________________
કાળની ગતિ. વિયોગમાં કાળ વધી જતું લાગે છે. તેથી જ્યારે કોઈ માણસને એમ લાગે કે તેને વખત જતું નથી ત્યારે એમ સમજવું કે તેને કેઈ ઉપર પ્રેમ કરતાં આવડત નથી. જે કઈ સંન્યાસીને એમ લાગે કે તેને વખત જતે નથી તે એમ જાણવું કે તેને ભગવાન સાથે સંબંધ થયો નથી અને તેથી જગત સાથે પણ સંબંધ થયે નથી. | માટે કાળનું માપ અને કાળને સ્વભાવ એ બને એક બાબત નથી. સૂર્ય, ચંદ્ર અને પૃથ્વીની ગતિ ઉપરથી તૈયાર કરેલ ઘડીઆળથી કાળનું માપ સામાન્ય રીતે લેવામાં આવે છે અને દૂરના ગ્રહોની ગતિ તેજના કિરણથી મપાય છે. છતાં સૂર્ય, ચંદ્ર, પૃથ્વી કે ગ્રહ ઉત્પન્ન થયા પહેલાં ત્યાં શું હતું તે તે માપથી જાણ શકાતું નથી. જગત ઉત્પન્ન થયું ત્યારે તે બનાવ કેઈએ ન હોય તે તે કેવી રીતે ઉત્પન્ન થયું છે તેની સાચી ખબર પડે નહીં.
કેઈ બનાવને વખત બરાબર માપ હોય ત્યારે માપનાર તે બનાવથી જુદો રહેવો જોઈએ અને માપનાર જુદે રહે ત્યારે બે જાતના કાળ ઉત્પન્ન થાય એક દ્રષ્યનો કાળ અને બીજે દ્રષ્ટાને કાળ.
