________________
કાળને સ્વભાવ.
દ્રષ્ટીમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે તેથી કાળ માણસના
સ્વભાવમાંથી બને છે. ૨. એમ માનો કે જગતની બધી ક્રિયા બંધ થઈ
જાય, બધી ઘળીઆળે બંધ થઈ જાય અને સૂર્ય અને પૃથ્વીની ગતિ પણ બંધ થઈ જાય તે પણ જે માણસના મનમાં વિચાર આવ્યા કરશે તે વિચારથી કાળ ઉત્પન્ન થશે. ૩. કાળની ગણત્રી માટે વિચારની જરૂર છે. જે બની
ગયું તેજ બરાબર ફરીથી બનશે નહિ. છતાં જે બની ગયું તે યાદ ન રહે તે ન બન્યા જેવું છે. તે યાદ કરવાનું કામ માણસના સ્વભાવમાં છે. બનાવ પોતે કહેતું નથી કે હું કયારે બન્યો. યાદશક્તિમાં ભૂલ હોય તે તે ભૂલ ભૂતકાળના
બનાવ સુધારી શકતા નથી. ૪. ગણતના દાખલાઓ મનમાં ગણી શકાય છે. વારંવાર ગણાતી રકમ યાદ ન રહે તે દાખલા ગણી શકાય નહિ, કોઈ રકમ ભૂલી જવાય છે તે આવીને કહેતી નથી કે મને કેમ ભૂલી ગયા. આ પ્રમાણે ગણીતને કાળ મનમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
