM vATI TIkaDI karI sUkavI eka sa'puTamAM kaLIcUnA bharI
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, zodhana ne mAraNa 1001 vacce TIkaDI mUkI upara cUno dAbI saMpuTa baMdha karI upara kapaDamaTTI karI gajapuTa Apo. jyAre svAMgazIta thAya tyAre kADhI saMpuTa khalI jozo to cUnAne raMga pILA thaI gayela tathA manasIla sapheda thaI gayele jaNAze. te manasIlabhamane kADhI eka cokhApUra mAtrA sAkara sAthe ApavAthI tamAma jAtanA tAva jAya che. manasIlazuddhiH-manasIlane bakarInA mUtramAM traNa aherAtra sudhI dalAyaMtrathI bAphI AdunA rasanI (kharalamAM) sAta bhAvanA ApavAthI zuddha thAya che. sAbaraga bhasmaka-sAbarazaMgane AkaDAnA dUdhamAM kaTakA karI sAta divasa sudhI palALI pachI saMpuTamAM bharI kapaDamaDDI karI gajapuTa Apavo. e pramANe sAta gajapuTa ApavAthI uttama bhasma thAya che. e pramANe kuMvAranA rasane sAta gajapuTa ApavAthI paNa uttama bhama thAya che. bIjI vidhiH-sAbaraziMgAnA kaTakA karI tenA upara aDadanA loTane pANImAM meLavI jADo karI copaDI AMbalInI chAla vATI tenA upara bhabharAvavI. pachI AmalInAM lIlAM DAM nIce pAtharI upara opadha mUkI chANAM siMcI saLagAvavAthI bhasma thAya che. trIjI vidhiH-hADasAMkaLanA rasamAM sAbaraziMgAnA kaTakAne palALI saMpuTamAM bharI bIjo rasa nAkhI saMpuTa baMdha karI kapaDamaTTI karI gajapuTa ApavAthI bhasma thAya che. cethI vidhiH-sAbaraziMguM telA 5 laI gomUtramAM sAta divasa palALI eka kulaDImAM gomUtra bharI temAM sAbaraziMguM mUkI kulaDInuM moDhuM baMdha karI saMdhilepa karI gajapuTa ApavAthI bharama thAya che. te bhasmamAM akalagare, jAyaphaLa, pIpara ane sAbarazaMgabhasma e sarva samabhAge laI, bArIka vATI kIDAmArInA For Private and Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 10 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - rasamAM khUba ghUMTI caNA jevaDI goLIo vALI ApavAthI tamAma prakAranA zvAsaroga maTe che. temaja e bhasma bheMyarIMgaNanA rasamAM vAla be ApavAthI udharasa tathA zvAsaroga maTe che. ghApahANubhasma -dhaLI DuMgaLIne cIrI vacce ghApahANanI kaTakI mUkI kapaDamaTTI karI thoDAM chANumAM pheMkI devAthI sArI bhasma thAya che. bIjI vidhi -eka mATInA vAsaNamAM kuMvArane rasa bharI temAM ghA pahANa nAkhI mukhamudrA karI gajapuTa ApavAthI bhasma thAya che. A bhasmanA guNa ghaNuM che. vizeSamAM A bhasma bALakanA rogamAM bahu phAyado kare che. pravAlabhasma -paravALAne eka ahorAtra lIMbunA rasamAM palALI mUkavAM. pachI tene kuMvAranA lAbAmAM gajapuTa ApavAthI bhasma thAya che. - bIjI vidhiH-pravAlane AkaDAnA dUdhamAM traNa aherAtra palALI eka saMpuTamAM AkaDAnuM dUdha bharI temAM paravALAM bharI upara kuMvArane garbhanAkhI kapaDamaTTI karI gajapuTa ApavAthI bhasma thAya che. - trIjI vidhi -nAgalA dudhelInA rasamAM upara pramANe karavAthI bhasma taiyAra thAya che. cethI vidhi -kALI drAkSa zera 1 laI ThaLiyA kADhI nAkhI drAkSane vATI lugadI karI, temAM paravALAM bharI saMpuTamAM bharI gajapuTa ApavAthI bhasma thAya che. pAMcamI vidhiH-gulAbajaLamAM traNa aherAtra pravAlane ghUMTavAthI bhasma thAya che. zakhabhama:-zakhanA kaTakA laI lIMbunA rasamAM palALI rAkhavAthI zuddha thAya che. pachI kuMvAranA rasamAM nAkhI eka vAsa For Private and Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, zAdhana ne mAraNa 1003 - - NamAM bharI gajapuTa ApavAthI bharama thAya che. tevI ja rIte yarIMgaNunA rasamAM athavA thoranA dUdhamAM upara pramANe karavAthI bharama taiyAra thAya che. kapardabhasma -(keDI) keDIne lIMbunA rasamAM palALI gajapuTa karavAthI bhasma thAya che. gaMdhakanI zuddhi -gaMdhakanA barAbara vajane ghI laI eka lekhaMDanI peNImAM ghI ogALI, temAM gaMdhaka nAkhI ekarasa thAya tyAre eka tapelImAM dUdha bharI upara eka kapaDuM DhIluM bAMdhI temAM rasa reDI de, jethI kapaDAmAMthI gaLIne gaMdhaka dUdhamAM paDI TharI. jaze. te gaMdhakane kADhI vATI upara pramANe traNa vakhata karavAthI gaMdhaka zuddha thAya che. gaMdhakabhasma -dADamane vacamAMthI kerI aMdara gaMdhaka bharI upara kapaDuM lapeTI thoDAM chANAMnA agnimAM pakAve. e pramANe sAta dADamamAM gaMdhakane pakAvavAthI gaMdhakanI bhasma thAya che. gaMdhaka telaH-eka pAkuM rIMgaNuM laI tenI nIcethI gaMdhaka aMdara bhare. pachI eka vAsaNamAM rIMgaNuM evI rIte laTakAvavuM ke nIce aDake nahi. te vAsaNanI nIce bAkuM karI eka kAcane pyAle mUkI pAtALa yaMtrathI tela kADhavAthI tela nIkaLe che. bIjI vidhiH-loDhAnI peNImAM gaMdhakane ogALI, temAM eraMDa telanA 10 thI 15 TIpAM nAkhI leDhAnI saLIthI halAvavuM jethI gaMdhaka le che. pachI temAM cabelInuM tela athavA sukhaDanuM tela nAkhavAthI tela bane che. trIjI vidhiH-dhaMtUrAnAM bIjane sAta puTa gADaranA dUdhanA ApavA tathA mAlakAMkaNuM telA 10 tathA gaMdhaka e traNene mizra For Private and Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 1904 zrI Ayurveda nibaMdhamALAbhAga 2 karI, temAM khAkharAnAM phela nAkhI pAtALamaMtrathI tela kADhavuM, jethI tela nIkaLe che. A tela copaDavAnA kAmamAM vaparAya che. semala telaH-somala telo 1, kALA tala telA 5 ane gAyanuM mAkhaNa talA 5 laI e traNene khUba vATI eka zIzImAM bharI, te zIzIne lImaDAnI saLIne bUca mAre. (eTale lImaDAnI saLIo bhegI karI zIzInA meDhA para ghAMcavI) pachI pAtAnayaMtrathI tela kADhavAthI tela nIkaLe che. A telamAM cAragaNuM tALuM talanuM tela meLavI vAyunA daradavALAne cALavA ApavAthI vAyuroga para sAruM kAma kare che. bIjI vidhi-adheDAnI rAkha zera 2 laI, eka tAMbAnA vAsaNamAM pANI zera 5 bharI temAM rAkha nAkhI coLI cAra divasa rahevA devI. pachI uparathI pANI nitArI laI leDhAnI kaDAImAM semala tela 1 nAkhI nIce agni karI temAM semala gaLI jAya tyAM sudhI DuM DuM e pANI nAkhavuM. te mINa jevuM thaI jAya tyAre eka dAbaDImAM bharI levuM. temAMthI laI garama karavAthI tela jevuM thAya che; e tela copaDavAthI saMdhivAyu maTe che. paTTI mAra vAthI nAmaradAI maTe che. te telamAM laviMga pakavI eka divasamAM eka laviMga khavarAvavuM. e pramANe sAta divasa sudhI khavarAvavAthI nAmaradAI maTI jaI puruSAtana prApta thAya che. paraMtu parejI bahu sakhata paLAvavI tathA ghI khUba khavarAvavuM. semalanuM zodhana-mAraNa --tAMdaLajAnA rasamAM somalane dalAyaMtrathI be paheAra sudhI dhIme tApe pakAvo. pachI temAM dUdha bharI be pahora dhIme tApe pakAva jethI zuddha thAya che. pachI kharasANI zeranI kUMpaLanI rAkha karI eka tela somala hoya te paMdara telA rAkha levI. eka kulaDImAM aradhI rAkha bharI For Private and Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandin dhAtu, upadhAtu, zidhana ne mAraNa 1005 - - =- - - - semalano kaTako mUkI upara bIjI zAkha khUba dAbIne bharI daI chANAM zera 3 laI kulaDInI AjubAju gaDhavI saLagAvavAM. jyAre svAMgazIta thAya tyAre pAkI gayele semala patAsAM jevo thaI jAya che. A bhasma nidhUma thAya che. suvarNa mAlikabhasmara-suvarNamAkSika traNa bhAga, tathA siMdhava eka bhAga laI e baMnene vATI leDhAnI kaDAImAM nAkhI agni upara mUkavuM tathA lIMbuno rasa nAkho ane halAvavuM. jyAre kaDAyuM lAlacoLa thaI jAya, tyAre nIce utArI temAMthI senAmukhI kADhI levI. e pramANe karavAthI sonAmukhI zuddha thAya che. bhasmavidhi-senAmukhIne upara mujaba zuddha karI kulathInA kvAthamAM ghUMTI gajapuTa Apavo. e pramANe sAta gajapuTa ApavAthI uttama bhasma thAya che. temaja kulathInA kavAthane badale telamAM athavA chAzamAM gajapuTa ApavAthI paNa bhasma thAya che. upara pramANenI tamAma bhame vanaspatinA rogathIja thAya che. te mArA hAthathI banAvelI jaNAvelI che. tene upaga anupAnanI pejanA karIne jUja vajane karavAthI ghaNA rogamAM phAyado kare che. anupAna tamAma vaidyo jANatA hovAthI jaNAvyAM nathI. temaja yaMtro vize paNa vaidyone mAhitI hovAthI laMbANathI lakhyuM nathI, mATe vaidyoe buddhi pahoMcADI upayoga kare. vaLI vanaspatinA guNa pramANe dhAtu vagerenI bhasmanA guNamAM taphAvata paDe che. te je vanaspatithI bharama taiyAra karavAmAM AvI hoya, te vanaspatinA jeja guNa bhasmamAM hoya che te yAda rAkhavuM. anupAna, vajana tathA kyA kayA roga upara ApavAmAM Ave che, te vaidyarAje jANatA hovAthI laMbANathI lakhyuM nathI. cAjikabhasmaH-abhrakanAM (kALI) be AnI jevaDAM 1 talA For Private and Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 1006 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je nAM patarAM laI, eka talA AkaDAnA dUdhamAM che. te sUrokhAra meLavI abraka para copaDI sarAvasaMpuTamAM bharI gajapuTa Apo. kAcA rahelA patarA para e pramANeja bIjI ekabe AMca ApavI. pachI bArIka vATI phakta dUdhamAM vATI gajapuTa Ape. e pramANe 5 thI 7 gajapuTa ApavAthI camaka vagaranI (nizcaMdra) umadA bhasma thAya che, khAsa guNa-dama, khAMsI vagerene maTADe che. bIjI vidhiH-sapheda abhrakanA be AnI jevaDA kakaDA karI, teTalAja vajane sUrekhAra ane cAra AMgaLa DUbatuM rahe teTale mULAnA kaMda tathA pAnane rasa reDI, ghADa adhUro rAkhI meTuM baMdha karI kapaDamaTTI karI gajapuTa Apavo. svAMgazIta thaye kADhI, sapheda cUnA jevA kaTakA judA kADhI laI kAcA rahelAne tevIja bIjI eka AMca ApavAthI bhasma thaI jAya che. khAsa guNa -sUkI khAMsI, dama, garamI vALAne tathA pramehavALAne gya anupAnamAM ApavAthI sAruM kAma kare che. suvarNarasAyana -sonAnA varakha telo che, cAMdInA varakha tela vA ane pIparanAM bIja telA 8, e sarvane sAta divasa kharala karI majabUta bUcavALI zIzImAM bharI rAkhavuM. A davAnI sAdhAraNa mAtra eka vAlanI che. khAsa guNa -A davA madhamAM ApavAthI zaradIthI utpanna thatA tamAma vyAdhine maTADe che, dama tathA khAMsIne maTADe che tathA zuddhi lAvavA mATe yogya anupAna sAthe upaga karavAthI bezuddhine maTADe che. rayarasAyanA-cAMdInA varakha, vaMzalecana, gaLosatva nAnI elacInA dANA ane pAujhara (paththara) e sarva samabhAge laI bamaNuM gulAbajaLamAM cAra pahora sudhI khalamAM kharala karI, marI jevaDI goLI vALI savAra sAMja e keka gaLI gya anupAna sAthe For Private and Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, zAdhana ne mAraNa 1007 ApavAthI garama bukhArA, zarIranI nabaLAi tathA dhAtukSayane ma TADe che, kSayanA tAva mATe dudhIne puTapAkathI svarasa kADhI, te rasanA anupAna sAthe A davA ApavAthI kSayanA tAvane maTADe che. peAlAdaH-polAdanA bhUkAne triphaLAnA kavAthamAM divase ghU'TI rAtre gajapuTa ApavA. e pramANe sAta gajapuTa ApyA pachI pelAdathI aSTamAMza hiMgaLeAka meLavI kuMvAranA garbhamAM ghUTI rAtre gajapuTa ApavA. divase ghUMTavuM tathA rAtre gajapuTa Apave. e pramANe sAta gajapuTa ApavA jethI zuddha ane akasIra bhasma thAya che. te saghaLA regeA para ApavAthI sAruM kAma kare che. maMgalamaH-kalAi tAlA 10 lai tenA vAla vAla jevaDA kaTakA karI medInAM lIlAM pAna lAvI, ekeka ratalanI e rATalI banAvI TATa para eka roTalI mUkI upara kalAInA kaTakA pAtharI medInI reTalI mUkI, yuktithI mAMdhI, eka khADAmAM aDAyAM zera 3 thI 4 geAThavI, te upara AmalInI chAla zera 2 pAtharI medIvALI peATalI mUkI, bIjI chAla tathA aDAyAM gADhavI uparathI AMca karavI. jyAre svAMgazIta thAya tyAre saMbhALIne sapheda cUnA jevI bhasma kADhI levI. te saghaLA rAgo upara buddhipUrvaka samajIne vAparavAthI sAruM kAma kare che. pAradane SadguNa gaMdhaka jAraNa karavAnI saraLa kriyAHjyAre pAradane SaDDaNu gaMdhaka jAraNa karavuM hAya, tyAre eka leDhAnI kaDAi tathA DaMDA khUba mAMjIne sApha karavAM. pachI kaDAine madhyama agni upara mUkI, temAM pAro reDI temAM teTaleAja (pArA jeTalA ) ga dhaka nAkhI DaMDAthI ragaDavuM, dhumADA nIkaLe athavA khaLatuM thAya tA paNa chUTayA karavuM. jyAre dhumADA nIkaLatA adha thAya tyAre tarataja bIjo teTaleAja gaMdhaka nAkhI ghUMTavu'. e For Private and Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1008 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je pramANe jeTalA guNagaMdhaka jAraNa karavuM hoya teTale gaMdhaka A pramANe pacAvI zakAya che. gaMdhaka jAraNa karyA pachI kharalamAM pArA barAbara gaMdhaka nAkhI kAjaLI karavI, A kAjaLI sAdhAraNa kAjaLI karatAM bahuja uttama che, e kAjaLInI saghaLA rogo para cejanA karavI. A pramANe gaMdhaka jAraNa karatAM pAre UDI javAnI dhAstI rahetI nathI, temaja dhIrajathI ane sahelAIthI karI zakAya che. rasakapUra-rasakapUrane kaDavI kuMvAranA rasamAM traNa divasa khala karI sUkavIne jANItI rItie enAM phUla uDAvavAM. e phUla eka cokhApUra laI kALI drAkSane ThaLiye kADhI temAM mUkI baMdha karI gaLAvavI. e pramANe savArasAMja ApavI. A davA visphaTaka vagere TAMkInA vyAdhi para bahuja akasIra che. zuddha che mATe kaI paNa prakAranA nukasAnane bhaya nathI. - hiMgaLAka:-hiMgaLaka tele 1 laI tenA nAnA kaTakA karI bhilAmAM telA 10 lAvI vATI eka kaDAImAM aradhAM pAtharI hiMgaLoka mUkI upara bIjA bhilAmAM pAtharI halakI AMca ApavI. jyAre bhilAmanuM tela jharapavA mAMDe tyAre divAsaLIthI saLagAvI devuM. te baLIne ThaMDuM paDI jAya tyAre jAbuDA raMgane hiMgaLaka kADhI, khUba bArIka vATI eka ratInI mAtrA AdunA rasa sAthe ApavI. e sannipAta, tAva tathA magaja para thayelI asara upara pahaja akasIra che. bIjA rega upara paNa cagya anupAna sAthe ApavAthI sAruM kAma kare che. samalA-somalane 1 tolAne kaTakA laI tene dUdhamAM lAyaMtrathI eka pahora maMdAgnithI pakAvo. tyAra bAda kharalamAM nAkhI vATI temAM beThI bhoMyarIMgaNIne rasa telA 20 kharala karI pacAva; eTale zuddha thAya che. khAsa guNa-dama, khAMsI, zakti For Private and Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dhAtu, upadhAtu, zAdhana ne mAreNa 1000 vagere mATe vaidyarAjee taka pahoMcADI gya mAtrAthI saghaLAM kAmamAM vAparavAthI ghaNuM sAruM kAma kare che. haratAla -varakhI haratAla laI tene mANekarasa banAvo ane te mANekarasamAMthI A pramANe goLIo banAvavI. mANekarasa, akakalagaro, laviMga, sUMTha, pIpara, pIparImULa ane nAnI elacInA dANA e sarva samabhAge laI mANekarasa sivAyanI sarva vastuonuM vastragALa cUrNa karI, mANekarane be pahAra sudhI kharalamAM vATI cUrNa meLavI traNa divasa sudhI kuMvAranA rasamAM ghUMTI caNA jevaDI gaLI vALI ApavAthI khAsa karIne vAtakaphanA vyAdhio, zaradI, khAMsI tathA dama mATe ghaNIja uttama che. damana humale narama paDyA pachI dararoja rAtre eka goLI seve te jUne dama maTI jAya che ane zarIramAM zakti paNa sArI Ape che. A mANekarasa haratAlanI jagyAe dareka kAmamAM vaparAya che. pravAlabhasmaracAdhArA DAMDaliyA zeranA DAMDAmAMthI vacamane gara kADhI nAkhI vaMtabharanA DAMDAmAM Azare eka tele paravALAM ane gara dAbIne bharI kapaDamaTTI karavI. evA pAMcapaMdara DAMDA banAvI gajapuTamAM pheMkI devAthI bhasma thAya che. A pramANe taiyAra karelI bhasma zaradI, bImArI, dama tathA khAMsI mATe akasIra che. uparAMta garamInI bImArI para vAparavA mATe pravAla telA 10, gulAbanAM phUlanI pAMtarImAM vATI gajapuTamAM bhasma karavI. A pramANe taiyAra karelI bhama garamInI bImArI mATe ghaNI ja akasIra mAluma paDI che. - sAbaraziMguM-sAbaraziMgAne retaraDIthI bArIka bhUke karI eka vAsaNamAM bharI temAM AkaDAnuM dUdha sAbaraziMguM DUbatAM be AgaLa rahe teTaluM nAkhI eka divasa tara rAkhavuM. pachI bIje For Private and Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1010 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - - - - divase gajapuTa Apa. A bhasma cAra ratI divasamAM traNathI cAra vakhata madhamAM ApavAthI tridoSa, phephasAne varama, khAMsI, dama, lehI paDavuM vagere mATe akasIra che. InphalyuenjhAnA humalA vakhate ame bahu phatehamaMdIthI vAparyuM che. bIjI vidhiH-kaDavI kuMvAranA garbhamAM sAbaraziMgAnA kaTakA eka divasa bhIMjavI rAkhI bIje divase gajapuTa Ape. A bhasma paNa akasIra che. egya anupAna sAthe ApavAthI sAruM kAma kare che. jherakacUrA-jherakacUrAne mATe ghaNuM tadabIra che, paraMtu te tasAma pikI ane zreSTha mAnuM chuM. jherakacUrAnI barAbara vajane gAyanuM ghI laI sAMkaDA vAsaNamAM dhIme tApe pakAvatAM jyAre phUlIne kALAza paDatA lAla raMganA thAya, tyAre agni parathI nIce utArI chAla kADhI nAkhI vATI vastragALa karI saghaLAM kAmamAM vAparavA. ghI barAbara vajane levuM e enI cAvI che. -vaidya dhanAzAha hAthIkhAnAvALA-surata uttama prakAranI semalabhasmanI vidhiH-zaMkhiye semala telA 5 thI 14 lAvIne AkaDAnA eka zera dUdhamAM DUbe tevI rIte dazabAra divasa palALI rAkho. tyAra bAda semala kADhI bIjA AkaDAnA dUdhamAM kharala karI tene gALo banAvI chAMyaDAmAM sUkavave. pachI kharasANInI DIrIo lAvI tenI pAMca zera rAkhaDI banAvI, eka hAMDalImAM aradhI rAkhaDI khUba dAbI dAbI. ne bharI, geLe mUkI bIjI rAkhaDI khUba dAbI dAbIne bharavI. pachI te hAMDalIne cUle caDAvI madhura madhuro tApa ApyA kare. Azare zerabazera khIcaDI caDe te tApa Apa. pachIthI dhIme dhIme tApa vadhAre, e pramANe ATha ahorAtra sudhI AMca ApyA For Private and Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, zedhana ne mAraNa 1011 - - - - - paNa kAmamAM AvI. parejImAM ja, kekama, karavI. tyAra bAda svAMgazIta karI somala kADhI le. (AjubAjune rAkhaDe paNa kAmamAM Avaze) Azare eka cakhApUra bhasma meTA mANasane ghI sAthe ApavI. parejImAM "kakakA" upara je nAma Ave te khAvuM nahi. jemake karamadAM, kArelAM, kerI, kekama, kaDhI vagere khAvuM nahi. pathyamAM dUdha, dahIM, ghI, moLI chAza, zikhaMDa, sAkara, khAMDa vagere khavAya che. buddhipUrvaka ghaNuMkharA gemAM ApI zakAya che. -vaidya prANazaMkara-samanI pravAlabharamA-paravALAne AkaDAnA dUdhamAM sAta divasa palALI sarAvasaMpuTamAM bharI gajapuTa Apa. pachI vATI rAmapAtramAM bharI temAM lIMbuno rasa nAkhI sUryanA taDakAmAM rAkhI sukAya tyAre kharalamAM bArIka vATI 2 telA bhasmamAM kezara tela oo meLavI 2 vAla mAtrA madha sAthe ApavAthI zvAsa, dama tathA azakti maTe che. lehI sudhare che. davA khAI uparathI dUdha zera eka athavA pace teTaluM pIvuM. -vigha bALakRSNa harikRSNa zAstrI-bhuvAlaDI tAprabhasma -eka adheLa tAMbAne zuddha karI vanobhInI lugadImAM mUkI saMpuTamAM bharI keraDAnA lAkaDAmAM pheMkI devuM. pachI keraDAnI kUNI kUMpaLanI lUgadImAM mUkI saMpuTamAM mUkI kapaDamaTTI karI sUkavI gajapuTa ApavAthI bhasma thAya che. e bhasma eka cokhApUra aneka roga para judA judA anupAnamAM ApavAthI ghaNuM ja sAruM kAma kare che. pAradabhamara-pArada eka adhoLa laI kuMvAranA rasamAM, tharanA rasamAM tathA lIMbunA rasamAM ekeka divasa ghUMTa. pachI te zuddha pArAne dudhelInA rasamAM madhana karI eka kulaDImAM bharI, moDhA sudhI dudhelIne rasa bharI traNa divasa sudhI devatAnI bharasADamAM For Private and Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1012 thIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - rAkhI mUkavuM. (bharasADa para haMmezA aMgArA nAkhavA) pachI te pArada laI gullarane dUdhamAM goLI karI hiMganI eka musa banAvI temAM pAradanI goLI mUkI kapaDamaTTI karI sUkavI eka khADo khedI, temAM vacce nAne khADe karI mUsa mUkI upara vAlukA pAtharI nAne khADe pUrI, meTA khADAmAM DAMgaranAM photarAM nAkhI saLagAvavo. jyAre svAMgazIta thAya tyAre bhama kADhI aDadhI ratI egya anupAna sAthe ApavAthI tamAma rogano nAza kare che. alapraga-malane traNa divasa AkaDAnA dUdhamAM, eka divasa dudhelInA rasamAM, eka divasa keLanA rasamAM, eka divasa tAMdaLajAnA rasamAM ane eka divasa lIMbunA rasamAM kharala karI cagya anupAna sAthe eka eka cakhApUra Ape. uparathI sAkarane zIro khA. - hiMgulaprayoga-samI hiMgaLakano adhULane gAMgaDo laI rU vIMTI eka leDhAnI kaDAImAM mUkI sarasiyuM tela zera mA nAkhI nIce dhIme tApa kare, jyAre ane Azare tela bAkI rahe tyAre gAMgaDA kADhI rU kADhI nAkhI traNa divasa gAyanA dUdhamAM kharala karo. pachI sAta divasa sudhI dararoja aDadho zera DuMgaLIne rasa nAkhI ghUMTayA karavuM. traNa divasa sudhI dararoja aDadhe zera lasaNanA rasamAM ghUMTavuM. pachI traNa divasa lIbunA rasamAM vATI eka cokhApUrathI eka ratI sudhI tamAma rogo para anupAnanI yojanA karI Apo. - lehabhamA-pilAdanAM patarAne garama karI tela vageremAM zuddha karI retaraDIthI bArIka bhUko karI caNeDhInAM pAnanA rasamAM DUbatA rAkhI khala kare. pachI jAbuno rasa nAkhI khalakara. e pramANe pAMca pAMca sAta sAta divasa karavAthI atyuttama bhasma thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhAtu, upadhAtu, zodhana ne mAraNa 113 tAbhama:-tAMbAne nageDanA rasamAM chamakAravAthI zuddha thAya che. pachI teno bhUko karAvI baLajIbhInA rasanI bhAvanA ApI gajapuTa Apa. pachI keraDAnI kuMpaLAnA rasanI sAta bhAvanA ApI, eja TUMpaLanI lUgadI karI temAM bhasma nAkhI bhAkharI banAvavI. tyAra bAda kerAne vATI kalka karI eka rAmapAtramAM aDadho kalka pAtharI kUMpaLanI lUgadI karI mUkI, tenI upara bhasmavALI bhAkharI mUkI kuMpaLanI lUgadI mUkI, tenI upara kerAMne kalka mUkI bIju rAmapAtra DhAMkI kapaDamaTTI karI gajapuTa Apo, jethI sapheda atyuttama bhasma thAya che. e bhasma pitta para sAkara tathA mAkhaNa sAthe, vAtaroga para gUgaLa sAthe, kaphavAta para madha-pIpara sAthe, guma para hiMga sAthe, azarega para sUraNanA rasa sAthe, saMgrahaNa tathA prameha para gaLosatva sAthe, ajame, sAkara, madha sAthe athavA madha, sAkara ane ghI sAthe ApavAthI puSTi Ape che. hatAlamaH -varakha haratAlane gAMgaDe laI kaLIcUnAnA pANImAM traNa divasa bUDatA rAkhI cothe divase bahAra kADhI dhoI IndravaraNAMnAM phaLamAM mUkI cArapAMca kapaDamaTTI karI sUkavI savAzera aDAyAMmAM pheMkI devuM. e pramANe ekavIsa ivaraNamAM pheMkavAthI zuddha bharama thAya che. azvabharamaH-vaja braka laI tene zuddha karI dhAnyAzvaka karavI. pachI mahuDAnA zIrAmAM gajapuTa Apa. mUtramAM traNa gajapuTa tathA DuMgaLImAM, haDasAMkaLamAM, tharanA dUdhamAM, paMcAmRtamAM, mULA nA rasamAM, AkaDAnA dUdhamAM ane AvaLanA rasamAM e darekamAM ghUMTI akeka gajapuTa ApavAthI uttama bhasma thAya che. pyabhasma -jhINI dudhelInAM pAna lAvI chAMyaDe sUkavI cUrNa karI, eka chANA para pAtharI zuddha cAMdInAM kaMTakathI patarAM goThavI upara bIjuM cUrNa pAtharI chANa mUkI phUkI devAthI bhasma thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1014 zrIyurveda nimadhamALA-bhAga 2 jo baMgabhasmaH-kalAine zuddha karI tenA patarAM karI meMdI ane kesUDAnAM pAna zera eka lai cUrNa karI, eka meTA chANA para pAtharI upara kalAInAM patarAM gADhavI bIjI cUrNa pAtharI, tenI upara eka chANuM DhAMkI phUM kI devAthI bhasma thAya che. --vaidya dayAzakara merArajI-kaLiyALA bagIcAbhasmaH-bagIcAmAM zAbhAne mATe je cIpA vaparAya che te lAvIne khAMDIne tenA eka zera bhUkA thayA hAya, temAM traNa | zera kuvArane rasa nAkhI eka mATalInI aMdara bharI kapaDamaTTI karI sukAvA devuM. sukAyA pachI gajapuranI aAMca ApavI, e gajapuTanA khADAmAM prathama eka maNa lAkaDAM geAMDhavavAM, te upara pelI mATalI mUkI. pachI chANAM bharI agni saLagAvave, emAMthI je bhasma nIkaLe te vAyunA daradIne AdunA rasamAM ApavI, khAMsI vALAne pAnanA rasamAM ApavI ane peTamAM dukhatu hoya tene lI'bunA rasamAM ApavI. keAlerAvALAne lIMbunA rasa ane mULAnA pAnanA rasa sAthe ApavAthI ghaNA sArA phAyado kare che. ---sAdhu gaMgAdArAjI sevAdAsajI-surata 29- rasaviyA - vijJAna etaff haritAlaM lakSmIvIryaM manaHzIlA / gaMdhakaM tava vIryaM ca mama vIrya va pAradaH // rasa, pArada, sendra-sRSTinI utpattithI sUrya pitArUpe ane caMdra mAtArUpe prANImAtrane poSe che. jo eka ghaDI sUrya pRthvI upara peAtAnAM kiraNeA pheke nahi, teA pRthvInA anaMta jIvA nA nAza thAya. evI gaNatarI karavAmAM AvI che ke, khagrAsa sUrya'grahaNa vakhate sUcanA prakAzita kiraNa vinA ghaNI AtanAM pakSIe For Private and Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rasavidyA-vijJAna 115 tathA bhUcarajI maraNa pAme che. jo ke temAM sUrya kaMkaNAkAre gherAya che, kAraNa ke sUryanA karatAM pRthvI ghaNI nAnI hovAthI pRthvInI chAyA sUryane saMpUrNa AcchAdita karI zakatI nathI. AthI khagrAsa eTale Akhe sUrya gherA hoya te paNa tenI pharatI kera ughADI rahe che ane tethI ja baLavAna prANIo bacI jAya che. eTale sUrya jema viya poSaka che tema candra rajapaSaka che. eTale manu bane amAvAsyAnI rAtrI caMdra vinA pasAra karavAthI nukasAna thatuM nathI, paNa je eka divasa sUrya vinA calAvavuM paDe, te AkhI sRSTinAM prANIone nAza thAya. e uparathI ApaNe samajI zakIe chIe ke jagatanI utpattithI te aMta sudhI sUrya ane candra prANImAtranA jIvana mATe nirmANa thayelA che. paraMtu sUrya ane candranA sAmAnya piSaNamAM hatuonA hIna ane mithyA-vegathI manuSyaprakRtimAM je pheraphAra thAya che, tenuM nivAraNa sAmAnya sUrya ane caMdrane prakAza karI zakatA nathI. eTalA mATe sUryanuM vIrya (teja) ane caMdranA raja (zItaLatA) ne ge IzvarI sRSTimAM tenA saMgraharUpe pAra ane gaMdhaka evA be padArtho utpanna thayelA che. jema ziva (puruSa) pArvatI (zakti) vinA rahI zakatA nathI tema puruSa (ziva) vina zaktine rahevAnuM sthaLa nathI. eja rIte pAro gaMdhaka vinA kArya karI zakato nathI ane gaMdhaka pArA vinA nakAme che. eTale manuSya prANIne triguNAtmaka zarIramAM parasAtmaka AhArathI ane sapta razmirUpa prakAzathI je pheraphAra thAya che, tene samAnabhAve vartAvavAne pAre ane gaMdhaka sivAya bIjA keI baLavAna padArtha jaNAtA nathI. rasAyanazAstra pArA tathA gaMdhakane naisargika guNavALA gaNe che. eTale jema lAkaDuM baLIne kolaso thayA pachI, paththara baLIne cUne thayA pachI ane bIjI dhAtuo baLIne bhasma thayA pachI pAchI pitAnA svarUpamAM eTale For Private and Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1016 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - - - - - - - lAkaDuM, paththara ke dhAtu banI zakatI nathI. tema pArA ane gaMdhakane mATe nathI; paNa pArA ane gaMdhakane bALIne dhumADAnA rUpamAM pheravI nAkhyo hoya te paNa te dhumADAne je ekaThA karyo hoya, te pAro ane gaMdhaka pitAnA asala rUpamAM pragaTa thAya che. eTalA mATe amArA Ayurvede pArAne mUIita-avasthAmAM lAvIne tene vAparavAne kama siddha karyo che. pArAne game te vastu sAthe vATavAmAM Ave te paNa te vastu sAthe pAre lIna thatA nathI, paraMtu je gaMdhaka sAthe vATavAmAM Ave te pAre ane gaMdhaka pitAnA svarUpane badalI beu jaNa potAnAM rUpa, raMga cheDI kALA raMgamAM eTale AkAzatattvamAM (pitAnA svabhAvane kAyama rAkhI) lIna thaI jAya che ane pAcho koI paNa yutithI te mAMhele gaMdhaka chUTo pADavAmAM Ave te pAro potAnA mULa rUpamAM prakAzita thAya che. eTalA mATe pArA ane gaMdhakane naisargika eTale kaI paNa avasthAmAM pitAnA svarUpane tyAga na kare tevA padArtho mAnelA che. ane tethI ja rasazAstranA jJAtAoe pArAne zaMkaranuM virya ane gaMdhakane pArvatInuM vIrya (raja) mAneluM che. ane te vIrya tathA rajane atyaMta zreSThapaNuM ApI, jeTalI maryAdA zaMkara ane pArvatInI rAkhavAmAM Ave che, teTalI ja maryAdA pArA ane gaMdhakane mATe paNa manelI che. ane tethI rasazAstranA graMthomAM pArAnA darzananuM, spazananuM, mUchananuM ane utthApananuM (hAlanA jamAnAnI AMkhe) atiSayekti bhareluM varNana karavAmAM AvyuM che. ane rasavidyA mUrkhAnA hAthamAM na jAya tathA vidvAne ane dhanavAneja mAtra jagatanA upakArane mATe rasavidyAmAM praveza karI zake, eTalA mATe rasazALAmAM joItA padArtho, rasazALAne calAvanAra uttama guNavALA vaidyo, rasazALAne nibhAvanArA udaracarita dhanavAne tathA zuddha, saraLa, zAMta, dakSa ane udyogI paricArakonI For Private and Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasavidyA-vijJAna 1017 janA ghaDI rasazALAnuM varNana karavAmAM AvyuM che, ke jethI pArAne geraupaga thAya nahi. paraMtu je kALamAM e varNana lakhAyuM te kALane mATe bhale te baMdhabesatuM hoya, kemake te samayamAM pAre ane gaMdhaka e beu bahu durlabha, aprApya ane aparicita vastuo gaNAtI hatI; paNa hAlanA jamAnAmAM jyAre jyAre jeTalA pramANamAM joIe tyAre teTalA teTalA pramANamAM te maLI zake che. Ama hovA chatAM hAlanA vaidyarAje tene kharo lAbha meLavI zakatA nathI e ghaNuM ja dilagIrI bhareluM che. . AyurvedanA upalabdha graMthe tapAsatAM amane ema samajAyuM che ke, AyurvedamAM RSipraNIta ane siddha (gI) praNIta ema be jAtanI cikitsAo che. RSipraNeta cikitsAmAM roga, reganuM pUrvarU5, tenI saMprApti, lakSaNa, upazAca, deza, kALa, vaya ane vahanine vicAra karI, rogIne Avya ApavA mATe pAMca kamane nizcaya karI, cikitsA nirmANa karelI che. jyAre siddhapraNIta cikitsAmAM uparanI tamAma khaTapaTane dUra karI,siddhoe upadezelA rase vAparavAthI RSividyAthI nahi maTatA ane asAdhya gaNAtA regone dUra karI, ajarAmara pada prApta karavA sudhIno vidhi lakhavAmAM Avyo che. bheSajyaratnAvalinA kartA lakhe che ke - na doSANAM na rogANAM na puMsAM ca parIkSaNam / na dezasya na kAlasya kAya rasa cikitsite|| uparanAM vacanathI rasa (pArA) mAM keTaluM baLa raheluM che te ApaNane samajAya che. paraMtu zrIzaMkara jema bhaktone jevA rUpamAM ane jeTalA pramANamAM bhakti karanAra hoya che, tene tevA rUpamAM ane teTalA pramANamAM phaLa Ape che, tema pArada paNa jeTalA pramA NamAM ane jevA rUpamAM manuSyo tenI bhakti eTale sevA uThAve For Private and Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1018 zrIAyurveda nibadhamALA-bhAga 2 jo che, teTalA pramANamAM tene te phaLa Ape che. bhaktarAja tulasIdAsajIe kahyu` che ke: rAma jharUkhe beTha ke, saba kA mujarA leta, jaisI jinakI cAkarI, yasA una deta. A bhaktarAjanuM mAmika vacana ApaNA viSayane sa'pUrNa adhabesatuM che, paraMtu jema keTalAka leAkA peAtAne meDha'bhakti' 'bhakti' nI bUma pADe, paNa aMtaHkaraNamAM jJAnazuddhine leza paNa sparza thavA de nahi, tene mAtra veza kADhavyA badala khAvA jeTalu anna maLe che, paNa meAkSanuM naisargika sukha maLatuM nathI. tema pAradane vAparavAnA prayAgA vAMcIne bajAramAMthI daza deSa ane saptakaMcukIyukta pAradane lAvIne gaMdhaka sAthe vATIne tene mUti karIne khavADanArA vaidyarAjo, upara kahyA pramANe mAtra meDhAnI bhakti karavAvALA jevAja che. paNa je rasavaidyo rasane lAvIne tene ATha sa`skAra ApI, temAMthI mizrita vastuno tyAga karIne mAtra rasaneja rahevA daIne tenu mUna karI vApare che, teo jema cegIo zArIrika ane mAnasika vikArAne dUra karI, AtmAne zuddha manAvI muktine lAbha meLave che, tema pAradane vikArarahita karavAthI te pArada asAdhya roganA AvaraNamAMthI zuddha karI manu byane nirAmaya banAvI, ajarAmara-padane Ape che. AyurvedanA siddhasiddhAMta pramANe je pAradane zuddha karavAmAM Ave, te pArada asaMbhavita vAtane sa'vita karI batAve evu' amArA dhyAnamAM ane vAMcavAmAM AvyA pachI, ame bIjAAnI peThe anubhava meLavyA sivAya zAstramAM lakhelI game tevI prakriyAne asa'bhavita che, khATI che, gapa mArelI che, vijJAnathI viruddha che, ema mAnanAra nahi haiAvAthI, jyAM sudhI zAstramAM lakhelI prakriyA pramANe tenA upara parizrama karI vastune taiyAra For Private and Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasavidyA-vijJAna 1018 karI anubhava lIdhA pachI, temAM lakhelA phaLa pramANe phaLa na thAya paNa tethI che bhAge phaLa jaNAya, te te graMthakartAne deSa nahi kADhatAM, amArI kriyAmAM kaI jAtanI khAmI che ema mAnanArA hovAthI, amane deza ne kALa anusAra je sAhitya maLI AvyuM, te sAhitya pramANe ame prathama rasazAstranA-rasarane samuccaya, rasaratnAkara, rasendra cintAmaNi, rasacintAmaNi, rasarAja suMdara, rasasArasaMgraha, rasasaMketakalikA, rasahRdayataMtra, Ayurveda sudhAkara, zAraMgadhara, bhAvaprakAza, Adi rasavidyAnA graMthanuM avalokana karyuM ane tenI sAthe zrImAna nRsiMhAcArya taraphathI prakaTa thayelI gi. nI kumArInI vArtAmAM gUMthAyaluM rasasiddhizAstra vAMcyuM. e vAMcavAthI ekaMdare evA nizcaya para AvavuM paDyuM ke tamAma rasazAstrone graMthomAM pAradane saptakaMcukI ane daza doSamukta karI, ATha saM. skAra ApI bubhukSita karavA sudhInI vaidyone AjJA che ane te pachInA daza saMskAra karavAne adhikAra siddho tathA rogIone che. eTaluM ja nahi paNa rasasiddhizAstramAMthI eka upadeza e levAmAM Avyo ke, A vidyA siddha lekenI zedhelI che ane te mAtra jagatanA upakArane mATe prakaTa karavAmAM AvelI che, mATe vaidyoe pAradanI upAsanA karavAnuM AraMbha karatAM pahelAM pitAnA aMtaHkaraNamAM saMka9pa kare ke, "A pAradane huM je saMskArita karuM chuM, te mAre mATe dhana ekaThuM karavAne karatA nathI, paNa mAtra jagatanA upakArane mATe A kAryamAM pravRtta thAuM chuM." e nizcaya karIne pAradanA kAmamAM praveza karaze, te siddha-mahAtmAo taraphathI vakhatovakhata gupta sUcanAo maLaze, jethI guruparaMparAnI jarUra raheze nahi. evuM jANyA pachI pAradane saMskArita karavA mATenAM zAstrone dhyAnapUrvaka abhyAsa karI, ekabIjAnA pAThe meLavI jatAM jaNAyuM ke, pustako judAM judAM che paNa kriyAomAM For Private and Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - - - - , , , bahu phera dekhAtuM nathI. tethI prathama ame rararatna samuccayamAM kahyA pramANe bubhuSita pArada banAvavA mATe tene ATha saMsakAra ApavAne AraMbha karyo. tenI saMpUrNa vidhi ane temAM prakaTa thayeluM phaLa A nibaMdhamALAnA kSayanA nibaMdhamAM lakhavAmAM AvyuM che. jo ke bubhuSita pAradane SaSNuNagaMdhaka sAthe jAraNa karI ca drAdaya banAvavAmAM Avye hatA, to paNa temAM keTalIka khAmI rahI javAthI caMdrodaya vaLI ane paLa nAza karaze evI siddhivALe che ema jANavAmAM hatuM, chatAM teNe zarIranI ghaDapaNanI karacalI (vaLI) ne dUra karI, paNa paLI (sapheda bAla) upara joItI asara karI nahi, tethI bIjI vAra caMdrodaya banAvavA mATe zAraMgadharasaMhitAmAM lakhelI kriyAo pramANe pAradane viSa rahita kriyAthI bubhukSita banAvyuM ane tene suvaNane grAsa Ape. te pachI hAla tenA upara zata (100) guNa gaMdhaka jAraNa karavAnuM kAma cAle che. tene mATe amArI to khAtarI che ke, caMdrodaya vaLI ane paLIne dUra karI jagatane AzIrvAdarUpa thaze. daramyAna banArasanivAsI lAlA zyAmasuMdarAcAryanA banAvelA rasAyanasAra nAmanA graMthamAMthI malasiMdUra, tAlasiMdUra, zilAsiMdUra, rasasiMdUra vagere banAvavAnuM mana thavAthI pAradane zuddha karavA mATe zyAmasuMdarAcAryanI rIti nahi pakaDatAM ame rasaratnAkaramAM lakhelI tasa kharalanI vidhi ke jenAthI svedana, mardana ane mukhakaraNa (dIpana) saMskAra thaI pAro bubhuSita thAya che, te kiyA pramANe pArAne zuddha karI tene paDa guNa gaMdhaka jAraNa karI, upara lakhelAM siMdaro banAvyAM che ane te rogIo upara asarakAraka guNa batAvanAra nIvaDyAM che. Ane lAbha amArA vaidyabaMdhuo jAte banAvI jagatanA upakAra mATe bharahita thaI yaza ane kIrti meLave evA hetuthI te zuddha For Private and Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasavidyA-vijJAna 1921 karavAnI vidhi ane siMdUra banAvavAnI vidhi tathA te khavaDAvavAnI rIta sAthe prakaTa karIe chIe. AthI vaidyo potAne hAthe banAvI upagamAM le. kAraNa ke amAro banAvelo caMdrodaya athavA siMdura ame keIne paNa kaI paNa bhAve vecatA nathI. mAtra vaidyoe pitAne hAthe banAvIne vAparavAM evI siddha AjJA karIne tene banAvavAnI vidhi nIce lakhIe chIe - 1. rasaratnAkaramAM lakhyA pramANe tAta kharalanI vidhimAM UtaratAM pahelAM 24 iMca lAM, 9 iMca pahoLo ane 8iMca UMDe eka lAkaDAne khalane mApa ane ghATa karAvyo ane te ghATa pramANe bIra lekhaMDane khala bharAvyuM. tevI rIte eka battI 14 IMca lAMbe ane 2 iMca jADo banAvyuM. te beunuM vajana suratI 8 maNa thayuM. te khalane tApaupara mUkavA mATe phAyara-prapha iMTanI, eka bhaThThI phAyaraprapha simenTathI evI caNAvI ke, temAM khalanI nIce agni rahe ane te agni eka lokhaMDanI jALI upara rahe. have te jALInI sAthe eka evuM chidra rAkhyuM ke, je dvArA paMkhAnI dhamaNathI pavana phUMkI devatA saceta rakhAya ane rAkhaDI nIce paDatI jAya. evI bhaThThInA khADAmAM lAkaDAM saLagAvI, devatA banAvI te upara tasa kharala gaDhavI, hiMgaLakamAMthI kADhele pAro telA 200 nAkhI, prathama iMTano bhUko, haLadara ane lIMbune rasa meLavI eka divasa khala karyo ane bIje divase joI lIdhe. paNa lekhaMDane batto jenuM vajana 14 ratalanuM thavAthI te kheMcI zakAya nahi, tethI te battAnA cheDA upara kANuM paDAvI temAM kaDI ghAlI, te kaDImAM sAMkaLa jeDI te sAMkaLane UMcI bAMdhI. AthI battAne mAtra hAthane IzAre lAgavAthI ghUMTavAnI sagavaDa thaI. A pAradazuddhinA tapta kharalanA vidhimAM eTaluM yAda rAkhavAnuM che, ke je je vanaspatimAM pAradane ghUMTavAne prayoga For Private and Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1022 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 kahe che, paNa tama kharalamAM tApanA vegathI te te vanaspatine rasa sukAI jAya, te pachI tenI sAthe kuMvArapAThAne rasa kADhI pAradane DUbate rAkhI kharalane tapta rAkhI ghUTayA karavuM ane eTale rasa baLI jAya teTalo kuMvArapAThAne bIjo rasa umeratA javuM. (2) bIje divase 200 tolA pArada kharalamAM nAkhI tene 16 me bhAge eTale Azare 13 talA aMkolanAM bIja ane ikavaraNanAM phaLanA zRMdAmAM kuMvArane rasa meLavI savAranA 8 vAgatAMthI sAMja nA 6 vAgatAM sudhI evI rIte sAta divasa mardana karyuM. AThame divase kharalane ThaMDe pADI pAradane garama pANIthI dhoI laI, lIMbune rasa zera 1 tathA siMdhavakSAra zera 1 meLavIne ThaMDA kharalamAM eka divasa mardana karAvyuM. (3) pachI garamALAnI ziMge zera pAMca lAvI tene khAMDI ne maNa pANImAM ukALI, pAMca zera pANI bAkI rahyuM tyAre tene cALIne gALI laI pelA tapta khalamAM nAkhyuM. ane sAta divasa sudhI kuMvArapAThAne rasa temAM nAkhatAM nAkhatAM pArAnuM mardana karAvyuM ane AThame divase te pArAne garama pANIthI joI, pAche siMdhava ane kAMjImAM eka divasa kharala karyo. (4) pachI citrAnuM cUrNa zera 1 nAkhI, kuMvArane rasa meLavI sAta divasa tasa kharalamAM mardana karAvyuM. te pachI AThame divase tene garama pANIthI dhoI, pAchA kAMjI ane siMdhavamAM eka divasa kharala karAvyA. (5) te pachI dhaMtUrAnAM pAtarAMnA 2 zera rasamAM sAta divasa sudhI mardana karatA gayA ane kuMvArapAThAne rasa umeratA gayA. AThame divase tene garama pANIthI dhoI kAMjI ane siMdhavamAM eka divasa kharala karyo. (9) te pachI triphaLAnuM cUrNa zera 3 meLavI kuMvArane rasa nAkhI tasa kharalamAM sAta divasa mardana karAvyuM. AThame divase pAradane garama pANIthI dhoIne kAMjI tathA siMdhavamAM eka divasa mardana karAvyuM. (7) bIje divase sUTha marI For Private and Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasavidyA-vijJAna 1021 - - . . . . . . . . . . - - - - - - - - - - - - ane pIparanA 3 zera cUrNamAM kuMvAranA rasa sAthe tapta kharalamAM sAta divasa madana karAvyuM. AThame divase tene garama pANIthI dhoI siMdhava ane kAMjImAM mardana karAvI. (8) gekharunA 2 zera cUrNamAM kuMvAro rasa nAkhI sAta divasa mardana karAvI, AThame divase garama pANIthI dhoIne tene lIMbuno rasa zera ane siMdhava zera 2 tathA kuvArane rasa zerapA meLavIne sAta divasa sudhI ThaMDA kharalamAM mardana karAvI, AThame divase garama pANIthI dhoI te pAradane zuddha thayelo jANI, sAdA bhUcavALI zIzImAM bharI lIdho. A pragamAM vasANAM rItasara naMkhAyAM, paNa kuMvAra 30 maNa khapI ane pArada 185 talA zuddha rahyo te kuMvArapAThAMnI sagavaDa upara dhyAna rAkhI vaidyoe A kAryamAM praveza kara. rasaratnAkaranA niyama pramANe tasa kharalamAM pAradane ghUMTavAmAM ame eTale sudhAre karyo ke, dara aThavADiye eka vAra eka divasa kAMjI ane siMdhavamAM ghUMTALe. kAraNa ke rasazAstranA graMtha vAMcatAM amane samajAyuM ke, khATe rasa pArAnuM mukha kare che ane khAro rasa pArAne prabodhe che. AthI rasaratnAkara garama kAMjImAM dhevAne praga batAve che, tene badale ame garama pANIthI dhe ane kAMjI tathA khAranA yogathI eka divasa ghUMTaDyo eTale ekadare pAradane paMdara divasane mukha karavA mATeno dIpana saMskAra maLe athavA thaye. rasasiMdUra -te pAradamAMthI 40 tolA pArada laI 240 telA gaMdhakamAM kAjaLI karI ane tene aganazIzImAM bharI vAlukAyaMtramAM batrIza prahara ahorAtra AMca ApI. te svAMgazItaLa thayA pachI temAMthI rasasiMdUra kADhI lIdhe, te 1 zeramAM 4 telA o che eTale 36 telA rasasiMdUra amArA hAthamAM Avyo. te 36 telA rasasiMdUramAMthI 16 talA rasasiMdUrane traNa divasa For Private and Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1024 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je sudhI kere vaTAvI eka zIzImAM bharI lIdhuM. temAMthI 1 cokhApUra mAtrA dUdhanI malAI tela 1 sAthe divasamAM be vAra rogIne caTADavAthI zvAsa ane jUnI khAMsI tathA jIrNajvara upara ghaNeja phAya karanAra nIvaDyo che. svalpacaMdradaya -bAkI rahelA 20 tolA rasasiMdUramAM jAyaphaLa tolA 5, laviMga telA 5, barAsakapUra tolA 5 ane kastUrI tela 1 tathA senAnA varakha tela 1 meLavIne, pAnanA rasamAM sAta divasa sudhI mardana karIne, tene svalpacaMdradaya 1 tolAnI 100 goLI thAya eTalA mApathI banAvyuM. e goLImAMthI kSayanA, dhAtukSINatAnA tathA saMgrahaNInA regIne divasamAM ekaja vAra 1 goLI madhamAM caTADI, uparathI ghIvALo khorAka ApavAthI ghaNI sarasa asara nipajAvI che. A goLImAM eka e camatkAra jovAmAM AvyuM che ke, saMgrahaNInA dadIo trIje daraje pahoMcelA hoya ane te be rUpiyAbhAra anna pacAvI zakatA na hoya ane ApaNe jene mAtra chAza upara rAkhI ane tyAga karAvyo hoya, tevA dadIne 1 goLI savAre madhamAM caTADI, upara 2 tolA ghI garama karIne pAIe. e pramANe traNa divasa karyA pachI 2 tolA ghI uparAMta ghauMnI pAtaLI roTalI jenA upara puSkaLa ghI copaDeluM hoya tevI, ekaekathI kamekame dararoja vadhatA jaIe, te sAta divasamAM cAra jeTalI sudhI pacAvI zakAya che. tenI sAthe jhADe kaThaNa thato jAya che, jhADA ochA thatA jAya che ane rogInI zakti vadhatI jAya che. eTale pUrNa caMdrodaya siddha makaradhvajanA karatAM ghaNe oche aMze paNa bIjI anya davAo karatAM ghaNuM sAro phAyado kare che. siMdUrI banAvavA mATenI anubhavI sUcanAH-rasasiMdUra vagere tamAma siMdUrI banAvatAM pArAgaMdhakanI kAjaLI For Private and Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasavidyA-vijJAna 1025 karavAmAM Ave che, tema kAjaLI karIne agAzIzImAM bharIne vAlakAyaMtramAM caDhAvIe chIe, te temAM Ubhare AvIne davA UbharAI jAya che. paraMtu ApaNe evuM karavAnuM che ke, eka patarA para caDhAvelAM kAcavALAM vAsaNe ke je agni para caDhI zake che, tevuM eka vAsaNuM jemAM 0 maNuM pANI mAya evaDuM laIne, te vAsaNamAM 200 tela gaMdhakane dhIme tApe pigaLAva, eTale tenuM pANI banI jaze. pachI 40 tolA gaMdhakamAM 40 tolA pAre mUrzita karI, (vATI) pelA gaMdhakanA rasamAM the cheDe nAkhI halAvatA javuM ane e rIte temAM badhe pAro meLavI de. pachI tene bIjA vAsaNamAM laI le, jethI eka kaThaNa gaThTho baMdhAI jaze. te gaThThAne khAyaNImAM khAMDI havAle cALI, aganazIzImAM bharaze, te Ubharo Avaze nahi. 40 telA pAre ane 240 tela gaMdhakanI kAjaLI ekIvakhate caDe evaDI vilAyatI aganazIzI AvatI nathI, tethI kapaDavaMja gAmamAM banatI zIzIo amAre tyAM rasakapUra tathA hiMgaLaka banAvanArA vApare che. A zIzImAM 3 maNa hiMgaLaka ane 2 maNa rasakapUra ekIvakhate pAke che. te zIzI nA maNa pANI samAya evaDI levI ane tenI upara sAta kapaDamaTTI karavI. kapaDamaTTI karavAnI rIta evI che ke, prathama mATIne palALI tene ragaDA jevI karI, kapaDethI chaNI levI. pachI te chaNelI mATImAM je te mATI 1 maNuM hoya, te 10 zera kALI retI, pazera rAkhaDI ane rA zera mIThuM nAkhIne tene kAdava banAvo. pachI te kAdavane bArIka kapaDA upara copaDI zIzI upara prathama paDa caDhAvavuM. khAsa cetavaNuM ApavAmAM Ave che ke, kapaDavaMjanI zIzI ghaNI ja pAtaLI Ave che, tenA upara jADuM mATInuM paDa prathamathI caDAvavA jaIe te te mATInA bhArathI zIzI tarataja phUTI jAya che. eTalA mATe prathamanuM paDa pAtaLuM A. 33 For Private and Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1026 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je caDAvavuM ane te saMpUrNa sukAI rahe tyAre bIjuM paDa te karatAM jarA vadhAre jADuM caDAvavuM te sukAI rahe tyAra pachI trIjuM paDe tethI vadhAre jADuM caDAvavuM. e pramANe sAta paDa caDAvatAM zIzInI upara che iMcathI 1 iMrA sudhI kapaDamaTTInuM jADuM paDa thavuM joIe. te pachI te zIzI samAya ane AsapAsa traNa traNa iMca jagyA khAlI rahe, evaDuM mATInuM kUMDuM lAvavuM. paNa te kuMDuM evuM majabUta hevuM jeIe ke, cAra ne badale ATha divasa sudhI ahorAtra agni upara rahe te paNa phATI ke khadakhadI jAya nahi. tevA kuMDAne taLiye madhyabhAgamAM 1 iMca pahoLuM eka cheda kare. te cheda upara eka pAtaLI ThIkarI mUkI tenA upara pelI zIzI gaThavavI ane pachI zIzInI AsapAsa ghaNI moTI nahi tema ghaNI jhINI nahi evI retI ekasarakhI cALIne bharavI. je kuMDA karatAM zIzI UMcI rahe, te te kUMDA upara bIje kAMThe goThavI tene pelA maToDAthI sAMdhe pUrI te kAMThAmAM retI pUravI. te eTale sudhI ke zIzInI upara be AMgaLa thara Ave. pachI zIzInA meDhA upara eka mATInuM pAtra chAcharA ghATanuM laI zIzInA meDhAmAM besatuM Ave tevI rItanuM temAM kANuM pADI, zIzInA moDhA upara besatuM karavuM. kAraNa ke vakhate Ubharo AvI zIzInI aMdaranI vastu bahAra nIkaLe te A pAtramAM jhilAI rahe. jo e pAtra mUkavAmAM nahi Ave te UbharAyalI varatu retImAM maLI jAya te pAchI hAthamAM Ave nahi. eTaluM karyA pachI vAlukAyaMtranI nIce dhIme agni zarU kare ane bIje divase te agnine vadhAravo. eTale pAro ane gaMdhaka ogaLIne zIzImAMthI dhumADAnA goTegoTA nIkaLavA mAMDaze. te pachI thoDI vAramAM zIzImAM bhaDake thaze tethI vaidhe jarA paNa akaLAvuM nahi. e bhaDake kaI vAra cAra kalAka kaI vAra ATha kalAka ane kaI vAra bAra kalAka paNa cAlu rahe che. te bhaDakenarama paDI jAya ke zIzInA moDhAne For Private and Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasavidyA-vijJAne 1927 baMdhabesato jUnI iTane ghasIne eka bUca taiyAra karI rAkhave. te bUca zIzInA meDhA para DhAMkI de, paNa tene mudrA karavI nahi. kalAka be kalAka thAya ke pelo bUca ughADInAkha, eTale gaMdhakane rekAyalo dhumADe bahAra nIkaLI jaze. ema karatAM jyAre zIzInA mukha para mArelA bUcanI aNI para hiMgaLaka je raMga vaLagatA dekhAya, tyAre te bUcane geLa ane cUnAmAM kharaDIne zIzInA moDhAmAM besADI devo ane te pachI batrIsa pahera pUrA thAya tyAM sudhI AMca ApyA karavI. eTale zIzIne taLiyethI tamAma pAro UDI rAtA hiMgaLaka jevuM rasasiMdUra zIzInA gaLAnI AsapAsa vaLagI jaze. jo ke rasasiMdUra traNa divasamAM paNa taiyAra thaI jAya che. paraMtu te zIzI sAthe evuM eMTI jAya che ke, tene ane kAcane chUTAM pADatAM ghaNI muzkelI paDe che ane vakhate kAca sAthe rasasiMdUra cAlyuM jAya che athavA rasasiMdUramAM kAca AvI jAya che. eTalA mATe barAbara cAra divasa eTale batrIsa praharanI AMca ApavI ke jethI zIzI phekyA pachI temAM kAcane bhega Ave nahi. rasasiMdUranI bhaThThI caDAvatI vakhate eka moTI sANasI ane eka lekhaMDanI be derA jADI ane deDha gaja lAMbI zIkha ke jenuM eka pAsuM aNIdAra banAveluM hoya ane eka bAju pakaDAya e A kaDo vaLA hoya, tevI zIkha taiyAra rAkhavI. kAraNa ke zIzImAMthI kaI vakhate Ubharo caDhI zIzInuM meM baMdha thaI jAya che. have je tevI sthitimAM paMdara miniTa rahe te zIzI agara te DAne bhAMgI, sarva pAre gaMdhaka sAthe cUlAmAM paDe che. athavA zIzI kaMDAmAMthI UMce UDI vaidyanuM mAthuM phoDI, pite phUTI, pArA ane gaMdhakane AkAzamAM UDAvI de che. temAM je yaMtranI upara chAparuM hoya te baLatA gaMdhakathI te chAparuM baLIne bhasma thaI jAya che. teTalA mATe zIzInuM mukha banatI tvarAe khulluM karatA For Private and Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1028 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je javuM. jyAre batrIza para AMca ApavAvALuM athavA cosaTha pahAra AMca ApavALuM vAlukAyaMtra caDhayuM hoya, tyAre vedya rAta ane divasa UMghane tajIne tenA upara pote jAte dekharekha rAkhavAnI che. kAraNa ke kaye vakhate akasmAta thaIne pAro UDI jaze te kahI zakAtuM nathI. batrIza praharanI AMca ApyA pachI zIzIme pheDatAM tenI nIce 8 thI 10 tolA rAkhaDI hAtha lAgaze. paNa te rAkhaDImAM koI jAtanuM tatva hoya ema amane lAgyuM nathI, tethI te rAkheDI pheMkI daIe chIe. e pramANe rasasiMdUra banAvIne vAparavAnI sarva vaidyarAjone bhalAmaNa karIe chIe. je barAbara upara lakhyA pramANe pArAne zuddha karI rasasiMdUra athavA bIjAM siMdUra banAvaze, te koI paNa dadIne sAro karatAM mUMjhA vAne vakhata Avaze nahi. 2. malasiMdUra-tama kharalamAM zuddha karele pAre, telA 40, gaMdhaka telA 40 ane semala telA 20 laI vATIne tenI kAjaLI banAvI, temAM 200 telA gaMdhakane dUdhamAM zuddha karI meLavyo. upara pramANenI aganazIzImAM bharI vAlukAyaMtramAM batrIza prahara eTale cAra ahorAtra agni Ape. A mallasidara banAvatAM lAlA zyAmasuMdarAcAce sUcanA karelI che ke, enA dhumADAthI bacavuM. paNa anubhava karatAM evuM jaNAyuM ke dhumADAthI bacavAne Dara rAkhe te mallasiMdUra banI zake ja nahi. kAraNa ke theDI * thaDI vAre lehasalAkA (zIkha) zIzInA meMmAM mAravAnI khAsa jarUra paDe che. je zIzInuM meM baMdha thaI jAya to zIzI phATI jAya ane dhumADo lAge te AMkhe AMdhaLe thAya. paraMtu ame e anubhava meLavyuM che ke, jyAM sudhI gaMdhaka baLe che tyAM sudhI pArada UDI zaktA nathI. tevI ja rIte semalanA karatAM gaMdhaka vadhAre vALAgrAhI padArtha hovAthI gaMdhakanA dhumADA sAthe samala UDaze For Private and Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acha rasavidyA-vijJAna 102 nahi ane gaMdhaka baLI raheze. eTale zIzIne meDhe dATe mArI mudrA karavAnI che; AthI semalane dhumADe bahAra AvI zakaze nahi. e pramANe vIsa prahara sudhI gaMdhakano dhumADo nIkaLyo ane te pachI zIzI upara IMTane bUca banAvI geLa ane cUnAmAM ragadeLI zIzInuM mukha baMdha karyuM eTale bAkInA bAra praharamAM tamAma mallasiMdUra zIzInA mukha AgaLa AvIne ekaThuM thayuM. te pachI svAMgazItaLa thaye zIzIne phaDatAM temAMthI mallasiMdUra nAmane padArtha para telA nIkaLyA. temAMthI ame mallasiMdUra guTikA nIce pramANe banAvI che - mallasiMdUra guTikA-upara pramANe banAveluM malasiMdUra tala 1, sUMTha, marI, pIpara, pIpaLAmULa, akalagare, jAyaphaLa, elacI, laviMga ane kezara e sarve ekeka tela laI, vATI vastragALa karI, pachI salUsiMdUrane eka divasa sudhI juduM vATI, bAkInAM vasANAMnuM cUrNa thoDuM thoDuM meLavatA gayA ane lUMTatA gayA. tamAma cUrNa ekarasa thayA pachI pAkAM cevalI pAna naMga 100 nA rasamAM tene ghUMTI maThanA dANA jevaDI goLI banAvI. A goLI divasamAM be vakhata ekekI athavA babbe madha sAthe ApavAthI vAyunAM tamAma dardo maTADI zakAya che. e geLI pANI sAthe ApavAthI ame maLyAstaMbha ane AditavAyu sArA karyA che. e goLI divasamAM be vAra, babbe tolA araNInA (agnimatha) rasa sAthe ApavAthI unmAda (gAMDapaNa) nA rogI sArA thayA che. e pramANe buddhi pahoMcADI keI paNa jAtanA vAyunA regamAM, kaphanA rogamAM ane videSamAM ApavAthI ghaNuM ja sAruM kAma karaze. A geLI khAtAM kaI paNa dadIne kaI paNa jAtanI parejI pALavAnI jarUra paDatI nathI. mAtra je rega upara e goLI ApIe te raMgane vadhAranArI vastu khAvAnI parejI karAvIe For Private and Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1030 zrIAryuveda nibadhamALA-bhAga 2 jo chIe. jemake unmAdarAgamAM rAI, kALuM ane khAMDa khAvAthI unmAda vadhe che, tethI tenA niSedha karavA athavA vAyunA rogamAM vAyune vadhAranArI vastunA tyAga karAvave. vaidhe parejI pALavAnI kahI hAya chatAM rAgI parejI tAruM te tenA rAgane phAyado thAya nahi; paNa mAsi'dUra pAte kAi paNa jAtanA kupathyathI vikriyA ke nukasAna karatu nathI. tAlasi-dUra-tA kharalamAM zuddha kareleA pArA tAlA 40 ane varakhI haratAla teAlA 20 tathA gadhaka tAlA 40 ne vATI kAjaLI karI, temAM kho 200 tAlA gaMdhaka umerI, upara pramANe aganazIzImAM bharI vAlukAya tramAM batrIsa prahara eTale cAra ahArAtranA agni ApyuM. e vAlukAsatramAM cAvIsa prahara gayA pachI dATA mAravAnA vakhata AvyA hatA. te pachI bIjA AThe prahara tIvra agni ApyA. eTale jyAre svAMga zItaLa thaye zIzIne phADI, tyAre temAMthI 56 tAlA tAlasiMdUra maLI AvyuM. te tAlasiMdUranA e prayAga ame banAvyA che. lavaMgAdi tAlisa dUraH-tAlisaMdUra tAlA 20, liva'ga, kharAsakapUra, elacI, taja, nAgakezara, jAyaphaLa, vALA, sUTha, zAhajIruM, agara, vAMsakapUra, jaTAmAMsI, nIlakamaLa, pIpara, sukhaDa, trAyamANu, kALA vALA ane cinIkabAlA e pramANe zAra'gadhara sahitAmAM laviMgAdi cUrNa nAM upara lakhyA pramANenAM vasANAM ekeka tAleA lai, tene vastragALa karI 20 tAlA tAlasidnane traNa divasa sudhI kharalamAM keAruM vAyu'. pachI temAM upara lakhela vastragALa cUNa' thoDuM thoDuM nAkhatA jai, kharala karyAM. te pachI upara lakhelA lavi'gAdi cUrNa ne tAlA tAlA lai, e 18 teAlA vasANAmAM pANI zera 4 mUkI tenA ukALA karI, te ukALAmAM zera pANI rahyuM, tyAre tene gALIne tAlasiMdUramAM nAkhI kharala karyAM. e pramANe For Private and Personal Use Only
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasavidyA-vijJAna 103 laviMgAdi cUrNanA kavAthanA traNa paTa evI rIte pAyA, ke eka vAra nAkhelo kavAtha vATatAM vATatAM sukAI jAya, eTale bIje kavAthI navAM vasANAM lAvIne ukALIne nakhAya. te pramANe trIjI vArane kavAtha nAkhI gaLI vALavA jevuM thayuM tyAM sudhI ghUMTI tenI maga maga jevaDI goLIo vALI. A goLImAMthI keTalAkane dararoja ekaja gALI ane keTalAkane sAMja savAra akeka goLI ane keTalAkane savAra, bapora ane sAMje ekeka goLI madha athavA pAnanA rasamAM athavA AdunA rasamAM, rogInI prakRti joIne ApavAthI khAMsI, zvAsa, (dama) ane kSayanI khAMsI upara teNe ghaNI sArI asara upajAvI che. jo ke e geLI upara koI paNa pazya karavAnI jarUra nathI, te paNa gaLAmAM dhumADe ke dhUsa pasatI hoya tevA sthAnathI bacavuM, zrama lAge eTaluM kAMI paNa kArya karavuM nahi ne tenAthI bacavuM. uraHkSata ane zvAsa (dama) vALAe mithunathI bacavuM ane sAmAnya rIte vidAhI padArtho (telamAM taLelA) khAvAthI bacavuM ane jema jema pAcana thatuM jAya tema tema ghI vadhAre khavAya evI goThavaNa karavI. e goLI kapha, kaphanAM dardo tathA phephasAM ane hRdayanA rogomAM ghaNI sArI asara nipajAve che. maMjISThAdi tAlasiMdUra -upara pramANe taiyAra kareluM tAlasiMdUra telA 20 ane nighaMTu ratnAkaranA tvadoSamAM lakhelA maMjISThAdi cAsaNI kavAtha eTale machaDa, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, ghauMlAM, garUDevela, brAhmI, ghoDAvaja, puSkaramULa, bhAMga, sUMTha, marI, pIpara, kariyAtuM, ativiSa, nageDa, garamALo, trAyamANa, kherAla, Alu, pahADamULa, kaDu, pittapApaDe, bAvaLanI chAla, iMdrajava, tAvelo, ivaraNanI jaDa, latAkatUrI (muzmadAnA), eraMDamULa, nIma chAla, citra, zatAvarI, bhAraMgamULa, AMbAhaLadara, pakkacUro, bIlIne gara, dhAvaDInAM phUla, mAlakAMkaNI, vALe, daMtI For Private and Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1032 zrIAryuveda nima dhamALA-bhAga 2 jo mULa, palAzapApaDA, ratAMjaLI, pata`ganuM lAkaDuM', geArakhamu DI, vAyavaDiMga, AkaDAnuM mULa, araNInuM mULa, karajanAM cheDAM, kaDAchAla, bheAMyarI'gaNI, devadAra, nAgaramAtha, rAtAM kamaLa, kevaDA ane paTeALa e pramANe 64 vasANAM paikI bAkInAM upalabdha nahi thavAthI A pa6 vasANAM tAleA tAlA laI tenuM cUNa karI, tAlisa MdUra tAlA 20ne traNa divasa sudhI kAru' vATI temAM 20 tAlA maMjISThAdi cUNa meLavyuM. te pachI bAkInA cUrNane 4 zera pANImAM ukALI 1 zera pANI rahyuM tyAre kapaDe gALI, temAM tAlisaMdUranA khala karyAM. evI rItanA traNa paTa pAyA pachI tenI maga jevaDI gALIe vALI. A gALI ekeka athavA mambe, divasamAM traNa vAra mAtra pANI sAthe ApavAthI khasa, visphATaka vagere cAmaDInAM tamAma daradIne maTADavAmAM ghaNI asarakAra nIvaDI che. e pramANeka tAlasiMdUranA e prayAga koi paNa jAtanA upadrava karyA sivAya kAma karI rahyA che. mATe zrama laine A prayAgo jAte manAvI vAparavAnI vedyarAjone ame khAsa bhalAmaNa karIe chIe. A prayAgathI nIlaka guTikA athavA rasakapUranI gALI vAparatI vakhate vaidya tathA rAgIne bhayamAM rahevu paDe che, tevA bhaya A gALI upayAgamAM letAM rahetA nathI. zilAsi dUra:--upara pramANe tama kharalamAM zuddha karelA pArada tAlA 40 ane manasIla teAlA 20 tathA gaMdhaka telA 40 ne vATI kAjaLI banAvI, te pachI temAM 200 tAlA gaMdhaka tApe egALIne temAM kAjaLI meLavIne ThaMDA paDayA pachI vATIne aganazIzImAM bharIne vAlukAya tramAM cAra divasa eTale khatrIza prahara agni ApyA. e aganazIzIne vIsa prahara vItyA pachI dATI mAravAnA samaya AvyeA. cAra prahara sudhI kalAka kalAke dATAne kADhI lai dhumADAne nIkaLI javA dIdheA. te pachI gALa ane cUnAthI dATAne mudrA karI khIjA Apha prahara tIvra agni ApyA, jyAre For Private and Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasavidyA-vijJAna 1033 svAMgazItaLa thayuM, tyAre zIzI pheDI tenA mukha upara vaLageluM zilAsiMdUra kADhI tela karatAM 60 tolA nIkaLyuM. zilAsiMdUra guTikA-zilAsiMdUra telA 20, AmaLAM telA 10 ane bAvacI (avalanuM ja) tolA 10 e benuM vastragALa cUrNa karI, zilAsiMdUrane traNa divasa bhAMgarAnA rasamAM ghUMTI, te pachI thoDuM thoDuM ghUTatAM 20 telA cUrNa meLavI dIdhuM. te pachI AmaLAM zera 1 ane bAvacI zera 1 ne khAMDI, 12 zera pANImAM ukALI nA zera pANI bAkI rahyuM, tenA vaDe zilAsiMdUrane eka paTa Ape. evI rIte AmaLAM ane bAvacInA jude jude vakhate navA navA ukALA karI pAMca paTa ApyA. pachI tenI vaTANu jevaDI goLI banAvI. zilAsiMdura kuSTharoga mATe ghaNuM sAruM kAma bajAve che tathA medarogane mATe prakhyAta che, evuM lAlA zyAmasuMdarAcAce lakheluM che; paNa amane kuSTharoga para vAparavAno vakhata maLyo nathI. paraMtu medarega eTale carabIthI phUlI gayelA dardIo ke jemane chAtImAM bahu gabharAmaNa thAya, zarIra pANI pANI thaI jAya ane kaI vAte cena paDe nahi, evA rogIne ApavAthI ghaNe phAyado thayela che. ame dhArIe chIe ke, kuSTharoga athavA cAmaDInAM tamAma dada mATe tathA kaMThamALa, apaci, abuda ane galagaMDa jevA rogane pigaLAvI nAkhavAnA guNa enAmAM che. medarogavALAne medane vadhAranArI eTale ghI, khAMDa, dahIM ane bIjI abhigaMdI vastuonI parejI karAvavI. A siMdUra upara tela, khaTAza ane maracuM khAvAthI kAMI nukasAna thatuM nathI. zilAsiMdUranI goLI ekeka vakhate akeka karatAM vadhAre ApavI nahi. AkhA divasamAM traNa geLI karatAM vadhAre ApavAmAM Ave che, te rogInI bhUkha ochI karI nAkhe che. paNa AkhA divasamAM 3 athavA 2 goLI ApavAthI bhUkha lagADe che, khAdhuM pacAve che, dasta sApha lAve che ane For Private and Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1ra34 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - medane pigaLAve che tathA zarIra tejasvI ane suMvALuM banAve che. vaLI khasanAM cAMdAM tathA viTaka ke ratavA upara AbAda nIvaDI che, saMdhyAtasiMdUra-amAre tyAM rasasiMdUra, tAlasiMdUra, malasiMdUra ane zilAsiMdUra banAvatAM zIzIne taLiye je mela paDI rahela hatuM tathA siMdUrane keTaloka bhAga kAca sAthe vaLagI rahyo hatuM, jemAM kAca paNa rahelI hatI. tethI keTalAMka siMdUrone ekaThAM karI temAM zIzInI nIce rahelo kacare meLavI, 80 telA gaMdhakanI sAthe tene vATI, tene eka paTa kuMvAranA rasano ApI sUkavIne agAzIzImAM bharI, vAlukAyaMtramAM vIsa pra7rane agni ApyA. aDhAra prahara thayA pachI cUnA ane gaLathI mudrA karI, cha prahara tIvra agni Ape. svAMga zItaLa thaye zIzI kreDI tene gaLe vaLageluM siMdUra kADhI letAM 30 telA saMghAtasiMdUra hAtha lAgyuM. eTale kAca ane rAkhaDImAMthI upara lakhelAM cAre siMdaranA bhegavALuM saMghAtasiMdUra maLyuM ane kAca vagere nIce rahI gayAM. te saMghAtasiMdUrane bhaSajyaratnAvaline pATha pramANe svapacaMdrodaya banAvyuM. te evI rIte ke, jAyaphaLa talA 7, laviMga telA 7, marI talA 7, barAsakapUra tela 7, sonAnA varakha mAsA 7, (daza AnIbhAra) kastUrI mAsA 7, (daza AnIbhAra) tathA saMghAtasiMdUra tolA 30 ne ekatra vATI, tene pAnanA rasanA, cAra 5Ta ApyA. jo ke bhaiSajyaratnAvalimAM pAnane rasa lakhe nathI, paNa 4 muMjA pramANe gaLI vALavAnuM lakhyuM che. eTale goLI vALavA mATe caMdrodayane pAnanuM anupAna hovAthI pAnanA rasamAM ghUMTIne 1 guMjA (caThI) bhAranI goLI banAvI. A goLI ame pite tela, maracuM, hiMga, AmalI, khaTAza, vAla, vaTANA, keLuM, keLuM vagere sAthe khAIe chIe, paNa koI jAtanI vikriyA karI hoya ema jaNAtuM nathI. mAtra eka goLI prAtaHkALamAM madha sAthe For Private and Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasavidyA-vijJAna 1035 cATI tenA upara 4 thI 6 tAlA zrI garama karIne pIe chIe; jethI kAma karatAM thAka lAgatA nathI. caMdrodyaya khAvAmAM rAgI ghI nahi khAya te tenI agnima'da paDI jAya che; paNa jo krame krame ghIvALA padAnuM kAyama sevana karatA jAya, te tenA agni pradIpta thaI zarIramAM navu' leAhI utpanna thAya che. e pramANe takSa kharalamAM ghUMTelA ane zuddha karelA pAradamAMthI cAra prakAranAM si'dUra ane pAMcamu` saMghAtasiMdara banAvyA pachI, bAkInA pArada e anAvavAnA kAmamAM vAparavA mAMDaco che. te pahelAM ame prathama tA bajAramAMnA pArAga dhakanI kAjaLI manAvI rasA anAvatA hatA. te pachI pAradane iMTano bhUko tathA rAimAM kharala karI raseA banAvatA hatA. te pachI sUkI haLadara kALI thaI jAya tyAM sudhI dhUMTI te pAra danA rase| manAvatA hatA. te pachI hiMgaLAkamAMthI pArada kADhIne tene rasA manAvatA hatA. hAlamAM teA takSa kharalamAM zuddha karelA pAradanA yeAgathI raseA banAvIe chIe. te uparathI evA anubhava thayeA che ke, jema jema pAradanI zuddhi (upAsanA) vadhAre karatA gayA, tema tema temAMthI khanAvelA raseA uttarAttara vadhu baLavAna ane vadhu kAma karanArA jaNAyA. kahevAnI matalaba e che ke, jo vaidyo pAdarane kharAkhara saMskAra Ape ane tenA vaDe kAi paNa jAtanA rasa banAve, tA A viSayane mathALe lakhelA bhaiSajyaratnAvalinA bleka pramANe phAi paNa rAgamAM tehAda rIte kAma karIne, vaidyarAjone dhana, yaza, kIti ane puNya apAve che. mATe siddha bhagavAna tathA ceAgIrAjonA nirmANa karelA rasazAstranA abhyAsa karI, dhananA lAbha nahi rAkhatAM, jagata paraupakAra karavAnI icchA rAkhI, rasazAstramAM kahelI vidhi pramANe pAdarane ATha saMskAra ApI vAparavAnI ame sava vaidyarAjone pharIthI bhalAmaNa karI chIe. rasazAstranA graMthai.mAM pAdarana! aDhAra 'skAra karavAnuM kaheluM' For Private and Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1036 zrIAyurveda niSNadhamALA-bhAga 2 ne che ane te pachI vaidyone mATe ATha saskAranI rajA ApelI che. para`tu hAlanA keTalAka; vaidyarAjo pAradanA aDhAra saskAra thayA pachI pAradamAM je jAtanI anlRdbhuta zakti utpanna thAya che, tevI zakti saMskAra ApyA vinA meLavavA mATe mathana kare che ane temAM niSphaLa thavAthI zAstro upara apavAda mUke che. paNa pAradanA navamA sauMskAra je gadha-bhakSaNa eTale amarakhanA sattvanA grAsa ApavA ema lakhyu che, have tenA grAsa ApavA mATe amarakhanA sattvanuM eTale pAtInA vI'nuM pAtana karavu' joie. te sattva yAtanAvidyAnA svapne paNa vicAra karyo sivAya, mAtra abarakhamAM vATIne navame 'skAra pUrA karanAra vaidyarAjane siddhi zI rIte prApta thAya ? siddhi meLavavA mATe je leAkeA prayatnamAna thAya che, te lAkAe yAda rAkhavu joie ke, je vastunA jene khapa nathI, te vastuja tenI pAse Ave che. eTale cepIe tathA siddhone dhananA khapa nathI, te temaneja suvaNa siddhi maLe che, arthAt temane hAtheja pArada sahaavedhI, lakSavedhI ke kepTivedhI thaI, te pramANe dhAtunA vedha karI, tenuM suvaNa banAve che. ane tevAja sidhdhe ne hAthe jaLeAkAbaMdha, uDiyAnakhaMdha, khecarI, bhUcarI ke ageAcarI siddhine ApanAra pArada taiyAra thAya che. eTalA mATe ApaNe vaidya leAkeAe AThe 'skAranI upara bIjA sa'skAra karavAne pravRtta thavuM e ApaNI bhUlaja che. ApaNe te rasazAstramAM ApelA adhikAra pramANe vidhipUrvaka lAbharahita rahI ATha sa`skAra karI pAradane mukSukSita banAvI, tenA prayAgA eTale raseA taiyAra karI, rAgInA rAgane haThAvI tene Arogya ApI, sahajamAM je maLe te upara satASa rAkhI kAma karavAnu che. have jee e pramANe pAradanI upAsanA karI vidhipUrvaka rasA banAvI tenA upayAga karaze, te enA hAthamAM amRtasiddhi prApta thaze evA amArA nizcaya che. For Private and Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasavidyA-vijJAna 1037 pUrNa caMdrodaya siddhamakaradhvaja-zAraMgadharasaMhitAnA niyama pramANe pAradanI zuddhi karI tene bubhukSita banAvI, suvarNagrAsa ApI, jene pUrNa caMdrodaya siddhamakaradhvaja banAvavAne prayoga hAla cAluM che, teno vidhi nIce pramANe lakhIe chIe: bajAramAM vecAte pAre 400 telA lAvI, prathama 1 zera rAIne kharalamAM khUba jhINI vATI, temAM 1 zera lasaNanI kaLI nAkhI te beune khUba jhINAM vATI, tenI mUsa banAvI. pachI te mUsamAM 400 tolA pAra bharI, tenuM mukha baMdha karI jADA DeTInA (khAdI) kapaDAnI cAra bevaDa karI temAM tenI piTalI bAMdhI, eka mATInA vAsaNamAM te pioTalI laTakAvI, poTalI DUbe eTalI kAM bharI cUle caDAvI dana karavA mAMDayuM. jema jema baLatI gaI tema tema bIjI kAMi temAM umeratA gayA; paNa cAra prahara svedana thayA pachI mATInuM vAsaNa nIcethI phATayuM, jethI kAMjI cUlamAM paDavAthI cUle olavAI gaye. eTale bIje divase tAMbAnuM vAsaNa caDAvI temAM kAMjI bharI bIjA traNa divasa ahorAtra svedana karyuM ane the divase te delAyaMtramAMthI piTalI kADhI tene garama pANIthI dhoI pArAne jokhI je, te vajanamAM pUro Utaryo ane tAMbAnA vAsaNane koI nukasAna thayuM nahi. A uparathI cetavaNI ApavAnI ke traNa ahorAtra sudhI mATInuM vAsaNa tApa khamI zake evuM ma LavuM asaMbhavita haya, te tAMbAnA vAsaNamAM pArAnuM dalAyaMtra goThavavuM. te pachI te pArAne kharalamAM nAkhI bazera kuMvArapAThAnA rasamAM kharala karyo. pachI citrAne ukALo bazera laI temAM khala karyo. pachI kAkamAcI eTale pIluDInA bazera rasamAM khala karyo. pachI triphaLAnA bazera ukALAmAM eka divasa khala karyo. e khala evI rIte karavAmAM AvyuM hatuM ke, rasa ke ukALo nAkhyA pachI te sukAI jAya eTale te vanaspatine bhUke temAM hoya te upara For Private and Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1038 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je bIjo rasa nAkhIne lUMTatA hatA. e pramANe ghUMTatAM amane evI divasa lAgyA. te pachI te pArAne garama pANIthI dhoI sApha karIne eka divasa kAMjI ane siMdhavamAM kharala karyo. te pachI pArAnA vajanathI arthe siMdhava meLavIne lIMbunA rasamAM cAra divasa khala karyo. tyAra pachI rAI, lasaNa ane navasAra e traNe maLIne pArAnA vajana pramANe laIne kAMjImAM kharala karavAnuM zarU karyuM. e kharalamAM cha divasa vaTAyo eTale te auSadhimAM pAre mUchiMta thaI gayo. te pachI vATatAM vATatAM jyAre goLI vaLe te pAre mUrzita thaze, tyAre tenI eka rUpiyA jeTalI pahoLI ane be rUpiyA jeTalI jaDI TIkaDIo banAvI tene taDake sUkavI. sukAyA bAda cekhI rasanI hiMga zera eka laI, tene pANImAM evI rIte vATI ke dUdhapAka je narama rasa thaze. temAM pelI mUrthita pArAvALI TIkaDIo bebIne taDake sUkavI. te pachI je TIkaDIonA 5 bhAga karI tene mane 1 bhAga mATInA pahoLA meDhAnA (vAsaNa) pATiyAmAM taLiye goThavI tenA upara mIThuM zera 5 DhAMkI, bIjuM pATiyuM UMdhuM vALI tene sAMdhAne khaDI, mIThuM ane navasAra meLavIne saMdhilepa karI, traNa kapaDamaTTI karI taDake sUkavI, e DamaruyaMtrane traNa prahara sudhI cUle caDAvI nIce agni Ape ane DamaruyaMtranI upara pANImAM palALelA kapaDAnAM pitAM mUkatA gayA. bIje divase Damaru cheDI jotAM jaNAyuM ke, 3 bhAga TIkaDImAMne pAro upara UDyo che ane 1 bhAganI TIkaDI baLyA vinAnI kAcI rahelI che. tethI bIje divase AgalA divasanI vadhelI kAzI TIkaDIo ane 1 bhAganI bIjI TIkaDIo mUkI, AgalA divasavALuM mIThuM ane temAM ghaTatuM bIjuM umerI 2 zera vajana karI, te TIkaDI upara dAbIne AgaLanI mAphaka DamaruyaMtra banAvI cUle caDhAvI agni ApyuM. evI rIte pAMca vakhata pAMca DamaruyaMtramAM pa zera For Private and Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rasavidyA-vijJAna - - - - - - - - pArAne upArAne macelI ja pArAne uDAvyo. e pramANe pArAne DamaruyaMtramAM uDA ane chelle tamAma pArAne jokhI jatAM te pAro 84 talA thayo. A kiyAmAM amArI koI bhUla thayelI jaNAya che, kAraNa ke pAro ghaNe e che Utaryo. paNa eTaluM anumAna thAya che ke, hiMga ane mIThuM e pAradanI bhasma karavAvALA padArtho che, tethI keTalAka pAro bhasmarUpa banavAthI ghaTa paDI hoya. chatAM je bIjA vaidyarAje pArAnA DamaruyaMtrane cAra prahara karatAM vadhAre vAra AMca Ape ane DamaruyaMtranI beThavaNa karatAM sAvadhAnI rAkhe, te amArA karatAM vadhAre pAre meLavI zake ema amAruM mAnavuM che. e pramANe taiyAra thayele pAro laI tene sUMTha, kALAM marI, pIpara, javakhAra, sAjIkhAra, siMdhavakhAra, saMcaLakhAra, baMgaDInAra, mIThuM, talanI karAMThInI rAkhaDI, lasaNa, navasArakhAra ane sekaTA (saragavA) nI chAla e 13 auSadhi sAthe pArAne sarakhe bhAge laI, lIMbunA 2. samAM kharala kare ema lakheluM che tene badale ame pazera lIMbune rasa laI uparanI 13 auSadhi sAthe pArAne ghUMTaDyo. te evI rIte ke, te pArAne tata kharalamAM nAkhI kharalanI nIce agni saLa. gAvyo. jema jema rasa baLate gaye, tema tema kAMjI umeratA gayA. e pramANe traNa divasane badale cAra divasa eTale 6 kalAka, eka miniTa paNa aTakyA sivAya tama kharalamAM pArAne ghUTayo, jethI pAre dIpana-saMskAravALo eTale bubhuSita thayete bubhuzita thayelA pArAmAMthI 40 telA pArada laI temAM 10 telA senAnA varakha meLavI, kharala karyo ane te pachI gaMdhaka zera 1 ne dUdhamAM zodhI temAM tenI kAjaLI banAvI, tene vaDanI mULInA ukALAmAM ghUMTI. te ghUMTatAM ghUMTatAM sukAI gaye, tyAre temAM bIjo 5 zera gaMdhaka meLavI, vATIne agAzIzImAM bharIne, batrIza prahara vAlukAyatramAM AMca ApI. svAMgazIta thaye zIzI pheDI temAM taiyAra thaye For Private and Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je le rAtA raMgane hiMgaLaka je padArtha ane nIce rahelI gaMdhakanI rAkheDIne bhegAM vATI, vaDanI mULInA kavAthamAM ghUMTI, upara pramANe bIje gaMdhaka meLavI, vAlukAyaMtramAM cAra ahorAtra eTale daza praharanI AMca ApI. e pramANe dara vakhate gaMdhaka zera 6 sAthe pArAne zIzImAM bharI vAlukAyaMtramAM pakAvI, zataguNa (100) gaMdhakanuM jAraNa karavAnuM kAma hAla cAle che. temAM 72 ratala gaMdhaka vaparAyo che ane bAkIne 30 ratala gaMdhaka bAkI rahyo che, te have pachI bIjI pAMca bhaThThImAM pUro thaze. e pramANe 102 ratala gaMdhakanuM jAraNa karyA pachI 18mI bhaThThI caMdrodaya banAvavA mATenI caDhavAnI che. tene mATe gaMdhakanI zuddhinuM kAma A pramANe cAle che. gaMdhaka zera 6 laI temAM ghI zera 1aaaa nAkhI gaMdhakane pigaLAvI 20 zera dUdhamAM ThaMDo pADyo. e pramANe talanuM tela, eraMDiyuM, ke parela, sarasiyuM, DeLiyuM, aLasInuM tela, lImaDAnI liLInuM tela, karaMjiyuM tela, azALiyAnuM tela ane kapAsiyAnuM tela deDha deDha zera lIdhuM. temAM pele gaMdhaka ukALI ukALIne dareka vakhate 20 zera dUdhamAM ThaMDe pADatA gayA. te pachI bhilAmAMnA, jAyaphaLanA, dArUDInA, badAmanA, khasakhasanA, bAvacInA, dUdhInA, kAjUnA ane cinIkabAlAnA telane badale te te vastuo ekeka zera laI tene khAMDI 1 zera talanA telamAM pigaLAvI gALIne temAM gaMdhakane gaLAvI ne maNa dUdhamAM ThaDA pADavAnuM kAma cAlu che. te pachI madhurasanA eTale bhIMDAnAM mULa, kAMsakInAM mULa, zeraDInAM mULa, dAbhaDA (dabha) nAM mULa, zatAvarI, dhoLI mUsaLI, ekhare, gokharu, niguDI, sAlama, dhANA ane vaDanI chAla cAra cAra zera lAvI, tene 1 maNa pANImAM ukALI, 10 zera pAchuM rahe tyAre pelA gaMdhakane garama karI, A ukALo ThaMDo pADIzuM. te pachI For Private and Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir savidyA-vijJAna 101 khATe rasa eTale AmalI, karamadAM, lIMbu, kAcI kerI, aMbADA, kekama, cUkAnI bhAjI, bora, bijorAM, kamarakha, lIlI drAkSa ane caNAne kSAra e bAra vasANane upara pramANe ukALo karI, temAM gaMdhakane ThaMDe pADIzuM. te pachI khAro rasa eTale lUNI, rasa, machIe, meTI luNI, jhejheTAnI rAkha, keLanI rAkha, kharasANanI rAkha, AkaDAnI rAkha, araNInI rAkha, thoranI rAkha, javakhAra ane siMdhavakhAranA upara pramANe judA judA ukALAmAM gaMdhakane ThaMDo pADIzuM. te pachI tIkho rasa eTale suMTha, marI, pIpara, ane ja, taja, laviMga, tejabaLa, akalagaro, mULA, jAvaMtrI, pIparImULa ane cabUka zera zera laI, tene upara pramANe jude judo ukALo karI, temAM gaMdhakane pigaLAvI ThaMDo karIzuM. te pachI kaDavo rasa eTale kuMvAra, lImaDe, kAcakI, kolama, kariyAtuM, kALIjIrI, kaDu, Indrajava, sAtharA, unAba, karamANI ajamo ane ajameda babbe zera laI pANI maNa 1 mAM jude jude ukALI, 10 zera pANI rahe tyAre temAM uparanA gaMdhakane pigaLAvI ThaMDo pADIzuM. te pachI kaSAyarasa eTale haraDe, baheDAM, AmaLAM, hImajI haraDe, bhAMgaro, motha, ativiSa, suvA, variyALI, dagaDaphUla, haLadara, dAruhaLadara, citra, cavaka, dhaMtUro, kAMTAsariye,pittapApaDo ane kAkaDAziMga e sarva judAM judAM babbe zera laI, tene pANI maNa 1 mAM judAM judAM ukALI, 10 zera pANI bAkI rahe tyAre temAM upalA gaMdhakane pigaLAvI ThaDa pADIzuM. eTale jema pArada zataguNa gaMdhakathI jAraNa thaze, tema gaMdhakanuM 100 vakhata zedhana thaze. pachI te pArA-gaMdhakanuM mizraNa karI chelle vAlukAyaMtramAM tene pUrNa caMdradaya siddhamakaradhvaja thaze. AnuM kAraNa evuM che ke, lAlA zyAmasuMdarAcArye lakheluM che ke, pAradane tathA gaMdhakane jema jema judI judI vanaspatimAM ghUMTavAmAM athavA pakAvavAmAM Ave, For Private and Personal Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 1942 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je tema tema te vanaspatine guNa temAM Ave; eTaluM ja nahi, paNa pAradane ghaNe uttejaka banAve che ema lakheluM che. te uparathI A pUrNa caMdrodayane parasAtmaka vanaspationI bhAvanA ApI banAvavAmAM Ave, to temAM apUrva guNa utpanna thAya ema jANuM, A kriyAmAM pravRta thayA chIe. bIjI tarapha judI judI jAtanAM telamAM ane tailI padArthomAM prathama gaMdhaka pigaLAvI dUdhamAM ThaMDo kara. vAmAM Ave che. te dUdhavALA telane ukALI tela mAtra AvI rahe ane dUdha baLI jAya evI rIte kriyA cAle che. te pachI te bAkI rahelA gaMdhakavALA telane upara lakhelA chaye rasanAM judAM judAM vasANunA kavAthAmAM siddha karavAmAM eTale bALavAmAM Avaze, jethI suzrutAcAye lakheluM zatapAka nAmanuM eka tela taiyAra thaze. je kaI vaidyarAja puruSArtha karI, sutAcArye lakhelA zata pAka athavA sahastrapAka tele banAve, to temAM lakhyA pramANe vRddhone yuvAna banAvI zakAya. paNa AjakAlanA jamAnAmAM jeo mahenata vagara AituM meLavavAne lebhamAM phasAyelA, pUrvAcAryoe nirmANa karelAM auSadhonAM nAma dhAraNa karI, mahenata karyA vinA mAtra dhana kamAvAnI AzA ane lAlasA rAkhe che, teo vaidyo nathI paraMtu AyurvedanA gauravane naSTa karanAra che ema samajavuM. 1 , 30-paracaraNa rAgonA upAyo 1. vALe (nAmuM):-jyAM DAMgara pAke che, te kayAraDAmAM DAMgaranA cheDavA upara laTo kozeTe thAya che. te eka lAvI sUkavI vATIne gaLamAM meLavI tenI cha goLIo banAvavI. cha divasa sudhI dararoja savAramAM ekeka geLI pANI sAthe khAvAthI cha divasamAM vALAnuM darada maTI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paracUraNa rAgAnA upAyA 1043 2. vALAnA moM upara kavacAnI ziganI rUvAMTI cipiyA vaDe upADIne mUkavI, eTale vALA tarata mahAra nIkaLI paDe che. 3. eLiyA, hiMga, aphINu ane kabUtaranI aghAra e cAre vastue sarakhe bhAge laI, arIThAnAM phINamAM vATI, AkhA vALA para cApaDI, te upara AkaDAnuM pAna mAMdhavAthI ceAvIzathI chatrIza kalAkamAM vALA nIkaLI paDe che. A davAthI ghaNA mANaseAnA vALA maLyA che. 4. sekaTAnA jhADanAM mULa chAzamAM ghasI jADo lepa karavAthI vALA maLI jAya che. 5. namULI athavA amaravela jene AkAzavela paNa kahe che, tene vATI vALA para bAMdhavAthI vALeA marIne nIkaLI jAya che. 6. khAdIAna telA aa thADA dahI sAthe traNa divasa sudhI divasamAM traNa vAra khAya, te vALA gaLI jai ArAma thAya che. --tizrI ravisa dIpaDuM sai-surata 1. vALA athavA nAruMnA upAyaH-kAcakInAM pAna tAlA 1, lImaDAnAM pAna teAlA 1, vaDAgaruM mIThuM' vAla 0aa, hiMga vAla bA ane cUlA uparanI meza vAla nA ekatra karI vATI chAzamAM meLavI lepaDI banAvI vALAnI jagyAe mUkavI tathA AjubAju seAjA upara paNa eja davA pAtaLI karI ceApaDavI ane pATA AMdha ve, jethI vALA bahAra AvI jaze. tene eka kapaDAnI nAnI vATa anAvI, tenI sAthe vALAnAbahAra AvelA tAra bAMdhI vI'TALaveA. jema jema vALe, bahAra AvatA jAya, tema tema tene vIMTALatA javuM, jethI vALeA taddana mahAra nIkaLI jaI hR maTI jaze. pachI vALAnA roga karI nahi thavA mATe nIcenA upAya karavAH-- 2. vALAnA roga pharI nahi thavA mATe-mATI haraDenuM For Private and Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1044 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je daLa, baheDAMnI chAla, AmaLAM, sUMTha, garamALo, jeThImadha ane pIparImULa e sarva samabhAge laI, adhakacarAM khAMDI, temAMthI dararojA tele laI ne zera pANImAM ukALI, temAM madha nAkhI pIvAthI vIsa divasamAM vALAnuM jhera nAbUda thaI jatuone nAza thAya che. upalA cUrNane vastragALa karI madha sAthe paNa cATI zakAya che. --vaidya maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata vAyavaraNAnAM pAnane vATI tene lepa karavAthI eka ja diva. samAM vALa maTe che. -eka vaivarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI kabUtaranI aghAra, kaLIcUne, mULAnAM bIja ane sAbUe sarvane ekatra vATI pANImAM meLavI vALA, upara thepalI mUkavAthI vALo maTe che. -vaidya vAsudeva nAgaradAsa-jasakA sasalAnI lIDI vATI goLamAM goLI karI sAta divasa ApavuM. UMdaranI lIMDI tathA sAbU telamAM khadakhadAvI bAMdhavuM. - maNilAla jAdavajI joSI-kAnapara IgeriyAnAM mULanI chAla vATI tenI thepalI vALA upara mUkI pATe bAMdho ane nIce jaNAveluM tela sahevAtuM garama siMcavuM. tela-jherI paraLiye ke je thara upara thAya che, tenAM pAnano rasa zera , IgeriyAnA mULanI chAla tolA 5, (kharI karelI) bajaranAM pAnane rasa telA 5 ane rasakapUra tela 1, bArIka vATIne talanuM tela zera 1 laI kaDAImAM nAkhI cUle caDAvI dhIme tApe garama karI, temAM uparanA rasa tathA chAlanuM cUrNa dhIme dhIme nAkhatA javuM ane phINa besI jaI mAtra tela rahe, tyAre gALI levuM. vALA upara A tela siMcyA karavAthI vALAnAM gUMcaLAM nIkaLI paDaze. -vaidya naMdarAma prAgajI-nAgrejI For Private and Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paracUraNa rogAnA upAyA 5 keLAM naMga emAM bhilAmuM na`ga eka vATI traNa divasa khAvAthI vALA maTe che. ---DaoNkTara dAmeAdara gApALa raNadIve--surata 1. agnidagdhaH-( agnithI dAjhe te upara) kaiAi dAjhe ke tarata kuMvAranA rasa athavA lehI athavA talanu' tAjuM tela ceApaDavu', pachI baLatarA thAya ane bahu dAjhela hAya, te vAMdarAnI vidyA pANImAM vATI ceApaDavAthI dAha zAMta thAya che tathA maTe che. 2. AMbAnAM pAna lAvI sUkavI mALI tenI rAkhADInA telamAM malama karI cApaDavAthI maTe che. 3. khAvaLanI chAlanuM vastragALa cUrNa karI koparAnu tela (koparela) nAkhI malama karI cApaDavAthI sAtaATha divasamAM ArAma thaI jAya che. -vaidya aMbArAma zaMkarajI paMcA-vAgaDa tAtkALika zAMtine mATe cUnAnuM nItaryu pANI ane tela phINavuM, pachI rALa nAkhI phINIne cApaDavu athavA tela gera nA, rALa e AnIbhAra ane mINa tAlA 2 laI, prathama telamAM mINu meLavavuM. pachI rALa vATIne nAkhavI eTale dheALu' phINa Avaze. jyAre lAla thAya tyAre utArI levuM. 'ThaMDuM paDyA pachI cApaDavAthI dAjhavA pachI jo pAcu hAya, te paNu te maTI jAya che. ~~bhAtara kezavarAma kruzikara bhaTTa-kApodrA game tevI rIte agnidAha thai manuSyanu kAI paNa aMga dAjhI gayuM hoya ane phollA UMcA hAya tathA temAM atyaMta pIDA thatI hAya, teA phAllA phADI siddha karelu tela (ghauM'nI pUrI vagere taLavAthI pAkuM thayeluM tela) dAha upara ceApaDI AvaLanI chAla ( aMtarachAla nahi, paNa uparanIja chAla levI.) tenuM cUNu karI upara bhabharAvavuM. AthI game tevA dAha haze ane keAI paNa upacAra For Private and Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1046 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je karavAthI narama paDatuM nahi hoya tathA bIjA koI upacArathI pAkavAnI dahezata rahetI hoya, tyAM A davAne divasamAM traNacAra vakhata upacoga karavAthI maTe che. -akSaraputtama auSadhAlaya-sArasA hIrAdakhaNa le 1, sapheda kAtho tela 1 ane kapUra tele be AnIbhAra laI, vATI vastragALa karI se pANIe dhoyelA ghImAM meLavI copaDavAthI ThaMDaka Ape che tathA aMdaranI kIDane mAre che. dAjhelA upara tathA cAMdI upara akasIra che. -vaidya puttama bahecaradAsa yAjJika-kAlola dAjhelAne malama-rALa telA rA, mINa tole nA ane talanuM tela talA 10 laI, prathama rALane vATI vastragALa karI, pachI tela ane mINa garama karI aMdara rALa nAkhI halAvatA javuM. jyAre be UbharA AvI jAya tyAre agni parathI utArI eka tapelAmAM pANI zera 10 laI, temAM e malama reDI deva ane temAM phINa, eTale ghI je malama taiyAra thaze. dAjhelA phelA vagere upara tathA cAMdA upara A malamanI paTI karIne mUkavI athavA A che A che cepaDavAthI rUjha lAvI aganane narama pADI zAnti Ape che. -aa chaganalAla A mArAma-surata ceTa ke vAgyuM hoya te mATe bhilAmA svarasa -bhilAmA ne pAtALayaMtrathI svarasa kADhI, te rasa tole 1, laviMga telA 2, ane jAyaphaLa tole vA AnIbhAra nAkhI kharalamAM cAra pahora ekasarakhe ghUMTa. mAtrA vAla 1 dhI sAthe athavA sAkaranA zIrA sAthe khAvI. ghI tathA dUdha khUba khAvAM jethI garama paDe nahi. guNa - mUMDhamAra, UcethI paDI javAthI hAthapaga chAtI athavA AkhA zarIre dhakko lAgyo hoya, te A davAthI tarata ArAma thaI jAya che. vAyuthI zarIra jakaDAI gayuM hoya te paNa kAma kare che. For Private and Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paracUraNa rogAnA upAya 1047 A davA ekAMtare vAparavI. ochAmAM ochI traNa vakhata ane vadhAremAM vadhAre ATha vakhata vAparavI, dararAja vAparavI nahi. A davA khAnAre zarIra zekavu' nahi, taDakAmAM pharavuM nahi. kadAca tema karavAthI zarIre phUTI nIkaLe te kaiAparuM khavaDAvavu tathA zarIre chANunA lepa karavAthI maTI jaze. ghI, sAkara ane dUdha puSkaLa khAvA ApavAM. davA zreSTha che. hajAre rUpiyA kharacavAthI na maTe tevu' darada A davAthI maTI jAya che. -vaidya devajI Azu Aga tuka (hathiyAranA) ghA vAgyA hoya te mATeHaraNInAM pAna vATI ghImAM taLI bAMdhavAthI rUjha Ave che. athavA ghAnI adara ghANAjariyAnuM rU bharI pATA mAMdhavAthI rUjha Ave che. athavA ghAbAjariyuM bALI tenI rAkha telamAM meLavI ghAmAM bharI pATo bAMdhavAthI rUjha Ave che. athavA vaDanA dUdhamAM rUnuM pUmaDuM' eLI ghAmAM sUkI pATo bAMdhavAthI rUjha Ave che. --mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma koDha ane AmavAyu mATe haridrAdi guTikA-lIlI haLadara eka adheALa tathA kharasANInI pAlI beAnIbhAra lai khannene vATI pAvalIbhAranI goLIo banAvavI. pahelA daza divasa ekeka geALI pANI sAthe ApavI. bIjA daza divasa e gALI, trIjA daza divasa traNa traNa gALI, cothA agiyAra divasa cAra cAra gALI pANI sAthe levI ane uparathI eka geALIe adheALa mAkhaNa khAvu. e pramANe jeTalI gALIe jema levAya tema teTalA adheALa mAkhaNa paNa sAthe letA javu' geALI lIdhA pachI eka kalAke ghIsAkaranA mArA rAkhavA. A auSadhathI UlaTI tathA jhADA thaze, tethI khavAze nahi paNa dhIme dhIme thADu thADuM ghI pAyA karavu' eTale phikara nahi, paNa rAtre te khavAze. (ghI, sAkara, For Private and Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1748 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je ghauM, maganI dALa, mIThuM, garama masAle vagere) parejImAM tela, maracAM, hiMga, AmalI, keLuM, keLuM, vAla, vaTANa bilakula khAvA nahi. vAlane vAlanA cheDAne tathA keLAM vagerene traNa mAsa sudhI aDakavuM paNa nahi, temaja goLane te traNa varasa sudhI aDakavuM ja nahi. A upAyathI UlaTI tathA jhADA thatA amaLAze tenI bahu phikara karavI nahi. --vaidya manasukhalAla lalubhAI jAnI-surata kuSTharogane upAya -bAvacI zera 2 ane lImaDAnAM pAna zera 3 laI, bArIka vATI savArasAMja ekeka tela cUrNa pANI sAthe khAvuM. pathyamAM khATuM, khAruM, lavaNa, ghI, tela vagerene tyAga karavo tathA caNAnI lUkhI roTalI khAvI athavA caNA bAphIne khAvA. je caNA khAtAM kaMTALo Ave te magabhAta khAvA, rega maTe che. eka mANasane Azare bAreka varSathI kuSTha roga thayela hatuM. teNe rasakapUra, merathathu vagere aneka davAo karelI paNa kaI davAthI maTayuM nahi. pachI ame A davAne agiyAra mAsa sudhI praga cAlu rAkhe tathA upara pramANe pathya paLAvyuM, jethI jaDamULathI kukaregane nAza thayela che. -vi nAraNabhAI baLatarAma-naDiyAda 1. galatakukA-chAlamegarAnuM tela bAhyAbhyatara vAparavuM jethI galatakucha maTe che, siddhapacAra che. - 2. dhamAse talA 4, kherAla talA 2, kUkaDavelanuM phaLa tela 0, lImaDAnuM paMcAMga telA 4 ane bhilAmane magaja telA 4 laI, bArIka cUrNa karI 3 talAne kavAtha karI ApavAthI gala. takukane rega maTI jAya che. -vaidya naMdarAma prAgajI-nAgezrI hImaja zera , baheDAM zera , AmaLAM zeravA ane mITI For Private and Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paracUraNa regenA upAyo 1040 - AvaLa zera e sarvanuM vastragALa cUrNa karI, sUtI vakhate tela 0 pANI sAthe ekatrIsa divasa phAkavAthI maTI jAya che. -brahmacArI AtmArAma trivedI vaDanI vaDavAIne rasa kADhIne pANI bALI ghanasattva banAvI, tenI sAthe zaMkhajIruM vAla 2, ghI-sAkara meLavI khAvAthI vAtarakta (pata) ne maTADe che. tathA AmaNa bahAra nIkaLatI hoya to tene paNa maTADe che. - narasiMhabhAI mAdhavabhAI-kaThora apasmAra (phepharuM-mRgI) -bALavAmAM na AvI hoya evI mANasanA mAthAnI sUkI khoparI lAvI, tene bArIka vATI phepharuMnA daradIne phepharuM AvatI vakhate sUMghADavI. eka vakhata athavA bIjI vakhata cUMghADavAthI phepharuM pharIthI AvatuM nathI. yatizrI ravihaMsajI dIpahaMsajI-surata 1. kUtarAnI sUkI viSTAnuM cUrNa be AnIbhAra vajane laI je vakhate phepharuM AvyuM hoya te vakhate telA pANImAM meLavIne ekaja vakhata pAvAthI haMmezane mATe e rega jAya che. bhAgyeja bIjI vAra pAvuM paDe che. 2, beDiyA kalArane rasa nAkamAM mUkI nAsa levAthI apamAra athavA phepharuM maTI jAya che. -vaidya IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata apasmAra mATe -je rogamAM mANasanA dAMta baMdhAI belAtuM na hoya, tyAre nidhUma devatA upara kapUra mUkI tenI dhUNuM ApavAthI (nAsa levAthI)DIvAramAM dAMta chUTaze tathA zuddhimAM Avaze. -mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma apamAranI goLI-kaDavA turiyAne gara tathA kaDavI For Private and Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1050 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - = tuMbaDIne gara samabhAge laI, kArelInA rasamAM gaLI vALI Apavi tathA rasa nAkamAM mUkavAthI maTe che. -vi prabhAzaMkara ravizaMkara travADI-aSTagAma bhavaramAla (bhamarInuM ghara) tathA vaDanuM pAMdaDu laI, mRgI Ave tyAre dhumADe devAthI maTe che tathA pharIthI AvatI nathI. A upAya anubhavasiddha che. - vaidya valabhadAsa narottamadAsa-bharuca jherI janAvaranA DaMkha-kanaIzAlane DaMkha-kAnakhajUrAthI nAnuM kanaIzAla nAmanuM thAya che. te kaI vakhata kAnamAM bharAI jAya che ane aMdara sakhata karaDe che. te kaI paNa ugra davAthI aMdarathI bahAra nIkaLatuM nathI tema maratuM paNa nathI ane daradI ghaNAja pIDAya che. te tene mAtra khAMDanuM pANI banAvI kAnamAM nAkhavAmAM Ave, to te aMdara ne aMdaraja marI jAya che, bAkI bIjA badhA upAya niSphaLa nIvaDayA che. --vaidya nArazaMkara haraviMda adhvaryuM-bAraDolI 1. vIMchIne DaMkha - agheDAnuM mULa ghasIne cepaDavuM athavA phaTakaDI lIMbunA rasamAM kharala karI copaDavI ane zeka kare. athavA navasArI ane kaLIcUne ekatra karI copaDavAthI tathA suMghADavAthI vIMchInuM jhera UtarI jAya che. 2. sarpano DaMkha -prathama DaMkhavALI jagyAnI upara tathA nIce betraNa majabUta pATAo uparAchAparI bAMdhavA, karaDela jagyAe kaI dhAravALA ojArathI jakhama karI lehI kADhI nAkhavuM ane lekhaMDanI kaI paNa vastu garama karI DaMkha upara DAma de. kulAvela merathayu saheja garama pANI sAthe ApI UlaTI karAvavI. athavA arIThAnuM pANI karI UlaTI karAvavI, agheDAnuM paMcAMga For Private and Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paracuraNa rogonA upAya 1351 , dha , ' nA nA kAkA : . . . . . . - ra - - - - vATI DaMkha upara bhADe lepa kare tathA keLane rasa pAve. AthI sapanuM jhera zarIramAMthI nIkaLI jaI ArAma thAya che. - vaidya jamanAdAsa madanajI vaiSNava-verAvaLa 1. vIchIne DaMkha -AmalIne kaNUke ghasI copaDI zeka karavAthI maTe che. athavA dhoLA AkaDAnuM mULa ghasI copaDI zeka karavAthI maTe che. athavA sAgaDAnuM bIja ghasI cepaDI zeka karavAthI maTe che. 2, gaLI (palavaDI) nA viSa uparA-khAMDa adheLa tathA haLadara adheLa mizrita karI phAkavAthI maTe che. -vaidya umiyAzaMkara mahAsukharAma-umareTha vIMchI DaMkha dhUmrapAna):-arIThA naMga 5 laI tenA cheThAM kADhI te choDAM calamamAM mUkI athavA tenI bIDI banAvI pIvAthI jhera Utare che. eka vakhata pIvAthI na Utare te betraNa vakhata pAvAthI jhera UtarI jAya che. -mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma 1. sarva prakAranAM viSa-kaI paNa jAtanI jherI cIja khAdhAmAM AvI hoya, te eka camacI bArIka vATelI rAI tathA daLeluM mIThuM eka camacI pANImAM meLavI pIvAthI turata UlaTI thaI khAdheluM viSa taddana UtarI jAya che. A upAya eka vakhata karavAthI phAyade na jaNAya te betraNa vakhata karavAthI phAyado thAya che. 2. garama pANI pAvAthI paNa UlaTI thaI jhera UtarI jAya che. 3. vAraMvAra thI pAvAthI paNa UlaTI thaI sthAvara viSa Utare che, A upAya amUlya che. 4. vIMchIne DaMkha vIMchInA DaMkha upara madha copaDavAthI turata ArAma thAya che. athavA pAkAM keLAMne chUMdI DaMkha upara bAMdhavAthI tarata ArAma thAya che. athavA navasAra tathA haratAla sama For Private and Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir upara zrIyuveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je bhAge laI pANImAM vATI DaMkha upara paDavAthI DaMkhanI mAM pIDA zAMta thAya che; athavA DaMkha upara barapha mUkavAthI kaa pAMcasAta miniTamAM ja jhera UtarI jAya che. 5. bhilAmAM-bilAmAMnA vikAra upara lIbune rasa pIvAthI tathA AmalInAM pAMdaDAMne rasa copaDavAthI bhilAmAMnI mahApIDA zAMta thAya che. 6. vIMchIne DaMkha-nAgaravelanAM pAna be laI tenA upara capaTI bharI bArIka mI DuM mUkI catarAvI uparathI pANI pAvuM ane me dhoI nakhAvavuM. A upAyathI phakta pAMca miniTamAM ja vIM. chInI vedanA maTe che. kadAca eka vakhata karavAthI ArAma na thAya te betraNa vakhata karavAthI ArAma thaI jAya che. DaMkhane ThaMDA pANIthI dhoI daLeluM mIThuM ghasavuM, jethI jhera UtarI jAya che. -amadAvAdanA eka virAja viSahara yAjJicUrNa-khAkharAnA mULanI aMtarachAla, AkaDAnA mULanI chAla, arIThAnI chAla, iMdravAruNInAM mULa, mIDhaLanI chAla, morathuthu ane sAkara e sarva samabhAge laI vastragALa karI, tela e thI 1 sudhI zera dUdhamAM meLavI pAvAthI sarva prakAranuM jhera UlaTI thaInIkaLI jAya che. tamAma jhera peTamAMthI UlaTImAM nIkaLI gayeluM mAluma paDe, tyAre UlaTI baMdha karavA mATe che zera dhI pAI devuM. A prayoga tamAma jAtanA jhera mATe uttama ane akasIra che. -va puruSottama bahecadAsa yAsika-kAlola kalamarI, madhamAkhI vagerene DaMkha-khetaramAMnI athavA phaDAmAMnI mATI pANImAM paDavAthI tarata ArAma thAya che. -vaidya ANaMdajI ane pItAMbara savajI-UnA vIMchInA jheranI davA-daLelI haLadara zera mAM For Private and Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paracuraNa reno upA aphINa 1 rUA. bhAra vATIne zIzImAM bharI mUkavuM. pachI jene vIMchI karaDayo hoya tene devatA upara bhUko nAkhI dhumADe Apa, eTale vIMchInuM jhera DaMkhamAMthI nIkaLI jaze. A davA amArI khAsa ajamAvelI che. -ve bALAzaMkara prabhAzaMkara-nAMdoda jene vIMchI karaDyo hoya tene sADAtraNa pAna boraDInAM ane sADAtraNa pAna lImaDAnAM vagarabelTe teDI lAvI hAthamAM masaLI hAtha khulle karI batAvIne pUchavuM ke, A zuM che? eTale te kaheze ke, osaDa. pAcha hAtha baMdha karI pelAM pAna masaLI daradIne batA. vI-A zuM che? ema pUchI hAtha baMdha kare. e pramANe tenAM te pAna masaLavAM ane batAvavAM. agiyAra vakhata e pramANe karavAthI vIMchI UtarI jaze. pachI e ja pAle DaMkha upara bAMdhI de. -sAdhu gaMgAdAsa sevAdAsa-surata 1. dAharoga mATe caMdanAdi cUrNa -sArI sukhaDa, agara, tagara, vAMsakapUra, vALe ane sAkara e sarva samabhAge laI cUrNa karI ApavAthI dAhaga maTe che. 2. ghIne ekaso pANIthI dhoI copaDavAthI dAha maTe che. 3. dhANA ane drAkSa palALI pIvAthI dAha tathA tRSA maTe che. 4. gaLajIbhIne rasa ekathI be tolA sAkara sAthe pIvAthI dAha maTe che. 5. zaMkhane pANImAM ghasI vAraMvAra pAvAthI dAha tathA tRSA maTe che. 6. lImaDAnI aMtarachAla athavA kuMpaLe pANImAM vATI hAthe phINa phINa cepaDavAthI dAha maTe che. 7. boraDInAM lIlAM pAna lIMbunA rasamAM vATI cepaDavAthI dAha zAnta thAya che. 8. unmAda mATe brAhmI, keLuM, vaja ane zaMkhAvaLI, For Private and Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 154 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo - - - - - ene aMgarasa jude jude kADhI, temAM madha tathA upaleTanuM cUrNa meLavI pIvAthI tamAma jAtanA unmAda maTe che. 9. sUMTha, marI, pIpara, hiMga, siMdhava, vaja, kaDu, sarasaDAnAM bIja, karaMjanAM bIja ane sarasava, e sarva gomUtramAM vATI, vATa karI AMkhamAM AMjavAthI unmAda maTe che. 10. brAhmI, vaja, siMdhava, zaMkhAvaLI, chINI, mAlakAMkaNAM, iMdravaraNa ane lIMDIpIpara e dareka traNa traNa javabhAra tathA temAM senAne varakha be javabhAra meLavI, ghI sAthe cATavuM. te pacyA bAda sAThI cokhAne bhAra madha tathA ghI sAthe khAve. e pramANe karavAthI umAda tathA vAI (aparamAra)nuM darada maTe che. barAbara maTatAM sudhI davA khavaDAvavI. 11, sukhaDane bhUko, gAvajabAna, dhANA, vALe ane AmaLAM e sarva sarakhe vajane laI phAMTa banAvI pIvAthI cittabhramavAyu maTe che. 12, gulAbanAM phUla, kamaLanAM phUla, sukhaDane vahera, banaphasA, AmaLAM ane gAvajabAna ane pANImAM kavAtha banAvI kezara nAkhI zIzImAM bharI rAkhavuM. A kavAtha be lAbhAra haMmeza pAvAthI unmAda maTe che. -vaidya aMbArAma zaMkarajI paMDyA-vAgaDa mAlakAMkaNuM, ajame ane sUMTha samabhAge laI bArIka vATI, dararoja savArasAMja aDadhAbhAra phAkavuM, jethI unmAda maTe che. -mAstara narabherAma harajIvana-navAgAma 1. smaraNazakti -ekeka athavA babbe mAlakAMkaNAM adhakacarAM vATI dararoja gaLavAnuM jArI rAkhavAthI smaraNazakti vadhe che. athavA pAMca TIpAM mAlakAMkaNanuM tela dUdhamAM paMdaravIsa divasa pIvAthI smaraNazakti vadhe che. 2. jaTAmAMsInuM cUrNa be AnIbhAra madhamAM cATavAthI maraNazakti vadhI buddhinI maMdatA dUra thAya che. - vaidya bALakRSNa harikRSNa zAstrI-bhuvAlaDI, For Private and Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8pariziSTa A graMthanA bhAga 1 lA mAM deza nimA ApyA che. temAM ApelI davAonI banAvaTa paikI tAmrabhasma ane mANekarasanI banAvaTa, te te sthaLamAM lakhavAnA caiAga hu hAvAthI ane pAchaLathI eTalI apUrNatA jAvAthI, A nikha'dhamALAne cheDe pirizaSTanA rUpamAM lakhIe chIe. tAmrabhasma banAvavAnI rItaH-tAMmanA patarAne ThekANe hAlamAM khATA kasamamAMthI tAMbAnI goTI nIkaLe che, te tAMbuM ghaNA UMcA prakAranuM hAya che; tevI geATI 40 tAlA lai, tene sAtavAra triphaLAnA ukALAmAM chamakArI tathA sAta vAra tapAvIne talanA telamAM TADhI pADayA pachI sAta vAra gomUtramAM chamakArI pArA zera 0aa tathA gadhaka zera nA e ene sAthe vATI, kAjaLI karI, te kAjaLIne lI'bunA rasamAM ghU'TavI. temAM tAMbAnI geATIne meLavIne eka gALA manAvI sarAvasa'puTamAM mukI, kapaDamaTTI karI gajapuTanA agni ApavA. evA e puTa ApAvathI jetAprabhasma ane te zItabhajI rasamAM nAkhavI athavA bIjA raseAmAM paNa vAparavI. amArA anubhava evA che ke, kAi paNa upadhAtunI bhasma ekalI khAvI nahi ane koine khavaDAvavI paNa nahi; paraMtu tene kAi paNa rasA mAM nAkhI te raseAnI vidhipUrvaka banAvaTa karIne khavaDAvavAthI rAgA upara ghaNIja sArI asara kare che. mANekarasa banAvavAnI rItaH-varakhI haratAlane lAvIne tene adhakhAkharI khAMDIne, sapheda akharakhanAM e meTAM pAnAM laine, eka pAnA upara haratAla pAtharIne tenA upara khIjuM akhara khanuM pataruM DhAMkIne, tenA sAMdhAne ghauMnI kaNakathI adha karavA. 1055 For Private and Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1056 zrIAyurveda nidhamALA-bhAga 2 jo pachI te patarA jevaDAM be chANAM saLagAvIne, tenA pA| devatA manAvIne eTale chANAMnA dhumADA aMdha thAya te pachI, eka chANAnA pAkA devatA upara pelA akharakhanA patarAvALA haratAlanA bhUkA mUkavA ane tenA upara khIjA chANAnA pAkA devatA DhAMkI devA. eTale daza miniTamAM akharakhanAM patarAMnI vacamAM mUkelI haratAla, peAtAnA pILA raMga tajIne lAla mANekanA raMganA jevI caLakatI banI jaze. enu' nAma mANekarasa che. A kriyA krAI zAstramAM jovAmAM AvI nathI, paNa gurupa'ra5rAthI amArA jillAnA vaidyomAM pracalita che. e mANekarasa kaphajvaramAM, vidyASavaramAM, sannipAtamAM ane khAMsInI hAMmAM, ceAgya anupAna sAthe eka ratI sudhI ApavAthI vAyu ane kaphanA prAdhAnyavALA regAne ghaNI jhaDapathI phAyado kare che. A graMthanA bhAga rjA mAM je je rAganA prakaraNamAM je je upAye lakhavAmAM AvyA che, te amArA anubhavasiddha che; te paNa te te rAgeAnA prakaraNamAM amArA anubhavelA keTalAka upAya lakhavAnA rahI gayelA che. tenuM zeAdhana karIne, yAda karIne, vicAra karIne, amArA anubhava khAkI na rahI jAya eTalA mATe, je je anubhavelA upAye ame jAte banAvelA ane davAkhAnAmAM cAlu vaparAzamAM lIdhelA che te, tenI banAvaTa tathA vAparavAnI rIta sAthe A pariziSTamAM ApyAM che. te vAMcIne te te upAye je je rAgane anumULa jaNAya te, regInI prakRti, deza, kALa, vaya ane vahinanA vicAra karI je vaidyarAjo upayegamAM leze, temane yaza, kIti, dhana ane Akhare puNyanI prApti thaze. 1. suvAvaDanI paDI:-rAsnA, devadAra, iMdravaraNuM, dAruDhuLadara, ativiSa, pIpaLImULa, citrA, bhAra'gamULa, haLadara, kaDuM, For Private and Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 10pa7 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - . . pikaramULa (divele), nagoDa, rAsAnI ajamo, upaleTa, suvA, gokharu, haraDe, bharamI, araDUse, kAMTAsariye, goLa, matha, javAse, araNI, sAToDI, pahADamULa, baLadANA, reNukabIja, varadhAre, kalAra, nasetara, sUTha, araNImULa, saurASTI, upalasarI, zatAvarI, kariyAtuM, pIpara, vALa, trAyamANa, bheMyarIMgaNI, hiMge. tarI, garamALe, vAvaDiMga, lImachAla, paTeLa, iMdrajava, lasaNa, gUgaLa ane prasAraNa-e sarva ardho artho tela laI, tenA cAra bhAga karI cAra paDIo karavI. pachI deDhazera pANImAM eka paDI ukALI, vA zera pANI bAkI rahe tyAre kapaDAthI gALI laI, eka pisAbhAra madha nAkhI pAvI. evI rIte enI e paDI savArasAMja ukALIne sAta Teka pAvI. pachI bIjuM paDIku ukALavuM, te evI rIte ke, AgalI paDInuM vasANuM ukALAnI hAMDalImAM kAyama rAkhI, temAM ja bIjuM paDIkuM nAkhavuM ane bIjI vAra ukALatAM bazera pANI mUkavuM. 05 zera rahe tyAre madha nAkhIne sAta TUMka pAvuM. evI rIte trIjI, ethI paDI umeratAM ardho artho zera pANI vadhAratA javuM, paNa pIvAnA kAmamAM ne zera karatAM vadhu pANI levuM nahi. e rIte cAra paDIkAM cauda divasamAM pUrAM karavAM. je upadravavALI suvAvaDa hoya te A ukALa daza UThaNa nAhyA pachI suvAvaDIne zarU kare; ane suvAvaDa gayA pachI paNa tAva, chAtInI gabharAmaNa, UlaTI, jhADA, sojA, keDa pAkelI vagere upadrava thatA hoya te A ukALAthI maTI jAya che. 2. bhilAmAMnI geLI-bhilAmAM telA 8, goLa telA pa, pIpaLI mULa tAle 1, pIpara tela 1, akalagare tela 1, sUTha tole ane mAlakAMkaNa tela 1, e sarvene vATI, goLamAM meLavI, bAra jevaTI gebI karavI. pachI roganuM baLa joIne eka athavA babbe goLI savArasAMja khavaDAvavI. e gaLI A. 34 For Private and Personal Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je khAnArane tela tathA telanAM bhajiyAM vadhAre khAvAnI rajA ApavI. paNa ghI, dUdha tathA gaLapaNanI sakhata parejI karAvavI. jeTaluM tela khAze teTaluM vadhAre phAyado thaze ane gaLapaNa, dUdha, ghI tathA khaTAza khAze te sAruM thaze nahi. A gebI saMdhivA, lakavA vagere vAyunAM dardo upara rAmabANa IlAja che. 3. dArUDI A cheDane suvarNakSIrI, dADiye, utkaTe, brahmadaMDI, kAMTAsariyo, jaMgalI dhaMtUro ane satyAnAzI eTalAM nAmathI oLakhIe chIe. enAM bIjamAM tela raheluM che; tethI tene vATI mUkIe te te upara phUga caDI bagaDI jAya che, paNa enAM AkhAM bIja pAMca varSe paNa saDatAM ke bagaDatAM nathI. A cheDa adbhuta camatkArI che. jene ekAMtari ke thiye tAva Avato hoya, tenA upara 1 vAlathI 2 vAla bIja laI, tene pANImAM jhINI vATI, temAM ardhAmAM khATAM lIMbuno rasa nAkhI, tAva AvatAM pahelAM eka athavA be vAra pIvAthI tAva aTakI jAya che. aMgrejI davAmAM kivanAIna jeTaluM kAma kare che, teTaluM kAma dArUDiyAnAM bIja kare che. kivanAIna vadhAre ApavAthI kAnamAM baherAza lAve che ane je zarIramAM 99 ke 100 DigrI tAva hoya ane te arasAmAM kivanAIna ApyuM hoya, te te teTale tAva kAyama rAkhe che ane tene Akhare jIrNajavara thaI jAya che, te guNa e biyAmAM nathI. e biyAMnuM pramANa vadhAre pIvAthI keI paNa jAtanuM nukasAna thatuM nathI. jo keAIne peTamAM dukhAvAne roga hoya te be AnIbhArane Azare A biyAM vATI, temAM eka vAla zrIphaLaphAra meLavI pANI sAthe pakAvIe, to jhADA thaIne peTamAM dukhavAnuM baMdha kare che. aMgrejImAM joDAbAIkArba jema piTane dukhAve maTADe che, tema A bIja peTano dukhAvo maTADI peTane picuM For Private and Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1750 banAve che. je kenI AMkha dukhavA AvI hoya, to dArUDInA jhADa pAse jaI te jhADane caputhI kApe eTale pILuM dUdha nIkaLaze, te dUdha AMkhamAM AMjavAthI AMkha sArI thAya che. je pezAbamAM cAMdI paDI hoya, te e pILuM dUdha ane talanuM tela phINIne cepaDavAmAM Ave, te cAMdI maTe che. je visphoTaka thaye hoya te dArUDInAM pAtarAMne rasa telA 2 ane ghI telA 2 meLavIne divasamAM eka vAra cauda divasa sudhI pAvAmAM Ave te visphoTaka maTI jAya che. je keIne vAgyAne athavA karaDayAne se AvyuM hoya te dArUDInAM pAtarAMne rasa, jarA mIThuM ane haLadara nAkhI garama karI paDIe te je UtarI jAya che. je keIne hAthepage rasa AvyA hoya te dArUDInuM mULa pANImAM ghasI garama karI copaDavAthI rasa maTe che. dArUDIne choDa thAya che, kAMTAvALAM pAtarAM thAya che, tene pILAM phUla Ave che, DIMDavAM kAMTAvALAM UbhAM thAya che, temAM dArU jevAM bIja thAya che. A che. A mahinAmAM UgavA mAMDe che ane phAgaNamAM phUlaphaLa AvI unALAmAM mArI jAya che. 4ativiSanI kaLI:-ativiSanI kaLIne jhINuM vATI vastragALa karI rAkhI mUkavI. je regIne sakhata tAva bharAya hoya, te te vakhate A bhUko vAla 2, eka kAcanA pyAlAmAM nAkho ane tenA upara khakhaLatuM garama pANuM telA 4 reDIne tene DhAMkI devuM. te ThaMDuM paDyA pachI kapaDAthI gALI regIne pAvuM, jethI pasIne vaLI tAva UtarI jaze. A kriyAne phAMTa kahevAmAM Ave che. A phAMTa banAvatAM eTalI vAta dhyAnamAM rAkhavAnI che ke, tene gALatI vakhate bilakula nicAvyA vagara gALI levuM. je nicovIne gALavAmAM Ave te pasIne thatuM nathI. aMgrejImAM eNnTiphebrinAma vagere pasIne lAvavAnI davAo ghaNI jhaDapathI For Private and Personal Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir u060 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je (.. . . . . . . . . . . . - - - - - - - - pasIne lAve che, paNa tethI hRdaya nabaLuM paDI jAya che. tevI rIte A ativiSanI kaLInA phAMTathI hadayanA dhabakArA ochA thatA nathI. ativiSanI kaLInuM cUrNa madha sAthe meLavI tenI vaTANA jevaDI goLIo vALI te gaLI 1 thI 3 sudhI pANI sAthe ApavAthI keIpaNa jAtanA tAvane maTADe che. ativiSanI kaLIne bhUke ekale pANI sAthe ApavAthI aMgrejI "sinkanA phebriphayuja" jeTaluM kAma kare che. ame eka vAra nIce pramANenI gALI banAvI hatIH ativiSanI kaLIne bhUke telA 10, sikenA bAka telA rA ane sinkonA kebriphayuja tela 1 e saghaLAMne ekaThAM karI madhamAM meLavI, vaTANA jevaDI gaLI vALI, dareka tAvane rogIne ApavAthI tAvanA rogIne barAbara phAyade dekhAto hato. ativiSanI kaLInA guNa jANatAM pahelAM ame kivanAIna eka ausa, sinA phebrikyuja 1 oNsa, sinkonA bAka eka sa ane ekasaTekaTa jansiyana 1 oNsa meLavIne tenI goLIo ApatA hatA. AthI ekAMtariyA, cethiyA ane TADhiyA tAva jatA hatA. paNa jyArathI ativiSanI kaLIne pragamAM levA mAMDI tyArathI kivanAIna vagerenI jarUra rahI nahi. eka rogIne e tAva AvyuM ke, tharamAmiTarathI mApatAM 104 DigrI tAva jaNAta hata; paNa bahArathI sparza karatAM tenuM zarIra ThaMDuM lAgatuM hatuM. 104 DigrI bhAratamAM garamI hovA chatAM te rogIne tAvanA koI paNa jAtanA upadrava dekhAtA nahotA; mAtra mAthuM jarA dukhatuM hatuM ane te rogIne haratAMpharatAM, khAtAMpItAM aDacaNa paDatI na hatI. paraMtu jema jema vakhata jato gayo tema tema te rogI ane zata thate gaye. evI jAtanA tAvane mATe ame ghaNAye phAMphAM mAryA paNa tAva 104 DigrIthI ocho tho nahi. Akhare ame For Private and Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 16 kalpanA karIne ativiSanI kaLI tAlA 8, kaDu tAlA 4, kivanAIna teAlA 2, sinkAnA phebrikphyuja teAlA ra, enTIphrebrina teAlA 2, sinkAnA khArka teAlA ra, aneekasaTrekaTa janziyana tAlA 1-e savane meLavIne tenI madhamAM vaTANA jevaDI gALIe vALI, tene sinkAnA khAka mAM ragadoLI tenu' pILI gALI evuM nAma pADayu. ane te khazne gALI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApI, jethI te rAgInA tAva gayA ane zakti paNa enAthIja AvI. e geALI amArA davAkhAnAmAM ghaNA vakhata sudhI vaparAtI hatI ane tenAthI ghaNI jAtanA tAva jatA hatA. ativiSanI kaLInuM cU nAnA bALakane tAva sAthe jhADA thatA hoya tene mATe ghaNuAja akasIra ilAja che. nAnA bALakanA kRmine mATe paNa A upAya akasIra che. ativizvanI kaLInuM cUrNa vadhumAM vadhu traNa mahinA sudhI sAru rahe che; te pachI emAM jALAM maMdhAI lAcA thai jAya che eTale nakAmuM thaI jAya che. tema AkhI ativiSanI kaLI saDI jAya che, eTalA mATe tene cUnAnI phAkamAM mUke che. paNa upara mujaba manAvelI gALIe lAMkhA divasa sudhI khagaDatI nathI. 5. sArASTI;-phaTakaDIne lAvI sArI rIte phulAvI, vATIne tenI zIzI bharI mUkavI, ekAMtA tAva AvatA hoya te eka vAla phaTakaDI, eka patAsAmAM kANuM pADI, temAM bharI, tAva AvatI vakhate te patAsuM khavADI, upara pANI pAvuM, eTale tAva AvatAMja aTakI jaze. jo cAthiyA tAva AvatA hAya tA je divase tAva na hoya te divase rAtre eka paDIku' patAsAmAM A pavu. bIje divase paNa rAtre eka paDIku' patAsAmAM ApavuM ane trIje divase eTale tAvanI pALI hoya te divase sUrya` UgatAM pahelAM eka paDIku' patAsA sAthe Apavu' ane bIjI patAsuM' tAvanI zarUAta vakhate ApavuM; eTale cethiye tAtra aTakI For Private and Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1062 zrIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo jaze. ceAthiyA ke ekAMtariyA tAvamAM goLa khAvAmAM Avaze te tAva phaeNrIthI Avaze; paNa jo patAsuM na maLatuM hoya te tene ThekANe gALamAM meLavIne A davA ApI zakAya che ane temAM goLa naDatA nathI. paNa te sivAyanA vakhatamAM goLa khAvAthI tAva pAche Ave che. jo koine prameha thayA hAya ane pezAbe tanakha mAratI hAya athavA strIne leAhIvA (raktapradara) thayA hAya, te| phaTakaDInuM eka paDIku' sAkaranA pANI sAthe divasamAM be vAra phakAvavu'. jo nALakATa athavA pAMDurAga thayA hoya ane Akhe zarIre seAjA AvyA hAya, tA 10 tAlA geAmUtrane ekavIza vakhata gALIne 2 vAla jeTaluM phaTakaDInuM paDIkuM temAM nAkhIne pAvuM. te rAgIne meLuM dUdha ane bhAta khavaDAvavA tathA cIkaTa ane gaLapaNunI parejI karAvavI; AthI gheADA divasamAM seAjA UtarI jaze. jo koinI AMkha dukhavA AvI hoya, AMkhamAM khIla thai lAlacALa AMkha banI gai hAya tathA temAM kAMkarA khUMcI pANI gaLatuM hAya, te 3 tAlA pANImAM 1 vAla phulAvelI phaTakaDI nAkhI tene halAvI tenAM TIpAM AMkhamAM mUkavAthI aMgrejI kaeNsTika leAzananAM TIpAM mUkavA karatAM vadhAre kAma kare che. jo nAnA chekarAnuM mAM AvyuM hAya tA hImajI haraDe naMga 1 pANImAM ghasavI, temAM nA tAlA madha meLavavu', pachI temAM 1 vAla phaTakaDInuM paDIku meLavI, divasamAM betraNa vAra AMgaLIthI meAMmAM cApaDI, mAM gaLatuM rAkhyuM hoya, teA thUliyuM, garamI, madhurA ane madhapAka hAya te paNa te sArAM kare che. 6. jheracUrA-jherakacUrA zera 2 laine lekhaDanI peNImAM nAkhI temAM e teAlA divela nAkhI, tavethAthI halAvatAM halAvatAM zekavA, eTale phUlIne daDA jevA thaze. temAM vakhate kAi dANA AvAja sAthe phUTIne UMDe paNuM che, jyAre e phUlIne daDA jevA For Private and Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1063 ka - - - - - - - - - - --- - - - - - - --- - - - - - - - - - - - -- - - - - -- thAya tyAre temAMthI eka jherakacUro laI jamIna para mUkI, upara hAthanI mukI mAravI. mukkI mAravAthI te je bhAMgI jAya te te zekAI rahyA che ema jANIne nIce utArI, ThaMDA paDayA pachI khUba jhINuM vATI rAkhI mUkavA. e jherakacUrAmAMthI vAla che jarA phaTakaDI meLavI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI ghaNI jAtanA tAva jAya che. e jherakacUrA | vAla laI khAMDa sAthe meLavI phakAvavAthI kRmi maTI jAya che. je kenA sAMdhA rahI gayA hoya athavA kamara rahI gaI hoya, te jherakarAne bhUko vAla 1 ane aMgrejI enTiphebrinAma vAla nA meLavIne divasamAM traNa paDIkAM pANI sAthe phakAvyAM hoya, te bIje divase ja dukhAve narama paDele dekhAya che. jherakacUrA kAcA laI tene devatA para mUkI tenA koyalA banAvavA, te kayalAnI bhArobhAra ajame ane siMdhava meLavI bArIka vATI temAMthI eka vAla divasamAM traNa vAra pANI sAthe phakAvavAthI naThArA oDakAra AvatA hoya ane peTa caDatuM hoya tene maTADe che. kAcA jherakacUrA tAle 1 laI tene paththara upara pANI mUkIne ghasI nAkhavA. pachI te ghasArAmAM 2 telA kALAM marI ane vAtole aphINa meLavI khalamAM vATI maThanA jevaDI goLIo vALavI. temAMthI eka gebI pANI sAthe ApavAthI peTamAM vAyu maTI jAya che. A gALI vadhAre pramANamAM ApavAthI peTamAM AMkaDI AvI zarIranI nasa kheMcAya che, tethI eka geLIthI vadhAre ApavI nahi. jherakacUrAthI bhUkha lAge che, zakti vadhe che, kRmi nAza pAme che, peTamAM ajIrNane dukhA hoya te maTe che ane tAva jAya che. divelamAM zekyA pachI te kazI upAdhi karatAM nathI, paNa zekatAM kAce rahI jAya te vakhate tephAna macAve che. je jherakacUrAnuM viSa caDyuM hoya, te AmaLAM pANImAM vATIne pIvAthI tenI upAdhi zAMta thaI jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1064 zrIve nibadhamALA-bhAga 2 jo 7. zerI lAkhAna;-zerI leAkhAna khAMDIne temAM jarA geru meLavI raga ApIne taiyAra rAkhavA. jo dAMtanAM avALu mUlyAM hAya, teA rUmAM lapeTIne phUlelAM avALu upara dAbavA eTale dADhamAM rAkhavA, tethI ghaNIja jhaDapathI ayALu sArAM thAya che. zerI lekhAnanA bhUkA 2 vAla, 8 vAla sAkara sAthe meLavI phAkI marAvavAthI paramayA sArA thAya che. zerI lAkhAna lIlI haLadaranA rasamAM vATIne garama karIne ce paDavAthI kothaLI para Utare. lA tAjo rasa verAI jAya che. 8 mRca:-aMgrejI davAnI ATalI upara pAcA lAkaDAnA khUca Ave che, te nakAmA ane jUnA thai gayelA khUca lAvI, tene maLI kAyalA karavA, te kAyalAnA bhUkAmAMthI 2 vAlane Azare dahInA pANImAM meLavIne pAvAthI lAhI ane pa paDatA bhaya kara maraDA sArA thAya che. 9. makAI-makAinA DhoDAmAMthI makAInA dANA kADhI lIdhA pachI, je makAinA dADA nakAme paDe che tene khALI kolasA karI vATI nAkhavA. temAMthI vAla 1 athavA 2, pANI agara chAza sAthe pAvAmAM Ave, te bALakanA dAMta ugatI vakhatanA kUcA, pANI jevA jhADAne tathA meATA mANasane thatA maraDA ne athavA atisArane baMdha kare che. 10. eLiyA:-2AkhkhA sakAtara eLiyeA lai, tene vATIne geru meLavI vastragALa karI rAkhI mUkavA. temAMthI gheADA bhrakAmAM goLa meLavI vaTANA jevaDI oLI karI dAMtane aDakA DacA sivAya pANI sAthe gALI, uparathI eka camace ghI pAvuM. eka athavA e gALI ApavAthI meTA mANasane hAMpha tathA dama tarata narama pADaze. A goLI je dadIne ApatA hoie tene sAkaranA zIrA khavaDAvavA. eLiyA 1 ratI, goLa 1 vAla ane For Private and Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1965 ---- - -- - - -- -- - -- -- - hiMga 1 ratI, enuM pANI banAvI rAtanA cAra vAgatAne sumAre pAvAthI bALakanA peTamAMthI tamAma kRmi nIkaLI jAya che. kaI strI hisTIriyA athavA vAIne DhAMga karatI hoya ne prayatna karavA chatAM dAMta na ughADatI hoya ne amArI khAtarI thAya ke barAbara phela kare che, tyAre ame eLiyAnA bhUkAnI eka capaTI bharI tenI dADhamAM ghasI daIe ane jarAka pANI dAMta para mUkIe. pachI pANI pAIe nahi. eTale eLiye palaLIne jIbhane aDakyo ke turata dAMta khUlI jAya ane badhA phela bhUlI jAya. 11. sarasiyuM tela -sarasiyuM tela kAnamAM mUkavAthI kAnanA casakA, kAnanuM zULa ane kAna pAkato hoya te maTe che. eka dadInA nAkamAMthI cheDa paDI pachI para paDavA mAMDayuM. pachI nAkamAM dukhAvo vadhI nAka baMdha thavA mAMDayuM. teNe ghaNaya davA karI, Akhare ame nAkamAM sarasiyuM tela mUkavAne ApyuM, tethI thoDA divasamAM zarUAtanuM thatuM pInasanuM darada maTI gayuM. sarasiyuM tela ceLavAthI khujalI maTe che, cAMdAM sArAM thAya che, cAmaDIne svaccha kare che ane kAnamAM mUkavAthI kAnanI baherAza narama pADe che. 12. haraDe pAka:-haraDedaLa telA 10, sonAmukhI tolA 10, maTha telA 10, hImajIDaraDe tolA 10, sAkara telA 10, ghI telA 10 ane kALI drAkSa tolA 20 laI, prathama kALI drAkSanAM biyAM kADhI nAkhI bAkInAM vAsaNane bArIka khAMDI, ghI ane kALI drAkSa meLavI, pharIthI khAMDI, locA je ekarasa thAya, tyAre Oaa telAne Azare divasamAM be vAra khAvAthI visphoTakanI garamI ane tene lIdhe mAthAmAM mAratAM zULa ane garamIne lIdhe cAmaDI para thatA phelA vagere sArA thAya che, dasta sApha Ave che tathA magajanI garamI maTe che. 13. marIkathAra (kaMthAra) -marIkaMthAra eka jhADa thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1066 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo te vRkSanA rUpamAM thatuM nathI, paNa jALane rUpamAM thAya che. tenAM pAtarAM laMbagoLa, jADAM ane baraDa thAya che. tenI DALI sAthe jhINA jhINA paNa kaThaNa ane avaLA tathA capaTA kAMTA thAya che. tenAM phaLa marI jevaDAM pAMcadazanA jhUmakhAnA rUpamAM Ave che. te phaLa raMge lIlAM ane suMvALAM thAya che. jeTha mAsanI Akhare te pAke che tyAre kALAM jAMbalI raMganAM dekhAya che. eka kaMthAranuM mULiyuM ghasIne copaDavAthI bada, gAMTha athavA goDane aMdarathI pakAvI phiDI nAkhe che athavA tene verI nAkhe che. rasa upara paDayuM hoya te rasane pigaLAve che. pAsAnuM zaLa tathA sAMdhAnA zULane maTADe che. bALakane pahADiye ratavA thayo hoya tyAre tene A mULa ghasIne pAvAthI te maTe che. jo ke marIkaMthAra ghaNuM garama che, paNa dAhaka nathI. enAM patarAM vATIne lepaDI karI vaLagADI hoya te nAsUrane sArAM kare che. 14. kALiye saresa -A saresanA jhADane kaI "kAMTI" nA nAmathI oLakhe che. enuM moTuM vRkSa thAya che. enuM thaDa kALuM ane kharabacaDuM thAya che. enAM pAtarAM laMbacorasa AmalInAM pAtarAMnA AkAramAM paNa eka IMca lAMbAM ane aDadho IMca paheLAM thAya che. enI ziMga eka iMca paheLI, pAtaLI ane cha thI bAra iMca lAMbI thAya che ane te pAkIne sukAya tyAre sapheda thAya che. A jhADa mANasane mATe ati upayogI che. e jhADanA thaDamAM eka gajane khADe chedIe eTale picI rU jevI chAla Ave che, te picI chAlane laI, vATI, vastragALa cUrNa karI rAkhavI. koIne vAgyuM hoya, mAthuM phUTayuM heya, kapAI gayuM hoya ane lehI nIkaLatuM hoya, te A cUrNa dAbI devAthI lehI nIkaLatuM baMdha thAya che ane te ekaja pATe rujhAI jAya che. je enAM bIjano hAra karI nAnAM chokarAMnA gaLAmAM paherAvIe, te nAnA chokarAne For Private and Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - dAMta AvatAM je pIDA thAya che te thatI nathI. keIne game te jAtanI gAMTha thaI hoya athavA gAMTha thavAne saMbhava hoya ane darada bhItara dekhAtuM hoya te e pAtarAMne chUMdIne garama karI bAMdhavAM ane TADhAM paDI gayA pachI badalavAM. evI rIte savArasAMja babe kalAka e pAtarAne zeka cAlu rakhAya te te gAMThane bhItarathI pakAvI, upara kheMcI lAvI, phADI nAkhe che; kaI paNa gAMThane e peTamAM UtarI javA detI nathI. enAM pAtarAne bALI rAkha karI, ghI agara telamAM meLavI copaDavAthI TAMkI (siphilisa) jevAM jherI cAMdAne tAkIdathI rujhAve che. enAM pAtarAMne pANI mUkIne kADhele rasa, jarA sAkara meLavIne pAvAthI bagala, mukha ane pezAbane mArge jatI dhAta baMdha thAya che. 15. daradamA-kAe hiMgaLaka vATIne ghaNuM ja bArIka cUrNa karavuM. jo keIne hAMpha caDI hoya athavA sannipAtamAM tathA ghaNA vAyuvALA rogIne Adu tAle 1 kudIne tela 1, vATIne rasa kADhI temAM jarA madha meLavI tene garama karI, pachI A hiMgaLakanuM eka ratIthI eka vAla sudhInuM paDIkuM madhamAM caTADI, uparathI A rasa pIvAthI hAMphane tarata besADe che. pIparane jhINuM vATI tenI sAthe madhamAM ApavAthI hAMphane ghaNe phAyado kare che. 16. vAsAdi cUrNa-araDUsAnAM pAtarAM zera pAMca lAvI, tenI vacalI nase kADhI nAkhI, te pAtarAne arthe maNuM pANI mUkI cUle caDAvavAM. pachI temAM saMcaLa telA 20, siMdhava tolA 20, javakhAra telA 10 tathA saMcAre telA 10 khAMDIne nAkho. jyAre pAtarAM raMdhAI jAya ane badhuM pANI baLI jAya, tyAre tene sUkavI khAMDIne vastragALa cUrNa karavuM. e cUrNamAMthI nAnA athavA meTA mANasane mAthI vA vAla sudhInuM paDIkAM divasamAM traNa vAra madhamAM athavA pAnamAM athavA ghImAM ane chevaTe kaMI na maLe For Private and Personal Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1068 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - te pANImAM ApavAthI khAMsI, jUnI khAMsI, lUkhI khAMsI ane baLakhA paDatI khAMsI vagere khAMsInAM tamAma daramAM ghaNe phAyade kare che. A davA sAdhAraNa paDIkAM bAMdhavAne ghaNu sagavaDa bharelI che ane vaidyane ochA kharcamAM yaza apAvanAra che. 17. jAyaphaLane lIMbunA rasamAM ghasIne pAIe te anAhavAyu, Aphare ane peTa caDeluM hoya tene tarata maTADe che. - 18. laghunArAyaNuM cUrNa -nasetara 4 talA, pIpara 2 telA ane sAkara 1 tola laI, ene vATI vastragALa cUrNa karavuM. pachI te cUrNamAMthI tela be phAkavAthI julAba thaI peTanI pIDAne maTADe che. garamIvALAne mATe ghaNuM sAre che. 19. latabhairava rAsa-somala, manasIla, haratAla ane hiMgaLAka, samabhAge laI vATIne, pAnanA rasamAM traNa divasa TIne rAInA dANA jevaDI gaLI vALavI. temAMnI eka athavA be gaLI sAkaranA pANI sAthe ApavAthI ekAMtari, cothi tathA TADhiyo tAva jAya che. bIjo upAyaH-semala, kAze, laviMga ane hiMgaLeka samabhAge vATI pAnanA rasamAM traNa divasa ghUMTI rAI jevaDI goLI vALavI. tAvanA dadIne kALI drAkSane eka dANa laI temAMthI ThaLiyA kADhI, je eka ThaLiye nIkaLe che te ThaLiyAne ThekANe eka goLI ane be nIkaLe te be goLI mUkI lapeTIne dadIne ApavI. gaLI cavaDAvyA pachI tenA para pANI pIvAthI tAva aTakI jAya che. 20. vArAhI cUrNa -sUraNanI gAMTha lAvI cholIne chINIne taDake sUkavI, khAMDIne cUrNa karavuM. tenI vA telAnI phAkI mArI, upara vA zera dUdha pIe te ghaNI ja zakti Ape che ane pAchuM sAthe phakAvIe te harasanA dadIne phAyado kare che. 21. bALAgevaLI-kekAra, aphINa, eLiye, dikamAlI, For Private and Personal Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1060 Indrajava, karamANI ajame, phaNasaphAphaDe, jAyaphaLa, jAvaMtrI, elacI, kariyAtuM, haraDedaLa, vAyavaDiMga, vAkuMbhA, kAcake, savA, hiMgaDo, saMcaLa, baLa e sarve samabhAge laI jhINAM vATI, pAkAM cevalI pAnanA rasamAM meTA sarasava jevaDI goLI vALavI. eka athavA be vAra, eka athavA be geLI dhAvaNa sAthe ApavAthI bALakanA jhADA, UlaTI, kRmi, tAva, khAMsI vagere maTe che. eka mahinAnuM bALaka je rAtre UMghatu na hoya to dararoja rAtre akeka goLI ApavAthI bALaka UMghe che ane taMdurasta bane che. te bALaka cAra mahinAnuM thayA pachI ApavAmAM Ave che te bALaka khuzamijAjamAM rAtrI pasAra kare che ane nirAMte UMghe che, tathA te bALaka ghaNuM zaktivALuM thAya che. ghaNA le ke bALakane aphINanI geLI Ape che. kAraNa ke bALaka rAtre UMghatuM nathI ane UMghavA detuM paNa nathI, tethI ghaNI mAtAo aphINa ApavAnuM cAlu rAkhe che. paNa aphINa ApavuM e ghaNuM bhayaMkara che ne je mAtA bhUla kare te bALakanA prANa javAne vizeSa saMbhava che. A goLIthI kaI paNa jAtane vikAra nahi thatAM, bALaka puSTa ane sazakta bane che. 22. ArasapahANa-ArasapahANanA paththaranA kakaDA lAvI tene khAMDI, bArIka vATI, tene jarA gerune raMga ApI, babbe vAlanuM paDIkuM ghI sAthe athavA ghIne sAkara sAthe divasamAM traNa vAra ApavAthI strIonA rotApradara (lehIvA) ne maTADe che. 23. kALe suramo -baheDAnI mIMja telA cAra, dheLAM mArI talA be, phulAvelI phaTakaDI talA be, zaMkhanI nAbhi telA be, sUrokhAra telA be, manasIla telA be ane kALo suramo telA sATha e sarvene jhINAM khAMDI kapaDe cALI pachI morathuthu tolA ATha laI tenuM cAra zera pANuM banAvavuM. te pANImAMthI suramAnA cUrNa mAM nAkhatA javuM ane khala karatA javuM. evI rIte badhuM pANI For Private and Personal Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 107 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo pacI jAya ane su sukAI jAya, tyAre pachI evI ja rIte cAra zera gulAbajaLa pacAvavuM eTale sume taiyAra thaze. e suramAthI AMkhanAM phUlAM, chArI, jhAMkha vagere darada maTe che. mAtra matiyA ane paravALAM maTatAM nathI. - 24, mukhanuM maMjana -hIrAdakhaNa, cinIkabAlA, elacI, hImajI haraDe, phulAvelI phaTakaDI, sapheda kAtho, zaMkhajIru, kalAIsaphetA ane kapUra samabhAge laI, e sarvanI barAbara sonAgeru le. pachI bArIka vATI cUrNa karavuM. je meMmAM tathA jIbha upara cAMdI paDI hoya athavA meM AvyuM hoya te A maMjana be AnIbhArane Azare jIbha upara mUkI, jIbha vaDe AkhA meDhAmAM pheravavuM ane pachI meTuM gaLatuM mUkI sAre pANIe kogaLA karI nAkhavA, eTale meDhAnuM darada maTI jaze. 25. tabAsIra-vAMsakapUra bArIka vATIne tenuM cUrNa karavuM. temAMthI eka eka vAlanuM paDIkuM divasamAM traNa vAra sAkara sAthe, madha sAthe athavA pANI sAthe ApavAthI strIonA pezAba garbhAzaya ke garbhiNIne rogo ane suvAvaDanA rogone ghaNI jhaDapathI maTADe che. je strIne suvAvaDa gayA pachI peThuM phalI gayuM hoya, tene sUke kudIne telA be tathA sAkara tolA bene bazera pANImAM ukALI, 0 zera pANI rahe temAM tabAsIranuM be AnIbhAranuM paDIku nAkhI divasamAM be vAra pAvAmAM Ave, te thoDAka divasamAM te tamAma pANI jharI jaI peDhAnI nase asala sthitimAM Ave che. 26. TAMkIne malama-rasakapUra 1, kalaI saphete 8, rALa 4 kapUra 2, phulAvela ghApahANa 4, sapheda kAtho 4 ane siMdUra 8 bhAge laIne ekaThuM vATI so pANIe haiyelA ghImAM meLavI, TAMkI agara jherI cAMdAM para copaDavAthI athavA cAMdInA jakhamamAM bharI upara sAdA malamanI paTI mAravAthI tamAma jAtanI cAMdI maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1971 27. darAjanI goLI:-mAyuM phaLa, gaMdhaka, eLiye, khaDikhAra, bAvaLane guMdara, sAkara ane bAvacI e sarve samabhAge laI khAMDI, pANImAM meLavI tenI Azare akeka telAnI segaThI banAvI sUkavI rAkhavI. te saMgaThI pANImAM ghasIne cepaDavAthI kALI tathA lAla darAja (dAdara) sArI thAya che. darAjanI kaI paNa davA hoya paNa darAjanI cAmaDIne raMga ane darAja vinAnI cAmaDIne raMga ekasarakho thatAM sudhI cepaDyA kare, teja darAja jaDamULathI jAya che ane tema nahi kare te darAja pAchI thAya che. - 28. maraDAnI goLI-aphINa tele eka, kezara tela eka, jAyaphaLa tela eka, jAvaMtrI tole eka e sarvene vATIne umaraDAnA dUdhamAM marI jevaDI goLI vALavI. jene lehI, paru ke Ama paDatuM hoya, tene ekaja geLI pANI sAthe ApavAthI A rAma jaNAya che. traNa divasa ApavAthI maraDo barAbara maTI jAya che. 29bheMyarIMgaNane aka-bheMyarIMgaNInuM paMcAMga lIluM lAvIne tene chuMdI eka mATalImAM bharavuM. te mATalIne taLiye kANuM pADavuM ne uparathI moTuM baMdha karI levuM. pachI jamInamAM khADo khadI temAM eka tapelI mUkI te tapelI para bheMyarIMgaNa bhareluM vAsaNa mUkI tenA upara chANa siMcI tApa Apa; eTale tApathI tapIne bhoMyarIMgaNIne eka tapelImAM paDaze. A ane kapa DAthI gALI zIzImAM bharI rAkho. e aka ekeka tele diva vasAM be vAra pIvAthI peTanA dukhavA upara ane saMdhivAmAM jhaDapathI phAyado kare che. - 30. maradAInI geLI -SakacUra tele mA,darUde akarabI tela 1, bamana surakha le che, bamana sapheda tale , kALe chaDa tele mA, elacI tele 1, laviMga tela nA, tamAlapatra tele che, jubedastara tele 1, pIpara tela , sUTha tele For Private and Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1072 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je vA, kastUrI vAla 4, sonAnA varakha vAla 4, cAMdInA varakha to 1 e sarvene vATI vastragALa karavAM. temAM jujabadastara vaTAze ke khaMDAze nahi, mATe tene juduM rAkhI e jujabadastarane madha sAthe vATavuM eTale vaTAI jaze. te madhamAM ekarasa thaI maLI jAya te pachI temAM bIjA vasANAM meLavavA ane ghaTatuM madha nAkhI, vATI khala karI eka talAnI ADa gALa banAvavI athavA pAvalIbhAranI geLIo banAvavI. mAtra savAre eka geLI madhamAM caTADavI, athavA pANI sAthe khavaDAvavI. uparathI jarUra jaNAya to DuM dUdha pAvuM. enA para koI jAtanI parejI nathI. enAthI zakti vadhe che ne mardAI Ave che. 31. dhAtupauSTika cUrNa-(IzvaralAle khAsa anubhaveluM) ekharo, gokharu, zatAvarI, kaucAM, kALI mUsaLI, gheLI mUsaLI e sarve cAra cAra telA, carasa, nAgakezara, jeThImadha e sarve babe tolA, jAvaMtrI, sUMTha ane laviMga ekeka tAle e sarvenA vajana barAbara sAkara levI. pachI upara lakhelAM vasANAMne khAMDI vastragALa karI, temAM sAkara meLavI temAMthI ekeka telAne Azare savArasAMja gAyanA dUdha sAthe eka mAsa niyamita phAkI mAravI agara gAyanA dUdhamAM nAkhI ukALIne te sarva pIvuM. e cUrNathI zArIranI kamatAkAta dUra thaI kAma karavAnuM mana thAya che tathA mana vadhAre praphullita bane che, zarIranuM teja vadhe che, sati vadhe che, maMda paDI gayeluM puruSatva sateja thAya che ane kamarane dukhAve maTe che. khAsa karIne keTalAka puruSane jhADe jorathI karAMjhI karavuM paDe che, te vakhate baLa karavAthI pezAbamAge becAra TIpAM agara vadhAre dhAta nIkaLI paDe che, tevA rogIne mATe paNa A khAsa upAya che ane sAdhAraNa mATe paNa ghaNeja guNa batAve che. 32. bALakane mATe saMgaThI-phulAvele hiMgaLe, aja For Private and Personal Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1973 mada, taja, suvA, vAyavaDiMga, vAkuMbhA, iMdrajava, karamANa ajame, pIpara, pIpaLImULa, vacakAvaLI, jAyaphaLa, jAvaMtrI, alaga, kaDu, kariyAtuM, kolama, pAnanI jaDa, saMcaLa, siMdhava, dikAmAlI, zekele kAcake, phaNasa phAphaDe, maraDAziMga, elacI, ajame, anIsu, sUTha, senAmakaI, gulAbanAM phUla, hImajI haraDe, kezara, gaNInAM bIja, ativiSanI kaLI, variyALI, jeThImadha, haraDedaLa, kulAvele TaMkaNakhAra, javakhAra, surokhAra ane kAkaDAziMga e rIte 41 vasANAM samabhAge laI, tene khAMDI kapaDachANa karI, kudanAnA rasamAM dUdhapAka jevuM thAya eTale rasa nAkhI tene ghUMTavuM. ghUTatAM ghUMTatAM gaLI vALavI athavA aDadhA aDadhA telAnI sogaThI banAvI tene taDake khUba sUkavavI. je sUkavavAmAM kasara raheze te phUga vaLI saDI jaze. jarUra paDe tyAre temAMnI eka geLI pANImAM vATIne pAvI athavA chokarAone je ghasAro pA paDe che tenI khaTapaTa kADhI nAkhI A sogaTImAMthI eka ratI athavA ratIpUra pANImAM ghasIne dararoja athavA bIje the ja pAvAmAM Ave to jhADA vadhAre thatA haze athavA baMdhakeSa haze te niyamasara thaze. kRmi, sasaNI, varAdha, vAvaLI tathA tAvane maDADI bhUkha lagADaze eTale bALakane dhAvavAnI ruci thaze. tema bALakanA zarIramAM kaI paNa jAtanI upAdhi thatI aTakaze. 33. harasa malama varakhI hatAla telA be, pAnamAM khAvAne UMcI jAtane kA telA be, bArIka vATI se pANIe dhoyelA ghImAM meLavI rAkhI mUko. e malama copaDavAthI Aga maLatI nathI, pAkelA masA rujhAI jAya che ane lehI paDatuM nahi hoya evA masA karamAI jAya che. 34. paDakazUrAne ghasAre athavA ukALe kalAke kalAke ane thI be tolA sudhI pAvAthI jhADA tathA UlaTIne baMdha kare che. For Private and Personal Use Only
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1074 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je 35. kesilAdi guTikA -haraDedaLa, baheDAMdaLa, AmaLAM, mAyuM phaLa, phaTakaDI, majITha, bAvaLanI chAla, kAtho, kasI, dhoLI tapakhIra, cIkaNI sopArI, ledhara, taja, tamAlapatra, elacI, jAya. phaLa, jAvaMtrI, nAgakezara, dADamanAM cheDA, tAMbAne vahera, lekha Dane vahera e sarvane khAMDIne vegaNanAM pAtarAMnA rasamAM khala kare. khala karatAM sukAI jAya tyAre madha meLavI caNI bora je. vaDI goLI karavI. te gALI strInA gupta bhAgamAM vAparavAthI enisaMkoca thAya che, dhaseluM aMga ThekANe goThavAI jAya che ane sapheda pradaranA vyAdhine zAMta kare che. 36. kharajavAnuM osaDA-gaMdhaka, marI, siMdUra, haLadara, AMbAhaLadara, jIruM, zaMkhajIruM, kezara, manasIla, elacI ne kAthe e sarve samabhAge laI vastragALa karI, gAyanA 21 vAra dhoyelA ghImAM copaDavAthI ghaNuM jUnuM, lIluM tathA sUkuM kharajavuM maTe che. 37. lohI sudhAravAnI paDI -usa tolA ja, sAtharAnAM phUla telA 3, sIrakheja telA 4, variyALI telA 3, cepacInI telA DA, unAbadANuM naMga 50, gulAbanAM phUla tolA 4, u. te khudusatelA 4, gulebedamuka tolA 4, gaLo telA 4, gulakaMda zera 1 eTale telA 40; upara pramANe laIne, gulakaMdane jude rAkhI, bAkInAM vasANAnA sarakhA sAta bhAga karavA. pachI eka bhAga eka zera ThaMDA pANImAM rAtre palALI rAkho. savAranA paha ramAM pANI coLI nAkhavuM. pachI te cALelA kUcAne teja pANImAM UkaLavA daI, pANI zera mAM thAya eTale utArI ThaMThA paDyA pachI tene gALI, pelA gulakaMdamAMthI AThame bhAge gulakaMda coLI pI javuM. upara mujaba sAta dina pItAM kAMI phera mAlUma paDe che ke kema te tapAsavuM ane pachI vadhArAnA dina 14 pIne 21 divasa pUrA karavA. pachI vadhu pIve nahi, kAraNa ke eTalA divasamAM ArAma For Private and Personal Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1075 - - - - - - - - - - thAya che. je lehInA bagADanI kAMI kasara rahe te lAMbA divasa cAlu rAkhavuM. khAvAnI parejImAM dArU, AmalI, tela ne lIluM maracuM enI sakhata parejI karAvavI; paNa sUkI haLadara tathA Adu vadhAre khavAya tema vadhu phAyado thAya che. upalA ukALAthI kadAca julAba thAyate gabharAvuM nahi paNa te cAlu rAkha. e ukALAthI visphaTaka maTI jAya che, eTaluM ja nahi paNa koI mANasanA AkhA zarIre seMkaDonI saMkhyAmAM masA thayA hoya te paNa A ukALAthI maTI jAya che ane masAne mATe ja A davA khAsa che. A ukALo maherabAna DI. pI. mAdana sAhebe khAsa ajamAvela che ane temanI pAsethI laIne ame paNa khAsa ajamAve che, eTa. le te vAparatAM jarA paNa harakata nathI. 38. upadaMza tathA visphoTakane upAyaH-usa tela 0nA, copacInI tele 1, gulebanaphasA tela mA, senAmakaI tele , unAbadANuM naMga 10, kALI drAkSa tela 1, gulegA. vajabAna tela nA, AkAzavela te bA, variyALInI jaDa tele bA, divelAnuM mULa tole bA, kAsanI jaDa tole nA, meTI haraDe le , baheDAMdaLa tela nA, AmaLAM tole che, sIsamanAM cheDA tela mA, sukhaDano vahera tele che, gerakhamuMDI telo vA, gulAbanAM phUla, tele mA, IndravaraNAMnI jaDa telo che, nasotara tele mA, sAkara telA 2 ne madha tele 1 e sarve vasANane 1 zera pANImAM rAtre palALI savAre ukALI che zera pAchuM rahe tyAre tene kapaDe gALI laI temAM 2 telA sAkara ane 1 tole madha meLavI pAvuM ane e vasANAmAM pAchuM pANI nAkhI mUkavuM. dhyAna pahece te be vAra ane nahi te eka vAra savAre te pAvuM ja. A ukALo pInArane maganI dALanI khIcaDI ne ghI sivAya bIjuM khavaDAvavuM nahi. A ukALe cauda For Private and Personal Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1976 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je divasa pAvAthI sAruM thAya che. cauda divasamAM be ukALA badalavA, matalaba ke eka vAra ANelo ukALo sAta divasa calAva. - 39, AnaMdabhairava rasa-hiMgaLaka, vachanAga, marI, TaMka bAra phulAvela ane pIpara e sarvene sarakhe bhAge laI bArIka vATI AdunA rasamAM traNa divasa khala karI marI jevaDI goLI vALavI. e gALI balba athavA traNa traNa pANa sAthe ApavAthI saMgrahaNanA jhADAne baMdha kare che tathA tAvane kADhe che; paNa khAsa karIne cauda ke ekavIsa divasane tAva AvI gayA pachI azakta thayelA regIne savAramAM eka tele madha ne tolA ghImAM traNa goLI AnaMdabhairavanI divasamAM eka vAra ApavAthI te rogIne DA divasamAM tAvanI asara nIkaLI jaI zakti vadhAre che. 40. zaktinI goLI:-vachanAga tela vA, kALAM marI tele 1, sUTha tole 1, pIpara tela 1, jAyaphaLa tela 1, jA. vaMtrI tela 1, kezara tela 1, akalagare tele 1, taja tela 1, IbaMdha tela 1, gekhara tole 1, kaucAM tela 1, tamAlapatra tole 1, laviMga tole 1, elacI tole 1, kulAvele TaMka. sukhara tela 1, dhoLI mUsaLI tole 1, kALI mUsaLI tole 1, sAkara talA 3, sAlama telA 3 e sarvene vATI vastragALa karI, temAM kastUrI vAla 4 meLavI madhamAM caNA jevaDI goLI vALavI. savAramAM eka geLI khavaDAvI uparathI zera dUdha pAvuM. khaTAza khAvI nahi. gaLapaNamAM mAtra sAkara khAvI. e pramANe savArasAMja divasamAM be vAra khAvAthI strI tathA puruSane saMpUrNa pramANamAM tAjagI tathA zakti Ape che. 41. mANasanAM hADakAM-mazAnamAM jyAM muDadAM baLatAM hoya tyAMthI vagara palaLelAM hADakAM vINuM lAvI, tene bArIka vATI celA ghImAM meLavI, je cAMduM sAruM na thatuM hoya te para copa For Private and Personal Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1077 DavAthI te rujhAI jAya che. athavA hADakAMne baLelo bhUko vAla, pANI sAthe khavaDAvavAthI kolerAnA re ga upara ajaba asara nipajAve che. paraMtu e baLelAM hADakAM lAvI, vATI zIzImAM bharI daI, havA na lAge te majabUta bUca mAre, teja kolerA para sArI asara kare che. havA lAgavAthI enI asara UDI jAya che. 42, mArkaMDeyAdi cUrNa-senAmakaI bhAga 2, variyALI bhAga 1, gaMdhaka bhAga 1, jeThImadha bhAga 2 ne sAkara bhAga 6 enuM vastragALa cUrNa karI, rAtre sUtI vakhate talAnI eka phAkI mAravAthI pacIne sApha jhADe Utare che, peTamAM amaLAtuM nathI ane bhUkha lAge che, paNa e phAkI rAtre khAdhA pahelAM mAravI athavA khAdhA pachI be kalAka bAda mAravI. A julAbathI pANI je jhADe AvatA nathI, paNa mAtra maLane bahAra kADhe che. 43. kacUrAdi guTikA-jherakacUra zera be lAvI, gomUtramAM DUbate kare. dararoja gomUtra badalatA javuM. evI rIte ekavIsa divasa palALI rAkho. bAvIsame divase pANIthI dhoI ne uparanI chAla kADhI nAkhavI. pachI tenI jhINI kAtarI karI, ghaNA pANIthI devI ane tene khAMDIne jhINe bhUko banAvo. khAMDatAM mukAI jaze te pachI khaMDAze nahi. je khAMDatAM ApadA paDe te thoDuM pANI nAkhI khalamAM vATavAthI vaTAI jaze. evI rIte khalamAM vATI khUba bArIka cUrNa banAvavuM. pachI temAM jAyaphaLa tela 4, jAvaMtrI tela 4, laviMga telA 8, akalagare tela 16, kALAM marI telA 8 ne kezara tolA 4 laI enuM bArIka vastragALa cUrNa karI kasrAnA cUrNamAM meLavI pachI laviMga zeravA tathA marI zeravA ne 8 zera pANImAM ukALI, bazera pANI rahe tyAre te pANIthI uparanA bhUkAne kharala karI sukAtAM sudhI vATa. te pachI bIjI vAra bIjo ukALe nAkhI, vATIne marInA dANA jevaDI geLI For Private and Personal Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1078 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - karavI. e goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe babbe goLI ApavAthI jhADo sApha lAve che tathA jhADAne bAMdhe che; bhUkha lagADe che, khAdhuM pacAve che tathA zakti Ape che. je mAtra zaktine mATe A davA ApavI hoya, te savAramAM be athavA traNa gaLI khAI, upara sAkara nAkheluM garama dUdha pAvuM. 44. zaktine pAkaH-gAje telA 4 lAvI tenI DAMkhaLI, biyAM kADhI nAkhI, mAtra pAtarI rahe tene pANImAM dhevI. jyAM sudhI lIluM pANI nIkaLe tyAM sudhI gAMjAne joIne pachI gulAbajaLamAM dho. pachI tene sUkavI tenuM vajana je eka tele thAya te ane tethI pAMcamA bhAganAM jAyaphaLa, jAvaMtrI, laviMga, taja, elacI kezaranuM cUrNa meLavavuM. te pachI kastUrI vAla 1, aMbAra vAla 1, badAma magaja tolA 2, nAkhI bArIka vATI sAkaranI cAsaNImAM meLavI avaleha jevuM karavuM. temAMthI marajI mAphaka eTale vadhumAM vadhu che tevA karatAM vadhAre nahi evI mAtrAthI savAre athavA rAtre, divasamAM eka ja vAra khAI upara dUdha-sAkara pIvAthI zakti vadhe che ne baMdheja thAya che. 45. nAnubhAI vaTI -kezara tela 1, karatUrI vAla 4, barAsa tela , aphINa tele mA, jAyaphaLa tela 1, jAvaMtrI tele 1, taja tele 1, laviMga tele 1, elacI tela 1 ane akakalagare tole 1, e sarvane vATI pAnanA rasamAM maThanA dANA jevaDI goLI karavI. e goLI meMmAM rAkhI rasa gaLavAthI meMmAMthI pANu chUTatuM hoya athavA UMghamAM mukha gaLatuM hoya te, mAtra cArapAMca goLImAMja baMdha thaI jAya che. A gALI ghI, dUdha, ane sAkara garama karIne tenI sAthe bethI traNa savAramAM levAthI zakti Ape che. 6. bRhada karAdi guTikA-jhekazUrA zera be lAvIne For Private and Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1078 - - betALIsa divasa sudhI gemUtramAM boLI taDake mUkI rAkhavA. temAM dararoja mUtra badalavuM. pachI tene chelIne temAMthI aMkura tathA uparanAM cheDAM kADhI nAkhavAM. pachI tene pANImAM jyAM sudhI lIluM pANI nIkaLe tyAM sudhI vAM. chevAnI evI rIta che ke, Aje haiyAM ke cekhA pANImAM pAchAM palALavAM ne bIje divase khUba cALIne dhovAM. evI rIte lIluM pANI nIkaLatuM baMdha thAya eTale e maNa dUdhamAM, dUdhane mA jADa thAya tyAM sudhI bAphavA. pachI tene peIne kharalamAM vATavA. vATatAM mahenata paDaze tethI jarA pANI nAkhavAthI jaladI vaTAI jaze; paNa sukAI jaze te bilakula vaTAze nahi. e vATelA kasUrAmAM taja telA 2, laviMga tolA , jAyaphaLa telA 4, marI telA 4, kezara tolA 2, akalagare telA 8, jAvaMtrI lAja, pIpara telA 2, barAsa tele 1, kastUrI vAla 8, sonAnA varakha vAla 8 ane cAMdInA varakha telA 4 ene vATIne karAnA bhUkAmAM meLavavAM. te pachI jAyaphaLa zera che, mArI zera , laviMga zera ne 8 zera pANI mUkI ukALo karI, eka zera pANI rahe tyAre kapaDe gALI, tevA ukALAnA traNa paTa ApI, vaTANA jevaDI goLI vALavI. A goLI divasamAM traNa vakhata akekI pANI sAthe khAvI ane upara dUdha-ghIvALo khorAka cAlu rAkhavAthI zakti vadhe che ane kSayanA rogIne tAva tathA khAMsIne aTakAvI bhUkha lagADI, zakti Ape che. 47. pleganA tAvanI geLI-phulAvelI phaTakaDI talA 10, phulAvelo navasAra telA 5, kALAM marI telA 5, sonAgeru telA 5, emAM samAya eTale geLa nAkhI vaTANA jevaDI gaLI vALavI. geLa meLavavAnI rIta evI che ke, prathama vA zera gaiALa laI kharalamAM nAkhI tene ghUMTa eTale te narama thaze. pachI temAM cheDe thoDe davAne bhUko meLavatA javuM ane vATatA javuM. gaLI vALa For Private and Personal Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1980 thIAyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je vA jevuM thAya te pachI tenI gaLI vALavI. je gaLa vadhAre paDaze te gebI ogaLI jaze. te goLI vALyA pachI sonAgerunA bhUkAmAM ragadoLIne zIzImAM bharI mUkavI. upalA bhUkAmAM lakhelA sonAgethI goLIne ragadoLavAne sonAge) judo le. pleganA regIne akekI athavA babbe goLI, babe athavA traNatraNa kalAkane aMtare pANI sAthe ApavI, eTale turata tAva kabajAmAM AvI jaze. tAva UtarI gayA pachI paNa e goLI ApavAmAM harakata nathI. tAva UtaryA bAda e goLI ApavAthI tAvane pharIthI Avate aTakAve che. jo ke pleganA rogIne keI jAtanI parejI pALavAnI nathI te paNa pleganA rogIne jyAM sudhI kharekharI bhUkha lAge nahi tyAM sudhI dUdha athavA kaI paNa jAtane khorAka bila kula Apavo nahi. jyAre kakaDIne bhUkha lAge tyAre vadhAre dUdhavALI cA karIne pAvI, paNa ekaluM dUdha te kadI pAvuM nahi. kherAka Apa hoya te ATha divasa pachI athavA regInA tAva sAthenA upadrava zAMta thayA hoya te pachIja Apo. A goLIthI seMkaDo dadI sArA thayA che, paNa jemaNe amAruM kahyuM nahi mAnI anAja khAvAnI utAvaLa karI che, te badhAja marI gayA che. A goLIthI vakhate kaIka dadIne jhADA thAya che, paNa tethI gabharAvuM nahi, 48. mallasiMdUra guTikAda-malasiMdUra tela 1, sUMTha tAle 1, marI tole 1, pIpaLAmULa tole 1, akalagare tela 1, jAyaphaLa tole 1, elacI tole 1, laviMga tele 1 ane ke. zara tole 1 lAvI, mallasiMdUrane judu rAkhI, bAkInAM vasANAM vATI vastragALa karI, pachI mallasiMdUrane khalamAM nAkhI, traNa divasa lagI ghUMTa. te pachI temAM upale bhUke cheDe thoDo bheLavI pAnanA rasamAM ghUMTI maga jevaDI goLI karavI. te goLI savAre eka ane sAMje eka madhamAM caTADavI. khaTAza bilakula khAvA devI nahi. For Private and Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1081 AthI te pakSAghAta, zirogRha, ardita vagere mahAna vAyune maTADe che. e goLI 21 divasa khavaDAvyA pachI baMdha karavI. ghI-dUdhavALo kherAka cAlu rAkho. je jarUra jaNAya te bIjA paMdara divasa gayA pachI mallasiMdUra guTikA khavaDAvavI. 49. lAhI curNa-kasturI guTikA-taja, tamAlapatra, bIlIne gara, suMThamarI, pIpara, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, ajameda, variyALI, vAyavaDiMga, haLadara, citrAmULa, jIruM, laviMga, dhANA, gajapIpara, jeThImadha, pAMce pAMca kSAra, zekelI hiMga, kAcakonI mIja, macarasa, sAjIkhAra ane javakhAra e sarve samabhAge laIne tethI cAragaNI bhAga meLavIne cUrNa karavAnuM lohI cUrNane pAThamAM nighaMTu ratnAkaranA saMgrahaNanA adhikAramAM lakheluM che. paNa temAMthI pAre, gaMdhaka ane bhAMga ame kADhI nAkhI, vAMsakapUra telA 4, elacI telA 2, kastUrI vAla, sonAnA varakha vAla 4, cAMdInA varakha tela 1 ane kezara tela 1 meLavIne pAnanA rasamAM enI vaTANA jevaDI gaLI vALI divasamAM traNa vAra babbe goLI pANI -sAthe ApI, chAzanuM sevana karavAthI e gALI saMgrahaNI, atisAra tathA suvAvaDanA rogane maTADe che. 50. medhAvI guTikA-gheDAvajanuM vastragALa cUrNa karI temAM madha meLavI, vaTANA jevaDI goLI vALI divasamAM be vakhata, traNa traNa goLI pANI sAthe gaLAvI, uparathI araNIne rasa tolA cAra pAvAthI je mANasane umAda roga thayo hoya tene ghaNe phAyade kare che. taratanA gAMDA mANasa sArA thAya che. 51. AmalIno svarasa-pAkI AmalI mIThA vagaranI zera be laI, tene be maNa pANImAM ukALavI. ukALatAM jyAre traNa zera eTale be bATalI pANI bAkI rahe tyAre kapaDe gALI, bATalI bharI temAMthI baLe telA divasamAM traNa vAra pIvAthI unmAdane For Private and Personal Use Only
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - rogI ke je dAru pIvAthI bhAMga pIvAthI ke atyaMta gAMjo pIvAthI gAMDA thaI gayA hoya te sAro thaI jAya che. pa2. dhamapattanA-kALAM marIne jeTalAM vaTAya teTalAM jhINa vATI goLa meLavIne vaTANA jevaDI goLI karavI. temAMthI babbe athavA traNa traNa goLI divasamAM traNa vAra pANI sAthe ApavAthI magajanA eTale udAnavAyu bagaDavAthI thayelA vyAdhio jevA ke heDakI, gaLAne zeSa, mukhanuM virasapaNuM, mAthAne dukhAve ane AkSepaka vAyu eTale AMkaDI athavA kheMcane maTADe che. 53. nAgarAdi guTikAda-sUMTha, marI, pIpara ane pIpaLImULa samabhAge laI, khAMDI vastragALa karI goLamAM caNA jevaDI gaLI vALavI. temAMthI babbe athavA traNa traNa goLI, savArasAMja khAvAthI hAthapaganI nasa kheMcAI vaMTha AvatA maTe che. 54. rAte malama-vilAyatI gamanA malamanI lAkaDI Ave che te lAvI, tenA parano kAgaLa dheAI sApha karI, UMcI jAtanuM siMdUra (te malama arthe ratala hoya te) 0 ratala levuM. pachI ApaNe hAthe tela copaDI gamanA malamane phINu. phINatA javuM ane jarA jarA tela letA javuM tathA te malamane siMdUramAM baLatA javuM. e rIte phINatAM phINatAM tamAma siMdUra temAM samAvI devuM. pachI te malamanI paTTI mAravAthI chAtInA dukhAvA, pAMsaLAnAM zaLa ane khAsa karIne kamaranAM zuLa athavA kamara rahI gaI hoya tene maTADe che. e malamanI paTTI mAravAthI gAMThane besADI de che athavA pakavI phADIne rujhAvI nAkhe che. upalA malamanI bIjI rItaH-kAe hiMgaLaka telA 4 bArIka vATI, uparanI rIta pramANe gamana malamamAM meLavI te malamanI paTTI mAravAthI, vAyuthI duHkhatA sAMdhA maTADe che ane kaI paNa gAMThane pakavI keDI tathA rUjhavI nAkhe che. zaLa maTADe che. je AjhAvI nA higaLe te For Private and Personal Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1983 - - - - - - - - - - - , , - - - - 55. lIlo malama-upara pramANe gAmanA malamanI lAkaDIne sApha karI, te be zera malama hoya te temAM 4 tolA kALI gaLI je asala hiMdustAnamAM ja pAkelI hoya te lAvI, jhINI vATI upara pramANenI rIte malama banava, eTale lIle malama thaze. A malamathI pAkelA jakhama ane saDatAM cAMdAM rujhAI jAya che. bIjA vaidyarAjo taraphathI AvelA anubhavI ilAjo 1. nazAvalabha guTikA-bhAMga, jAyaphaLa, vachanAga, laviMga, gAMjo, marI, aphINa, jAvaMtrI, zekelA jherakalcara, taja, elacI ane pIpara e pikInI nazAvALI vastuone zuddha karI, bIjA vasANAne vATI vastragALa karI eka divasa korAM khalI, pachI bhAMga, pisaDeDA ane khasakhasa, babbe tolA laI, bazera pANImAM ukALI zera rahe tyAre uparanAM vasANane tene eka paTa ApI vaTANA jevaDI gaLI vALavI. 1LI rAtanA pANI sAthe ApavAthI UMgha Ave che; savArasAMja ekeka geLI ghI sAkara sAthe ApI upara dUdha pAvAthI zakti Ave che. e gALImAM sthaMbhanane khAsa guNa che nAnAM baccAne ApavI nahi. 2, julAbanI gaLI-nasotara, maTI haraDe, marI, pIpara ne cItara e ekeka tele pAro, gaMdhaka ne nepALAnAM bIja e babbe telA laI, pArAgadhakanI kAjaLI karI bAkInAM vasANAMnuM cUrNa karI, kAjaLImAM meLavI, 6 kalAka keruM ghuMTavuM. pachI A dunA rasamAM eka divasa ghUMTI mArI jevaDI gaLI vALavI. jene julAba ApavAnI jarUra jaNAya, tene rAtre be geLI TADhA pANI sAthe AkhI gaLAvavI, eTale savAramAM betraNa jhADA thaze. savAramAM ApavI hoya te UnA pANI sAthe ApavAthI be kalAkamAM jhADA thAya che. vadhAre jhADA thAya te jIruM ane sAkaranuM pANI For Private and Personal Use Only
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1084 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 ja pAvAthI baMdha thAya che. A goLI nAnAM bALaka, garbhiNI strI ane gharaDAM mANasane ApavI nahi. - dhIrajarAma dalapatarAma-surata 1 be AnIbhAra cinIkabAlA jhINI vATI sUtI vakhate dhImAM cATavAthI UDI gayelI UMgha pAchI Ave che. A sinIbAlA aMgrejI salphanala jeTaluM kAma kare che. 2. zekelI bhAMganuM cUrNa daradIne mAphaka Ave teTaluM madha athavA ghI sAthe caTADavAthI UMgha Ave che. -yatithI ravihaMsajI dIpahaM rAjI-surata 1. haMmezAM pIvAnI cA -taLazInAM pAtarAM, kalAranAM pAtarAM, bIlInAM pAtarAM, lajAmaNI ne AMbAnAM kumaLAM pAtarAM sarakhe vajane laI zILe sUkavI tene bhUke kare. cA pInArA leoe e bhUkAne paradezI cAne ThekANe vAparavAthI bhUkha lagADe che, vAyu haThAve che, lohIne sudhAre che ne ekadare traNe prakRtinAM mANasone AsAnIthI mAphaka Ave che. 2. dezI peInakilara-lIMbuno rasa zera 1, Adune rasa zera che, siMdhava tela 1, hiMga telo , saMcaLa tela 1, sAkara zera 1, e badhI vastu ekatra karI tene ukALatAM traNa jeza ApI, tene gALI laI sArA bUcanI bATalImAM bharI rAkhavuM. e bharele masAle TharI jAya eTale yuktithI uparanuM pAtaLuM pANI nitArI laI, bIjI sTopara bATalImAM bharI levuM. A esaDa jhADA baMdha karavA mATe vAparavuM hoya tyAre temAM kapUra meLavI vAparavuM. peTamAM dukhA maTADavA sAru vAparavuM hoya te kapUra vinA pAvuM. enAthI ajIrNa tathA maraDe maTe che, vAyunI tathA pittanI zAMti thAya che ne jhADA baMdha thAya che. bhUkha lagADe che ne ruci utpanna kare che. * -vaidya IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata baMdhANIne aphINuM choDAvavA mATe -rAtI kareNanAM mULa For Private and Personal Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 105 - - - - - - - - - - - - - - - nI chAla zedhelI TAMka 9 ghoLI kareNanAM mULanI chAla zodhelI TAMka 9, kanakamULanI chAla TAMka 9, vijayA TAMka 9, upaleTa TAMka 9, kapUra mINiyuM TAMka 9, khurAsAnI ajame TAMka 9, IsabaMdha TAMka 9, e sarvanuM cUrNa karI bhAMgarAnA rasamAM caNIbora jevaDI goLI karavI. je manuSyane aphINanuM baMdhANa hoya ane te jeTaluM aphINa lete hoya teTalI athavA tethI vadhAre A davA ApavI. sAta divasa pachI davA thoDI thoDI kamatI karavI, jethI ekavIsa divasa mAM game tevuM aphINanuM baMdhANa haze te paNa chUTI jaze, anubhavasiddha che. - vaidya aMbArAma zaMkarajI paMDavA-vAgaDa julAbanI goLI-zuddha nepALo telA 8, sUMTha tolA 3, gaMdhaka telA 2, marI telA 2, TaMkaNa pulAvela tolo 1 ne pAra tele 1 laI, prathama pArAgaMdhakanI kAjaLI karI bAkInAM vasANuM meLavI, lIMbunA rasanI bhAvanA ApI caNoThIpUranI gaLI vALavI. eka gebI geLanA pANI sAthe ApavAthI betraNa jhADA thAya che. maLajavarane maTADe che. -DokaTara maganalAla vrajabhUSaNadAsa-surata : 1, nAgakanyAdi kaSAya sarvajavara mATe -gaLe, kariyAtuM, kela, kALIpahADa, anaMta mULa, kaDu, mAtha, khaDasaliye, lImaDAnI chAla, kaDAchAla, devadAra, bheMyarIMgaNa, ratAMjaLI, vALa, araDUsI ane hImaja e sarva aDhI aDhI telA laI saLagaNuM pANImAM kavAtha karI aSTamAMza avazeSa rAkhI, telA aDadhAthI be sudhI divasamAM traNathI cAra vakhata pAvuM. A kavAtha jvaragha, kaTa, pauSTika, kRmigha, mRdu virecaka, pAcaka, bhedaka, zodhaka, zephA, mUtrala ane vedala che. 2. nAgakanyAdi kaSAyanuM pravAhI sattva: gaLo,kariyAtuM vagerenuM cUrNa zera eka, pANI zera seLa nAkhI bethI cAra divasa palALI rAkhavuM. tyAra bAda ukALI pANI zera be (aSTAvazeSa) For Private and Personal Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1086 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo gALI punaH pakAvavuM. pakAvatAM jyAre eka zera pANI zeSa rahe, tyAre ThaMDuM paDavA daI temAM madha zera eka meLavavuM. mAtrA telA 3, divasamAM traNa vakhata pANI sAthe ApavI. guNa upara pramANe che. ghanasa banAvavAnI kRti-nAgakanyAdi kaSAyane bhUke (ukALyA vinAne) zera 1, pANI zera 16 nAkhI cAra divasa rAkhI pAMcame divase ukALavuM. ukALatAM pANI zera be rahe tyAre gALI bIjA vAsaNamAM gALela pravAhI nAkhI puna: ukALavuM. te jyAre 10 thI 12 talA rahe, tyAre utArI cInAI athavA keDInA vAsaNamAM tela copaDI uparanuM pravAhI nAkhI sUryanA tApamAM rAkhavuM. kava bhAga sukAtAM cArathI pAMca divasa lAgaze. sukAyela ghasava saheja narama telA pa Utaraze. mAtrA AkhA divasamAM maLI tela 1 divasamAM traNathI cAra vakhata pANI tolA 3 umerI ApavuM. ghanasatvamAM varALanuM pANI meLavI pravAhI karI, cothA bhAganuM madha meLavI philaTara peparathI gALI rAkhavAthI bagaDatuM nathI. ame upara mujaba ghaNe vakhata vAparI vizeSa anubhava mATe bahAra pADela che. koI paNa jAtanA kabajiyAtavALA tAvamAM garamALe, mIThIAvaLa tathA gemUtranuM ghanasatva egya mAtrA meLavI ApavAthI sAro phAyado thAya che. yakRta tathA baroLanI vikRtithI Avela tAvamAM navasAra athavA zaMkhadrAva sAthe ApavAthI sAruM pariNAma Ave che. videSajavaramAM suvarNa--kavAthI sAthe ApavAthI ghaNuM sAruM kAma kare che. sarva prakAranA javaramAM apAya che. -vaidya ravikAnta ane zAntikAnta udANuM-bAlaMbhA julAbanI goLI-nepALAnAM bIjanAM phetarAM kADhI nAkhI kapaDAmAM poTalI bAMdhI, eka pahora sudhI dUdhamAM dalAyaMtranI vidhi pramANe maMdAgnithI pakAvIne sApha karIne temAM gulAbanAM phUla, kALI darAkha ane gule aramAnI, e cAre samabhAge laI, prathama For Private and Personal Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1087 nepaLAnAM bI kharalamAM khUba vATI temAM gulearamAnI meLavavI. pachI phUla ane chevaTe darAkha meLavI geLIo maga jevaDI vALavI. pAMcathI nava goLI sudhI madhya rAtri pachI dUdha sAthe gaLAvavAthI julAba thAya che. nepALAnI bIjI geLIonI banAvaTa karatAM A geLImAM nukasAnane bhaya che che. -vaidya dhanajIzAha me hAthIkhAnAvALA-surata julAbanI goLI:-zuddha nepALa tela 1 ane kAthe telA 2, e baMnene ekatra karI vATI pANImAM ekeka ratInI goLIo vALI, bethI traNa geLI pAchuM sAthe gaLavAthI julAba thAya che ane peTane kacaro bahAra nIkaLI jAya che. dAha thatuM nathI; julAba mATe A goLI ghaNI ja sArI che-vaidya prabhAzaMkara vRdAvana-dhaMdhukA nidrAnAza mATe zuddha hiMgaLaka tele 1, gaMdhaka tAle 1, aphINa telA 4, akalagare tela , sUMTha tele 0, laviMga tela , kezara tela ga, pIpara sele , jAyaphaLa tela | ane jAInAM phUla tela , e savane ekatra vATI aDadhA vAlanI gaLIo vALI, aDadhAthI eka goLI tAratamya joIne ApavAthI cArathI ATha kalAka cakhI UMgha Ave che. anupAna -dUdha athavA pANI sAthe ApavI. A goLI bhaiSajyaratnAvalimAM kahelI che ane tene mukhya upaga zukataMbhaka jaNAvyuM che. ame vicAra karIne temAM jAvaMtrI hatI tene badale jAInAM phUla meLavI taiyAra karI. InphalyuenjhAmAM jyAre daradIne nidrAnAza, jemAM badhA upAye niSphaLa jatA tyAM A gALI AzIrvAdarUpa thaI paDI che. -eka vaidyarAja jemanuM nAmaThAma maLyuM nathI 1. zaktine pAkaH-gAMje zera 2, pIpara zera , laviMga zera 0), jAyaphaLa 0), jAvaMtrI 0), kastUrI vAla 2, cAMdInA varakha naMga 100, barAsa vAla pa, kezara tela 1, sAkara zera , For Private and Personal Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1088 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je gulakaMda zera che, tamAlapatra zera 0) ane citro zera 0) laI prathama gAMjAne sApha karI eka rAta pANImAM bhIMjavI rAkhavo. ane bIje divase jyAM sudhI nItayuM pANI nIkaLe nahi tyAM sudhI dhaI sUkavI bArIka cUrNa karI, bIjAM vasANunuM paNa cUrNa taiyAra karavuM. tyAra bAda sAkaranI cAsaNa karI, gulAbajaLamAM kezara vATI nAkhavuM tethI gAMjAnuM cUrNa tathA bIjAM vasANuonuM cUrNa tathA bAkInI sarva cIjo meLavI, temAM madha zera aa meLavI baraNImAM bharI rAkhavuM. mAtrA 4 thI 6 vAla sudhI ApavAthI zakti vadhe che, 2, cATaNu-badAmane magaja zera mA, cAroLI zera 0) pistAM zera 0), dUdhIne magaja tela 2, taDabUcane magaja telA 2, kAkaDIne magaja tolA 2, cIbhaDAne magaja tolA 2, jAyaphaLa zera ) , jAvaMtrI zera 0), kezara tole nA, kastUrI vAla 2, aMbara vAla ,barAsa vAla 2, samudrazeSanAM bI telA 2, metInI bhasma vAla, pravAlabhasma vAla 4, khurAsAnI ajamo le 1, cAMdInA varakha naMga 100, sonAnA varakha naMga 20, elacI zera 0), kamaLakAkaDIne magaja telA 2, sAkara zera 3, madha zera 2, bhAMganuM ghI zera 1 ane zerabasta talA 5 laI prathama sAkaranI cAsaNuM gulAbajaLamAM karavI. pachI badhA magajane ekaThA karI bhAMganA ghImAM zeka. tyAra bAda kesara vagere sarva vasANAMo magaja, madha vagere saghaLuM barAbara meLavI mAtrA 0 thI che tela ApavAthI zakti Ave che. 3. brAhmIdhRtA-bharamInA paMcAMgane rasa telA 256, triphaLa, kaDu, pahADamULa, kAgadI elacI, garamALAne gALa, baLabIja, nasetara, vAvaDiMga, koThAne rasa, jeThImadha, metha, lIlI haLadarane rasa ane machaDa e dareka ekeka tolo laIzuddha nepALe telA dA, ghI telA 64 ane dUdha zera eka laI prathama vasANAM For Private and Personal Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1089 vATI vastragALa karI, ghI garama karI bharamIne rasa nAkho. pachI kaThAne rasa, haLadarane rasa tathA nepALe e sarve eka pachI eka meLavI temAM vasANAMnuM cUrNa tathA dUdha reDI devuM. badhuM baLI jAya ane ghI bAkI rahe tyAre utArI levuM. e ghI khAvAthI gayelI yAdadAsta pAchI Ave che ane unmAdane maTADe che. A vrata ati uttama che. -vaidya nAzaMkara haragoviMda adhvaryuM-bAraDolI pittAMtaka-phulAvelI phaTakaDI telA 3 ane nAgeru tele 1 bannene ekatra karI khUba kharala karI, savAre gAyanA dUdhamAM 1 mAsa ApavAthI pittane ekadama besADe che ane pittathI thatA tamAma vyAdhi maTADe che. -vaidya dhIrajalAla mANekalAla-vaDodarA lepara-AMbAhaLadara, gujajara, eLiye, phaTakaDI ane meMdAlakaDI e dareka nA zera tathA revaMcIne zIre zera 01 vATI cUrNa karI jarA garama pANI nAkhI halAvI cIkAza pakaDe eTale paDI, upara rUnA piLa mUkI pATo bAMdhave. A lepa hADakuM bhAMgyuM hoya, maroDa AvI hAya vagere hADakAMnA rogomAM sAruM kAma kare che. -vaidya aMbAzaMkara lIlAdhara pAMDe-muMbaI vahetuM lohI baMdha karavA mATe -bAvaLanA paraDAnA rasane satvanuM cUrNa karI dAbavAthI kapAyelI nasomAMthI vahetuM lehI baMdha thAya che. -vaidya rAmakRSNa revAzaMkara-jAdara 1. TaMkaNuM cUrNa pATiye TaMkaNakhAra telA 10 laI kulAvI khUba vATI zIzImAM bharI rAkho. A TaMkaNakhArane mATInI tAvaDI upara kulAve. 2, vacA cUrNa dUdhiyA vajanA nAnA TukaDA karI khAMDI vastragALa cUrNa karI zIzImAM bharI rAkhavuM. 3. kaDubharjita cU-kaDu talA pa laI tenA TukaDA karI cUlA upara athavA sagaDI upara lekhaMDanI tAvamAM kaDunA TukaDA A. 35 For Private and Personal Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1090 zrIyurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo pAtharI madhyama agni karavA ane pheravatA javu. jyAre madhyama zekAi rahe tyAre nIce utArI bIjA vAsaNamAM kADhI vATI vastragALa karI bharI rAkhavuM. kaDune zekatAM tenA khaLIne keAlasA na thaI jAya te khAsa dhyAnamAM rAkhavu, 4. maMDUrabhasmaH-mahUranA kaTakA laI tene agnimAM lAlacALa tapAvI sAta vakhata gAmUtrathI bharelA pAtramAM ThaM'DA karavA. tyAra khAda tene khAMDI khArIka karI kharalamAM nAkhI temAM joIe teTalu' gomUtra nAkhI, pistALIsa divasa sudhI emUtramAMja kharala karI gALe vALavA, pachI sarAvasa puTamAM mUkI kapaDamaTTI karI gajapuTanA agni ApavA. svAMgazIta thaye khUba vATI bharI rAkhavu. 5. ma'DUravALuM navAyasa gR:-haraDe, nAgarameAtha, aheDAM, AmaLAM, sUMTha, marI, pIpara, vAvaDiMga, citrakamULa, mahUrabhasma tAlA nava levI tathA bAkInAM vasANAM ekeka tAlA laI, vATI vastragALa karI cha kalAka kharala karI rAkhavu. 6. zRMgyAdi cU-lI'DIpIpara tAlA 5, kAkaDAzi'ga teAlA 5 ane ativiSanI kaLI tAlA 5, e traNene khAMDI vastragALa karI bharI rAkhavu. 7. nAgarAdi kavAthaH-sUTha, devadAra, dhANA ane leyarIgaNI e jAtanI ane adhakacarAM khAMDI bagaDe nahi tema mUkavu. 8. guDucyAdi kavAtha-lImaDAnI gaLA, dhANA, padamaka, kariyAtuM, lIMbachAla, nAgarameAtha, sukhaDa ane khaDasaliyA ane adhakacarAM khAMDI bagaDe nahi tema bharI rAkhavuM, 9. kuTakI cU: kaDumAMthI kacarA sApha karI vastragALa cUrNa karI rAkhI mUkavu'. 10. vikaLAnu' ghI-zubha divase vikaLAnAM pAna tAlA 10 ne Azare lAvI paththara para vATI kalka banAvI, eka pAtramAM gAya '' For Private and Personal Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 191 nu dhI teAlA 40 lai temAM vikaLAnA kalka nAkhI madhyama agnithI pakAvavuM, jyAre kalka mAMhenA rasa maLI jaI phakta zrI bAkI rahe, tyAre nIce utArI zrI gALI kAcanA kuppAmAM bharI rAkhavu. 11. zivAkSAra pAcanaH-hi'gASTaka cUrNa tAlA 10, sAjIkhAranuM cUrNa tAlA 10 ane hImajanu cUrNa tAlA 10 lai eka divasa kharala karI bharI rAkhavuM. 12. rAjavaTI:-sUMThanuM cUrNa tAlA 8, sidhavanuM cUNa' tAlA 4, AmalasArA zuddha gaMdhaka tAlA 2 ane haraDenuM cUNa tAlA ra e savane vATI vastragALa karI lIMbunA rasamAM sArI peThe chUTI babbe vAlanI gALIe vALavI. A gALI taiyAra karavAmAM dhAtupAtranA upayoga na karatAM kAcanA athavA cInAi mATInA vAsaNanA upayAga karavA. jema vadhAre vakhata kharala karavAmAM Ave tema vadhAre guNakArI thAya che. 13. lAMpaDI (hemaDI)nAM bIjaH-cAmAsu` UtarI gayA pachI je khetaramAM juvAra-bAjarI vAvavAmAM Ave che, temAM vagara vALye A cheDa UgI Ave che. tene lAMpaDI athavA lAMbaDInA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A choDa kamarapUra athavA tethI vadhAre UMcA thAya che. ekeka cheDamAM lagabhaga pAMcathI vIsa sudhI zAkhAo hAya che. te dareka zAkhAne mathALe eka athavA e jhUDI sAthe nIkaLelI heAya che, jemAM nIcethI sapheda raMga ane uparathI gherA gulAkhI raMga hoya che. te hUMDImAM khArIka nAnAM kALAM caLakatAM bIja hAya che. kArataka mAsamAM zubha divase jaMgalamAM jai tenI hUMDIo utArI lAvavI. A DU'DIe eka kAthaLA hoya te temAMthI zera khIja nIkaLe che. ADDIe lAvI eka guNapATa para pAtharI sUryanA tApamAM tathA jhAkaLamAM taDake ziyALAnA pavana khAtI rAkhI mUkavI, tyAra bAda tene lAkaDAnI hatheADI vatI chUMdI For Private and Personal Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10ra zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je cheDAM sApha karI je bIja nIkaLe tene eka thALImAM bharI be divasa sUrajanA tApamAM rAkhavAM jethI temAM havA haze te UDI jaze. tyAra bAda te bIjane eka majabUta bUcavALI zIzImAM bharI rAkhavAM. 14. jAyaphaLanuM telaH-jAyaphaLanuM cUrNa talA 5 ane talanuM tela telA 40 e beune eka lokhaMDanA vAsaNamAM nAkhI sArI peThe garama karI ukALavuM. barAbara garama thAya tyAre nIce utArI gALI bATalImAM bharI rAkhavuM. 15. pradarAri cUrNa eraMDanA sUkA lAkaDAnI vAnI(rAkha) tathA AmaLAnuM cUrNa e banne samabhAge laI eka kalAka sudhI, kharala karI rAkhI mUkavuM. * 16. bALakone thatI AMcakI -nAnA bALakathI mAMDI dazeka varSanuM bALaka thAya tyAM sudhImAM avAranavAra sasaNImAMthI A darada ociMtuM humalo kare che. temAM bALakanuM zarIra kheMcAya agara taNAI jAya che, AMkha UMcI caDI jAya che, moDhe phINa Ave che tathA vakhate dAMta baMdhAI jAya che. A dezamAM AMca kInI A saMjJA che. meTe bhAge jemAM baccAMne avAranavAra sasaNI thaI tAva bharAI Ave che, tene vakhatasara pUrNa rIte IlAja karavAmAM na Ave, te tenAM phephasAM majabUta nahi bane tyAM sudhI A daradane humalo thAya che ane te vakhate pezAba baMdha thAya che. cha mAsanA baccAne kulAvele TaMkaNakhAra vAla 1 mAtAnA dhAvaNa sAthe tANa, kheMca narama paDe tyAM sudhI dara kalAke ApavAthI camatkArika rIte eka thI be kalAkanI aMdara bacuM sAvadha thAya che. jyAre AMcakI Ave te ja vakhate be bhamaranI barobara vacce machaThanA kakaDAne garama karI, hAthane sthira rAkhI madhya bhAge DAma de. majIThanA abhAve keTalAka mANase kapaDAnI kasathI paNa DAma de che jethI sArI asara thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1993 pulAvela TaMkaNakhAra vAla 1 ane khurAsAnI vajanuM cUrNa vAla 1, meLavI ApavuM. dara kalAke dhAvaNa sAthe ekeka paDIkuM ApavAthI tANa-kheMca baMdha paDI sukharUpa nidrA Ave che ane deSa UlaTI dvArA yA pezAba dvArA nIkaLI jAya che. pezAba khulAsAthI thayA bAda ghaNe bhAge AMcakI AvatI nathI, temaja humale narama paDI gayA paDI gayA pachI je kAraNa mAluma paDe, te kAraNanA egya upacAra karavA. tAva ane sasaNI maTI gayA pachI je kAraNathI phephasAMmAM nabaLAI hoya te kAraNanA upAya karavA. A paDIkAM ApavAthI sasaNIne tathA tAvane sAre phAyado thAya che. temaja AMcakI AvatI nathI. 17. bALakone yakRtanuM darada-baccAne ThaMDInA kAraNe tathA bhAre kherAka temaja mAtAnA khAvApIvAmAM aniyamitapaNAthI tathA bhAre cIkaTa dUdha peTamAM javAthI yakRta vRddhi pAmI tAva Ave che. A daradamAM baccAMnuM peTa jarA bhareluM lAge che, yakRtanI nizAnIo jaNAya che, cahero phepharela thaI Ave che, dastanI kabajiyAta jaNAya che, bacuM susta thaI paDI rahe che, tAva sakhata Ave che tathA peTa ThekI jatAM bede avAja Ave che. 1. A daradamAM kaDubhajita nAmanI banAvaTa (naM. 3 jo) bALakane bahu mAphaka Ave che. e cUrNa ekathI be vAla sudhI dara TaMke divasamAM traNa vakhata garama pANImAM ApavuM, jethI eka be divasamAM tAva narama paDI jaI peTa sApha thaI yakRtamAM pheraphAra jaNAze. 6 thI 8 divasa davA ApavAthI pUrNa ArAma thAya che. 2. kaDubhajita cUrNa vAla 2, maMDUravALuMnavAyasa cUrNa ratI 2, e banne sAthe meLavI goLa athavA sAkara sAthe ApavAthI paNa tevI ja rIte ArAma thaI lehI zuddha thAya che. 1. kamaLa-kaDunuM cUrNa 2 thI 4 vAlanAM traNa paDIkAM diva For Private and Personal Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1094 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je samAM traNa vakhata sAkaranA bhUkA sAthe ApavAthI yakRtamAM zeAdhana thaI pILAza ochI thAya che. 2. vikaLAnuM ghI (naMbara 10) daradIne roTalI para tema jene khorAka ApavAmAM Ave, tenI sAthe paNa ApI zakAya che. e ghImAM ghauMnA loTanI pUrI taLAvI khAvA ApavI athavA daradIne miSTAnna jamavAnI umeda hoya te ghauMne leTa telA 10, vikaLAnuM ghI telA 5, sAkarane bhUko telA 5, ghImAM cUramuM banAvI lADu vALI rAkhavA. temAMthI ekathI be lADu IcchA hoya tyAre ApavI. vikaLAnA ghIne camakAra ghaNe sAre che. tyAra bAda zakti lAvavA mATe mUtramAM tayAra karelA maMDUravALuM navA yasa cUrNa vAla 2 thI 4 savAre ATha vAge tathA sAje cAra vAge geLa athavA sAkara sAthe ApavuM. A paDIkAM sAtathI cauda divasa sudhI ApavAthI zarIramAM saMpUrNa zodhana thaI zakti Ave che ane zarIra pUrva bAMdhA para AvI jAya che. 1. kelerA-"zivAkSAra pAcana"vAla 4 thI 8 garama pANI sAthe jhADeUlaTI baMdha thatAM sudhI dara aDadhAthI eka kalAke ApavuM. tenAthI peTa nahi caDatAM tevI cAra paDIkI peTamAM javAthI jhADA-UlaTI baMdha thAya che ane daradInuM zarIra garama rahe che. 2. rAjavaTI lIMbunA rasamAM be vAlanI goLI dareka jhADA UlaTIe eka eka goLIne meM mAM rAkhI rasa gaLa. e pramANe 8 thI 10 gaLI peTamAM javAthI jhADA-UlaTI baMdha thAya che ane daradInuM zarIra garama rahe che. jhADA-UlaTI baMdha thayA pachI kRmine upadrava jaNAya te kRmigha davAo ApIne dUra kare. A daradane hamale zAMta thayA pachI zarIramAM pUratI zakti Ave tyAM sudhI bIjA dIpana-pAcana auSadhe thoDA divasa zarU rAkhavAM jarUranAM che. je pAchaLanI sAravAra barobara nahi thAya te pariNAme A darada For Private and Personal Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1005 nI bAkI rahelI jhINI kasarathI jIvaleNa saMgrahaNIne rega thAya che. mATe e bAbata para khAsa lakSa ApavuM. kelerAnA daradIne jhADA-UlaTI baMdha thayA bAda zarIra garama thaI keTalIka vakhate pezAba taddana baMdha thaI jAya che tene mATe - lAMpaDInAM bIja tela vA laI paththara para pANI sAthe bhAMganI mAphaka vATI pAMca rUpiyAbhAra pANa karI pAvAthI aradhA kalAkanI aMdara pezAba chUTe che. je aradhA kalAkamAM asara nahi jaNAya che te ja pramANe bIjI vAra ApavuM, jethI pezAbane khulAse thaI daradIne ArAma thAya che. hAthapaga ThaMDA thaI goTalA caDhe te te regIne naM. 17 mAM lakhyA pramANe loDhAnI jhINuM saLI devatAmAM barobara garama karI baMne paganAM taLiyAmAM vacce vacce ADo DAma deve jethI geTalA caDhatA maTI jAya che. 3. jAyaphaLanuM tela (naMbara 14) pramANe banAvI geTalA caDhatA hoya tyAM mAlisa karavuM. e pramANe karavAthI geTalA caDatA baMdha thAya che. DAmanI kriyAthI ThaMDA thayelA pagamAM garamI AvI goTalAnI vyAdhi jema vakhata jAya tema ochI thatI jAya che. kolerAnA daradIne tRSA bahu lAge che. mATe tene naMbara 18 pramANe pANI banAvI ApavuM. pANI telA 80 (kaphakepathI thayelAM daradamAM sUMTha telA rA nAkhavI) ajamo telA rA adhakacare khAMDI kapaDAmAM piTalI bAMdhI ghI pANImAM nAkhI pANInuM AdhaNanI peThe sArI rIte garama karavuM. jyAre bAbara khaLakhaLatuM pANI thAya tyAre utArI tene ThaMDuM paDavA devuM. temAMthI jyAre tarasa lAge tyAre pIvA ApavuM. divasanuM ukALeluM divase ane rAtanuM ukALeluM rAtre pIvA ApavuM. AvI rIte taiyAra kareluM pANI kelerAnA daradIne ApavAthI ghaNeja sAre phAyado thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1096 zrIAyurvedra niba'dhamALA-bhAga 2 jo sUtrakRcchaH A daradamAM aneka upAye karavA chatAM pezAba UtaratA nathI ane chevaTe mUtrazalAkA nAkhI pezAba bahAra kADhavAnA vArA Ave che. tyAre nIcenI davA ApavAthI camatkArika rIte pezAkhanA khulAsA thAya che ane ghaNe bhAge zalAkA nAkha vAnI jarUra paDatI nathI. lAMpaDInAM khIja tela na lai pANImAM kalka karI pAMca rUpiyAbhAra pANI karI pIvAthI aa thI nA kalA kamAM pezAmanA khulAsA thAya che. kadAca aDadhAthI eka kalAka sudhImAM tenI asara kAMi nahi jaNAya teA bIjI vAra eja pramANe ApavAthI pezAma Ave che. A bIjamAM AvA mahAna guNa rahelA che. 1. strIonA raktapradara (lAhIvA );-" pradarAri cUNuM ( na'. 15 ) savArasAMja ThaMDA pANI sAthe ApavuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2. vajranuM cUrNa vAla e divasamAM traNa vakhata gAyanA dUdha sAthe ApavAthI traNacAra divasamAM raktapradara 'dha thaI Aya che. raktapradaranI zarUAtamAM uparanI ne davAmAMthI kAi paNa ApavAmAM Ave te traNacAra divasamAM taddana ArAma thAya che. sUtikArAgaH-devadAryAdi kavAtha tAle 1, pANI tAlA 40 mAM aSTAvazeSa kavAtha karI siMdhava tathA hiMganA prativAsa dai pIvA ApavA. sAMjanA te kUcAnA 20 tAlA pANImAM ukALA karI pAlA pANI avazeSa rAkhI pIvA ApavA jethI sUtikArAga maTe che. A kavAtha sarva vaidyaka graMthAmAM suprasiddha che. prasava thayA bAda yAgya sAravAranA abhAve athavA aNughaDa dAyaNa athavA binaanubhavI enI bhUlathI prasUtAnA te aMgane ijA thavAnA kAraNe tathA pathyApathyanI barAkhara sa'bhALa nahi rahevAthI sUtikArAga thavA sabhava che. A mA khata sUtikArAganI nizAnI dekhAya teA turata devadAAMdi kavAthanA For Private and Personal Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 107 - - - - - ga zarU kare. anupAnanI jarUra hoya te anupAna paNa ApavuM. kharekharI rIte sUtikAnuM jIvana devadArthIdi kavAtha che, emAM kAMI saMzaya nathI. A bAbatamAM amAro anubhava e che ke, sUtikArogane upadrava te A kavAtha pIvAthI zAMta thAya che, eTaluM ja nahi paNa sukharUpa prasava thayA pachI prasUtAnI e kavAthane praga ochAmAM ocho vIsa divasa ane vadhAremAM vadhAre cALIsa divasa sudhI cAlu rAkhyo hoya, te te prasUtAne ane tenA bALakanI kAMti kAMI ora jovAmAM Ave che. game tevI paDIo game te rIte banAvI keTalAke pIe che, teone A kavAtha vApavAnI khAsa bhalAmaNa karavAmAM Ave che.vaidya jamanAdAsa prAga-dvArakA adhaLI :-pAre, gaMdhaka, vachanAga, haratAla, sUMTha, marI, pIpara, haraDAM, baheDAM, AmaLAM, kulAvele TaMkaNuM ane zuddha nepAbe laI, prathama pArAgaMdhakanI kAjaLI karI bAkInAM vasANAMnuM vastragALa cUrNa karI meLavI cALIsa divasa sudhI khala karI bhAMgarAnA rasanI be ane AdunA rasanI eka bhAvanA ApI ratI pramANenI geLIo vALI daradInuM baLa joI be thI cAra goLI ApavAthI julAba thAya che. zaradI, vAyu, khAMsI, maLa, agni, khUjalI tathA mastakapaDA vagere dUra thAya che.--vi narasiMhabhAI mAdhavabhAI-kaThora 1, senAmukhInA prayoge-ajamo tela mA ane senAmukhI tole che enI phAkI garama pANI sAthe pIvAthI sarva prakAranA vAyu tathA kabajiyAtane maTADe che. 2, gAyanA ghI sAthe senAmukhI ne bhAra cATavAthI tvacAgaramI maTe che. 3. sAkara tele che ane senAmukhI tole ekatra karI. dararoja savAre tathA sAMje sUtI vakhate phAkI mAravAthI zakti vadhe che. For Private and Personal Use Only
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1008 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 jo 4. senAmukhI tela ne madha sAthe cATavAthI dhAtupuSTi thAya che ane puruSArtha Ave che. 5. mIMDhI AvaLa tole che AdunA rasa sAthe levAthI tAva, vAyu, pitta ene kaphathI utpanna thatA javara paNa zAMta thAya che. A davA paMdara divasa cAlu rAkhavAthI tAva jaI zakti Ave che. 6. sonAmukhI bakarInA dUdha sAthe pIvAthI kamaLo maTe che. 7. senAmukhI tela 1 ane saMcaLa vAla 1 meLavI garama pANI sAthe pIvAthI dasta sApha Ave che, jIrNajavara maTe che. 8. senAmukhI tole che gAyanI chAza sAthe pIvAthI dhAtu baMdha thAya che. 9. mIMDhI AvaLa tele , bhUruM keLuM tole e baMne ThaMDA pANImAM pIvAthI sarva prakArane prameha maTe che. 10. senAmukhI tole che mArI sAthe khAvAthI peTamAM dukhatuM maTe che ane ThaMDA pANImAM pIvAthI cUMka vagere maTe che. 11. kharu ane senAmukhI baMne sarakhe bhAge laI vastragALa karI madha tela 1 sAthe cATavAthI jene kaThe ratavA hoya te strIe sevana karavAthI garamI zAMta thAya che tathA ratavA maTe che. A upara lakhelA sonAmukhInA prAge zarU karatAM tela, khaTAza, maracuM vagere baMdha karavuM. 12. patAsAmAM vaDanuM dUdhaH-savAramAM patAsAmAM kANuM pADI vaDanuM dUdha bharI cauda divasa khAya te dhAtupuSTi thAya che. 13. khAkharAne guMdara vATI vastragALa karI goLamAM caNuMpUranI gaLI vALI savArasAMja babbe goLI khAI, uparathI gAyanuM dUdha garama kareluM zera 1 sAkara nAkhI pIvAthI dhAtu baMdha thAya che, puruSArtha Ave che ane zarIramAM zakti Ave che. pathya pALavuM. -vaidya rAmakRSNa harikRSNa zAstrI-bhuvAlaDI For Private and Personal Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 199 1. sArasAparIlAH-(lehI sudhAravA mATe ) usa tAlA 8, majI tAlA 4, variyALi tAlA 2, unAkhadANA naga 25, sIpastAna dANA naMga 25, huMsarAja tAleA 1 ane gaLajIbha tAle 1 sane ekatra karI adhakacarAM khAMDI, tenA 16 bhAga karI temAMthI eka bhAga laI nA zera pANImAM ukALI navaTAMka pANI avazeSa rAkhI gALI sAkara nAkhI pI javu', e zaramata karavu hAya te prathama satrane adhakacarAM khAMDI seALagaNu' pANI sUkI kALA karavA. jyAre eka aSTamAMza pANI bAkI rahe, tyAre tene kapaDe gALI 20 tAlA sAkara nAkhI zarabata jevI cAsaNI karI eka camacA savAre ane eka camacA sAMje thADA pANImAM meLavI pIvuM, jethI lAhI sApha thai lAhIvikArathI thatA vyAdhie maTe che. 2. gaLajIbhInA rasa tAleA 0aa ane brAhmIneA rasa tAlA ba madha meLavI pIvAthI leAhI sudhare che. --vazva maNilAla gaNapatizaMkara bhaTTa-surata 1. plegaH-plegamAM tAva vadhu hAvAthI daradI prathamathIja bebhAna thAya che, keTalIka vakhata mAtra tAvaja jovAmAM Ave che, gAMTha bahAra dekhAtI nathI. keTalAka kesamAM prathama tAva Avye ke AMkha lAla thaI jAya che, keTalAkamAM tridoSanAM cihno jaNA ya che. darekamAM sannipAtanAM judAM judAM echAMvadhatAM cihanA jaNAya che. A rAgane pAzcimAtya vaidyaka jherI jaMtuthI utpanna thayela gaNe che. daradI bebhAna hoya ane gAMTha bahAra mAlUma paDatI na hoya, tAva 104-105 DigrI hAya, teA mANekarasa coADIbhAra pravAlabhasma vAla 0aa, laghuvasa'tamAlata gALI na'. 2 tathA kaDavI nAInuM cakSu vAla 0aa thI nA meLavI darada tathA daradInu khaLAkhaLa joi vicAra karI, tulasI, lIlI haLadara, phudInAnA anupAnamAM athavA tulasI, haLadara sAthe ApavAthI tAva Utare che, lavArA baMdha thAya For Private and Personal Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1100 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 che, gAMTha bahAra nIkaLI Ave che ane zuddhi Ave che, eTaluM ja nahi, paraMtu Aja davAthI te daradI prabhukRpAthI sAro thAya che. koI daradIne parasevo sAdhAraNa thAya che, koIne ekAda jhADo thAya che, keIne pezAba thAya che ane traNathI cAra kalAkamAM tAva ekAda DigrI khasI daradI zuddhimAM Ave che. je pleganA daradIne jhADoUlaTI vizeSa hoya athavA jene balagamamAM lehI paDatuM hoya athavA jene gaLAmAM sojo Avyo hoya, e pramANenA A traNa prakAranA plegamAM phAyado thaye nathI. bAkInA phelAvALA pleganA kesamAM paNa A davA mArA anubhamAM sArI nIvaDelI che. mANekarasa tathA nAIthI jhADA thavA saMbhava che, mATe koIne vadhu jhADA thAya te mANekarasanuM vajana kamI karI nAIne badale jarA jherakacUra meLavI Apa. paNa jyAM sudhI ekathI vadhu jhADe thAya nahi tyAM sudhI lAMbo samaya A davA cAlu rAkhavAthI ghaNA daradI sArA thayA che. daradIne anAja ApavuM nahi. plegamAM gAMTha zarIranI aMdara na rahetAM A davAthI jaladI bahAra nIkaLe che. A davAthI je sannipAta nahi bese te kAvatarInuM pAtaruM aDadhuM laI jhINA TukaDA karI zera pANImAM ukALI navaTAMka pANI avazeSa rAkhI gALI pAI devuM, jethI be kalAkanA aMtara sudhImAM pezAba thaI lavAra baMdha thAya che. plegamAM tulasI e jaMtunAzaka che. tulasI mATe va4i mRtyu dara sarva vyAdhivinArAnam evuM zAstramAM kahela che. haLadara lehIne zuddha kare che ema samajI ApuM chuM. 2. upadeza prameha -umaraDo jUne hoya ane pANI najIkanI jagyA hoya, evA umaraDAnI bAjue UMDe khADo khedI umaraDAnuM sIdhuM mULa jamInamAM UtareluM hoya te zodhI kADhavuM. AjubAjunAM ADakatarAM mULiyAM levAM nahi. eka mADApUra sIdhe khADe kheda joIene sIdhuM mULa zodhI kADhI maTeDuM For Private and Personal Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa 1101 sApha karI kApI nAkhavuM ane tenI nIce mATInuM vAsaNa mUkI (vAsaNamAM mULa rAkhavuM) vAsaNanuM moM barAbara baMdha karI khADAne paNa sAdhAraNa pUrI de. A pramANe ATha divasa raheze eTale vAsaNa pANIthI bharAI jaze.. A pANI be thI 1telA sudhI pAvuM. garamInAM darada, TAMkI, prameha vagerene keI paNa davA asara nahi karatI hoya, tyAM A davA ApavAthI tamAma vyAdhine maTADe che. garamI pachInA keI paNa daradane A davA maTADe che ane zarIrane nirogI banAve che. sUcanAH-mATaluM mUkI meTuM barAbara baMdha karavAmAM nahi Ave te aMdara AveluM pANI sApa pI jAya che, mATe khADe barobara baMdha karo. A pANuM game teTale vakhata rAkhavAthI paNa bagaDatuM nathI. ' 3. hikkA-gAMjAne garama pANIthI khUba che. jyAM sudhI lIluM pANI mAluma paDe tyAM sudhI dhaMI kharalamAM bArIka vATI, geLamAM vaTANA jevaDI gaLI vALI eka athavA be goLI barAbara joI ApavAthI heDakI turata besI jAya che. A goLI khAdhA pachI daradInA magajamAM saheja khumArI raheze, paraMtu heDakI besI jaze. heDakI beThA pachI geLI ApavI nahi. 4. kAMTAsariyAnuM mULa-kAMTA sacciAnuM mULa laI telane dhUpa daI bAMdhavAthI Dherane kaI paNa bhAgamAM jaMtu paDyAM hoya te kharI jAya che, paNa te divase eka juvArane roTale tela copaDI kutarAne nAkho. dAMtamAM jaMtu karaDatAM hoya te kAMTAsariyAnAM pAtarAM ghUMTI dAMtamAM dAbavAthI jaMtu nIkaLI jaI karaDa maTe che. 5. ekAMtariyA tAvavALAne-kAMTAsariyAnuM mULa bAMdhavAthI tAva aTake che. comAsAmAM jenAM AMgaLAM kehI jatAM hoya, teNe kAMTAsariyAnAM pAnane rasa kADhI, copaDavAthI te maTe che. For Private and Personal Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1102 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - 6. bhagaMdara-bhagaMdaravALAne bAvacI, kALA tala ane dive. lAnAM pAna e traNene jhINuM vATavAM ane bakarInuM dUdha nAkhI ghUMTavuM. bArIka malama jevuM thAya eTale bhagaMdara upara mUkavuM. ane dararoja kesarAdi guTikA laghumaMjISThAdi kavAtha sAthe divasamAM be vakhata khAvAthI sAruM thAya che. 7. umaraDoH-umaraDAnuM dUdha bacIe lagAvI upara rUnuM pila mUkavuM. jethI lavAra baMdha thAya che ane sannipAtamAM phAyade thAya che. umaraDAnuM dUdha le che tathA madha tela mA meLavI savAre cATavAthI zakti vadhe che ane khAMsIne besADe che. -vaidya nAzaMkara haragoviMda adhvaryu-bAraDolI garamI kADhavAne julAbaH-majITha, unAba, gulegAvajabAna, sAtharA, kALI drAkSa, sonAmukhI, hImaja ane gulAbanAM phUla, e sarva samabhAge laI cUrNa karI rAtre te be phAkavAtha game tevI garamIne nAza thAya che. -mAstara kezavalAla harizaMkara bhaTTa-kApodrA bethaddhi mATe --je kaI mANasa ghUma mArI gayela hoya yA bezuddha thaI gayA hoya te arIThAMnuM pANI karI te pANInA nAkamAM TIpAM mUkavAthI zuddhi Ave che. -sAdhu gaMgAdAsajI sevAdAsajI-surata saraLa julAba -garaNanAM bIja 1 thI 7 sudhI keDIne gALavAthI jhADe sApha Ave che. eTaluM ja nahi paNa bIjA julAbathI jema jhADA joDe pANI eTale pitta nIkaLI jaIne kaphane upadrava thaI jAya che, tema A julAbamAM jhADA sAthe pANI pitta nIkaLI jatuM nathI e moTo lAbha che. -vaidya IzvaralAla ratanalAla trivedI-surata 1. ghI ghase-A viSayanuM mathALuM vAMcIne ja keTalAka tene vAMcavAnuM cheDI de e saMbhava che. AthI A viSaya viSe lakhatAM For Private and Personal Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pariziSTa. . pahelAM vAMcanArane huM khAsa bhalAmaNa karuM chuM ke, temaNe A viSayane najIve gaNave nahi. bIjA koI paNa upAya jyAM kAma karI zake evuM na hoya, tyAM A sAdA prayogathI mANasane jIva ba. cAvI zakAya che. bIjA seMkaDe upAthI nahi maTelAM darada A prayogathI maTADI zakAya che. ane bIjA keI paNa auSadhathI nahi maTatI pIDA A prayoga vaDe tatkALa maTADI zakAya che. mATe A pragane najIve gaNIne tenA tarapha durlakSa karavuM nahi. - 2,jhera-dhaMtUre, jhera kocaluM ane bIjA je je viSa jJAnataMtu one uzkerIne kheMcatANa ane mUchI utpanna kare che, tevAM jhera mAthe ghI ghasavAthI tatkALa zamI jAya che. tALave, kapALe ane lamaNe bhAra daIne ghI ghasavAnI sAthe tarataja jJAnataMtuo zAMta rAya che. ane jhera utAratAM davA lehamAM maLe ane jJAnataMtuo upara asara kare ene mATe ghaNe vakhata joIe. jheranI asara tIvra hoya te evI rIte lIdhele vakhata dadIne prANaghAtaka thAya. paraMtu zrI ghasavAthI tarataja asara thAya che. dhaMtUrAnA jhera upara ane jherakecalAnA jhera upara meM pite A prayoga ajamAvela che. 3. mAthAno dukhA:mAthuM dukhavAnuM kAraNa game te hoya, paNa evAM sarva kAraNenuM kArya magajanI nasonI nabaLAI e kAraNa jarUra hovuM joIe. ghI ghasavAthI A kAraNa tarata dUra thAya che. badAma vagere magajane puSTi ApanAra padArtho game teTalA khAo paNa te khAvAthI kAMI tarata magajane puSTi maLatI nathI; lA vakhata sevana karavAmAM Ave te ja tenI pauSTika asaro thAya. ghI ghasavAthI asara thavAne eka paLano paNa vilaMba lAgaze nahi. jarA bhAra daIne lamaNe, tALave, kapALe ghasyuM ke tarata mAthAnI pIDA narama paDaze. cAra AnIbhAra ghI ghasavAthI je asara thaze te kadAca cAra zera ghI khAvAthI paNa thaze ke kema te kahI zakAtuM For Private and Personal Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1104 zrI Ayurveda nibaMdhamALA-bhAga 2 je - - - - - - - - - - - - - - nathI. ghI ghasatAMnI sAthe tarataja na baLavAna thAya che ne dukhAve narama paDe che. jene mAthAne vyAdhi hoya athavA jenuM magaja khAlI paDI gayuM hoya, je jAgatAM, UMghatAM vAraMvAra vicAro para caDI jatA hoya ane zAMta nidrA AvatI na hoya, jene AdA zIzI, tammara, AMkhanuM baLavuM, AMkhanI lAlAza, jhAMkha ane jhAmara vagere vyAdhi duHkha detA hoya teo je savArasAMja mAthe ghI ghasavAna mahAvaro rAkhe te temanI pIDA avazya dUra thaze. meM mArI jAta upara ane aneka dadI upara A prayoga anubhavya che. A progathI ratAMdhaLApaNuM dUra thAya ane AMkhanuM teja vadhe che. 4. baLatarA-theriyA, kharasANInuM dUdha ke maracAM vagere dAhaka padArtho AMkhamAM paDavAthI je baLatarA thAya che te temaja nAka tathA guhya avayave para kovaca ke bIjI koI paNa dAhaka padArtha aDavAthI je vedanA thAya che te ghI ghasavAthI tarata zAMta thAya che. AMkhanI baLatarAmAM AMkhamAM ghInAM TIpAM mUkavAM ane nAka ke magajanI baLatarAmAM ghInAM TIpAM mUkavAthI tatkALa vedanA zAMta thAya che. keTalAka avayava para ghIne badale tela ghasavuM vadhAre phAyadAkAraka thAya che. kemake graMthakAroe dattAdanA muLa tiruM khya natu megA tela coLavAnA ghaNA phAyadA varNavyA che. jethI viSathI zvAsanalikA mUIita thaI jAya ane gaLAnA kAkaDA besI jAya tevA viSanA nivAraNa mATe ghI pIvuM joIe. ekasAmaTu nahi, paNa thoDI thoDI vAre vAraMvAra pAyA karavAthI zvAsanalikA suMvALI rahe che. vAraMvAra pAvuM e ghasavA ke copaDavA jevuM ja che. -vaidya maNilAla bakorabhAI vyAsa-haripurA samApta For Private and Personal Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhArmika saMsthAnA vaidya tame pote dharmAdA davAkhAnA (auSadhAlaya ke vaidya ho, to samAjanI dRSTie tamArA bhAgyazALI nathI, ke jyAM tamArI pAse hajA AvIne Arogya meLave che, rogathI mukta AzIrvAda ApatA jAya che ane haMmezAM A tamane tamArI mahenatanA badale myuni maLatI grAMTamAMthI ke davAkhAnAnAM phaMDe. taraphathI maLe che; eTale tame rogIe te vavAnI AzA na rAkhe e ja svAbhAvika che pUrate badala maLavA chatAM paNa vadhArAmAM dravya paDAvavAnI tajavIja kaiAI paNa upacAra cAraka mATe, saMsthA mATe ke saMsthAno lADa dhAravA karatAM paNa vadhu bhayaMkara che. A bAbata nA upacArake ekathI vadhu vakhata vicAravA jevuM upacAraka dhAmika davAkhAnAno mukhya hetu che, javAbadAra che, chatAM je te potAnI javA te tenI pAsethI garIba rAgIe zuM vadhAre rA AnaMdI svabhAvanA upacArake madhura za ApavAthI, hi serving' Slaasdan ne sAravAra kara || anusarI tame dha tarIke jAhera tha046 95 CHIRL Caraganmandi batit ng ( vaidaka sabaMdhI vicAro " A. ni. bhAga 2 je NE For Private and Personal Use Only