________________
કાળને સ્વભાવ.
જેમ આપણા શરીરના અંગ જુદા જુદા પ્રકારના હાય છે તેમ કાળ પણ જુદા જુદા પ્રકારની ગતિન હાય છે. ઘડીઆળની અંદરના ચક્કરાની માફક તે જુદી જુદી ગતિએ ફરે છે.
શરીરનેા કાળ એ પ્રાણના કાળ નથી. શરીરના નાના ભાગ કપાઈ જાય તેા પ્રાણને કાંઇ થતું નથી. પ્રાણના કાળ એ મનને કાળ નથી. ઉંઘમાં મન ચાલતું નથી પણ પ્રાણ ચાલે છે. મનને કાળ એ આત્માને કાળ નથી. મનના સ`કલ્પથી જીવ સ્વપ્નામાં ખીજે ગામ જાય છે, ત્યાં એ ત્રણ દીવસ કામ કરે છે પણ ઉઠે ત્યારે પોતાના ઘરમાં પેાતાને વખતે ઉઠે છે. તેથી જણાઇ આવશે કે આત્માને મનના સંકલ્પથી ઉઠતા દેશ અને કાળની અસર થતી નથી. સ્વપ્નાના બનાવે! વીષે વધારે હકીકત પાંચમા પ્રકરણમાં લખી છે. આત્માના કાળને જૈન ધર્મીમાં સ્વ-કાળ કહે છે.
શાક
આટલા પ્રકારના કાળ હેાવા છતાં, વિચારની ટેવથી, માણસ એક પ્રકારના કાળમાં ગુંથાયેલેા રહે છે. આપણી સમાજમાં એક કહેવત છે કે બગડયુ તેનેા દીવસ બગડયેા, અથાણું બગડયું તેનું વરસ બગડયુ અને બાયડી બગડી તેને ભવ બગડયા’'
૪૩
