________________
માણસ અને રૂપી. તે પછીના વખતમાં આવેલ બીજા ઘણું મહાત્માઓને પણ આ સર્વાત્મભાવ થયા પછી કાંઈ વિશેષ કર્તવ્ય ન જણાવાથી, પિતાનું શરીર ફેરવવાની સિદ્ધી માટે પ્રયત્ન કરેલ નથી. તેઓ પહેલાં પરમાત્મામાં જગતને રહેલું જોઈ શકતા હતા અને પછી તેમને જગતમાં પરમાત્મા દેખાતા હતા. જુની માન્યતા દૂર થયા પછી જુની માન્યતાનું જગત રહેતું નથી. કઠોપનિષદ્દમાં એક રૂષી સર્વાત્મભાવે કહે છે કે “અન્ન હું છું અને અન્ન ખાનાર પણ હું છું ". આવા ભાવવાળા મહાત્માને પિતાનું શરીર ફેરવવાની ઈચ્છા રહેતી નથી. તેમના હાથ પગ વિગેરે સર્વત્ર હોય છે; सर्वतः पाणिपादं तत् सर्वतोक्षिशिरोमुखं ।।
ઉપર કહ્યું તેમ શ્રી અરવિંદની યોગ સાધનામાં મુખ્ય બે ક્રિયાઓ માનેલી છે. ૧. પિતાના સ્વભાવના દેષ કાઢી ભગવાન પાસે જવું અને ૨. ભગવાનના સ્વભાવની અસર લઈ તેની મદદથી આપણું મન, પ્રાણ અને શરીરના ધર્મ ફેરવવા. જ્ઞાનમાર્ગમાં પહેલી કિયાને અસંગત્વભાવ કહે છે, બીજી ક્રિયાને સર્વાત્મભાવ કહે છે. ભક્તિમાર્ગમાં પહેલી ક્રિયાને
ની અસર લઈ
જવા. જ્ઞાનમાર્ગ
પર
૨૪૯
