________________
કાળને સ્વભાવ.
જરૂર નથી પણ જેમને નિત્ય પરમાત્મા સાથે સંબંધ રહે છે તેને સંબંધ ફરતે નથી. તેથી તેમની જીંદગીમાં કેટલાં વર્ષ ગયાં કે કેટલાં રહ્યાં છે કે યુગ ચાલે છે તેને હિસાબ કરવાની તેમને જરૂર રહેતી નથી.
આ ઉપરથી જણાશે કે કાળની ગતિ માણસ પ્રમાણે એટલે જીવ પ્રમાણે અને તેની લાગણી પ્રમાણે ફરે છે. તેથી તે સમજવા પહેલાં શું જોઈએ છે તે નકી કરવું પડશે. જ્યારે અનિત્ય વસ્તુ જોઈએ ત્યારે અનિત્ય વસ્તુના કાળની અસર થશે અને નિત્ય વસ્તુ જોઈએ ત્યારે નિત્ય વસ્તુના કાળની અસર થશે. જેટલા વખતમાં દ્રષ્ય ફરે છે તેટલા વખતમાં દ્રષ્ટા ફરતે નથી. તેથી તે બન્નેને કાળ એક નથી. જોકે જ્ઞાન થયા પછી આ ભેદ રહેતું નથી તે પણ સામાન્ય માણસના અનુભવના કાળને વિચાર કરવા માટે આ ભેદની જરૂર છે.
સૂર્ય ઉગે છે, ઘળીઆળ ચાલે છે, સ્ટેશન આવ્યું એ શબ્દોમાં જેમ ઉગવાપણું, ચાલવાપણું કે આવવાપણું હોતું નથી છતાં વ્યવહાર માટે તેવી વાણુને ઉપયોગ થાય છે, તેમ આત્મા બંધાય છે અને છૂટે છે એ ગુણ દ્રષ્ટીથી એટલે વ્યવહારિક દ્રષ્ટીથી બેલાય છે.
૨૫
