________________
કાળની ગતિ. મનના બધા કરણ ઢીલા કરી નાખે તે તરત ઉંઘી શકે છે. તેવી જ રીતે સ્વભાવમાં સરળતા આવી જાય તે સમતાથી તરત આનંદ આવે છે. સ્વર્ગ ઉપર નથી પણ આત્માની અંદરની દશામાં છે.
વળી જ્યારે વ્યવહારિક લાભનો વિચાર થત હોય ત્યારે પ્રવૃતિથી લાભ છે એમ કહેવામાં હરકત નથી; પણ જ્યારે આત્મ કલ્યાણનો વિચાર થતો હોય અને તે કલ્યાણ પ્રવૃતિથી મળવાનું હોય તે આત્માને ભવિષ્યમાં રાખવું પડશે અને હાલ તે નથી એમ કહેવું પડશે; એક પરિણામમાંથી બીજું પરિણામ આવશે ત્યાં આત્માની જગ્યા રાખવી પડશે.
પણ આત્મજ્ઞાની પુરૂષને અનુભવ એ છે કે આત્મા પરિણામનું પરિણામ નથી પણ કારણનું કારણ છે. તે અનુભવ વખતે ઉત્પન્ન થતું નથી પણ તે છે તેથી તેને અનુભવ થાય છે. તેની શોધ બીજી વસ્તુ એની શેધ જેવી નથી. આપણે ભગવાનને પકડવા નહિ પણ તે આપણને પકડે તેમ રહેવું જોઈએ. આપણે તેનાથી જુદા થતા નથી એવી શ્રદ્ધા રાખવી જોઈએ. જેની સત્તાથી સાધના થાય છે તેને સાધના
૨૩૦
