________________
ન્યાયકુસુમાંજલિ.
[વતીયthe inference "Sound is perishable because it is a product," the Dharmin, viz., ‘sound' has its existence established by Pramana-Vikalpa, į. e., partly by Pramana and partly by Vikalpa; for, all those sounds that have been heard are Pramana-siddha, while those that we have not heard are Vikalpa-siddha.
It has been pointed out in this verse that Sadhya has two meanings:-(1) Dhurmin along with Dharma and (2) Dharma alone. So it is necessary to know their proper spheres. The first meaning is to be taken into account at the time of inference, while the second, when an invariable concomitanco between two objects is being established. Consider great afgari Yarara. Here if we consider a Vyapti between fire and smoke, fire is the Sadhya (ie, Dharma alone is Sadhya ); whereas while inferring the existence of fire on the mountain, 'the mountain is fiery' ( Taat afara) is Sadhya. ( that is to say, the Dharmin along with Dharma is Sadhya ).
સાધ્ય નિબંધ, અભિમત અને અનિશ્ચિત હોવું જોઇએ. “સાધ્ય ” શબદથી બે અર્થો લેવાય છે-એક સાધ્યધર્મથી યુક્ત ધર્મ, જેનું બીજું નામ પલ છે; અને બીજો સાધ્ય ધર્મ. ધમ ત્રણ રીતે સિદ્ધ હેય છે–પ્રમાણથી, વિકલ્પથી અથવા તે ઉભયથી. “ પર્વત
અગ્નિવાળો છે ” એમાં ધર્મ પ્રમાણુથી, સર્વજ્ઞ છે ” એમાં ધમાં વિકલ્પથી; અને “શબદ નાશવંત છે એમાં ધર્મી ઉભયથી સિદ્ધ છે.”૬
સ્પષ્ટી, સાધન વડે જે સાધ્યને નિશ્ચિત કરવામાં આવે છે તે સાધ્ય ત્રણ પ્રકારનું માનવામાં આવે છે–અબાધિત, અભિમત અને અનિશ્ચિત. અબાધિત સાધ્ય એટલે કોઈ પણ પ્રકારની બાધારહિત સાધ્ય. જે આ પ્રમાણે સાધ્ય ન માનવામાં આવે તે “અગ્નિ અનુષણ છે ”
189.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
