________________
मंत्री सुबुद्धिनी अवांतर कथा रत्नाकर आ पृथ्वी उपर चंद्रना जेवू दुर्लभ रत्न मेळवी शक्यो नथी. चंद्र घनाश्रयने मेळवी सदाने माटे नक्षत्रोनो स्वामी थयो छे, तो पण ते समुद्र आकाशमां रहेला ते चंद्ररत्नने पुनः लेवाने माटे पोतानी तरंग रूपी भुजाओ पसार्या करे छे तथापि ते समुद्रनी पासे आवतो नथी. जो कदि ते आवे, तो ते ज चंद्र कलाओना समूहथी संपूर्ण एवो राजा बने. आ दृष्टांत उपरथी दीर्घ विचार करी तमारे ते बुद्धिना भंडाररूप मंत्रीने राज्यमा राखवा जोईए. पाछळथी तमे कहेशो के मने कोईए कहुं नहि" आम कहेतां पण राजाए ज्यारे श्वानना पुच्छनी जेम पोतानी वक्रता छोडी नहीं, त्यारे ते पुरोहित मौन धरी रह्यो, ते पछी मंत्री सुबुद्धि कामकुंभ वगेरे पदार्थो छूपावी अने बीजुं सर्वस्व राजाने आपी दई स्थिरताथी प्रकाशमान थतो पोतानी पत्नी साथे चाली नीकल्यो. आq बनवाथी नगरना सर्व लोकोए विचार करीने राजानुं गौण छतां पण गुण वगर कुबुद्धि एवं नाम पाड्यु. ।।२८८।।
स्वभावथी गंभीर एवो ते मंत्री सुबुद्धि अनुक्रमे पगे चालतो-चालतो गंभीर नामना कोई नगरमां आवी पहोंच्यो. ते नगरमां कोई दाण लेनार पुरुषनी साथे तेनो मेलाप थयो, तेणे तेनुं सन्मान कयु. पछी मंत्री तेणे रहेवा आपेला एक घरमां पोतानी प्रिया साथे रह्यो.
हवे पवित्र अने सतीजनमां श्रेष्ठ एवी मंत्रीनी स्त्री दाणलेनारने घेर हमेशां छास तथा अथाणुं लेवाने आवती हती. एक वखते ते दाण लेनारे तेणीनी तरफ कुदृष्टि करी एटले तत्काल ते भूमि उपर पडी गयो. कारण के सती स्त्रीनुं चरित्र अद्भुत होय छे. ते दिवसथी पेलो माणस अंध बनी गयो, तेवू बने तेमां कांई आश्चर्य ज नथी. अने तेणीना नेत्रनुं तेवू चातुर्य होय, तेमां पण कांई आश्चर्य नथी. मंत्रीनी स्त्री ते तत्त्व समजी गई एटले ते पछी ते तेने घेर कदि पण जती नहीं; परंतु ते दुष्ट पुरुष तेणीने मेळववाने माटे भय-कष्टवाळा विविध उपायो चितववा लाग्यो. एक वखते तेणे चिंतव्यु के, "जयां सुधी मंत्री अहिं हाजर हशे, त्यांसुधी मारुं कार्य सिद्ध थशे नहीं" आq चितवी तेणे मंत्रीने बीजे गाम जवानी आज्ञा आपी. सरळ स्वभाववाळा मंत्रीए ते आज्ञा किंचित् स्वीकारी लीधी. पछी घेर आवीने तेणे पोतानी पत्नीने कह्यु के, "मारे ग्रामांतर जवानुं छे, 1. रत्नाकर-रत्नोनी खाणरूप समुद्र. 2. घनाश्रय-घन-मोटो-आश्रय अथवा घन-मेघनो
आश्रयरूप आकाश. 3. राजापक्षे कलाओनो जाणनार राजा एटले चंद्र. 4. गौण एटले गुण निष्पन्न अने गौण हलकुं.
24
श्री विमलनाथ चरित्र - प्रथम सर्ग
