________________
ન્યાયકુસુમાંજલિ.
. પચમ
અધાયલાં કર્યાં ભાગવ્યા બાદ જે છૂટી પડે છે-ખરી પડે છે, તેને નિર્જરા કહેવામાં આવે છે. આ નિરા એ પ્રકારની છે–સકામ નિર્જરા અને અકામ નિરા. ‘મારા કને ક્ષય થાએ’ એવી બુદ્ધિપૂર્વક કરાતા તપશ્ચર્યાદિકથી કતા જે ક્ષય થાય છે તે સકામ નિરા, અને જેમ, વૃક્ષનાં ફળે! સમય ઉપર સ્વતઃ પાત્ર થાય છે અને જમીન ઉપર ખરી પડે છે, તેમ કર્મી અવધિ પૂર્ણ થયે સ્વતઃ જે ખરી પડે છે તે અકામનિરા છે. સવ કર્મોના ક્ષય થવાથી મોક્ષપ્રાપ્તિ થાય છે. હવે પ્રથમ જીવતત્ત્વ ઉપર વિચાર કરવામાં આવે છે.
जीवभेदान् विचारयति -
जीवास्तत्र मता द्विधा भवभृतो मुक्ताश्च तत्रादिमा
एक - द्वि- त्रि- चतुष्क - पञ्चकरणा आवेदिताः प्राणिनः । एकाक्षाः कुजलाऽग्निवाततरवस्त्वमात्रतः स्थावराः पर्याप्ते तर भेदकास्त्रसवपुर्भाजस्त्वने केन्द्रियाः || ३ ||
The souls (Jivas) are believed to be of two kinds :—( i ) mundane (Samsarin) and (ii ) liberated (Mukta). Amongst these, the mundane are of five kinds according to the number of senses they possess. The earth-bodied, the water-bodied, the fire-bodied, the air-bodied and the vegetable-bodied souls are called Sthavara and they possess only one sense-organ, viz., that of touch. All the other souls having more than one organ are called Trasa. All these souls are two-fold : (i) Paryupta and (ii ) Apayapta. (3)
Notes :—Mundane souls are are subject to the cycles of birth have not as yet attained liberation. are disembodied. They will be no
286
Jain Education International
embodied. They and death and Liberated souls more embodied,
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
